WŁADZA SĄDOWNICZA

WŁADZA SĄDOWNICZAopiera swoje funkcjonowanie na działaniu niezawisłych i niezależnych SĄDÓW

mających monopol na rozstrzyganie konfliktów prawnych

Ale SĄDY nie mogą dokonywać zmian w wydanych aktach prawnych, na podstawie których orzekają

w praktyce ZNACZENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ JEST na ogół MNIEJSZE

niż dwu pozostałych

a pozostałe władze mogą wywierać pośredni bądź bezpośredni wpływ na nominacje sędziowskie

i finansowanie działalności sądów

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY

SĄDOWNICZEJ

1. NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW I NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW

• zagwarantowanie całkowitej niezależności w orzekaniu

podstawą orzekania KONSTYTUCJA i USTAWY

• niezależność od opinii publicznej

• brak jakichkolwiek nacisków ze strony innych władz

GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCISĘDZIOWSKIEJ

oddzielenie organów władzy sądowniczej od innych organów władzy

niemożność ingerowania w orzecznictwo

zasada INCOMPATIBILITAS

nieusuwalność sędziów

IMMUNITET sędziowski

brak odpowiedzialności za orzecznictwo

niezależność materialna

GWARANCJE PROCESOWE

2. DWU- LUB TRZYINSTANCYJNOŚĆ postępowania

3. NADZÓR SĄDU NAJWYŻSZEGO

4. UDZIAŁ OBYWATELI w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

5. ZASADA POWSZECHNOŚCI DOSTĘPU DO SĄDU

6. ZAKAZ PROCESÓW INKWIZYCYJNYCH

a) SĘDZIOWIE PRZYSIĘGLIb) ŁAWNICY

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ

STRUKTURA SĄDOWNICTWA

SĄD NAJWYŻSZY

SĄDY POWSZECHN

E

SĄDY ADMINISTRACYJ

NE

SĄDY WOJSKOWE

TRYBUNAŁY

• rejonowe•

okręgowe•

apelacyjne

•Naczelny Sąd Administracyjny• wojewódzkie

SA

• garnizonowe• okręgów wojskowych

• Trybunał Konstytucyjny• Trybunał Stanu

SĄDY POWSZECHNE

SĄDY ADMINISTRACYJNE

DOMNIEMANIE KOMPETENCJI

ZRÓŻNICOWANA STRUKTURA

SĘDZIOWIE POWOŁYWANI POPRZEZ WYBÓR LUB MIANOWANIE

WYMOGI stawiane przed kandydatami na sędziów:• ukończenie studiów prawniczych• praktyka w zawodzie• zdanie egzaminu państwowego lub przejście

postępowanie kwalifikacyjnego• cenzus wiekowy

sprawują kontrolę nad legalnością decyzji wydawanych przez administrację

SĄDY KONSTYTUCYJNEsprawują kontrolę nad zgodnością aktów prawnych z aktem uznawanym za nadrzędne źródło prawa (konstytucją)

model SCENTRALIZOWANY I ABSTRAKCYJNY(model austriacki)

model ZDENTRALIZOWANY I KONKRETNY

(model amerykański)

• kompetencje do kontroli konstytucyjności ma tylko jeden, specjalnie do tego powołany sąd• usunięcie normy z systemu

prawnego (ex nunc, ex tunc lub pro futuro)

• inicjatywa zewnętrzna

• kontrola konstytucyjności przez wszystkie sądy

• norma pomijana tylko w danej, konkretnej sprawie

• z inicjatywy jednej ze stron

SĄDY WOJSKOWE

SĘDZIOWIE sądów konstytucyjnych są powoływani przez: • PARLAMENT•GŁOWĘ PAŃSTWA

• PARLAMENT I GŁOWĘ PAŃSTWA• Przez organy wszystkich trzech władz

na ogół na jedną kadencję, która trwa od 6 do 12 lat (w PL - 9);skład częstokroć jest odnawiany rotacyjnie albo poszczególnych sędziów powołuje się indywidualnie

istnieją tylko w niektórych krajach (nie jest to praktyka powszechna )sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych

Do kompetencji władzy sądowniczej należy w szczególności:

• orzekanie o odpowiedzialności osób sprawujących funkcje publiczne

• kontrola procesu wyborczego

• kontrola działalności partii politycznych

• ochrona wolności obywatelskich

SĄD KONSTYTUCYJNYSĄD POWSZECHNYSĄDY SZCZEGÓLNE (np. Trybunał Stanu)

rozstrzygnięcie wyników wyborówkontrola przebiegu kampanii wyborczejmożliwość podważenia decyzji o odmowie

rejestracji

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I

SĄDOWNICZĄ1. Model oparty na analizie podażowo-

popytowej

Liczba wydawanych ustaw

Koszt ustawy

D

S

E

D – skłonność do płacenia lobbystom za promowanie danej ustawy

S – możliwość wpłynięcia przez lobbystów na wprowadzanie w życie określonych aktów prawnych

S1

E1

WPROWADZENIE PODZIAŁU WŁADZ

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I

SĄDOWNICZĄ2. Model przetargowy

A priori zakłada się wprowadzenie zasady podziału władz,a legislatywa i egzekutywa mają udział w ostatecznym wprowadzeniu aktu prawnego

0 poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym

E0 Emax L0 Lmax

zbiór DYSKUSYJNY

zbiór PRZETARGOWY

0 poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym

2. Model przetargowy – c.d.

E0 Emax L0 Lmax

A S

UWZGLĘDNIENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ

A – ustawa w kształcie uzgodnionym przez legislatywę i egzekutywę

S – ustawa preferowana przez władzę sądowniczą

Jeśli S mieści się w ZBIORZE PRZETARGOWYM, wówczas przedstawiciele legislatywy i egzekutywy nie zareagują na działania władzy sądowniczej zmianą ustawy.

SYSTEM PRAWNYsystemy oparte na

PRAWIE STANOWIONYM(systemy kontynentalne)

systemy oparte na PRAWIE

ZWYCZAJOWYM(common law)sędziowie tworzą

prawosędziowie nie tworzą prawa

istotną rolę odgrywają precedensy, w oparciu o które tworzone są normy generalne

precedensy nie są wiążące

sąd może odstąpić od uwzględnienia precedensów, ale jedynie, gdy wykaże znaczące różnice pomiędzy nimi a rozpatrywaną sprawą

odstąpienie od precedensów nie rodzi skutków prawnych

HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH

KONSTYTUCJA lub AKTY O RANDZE KONSTYTUCYJNEJ

USTAWY

ROZPORZĄDZENIA

AKTY RZĄDOWE

PRAWO MIEJSCOWE

ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY

KONSTYTUCJA

AKT PRAWNYCH O NAJWYŻSZEJ MOCY PRAWNEJ w państwie,

w którym określone są zasady organizacji państwa,

jego cele i zadania,

podmioty władzy i sposoby jej sprawowania,

podstawowe prawa i wolności obywatelskie jednostek

oraz zasady zmiany zawartych w niej normPISANE

(formalne)

NIEPISANE (nieformalne)

PEŁNE

NIEPEŁNE(małe)

KONSTYTUCJE

METODY WPROWADZANIA KONSTYTUCJI

• przez monarchę (KONSTYTUCJA OKTROJOWANA)

• przez naród (REFERENDUM KONSTYTUCYJNE)

• przez KONSTYTUANTĘ

• przez PARLAMENT

+ rozwiązania pośrednie

NOWELIZOWANIE KONSTYTUCJI

• POPRAWKI do konstytucji

• ZMIANY TEKSTU konstytucji

nowelizacje są dodawane do tekstu konstytucji bez modyfikowania jej pierwotnej treści

nowelizacja wiąże się z każdorazową zmianą treści konstytucji (wykreślenie nieaktualnych przepisów)

NOWELIZACJE mogą być dokonywane przez:• PARLAMENT

• NARÓD (referendum)• w państwach autorytarnych - ORGAN

WŁADZY WYKONAWCZEJ

EKONOMIA KONSYTUCYJNA

James BUCHANAN (ur. 1919)NAGRODA NOBLA 1986 r.

EKONOMIA KONSTYTUCYJNA

próba wyjaśnienia właściwości działania alternatywnych zestawów zasad prawno-instytucjonalno-konstytucyjnych, które określają ramy, w jakich dokonują się wybory podmiotów ekonomicznych i politycznych.KONSTYTUCJA każdy zestaw zasad ograniczających aktywność jednostek w dążeniu do osiągania własnych celów

EKONOMIA KONSYTUCYJNAPrzedmiot badań: konstytucje oparte na wzajemnych UMOWACH,

a w szczególności z jednej strony ograniczenia nakładane na przedstawicieli władzy państwowej,

a z drugiej ograniczenia nakładane przez władzę na obywateli

W jaki sposób różne zestawy przyjmowanych w poszczególnych społeczeństwach zasad konstytucyjnych wpływają na poziom dobrobytu?POTWIERDZENIE WNIOSKU EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH

KLUCZOWE JEST WPROWADZENIE I PRZESTRZEGANIE ZASAD WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ

II poł. XX wieku w krajach Zachodnich

próba przebudowania gospodarki wedle nowych zasad opartych na koncepcjach J. M. Keynesa:

INTERWENCJONIZM jako środek pozwalający

(1) uchronić kapitalizm przed upadkiem

(2) i dający szansę na budowę „PAŃSTWA

DOBROBYTU”BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE „OD KOŁYSKI AŻ PO GRÓB”

WZROST ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE

obok podstawowego, RYNKOWEGO mechanizmu alokacji zasobów coraz większego znaczenia zaczęło nabierać

rozdzielanie ich na podstawie DECYZJI POLITYCZNYCH