Wersja do druku

Publikacja powstała w ramach projektu realizowanego przy wsparciu fi nansowym Unii Europejskiej. Projekt jest współfi nansowany w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2012 r. Za treść publikacji odpowiada Centrum Edukacji Obywatelskiej, poglądy w niej wyrażone niekoniecznie odzwierciedlają ofi cjalne stanowisko Unii Europejskiej i Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

Rozejrzyj się dookoła i zobacz, jak bardzo różnorodny jest świat! Chcesz przyjrzeć mu się jeszcze bliżej? Chcesz go zrozumieć? Podziel się swoimi obserwacjami i wiedzą z innymi, razem szukajcie pomysłów na wspólne działania. Przecież razem możecie więcej!

Jednym ze sposobów na poznawanie świata jest oglądanie fi lmów dokumentalnych z różnych jego zakątków. Dzięki nim dowiemy się, jak żyją ludzie w krajach, o których na ogół wiemy niewiele, jak wygląda ich codzienność i jakie mają marzenia. Wspólnie zobaczymy świat w szerszej perspektywie. Zrozumiemy też, co nas łączy z tymi odległymi zakątkami i jak wzajemnie na siebie wpływamy.

Niniejsza publikacja jest przeznaczona dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, którzy chcą wprowadzić elementy edukacji globalnej na zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych oraz dla uczniów i uczennic, którzy chcą robić coś ciekawego i zmieniać swoje otoczenie. Za pośrednictwem tego pakietu chcemy zachęcić was do zorganizowania w szkole pokazu fi lmowego. Proponujemy fi lm „Zatruty ogień” (reż. Lars Johansson, Nigeria, 2008), który opowiada o wydobyciu ropy w Nigerii i o jego konsekwencjach.

Publikacja została przygotowana z myślą o osobach, które nie mają doświadczenia w organizowaniu projekcji i dyskusji, dlatego oprócz samego fi lmu przygotowaliśmy dla was również materiały ułatwiające wykorzystanie go w szkole: praktyczne porady dla organizatorów projekcji i prowadzących dyskusję (rozdział 3), materiały merytoryczne, które pomogą wam przygotować się do projekcji (rozdział 4 i 5), propozycje ćwiczeń, które możecie wspólnie przeprowadzić po pokazie (rozdział 6) oraz pomysły i materiały, które pomogą wam zrealizować projekt uczniowski związany z tematem fi lmu (rozdział 7).

Liczymy na to, że zorganizowana przez was projekcja wzbogaci życie szkoły, zainspiruje do kolejnych działań, zachęci do wzięcia udziału w obchodach Tygodnia Edukacji Globalnej, a może nawet skłoni do stworzenia w szkole klubu fi lmowego! Tych, którzy mają apetyt na więcej, zapraszamy do udziału w programie „Jeden świat – kluby fi lmowe”. Informacje znajdziecie na stronie http://www.ceo.org.pl/js.

Klub fi lmowy tworzą osoby, które chcą robić coś ciekawego i zmieniać swoje otoczenie, a jako narzędzie zmiany obierają fi lm. W ramach projektu młodzi ludzie wspólnie z nauczycielami zakładają kluby fi lmowe, zdobywają wiedzę, prowadzą dyskusje i działania informacyjne.


O edukacji globalnej w szkoleEdukacja globalna pomaga młodym ludziom zrozumieć, jak funkcjonuje współczesny

świat oraz w jaki sposób każdy z nas jest powiązany z innymi regionami świata. Dzięki edukacji globalnej młodzi ludzie poznają takie zagadnienia, jak: prawa człowieka, zmiany klimatu, migracje czy handel międzynarodowy i kształtują w sobie postawę odpowiedzialności za kształt dzisiejszego świata oraz zaangażowania na rzecz jego zmiany.

Defi nicja edukacji globalnej, wypracowana m.in. przez nauczycieli, brzmi:

Edukacja globalna to część kształcenia obywatelskiego i wychowania, która rozszerza ich zakres przez uświadamianie istnienia zjawisk i współzależności łączących ludzi i miejsca. Jej celem jest przygotowanie odbiorców do stawiania czoła wyzwaniom dotyczącym całej ludzkości.

Przez współzależności rozumiemy wzajemne powiązania i przenikanie systemów kulturowych, środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, politycznych i technologicznych.

Edukacja globalna kładzie szczególny nacisk na:

tłumaczenie przyczyn i konsekwencji opisywanych zjawisk, ukazywanie wpływu jednostki na globalne procesy oraz wpływu globalnych procesów na jednostkę, przełamywanie stereotypów i uprzedzeń, przedstawianie perspektywy Globalnego Południa, kształtowanie krytycznego myślenia i zmianę postaw.

Przestrzeń dla edukacji globalnej w szkole. Szkoła jest najważniejszym miejscem, w którym edukacja globalna dociera do młodych ludzi. Nauczycielki i nauczyciele pracujący w gimnazjum mogą się nią zajmować na kilka sposobów:

prowadząc zajęcia przedmiotowe, w czasie godzin wychowawczych, realizując projekty uczniowskie.


Zajęcia przedmiotowe. Nowa podstawa programowa daje możliwość podejmowania wątków z zakresu edukacji globalnej na lekcjach historii, geografi i, biologii, wiedzy o społeczeństwie i innych przedmiotów. Można ją włączać w zajęcia przedmiotowe na kilka sposobów:

HISTORIA: Poszerz perspektywę – Przybliżając temat kolonializmu, poproś o odnalezienie lub sam/-a zaprezentuj głosy mieszkańców krajów kiedyś kolonizowanych. Edukacja globalna to część kształcenia obywatelskiego i wychowania, która rozszerza ich zakres przez uświadamianie istnienia zjawisk i współzależności łączących ludzi i miejsca. Jej celem jest przygotowanie odbiorców do stawiania czoła wyzwaniom dotyczącym całej ludzkości.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE: Mówiąc o całym świecie, zauważ Południe – Opo-wiadając o etyce w biznesie, odwołaj się do przykładów korporacji budujących fabryki w Azji czy Afryce. Przedyskutuj z uczniami skąd pochodzą ich ubrania, gadżety i inne importowane przedmioty, którymi posługują się na co dzień.

MATEMATYKA: Zilustruj temat przykładami z Południa – Policz z uczniami ślad wodny statystycznej polskiej rodziny.

GEOGRAFIA: Ukazuj globalne zależności w ekosystemie – Przedstaw związek między importowaniem żywności a zachodzącymi zmianami klimatu.

Godziny wychowawcze. Edukacja globalna obejmuje nie tylko wiedzę o świecie, ale również kształtowanie umiejętności (np. dostrzegania i rozumienia współzależności) i postaw otwartości na świat wraz z jego różnorodnością oraz współodpowiedzialności za jego kształt. Na stronie programu Edukacja Globalna Centrum Edukacji Obywatelskiej znajdziecie materiały przygotowane z myślą o godzinach wychowawczych (http://www.ceo.org.pl/pl/globalna/materialy/przedmioty/godzinawychowawcza).

Projekty uczniowskie. Działania badawcze oraz inicjatywy społeczne uczniów mogą być powiązane z globalnymi współzależnościami i tym samym realizować założenia edukacji globalnej. W wielu szkołach w Polsce uczniowie, realizując projekty edukacyjne, odpowiadają na pytania: „Co łączy Polskę z Afryką?”, „Dlaczego do Polski przybywają imigranci?”, „Jaką drogę przebywają nasze ubrania przed zakupem?”, „Jaki jest obraz Afryki w polskich mediach?”. Na stronie programu Edukacja Globalna Centrum Edukacji Obywatelskiej znajdziecie materiały przygotowane z myślą o projektach uczniowskich (http://www.ceo.org.pl/pl/globalna/news/projekt-uczniowski-w-edukacji-globalnej).


Zasady edukacji globalnejZasady edukacji globalnej to 10 wskazówek, które stworzyliśmy razem z nauczycielami

na podstawie kilkuletnich doświadczeń pracy z uczniami i pedagogami. Zasady mogą być punktem odniesienia dla naszych codziennych praktyk.

1. Edukacja globalna kładzie nacisk na współzależności pomiędzy globalną Północą i globalnym Południem, nie ogranicza się do prezentacji problemów globalnych.

Jesteśmy powiązani z całym światem. Używamy produktów wytworzonych w Indiach, Chinach i Meksyku, pĳ emy kawę z Etiopii i herbatę z Cejlonu. Polska polityka zagraniczna, handlowa czy rolna ma wpływ na sytuację krajów globalnego Południa. Każdy z nas podpisując listy i petycje może przyczynić się do poprawy sytuacji osób, w obronie których zostały napisane. Uświadamiaj uczennicom i uczniom istnienie tych współzależności i wskazuj nasze miejsce w globalnej sieci powiązań. Mówiąc o wyzwaniach stojących przed współczesnym światem i jego problemach, pokazuj, w jaki sposób wpływają na nie globalne powiązania między krajami i nasze codzienne wybory.

2. Edukacja globalna uczy krytycznego myślenia i formułowania własnych opinii na tematy globalne, nie promuje jednej ideologii, nie oferuje gotowych odpowiedzi.

Czy rację mają alterglobaliści czy neoliberałowie? Czy Sprawiedliwy Handel jest na pewno sprawiedliwy? Czy mocarstwa kolonialne ponoszą winę za ubóstwo Afryki? Złożona rzeczywistość współczesnego świata to edukacyjne wyzwanie. Nikt nie ma monopolu na prawdę i nie ma prostych recept na rozwiązanie problemów globalnych. Stwarzaj uczennicom i uczniom okazje do dyskusji, nie unikaj trudnych tematów i pozwalaj na świadome podejmowanie decyzji. Pokazuj swoim uczniom i uczennicom, w jaki sposób krytycznie analizować docierające do nich informacje – kto jest ich autorem, w jakiej sytuacji i w jakim celu zostały stworzone.


3. Edukacja globalna pokazuje procesy globalne w ich wymiarze lokalnym, prezentując ich konsekwencje dla zwykłych ludzi, nie ogranicza się do abstrakcyjnych pojęć.

Wszyscy mówimy o globalizacji, migracjach i zmianach klimatu, rzadko jednak uświadamiamy sobie, że każde z tych zjawisk bezpośrednio wpływa na życie nasze i innych ludzi. Rolnik z Kamerunu i jego rodzina zmagający się z konsekwencjami niskich cen produktów rolnych na świecie, uchodźczyni z Czeczenii i jej dzieci w drodze do Polski, rodzina uciekająca przed powodzią w Bangladeszu i my, korzystający z produktów importowanych z wielu krajów świata – to prawdziwe oblicze współzależności. Używaj przykładów i stosuj metody, które pozwolą to zrozumieć.

4. Edukacja globalna pokazuje znaczenie działań jednostek w reakcji na globalne wyzwania, nie utrwala poczucia bezradności.

Dzięki prowadzonym przez Amnesty International ogólnoświatowym akcjom wysyłania listów – apeli w obronie osób, których prawa są łamane, udało się w ciągu ostatnich 30 lat uratować ponad 16 000 ludzi. Pozytywny skutek odniosło także wiele akcji konsumenckich, mających na celu zmuszenie korporacji międzynarodowych do przestrzegania praw człowieka w krajach globalnego Południa. Zachęcaj uczennice i uczniów do działania, podając przykłady sukcesów oddolnych działań i wskazując możliwości zaangażowania. Sam(a) bądź przykładem!

5. Edukacja globalna tłumaczy potrzebę odpowiedzialnego zaangażowania w rozwiązywanie problemów globalnych, nie służy wyłącznie zbieraniu funduszy na cele charytatywne.

Trwałe zaangażowanie zwykłych ludzi to warunek konieczny do rozwiązania problemów globalnych. Na poprawę sytuacji wpływamy działając bezpośrednio lub pośrednio – poprzez głosowanie na polityków, którzy deklarują zajęcie się problematycznymi kwestiami. Przekazywanie wsparcia fi nansowego jest najbardziej popularną formą pomagania, jednak nie można na tym poprzestawać. Na zmiany klimatu, warunki produkcji towarów, politykę naszego kraju wpływamy codziennie – stojąc przy kasie, wybierając sposób dotarcia do szkoły lub pracy, głosując bądź spotykając się z naszymi przedstawicielami wchodzącymi w skład rządu. Wykorzystuj metody, które pozwolą uczniom i uczennicom świadomie kształtować ich wpływ na otaczającą ich rzeczywistość.


6. Edukacja globalna stosuje aktualny i obiektywny opis ludzi i zjawisk, nie utrwala istniejących stereotypów.

Czy w Polsce żyją niedźwiedzie polarne? Czy wszyscy Polacy to złodzieje? Odpowiedź na te pytania oczywiście jest przecząca. Podobnie w Afryce nie wszyscy mieszkają w chatach z gliny, a większość Afrykańczyków nigdy nie widziała na własne oczy lwa czy żyrafy, bo te żyją w rezerwatach przyrody. Mówiąc o krajach globalnego Południa zawsze korzystaj z wiarygodnych źródeł oraz przytaczaj aktualne i sprawdzone dane. Na osobach prowadzących zajęcia spoczywa duża odpowiedzialność, więc przed wykorzystaniem każdego materiału zastanów się, czy pomoże on przełamywać stereotyp, czy raczej go wzmocni.

7. Edukacja globalna pokazuje przyczyny i konsekwencje zjawisk globalnych, nie ogranicza się do faktografi i.

Według statystyk, na świecie ponad 840 mln ludzi nie ma dostępu do wody pitnej, 75 mln dzieci nie chodzi do szkoły, a co 5 sekund umiera z głodu dziecko. Znajomość takich faktów szokuje, ale nie pomaga zrozumieć, dlaczego tak się dzieje i nie pokazuje możliwości zmiany sytuacji. Mówiąc uczennicom i uczniom o zjawiskach globalnych dociekaj przyczyn, analizuj ich konsekwencje dla nas i dla osób, których problem dotyczy bezpośrednio.

8. Edukacja globalna promuje zrozumienie i empatię, nie odwołuje się tylko do współczucia.

Historie osób, które codziennie zmagają się z brakiem dostępu do bieżącej wody i toalet, chorobami, głodem, brakiem szkoły czy pracy, łatwo wywołują nasze wzruszenie i chęć pomocy. Chcemy zmienić ich los. W edukacji globalnej konieczne jest jednak zrobienie kolejnego kroku – podjęcie próby zrozumienia sytuacji, w jakiej znalazła się opisywana osoba, przyczyn i konsekwencji tego stanu oraz emocji, które odczuwa. W pracy z młodzieżą stosuj metody, które kształtują umiejętność empatii.


9. Edukacja globalna szanuje godność prezentowanych osób, nie sięga do drastycznych obrazów, nie szokuje przemocą.

Docierające do nas za pośrednictwem mediów obrazy z krajów Południa, np. zdjęcia i opisy ofi ar wojen i katastrof naturalnych, są często drastyczne i szokujące. Pokazują one ludzi w sytuacjach, w których nikt z nas nie chciałby być przedstawiony, często bez zgody portretowanych – a przecież ludzi nie można traktować jak anonimowych ilustracji obrazujących katastrofę czy konfl ikt. Zanim zdecydujesz się użyć czyjegoś wizerunku, zastanów się, czy chciał(a)byś, aby pokazano w takiej sytuacji ciebie i sprawdź, czy pokazywana osoba wyraziła na to zgodę.

10. Edukacja globalna oddaje głos ludziom, których sytuację prezentuje, nie opiera się na domysłach i wyobrażeniach.

Wielu Europejczyków wypowiada się na temat problemów globalnych. Aby poznać pełen obraz sytuacji, warto jednak sięgnąć do tekstów i wypowiedzi mieszkańców krajów Południa. Ich perspektywa jest często inna niż nasza i pozwala lepiej zrozumieć istotę problemu. Przeczytaj z uczniami i uczennicami wywiad z Kalponą – działaczką związków zawodowych w RPA, która opowiada o warunkach pracy w fabrykach odzieżowych. Poznaj historię Mariki – 12 letniej Kenĳ ki, która codziennie po szkole niesie do domu kanister z dziesięcioma litrami wody. Obejrzyj fi lm o uchodźcach z Czeczenii, którzy szukają schronienia w Polsce z powodu prześladowań w swojej ojczyźnie. Relacje „z pierwszej ręki” dobrze zilustrują temat oraz pomogą go lepiej zrozumieć i zapamiętać.

Więcej informacji na temat edukacji globalnej oraz przykłady ćwiczeń i scenariuszy zajęć do pracy z uczniami znajdziesz na stronie: www.ceo.org.pl/globalna.


Jak zorganizować projekcję– poradnik dla nauczycieli

PRZYGOTOWANIEPrzede wszystkim zdefi niuj cele. Zastanów się, na czym przede wszystkim ci zależy w kontekście wiedzy i aktywności uczniów, aktywności szkoły, twojego uczenia się i zdobywania doświadczenia. Na tym etapie warto też pomyśleć o potencjalnych przeszkodach, które możesz napotkać. Zastanów się, jak możesz ich uniknąć lub jak zamierzasz sobie z nimi poradzić.

Tematy związane z edukacją globalną wpisują się w nową podstawę programową, są świetnym punktem wyjścia dla projektów uczniowskich, dyskusji podczas godzin wycho-wawczych oraz realizacji godzin karcianych. Projekcje fi lmów i dyskusje mogą być częścią programu obchodzenia świąt szkolnych, czy narodowych i krajowych świąt tematycznych (np. Światowego Dnia Uchodźcy, Światowego Dnia Żywności, Dnia Dziecka itp.).

Zastanów się, w jakiej formie chcesz zorganizować projekcję fi lmu: Pokażesz fi lm w podczas lekcji czy zorganizujesz pokaz w ramach zajęć pozalekcyjnych? Kogo chcesz włączyć do organizacji projekcji: zainteresowanych uczniów z jednej lub z kilku klas czy może grupę, z którą realizujesz projekt uczniowski? Kogo zaprosisz do uczestniczenia w projekcji: zainteresowaną młodzież, całą szkołę, osoby z zewnątrz? Postaraj się dopasować do sytuacji w szkole i do możliwości, zainteresowań oraz preferencji uczniów – bez ich uczestnictwa projekt upadnie.

PLANOWANIE POKAZU POZALEKCYJNEGOZorganizuj wspólne spotkanie ze wszystkimi uczniami, którzy mogliby włączyć się w organizację pokazu. Poznajcie się, powiedzcie, co was motywuje do działania i co chcecie wspólnie osiągnąć. Często wyzwaniem jest znalezienie czasu na zorganizowanie projekcji i dyskusji. Uczniowie mają dużo zajęć pozalekcyjnych i pracę domową, czasem możliwości są ograniczone godzinami odjazdu autobusu szkolnego. Warto porozmawiać o tym już na początku i zastanowić się, jak sprostać temu wyzwaniu. Może projekcje będą odbywały się przed lekcjami, a nie po nich? Może ktoś jest chętny zorganizować pokaz weekendowy albo serię projekcji w czasie ferii? Albo nocny maraton fi lmowy w szkole? Możliwości jest wiele i warto jest myśleć o nich w kontekście konkretnej szkoły i grupy osób.


Jeśli pokaz ma się odbyć w ramach zajęć pozalekcyjnych skonsultuj swój plan z dyrekcją szkoły: Czy wyraża zgodę na takie działanie? Czy jest w stanie udostępnić sprzęt potrzebny do zorganizowania projekcji? W której sali projekcja może zostać zorganizowana? Zaproś uczniów do wzięcia udziału w spotkaniu z dyrekcją: oni także mogą wyjaśnić, jakie korzyści niesie ze sobą projekcja fi lmu w szkole. Wspólnie zastanówcie się, jakie daty i pory dnia są najdogodniejsze. Poproś dyrekcję o pisemną zgodę na zorganizowanie pokazu.

Kiedy zdobędziecie formalną zgodę na zorganizowanie projekcji pozalekcyjnej, spotkajcie się jeszcze raz w grupie organizatorów. Skorzystajcie z „Listy rzeczy, o których powinny pamiętać osoby organizujące projekcję” i wspólnie podzielcie między sobą zadania i obowiązki. Dostosujcie listę do własnych potrzeb i możliwości. Pamiętaj, że nie musisz brać wszystkich obowiązków na siebie. Uczniowie będą bardziej zaangażowani w organizację, jeśli wybiorą odpowiedzialne zadania, którymi się zajmą. Ważne jest, żeby każdy miał swój, choćby najmniejszy wkład. Wyjaśnĳ szczegółowo każde z zadań, zachęć uczniów do działania i zaoferuj swoją pomoc, radę i wsparcie. Jeśli uczniowie sprawdzą się w swoich rolach, będziesz wiedział/wiedziała, że możesz liczyć na nich także w przyszłości.

Przedyskutujcie, kogo chcecie zaprosić do wzięcia udziału w projekcji. Od tego będą zależały sposoby promocji wydarzenia. Doświadczenie uczy, że ważniejszy od liczby uczestników pokazu jest ich stopień zaangażowania i zainteresowania tematem. Jeśli jednak waszym celem jest zgromadzenie jak największej liczby widzów, pomyślcie o niestandardowych metodach promocji, bo same plakaty mogą nie wystarczyć.

Wspólnie zdecydujcie, kto przeprowadzi ćwiczenia i kto będzie moderował dyskusję. Zachęć uczniów do przejęcia inicjatywy w tym zakresie – dzięki temu nauczą się znacznie więcej niż jako bierni uczestnicy. Skorzystaj z tekstu „Proponowany przebieg spotkania z fi lmem”.

PROJEKCJAW przeddzień projekcji spotkaj się z uczniami, żeby upewnić się, że wszystko jest gotowe.

W czasie projekcji zaufaj uczniom. Jeśli to oni realizują ćwiczenia i prowadzą dyskusję, wspieraj ich merytorycznie, ale interweniuj tylko w razie konieczności.

PO PROJEKCJIPo projekcji spotkajcie się i uczcĳ cie wspólny sukces. Zastanówcie się, czy udało się wypełnić założone cele, czego się nauczyliście, czy chcecie powtórzyć to działanie w przyszłości i czy jest jeszcze coś, co chcecie zrobić w tym temacie. Pomyślcie też, co warto zmienić przy okazji organizacji kolejnego spotkania.


Jak zorganizować projekcję– poradnik dla uczniów

NA POCZĄTKU: CHWILA DLA SIEBIE…Zanim zaczniecie przygotowywać projekcję usiądźcie i spędźcie wspólnie trochę czasu. Poznajcie się między sobą, powiedzcie, co was motywuje do organizowania projekcji: Co chcecie osiągnąć jako grupa, a jakie są wasze osobiste cele? Co jest dla was ważne i co chcecie zmienić? Po czym poznacie, że projekcja były sukcesem? To pomoże lepiej zaplanować przebieg projekcji i uniknąć ewentualnych nieporozumień. Włączcie do dyskusji nauczyciela, który będzie wam pomagał przy organizacji projekcji.

KLUB FILMOWY NIE DZIAŁA W PRÓŻNI…Pamiętajcie, że do zorganizowania projekcji będziecie potrzebowali zgody administracji szkolnej. Ustalcie między sobą i z nauczycielem, kto przedstawi wasz plan dyrekcji i jakich użyjecie argumentów na jego poparcie. Pomyślcie o projekcji od strony zdobywania nowej wiedzy, umiejętności i integracji społeczności szkolnej. Poproście dyrekcję o pisemną zgodę na zorganizowanie pokazu.

DOBRY PLAN TO POŁOWA SUKCESU…Kiedy już macie zielone światło do działania, starannie podzielcie między sobą zadania i obowiązki. Skorzystajcie przy tym z listy „Rzeczy, o których powinny pamiętać osoby organizujące projekcję”. Weźcie pod uwagę czas, jakim dysponuje każdy z organizatorów i zasoby, które już istnieją. Może Ala ma doświadczenie w korzystaniu ze szkolnego projektora, Krzysiek robi dobre zdjęcia, a Weronika zna osoby redagujące gazetkę szkolną. Postarajcie się dostosować zadania do waszych możliwości i zainteresowań. Pamiętajcie też, żeby ustalić termin zakończenia poszczególnych działań!

Upewnĳ cie się, że każdy wie, na czym polegają jego zadania: Ile plakatów ma zawisnąć w szkole i na ile dni przed projekcją? Ile chcemy mieć ogłoszeń w radiowęźle? Do kogo i do ilu osób ma trafi ć Informacja o organizowanej przez nas projekcji (kto jest naszą grupą docelową)? Jak duża powinna być zarezerwowana na projekcję sala? Ilu spodziewamy się uczestników? Do kogo ma trafi ć informacja po projekcji?


Przygotujcie się do poprowadzenia dyskusji i ćwiczeń po projekcji. Ważne jest, żeby osoby przygotowujące spotkanie po pokazie obejrzały fi lm co najmniej jeden raz przed ofi cjalną projekcją. Dzięki temu będzie możliwe sprawne poprowadzenie dyskusji bezpośrednio odnoszącej się do treści fi lmu oraz wykorzystanie fi lmu do poparcia tez w wymianie zdań. Starajcie się również znaleźć informacje związane z tematyką fi lmu w innych źródłach – książkach, gazetach i w internecie. To pozwoli na przedstawienie w czasie dyskusji różnych punktów widzenia i źródeł uwiarygodniających wypowiedzi.

DOBRA REALIZACJA PLANU TO DRUGA POŁOWA SUKCESUDzień przed projekcją spotkajcie się, żeby sprawdzić, czy wszystko jest gotowe. Upewnĳ cie się, że każdy wie, jaka jest jego rola w czasie projekcji.

Zajrzyjcie do tekstu „Proponowany przebieg spotkania z fi lmem”.

W czasie projekcji wspierajcie się nawzajem. Jeśli ktoś jest zestresowany lub zapomniał, co miał zrobić lub powiedzieć, postarajcie się pomóc.

Po projekcji spotkajcie się i wspólnie porozmawiajcie o tym, co było super i o tym, co chcecie zmienić następnym razem. Przypomnĳ cie sobie, jakie były wasze cele, gdy zaczynaliście planować projekcję. Czy udało się te cele osiągnąć? Czego się nauczyliście? Jak sprawdził się podział obowiązków w grupie? Czy chcecie powtórzyć to działanie? Czy jest jeszcze coś, co możecie w tym temacie zrobić? Czy chcecie zorganizować kolejną projekcję? A jeśli tak, może warto założyć w szkole klub fi lmowy, np. w programie „Jeden świat – kluby fi lmowe”!

Uczcĳ cie wspólnie swój sukces! Świętowanie to moment, w którym rodzą się kolejne pomysły i nabiera się nowej motywacji!


Rzeczy, o których powinny pamiętać osoby organizujące projekcję

Oto przykłady spraw, o których powinny pamiętać osoby organizujące projekcję. Oczywiście ile projekcji, tyle list rzeczy do zrobienia, dlatego ta lista ma służyć raczej jako podpowiedź, niż sztywne zasady. Dostosujcie ją do swoich potrzeb i pamiętajcie o tym, żeby rozdzielać zadania według możliwości każdego z organizatorów. Upewnĳ cie się, że każdy wie, za co jest odpowiedzialny.

PODCZAS PRZYGOTOWYWANIA PROJEKCJI FILMU NALEŻY PAMIĘTAĆ O:

zarezerwowaniu sali na projekcję,upewnieniu się, że w dniu projekcji macie dostęp do sali (kto ma klucze?),poinformowaniu nauczycieli i dyrekcji o planowanym pokazie,wypożyczeniu fi lmu,przygotowaniu dyskusji (pytań, materiałów dodatkowych itp.),przygotowaniu ćwiczeń warsztatowych oraz materiałów do tych ćwiczeń, zorganizowaniu sprzętu na projekcję (projektor, głośniki, ekran, telewizor, odtwarzacz DVD),upewnienie się, że kopia fi lmu działa na komputerze, z którego będzie odtwarzana (czy włączają się napisy? czy fi lm się nie zacina?) sprawdzeniu sprzętu przed seansem (czy obraz jest wyraźny? czy w sali jest wystarczająco ciemno? czy w całej sali wyraźnie słychać dźwięk?),przygotowaniu mini-poczęstunku dla widzów (np. herbaty, ciastek itp.),zaproszeniu publiczności, na przykład w formie:

• napisania artykułu do gazetki szkolnej,• przygotowania plakatów i rozwieszenie ich w szkole,• napisania informacji na stronę internetową szkoły i jej opublikowanie,• promocji wydarzenia za pośrednictwem Facebooka i innych portali

społecznościowych,• przekazania informacji przedstawicielom samorządu uczniowskiego z prośbą

o rozpowszechnienie,• ogłoszenia w radiowęźle,• zorganizowania happeningu lub fl ashmoba na długiej przerwie,• chodzenia po korytarzu w czasie przerw i zapraszanie uczniów osobiście,• zobowiązania się każdego z organizatorów do przyprowadzenia przynajmniej jednej

osoby.


W TRAKCIE PROJEKCJI FILMU FILMU NALEŻY PAMIĘTAĆ O:

przywitaniu gości,wprowadzeniu do tematyki fi lmu,wyznaczeniu moderatora dyskusji,wyznaczeniu osoby odpowiedzialnej za obsługę techniczną seansu,przeprowadzeniu ćwiczeń warsztatowych,robieniu zdjęć w trakcie spotkania, dbaniu o dobre samopoczucie gości (np. słuchanie sugestii publiczności odnośnie przebiegu spotkania),mini-poczęstunku dla widzów,zaproszeniu publiczności na kolejny pokaz (podanie jego daty i tematyki).

PO PROJEKCJI FILMU NALEŻY PAMIĘTAĆ O:

sporządzeniu notatki z projekcji i dyskusji,obrobieniu zdjęć z projekcji i wrzucenie ich na Facebooka, stronę szkoły itp., dystrybucji notatki z projekcji i dyskusji do osób zainteresowanych (Facebook, gazetka szkolna, strona internetowa szkoły i inne).

Zachęcamy was także do oceniania obejrzanych fi lmów. Jednym z pomysłów jest rozdanie wszystkim uczestnikom seansu kartoników z wydrukowanymi lub napisanymi cyframi od 1 do 5. Po projekcji widzowie naddzierają kartonik na cyfrze, która wskazuje, jak bardzo podobał im się pokaz (gdzie 1 oznacza „Nie podobał mi się”, zaś 5 oznacza „Bardzo mi się podobał. Chętnie przyjdę na kolejny!”). W ten sposób będziecie mogli dostosować program projekcji także do gustów publiczności!

Do wycięcia kartoników możecie wykorzystać papier z makulatury. Możecie też z drugiej strony kuponów nadrukować logo waszego klubu fi lmowego.


Przykłady dobrych praktyk

Każdego roku członkowie klubów fi lmowych wprowadzają w życie mnóstwo ciekawych pomysłów, angażują się w działania i kampanie. Dzięki połączeniu własnej kreatywności i tytułów z fi lmoteki programu „Jeden świat – kluby fi lmowe”, do działania często udaje im się zaangażować osoby spoza klubu. Oto przykłady aktywności zrealizowanych przez kluby fi lmowe w roku szkolnym 2011/2012.

WYJĄTKOWE POKAZY FILMOWE W SZKOLEUczniowie Zespołu Szkół Plastycznych w Bielsku-Białej zorganizowali Nocny Maraton

Filmowy. W murach szkoły, między 20.00 a 7.00 rano oglądali fi lmy, rozmawiali z zapro-szonym gościem i prowadzili między sobą burzliwe dyskusje. Wszyscy mieli ze sobą śpiwory, na wypadek ataku senności, jednak byli też wytrwali widzowie, którzy obejrzeli wszystkie fi lmy bez zmrużenia oka.

WIEDZA NA TEMAT AKTUALNYCH WYDARZEŃ W POLSCE I NA ŚWIECIE Uczniowie Zespołu Szkół, Liceum Ogólnokształcącego w Sokółce zorganizowali pokaz

fi lmu „Kultura daru” z udziałem jego twórców, Maciejem Eichelbergerem i Łukaszem Kamińskim. Film oraz dyskusja na temat dzielenia się, wolnego przepływu informacji i wiedzy na tyle rozpaliły ciekawość uczestników spotkania, że podczas kolejnego pokazu planują obejrzeć fi lm „Kultura Remiksu”. Dyskusje i zdobywana wiedza były tym ważniejsze, że właśnie wtedy toczyły się spory wokół ACTA, czyli międzynarodowego porozumienia mającego ustalić standardy w walce z naruszeniami własności intelektualnej.

PRZYŁĄCZENIE SIĘ DO DZIAŁAJĄCYCH ORGANIZACJI LUB KAMPANII Członkowie klubu fi lmowego w Zespole Szkół nr 1 w Trzebnicy przyłączyli się do „Maratonu

pisania listów” organizowanego przez Szkolną Grupę Amnesty International. Wspólnie napisali 675 listów po polsku i po angielsku, a do ich akcji przyłączyli się mieszkańcy okolicznych miejscowości.

SPOTKANIA Z GOŚCIEM LUB EKSPERTEM Uczniowie Gimnazjum nr 6 w Jaworznie spotkali się z wolontariuszką, która 9 miesięcy

spędziła w jednym z krajów Globalnego Południa – Boliwii, pracując w domu dziecka. Uczniowie dowiedzieli się wielu nowych rzeczy o życiu Boliwĳ czyków, mieli okazję obejrzeć boliwĳ skie instrumenty, ubrania, pieniądze, a nawet zeszyty uczniów.


PROMOWANIE ZDOBYTEJ WIEDZY Uczniowie Państwowego Gimnazjum nr 8 w Opolu zaprezentowali pracę grupy zajmującej

się projektem „Jeden świat – kluby fi lmowe” w ramach Szkolnego Festiwalu Nauki. Młodzież szkolna oraz rodzice mogli zobaczyć efekty: plakaty, wykonane ulotki, informatory. Uczniowie uczestniczyli zaś w lekcji nt. zagrożenia HIV i AIDS.

OBCHODY TYGODNIA EDUKACJI GLOBALNEJ W ramach obchodów Tygodnia Edukacji Globalnej, Szkolny Klub Filmowy z Gimnazjum

nr 2 w Jeleniej Górze przygotował gazetkę oraz pokaz fi lmowy, po którym uczennice zachęcały do zastanowienia się nad problemami świata, takimi jak brak wody pitnej, zmiany klimatu, handel zagrożonymi gatunkami zwierząt, utylizacja odpadów, elektrośmieci. Uczniowie i uczennice po projekcji sami szukali pomysłów, co może zrobić każdy z nas, aby zapobiegać dewastacji środowiska.

W ramach warsztatów „W zdrowym ciele zdrowy duch w Ogrodzie Ducha Gór”, Klub przygotował stoisko na temat Sprawiedliwego Handlu. Goście degustowali zgromadzone produkty ze znakiem Fair Trade: kawę, czekoladę, cukier trzcinowy, herbatę oraz lokalnie wytwarzane produkty spożywcze. Członkowie Klubu Filmowego udzielili ponadto wywiadu przedstawicielom lokalnych mediów.

ORGANIZOWANIE WARSZTATÓW DLA RÓWIEŚNIKÓW Uczennice Liceum Ogólnokształcącego przy Powiatowym Zespole Szkół nr 3 w Sobótce

przygotowały dla swoich koleżanek projekcję fi lmu „Droga czerwonej lodówki” i ćwiczenia związane z jego tematyką, czyli życiem nepalskich tragarzy. Uczestniczki pokazu na własną skalę mierzyły się z wyzwaniami stojącymi przed bohaterami fi lmu i wnosiły po schodach plecaki zapakowane bardzo ciężkimi przedmiotami. Eksperymentom towarzyszyło mnóstwo śmiechu, ale i poważna dyskusja na temat znaczenia edukacji i pasji w dążeniu do życiowych celów.


O fi lmie

Od ponad 50 lat koncerny naftowe prowadzą wydobycie ropy w rejonie delty rzeki Niger w Nigerii. Przez ten czas doszło do wielu zdarzeń, w wyniku których ucierpieli okoliczni mieszkańcy: wycieki ropy zanieczyściły pola uprawne i łowiska ryb, spalany w pochodniach gaz ziemny ma negatywny wpływ na zdrowie mieszkańców, ludzie skarżą się na bezrobocie i brak dostępu do szkół czy szpitali. Jednak ani rząd Nigerii ani koncerny naftowe nie podejmują wystarczających działań w celu poprawy tego stanu rzeczy. Miejscowi mieszkańcy nie mają zamiaru bezczynnie się temu przyglądać.

Film pokazuje grupę nigeryjskich aktywistów działających w ramach projektu medialnego organizacji Environemntal Rights Action. Bohaterowie gromadzą „wideo-świadectwa”, swego rodzaju zeznania świadków, które, zebrane w całość, zostaną opublikowane w Internecie i będą służyły nagłośnieniu sytuacji w delcie Nigru.

Aktywiści odwiedzają osoby, które są bezpośrednio dotknięte skutkami działalności przemysłu naftowego i przeprowadzają z nimi wywiady. Ludzie skarżą się na zanieczyszczenie wody i gleby, ale także na wielkie pochodnie gazowe, w których spala się gaz wydobywany z ziemi wraz z ropą naftową. Opary powstające w wyniku spalania gazu negatywnie wpływają na jakość powietrza i na organizm człowieka: oczy, układ oddechowy, skórę. Film opowiada o procesie sądowym, w wyniku którego Shell (jeden z koncernów naftowych działających w Nigerii) został zobowiązany przez nigeryjski sąd do zaprzestania spalania gazu w pochodniach gazowych. Koncern opóźnia się jednak z zastosowaniem się do wyroku.

Para aktywistów z Environmental Rights Action jedzie do Hagi, aby tam wziąć udział w walnym zgromadzeniu udziałowców Shell’a i osobiście wezwać ich do przestrzegania nigeryjskiego prawa i dbania o dobro ludzi mieszkających na terenie, gdzie koncern wydobywa ropę. Tymczasem ropa nadal płynie…


Miejsce zagadnień poruszanych w fi lmie „Zatruty ogień” w podstawie programowej kształcenia ogólnego w gimnazjumPodstawa programowa kształcenia ogólnego uchwalona rozporządzeniem Ministra

Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 roku wprowadza szereg zmian w polskiej szkole. Treści nauczania poszczególnych przedmiotów uległy znacznym modyfi kacjom, wiele nowych wątków pojawiło się w zapisach dotyczących wymagań szczegółowych.

Zmiany wprowadzone przez MEN zakładają wprowadzenie do programu nauczania tematów z zakresu edukacji globalnej. Aby ułatwić nauczycielom wykorzystanie fi lmu „Zatruty ogień” i przeprowadzenie dyskusji wokół niego w ramach zajęć lekcyjnych, przygotowaliśmy wyciąg z podstaw programowych historii, wiedzy o społeczeństwie, geografi i i biologii. Właśnie te przedmioty dają najwięcej okazji do wytłumaczenia młodym ludziom, jak funkcjonuje zglobalizowany świat.

HISTORIA

Cele kształcenia – wymagania ogólne (wybór)II. Analiza i interpretacja historycznaUczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski; (…) wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla zrozumienia świata współczesnego.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe (wybór)31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:31.2. podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego.32. Europa i świat w XIX w. Uczeń:32.4. ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw.36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń:36.1. przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalnego.


WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

Cele kształcenia – wymagania ogólne (wybór)I. Wykorzystanie i tworzenie informacjiUczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat życia publicznego; wyraża własne zdanie w wybranych sprawach publicznych i uzasadnia je; jest otwarty na odmienne poglądy.II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemówUczeń rozpoznaje problemy najbliższego otoczenia i szuka ich rozwiązań.III. Współdziałanie w sprawach publicznychUczeń współpracuje z innymi – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich.IV. Znajomość zasad i procedur demokracjiUczeń (…) wyjaśnia znaczenie indywidualnej i zbiorowej aktywności obywateli.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe (wybór)5. Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń:5.3. przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych (…) i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli;5.4. wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym;5.5. opracowuje – indywidualnie i w zespole – projekt uczniowski dotyczący rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz).10. Państwo i władza demokratyczna. Uczeń:10.6. wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we współczesnej demokracji.22. Współpraca i konfl ikty międzynarodowe. Uczeń:22.2 wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfl iktów międzynarodowych; omawia przebieg i próby rozwiązania jednego z nich.23. Problemy współczesnego świata. Uczeń:23.1. porównuje sytuację w krajach biednego Południa i bogatej Północy i wyjaśnia na przykładach, na czym polega ich współzależność;23.3. wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze kultury, gospodarki i polityki; ocenia jej skutki;23.4 rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy);31. Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń:31.1 przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy; wyjaśnia, na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu.


Zalecane warunki i sposób realizacjiZajęcia z wiedzy o społeczeństwie kształtują u uczniów następujące postawy:• zaangażowanie w działania obywatelskie – uczeń angażuje się w działania społeczne

i obywatelskie;• wrażliwość społeczna – uczeń dostrzega przejawy niesprawiedliwości i reaguje na nie;• odpowiedzialność – uczeń podejmuje odpowiedzialne działania w swojej społeczności,

konstruktywnie zachowuje się w sytuacjach konfl iktowych;• poczucie więzi – uczeń odczuwa więź ze wspólnotą lokalną, narodową, europejską

i globalną, rozumie, na czym polega otwarty patriotyzm obywatelski;• przeciwstawia się przejawom dyskryminacji.

Aby to umożliwić, szkoła powinna zapewnić takie warunki, by uczniowie:• mieli dostęp do różnych źródeł informacji i różnych punktów widzenia;• wykorzystywali zdobywane wiadomości i umiejętności obywatelskie w życiu codziennym;• uczyli się planować i realizować uczniowskie projekty edukacyjne;• brali udział w dyskusjach i debatach na forum klasy, szkoły i w innych sytuacjach

społecznych;• pracowali nad rozwiązywaniem wybranych problemów swego otoczenia i szerszych

społeczności;• brali udział w życiu społeczności lokalnej;• nawiązywali kontakty i współpracowali z organizacjami społecznymi i instytucjami

publicznymi;• uczestniczyli w obywatelskich kampaniach i działaniach oraz korzystali z różnych form

komunikowania się w sprawach publicznych;• budowali swoje poczucie wartości i sprawstwa w życiu społecznym oraz zaufanie do

innych.

BIOLOGIA – III ETAP EDUKACYJNY

Cele kształcenia – wymagania ogólne (wybór)III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacjiUczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną; odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, grafi czne, liczbowe; rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.IV. Rozumowanie i argumentacjaUczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami; formułuje wnioski; formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi.


Treści nauczania – wymagania szczegółowe (wybór)X. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń:3) proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwach domowych.

GEOGRAFIA – III ETAP EDUKACYJNY

Cele kształcenia – wymagania ogólne (wybór)II. Identyfi kowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesówUczeń posługuje się podstawowym słownictwem geografi cznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geografi cznym; identyfi kuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda – człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geografi cznych w praktyceUczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geografi czne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętności geografi czne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.IV. Kształtowanie postawUczeń rozwĳ a w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem; świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe (wybór)10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń:10. 7. charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego; wskazuje miejsca konfl iktówzbrojnych;10.8. charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie strefklimatyczno-roślinno-glebowych w Afryce;10.10. określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób (m.in.AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe od Sahary;10.12 identyfi kuje konfl ikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem; określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii.


Projekcja fi lmu „Zatruty ogień” krok po kroku – przewodnik dla nauczycieli

Projekcja fi lmu może odbyć się w bardzo różnych okolicznościach: w ramach zajęć lekcyjnych, aktywności koła przedmiotowego, projektu uczniowskiego, nocnego maratonu fi lmowego, czy przy innej okazji – możliwości jest wiele, a od waszej kreatywności i otwartości zależy, którą opcję wybierzecie. Poniżej znajduje się lista porad i pomysłów, które mogą okazać się pomocne, zwłaszcza dla osób organizujących pokaz fi lmowy po raz pierwszy.

POKAZ ORGANIZOWANY W RAMACH ZAJĘĆ LEKCYJNYCH:

Przed zorganizowaniem projekcji zdefi niuj cele. Czego uczniowie powinni się nauczyć dzięki projekcji, ćwiczeniom i dyskusji? Wybierz te ćwiczenia i pytania, które najlepiej wpisują się w zdefi niowane przez ciebie cele.

We wstępie poinformuj uczniów, jakim tematem będziecie się zajmowali. W skrócie przedstaw im przebieg zajęć, zapowiedz projekcję fi lmu.

Przeprowadź ćwiczenie wprowadzające, np. „Globalne porównanie”. Powiąż treść ćwiczenia z tematyką, którą będziecie się zajmowali w trakcie zajęć. Wnioski z ćwiczenia mogą zostać wykorzystane także w dyskusji po fi lmie.

Przed rozpoczęciem projekcji poproś uczniów, żeby zwrócili uwagę na to, w jakim kraju rozgrywa się przedstawiona historia, kim są bohaterowie fi lmu, jakiego rodzaju działania podejmują, jakie są ich postulaty, w jaki sposób osiągają swoje cele. Możesz do tego wykorzystać „Kartę obserwacji fi lmu Zatruty ogień”.

Po projekcji, w formie pytania otwartego, zapytaj uczniów, jak podobał im się fi lm i jakie wywarł na nich wrażenie. Pozwól wszystkim podzielić się swoimi emocjami po fi lmie. Zapytaj uczniów: Co ich zaskoczyło w fi lmie? Co było niezrozumiałe?

Upewnĳ się, że wszyscy zrozumieli treść fi lmu. Jeśli jest taka potrzeba, wspólnie podsumujcie jego treść. Możesz też poprosić chętnych uczniów o powtórzenie głównych tez zawartych w fi lmie.


W zależności od przyjętych celów, wykorzystaj wybrane z ćwiczeń zawartych w tej publikacji. Jeśli zależy ci na tym, żeby uczniowie zapoznali się i dyskutowali na temat różnych narzędzi, dzięki którym można wywrzeć wpływ na opinię publiczną i instytucje, od których zależymy, wykorzystaj ćwiczenie „Mam wpływ”. Ćwiczenie „Tak, tak, tak czy nie, nie, nie” możesz wykorzystać do ożywienia dyskusji po fi lmie lub w podsumowaniu, żeby upewnić się, że każdy będzie miał szansę wyrazić swoją opinię.

Staraj się kierować dyskusję na tematy, które planowałeś/planowałaś poruszyć w czasie zajęć. Możesz do tego wykorzystać pytania pomocnicze przygotowane przed projekcją (możesz skorzystać z dokumentu „Przykładowe pytania po projekcji fi lmu Zatruty ogień”).

Nawet jeśli fi lm dotyczy odległego zakątka świata, zawsze staraj się odnieść jego treść do sytuacji w Polsce: Co łączy uczniów z bohaterami fi lmu? Czy uczniowie mają wpływ na sytuację bohaterów fi lmu? Czy sytuacja przedstawiona w fi lmie ma pływ na nasze życie? Zwróć uwagę uczniów na to, że wszyscy codziennie korzystamy z ropy naftowej i produktów ropopochodnych. Benzyna, olej napędowy, a nawet tworzywa sztuczne, detergenty, kleje, farby, folie – one wszystkie są produkowane na bazie ropy. Chociaż ropa z Nigerii nie jest importowana do Polski, to decydując się na odpowiedzialne korzystanie z jej pochodnych pośrednio przyczyniamy się do sytuacji mieszkańców delty Nigru. Zwróć uwagę na to, jaki wpływ mamy na poprawę sytuacji w delcie Nigru.

Kluczowe spostrzeżenia i wnioski notuj na tablicy.

W zależności od przebiegu dyskusji i czasu, jakim dysponujesz, możesz przeprowadzić kolejne ćwiczenie spośród zaproponowanych w tej publikacji.

Wspólnie podsumujcie przebieg spotkania i sformułujcie wnioski. Zastanówcie się, czy jest coś jeszcze, co możecie zrobić w tym temacie. Zachęcamy do tego, by na koniec zastanowić się z uczniami, co każdy z nas może zrobić w tej sprawie. Nie musi to oznaczać pisania listów otwartych, petycji, organizowania happeningów, czy demonstracji (choć te działania są oczywiście wartościowe i często skuteczne). Wnioskiem dotyczącym działania może być choćby postanowienie, że zdobyte informacje przekażemy kolejnym osobom i będziemy śledzili w internecie rozwój tej sprawy.

Podziękuj uczniom za udział w dyskusji i poleć im inne tytuły fi lmów, dzięki którym poszerzą swoją wiedzę w tym temacie.


POKAZ ORGANIZOWANY DLA PUBLICZNOŚCI:

Film „Zatruty ogień” możesz również wykorzystać organizując otwarty pokaz dla publiczności (np. rodziców uczestniczących w zebraniach lub innych uczniów w czasie święta szkoły czy zajęć pozalekcyjnych). Warto zachęcić grupę uczniów, by to oni sami zorganizowali pokaz. Projekcja zorganizowana przez uczniów, np. połączona z dyskusją i wystawą, może być częścią prezentacji projektu uczniowskiego lub realizacją wcześniejszego postanowienia, że uczniowie będą rozpowszechniali wiedzę nabytą dzięki fi lmowi.

Zaufaj uczniom i powierz im przygotowanie i przeprowadzenie projekcji. Przekaż uczniom materiały merytoryczne i zaproponuj konsultacje tematu.

Pomóż uczniom przygotować wstęp do projekcji: wspólnie ustalcie, jakie informacje publiczność powinna otrzymać przed pokazem (kto jest organizatorem, jaki jest planowany przebieg spotkania, czego będzie dotyczyło spotkanie). Dzięki temu uczestnicy pokazu będą się czuli bardziej komfortowo.

Omów z uczniami, krok po kroku, jak powinna przebiegać dyskusja po fi lmie. Porozmawiajcie o zasadach prowadzenia dyskusji (np. słuchanie siebie nawzajem) i o różnych metodach prowadzenia dyskusji (np. wrażenia „na gorąco”, debata lub ćwiczenie „Tak, tak, tak czy nie, nie, nie”). Wybierzcie te, które wydają się najciekawsze i najbardziej odpowiednie. Upewnĳ się, że uczniowie mają dostęp do materiałów, które pomogą im przygotować się do moderowania dyskusji (np. od strony merytorycznej). Zdefi niujcie najważniejsze aspekty, które powinny zostać poruszone w dyskusji (np. związek sytuacji przedstawionej w fi lmie z sytuacją w Polsce). Zapewnĳ uczniów, że mogą liczyć na twoje wsparcie.

Zastanówcie się, czy z widzami będziecie mogli przeprowadzić ćwiczenia dotyczące fi lmu. Jeśli tak, to wspólnie omówcie te ćwiczenia. Upewnĳ się, że uczniowie mają dostęp do materiałów, które pomogą im przygotować się merytorycznie do tego zadania. Zapewnĳ ich, że w razie potrzeby mogą na ciebie liczyć.

Wspólnie stwórzcie listę materiałów, które wykorzystacie podczas spotkania. Zastanówcie się, kto będzie odpowiedzialny za ich przygotowanie i dostarczenie.

W czasie spotkania i dyskusji interweniuj tylko w razie konieczności.

Po projekcji spotkajcie się i omówicie jej przebieg i rezultaty. Porozmawiajcie o tym, co się udało i zastanówcie się, co można poprawić następnym razem.

Pogratuluj uczniom rezultatów, zastanówcie się nad możliwością dalszych działań i świętujcie wspólny sukces!


Projekcja fi lmu „Zatruty ogień” krokpo kroku – przewodnik dla uczniówProjekcja fi lmu może odbyć się w bardzo różnych okolicznościach: w ramach aktywności

koła przedmiotowego, projektu uczniowskiego, nocnego maratonu fi lmowego, czy przy innej okazji – możliwości jest wiele, a od waszej kreatywności i otwartości zależy, którą z nich wybierzecie. Poniżej znajduje się lista porad i pomysłów, które mogą okazać się pomocne, zwłaszcza dla osób organizujących pokaz fi lmowy po raz pierwszy.

W zorganizowaniu projekcji dla publiczności pomoże wam nauczyciel, który może służyć wsparciem, wiedzą i dobrą radą. Zaproście nauczyciela na wasze spotkania i wspólnie przygotujcie pokaz fi lmowy.

ROZPOCZĘCIE SPOTKANIA:

Poinformujcie uczestników, kto jest organizatorem projekcji.

Przedstawcie publiczności ramowy program spotkania.

Przedstawcie w kilku zdaniach tematykę fi lmu i dyskusji po projekcji.

PO PROJEKCJI:

Po projekcji zapytajcie uczestników, w formie pytania otwartego, jak podobał im się fi lm. Pozwólcie wszystkim podzielić się swoimi emocjami po projekcji. Odpowiedzi pozostawiamy bez komentarza – na to będzie czas później.

Warto też zapytać: Co było nowego w fi lmie? Czego widzowie się z niego nauczyli? Co nieoczekiwanego zobaczyli? Zapytajcie też, co było niezrozumiałe i spróbujcie rozwiać wątpliwości. W przygotowaniu się do tego zadania może wam pomóc rozdział 5 tej publikacji „Podstawowe informacje dotyczące delty Nigru”.

Jeśli dyskusja wydaje się zbyt jednogłośna i czujecie potrzebę usłyszenia różnorodnych poglądów, możecie odgórnie podzielić grupę na tych, którzy będą szukali argumentów za i tych, którzy zastanowią się nad argumentami przeciw pewnym opiniom.

Dyskusję można ukierunkować zadając pytania pomocnicze, np. odnoszące się bezpośrednio do treści fi lmu. Pamiętajcie, żeby dostosowywać pytania do przebiegu dyskusji i zachęcać uczestników do postawienia się w roli bohaterów fi lmu.


Nawet jeśli fi lm dotyczy odległego zakątka świata, zawsze postarajcie się odnieść jego treść do naszej sytuacji w Polsce: Czy jest coś, co łączy nas z bohaterami fi lmu? Czy mamy wpływ na ich sytuację? Czy oni mają pływ na nasze życie? To w końcu istota edukacji globalnej!

Choć może się to wydawać oczywiste, to jednak bardzo ważne jest, żeby osoba prowadząca dyskusję (moderator dyskusji) uważnie słuchała treści pytań i wypowiedzi. Czasem tak bardzo jesteśmy zaabsorbowani tym, co sami chcemy powiedzieć, że nie skupiamy się na słowach innych. W takiej sytuacji można sobie pomóc robiąc skrótowe notatki z wypowiedzi.

Bardzo ważne jest to, żeby w dyskusji opierać się na faktach, nie na uproszczeniach i stereotypach. Przywołujcie konkretne sytuacje i przykłady prawdziwych ludzi. Gromadząc materiały opierajcie się na różnorodnych źródłach, najlepiej takich, które powołują się na fakty i przywołują głosy ludzi bezpośrednio zaangażowanych w daną sytuację.

Pamiętajcie też, żeby wypowiadać się o innych i o sobie nawzajem z szacunkiem!

NA KONIEC:

Podsumujcie dyskusję. Ważne jest, żeby spotkanie zakończyło się jakimiś konkretnymi wnioskami, podsumowaniem, decyzją o podjęciu choćby najskromniejszej akcji czy deklaracją, np. zmiany w postępowaniu.

Podziękujcie wszystkim za przybycie i udział w projekcji i dyskusji. Zaproście ich na kolejny pokaz!

W grupie organizatorów ustalcie między sobą, kiedy możecie się spotkać, żeby omówićprzebieg projekcji i zaplanować kolejne aktywności.


Przykładowe pytania po projekcji fi lmu

Co doprowadziło do tego, że mieszkańcy kraju zasobnego w ropę, której ceny idą w górę z dnia na dzień, żyją na granicy skrajnego ubóstwa?

Dlaczego pokazani w fi lmie Nigeryjczycy uznają spalanie gazu za nielegalne? Czy zgadzasz się z ich argumentami?

Jakie są postulaty bohaterów fi lmu? Czego się domagają: pieniędzy czy może czegoś innego?

Jakie argumenty przywołuje przedstawiciel fi rmy Shell, który tłumaczy, dlaczego koncern nie zaprzestał jeszcze spalania gazu? Czy zgadzasz się z tymi argumentami?

Jaki związek z tą sytuacją mamy my, jako mieszkańcy Polski? W jakich sytuacjach korzystamy na co dzień z ropy naftowej? Kiedy mamy z nią do czynienia?

Czy jako konsumenci kupujący ropę i benzynę na stacjach benzynowych, mamy jakikolwiek wpływ na zachowanie korporacji wydobywających ropę?

Czy znacie przykłady działań i organizacji, które przyczyniły się do zmiany nieodpowiedzialnych zachowań fi rm?


Karta obserwacji fi lmu „Zatruty ogień”

(1) W jakim kraju rozgrywa się przedstawiona w fi lmie historia?

(2) Kim są bohaterowie fi lmu? Czy wywodzą się z tych samych grup etnicznych i społecznych?

(3) Czego domagają się ludzie przedstawieni w fi lmie? Czy wszyscy mają takie same cele?

(4) Jakie działania podejmują bohaterowie fi lmu dla osiągnięcia swoich celów?

(5) Czy działania podejmowane przez ludzi przedstawionych w fi lmie są skuteczne?


NIGERIA

Nazwa kraju pochodzi od rzeki Niger

Język urzędowy: angielski

Stolica: Abudża

Ustrój polityczny: republika federalna

Do 1960 roku Nigeria była kolonią Wielkiej Brytanii

Ludność: 170 mln. (7. najludniejsze państwo świata)

Ludność Nigerii składa się z 250 grup etnicznych.

Podstawą gospodarki jest przemysł wydobywczy (6. największy światowy eksporter ropy) i rolnictwo.

Eksport ropy to główne źródło dochodu narodowego Nigerii. Stanowi 40% nigeryjskiego PKB i 80% przychodów rządowych.

Nigeria – podstawowe informacje

Nigeria na mapie świata. Delta Nigru Map

y: w

ikip

edia

.org


Ropa w Nigerii

Nigeria posiada 10. pod względem wielkości zasoby ropy na świecie i jest 6. największym światowym eksporterem ropy.1

W Nigerii wydobywa się blisko 2,2 miliona baryłek ropy dziennie (jedna baryłka ropy mieści prawie 160 litrów), co stanowi czterokrotność dziennego zapotrzebowania Polski.2

Prawie wszystkie najważniejsze rezerwy ropy w Nigerii znajdują się w delcie Nigru, choć istotne są także zasoby zgromadzone pod dnem Zatoki Gwinejskiej.

Największym importerem nigeryjskiej ropy są Stany Zjednoczone. Tam dociera około 40% wydobywanego surowca.3 Dzienna konsumpcja ropy przypadająca na mieszkańca Stanów Zjednoczonych (największego konsumenta ropy na świecie) to około 9,5 litra ropy dziennie. W Nigerii ta ilość spada do około 0,28 litra ropy dziennie na mieszkańca. Dla porównania – na przeciętnego mieszkańca Polski przypada około 2,25 litra ropy dziennie.4

Ropa i produkty ropopochodne są trudnodostępne dla Nigeryjczyków i są bardzo drogie, gdyż niemal cała wydobywana tam ropa jest eksportowana i rafi nowana (czyli przetwarzana) za granicą, a tylko niewielka ilość trafi a do samych Nigeryjczyków.5

Nigeria zajmuje 156. miejsce na 187 pozycji na liście państw świata według wskaźnika rozwoju społecznego (Human Development Index, na który składa się: przewidywana długość życia, średnia liczba lat edukacji, oczekiwana liczba lat edukacji i dochód narodowy na osobę)6.

1 http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?t=0&v=95&l=en2 http://www.nationmaster.com/graph/ene_oil_con-energy-oil-consumption3 Petroleum Industry in Nigeria: http://en.wikipedia.org/wiki/Petroleum_industry_in_Nigeria4 http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?t=0&v=91000&l=en5 Drilling and Killing: Landmark Trial Against Chevron Begins Over Its Role in the Niger Delta:

http://www.democracynow.org/2008/10/28/drilling_and_killing_landmark_trial_against6 UNDP Human Development Report 2011:

http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete s. 129.


Kalendarium wydarzeń związanych z wydobyciem ropy w delcie Nigru

1914: Zainteresowanie złożami ropy w Nigerii sięga czasów, kiedy kraj ten był jeszcze kolonią brytyjską. Wtedy to weszło w życie rozporządzenie, zgodnie z którym wszelkie zasoby ropy odkryte na terenie Nigerii ofi cjalnie należały do korony brytyjskiej.

1938: Rząd kolonialny przyznał sponsorowanej przez Wielką Brytanię spółce Shell (wtedy funkcjonującej pod nazwą Shell D’Arcy) monopol na poszukiwanie złóż minerałów i ropy na terenie całej kolonii.

1956: Shell znajduje pierwsze złoża ropy w Nigerii. Dwa lata później rozpoczyna się przemysłowe wydobycie ropy.7

1967-1970: Wojna domowa w Nigerii, secesja Biafry.W wyniku napięć na tle etnicznym, politycznym, religĳ nym i ekonomicznym (kontrola nad złożami ropy) od reszty kraju odseparowuje się jego część południowa. Nowy kraj nazywa się Biafra. Wkrótce potem w Nigerii wybucha wojna domowa. Ponieważ na terenie Biafry znajduje się większość nigeryjskich złóż ropy, drogą zbrojną rząd Nigerii stopniowo doprowadza do ponownej unifi kacji kraju. Szacuje się, że w wyniku wojny zginęło nawet 3 000 000 ludzi (większość w wyniku głodu i chorób).8

1974: Udział rządu we własności złóż ropy w wyniku decyzji władz wzrasta. Powodem tego posunięcia jest uniknięcie sytuacji prowadzących do kolejnych konfl iktów o zasoby. W rezultacie upaństwowienia złóż ropy, całość zysków z jej wydobywania trafi a do rządu. Prawo zezwala na wysiedlenie ludności cywilnej z jej ziemi w imię interesu publicznego, np. z powodu znalezienia tam złóż ropy lub konieczności przeprowadzenia rurociągu. Odszkodowanie przysługujące wysiedlonym pokrywa tylko wartość zasobów naturalnych znajdujących się nad powierzchnią ziemi, a nie pod nią.9 Rząd jest właścicielem 55% złóż ropy.10

7 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International, s. 11.8 http://countrystudies.us/nigeria/23.htm9 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International, s. 24.10 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International, s. 12.


1979: Powstaje Shell Petroleum Development Company of Nigeria (SPDC). 55% aktywów tej spółki należy do rządu Nigerii. Do Shell należy 30% aktywów, 10% do francuskiego koncernu Total, zaś 5% jest w rękach włoskiego koncernu Agip. SPDC jest największą spółką prowadzącą wydobycie ropy w Nigerii.11

1993: Shell wycofuje się z części obszaru, na którym do tej pory operował. Tego roku w regionie Ogoniland wybuchają zamieszki polityczne. Są wywołane podejrzeniami o to, że Shell fi nansował nigeryjskie oddziały zbrojne, które krwawo tłumiły pokojowe protesty ludności przeciwko praktykom koncernu naftowego. W obawie przed nasileniem zamieszek i pogorszeniem wizerunku fi rmy, Shell postanawia zaprzestać operacji w tym regionie. Od tamtej pory na terenie Ogoniland nie wydobywa się ropy. Niestety, pozostawia za sobą przeciekające rurociągi i pompy. Rozpoczyna się kolejny etap zmagań, tym razem o oczyszczenie Ogoniland ze skutków wycieków ropy.12

2003-2008: Uwaga międzynarodowa skupia się na konfl iktach zbrojnych między grupami etnicznymi w rejonie delty. W 2006 r. powstaje militarna grupa MEND (Movement for the Emancipation of the Niger Delta – Ruch Emancypacji Delty Nigru), która rozpoczyna ataki na siedziby Shell’a. Szczególnie zagrożone są stacje pompujące i platformy wiertnicze, w wyniku czego spada produkcja ropy.13 Zdarzają się także porwania pracowników koncernów naftowych (w tym dzieci) oraz akcje mające na celu sabotaż i kradzież ropy z rurociągów. Rurociągi są dziurawione, a część wyciekającej z nich ropy jest sprzedawana przez gangi trudniące się tym procederem. Shell twierdzi, że większość wycieków ropy jest spowodowana właśnie aktami sabotażu, a nie złym stanem technicznym ich rurociągów.14

2008: Rząd oznajmia, że wyznaczy nowego operatora wydobycia ropy i gazu na terenie Ogoniland. Tym razem również mieszkańcy regionu mają korzystać z zysków z wydobycia cennego surowca. Kwestią nierozstrzygnięta pozostają odszkodowania za straty poniesione w wyniku zanieczyszczenia środowiska oraz oczyszczenie terenów skażonych wyciekami ropy (zarówno ziemi, jak i wody).15

11 http://www-static.shell.com/static/nga/downloads/pdfs/briefi ng_notes/shell_interests_2012.pdf12 „Fresh start for Nigerian oil activists?”:

http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7509220.stm.13 „Shell accused of fueling Nigerian confl ict”:

http://www.guardian.co.uk/world/2011/oct/03/shell-accused-offuelling-nigeria-confl ict.14 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International, s. 15.15 „Fresh start for Nigerian oil activists?”: http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7509220.stm.


2010: Shell sprzedaje część swoich udziałów w wydobyciu ropy w Nigerii i oznajmia, że nie planuje już rozwĳ ać działalności w tym regionie. Koncern naftowy Shell nadal pozostaje największym udziałowcem nigeryjskich złóż ropy. Dzienne wydobycie sięga miliona baryłek ropy.16

2011: Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP) publikuje raport „Ocena stanu środowiska naturalnego w Ogoniland”. Autorzy raportu nawołują rząd i koncerny naftowe do stworzenia funduszu na rzecz rewitalizacji środowiska naturalnego w Ogoniland. Według szacunków badaczy, proces oczyszczania środowiska w tym regionie zajmie od 25 do 30 lat i byłby to najszerzej zakrojony i najdłuższy program ekologiczny w historii.17

Marzec 2012: Kulczyk Investments SA, przedsiębiorstwo z główną siedzibą w Luxemburgu, w której przewodniczącym rady nadzorczej jest Jan Kulczyk, nabywa 18% udziałów w nigeryjskim złożu ropy. Do końca 2012 roku fi rma planuje wydobywać 200 000 – 250 000 baryłek ropy dziennie, co oscyluje w okolicach połowy dziennego zapotrzebowania Polski na ropę. Wydobywana ropa trafi a na rynki międzynarodowe.18

16 http://www-static.shell.com/static/nga/downloads/pdfs/briefi ng_notes/shell_interests_2012.pdf.17 „Niger Delta oil spills clean-up will take 30 years, says UN”:

http://www.guardian.co.uk/environment/2011/aug/04/niger-delta-oil-spill-clean-up-un.18 Fragment audycji radiowej: „Kulczyk szuka ropy w Nigerii” (wywiad dla TOK.Fm):

http://www.youtube.com/watch?v=VyW0PUMzXU8.


Na czym polega przekleństwo zasobów w delcie Nigru?Przekleństwo zasobów, zwane też paradoksem obfi tości, odnosi się do sytuacji, w której

kraje lub regiony bogate w zasoby naturalne, zwłaszcza kluczowe i nieodnawialne surowce, takie jak minerały czy paliwa kopalne, doświadczają niższego wzrostu gospodarczego i poziomu rozwoju niż kraje, które takimi zasobami nie dysponują.

Przekleństwo zasobów może mieć wiele przyczyn, do których należą:uzależnienie się gospodarki od wydobycia danego surowca i związana z tym niestabilność gospodarki krajowej w wyniku wahania cen na rynkach międzynarodowych,dziedzictwo postkolonialne1,niekorzystne warunki umów podpisywanych przez rządy z zagranicznymi fi rmami (np. niekorzystny podział zysków z wydobycia, niski koszt licencji),polityka koncernów wydobywczych nastawionych przede wszystkim na zysk (czasem kosztem zrównoważonego rozwoju eksploatowanego regionu),niegospodarność i korupcja rządzących (np. zatrzymywanie zysków z wydobycia i eksportu ropy przez wąską grupę polityków),zniszczenie środowiska naturalnego skutkujące pogorszeniem warunków życia miejscowej ludności.

Jednak odkrycie złóż naturalnych nie zawsze oznacza klęskę dla mieszkańców kraju lub regionu. Kraje takie jak Botswana, bogata w złoża diamentów, czy Norwegia, obfi tująca w ropę, zbudowały silne gospodarki i dobra infrastrukturę. W Wenezueli, gdzie rząd znacjonalizował złoża ropy, dochody z ropy służyły najuboższym mieszkańcom. W ramach misji boliwarskich od 2000 roku otwarto 2 800 nowych szkół, do których mogło uczęszczać 600 000 dzieci. Dzięki stypendiom zwiększyła się liczba studentów z ubogich rodzin. Upowszechniona została opieka zdrowotna, uruchomiono kilkadziesiąt tysięcy spółdzielni socjalnych. Warto pamiętać, że jest możliwe dokonanie zmian, choć spotyka się to z oporem korporacji międzynarodowych i państw zainteresowanych kontrolowaniem złóż ropy w regionie. Potrzebna jest do tego wola polityczna rządzących i zaangażowanie obywateli we wprowadzanie zmian systemowych.2

1 Np. w przypadku Nigerii gospodarka przez lata była uzależniona od kolonizatorów, a po ich wycofaniu się państwo pozostało osłabione, targane konfl iktami między ludźmi i grupami dążącymi do objęcia kontroli nad krajem i jego zasobami. Dodatkowo, kolonizatorzy celowo dążyli do osłabiania społeczeństwa kolonii i nie dbali o dostęp do edukacji dla Nigeryjczyków, gdyż w ten sposób łatwiej było utrzymać ludność kolonialną w ryzach władzy. W takim kontekście, gdy mieszkańcy byłych kolonii muszą wykształcić nowe struktury ekonomiczne i administracyjne, łatwo powstają układy społeczne, które są dyskryminujące dla większości społeczeństwa. Osoby u władzy dążą do zapewnienia sobie dostępu do jak największych zysków, a rozwarstwienie w społeczeństwie pogłębia się.

2 Za: http://www.ceo.org.pl/pl/szkol-pelna-energii/news/przeklenstwo-zasobow-wg-piotra-bielskiego-0.


PRZYKŁADY PRZEKLEŃSTWA ZASOBÓW NA ŚWIECIE:

Bogate złoża ropy naftowej były jednym z powodów pokojowych interwencji Stanów Zjednoczonych w Iraku. USA to największy na świecie konsument ropy naftowej, a gospodarka tego kraju w znacznej mierze zależy od dostępności i cen tego surowca. Oprócz podejrzeń posiadania przez Irak broni masowego rażenia, to między innymi kontrola nad złożami ropy motywowała rząd USA do militarnego zaangażowania w tym kraju.3

Holenderska gospodarka ucierpiała w wyniku eksportu gazu ziemnego. Gdy w 1959 r. Holandia zaczęła eksportować gaz ziemny za granicę, bardzo podrożała waluta holenderska. W wyniku tego, importowanie innych towarów holenderskich stało się nieopłacalne dla dotychczasowych partnerów gospodarczych. Gospodarka holenderska weszła w fazę recesji.4

Brazylia ma ogromne połacie ziemi uprawnej i lasów. Kiedy na świecie rozpoczął się trend stosowania biopaliw, Brazylia stała się jednym z krajów docelowych upraw modyfi kowanej genetycznie soi, która jest stosowana do ich produkcji. Pola służące dotąd uprawie żywności dla lokalnej ludności są masowo przekształcane w plantacje hybrydowej soi. Ludność lokalna nie jest zatrudniana przy uprawach, gdyż zastępują maszyny. Pomimo ogromnych obszarów uprawnych i ilości produkowanych roślin, mieszkaniec wielu mieszkańców Brazylii cierpi głód.5

PRZEKLEŃSTWO ZASOBÓW NA PRZYKŁADZIE DELTY NIGRU:

Na obszarze delty Nigru znajdują się 10. największe zasoby ropy naftowej6, a także jeden z 10 najważniejszych ekosystemów bagiennych i przybrzeżnych na świecie.7 Jednak większość z 31 000 000 ludzi zamieszkujących ten obszar cierpi biedę, aż 70% żyje za mniej niż 1 dolara amerykańskiego dziennie.8 Ludzie cierpią z powodu zanieczyszczenia środowiska, braku szkół i szpitali, a także trwających konfl iktów zbrojnych i interwencji militarnych [4:16-4:35]9.

3 „Amerykańskie interwencje zbrojne”: http://wyborcza.pl/1,75402,9342182,Amerykanskie_interwencje_zbrojne,,ga.html.

4 „Back to Basics: Too much wealth managed unwisely”, Christine Ebrahim-zadech: http://www.webcitation.org/mainframe.php.

5 „Brazil Biofuel Blues”: http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2007/sep/28/brazilsbiofuelblues6 http://www.nationmaster.com/graph/ene_oil_con-energy-oil-consumption.7 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International, s.98 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ni.htm.9 Czasy podane w nawiasach kwadratowych oznaczają miejsca w fi lmie „Zatruty ogień”, gdzie pojawia się

wypowiedź lub materiał wideo na dany temat.


PODŁOŻE HISTORYCZNE

W przypadku delty Nigru przekleństwo zasobów ma swoje źródło w znajdujących się na terenie kraju bogatych zasobach ropy i gazu. Już w latach 30. XX wieku Shell rozpoczął poszukiwania tego surowca w Nigerii.10 Po 20 latach poszukiwań na terenie delty Nigru odkryto pierwsze złoża, których eksploatacja była możliwa i opłacalna [1:00-1:14]. Od 1956 roku odkryto w tym regionie wiele roponośnych obszarów i rozpoczęło się intensywne wydobycie oraz eksport ropy.

Wojna domowa w NigeriiW 1960 roku Nigeria uzyskała niepodległość od Wielkiej Brytanii. Od tego czasu kraj był

targany niepokojami politycznymi i zamachami stanu. W wyniku konfl iktów na tle etnicznym, politycznym, religĳ nym i ekonomicznym w 1967 wybuchła w Nigerii wojna domowa, która trwała do 1970 r. Napięcia między różnymi grupami interesów były podsycane przez francuskie, brytyjskie, włoskie i holenderskie koncerny handlowe, które równolegle walczyły o swoje strefy wpływów. W trakcie konfl iktu od reszty kraju odseparowała się jego część południowa i w ten sposób powstał nowy kraj – Biafra. Ponieważ na terenie Biafry znajdowała się większość nigeryjskich złóż ropy, rząd stopniowo doprowadził droga zbrojną do ponownej unifi kacji kraju. Szacuje się, że w wyniku wojny, której jedną z najważniejszych przyczyn było dążenie do kontroli nad złożami ropy, zginęło nawet 3 000 000 ludzi (większość w wyniku głodu i chorób).11

Konfl ikty zbrojne, aktywność bojówek i gangówWraz z zakończeniem wojny domowej nie zakończyły się konfl ikty zbrojne wokół dostępu

do zysków z wydobycia ropy. Nawet dziś powstają paramilitarne bojówki i gangi, które walczą o wpływy na terenach, gdzie wydobywa się ropę [7:53-8:40]. Lokalni i państwowi urzędnicy wspierają te bojówki, które mają działać w ich interesie. Kontrola nad terenem oznacza dla gangu dostęp do nielegalnie pozyskiwanych zasobów i pieniądze z kontraktów za oczyszczenie środowiska wskutek wycieków ropy. Czasem to jedyne źródło utrzymania, a wraz z tym, jak szerzy się skrajna bieda, rośnie liczba osób, które szukają wyjścia z tej sytuacji na drodze przestępstwa. Dochodzi do aktów wandalizmu, a zdarzają się nawet zabójstwa. W wyniku porachunków miedzy bojówkami cierpią również cywile, którzy znajdują się w polu rażenia konfl iktu.12

10 Petroleum Industry in Nigeria:http://en.wikipedia.org/wiki/Petroleum_industry_in_Nigeria#cite_note-NCGI-3.

11 Petroleum Industry in Nigeria: http://en.wikipedia.org/wiki/Petroleum_industry_in_Nigeria#cite_note-NCGI-3.

12 „Shell accused of fueling Nigerian confl ict”: http://www.guardian.co.uk/world/2011/oct/03/shell-accused-of-fuelling-nigeria-confl ict.


W rezultacie aktywności oddziałów zbrojnych, których akcje przeciwko koncernowi nasilały się, w 1993 r. Shell wycofał się z jednego z regionów, w którym prowadził wydobycie ropy – Ogoniland.13 Członkowie bojówek tłumaczą swoje postępowanie tym, że są wykorzystywani przez rząd i przez koncerny i nie otrzymują adekwatnych zysków z tego dochodowego, choć destrukcyjnego dla środowiska przemysłu.14 W rezultacie utraty źródeł utrzymania, szerzącego się głodu i biedy postawy ludności lokalnej radykalizują się. Blokady dróg, branie pracowników koncernów za zakładników czy nawet porwania są częścią coraz bardziej agresywnego ruchu oporu w delcie Nigru. Lokalna ludność ma już dosyć dostarczania paliwa najbogatszym państwom świata, podczas gdy oni, bezbronni, są pozostawiani sami sobie.15 Niektórzy sprawiedliwości szukają poza salami sądowymi i nie chcą już dłużej czekać na spełnienie obietnic poprawy warunków przez koncerny naftowe. Nie zmienia to jednak faktu, że w wyniku ich działań cierpi ludność cywilna, a także stabilność polityczna i ekonomiczna całego regionu delty.

Upaństwowienie złóż ropyOd czasu wojny domowej rząd Nigerii położył większy nacisk na upaństwowienie złóż ropy.

Z czasem udział rządu w złożach ropy wzrósł do 55%, a ponieważ ropa i jej wydobycie należą do kwestii wchodzących w zakres kompetencji najwyższych organów państwowych, to one decydują o tym, na co zostaną przeznaczone ogromne wpływy z wydobycia. Ma to zapobiec konfl iktom wokół dostępu do zasobów, gdyż nie ma znaczenia, która grupa etniczna lub który region kontrolują tereny bogate w ropę – dochody i tak trafi ają przede wszystkim do rządu, który jest odpowiedzialny za ich redystrybucję.16 Ten zabieg umożliwił również przejęcie kontroli nad zyskami z wydobycia ropy.

Równolegle międzynarodowe i narodowe koncerny naftowe operują na obszarach należących do rządu jako wykonawcy i wykupują licencje na wydobycie surowca. Reszta, czyli 45% złóż, należy do spółek i koncernów naftowych, z których największym udziałowcem do dziś jest Shell.

13 Zamieszki były wywołane podejrzeniami o to, że Shell fi nansował nigeryjskie oddziały zbrojne, które zamordowały nigeryjskich aktywistów, organizujących pokojowe protesty. Podejrzewano także, że concern naftowy wpłynął na decyzję sądu, który skazał na karę śmierci kolejnych aktywistów.

14 Confl ict in the Niger Delta: http://en.wikipedia.org/wiki/Confl ict_in_the_Niger_Delta.15 Audycja radiowa: „Drilling and Killing: Landmark Trial Against Chevron Begins Over Its Role in the Niger

Delta”: http://www.democracynow.org/2008/10/28/drilling_and_killing_landmark_trial_against.16 Petroleum Industry in Nigeria:

http://en.wikipedia.org/wiki/Petroleum_industry_in_Nigeria#cite_note-NCGI-3.


Własność ziemi w NigeriiRząd nigeryjski zabezpieczył się także jeśli chodzi o własność ziemi, na której wydobywa się

ropę, lub przez którą biegną rurociągi. Konstytucja Nigerii zawiera zapis, zgodnie z którym to rząd ma prawo do decydowania o własności ziemi. Zgodnie z „Aktem o użytkowaniu gruntów” z 1978 roku, w imię nadrzędnego interesu publicznego, gubernator może uchylić prawo mieszkańców do zajmowania ziemi. Nadrzędny interes publiczny oznacza, m.in. wykorzystanie ziemi do wydobycia ropy lub przeprowadzenia rurociągu. Wysiedlonym osobom przysługuje odszkodowanie, które pokrywa wartość zasobów naturalnych na powierzchni ziemi (budynki, zboża, drzewa gospodarcze i dostęp do łowisk), a nie pod nią.17 Ze względu na często prawnie nieuregulowaną kwestię własności ziemi w Nigerii (ziemia „należy” do danej rodziny lub społeczności dlatego, że od dawna tam mieszkają, a nie na podstawie aktów prawnych), mieszkańcy nie mogą się bronić przed takimi decyzjami.

Również całe zyski z wydobycia i eksportu ropy przypadają rządowi i to od jego przedstawicieli zależy, czy zainwestują je w infrastrukturę i ludność swojego kraju. Ponieważ jednak rząd Nigerii, dzięki kolosalnym zyskom z wydobycia ropy, nie zależy np. od wpływów z podatków, więc ma małą motywację, by działać na ich korzyść i zjednywać sobie poparcie obywateli.

ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA

Wynikiem organizacji zarządzania w Nigerii są nie tylko konfl ikty wewnątrz kraju, ale także zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Gdy koncern naftowy dostaje koncesję na wydobycie ropy i korzystanie z potrzebnej do tego ziemi, nie musi już konsultować się z żadnymi instytucjami w kwestii działań podejmowanych na tym terenie. W rezultacie wycinane są drzewa i inne rośliny oraz pogłębia się koryta rzek (uwalniane są toksyczne substancje i niszczone są habitaty ryb i innych zwierząt). Często pompy i rurociągi przebiegają w pobliżu wiosek, zaś pochodnie gazowe emitują żar, światło i gazy, które negatywnie wpływają na jakość powietrza i stan zdrowia okolicznej ludności.

Wycieki ropyWiele z pomp i rurociągów jest przestarzałych i nie spełnia kryteriów sprawności technicznej.

W związku z tym nieustannie zdarzają się wycieki ropy, czasem towarzyszą im długotrwałe pożary czy nawet eksplozje. Szacuje się, że co roku z rurociągów i pomp wycieka mniej więcej tyle ropy, ile zostało uwolnione w wyniku katastrofy tankowca Exxon Valdez u wybrzeży Alaski w 1989 roku (uznawanej za jedną z najpoważniejszych w historii katastrof środowiska naturalnego wywołanych przez człowieka) [2:52-3:38].

17 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International: Appendix 3 „Land Use Act”.


Wody gruntowe, podziemne i głębinoweRopa ta dostaje się do wód gruntowych, podziemnych, a w przypadku długotrwałego

zanieczyszczenia nawet do wód głębinowych. Ponieważ delta Nigru to obszar w znacznej części pokryty mokradłami, bagnami i rzekami [0:06-0:35], wraz z wodą ropa rozlewa się na dużym obszarze. Okoliczni mieszkańcy muszą pokonywać duże odległości, żeby znaleźć źródła wody pitnej, choć i te mogą być zdatne tylko pozornie. Nie prowadzi się regularnych badań jakości wody i jej przydatności do spożycia.

Zanieczyszczenie zbiorników wodnych prowadzi także do migracji lub wymierania ryb, które stanowią jedno z podstawowych źródeł pożywienia dla mieszkańców delty Nigru [3:38-4:00]. Znane są przypadki, w których wyłowione ryby były wypełnione ropą, w związku z czym absolutnie nie nadawały się do spożycia.

Ponieważ ropa rozlana na powierzchni wody nie przepuszcza tlenu, bakterie, które rozkładają ropę zużywają przy tym cały tlen rozpuszczony w wodzie. W wyniku tego ryby migrują tam, gdzie mogą znaleźć potrzebny im do życia gaz, a rybacy muszą podążać za nimi, często wiele kilometrów od miejsca zamieszkania.

Również woda złożowa, wydobywana wraz z ropą i gazem ziemnym, stanowi zagrożenie dla środowiska naturalnego. Ta woda, częściowo lub wcale nieoczyszczona, trafi a do rzek i do Zatoki Gwinejskiej. Często znajdują się w niej pozostałości ropy naftowej, a także metale ciężkie i inne potencjalnie niebezpieczne substancje. Setki ton ropy trafi ają wraz z wodą złożową do Nigru, jednak nie jest monitorowany wpływ tej praktyki na stan zdrowia mieszkańców delty.18

Gleba i pola uprawneBiorąc pod uwagę fakt, że podstawowymi gałęziami gospodarki w delcie Nigru są

rybołówstwo i rolnictwo, migracja i wymieranie ryb stanowi bardzo poważny problem. Ale także rolnicy borykają się ze skutkami wycieków ropy, która niejednokrotnie rozlewa się na pola uprawne. Hodowanie roślin na skażonych polach jest albo niemożliwe, albo przynosi mizerne skutki. Rośliny gnĳ ą w ziemi lub są zanieczyszczone i nie nadają się do spożycia ani przez człowieka, ani przez zwierzęta [4:00-4:16]. Ropa przedostaje się na pola uprawne także niebezpośrednio, wraz ze skażonymi wodami podziemnymi lub przez nawadnianie pól skażoną wodą.

18 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International, s. 17.


Akty sabotażu Sytuacje komplikuje to, że część wycieków jest rezultatem aktów sabotażu. Gangi działające

na terenie delty celowo dziurawią rurociągi, żeby zebrać wyciekająca z nich ropę i sprzedać ją na czarnym rynku. Ma to swoje skutki uboczne i ropa rozlewa się na pola uprawne i wody gruntowe. Ponieważ do akcji oczyszczania wycieków zatrudniane są lokalne spółki, to także stanowi motywację do powodowania wycieków ropy. Dominujące gangi mogą liczyć na pieniądze z kontraktów za oczyszczanie terenów ze skutków wycieków. Stanowi to jednak argument na rzecz koncernów naftowych, częściowo podważający ich odpowiedzialność za wycieki i skażenie terenu.19

Zanieczyszczenie powietrza – Pochodnie gazowe Ropa jest bardzo lotna, a opary z rozlanej ropy mieszają się z powietrzem i zanieczyszczają

atmosferę. Ludzie mieszkający w pobliżu terenów dotkniętych wyciekami wdychają szkodliwe opary [4:35-4:59].

Oprócz parującej ropy na jakość powietrza wpływają także gazy powstające w wyniku spalania gazu ziemnego. Kiedy ropa jest wypompowywana z ziemi, produktem jest mieszanina ropy, wody i gazu ziemnego. Chociaż jest to wbrew nigeryjskiemu prawu20, koncerny naftowe spalają ten gaz w specjalnych pochodniach, zamiast wpompowywać go z powrotem do ziemi lub wykorzystać do produkcji elektryczności [6:30-6:50]. Ponieważ gaz ziemny trudno jest transportować, bardziej opłaca się go po prostu spalać, czemu towarzyszy produkcja gazów cieplarnianych [5:20-5:55]. W bliskim sąsiedztwie pochodni odnotowuje się również opady kwaśnych deszczów (obserwowalne na podstawie, np. rdzewienia metalowych dachów czy niszczenia zbóż) [6:50-7:05], a u ludzi zaczerwienienie oczu i problemy z układem nerwowym [5:55-6:30].

Shell i inne koncerny wydobywcze zobowiązały się do zaprzestania spalania gazu. Zgodnie z deklaracjami Shell już w 2008 roku spalanie gazu miało się zakończyć. Przedstawiciele koncernu usprawiedliwiają opóźnienia w realizacji planu brakiem bezpieczeństwa i stabilności w regionach, w których miałyby być przeprowadzone prace kładące kres spalaniu gazu. Ale według kolejnych deklaracji, prace zostały wznowione w 2012 roku, kiedy warunki bezpieczeństwa w regionie uległy znacznej poprawie. Po zakończeniu projektu wyeliminowane ma zostać 90% pochodni gazowych spalających gaz wydobywany przez spółkę SPDC, której Shell jest głównym udziałowcem.21

19 „Shell accused of fueling Nigerian confl ict”: http://www.guardian.co.uk/world/2011/oct/03/shell-accused-of-fuelling-nigeria-confl ict.

20 „Gas Flaring in Nigeria: A human rights, environmental and economic monstrosity”, Environmental Rights Action, Climate Justice Programme, s. 31.

21 Shell in Nigeria. Gas Flaring: http://www-static.shell.com/static/nga/downloads/pdfs/briefi ng_notes/gas_fl aring.pdf.


SPCD jest do tej pory jedyną operującą na terenie Nigerii spółką, która dostarcza Nigeryjczykom gaz służący do produkcji elektryczności. Ponieważ także światowy rynek energetyczny jest zainteresowany złożami gazu ziemnego (m.in. ze względu na znaczne uzależnienie rynku od dostaw z Rosji), istnieją plany budowy gazociągu transsaharyjskiego, który miałby transportować gaz ziemny z Nigerii do Europy. Projekt stoi jednak pod znakiem zapytania, ze względu na brak stabilności politycznej w regionach, przez które gazociąg miałby przebiegać.22

Zanieczyszczenie środowiska wpływa bezpośrednio na jakość życia mieszkańców delty Nigru oraz na ich stan zdrowia. Mimo tego nie monitoruje się tego wpływu, w związku z czym nie są podejmowane działania zapobiegawcze, a pomoc lekarska jest często trudno dostępna. Według opublikowanego w 2011 roku raportu Programu Środowiskowego Organizacji Narodów Zjednoczonych, oczyszczenie delty Nigru i przywrócenie jej do oryginalnego stanu zajmie od 25 do 30 lat. Byłby to najszerzej zakrojony i najdłuższy program ekologiczny w historii.23

KTO JEST ODPOWIEDZIALNY ZA USUWANIE PRZYCZYN WYCIEKÓW ROPY I SPALANIA GAZU?

Ponieważ rząd Nigerii jest większościowym udziałowcem w nigeryjskich złożach ropy, więc w wypadku większości przedsięwzięć koncerny naftowe są wykonawcami prac, na które licencji udziela im rząd. Jednak rząd nie dopełnia swojego obowiązku szanowania, chronienia i umożliwienia realizacji praw ludzi zamieszkujących deltę Nigru. Zwłaszcza w przypadku przemysłu związanego z substancjami niebezpiecznymi dla ludzkiego zdrowia i życia, rząd powinien zadbać o wprowadzenie i przestrzeganie przepisów, które będą chroniły jego obywateli. Przepisy powinny uwzględniać standardy pracy fi rm oraz działania w razie wypadków. Do administracji państwowej należy także wyciąganie konsekwencji wobec instytucji, które szkodzą jego obywatelom.

Prawo nigeryjskie uwzględnia wypracowane na podstawie międzynarodowych standardów normy dobrych praktyk dla koncernów naftowych. Uwzględnione są też zakazy i przepisy dotyczące zanieczyszczenia ziemi, wody i powietrza. Ponieważ rząd, który ustanawia i ma za zadanie przestrzeganie praw, jest zarazem głównym benefi cjentem fi nansowym, problem leży we wdrażaniu tych praw, które mogłyby być fi nansowo niekorzystne. W wyniku tego przemysł naftowy jest bardzo słabo regulowany. Jako przykład mogą posłużyć instytucje państwowe, których zadaniem jest kontrolowanie stanu środowiska i przypadków zanieczyszczenia terenu.

22 „Gazociąg trans saharyjski zwiększy dostawy nigeryjskiego gazu do Europy”: http://www.psz.pl/tekst-21436/Gazociag-transsaharyjski-zwiekszy-dostawy-nigeryjskiego-gazu-do-Europy.

23 „Niger Delta oil spills clean-up will take 30 years, says UN”: http://www.guardian.co.uk/environment/2011/aug/04/niger-delta-oil-spill-clean-up-un.


Laboratoria i biura tych organizacji są fi nansowane w minimalnym stopniu, w wyniku czego ich pracownicy muszą prosić koncerny naftowe o udostępnianie im łodzi i samochodów, żeby dotrzeć na miejsce zdarzenia. Także pobrane próbki są często badane w laboratoriach koncernów naftowych, co pozostawia pole do interpretowania wyników na korzyść koncernów.24

Jednak zaniedbania ze strony rządu nie zwalniają koncernów naftowych z odpowiedzialności za ich działania i ich wpływ na przestrzeganie praw człowieka. Koncerny także zobowiązują się do przestrzegania międzynarodowych standardów, które obowiązują w ich branży oraz prawa obowiązującego w państwie, w którym operują [25:20-25:50]. Dodatkowo, większość fi rm ma także swoje wewnętrzne standardy, zgodnie z którymi dbają o wpływ przedsięwzięć na społeczności i na środowisko. Jednak w większości wypadków dochodzi do zaniedbań także ze strony koncernów, które wykorzystują fakt słabych regulacji ze strony rządu i rezygnują z podejmowania się takiej kontroli. Koncerny naftowe skarżą się także na trudności we współpracy z rządem Nigerii ze względu na wysoki stopień korupcji [20:55-21:25, 27:00-27:40]. Jednak robienie interesów z rządami, które łamią prawa człowieka i zaniedbują prawa obywatelskie także stoi w sprzeczności z zasadami odpowiedzialnego biznesu.

JAKI JA MAM WPŁYW NA SYTUACJĘ W DELCIE NIGRU?

Codziennie każdy z nas dokonuje wielu wyborów, które pośrednio wpływają na sytuację w delcie Nigru. Każdy z nas jest konsumentem ropy i produktów ropopochodnych. Ropa jest bezpośrednio

i pośrednio obecna w każdej dziedzinie naszego życia. Używa się jej do produkcji leków (np. aspiryny), przedmiotów codziennego użytku (np. siatek foliowych, długopisów, piłek do koszykówki, opon samochodowych, świec, obudowy i kabli do sprzętu elektronicznego), ubrań (np. podeszew butów czy tkanin z tworzyw sztucznych), środków higienicznych (np. bandaży czy detergentów). Ropa jest składnikiem niemal wszystkich tworzyw sztucznych, ale jest też podstawą w transporcie. Stanowi paliwo i źródło olejów napędowych. Oznacza to, że jest konieczna nie tylko na etapie produkcji, ale również w transporcie. Żeby dostarczyć świeże warzywa i owoce do sklepu, konieczna jest ropa! Można więc śmiało powiedzieć, że niemal każda sfera naszego życia jest zależna od ropy.25

24 „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, Amnesty International, s. 44. 25 Więcej informacji na temat przetwórstwa ropy naftowej znajduje się w scenariuszu 6. „Czarne złoto”

w publikacji Centrum Edukacji Obywatelskiej: „Scenariusze zajęć pełne energii” (http://www.ceo.org.pl/pl/szkol-pelna-energii/news/scenariusze-zajec-pelne-energii-0)


Polityka Unii Europejskiej wpływa na gospodarkę światową. Na politykę Unii Europejskiej wpływają jej obywatele, czyli my. Polska jest również krajem członkowskim Unii Europejskiej, której polityka bezpieczeństwa

energetycznego jest tworzona kosztem społeczności lokalnych w innych krajach. Im więcej energii zużywają/potrzebują konsumenci z Europy dla zaspokojenia swoich potrzeb, tym większe wysiłki podejmują politycy, by zapewnić nam bezpieczeństwo dostaw energii. Europa importuje energię z innych krajów nie myśląc niestety, czy te kraje zaspokoiły swoje potrzeby energetyczne. Planuje się budowę gazociągu transsaharyjskiego26 czy też tysiące kilometrów sieci przesyłowych dla dostarczenia energii pochodzącej z funkcjonowania wielkich tam (np. tama Grand Inga w Republice Demokratycznej Kongo). Bardziej odpowiedzialna gospodarka energetyczna na terenie Unii Europejskiej miałaby pozytywne następstwa dla wielu krajów, które dziś cierpią z powodu przekleństwa zasobów. W Polsce monitorowaniem polityki energetycznej Unii Europejskiej zajmuje się, min. Polska Zielona Sieć (www.globalnepoludnie.pl) a także Koalicja Klimatyczna (www.koalicjaklimatyczna.org). Ciekawie i przystępnie o niestety nieodpowiedzialnej globalnie polityce Europy dotyczącej zabezpieczenia dostaw energii dla Europejczyków opowiada kreskówka przygotowana przez międzynarodową koalicję organizacji pozarządowych Counterbalance (http://www.counterbalance-eib.org/?p=1788).

Kulczyk Investments Kulczyk Investments to fi rma o polskich korzeniach, która przykłada wagę do

upowszechniania idei społecznie odpowiedzialnego biznesu. W 2011 roku fi rma Kulczyk Investments, jako mniejszościowy udziałowiec konsorcjum Naconde Energy Limited, weszła w posiadanie 20% nigeryjskich złóż ropy naftowej, które odkupiła od koncernu Shell. Naconde planuje wydobycie na poziomie 150 tys. baryłek ropy dziennie, przy jednoczesnym wsparciu społeczno-ekonomicznym rozwoju regionu i jego mieszkańców.27

W związku z tą deklaracją, przygotowując niniejszą publikację, zwróciliśmy się do rzeczniczki prasowej Kulczyk Investments z prośbą o dodatkowe informacje. Chcieliśmy poznać szczegóły planów fi rmy na wprowadzenie standardów społecznej odpowiedzialności biznesu w ramach ich aktywności w Nigerii. Poniżej znajduje się tekst oświadczenia nadesłanego przez Kulczyk Investments:

Kulczyk Investments to grupa inwestycyjna, która przykłada szczególną wagę do odpowiedzialności społecznej. Rozpoczęta w 2012 roku inwestycja w Nigerii dotyczy udziału Kulczyk Investments w konsorcjum Neconde, którego większościowym udziałowcem i operatorem jest nigeryjska spółka Nigerian National Petroleum Corporation. Należąca do konsorcjum koncesja OML42, odnosi się do innych terenów Delty Nigru, niż te zamieszkane przez lud Ogoni, o którym mówi fi lm „Zatruty ogień” (OML42 rozciąga się na wschód i północny-wschód od miasta Warri). Mimo to, model konsorcjum Neconde powstał na bazie

26 „Gazociąg trans saharyjski zwiększy dostawy nigeryjskiego gazu do Europy”: http://www.psz.pl/tekst-21436/Gazociag-transsaharyjski-zwiekszy-dostawy-nigeryjskiego-gazu-do-Europy

27 http://kulczykinvestments.com/project/31


wcześniejszych negatywnych doświadczeń i jest odpowiedzią na dotychczasowe kontrowersje związane z eksploatacją nigeryjskich złóż ropy naftowej. Decydującą rolę w konsorcjum odgrywa nigeryjska fi rma, współpracująca z lokalną społecznością, co ma uniemożliwić prowadzenie działań szkodliwych dla mieszkańców regionu i środowiska naturalnego. Jednocześnie Kulczyk Investments, jako mniejszościowy uczestnik konsorcjum, będzie w ramach swoich kompetencji dążyć do wdrożenia mechanizmów monitoringu oddziaływania społecznego i środowiskowego, a także, poprzez formalne struktury konsorcjum, do analizowania ewentualnych niepokojących zdarzeń.

Kulczyk Investments jest i będzie grupą inwestycyjną, która w sposób rzeczywisty wdraża najwyższe standardy odpowiedzialności społecznej biznesu. Jesteśmy inicjatorem stworzenia RESPECT Index, który pozwala oceniać odpowiedzialność społeczną spółek notowanych na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Jesteśmy także fundatorem polskiego oddziału międzynarodowej organizacji ekologicznej Green Cross.

Przedstawiciele fi rmy Kulczyk Investments są otwarci na pytania. Zachęcamy was do kontaktowania się z nimi, pytania o szczegóły dotyczące działań, jakie podejmują w celu poprawienia standardu życia lokalnej ludności oraz oczyszczenia środowiska na terenach zniszczonych przez wycieki ropy i spalanie gazu. My też możemy mieć swój udział w poprawieniu sytuacji mieszkańców delty Nigru, jeśli upewnimy się, że fi rmy wywiązują się ze swoich deklaracji!

Kontakt do rzecznika prasowego Kulczyk Investments można znaleźć tutaj: http://kulczykinvestments.com/mediacenter

Informacja o polityce odpowiedzialnego biznesu wdrażanej przez fi rmę Kulczyk Investments: http://kulczykinvestments.com/page/143 (Fragment tekstu ze strony internetowej: „Jako międzynarodowy dom inwestycyjny

czujemy się zobowiązani do tego, aby świadomie kształtować optymalne warunki dla rozwoju społecznego oraz ekonomicznego wszędzie tam, gdzie inwestujemy. Wierzymy, że biznes jako partner społeczeństwa powinien rozwĳ ać się wspólnie z otoczeniem, a nie jego kosztem.”)

Artykuł i wywiad z Janem Kulczykiem w Gazecie Wyborczej „Kulczyk: Czy jest sens inwestować w Grecję, skoro można ożywić Afrykę?”: http://wyborcza.biz/biznes/1,113665,11720887,Kulczyk__czy_jest_sens_inwestowac_w_Grecje__skoro.html

(Fragment artykułu: „Również Jan Kulczyk, przewodniczący rady nadzorczej Kulczyk Investments, przestrzegał, że jeżeli nadal będziemy myśleli tylko w kategoriach narodowych, a nie globalnych, to Europa będzie tylko skansenem. (…) [– Trzeba likwidować dysproporcje, które są dziś pomiędzy Europą a Afryką. W Nigerii żyje 200 mln ludzi, a w Rosji 120 mln. Ale rezerwy ropy Nigerii są czterokrotnie większe niż Rosji. Dlatego cały potencjał trzeba kierować w zrównoważenie świata. Czy jest sens inwestować 200 mld euro w ratowanie Grecji, gdy za te pieniądze ruszylibyśmy potencjał całej Afryki Centralnej? – pytał Jan Kulczyk.”)

http://wyborcza.biz/biznes/1,113665,11720887,Kulczyk__czy_jest_sens_inwestowac_w_Grecje__skoro.html


Jakie działania są podejmowane w związku z sytuacją w delcie Nigru?

WYKORZYSTANIE MEDIÓW: FILM „ZATRUTY OGIEŃ” I INNE, NP. „CENA ROPY”.

Film „Zatruty ogień” powstał w 2008 roku, przy dużym współudziale jego bohaterów, czyli aktywistów z nigeryjskiej organizacji Environmental Rights Action. Film jest legalnie udostępniany za darmo na platformie YouTube.com (gdzie ma już blisko 60 000 odtworzeń), dzięki czemu można go obejrzeć indywidualnie, w grupie znajomych lub włączyć jego projekcję do szerszej akcji informacyjnej. Film dokumentalny jest łatwo dostępny i przystępny w odbiorze, dzięki czemu może dotrzeć do szerokiego grona odbiorców i przyczynić się do zwiększenia świadomości na temat sytuacji mieszkańców delty Nigru w konfrontacji z międzynarodowym koncernem naftowym. „Zatruty ogień” daje widzowi szansę usłyszenia głosów bohaterów fi lmu, które w inny sposób nie miałyby szansy dotrzeć do tak szerokiego grona odbiorców.

W dzisiejszej sytuacji powszechnej dostępności kamer wideo i aparatów fotografi cznych (np. wbudowanych w telefon komórkowy), stworzenie fi lmu dokumentalnego lub reportażu jest możliwe niemal dla każdego. Również darmowe kanały dystrybucji wideo, jak np. YouTube.com, Vimeo.com czy wiele innych, stwarzają okazję do nagłośnienia zjawiska. W rękach fi lmowców amatorów są także darmowe formy reklamy, np. umieszczanie linków na Facebooku, Twiterze czy innych portalach społecznościowych i komunikatorach internetowych. Cały proces produkcyjny i promocyjny jest w rękach każdego z nas.

Dostępność tych elementów jest niewątpliwą zaletą, ale stanowi zarazem wyzwanie. W Internecie krąży niezliczona ilość plików wideo i trudno jest przebić się przez ten szum komunikacyjny. Dlatego ważne jest, żeby dobrze zdefi niować grupę odbiorców i upewnić się, że będą oni mieli dostęp do stworzonego materiału wideo.

PETYCJE: AMNESTY INTERNATIONAL „OCZYŚCIĆ DELTĘ NIGRU”

Od 2009 roku międzynarodowa organizacja Amnesty International zachęca internautów na całym świecie do wsparcia walki Nigeryjczyków o skłonienie Shell’a do oczyszczenia delty Nigru. Zainteresowane osoby mogą wysłać drogą elektroniczną list do dyrektora naczelnego Shell’a, w którym wyrażą swoją troskę o stan środowiska w regionie wydobycia ropy i przedstawią swoje postulaty dotyczące oczyszczenia tego terenu. W podpisie znajduje się imię, nazwisko, numer telefonu i adres e-mail osoby, która wysyła list. Autorzy petycji mają nadzieję wywrzeć nacisk na szefów Shella, pokazując im, że bez podjęcia konkretnych działań w kierunku oczyszczenia delty Nigru, ucierpieć może dobre imię fi rmy.


Zaletą petycji jest to, że każdy może się przyczynić do jej sukcesu w bardzo prosty sposób, czyli podając swoje imię i nazwisko. To bardzo niewielki wysiłek, zważając na to, jakie skutki może odnieść petycja. Zwięzły opis sytuacji we wstępie do petycji może sprawić, że nawet osoby, które nie miały wcześniej pojęcia o danym problemie, dowiedzą się o nim, a być może poczują się nawet osobiście zaangażowane. Petycje są kierowane do osób, które mogą bezpośrednio lub pośrednio wpłynąć na zmianę sytuacji, w związku z tym autorami lub współautorami petycji powinny być osoby lub instytucje, od których zależny jest także adresat petycji. W przypadku Shella są to potencjalni klienci koncernu (czyli praktycznie każdy), a w przypadku szkoły – uczniowie i ich rodzice. Adresatowi petycji należy zakomunikować, kim są osoby pod nią podpisane, tak, żeby zdał sobie sprawę z powagi argumentów.

Dostępność i łatwość włączenia się w podpisywanie petycji to niewątpliwe zalety. Ale mogą się z nimi wiązać także pewne wady. Ponieważ podpisanie petycji jest tak łatwe, osoby podpisujące mogą nie do końca rozumieć nawet, czego petycja dotyczy. Ważne jest rzetelne poinformowanie potencjalnych sygnatariuszy petycji o jej celu.

AKTYWIZM: FAŁSZYWA INFORMACJA PRASOWA OPUBLIKOWANA W IMIENIU SHELL’A PRZEZ NIGERYJSKĄ GRUPĘ AKTYWISTÓW

W walce o uwagę mediów i opinii publicznej liczy się zarówno jakość, jak i oryginalność przekazu. Na kilka godzin przed walnym zgromadzeniem udziałowców Shell’a w 2010 roku, miliony osób na całym świcie otrzymało informację prasową, zgodnie z którą Shell zobowiązał się do wprowadzenia kompleksowego planu rekultywacji delty Nigru: zaprzestania odwiertów na morzu, zakończenia spalania gazu ziemnego w pochodniach gazowych i wypłaty odszkodowań za szkody poniesione przez ludzi w przeciągu dekad aktywności koncernu na tym terenie. Informacja prasowa została wysłana przez grupę aktywistów określających się jako Nigeryjska Liga Sprawiedliwych (Nigerian Justice League) i miała na celu wywarcie wpływu na korporację, wygenerowanie uwagi medialnej dla problemów wokół obecności Shell’a w delcie Nigru oraz pokazanie, że pozytywne zakończenie kryzysu w tym regionie naprawdę jest możliwe. Informacja zdążyła obiec wiele gazet i serwisów internetowych, zanim dział PR Shell’a temu zaradził i ją zweryfi kował. Ponieważ fałszywa informacja prasowa zawierała pozytywne działania, które mógłby podjąć Shell naprawiając szkody poczynione w delcie Nigru, o wiele trudniej było ją dementować, więc taka forma prowadzenia kampanii wobec koncernu mogła skłonić Shell do pewnych ustępstw, czy bardziej sprawiedliwego zachowania.

Oryginalne akcje informacyjne i kampanie przekazujące wizję, do której dążymy, to świetne narzędzie pomagające w zmobilizowaniu poparcia dla sprawy. Zwłaszcza opowiadanie się za czymś (za rekultywacją delty Nigru i wypłatą odszkodowań), a nie tylko przeciwko czemuś (np. obecności Shell’a w delcie Nigru), to skuteczna metoda. Dzięki niej uczestnicy akcji mogą stać się częścią tej wizji a zarazem częścią rozwiązania. Oczywiście przytoczona powyżej akcja była dosyć ryzykowna – mogła zakończyć się np. kosztownym procesem sądowym. Obyło się jednak bez konsekwencji, poza zamknięciem strony internetowej, na której widniała fałszywa informacja prasowa. Koncernowi naftowemu prawdopodobnie nie zależało na dalszym nagłaśnianiu tego raczej kompromitującego epizodu.


RAPORTY MIĘDZYNARODOWYCH ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH I MIĘDZYRZĄDOWYCH

Amnesty International „Nigeria: Petroleum, Pollution and Poverty in the Niger Delta”, czyli „Ropa, zanieczyszczenie i bieda w delcie Nigru”: http://www.amnesty.org/en/library/asset/AFR44/017/2009/en/e2415061-da5c-44f8-a73ca7a4766ee21d/afr440172009en.pdf

raport CEE Bankwatch Network i in. z wizyty w Nigerii połączonej z kręceniem fi lmu „Cena ropy”: http://bankwatch.org/sites/default/fi les/energysecurity- nigeria.pdf.

Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych “Environmental Assessment of Ogoniland”, czyli „Ocena stanu środowiska naturalnego w Ogoniland”: http://postconfl ict.unep.ch/publications/OEA/UNEP_OEA.pdf.

Grupy specjalistów, badaczy i ekspertów zewnętrznych wielokrotnie badały sytuację w delcie Nigru, najczęściej koncentrując się na regionie Ogoniland. Zarówno raport Amnesty International, jak i Programu Środowiskowego ONZ są bardzo ważnymi argumentami w walce o poprawę sytuacji w Nigerii: oczyszczenie środowiska, zbudowanie infrastruktury dla mieszkańców regionu (np. szkół i szpitali), czy zwiększenie świadomości osób sprawujących władzę – tak, aby właściwie wypełniali swoje obowiązki. Raport ONZ daje naukowe podstawy dla restauracji delty Nigru i poprawy warunków życia jej mieszkańców. Raport Amnesty International gromadzi wiele świadectw, które posłużyły w argumentowaniu potrzeby działania rządu nigeryjskiego i koncernów naftowych na rzecz poprawy sytuacji w delcie Nigru. Oba dokumenty dają konkretne rekomendacje, których wypełnienie ma doprowadzić do poprawy sytuacji. Te szczegółowe postulaty służą jako konkretna podstawa w negocjacji działań podejmowanych w regionie. Raporty to bardzo ważny element kampanii na rzecz zmiany danej sytuacji. To one stanowią podstawę we wpływaniu na osoby podejmujące kluczowe decyzje. Bez treści i badań zawartych w raportach, walka o zmianę sytuacji jest jak sprawa sądowa wytaczana bez uprzedniego zgromadzenia dowodów. Do pisania raportów i do badań zatrudnia się ekspertów, dzięki czemu informacje zawarte w dokumencie są wysokiej jakości i mogą zostać użyte w debacie politycznej i naukowej.

Wyzwaniem związanym z raportami jest to, że ich przygotowanie bywa bardzo kosztowne. Ktoś musi te pieniądze wyłożyć i w związku z tym mogą pojawić się podejrzenia o interpretowanie wyników na korzyć instytucji fi nansującej powstanie raportu. W przypadku raportu ONZ na temat Ogoniland stworzenie dokumentu zostało zlecone przez rząd Nigerii i częściowo sfi nansowane przez Shell’a. Sądząc po zawartości raportu żadna z tych instytucji nie miała wpływu na końcową treść dokumentu, ale niewykluczone jest, że naukowcy spotkali się z podejrzliwością ze strony ludności lokalnej, której dotyczyło ich badanie. Czytelnicy raportu powinni zostać poinformowani o tym, kto sponsorował jego powstanie i jakie środki zostały podjęte w celu zapewnienia obiektywności badań.

http://amnesty.org/en/library/info/AFR44/017/2009/en

http://bankwatch.org/sites/default/files/energy-security-nigeria.pdf

http://postconflict.unep.ch/publications/OEA/UNEP_OEA.pdf


Kamery, maniok i ropa naftowa116/9/2006, Lars Johansson2

Od lat rolnicy i rybacy zamieszkujący Deltę Nigru sprzeciwiają się częstym wyciekom ropy i pochodniom gazowym, które zanieczyszczają ich ziemię i wodę. Dławione protesty, niewystarczające środki łagodzące ze strony koncernów naftowych, kradzież ropy z rurociągów, napływ broni i słaby rząd przyparły społeczność lokalną do muru. Dziś społeczności walczą z trucicielami dzięki kombinacji metod wideo uczestniczącego, komunikatorów internetowych i rozpowszechniania materiałów online.

Wideo uczestniczące to forma wyrazu za pośrednictwem mediów, w której grupa lub społeczność tworzy własny fi lm. Pomysł opiera się na przekonaniu, że realizacja materiału wideo jest łatwa, dostępna dla każdego, a dodatkowo jednoczy ludzi wokół poszukiwania rozwiązania problemów, wyrażenia troski o wspólne dobro, czy po prostu bycia kreatywnym i chęci opowiedzenia historii. Proces tworzenia takiego materiału wzmacnia grupę i jednostki, umożliwia bycie aktywnym w rozwiązywaniu własnych problemów, a także zakomunikowanie potrzeb i pomysłów władzom lub innym grupom i jednostkom.

Delta Nigru, ósmy pod względem ilości wydobywanej ropy region na świecie3, to labirynt dróg wodnych i bagien namorzynowych. Tysiące kilometrów rurociągów przecinają ziemię, która zapewnia życie 20 milionom rolników i rybaków. Od kiedy 50 lat temu przybyły tu koncerny naftowe, obszar delty stał się piątym najbardziej zanieczyszczonym obszarem świata, wg raportu World Wildlife Fund z października 2006 roku. Jest to wynik około 4000 wycieków, przez które ropa naftowa rozlała się na bagnach i ogromnych połaciach ziemi uprawnej oraz nielegalnych pochodni gazowych, które wytwarzają mieszankę toksycznych gazów, powodującą kwaśne deszcze i niszczącą uprawy zbóż.

Ledwie ponad rok temu Friends of the Earth International (FoEI)4 skontaktowali się z naszą organizacją, Maweni Farm, z siedzibą w Tanzanii. Mamy ponad dziesięć lat doświadczenia w uczestniczącym podejściu do realizacji wideo na potrzeby programów rozwojowych. FoEI zwrócili się do nas z propozycją współpracy z Environmental Rights Action (ERA)5, ich nigeryjskim partnerem, przy realizacji telewizyjnego fi lmu dokumentalnego, który dotyczyłby sytuacji w Delcie Nigru. Mieliśmy wykorzystać to jako okazję do zapoczątkowania w delcie Nigru projektu wideo uczestniczącego. Te dwa osobne projekty zaczęły się przenikać w bardzo interesujący sposób, tak więc zdecydowaliśmy, że ekipa z projektu wideo uczestniczącego stanie się głównym bohaterem naszego dokumentu telewizyjnego.

1 Artykuł pochodzi ze strony www.poisonfi re.org.2 Lars Johansson jest reżyserem fi lmu „Zatruty ogień”, pracuje dla Maweni Farm w Tanzanii.3 W 2012 r. Nigeria była na 5. miejscu na świecie pod względem ilości wydobywanej ropy.4 Friends of the Earth International to międzynarodowa organizacja działająca w dziedzinie ochrony środowiska.5 Environmental Rights Action to nigeryjski oddział organizacji Friends of the Earth (Przyjaciele Ziemi)


Jednym z celów tego projektu jest stworzenie strony internetowej, którą lokalni mieszkańcy będą mogli wykorzystać do wyjaśnienia innym, jaki wpływ na ich środowisko naturalne ma przemysł wydobywczy oraz do wzięcia udziału w krajowej i międzynarodowej dyskusji na temat ropy w delcie Nigru. Kolejny cel polega na stworzeniu „pętli komunikacyjnej” pomiędzy lokalnymi aktywistami i udziałowcami przemysłu wydobywczego na całym świecie. Projekt zakłada szkolenie dla wolontariuszy, w trakcie którego będą mogli się dowiedzieć, jak pomóc członkom własnych społeczności nagrać wideo-świadectwa dotyczące wpływu przemysłu wydobywczego na ich życie. Główną motywacją do stworzenia tego typu sieci wolontariuszy było umożliwienie dziennikarzom i innym osobom ze świata zewnętrznego nawiązania kontaktu za pośrednictwem Internetu lub telefonów komórkowych z mieszkańcami delty.

W ciągu 12 miesięcy byliśmy w Delcie Nigru trzy razy, za każdym razem przez trzy tygodnie. Krótko mówiąc, szkolimy lokalnych aktywistów w technikach wideo uczestniczącego, pomagamy im w realizowaniu wideo dokumentujących wpływ przemysłu wydobywczego na życie miejscowej ludności oraz w montowaniu materiału fi lmowego pod nadzorem jego bohaterów i publikowaniu materiałów w sieci.

FILMOWANIE WIDEO-ŚWIADECTW

ERA jest w kontakcie z wieloma społecznościami w delcie. W przypadku nowego wycieku ropy lub rozpoczęcia negocjacji z koncernem naftowym, które mogą wpłynąć na warunki życia lokalnych społeczności, mieszkańcy wiosek dzwonią do ERA i proszą, żeby ich świadectwa zostały nagrane.

Maweni Farms używa różnych kamer, ale wszystkie z nich to modele 3CCD MiniDV z wyższej półki. Jakość nagrania dźwięku jest kluczowa, ale zaniedbywana przez producentów kamer. Jedną z niezbędnych funkcji jest ręczna regulacja dźwięku i mikrofon zewnętrzny umieszczony na wysięgniku. Rode Videomic to zaskakująco dobry i tani mikrofon do kamer amatorskich. Kolejnym niezbędnym elementem jest porządny statyw.

Do montażu używamy przenośnych komputerów Apple Macintosh – nowe Intel MacBooki są rewelacyjne – i dysków zewnętrznych, które są zasilane z komputera. Zaletą jest to, że program do montażu zainstalowany w Macu, iMovie, jest wystarczający na nasze potrzeby, choć i tak używamy raczej Final Cut Pro.

Do nagrywania wideo-świadectw ekipa wykorzystuje kamery cyfrowe. Poszkodowani ustalają, kto spośród nich złoży oświadczenie i wybierają lokalizację możliwie najbliższą sercu opowiadanej historii. To może być pole manioku, staw rybny albo ziemianka na brzegu potoku. W jednym z nagrań, rolniczka opowiadająca historię o wycieku ropy wyciąga z ziemi bulwy manioku, tnie je na kawałki i pokazuje, jak gnĳ ą od środka, zanieczyszczone i nienadające się do spożycia. W innym przeprowadzany jest wywiad z ofi cerem wojskowym, który broni dostępu do rurociągu, a w tle płonie pochodnia gazowa. Dla zwiększenia siły oddziaływania na widza, świadectwa są nagrywane tam, gdzie określone wydarzenia rzeczywiście miały miejsce.


Filmowcy zawsze nagrywają znacznie więcej materiału niż w końcu zostanie użyte. Póki co, zgromadziliśmy ponad 50 godzin na taśmach DV i HDV i nie ma mowy, żebyśmy pokazali ten materiał niezmontowany. Korzystając z przenośnego komputera i generatora, czasem udawało nam się dokonać wstępnego montażu jeszcze w wioskach, choć zazwyczaj tę prace wykonujemy w tymczasowych biurach w miastach w pobliżu miejsc, gdzie właśnie fi lmowaliśmy. Pokazujemy ten wstępnie zmontowany materiał mieszkańcom wioski i pytamy: „Czy to wideo opowiada waszą historię?” i „Czy wywrze to na widowni taki efekt, jaki chcecie osiągnąć?”. Przy okazji nagrywany potrzebne wyjaśnienia albo zaimprowizowane narracje z off’u. Przynajmniej jeden członek społeczności jest obecny w czasie montażu, żeby upewnić się, że wideo będzie stanowiło świadectwo, które społeczność chce podać do wiadomości publicznej. W ten sposób mieszkańcy wiosek stają się współproducentami.

KTO TRZYMA KAMERĘ?

Często spotykamy się w przeświadczeniem, że wideo uczestniczące polega na tym, że społeczność lokalna fi lmuje własny materiał. Ale zrobienie dobrych zdjęć wymaga talentu i praktyki, a ponieważ chcemy, żeby te historie dotarły do jak największej liczby osób, dlatego my fi lmujemy większość materiału. To wcale nie zmniejsza możliwości uczestniczenia bohaterów w realizacji projektu. Autorem wideo wcale nie jest ten, kto trzyma w ręku kamerę, czy ten, kto siedzi przy klawiaturze, ale ten, kto kieruje procesem zdjęciowym i montażem. W projekcie ERA staramy się jak najbliżej współpracować z przedstawicielami społeczności w trakcie trwania całego procesu. To raczej członkowie społeczności są reżyserami, nie ekipa fi lmowa. Wielu praktyków pomocy rozwojowej, którzy pracują metodą wideo uczestniczącego, robi to na odwrót. Dają ludziom kamerę i mówią im, co mają fi lmować i jak mają to zrobić. W końcu to oni stają się autorami wideo, a nie ludzie, z którymi pracują.

YOUTUBE

Kiedy ERA sfi lmuje wystarczająco wiele wideo-świadectw, kolejnym krokiem jest wrzucenie ich do sieci. W rejonie delty bardzo niewiele osób, jeśli ktokolwiek, może oglądać wideo online, bo połączenia są bardzo wolne. Niemniej jednak mieszkańcy wiosek od razu zrozumieli potencjał, który leży w publikowaniu ich historii w sieci. Dzięki tak szeroko sięgającej dystrybucji, bohaterowie historii czują, że koncerny naftowe i rząd nie będą mieli innego wyjścia jak tylko zareagować. Wrzucenie pliku wideo online przy słabym łączu jest problematyczne, ale przynajmniej problem z hostingiem i kupowaniem przepustowości na dystrybucję został częściowo rozwiązany dzięki stronom takim jak YouTube.com. Technologia znana jako kanały RSS daje możliwość, żeby inne strony, czy grupy lub organizacje, otrzymywały informację o nowych materiałach i włączyły je do publikowanej przez siebie treści. Planujemy publikować nasze wideo na licencji, która pozwoli każdemu rozpowszechniać je za darmo.


BRAMKI SMS

W Nigerii dostęp do Internetu jest nadal ograniczony, ale telefony komórkowe są wszechobecne. Pamiętając o tym, ERA planuje zintegrować swoją stronę internetową z bramką SMS. Przedstawiciele społeczności lokalnych, producenci i rzecznicy wideo-świadectw mogą kontynuować informowanie o swojej historii wysyłając SMS na specjalny numer telefonu. Dzięki temu ich wiadomość błyskawicznie automatycznie znajdzie się w konkretnym wątku na stronie. Mogą także dołączyć swoje numery telefonów do plików video, dzięki czemu dziennikarze i inni – może nawet udziałowcy koncernów naftowych? – mogą zadzwonić czy wysłać wiadomość tekstową bezpośrednio do nich, by dowiedzieć się, jak rozwĳ a się sytuacja. W ten sposób ERA nie tylko buduje statyczną sieć źródeł informacji czy plików wideo, ale tworzy także sieć oddolnych „reporterów”, którzy mogą informować cały świat o rozwoju sytuacji.

WPŁYW PĘTLI KOMUNIKACYJNYCH

Organizacja Przyjaciele Ziemi Holandia (Milieudefensie) zaprosiła wolontariuszkę z ERA do udziału w walnym zgromadzeniu Shell’a w Hadze wiosną 2006 roku. Dziewczyna starała się uzyskać od kierowników Shell’a odpowiedzi na pytania, które padały w nagrywanych przez nią wideo. Rozmawiała z dyrektorem Shell Nigeria przez całe 6 minut, a my nagraliśmy ich rozmowę. Z jego ust padło kilka niesamowitych oświadczeń, które od tamtej pory puściliśmy wielu mieszkańcom delty. Nagraliśmy niektóre reakcje widzów, czasem adresowane bezpośrednio do dyrektora Shell Nigeria.

Później odtworzyliśmy te nagrania ministrowi środowiska Stanu Bayelsa6. Obejrzał nagrania z wiosek i materiał nakręcony na walnym zgromadzeniu Shell’a i już nie musieliśmy go przekonywać. Teraz on sam stara się organizować spotkania między Shellem a społecznością lokalną w celu rozwiązania poszczególnych problemów, o których była mowa w wideo-świadectwach. Ale ta inicjatywa mogłaby zaprowadzić nas jeszcze dalej. Mieszkańcy wiosek narzekają, że do tej pory dialog między nimi a koncernami naftowymi odbywał się zawsze na zasadach ustalanych przez koncerny, w którym punkt wyjścia stanowiły problemy koncernów. Wideo-świadectwa i fakt, że będą one szeroko rozpowszechniane, może przyczynić się do zmiany tego stanu rzeczy i stworzyć precedens dla społeczności do prowadzenia rozmów na warunkach, które oni dyktują. Mamy optymistyczne przeczucie, że koncerny będą musiały zacząć traktować ich na poważnie, że nie będą mogły zignorować, czy odwrócić na swoją korzyść tych udokumentowanych i argumentowanych skarg, których przebieg każdy na świecie może śledzić na bieżąco.

6 Bayelsa to jeden ze stanów Nigerii, leżący nad Zatoką Gwinejską w rejonie delty Nigru.


Minister ma zamiar stworzyć krajowy zakład kontroli środowiska, który byłby w stanie inwentaryzować szkody wywołane przez wycieki ropy i nanieść te informacje na mapę, dzięki wykorzystaniu metod wideo uczestniczącego. Rząd również sfi nansował i będzie prowadził mediatekę, w której dostępny będzie sprzęt do produkcji wideo oraz przyzwoitej jakości łącze internetowe.

Jest też drugi projekt, czyli dokument telewizyjny. W czasie, kiedy uczyliśmy wolontariuszy jak wykorzystywać technologię, by wesprzeć zmagania rolników i rybaków, jednocześnie podążaliśmy za nimi z „naszą” kamerą. W tym „fi lmie o fi lmie”, albo w tej „meta-narracji”, głównymi bohaterami są miejscowi wolontariusze, którzy uczą się jak fi lmować wideo--zeznania.

W międzyczasie jeszcze jeden producent wykorzystał nasze materiały do produkcji krótkiego fi lmu dokumentalnego dla MTV. Film jest częścią serii prezentującej młodych działaczy na rzecz praw człowieka i ochrony środowiska w różnych krajach świata. Domyślamy się, że będzie rozpowszechniany na kilku kontynentach, w tym w Afryce. Tego rodzaju ponowne używanie, przepakowywanie i redystrybucja materiału wideo są jak najbardziej przez nas popierane. Wideoświadectwa są dostępne za darmo i w coraz bardziej skomercjalizowanym świecie mediów jest w tym coś odświeżającego. Podobnie jak w dostępie do światowej dystrybucji, dzięki ogromnym obszarom Internetu, które są wciąż darmowe.

ERA podejmuje się innowacyjnego eksperymentu łączącego wideo uczestniczące z udostępnianiem wideo w sieci i z bramkami SMS-owymi. Mamy nadzieję, że dzięki temu powstanie skuteczna „pętla komunikacyjna”, którą inne oddolne ruchy w krajach rozwĳ ających się także będą mogły wykorzystać po to, aby ich głosy zostały usłyszane.


Filmy dla osób chcących poszerzyć swoją wiedzę

Część z poniższych fi lmów jest legalnie dostępna w Internecie. Wszystkie dostępne są na płytach dla uczestników programu „Jeden świat – kluby fi lmowe”, prowadzonego przez Centrum Edukacji Obywatelskiej.

Cena ropy (reż. Luca Tommasini, czas: 20 min) – Film stawia nas – Europejczyków twarzą w twarz z konsekwencjami naszych nawyków konsumpcyjnych, retoryką naszych polityków i podwójnymi standardami naszych fi rm wydobywczych. Z każdym niepotrzebnym zakupem, każdym lotem samolotem i niekończącą się pogonią za coraz bardziej komfortowym stylem życia uzasadniamy działania europejskich polityków, starających się zapewnić bezpieczeństwo dostaw energii za wszelką cenę.

Recepta na klęskę (reż. John Webster, czas: 85 min) – Czy w dzisiejszych czasach możliwe jest życie bez kupowania produktów ropopochodnych? Ile wyrzeczeń kosztuje zminimalizowanie osobistych emisji dwutlenku węgla? Bohater „Recepty na klęskę” postanowił sprawdzić to na własnej skórze, a do eksperymentu wciągnął także swoją rodzinę.

Wielki skandal (reż. Robert Beckford, czas: 46 min) – Robert Beckford udaje się do Ghany szlakiem ryżu, kakao i złota, aby spotkać ludzi, którzy na własnej skórze odczuwają decyzje międzynarodowych instytucji fi nansowych i mechanizm przekleństwa zasobów.

Całkowite zaprzeczenie (reż. Milena Kaneva, czas: 74 min) – Birma to kraj rządzony przez dyktaturę wojskową. W imię zysków rząd poświęcił dobro swoich obywateli, którzy byli zmuszani do niewolniczej pracy przy budowie rurociągu naftowego. Ale są i tacy, których celem jest zgromadzenie dowodów i wydobycie tej sytuacji na światło dzienne.

Wiek głupoty (reż. Franny Armstrong, czas: 89 min) – Cywilizacja ludzka uległa zagładzie. Ostatni ocalały człowiek opowiada o epoce, w której wszystko jeszcze dało się zmienić – o naszej epoce!


Święta woda (reż. Lotta Ekelund, czas: 30 min) – Dostęp do wody należy do podstawowych praw człowieka. W wyniku aktywności międzynarodowych korporacji, to prawo zostało odebrane wielu mieszkańcom Indii: studnie wysychają lub są zanieczyszczane, wodę pitną trzeba kupować w butelkach. Ale ludzie nie są bezsilni wobec korporacyjnych gigantów.

Mit biopaliw (reż. Inge Altemeier, Reinhard Hornung, czas: 44 min) – Alternatywą dla paliw kopalnianych są biopaliwa, które już dziś są w powszechnym użyciu w Unii Europejskiej. Ale z ich popularyzacją wiążą się poważne wyzwania, np. zagospodarowanie pól pod ich uprawę.

Transformacja energii (reż. Chuck Davis, czas 55 min) – Film skupia się na rozwiązaniach, jakie możemy i powinniśmy wprowadzić, żeby ograniczyć nasze uzależnienie od paliw kopalnych. Przedstawia sylwetki wizjonerów, którzy te przyszłościowe rozwiązania czynią teraźniejszością.

Nowoczesny transport (reż. Tad Fetting, czas: 30 min) – Film zapoznaje widza z wprowadzonym w Paryżu systemem publicznej komunikacji rowerowej Vélo Liberté (franc. darmowy rower lub rowerowa wolność), w skrócie Velib.

Yes Meni ratują świat (reż. Andy Bichlbaum, Mike Bonanno, czas: 90 min) – Historia grupy aktywistów, którzy w całkowicie nowatorski sposób podchodzą do zadania naprawienia tego, co w świecie funkcjonuje nie tak, jak powinno.


Ćwiczenia dotyczące fi lmu„Zatruty ogień”Oto kilka pomysłów na ćwiczenia, które możecie przeprowadzić po projekcji fi lmu „Zatruty

ogień”. W zależności od czasu, jakim dysponujecie, możecie wykorzystać wszystkie, bądź wybrane ćwiczenia. Materiały zawarte w tej publikacji pomogą prowadzącym przygotować się do tego zadania. Jeśli ćwiczenia przeprowadzają uczniowie, nauczyciel oferuje wsparcie, pełni rolę obserwatora, a interweniuje tylko w razie konieczności.

GLOBALNE PORÓWNANIE

Ta krótka zabawa symulacyjna pomoże uczestnikom projekcji zdobyć podstawowe informacje dotyczące nierównej sytuacji między krajami globalnego Południa i globalnej Północy. Ćwiczenie może być punktem wyjścia do pogłębienia wiedzy i dyskusji na temat tego, jak bogactwo i bieda wpływają na jakość życia ludzi na świecie.

Cele ćwiczenia:

Uczestnik:poznaje podstawowe fakty dotyczące krajów globalnego Południa i globalnej Północy,potrafi własnymi słowami opisać jedną cechę różniącą kraje globalnego Południa i globalnej Północy,wyraża opinie na temat poznanych informacji,podejmuje dyskusję na temat globalnych nierówności i współzależności.

Instrukcje dla prowadzących:

UWAGA: Do przeprowadzenia symulacji potrzebne jest wcześniejsze przygotowanie sali, by można było swobodnie przesuwać krzesła. Sprawdź, ile osób będzie uczestniczyło w projekcji i zapewnĳ odpowiednią liczbę krzeseł.

1. Uprzedź uczestników projekcji, że za chwilę będą porównywać kontynenty i przyglądać się różnicom między nimi z innej perspektywy. Poproś wszystkich o zajęcie miejsc. Zapisz nazwy wszystkich zamieszkałych kontynentów (bez Antarktydy) na osobnych kartkach i powieś je w różnych miejscach sali. Następnie poproś uczniów, by wszystkie krzesła ustawili wokół kartek z nazwami kontynentów, tak, aby liczba krzeseł przypisanych do danego kontynentu była proporcjonalna do jego wielkości. Poproś, by każdy uczestnik usiadł na swoim krześle i policzcie wspólnie, ile krzeseł stoi obok każdej karty.


2. Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli w kolumnach A i B sprawdź, czy grupa dob-rze poradziła sobie z zadaniem. Dopasujcie liczbę krzeseł do danych z tabeli. Poproś uczestników o nazwanie kilku krajów z każdego kontynentu. Na wszelki wypadek weź ze sobą kalkulator!

3. Poinformuj uczestników, że teraz ich zadaniem będzie odwzorowanie populacji każdego z kontynentów. Poproś, by nie ruszali krzeseł – one cały czas mają symbolizować powierzchnię kontynentów. Poproś, by wszyscy podzielili się proporcjonalnie do liczby mieszkańców kontynentów i zajęli miejsca na krzesłach zgodnie ze swoimi przewidywaniami. Kiedy każdy już zajmie miejsce, sprawdźcie (kolumna C i D tabeli), czy liczba osób na krzesłach jest proporcjonalna do zaludnienia poszczególnych regionów. Zapytaj uczestników o ich reakcje.

4. Uprzedź uczestników, że w kolejnej rundzie pozostaną mieszkańcami, ale krzesła staną się symbolem bogactwa danego kontynentu. Poproś, by podzielili się krzesłami tak, by liczba krzeseł przypisanych do każdego z kontynentów była proporcjonalna do jego PKB. Pozwól uczestnikom samodzielnie wypracować sposób podziału. Po około 2 minutach porównajcie wyniki pracy grupy z informacjami z kolumn E i F tabeli. Dostosujcie liczbę krzeseł i osób do prawdziwych danych. Powiedz, że każda grupa musi mieć kontrolę nad swoimi krzesłami, siedząc na nich. Nikt nie powinien stać na podłodze (o ile jest to bezpieczne).

5. Zapytaj każdą grupę, jak jej członkowie czują się na „swoim” kontynencie. W klasie będą grupy reprezentujące np. Amerykę Północną, gdzie 2 osoby zajmują 10 krzeseł, i Afrykę, gdzie na 3 krzesłach ściska się 8 osób. Zapytaj, co myślą o innych grupach i o podziale. Zapytaj, jak zdaniem uczestników stopień bogactwa wpływa na jakość życia ludzi. Możesz nawiązywać do sytuacji w klasie, np. pytając grupę afrykańską, czy jest jej wygodnie. Wnioski z dyskusji zapisuj na tablicy.

6. Na koniec przedstaw klasie koncepcję podziału świata na kraje globalnej Północy i globalnego Południa.

A B C D E FKONTYNENT % masy

lądowejLiczba krzeseł (dla klasy liczącej 25 osób)

% populacji świata zamieszkujący ten kontynent

Liczba uczniów (dla klasy liczącej 25 osób)

% Produktu narodowego brutto

Liczba krzeseł (dla klasy liczącej 25 osób)

AFRYKA 14 4 15 4 1,8 1AZJA 60,4 15 60 15 25,5 5AUSTRALIA I OCEANIA

0,5 0 0,005 0 1,6 1

EUROPA 11,3 3 10,95 3 34,2 9AMERYKA PÓŁNOCNA

5,1 1 8 2 31,8 8

AMERYKA ŁACIŃSKA

8,7 2 6 1 5,1 1

Opracowano na podstawie danych: http://www.nationsonline.org/oneworld/world_population.htm oraz http://www.worldmapper.org/display.php?selected=295. Przy założeniu, że populacja świata wynosiła 6,88 mld (2010).


Dodatkowa informacja dla nauczyciela

Ważne, by pamiętać, że w grze stosowane są uproszczenia i nie oddaje ona złożonej rzeczywistości. Również wszystkie dane są podane w zaokrągleniu, na potrzeby ćwiczenia. Ta gra pozwala opisać istniejącą sytuację, ale nie wyjaśnia przyczyn i skutków nierówności.

Warto, by przez całą grę nawiązywać do tego, co się dzieje w klasie, do mechanizmów, jakie działają, oraz wykorzystać to do dyskusji o rzeczywistym układzie sił na świecie.

Nazwa „kraje globalnego Południa” nie wynika z geografi i kontynentów, jest nazwą umowną, przyjętą ze względu na swoją neutralność. Termin odnosi się do krajów zwanych też „krajami rozwĳ ającymi się” lub określanych w czasie zimnej wojny jako „kraje trzeciego świata”. Do tej grupy zalicza się państwa Afryki, Ameryki Łacińskiej oraz większą część Azji. Cechą wspólną tych krajów jest przeszłość kolonialna, relatywnie niski stopień rozwoju gospodarczego, dominacja rolnictwa w gospodarce, rozwarstwienie dochodów, wysoki poziom ubóstwa, szybkie tempo wzrostu populacji, wysokie tempo urbanizacji, ograniczone zdolności instytucjonalne.

Nazwa „kraje globalnej Północy” odnosi się do państw Europy, Ameryki Północnej (bez Meksyku), Australii i Japonii. Są to kraje najbogatsze, ich poziom rozwoju gospodarczego jest najwyższy, gospodarka opiera się na usługach lub przemyśle, większość z nich skupiona jest w międzynarodowych organizacjach, takich jak Unia Europejska lub Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Kraje globalnej Północy to społeczeństwa o wysokim poziomie życia – dostęp do edukacji i służby zdrowia jest szeroko rozpowszechniony. Do tej grupy należy Polska, która według rankingu HDI (Indeks Rozwoju Społecznego) jest na 40 miejscu pod względem rozwoju na prawie 170 sklasyfi kowanych państw.


MAM WPŁYW

Ćwiczenie zachęca uczestników do zastanowienia się nad metodami wpływu na sytuacje niesprawiedliwości społecznej i łamania praw człowieka. Uczestnicy dyskutują na temat różnorodności postaw i zachowań, a także ich skuteczności i dostępności.

Cel ćwiczenia:

Uczestnik:zna sposoby wpływania na decyzje i działania określonych instytucji;ocenia skuteczność i dostępność sposobów wywierania wpływu na określone instytucje;określa, w jakiej dziedzinie chciałby mieć wpływ i jakich użyje do tego narzędzi.


1. Zapytaj uczniów, czy uważają, że sytuacja mieszkańców Delty Nigru może ulec zmianie na lepsze.

2. Zapytaj, jakie działania podejmują bohaterowie fi lmu w celu zmiany sytuacji w ich regonie. Wspólnie zastanówcie się, jakich innych metod i narzędzi, o których nie ma mowy w fi lmie, mogą użyć. Zapisuj wszystkie pomysły na tablicy. Skorzystaj z tekstu zawartego w rozdziale „Jakie działania są podejmowane w związku z sytuacją w delcie Nigru?”.

3. Wspólnie uporządkujcie te metody na wykresie, na którym na osi poziomej jest zazna-czona skuteczność wpływu, a na osi pionowej – dostępność każdego z rozwiązań (łatwość skorzystania z niego). Pokrótce rozwiń wybrane odpowiedzi (skorzystaj z materiałów w informacji podstawowej). Możesz narysować na tablicy wykres według poniższego wzoru:

4. Zastanówcie się, czy wy także moglibyście użyć tych narzędzi, aby wpłynąć na sytuacje z waszego bezpośredniego otoczenia (np. brak parkingu dla rowerów przed szkołą). Poproś 3-4 osoby o podzielenie się opinią na forum klasy.

5. Zwróć uwagę uczniów na rolę zaangażowania osób indywidualnych i grup w kształtowaniu takiego otoczenia, w jakim chcieliby żyć.

Łatwo dostępne

Trudno dostępneMało skuteczne Bardzo skuteczne


TAK, TAK, TAK CZY NIE, NIE, NIE

Ćwiczenie to pozwala uczestnikom na wyrażenie opinii dotyczącej sytuacji przedstawionej w fi lmie oraz jej kontekstu. Umożliwia wykorzystanie wiedzy zdobytej w czasie projekcji i wymiany zdań. Każdy, bez konieczności werbalizowania swoich opinii, może zasygnalizować własne zdanie odnośnie tematów poruszanych w czasie spotkania.

Cel ćwiczenia:

Uczestnik wyraża swoją opinię na temat będący przedmiotem spotkania/lekcji i wykorzystuje przy tym wiedzę zdobytą w czasie projekcji fi lmu oraz dyskusji; potrafi sformułować własną opinię na temat sytuacji w Delcie Nigru.


1. Umieść w klasie na ścianach dwie kartki: jedna z napisem TAK (lub Tak, Tak, Tak) i na przeciwległej ścianie drugą z napisem NIE (bądź Nie, nie, nie). Upewnĳ się, że jest możliwe swobodne przejście między jednym a drugim krańcem sali. Poinformuj uczniów, że to, w której części sali staną, będzie oddawało ich opinię. Pamiętaj o dodaniu, że w ćwiczeniu nie ma dobrych i złych odpowiedzi.

2. Odczytaj pierwsze z zamieszczonych poniżej zdań (wybierz te, które uważasz za najciekawsze) i poproś uczniów, żeby zajmując odpowiednią pozycję zasygnalizowali, czy zgadzają się, czy też nie, z odczytanym zdaniem.

3. Poproś wybranych uczniów (np. tych, którzy zajęli skrajne pozycje) o wyjaśnienie, dlaczego tam właśnie stoją. Kiedy uznasz temat za wyczerpany, odczytaj kolejne ze zdań.

4. Podsumowując ćwiczenie zapytaj uczniów: Jak czuli się w czasie ćwiczenia? Czy łatwo było im podjąć decyzję? Kierowali się argumentami opartymi na faktach czy na emocjach? Które argumenty miały większą siłę oddziaływania?

Ropa jest konieczna w naszym życiu codziennym, więc jej nieprzerwane dostarczanie jest ważniejsze niż przestrzeganie praw człowieka.

Nigeryjczycy powinni przemocą wyrzucić Shell i inne korporacje ze swojego kraju.

Powinniśmy ograniczyć korzystanie z ropy naftowej, nawet jeśli oznacza to konieczność zmiany trybu naszego codziennego życia.

W Polsce prawie wcale nie korzystamy z nigeryjskiej ropy, więc nawet jeśli zaczniemy oszczędzać ropę, to i tak nie wpłynie na poprawę sytuacji ludzi żyjących w Delcie Nigru.

W Polsce nie korzystamy z ropy wydobywanej w Nigerii, więc sytuacja w Delcie Nigru nie powinna nas obchodzić.


Projekt uczniowski inspirowany fi lmem „Zatruty ogień”Film „Zatruty ogień” może być dobrym punktem wyjścia do realizacji projektu

edukacyjnego przez uczniów, których zainteresował temat gospodarowania zasobami ropy naftowej w Nigerii i dystrybucji zysków z przemysłu wydobywczego.

Na podstawie fi lmu uczniowie pod opieką nauczyciela mogą sformułować wiele pytań badawczych i zaproponować projekty o zróżnicowanych tematach. Poniżej przedstawiamy propozycję jednego z takich projektów. Można go wykorzystać jako inspirację lub gotowy szablon do wykorzystania.

Proponowany projekt ma charakter badawczy i odpowiada na pytanie „Gdzie jest ropa?”.

CELE PROJEKTU

Po zakończeniu projektu uczeń:wskazuje główne kraje, w których wydobywa się ropę naftową,opisuje znaczenie ropy dla gospodarki Polski,określa, do wytworzenia jakich artykułów codziennego użytku potrzebna jest ropa,opisuje różnice w konsumpcji ropy w poszczególnych krajach,porównuje poziom rozwoju społecznego w krajach, które produkują i konsumują najwięcej ropy naftowej.

CEL PROJEKTU W JĘZYKU UCZNIA

Dowiemy się, gdzie wydobywa się ropę i gdzie w codziennym życiu możemy zobaczyć jej ślady. Sprawdzimy, czy da się przeżyć jeden dzień bez ropy naftowej.

PROJEKT A PODSTAWA PROGRAMOWA

Projekt wpisuje się w podstawę programową kształcenia ogólnego na poziomie gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej dla przedmiotów: wiedza o społeczeństwie, chemia, podstawy przedsiębiorczości, geografi a, informatyka oraz język angielski.

PROPONOWANE DZIAŁANIA

Projekt zakłada pracę uczniów w czterech 4-osobowych zespołach badawczych i wspólne przygotowanie prezentacji projektu. Każda z grup uczestniczących w projekcie otrzymuje jedno szczegółowe pytanie badawcze, na które odpowiada poszukując informacji w publikacjach książkowych, mediach drukowanych i Internecie.


Grupa 1. W jakich krajach wydobywana jest ropa?

Grupa poszukuje informacji w atlasie, podręcznikach do geografi i oraz w Internecie. Wspólnie przygotowuje mapę, na której oznacza kraje, w których wydobywana jest ropa naftowa, kraje, które posiadają jej największe złoża. Można również zaznaczyć największych eksporterów ropy naftowej. Uczniowie zestawiają informacje liczbowe dotyczące zasobów i wydobycia ropy w podziale na kraje i regiony świata. Młodzież może konsultować się z nauczycielem geografi i.

Grupa 2. Jakie znaczenie dla gospodarki Polski ma ropa?

Uczniowie poszukują odpowiedzi na pytanie o skutki spadku cen ropy na rynku światowym oraz o skutki wzrostu cen baryłki ropy dla polskiej gospodarki. Poszukując informacji wykorzystują doniesienia medialne z radia i telewizji oraz źródła internetowe. Młodzież prezentuje swoje wnioski w formie łańcuchów przyczynowo-skutkowych, rozpoczynających się od haseł „Gdy ropa tanieje”, „Gdy ropa drożeje”. Uczniowie konsultują się z nauczycielem przedsiębiorczości i WOS-u.

Grupa 3. Do czego wykorzystuje się ropę i produkty ropopochodne?

Uczniowie sprawdzają, w jakich produktach codziennego użytku znajduje się ropa lub substancje pochodzące z jej przetwarzania. Rozpoczynają swoje poszukiwania w Internecie, konsultują się z nauczycielem chemii, który pomaga im określić, w jakich innych substancjach znajdują się pochodne ropy. Następnie uczniowie mogą udać się do sklepu i odszukać informacje na opakowaniach. Warto również, by grupa uwzględniła znaczenie ropy dla transportu drogowego.

Grupa 4. W jakich krajach zużywa się najmniej, a w jakich najwięcej ropy?

Korzystając z informacji publikowanych w Internecie, zarówno na stronach polskojęzycznych, jak angielskich, uczniowie ustalają, jakie jest zużycie ropy w poszczególnych krajach oraz jak kształtuje się zróżnicowanie wykorzystania ropy na mieszkańca. Korzystając z informacji udostępnionych przez grupę numer 1, uczniowie przygotowują porównanie zużycia ropy na mieszkańca w przypadku krajów, które eksportują ropę naftową i krajów, które ropę importują.


Prezentacja projektu – Szkolny dzień bez ropy

Uczniowie pracujący w czterech grupa spotykają się, by podsumować swoją pracę i przedstawić sobie nawzajem informacje, które udało im się zdobyć. Wykorzystują do tego prezentacje multimedialne lub plakaty. Wspólnie zastanawiają się nad tym, jak w skuteczny sposób przekazać te informacje swoim rówieśnikom z klasy i szkoły (mogą na przykład zorganizować wystawę lub happening). Bazując na informacjach zdobytych przez grupę nr 3, wspólnie z poinformowanymi uczestnikami organizują dzień bez ropy, w czasie którego starają się nie korzystać z ropy, jej pochodnych oraz z produktów, które zawierają składniki ropopochodne. W ramach dnia bez ropy możecie zorganizować pokaz fi lmu „Recepta na klęskę” i solidaryzować się z jego bohaterami, którzy przez cały rok próbowali ograniczyć do minimum korzystanie z ropy i produktów ropopochodnych.1

Proponowane internetowe źródła informacji do wykorzystania w czasie realizacji projektu:

http://www.ceo.org.pl/pl/energia/kopalnia-wiedzy/energetyka

www.ziemianarozdrozu.pl

www.rp.pl

www.wyborcza.pl

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html

Projekt można dowolnie rozbudowywać dodając kolejne grupy i pytania badawcze, na które odpowiadają uczniowie. Można odnieść się m.in. do globalnego ocieplenia jako konsekwencji nadmiernego wykorzystania ropy i spalania innych paliw kopalnych; wyjaśnić zjawisko „oilpeak”; porównać poziom rozwoju społecznego krajów, które eksportują ropę naftową oraz krajów, które mają największy wskaźnik zużycia ropy na mieszkańca.

Materiały dla opiekunów projektu i wychowawców:

http://www.ceo.org.pl/pl/gpe/materialy-dla-opiekunow-projektu-i-wychowawcow

Materiały o metodzie projektu dla uczniów:

http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/flash/GOTOWE_PREZENTACJE/prezentacja_MAP_2/map2_u.swf

1 Film jest dostępny w fi lmotece programu „Jeden świat – kluby fi lmowe” lub legalnie i za darmo na platformie iplex: http://www.iplex.pl/fi lmy/recepta-na-kleske,2039.

Documents

Wersja do druku