INHOUD

Inleiding 11Leeswijzer Wereldwijzer Zweden 12

ACHTERGRONDEN 15Zweden in vogelvlucht 15

Klimaat 18Temperaturen 19Zonlicht 20Weerupdates 21

Landschap 23

Geschiedenis: van Viking tot Amerikaan 25

Maatschappij 34Feest- en vrijedagenkalender 38

Sami (Sámit) 39Religie 39Sport 40Media 40

Taal 41Andere talen in Zweden 41Zweeds 41Zweeds alfabet 43Zweeds voor onderweg 43

Lijst van handige woorden 44

Keuken 48

Kunsten 50Design 50Mode 51Schilderijen 52Sculpturen 52Muziek 52Film 55Boeken 56

Auteur en uitgever hebben deze wereldwijzer met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De informatie is echter aan veranderingen onderhevig. Wij zouden het zeer op prijs stellen veranderingen, correcties en suggesties te ontvangen zodat deze in een volgende druk verwerkt kunnen worden.Auteur en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van foutieve of gewijzigde informatie.

Voor informatie en opmerkingen wat betreft reisboeken is het adres:Elmar, afdeling Reishandboeken, Delftweg 147, 2289 BD Rijswijk.E-mail: reisgids@elmar.nlInternet: http://www.uitgeverijelmar.nl

Aanvullende informatie over ZwedenVoor aanvullende informatie, het nabestellen van de Wereldwijzer Zweden of gebruikt materiaal kun je terecht op het eigen webadres van Wereldwijzer Zweden: www.wereldwijzerzweden.net

Meewerken aan een nieuwe druk?Wil je/wilt u meewerken aan een nieuwe druk van deze reisgids met uw/jouw mening over bestemmingen, activiteiten of overnachtingslocaties in Zweden, Kopenhagen en Oslo, stuur een bericht naar:mijnmening@wereldwijzerzweden.net

Voor een persoonlijk bericht aan de auteur:marcelburger@wereldwijzerzweden.net

Colofon

Wereldwijzer Zweden is een uitgave van© Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk – 2008© Tekst: Marcel Burger / Tekst! journalisten, ‘s-Gravenzande (NL) / Gävle (S), 2008© Foto’s: Marcel Burger, tenzij het bijschrift een andere fotograaf vermeldtVormgeving omslag: Wil Immink, SittardOmslagfoto: De Dala Häst – symbool van de streek Dalarna én van Zweden (Foto: Marcel Burger)Lay-out: Dirk PietersKaarten: Grafisch Atelier Stenchlak, Tienhoven

ISBN 978 90389 18327

Natuur en milieu 59Duurzame energie 59Consumptiemaatschappij en recycling 60Leven en reizen in de natuur 60Dieren 61Flora 64

Politiek 65Tweede Wereldoorlog 65Koude oorlog 66Olof Palme 66Na de val van de muur 67Binnenlandse politiek 67

Kijk- en leestips 68

PRAKTISCHE INFORMATIE 69 Van A tot Z 69

Alarm 69Accommodatie 69Afstanden (kilometers vs Zweedse mijl) 69Alcohol 70Ambassades 70Apotheken 70Autohuur 70Brandstof (auto / motor) 70Busvervoer 71Dieren 71Douane 71Drinkwater 71Drugs 71Elektriciteit 71Eten en drinken 71Feestdagen 72Fietsen / mountainbiken 72Geld 72Gevaren 73Internet 74Invoer van producten 74

WW Zweden 01.indd 5 04-07-2008 11:29:35

ZWEDEN6

Kaarten (papier / online) en routeplanners 74Kano / kajak 75Luchtvaartmaatschappijen 76Medische hulp 76Openbaar vervoer 76Overnachten 76Politie 76Post 78Reisdocumenten 78Roken 78Routeplanners 78Supermarkten en winkels 78Telefonie 78Taal 80Tijdzone 80Treinvervoer 80Veerboten 80Verkeer 81Vissen 82Wandeltochten / hiken 82Weer 84Wegenwacht 84

BEZIENSWAARDIGHEDEN 85Stockholm 85

Ontdek stockholm te voet 90Norrmalm 91

Toertocht 1: Stadswandeling Stockholm-Norrmalm / Skeppsholmen 94

Östermalm 102Toertocht 2: Stadswandeling Stockholm-Östermalm / Djurgården 102Stockholm Marathon 103

Skeppsholmen 108Djurgården 113Gamla Stan 116

Toertocht 3: Stadswandeling Stockholm-Gamla Stan (plus Södermalm) 117Alfred Nobel en de Nobelprijzen 121

Södermalm , Långholmen & Globen 126Kungsholmen 130

Vasastan (Vasastaden) 132Rond Brunnsviken 134Rondom Stockholm-Stad 136

Ontdek Stockholm per heteluchtballon 136

Ten zuiden van Stockholm 141Tyresta Nationalpark 142Nynäshamn 142Södertälje 144Ytterjärna 144Nyköping 145

Toertocht 9: Tistad Slott & Näs Slott (auto / motor / te voet) 147

Kolmården Djurpark 148Katrineholm 149Eskilstuna 150Strängnäs 151Mariefred 153

Ten noorden van Stockholm 155Arlanda Flygplats 156Sigtuna 158Birka & Hovgården 160Enköping 162Västerås 163Fagersta 166

Toertocht 10: Strömsholms Kanal (fiets / auto / motor) 167

Sala 168Roslagen & Vallonbruk 169Norrtälje 174Vaxholm 175

Uppsala 177Centrum | West 183Centrum | Oost 187Wiks Slott 189Kunst, cultuur en evenementen 189Natuur(wandelingen) 190

De handelssteden van Östergötland 193Norrköping 194Linköping 198

WW Zweden 01.indd 6 04-07-2008 11:29:36

7INHOUD

Söderköping 208Åtvidaberg 211

Göta Kanal 212Het oostelijk Göta Kanal 216

Toertocht 4: Zeven keer Göta Kanal (auto / motor) 216

Motala 219Het westelijk Göta Kanal 221

Rond Vättern 222De oostoever van Vättern 223

Toertocht 5: In de voetsporen van Arn (auto / motor / fiets) 224

Vadstena 229Huskvarna 231Jönköping 232De west- en noordoever van Vättern 236

Tussen Vättern en Vänern 240Skövde 241Falköping 242Skara 244Lidköping 245Götene 247Mariestad 247

De noordwestkust (Zuid-Zweden) 249Trollhättan 250Uddevalla 253Strömstad 254

Toertocht 6: De punt van Bohuslän (auto / motor / fiets) 254

Halden (Noorwegen) 255Tussen Strömstad en Uddevalla 256Orust 259Tjörn 260Marstrand 261

Göteborg 265Ontdekken 270

Toertocht 7: Stadswandeling Göteborg (te voet) 272

Centrum 272

Oostindiëvaarder Götheborg 273Buiten het centrum 280Rond Göteborg 283Kunst, cultuur en evenementen 284

De zuidwestkust 286Varberg 287Falkenberg 291Halmstad 292Laholm & Mjellbystrand 296

Skåne 297Helsingborg 301Helsingør (Denemarken) 304Landskrona 307Lund 309

Toertocht 8: Stadswandeling Lund 310

Trelleborg 313Ystad 315Kristianstad 316Hässleholm 317

Malmö 318Ontwikkeling 320Gamla Stan (oude centrum) 321Möllevång 326Kunst, cultuur en evenementen 327Recreatie en sport 328

København (Kopenhagen) 330Øresundsbron 334

Prijzen van de Øresundsbron enkele reis 335

Historie 336Zuidelijke binnenstad 338Noordelijke binnenstad 340

De Deense koninklijke familie 342Christianshavn & Holmen 342Vesterbro 343

Kamperen in Kopenhagen 344Nørrebro 344In de Øresund 344Kunst, cultuur en evenementen 344Recreatie en sport 347

WW Zweden 01.indd 7 04-07-2008 11:29:37

ZWEDEN8

De kust van Småland 351Västervik 352Oskarshamn 354Kalmar 356

Öland 358Noordelijk Öland 360Centraal-Öland 361Zuidelijk Öland 362

Blekinge 363Kristianopel 364Karlskrona 365Ronneby 369Karlshamn 370

Het zuidelijke binnenland 373Nybro 373Växjö 376

IKEA 378Eksjö 379Vimmerby 381

Gotland 383Visby 385Westkust (Gotlandroute 1) 388

Varen naar Stora Karlsö 389Roma & de oostkust (Gotlandroute 2) 391Noord-Gotland & Fårö (Gotlandroute 3) 393

Gävle, Gästrikland en zuidelijk Hälsingland 397

Julbocken 398Gävle 399Älvkarleby 411Söderfors 411Färnebofjärdens Nationalpark 411Oslättfors & Smörnäs 412Sandviken 413Ockelbo 414Bollnäs 415Trönö 417

Sweden Solar System 417Söderhamn 418

Oostelijk Dalarna 420Falun 421Borlänge 424Ludvika 424

Rond Siljan 426Leksand 427Tällberg 429Rättvik 429Mora 431Orsa 433De zuidoever van Siljan 434

De bergen van Dalarna 435Älvdalen 436Särna 438Idre 440Grövelsjön 441Elgå & Femunden (Noorwegen) 442Sälen 443Malung 444

Oslo en Zuidwest- Svealand 445Torsby 446Hagfors 448Sunne 448Oslo (Noorwegen) 450Årjäng 456Glaskogen Naturreservat 456Arvika 458Karlstad 459Kristinehamn 462Filipstad 462Karlskoga 463Örebro 464

Norrlands zuidkust 468Hudiksvall & Delsbo 470Ljusdal & Järvsö 472Sundsvall 473Ånge 476Härnösand 476Sollefteå & Näsåker 480Höga Kusten 481

Högakustenbron 482Toertocht 11: Skuleskogens

WW Zweden 01.indd 8 04-07-2008 11:29:37

9INHOUD

Nationalpark voor macho’s en macha’s (te voet) 486

Örnsköldsvik 488

Jämtland 491Inlandsbanan, romantisch per trein 493

Strömsund 494Östersund 496Åre 499

Härjedalen 504Sveg 505Funäsdalen 505Vemdalen, Björnrike & Hede 505Røros (Noorwegen) 506Recreatie, sport en natuurwandelingen 506

Västerbotten 507Umeå 508Holmön 511Skellefteå 513Lycksele 514

Norrbotten 515Piteå (Piitime / Biton) 518Luleå (Luulaja / Luleju) 520Boden (boden / suttes) 525Haparanda (Haaparanta) & Tornio (Torneå) 527

Geodetische boog van Struve 529Pajala 531

Lappland in de poolcirkel 533Noorderlicht (norrsken) 534

Jokkmokk (Dálvaddis) 536Kvikkjokk 538Gällivare (Váhtjer) & Malmberget 539

Kiruna (Giron) 541Kiruna verhuist 542

Abisko Nationalpark 546Björkliden 547Jukkasjärvi & Icehotel 548Karesuando (Karesuvanto) 548

Narvik en de Lofoten (Noorwegen) 550Narvik 552Svolvær & Lofoten 555

Lappland onder de poolcirkel 558Arvidsjaur (Árviesjávrrie) 559Arjeplog (Aarjepluevie of Árjjepluovve) 561Sorsele (Suarsa of Suorssá) 562Storuman 562Tärnaby (Dearna) & Hemavan 563Vilhelmina (Vualtjere) 565

Over de auteur 566

Register 567

Inhoudsopgave natuurgebiedenwww.wereldwijzerzweden.net/natuurinhoud/

Inhoudsopgave kastelen en vestingen

www.wereldwijzerzweden.net/kasteelinhoud/

Inhoudsgave Zweedse thema’swww.wereldwijzerzweden.net/themainhoud/

WW Zweden 01.indd 9 04-07-2008 11:29:38

ACHTERGRONDEN24

Geschiedenis: van Viking tot Amerikaan

Ruige Vikingmannen is waar de ‘moderne’ geschiedenis mee begint. Mannen met helmen met horentjes die huishielden in Europa, zo is het beeld.

VikingtijdMaar de strijders die met hun vrouwen en kinderen leven bij de zee (Vik is Zweeds voor baai) hebben het bedrijven van de handel en landbouw hoger in het vaandel, dan het in dronken, wilde en genadeloze toestand uitmoorden van buurvolken zoals de hoofdmoot van de overlevering ver-telt. Al zijn er zeker Vikingtochten die het leegroven van andere gebieden – vooral aan de kust voor een snelle terugtocht – als doel hebben. Wat dat betreft zal er in de eeuwen daarna niet veel veranderen.Het hoogtepunt van de Vikingtijd is tussen 750 en 1050 na het begin van de huidige westerse jaartelling. Uit die tijd stamt het Valhalla (spreek

Foteviken in zuidwest-Skåne is de laatste ‘Viking-nederzetting’ van Zweden (Foto: Manuel Velasco)

25

WW Zweden 01.indd 25 04-07-2008 11:30:14

69

PRAKTISCHE INFORMATIE

69

PRAKTISCHE INFORMATIE

VAN A TOT Z

Alarm

112 (direct toetsen op je mobiele telefoon, geen netnummer of landnummer invoe-ren)

ANWB-Alarmcentrale (voor Nederlan-ders): 9+31703141414

Accommodatie

De belangrijkste overnachtingssoorten in het Zweeds:camping = campingvakantieboerderij = bo på lantgårdbed & breakfast = rum att hyrahuisje(s) / blokhut(ten) = stuga / stugor(jeugd)herberg = vandrarhem (de her-bergen in Zweden zijn prima semihotels voor alle leeftijden)hotel = hotell

Accommodatie in Zweden kun je grof-weg onderverdelen in vier prijsklassen (met tussen haakjes de Wereldwijzer-aanduidingen zoals je ze in de hoofd-stukken vindt): Tot € 45,00 (Budget)€ 45,00 - € 95,00 (Midprijs)€ 95,00 - € 140,00 (Topkeuze; in de

hoofdstukken Stockholm en København Luxere keuze)

Meer dan € 140,00 (Topkeuze)

Campings | Campings kun je prima zoeken via www.campings.se

Stugor / Rum att hyra | Het best kun je huisjes/hutten of bed & breakfast boe-ken via de lokale of regionale bureaus voor toerisme, aangezien ze doorgaans door particulieren worden gerund. Zie de afzonderlijke hoofdstukken voor het Turistbyrån in de regio. Je kunt ook zonder te boeken naar een huisje rijden door bordjes langs de weg met stugor te volgen.Vandrarhem | Boek van tevoren je herberg, want het kan zeker in de zomer erg druk zijn. De meeste herbergen zijn aangesloten bij een van de volgende organisaties: Svenska Turistföreningen (www.stfturist.se; klik op de Engelse vlag en je krijgt direct een klikbare kaart voorgeschoteld) of Sveriges Vandrarhem i Förening (www.svif.se). Neem je eigen linnengoed mee of huur het bij de her-berg.Hotels | Voor hotels zijn er algemene boekingssites (zoals www.bokahotell.se, www.expedia.nl, www.elmar.nl en www.booking.com), maar daarin zijn niet altijd alle hotels opgenomen. Kijk voor een vollediger selectie op: www.wereld wijzerzweden.net/overnachten/.

Afstanden (kilometers vs Zweedse mijl)

De Zweedse bewegwijzering gebruikt gewoon kilometers als afstanden. Echter, in informatiefolders, op websites en in het dagelijks taalgebruik wordt heel vaak mil (mijl) genoemd als afstand. Het gaat dan om een Zweedse mijl die gelijk staat aan 10 km.

WW Zweden 02.indd 69 04-07-2008 11:46:25

BEZIENSWAARDIGHEDEN318

Malmö

Malmö is de Zweedse toegangspoort van/tot Europa en heeft een sterke multicultisfeer. Vooral rond Möllevångstorget. Noem een internationale keuken en je vindt het vast in een van de omliggende straten.Malmö (258.000 inw. in de stad) heeft zich de afgelopen kwart eeuw omge-vormd van industriestad naar een cultuurstad, met de Malmö Opera als een traditioneel hoogtepunt. Pas sinds 1998 heeft de derde plaats van Zweden een eigen hogeschool: competitie voor de traditionele universi-teitsstad Lund (zie pag. 309) op 15 minuten rijden. Met 21.000 studenten (en 1300 medewerkers) is de Malmö Högskula (www.mah.se) nu de acht-ste hogere opleiding van het land.De continue drang van de stad om zich te vernieuwen, is ten koste gegaan van het authentieke karakter van sommige wijken. Toch wist de stad een interessante mix van oud en nieuw te bewaren, met de Turning Torso als moderne visitekaart – 190 m uittorenend over de Öresund ook uit Dene-marken goed te zien. Västra Hamnen is dé groeikern van de stad, met een mengeling van verschillende architectuurstijlen en zogenoemde duur-zame woningen om het milieu minder te belasten.

Malmö CitykortVoor 100 kronen (omgerekend 11 à 12 euro) koop je de Malmö Citykort bij Turistbyrån in Centralstationen, bij de McDonald’s op Triangeln of op Gustav Adolfs Torg. De kaart is na aankoop een halfjaar geldig en je krijgt er bij 350 winkels en restaurants korting mee op je aankopen.

319MALMÖ

Multicultureel Malmö27 procent (cijfers januari 2007) van de bevolking van Malmö is niet geboren in Zweden. Tel je er in Zweden geboren inwoners met buiten-landse ouders bij op, dat kom je zelfs tot 36 procent. In Malmö spreken 160 nationaliteiten 100 talen.Inwoners uit voormalig Joegoslavië zijn verreweg de grootste etnische groep, met 16.250 mannen en vrouwen, onder wie Serviërs en Mon-tenegrijnen op plaats één (8800 inw.) en Bosniërs op plaats vijf (5600 inwoners).Maar de Denen zijn in opmars. Economische ‘vluchtelingen’ uit het dure Kopenhagen forensen gemakkelijk iedere dag in een halfuur naar de overzijde van de Sont en terug. In 2006 kwamen er ruim 2000 Deense inwoners bij en naar verwachting zal hun aantal nog verder toenemen tot boven de 8000 in 2008. De 6000 Polen in de stad zijn ook gevlucht vanwege het geld, maar proberen juist werk te vinden in Zweden.Strubbelingen in het Midden-Oosten hebben hun impact op Malmö, met 7100 Irakezen, 3300 Libanezen en 3000 Iraniërs als derde, zesde en zevende etnische groep. Het aantal Nederlanders en Belgen komt in de top 20 niet voor.

WW Zweden 03B.indd 318 04-07-2008 11:31:53

BEZIENSWAARDIGHEDEN318

MALMÖ, OVERZICHT

6

Â

Ë

�

h

�

�

�

�

�

h

h

h

h

��

J

~

�

~

~

�

�N �N

Ö r e s u n d

H a v e n

1

Pildammsparken

Kungsparken

Centraal station

Gamla Stan

Rörsjöstaden

Möllevången

SofielundBorgmästare-

gården

Pildamms-staden

Ribersborg

Slottsstaden

Fågelbacken

Solbacken

Davidshall

Västrahamnområdet

Kallbadhuset

Ribersborgstrand

2Folkets-

park

Inner-staden

Innerstaden

Limhamnsvägen

N. Vallgatan

Carlsgatan

Drottninggatan

Regementsgatan

Citadellsvägen

N. Vallgatan

Regementsgatan

Slottsgatan

Amiralsgatan

John Ericssons väg

John Ericssons väg

Nobel

väge

n

Nob

elvä

gen

Råd

man

s-ga

tan

Exercisgatan

Früs- gatan

Korsörvägen

Fågelbacksgatan

Mariedalsvägen

3

Grimsbygatan

Östra Varvsgatan

Terminalgatan

Jorgen Kocksgatan

St. Varvs-

St. Varvs-

gatanSunds-promenaden

Malmö-mässan

Hullkajen

Bassängkajen

gatan

St. Nygatan

0 500 m

4

5

6

7

8

ferry

1. Malmöhus 2. Malmö Opera och Musikteater 3. Stadshus 4. Turning Torso 5. Konserthuset 6. Sankt Johannes Kyrka 7. Malmö Stadion 8. Mollevångstorget J Treinstation

319MALMÖ

WW Zweden 03B.indd 319 04-07-2008 11:31:55

BEZIENSWAARDIGHEDEN320

ONTWIKKELING

Malmö wordt voor het eerst in documenten uit 1170 genoemd, maar is dan nog een dorpje. Het behoort lange tijd tot het Deense rijk en de roe-rige relatie met de Zweden maakt van Malmö een vestingstad. De Zweed-se koning Magnus Eriksson neemt Malmö in 1332 in, maar dertig jaar later is het de Deense koning Valdemar Atterdag die Malmö inneemt. De Zweden doen er drie eeuwen over om de Denen van halverwege Zuid-Zweden uit het land te krijgen (1658). Rond 1775 concentreert Malmö zich op de verhandeling van textiel, leer, tabak en suiker en groeit uit tot een vooraanstaande economische regio. In de 19e eeuw is het eerst binnenlands transport van graan dat de boven-toon voert, maar export wordt steeds belangrijker nadat binnen Zweden de aanleg van spoorrails en betere wegen haventransportfuncties over-nemen. Als in 1840 de scheepsbouwer Kockums Mekaniska Verkstad zijn poor-ten opent, zal die tot bijna de millenniumwissel de grootste economische motor van de stad zijn. Mede door de aantrekkingskracht van deze werk-gever groeit Malmö tot de derde stad van Zweden in aantal inwoners.In 1973 en 1974 slaat de oliecrisis toe en krijgt Malmö’s industrie een eer-ste klap. Meer tegenslagen en de toenemende globalisatie van de wereld-economie begin jaren negentig zorgen voor een vlucht van werkloosheid naar 27.000 verloren banen in vijf jaar als veel bedrijven hun deuren slui-ten. Het is dan dat de metamorfose naar cultuurstad langzaam begint en de Öresundsbron (zie pag. 297) wordt gepland.

Gamla Stan ten westen van Storatorget (Foto: Adrian Beesley)

321MALMÖ

WW Zweden 03B.indd 320 04-07-2008 11:31:56