Wojciech J. Cynarski Karta Budō. Analiza treści z perspektywy

The Polish Journal of the Arts and Culture Nr 7 (4/2013)

Wojciech J. Cynarski

KARTA BUDŌ. ANALIZA TREŚCI Z PERSPEKTYWY

HUMANISTYCZNEJ TEORII SZTUK WALKI

WSTĘP

Autor przedstawił i omówił treść Karty Budō. Jest to ogólny kanon etycz-ny dzisiejszego budō. Analiza została przeprowadzona z perspektywy humanistycznej teorii sztuk walki i systemowej antropologii sztuk walki. Stwierdzono, iż treści zawarte w Karcie Budō zachowują wciąż swą ak-tualność.

W dalszej części opracowania budō analizowane jest jako system eduka-cyjny. Stanowi formę będącą manifestacją ewolucji, w której dawne bujutsu (sztuka walki) przeistoczyło się w „moralną drogę” z główną aplikacją do wychowania młodzieży. Analizowana będzie siła tradycji poszczególnych metod i szkół w konfrontacji z tendencją do „usportowienia” budō. Czy etyka „drogi wojownika” przetrwa w konfrontacji z pragmatyzmem zwy-ciężania?

Budō (jap. wojenne drogi) jest fragmentem japońskiej kultury, zwłasz-cza duchowej. Na ten fakt wskazują dość zgodnie autorzy prac wywodzący się bądź z Europy, bądź też z Japonii1. Ponadto jest zbiorem tradycji róż-

1 J. Kitayama, Bedeutung des Weges, [w:] Budō in heutiger Zeit, ed. M. von Saldern, Lüneburg 1998, s. 108–118; W. Lind, Budō. Der geistige Weg der Kampfkünste, Bern–München–Wien 1998; H. Pietrzak, W. J. Cynarski, Psychologia duchowej drogi sztuk walki, „Idō – Ruch dla Kultury” 2000, t. 1, s. 202–210; T. Sasaki, Budo (the martial arts) as Japanese culture: the outlook on the techniques and the outlook on the human being, [w:] Martial Arts and Combat Sports – Humanistic Outlook, red. W. J. Cynarski, Rzeszów 2009, s. 12–19.

32 Wojciech J. Cynarski

nych wojennych dróg – metod, odmian, stylów i szkół sztuk walki2. Pojęcie to w ujęciu largo rozumiane jest niekiedy (głównie w obszarze kultury masowej) jako zespół różnych azjatyckich sztuk walki. I rzeczywiście na-wet starsze sztuki walki – chińskie i koreańskie – zapożyczyły dość sporo z dziedzictwa japońskiego.

W perspektywie humanistycznej teorii sztuk walki3 i pedagogiki sztuk walki akcentowane są edukacyjne i samorealizacyjne wymiary budō. W przy-padku pedagogiki sztuk walki większość autorów4 wskazuje na uniwersalne wartości tychże systemów edukacyjnych – na ich ideologicznie neutralną aksjologię. Jedynie Wolters kreuje pedagogikę budō wywodzoną z etyki i so-teriologii buddyzmu zen5.

Idea samorealizacji na drodze wojownika nie jest domeną wyłącznie japońskiego dziedzictwa, ale dotyczy także chociażby chińskich i kore-ańskich sztuk walki6. Znacznie starszy od bushidō jest koreański kodeks Hawrang, do którego nawiązuje uprawiana dziś sztuka walki hwarangdo. Także pojęcie bushidō jest względnie nowe. Wprowadził je dopiero w roku 1899 dr Inazō Nitobe, publikując w Filadelfii książkę Bushido – The Soul of Japan.

Można jednak sądzić, że głębszy duchowy sens psychofizycznych prak-tyk sztuk walki został najlepiej dookreślony w tradycji japońskiej, gdzie w budō kultywowany jest etos rycerski bushidō – obecnie w wersji zmo-dernizowanej, znacznie zhumanizowanej. Tę ewolucję sfery aksjologicznej

2 W. Sikorski, S. Tokarski, Budo – japońskie sztuki walki, Szczecin 1988; D. F. Dra-eger, The Martial Arts and Ways of Japan. Classical Budo, New York–Tōkyō 1996; H. Matsunaga et al., Budō: The Martial Ways of Japan, Tokyo 2009.

3 J. Harasymowicz, Filozoficzne aspekty budo oraz źródła ich inspiracji, [w:] Hu-manistyczna teoria sztuk i sportów walki – koncepcje i problemy, red. W. J. Cynarski, K. Obodyński, Rzeszów 2003, s. 107–122; W. J. Cynarski, Teoria i praktyka dalekow-schodnich sztuk walki w perspektywie europejskiej, Rzeszów 2004.

4 Budō in heutiger Zeit, ed. M. von Saldern, Lüneburg 1998; E. Jaskólski, Rozwój osobowości i dyspozycyjności ciała w procesie pedagogicznego wykorzystania zasad budō, [w:] Wychowawcze i utylitarne aspekty sportów walki, red. R. M. Kalina, W. Ja-giełło, Warszawa 2000, s. 9–13; Der friedliche Krieger. Budo als Methode der Gewalt-prävention, eds. U. Neumann, M. von Saldern, R. Pöhler, P. U. Wendt, Marburg 2004; E. Jaskólski, J. Migasiewicz, K. Kurzawski, Pedagogika wschodnich sztuk walki – wska-zania dla współczesnej edukacji, [w:] Studia z historii i teorii kultury fizycznej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Obodyńskiemu, red. W. J. Cynarski, A. Nowakowski, S. Zaborniak, Rzeszów 2008, s. 391–394.

5 J. M. Wolters, Budo-Pedagogy, „Ido – Ruch dla Kultury” 2005, t. 5, s. 193–205. 6 D. Kim, A. Bäck, The way to go: philosophy in martial arts practice, Seoul 2000;

E. Baka, Dao bohatera: idea samorealizacji w chińskich wewnętrznych sztukach walki, Kraków 2008.

Karta Budō... 33

i oddziaływania systemów kulturowych, obszary praktyki, wielokierunko-wego rozwoju osobowego oraz transgresji i transcendencji opisuje wywie-dziona z humanistycznej teorii sztuk walki antropologia7.

Drogi sztuk walki uczestniczą w dialogach i wymianach kulturowych, podlegając zmianom8. Dość często budō przeciwstawiane jest zachodniej koncepcji sportu9. Ponadto główną cechą budō jest jego niejednorodność i wielopostaciowość. Nowoczesne budō, współtworzone przez Jigorō Kanō (jūdō), Gichina Funakoshiego (karate-dō), Moriheia Ueshibę (aikidō) i ludzi kendō, już u swych początków wskazywało na różne drogi – odpo-wiednio edukacyjną i sportową, samorealizacyjną bez sportowej rywalizacji i parareligijną10. Od tamtego czasu zmieniło się judo, karate w większości odmian weszło na tory sportu, a aikidō jest podzielone na liczne szkoły, w których różnie się ćwiczy i różne są cele. Dochodzi do tego różnorodność ideologii poszczególnych szkół i stylów karate – odmian niesportowych i sportowych, kontaktowych i bezkontaktowych.

Zapewne troska o zachowanie unikalnej specyfiki czy wręcz tożsamości japońskiego dziedzictwa sztuk walki skłoniła ekspertów z tego kraju nie tyl-ko do stworzenia licznych instytucji mających na celu ochronę i promocję budō, ale też do sformalizowania głównych idei. W ten sposób zaistniała Karta Budō, która eksponuje główne wartości i cele ich kultywowania w dzisiejszej dobie.

7 W. J. Cynarski, Teoria i praktyka…, op. cit.; idem, Antropologia sztuk walki – spoj-rzenie filozoficzne, „Rozprawy Naukowe AWF we Wrocławiu” 2012, nr 36, s. 90–103; idem, Antropologia sztuk walki. Studia i szkice z socjologii i filozofii sztuk walki, Rzeszów 2012; K. Obodyński, Anthropology of martial arts as a scientific perspective for research, [w:] Martial Arts and Combat Sports – Humanistic Outlook, red. W. J. Cynarski, Rzeszów 2009, s. 35–50.

8 S. Tokarski, Budo in transition – the challenge of the third millennium, [w:] 1st World Scientific Congress of Combat Sports and Martial Arts. Proceedings, red. W. J. Cy-narski, R. M. Kalina, K. Obodyński, Rzeszów 2006, s. 9–13; idem, Where West meets East in martial arts, [w:] Selected Areas of Intercultural Dialogue in Martial Arts, red. W. J. Cynarski, „Biblioteka Lykeion” t. 14, Rzeszów 2011, s. 46–55.

9 F. Fredersdorf, Japanische Budo-Disziplinen und Abendsländische Bewegung-skultur. Entstehung, Verbreitung und Aneignung kulturfremder Sportarten am Beispiel japanischer Kampfkünste, Berlin1986; F. F. Hoff, Über den Sinn des Budō und Bushidō in der heutigen Zeit, [w:] Budō in heutiger Zeit, ed. M. von Saldern, Universität Lüne-burg 1998, s. 65–79; W. Lind, Budō. Der geistige Weg…, op. cit.; W. J. Cynarski, Teoria i praktyka…, op. cit.

10 J. Stevens, Trzej mistrzowie budo: Funakoshi, Kano, Ueshiba, Bydgoszcz 2001; R. Rżany, W. J. Cynarski, Twórcy współczesnego budō: Kanō, Funakoshi, Ueshiba, „Idō – Ruch dla Kultury” 2001, t. 2, s. 386–397.


KARTA BUDŌ (BUDŌ KENSHO)

Feliks F. Hoff, trener i lider kyūdō11 w Niemczech, zaprezentował w Mo-ers (podczas Europejskiego Sympozjum Budō w roku 1998) zredagowaną przez japońskich ekspertów Kartę Budō, przedstawioną przez organizację Nippon Budō Shingikai 23 kwietnia 1987 roku. Mamy więc ćwierćwiecze ogłoszenia tego nowożytnego kodeksu wojowników. Oto treść tego doku-mentu (tłumaczenie własne autora)12.

Preambuła

Budō, wywodzące się z rycerskiego ducha, stanowi aspekt swej tradycyjnej kultury, w której w ciągu trwającego setki lat historycznego i społecznego rozwoju sztuki wojennej przekształciło się z jutsu w dō.

Budō zostało rozwinięte i udoskonalone według podstawowej idei, że duch, technika i ciało pozostają w jedności, do której dąży się przez traktowanie tradycji z dużą powagą, dyscyplinę, etykietę i trening siły cielesnej.

Nowoczesna Japonia odziedziczyła te wartości i odgrywają one istotną rolę w kształceniu japońskiego charakteru osobowości. We współczesnej Japonii duch budō jest źródłem potężnej energii i przynosi wielu jednostkom satysfakcję. Budō jest dzisiaj rozpowszechnione na cały świat i cieszy się międzynarodowym zainteresowaniem. Zadurzenie w technicznie zorientowanym wykształceniu i chęć zwycięstwa „za wszelką cenę” są przykładami, że istota budō jest zagrożona.

Aby zapobiec wypaczeniu tej sztuki, zostaliśmy wezwani, aby ustawicznie sprawdzać i zabiegać o ochronę i dalsze doskonalenie tego narodowego dziedzictwa. Karta Budō została zredagowana w nadziei, że przedłożone pryncypia tradycyjnego budō zostaną utrzymane.

Artykuł 1. Cel

Cel budō to kultywowanie charakteru, poszerzanie zdolności oceniania i rozstrzyga-nia, fizyczne i duchowe wychowanie przy udziale technik walki.

Artykuł 2. Keiko (ćwiczenie)

W dzisiejszym ćwiczeniu musi się stale podążać za regułami skromności, pozostawać wiernym podstawom i nie ulegać pokusom, aby uprawiać trening zorientowany na umiejętności techniczne kosztem dążenia do jedności ducha i techniki.

11 Dosłownie z jap. – „droga łuku”; tradycyjne japońskie łucznictwo, silnie powiąza-ne z praktykowaniem buddyzmu zen.

12 W. J. Cynarski, Podglebie japońskich sztuk i sportów walki według von Salderna, Rocznik Naukowy „Idō – Ruch dla Kultury” 2000, t. 1, s. 86–91; idem, Podłoże japoń-skich sztuk i sportów walki według von Salderna, „Wychowanie Fizyczne i Sport” 2001, nr 3, s. 401–404.

Karta Budō... 35

Artykuł 3. Shiai (zawody)

W walce sportowej i wykonywaniu kata musi się objawiać duch budō. Wytężajcie się do ostateczności! Wygrywajcie zachowując skromność, przyjmujcie chętnie prze-graną i pomimo to pokazujcie odpowiednią postawę!

Artykuł 4. Dōjō

Dōjō jest uświęconym miejscem kształtowania naszego ducha i ciała. Tu muszą obowiązywać: dyscyplina, właściwa etykieta i ceremoniał. Miejsce ćwiczeń musi oferować spokojną, czystą, bezpieczną i poważną atmosferę.

Artykuł 5. Nauczanie

Aby być efektywnym nauczycielem, mistrz budō musi stale dążyć do kultywowania charakterów i uzdolnień swoich uczniów i sprzyjać procesowi opanowania ducha i ciała. On (ona) nie powinien przez zwycięstwa lub przegrane stać się chwiejnym lub okazywać arogancji, lecz powinien utrzymywać przykładną postawę.

Artykuł 6. Upowszechnianie

W upowszechnianiu budō powinno się podążać za tradycyjnymi wartościami i isto-tą treningu, jak występujące tu pojęcie ostateczności, aby tradycyjne sztuki badać i utrzymać, zapewniając im zrozumienie w międzynarodowej recepcji13.

PRÓBA INTERPRETACJI

Już w Preambule znajdujemy wskazanie, że moralna, edukacyjna droga dō jest ewolucyjnie następstwem jutsu (sztuka, technika, metoda). Niestety w epoce skrajnego skomercjalizowania wielu dziedzin życia spotykamy liczne przykłady regresu szlachetnych w swej istocie sztuk walki do samej walki. Tymczasem główny cel praktyki budō (art. 1) dotyczy rozwoju oso-bowości osób ćwiczących.

Pojęcie keiko (art. 2) odnosi się raczej do sfery ducha niż treningu stricte fizycznego. Współbrzmi więc z ideami shūgyō, psychofizycznej praktyki oraz ascezy i dążenia do wartości wyższego rzędu, celów transgresyjnych i transcendentnych wskazywanych i opisywanych w humanistycznej teorii sztuk walki. Jest jednocześnie podstawową postacią studiów sztuk walki (ryc. 1 i 2).

13 The History and Spirit of Budō, IBU Budō Series, Vol. 1, eds. T. Uozumi, A. Ben-nett, Katsuura 2010, s. 125.


Ryc. 1. Trening jūjutsu podczas Obozu Letniego SIP14

Źródło: materiały własne.

Ryc. 2. Praktyka kobudō – naginatajutsu


14 SIP – Stowarzyszenie Idōkan Polska, towarzystwo naukowe, edukacyjne i sporto-we, organizacja pożytku publicznego z siedzibą w Rzeszowie; działa od marca 1993 r. Wszystkie zdjęcia pochodzą ze zbiorów autora.

Karta Budō... 37

Artykuł 3 mówi o zawodach i ich wynikach, które nie są celem autote-licznym, lecz co najwyżej pewnym sprawdzianem wytrenowania, sprawności i umiejętności. Należy przyjmować odpowiednią postawę zarówno po zwy-cięstwie, jak i po przegranej. Natomiast podczas rywalizacji w formach tech-nicznych (kata) należy dbać, aby nie wyglądało to na formę tańca. Postawa zaangażowania i poważne traktowanie sztuk walki i drogi wojownika jest spra-wą podstawową, toteż nie ma tu miejsca na próżne popisy i żarty (ryc. 3 i 4).

Ryc. 3–4. Zawody jūjutsu sportowego



Tym bardziej dotyczy to dōjō – miejsca poznawania Drogi. Ceremoniał i etykieta są oddaniem hołdu wielowiekowej tradycji i pokoleniom mi-strzów oraz okazywaniem wzajemnego szacunku nauczycielowi i osobom współćwiczącym. Dyscyplinie towarzyszyć musi samodyscyplina – świa-doma samokontrola postępowania, wynikająca z internalizacji zespołu wartości etosowych (art. 4).

Nauczanie (art. 5) wiąże się z wychowaniem. Doskonalenie osobowości wychowanków jest główną powinnością mistrza budō. Nieistotne są wyniki sportowe. Drugorzędne jest osiąganie perfekcji technicznej (poziom jutsu). Najważniejsze są postępy w stawaniu się coraz lepszym człowiekiem. Oczywiście ciało, umiejętności i duch adepta budō powinny harmonijnie zmierzać do najwyższego poziomu mistrzowskiego.

Upowszechnianie poszczególnych dróg budō (art. 6) musi być połączo-ne z przekazywaniem tradycyjnych wartości. Nie można zwłaszcza zagubić sensu „moralnej drogi” budō jako systemu edukacyjnego.

DZISIEJSZA AKTUALNOŚĆ KARTY BUDŌ

Treści te są w dzisiejszej Japonii wciąż aktualne, na co jednoznacznie wska-zują eksperci z tego kraju15. Od 45 lat rozwijane są w ramach Japońskiej Akademii Budo, a od przeszło stu lat pod patronatem Dai Nippon Butoku Kai (DNBK).

Ale dotyczy to nie tylko Japonii. Treści Karty Budō są obecne w ideolo-giach licznych szkół i organizacji sztuk walki – stricte japońskich, o pro-weniencji japońskiej lub też innego pochodzenia, ale z zapożyczeniami ze sztuk walki kraju samurajów.

Stare bushidō, gniewne i krwawe, należy do przeszłości. Generalnie cy-wilizowane społeczeństwo odrzuca nakaz zemsty, honorowe samobójstwo i temu podobne anachronizmy. Natomiast to, co wzniosłe, a zachowane dzięki Inazō Nitobe i dzisiejszym propagatorom budō, wciąż inspiruje mię-dzynarodowe środowisko praktyków sztuk walki, takich jak Matthias von Saldern lub Felix F. Hoff16.

15 H. Matsunaga et al., Budō..., op. cit.; T. Sasaki, Budo (the martial arts)…, op. cit.; The History and Spirit of Budō, IBU Budō Series Vol. 1, eds. T. Uozumi, A. Bennett, Katsuura 2010, s. 125.

16 Budō in heutiger Zeit, op. cit.; M. von Saldern, Bushido – Ethik des japanischen Rit-ters, Landau 1993; idem, Bushido. Ethik des japanischen Ritters, Lüneburg 2009; F. F. Hoff, Über den Sinn des Budō…, op. cit.

Karta Budō... 39

Do zhumanizowanej postaci bushidō nawiązują między innymi polscy twórcy koncepcji zarządzania bezpieczeństwem17. Znajdujemy tu pochwałę japońskiego dorobku w zakresie organizacji i zarządzania wojskowego (szogunat) oraz etycznego postępowania elit władzy (bushidō). Także w ja-pońskich pracach pojawia się określenie „merytokracja sztuk wojennych” (meritocracy of bujutsu)18. Może to odnosić się bądź do zarządzania woj-skowego, bądź do władzy specjalistów w sztukach walki, gdzie mistrzowie najwyższej rangi cieszą się nie tylko autorytetem, ale także władzą decyzyj-ną. Mistrzowie budō współtworzą rady mistrzów, decydujące o działalności poszczególnych organizacji sztuk walki.

Pojęcie budō odnosi się między innymi do starych szkół jūjutsu, opi-sanych w antologii japońskiego budō (Nihon Budo Taikei)19. Są to szkoły XVII- i XVIII-wieczne. Także w książce zredagowanej przez Takashiego Uozumiego i Alexandra Bennetta znajdujemy obok nowych odmian formy klasyczne – nihondenkobudō (starych dróg wojennych z głównych wysp japońskich) i jūjutsu20.

Dzisiejsze budō inspiruje rzesze miłośników – pasjonatów w skali glo-balnej. Staje się bardziej sztuką życia niż sztuką walki, nie tracąc jednak (generalnie) wartości utylitarnej. Sama zaś Karta Budō stanowi zapis ogól-nego kanonu etycznego, analogicznego do fair play w zachodnim świecie sportu.

Jeśli dzisiaj w interpretacji złożonej społeczno-kulturowej rzeczywi-stości przyjmowana jest wielowymiarowa perspektywa antropologiczna, etyczna i edukacyjna21, podobnie powinno być z wyjaśnianiem aktualnych dziś kodeksów rycerskich i ich pochodnych.

17 W. Czajkowski, J. Piwowarski, Administrowanie jakością życia człowieka poprzez system Modern Bushidō, „Ido – Ruch dla Kultury” 2010, t. 10, s. 17–23; J. Piwowarski, Samodoskonalenie i bezpieczeństwo w samurajskim kodeksie Bushidō. Filozofia Budō: Jūdō, Jūjutsu, Karate-dō, Kendō, Kenjutsu, Aikidō, Kraków 2011; idem, Bezpieczeństwo i samodoskonalenie jako elementy świętej Drogi Wojownika, „Zeszyt Naukowy Apeiron”, 2011, nr 6, s. 231–245.

18 Tetsuya Nakajima użył tego określenia podczas referatu wygłoszonego na Pierw-szej Międzynarodowej Konferencji IMACSSS (Międzynarodowego Towarzystwa Nauko-wego Sztuk Walki i Sportów Walki) w Genui, w czerwcu 2012 roku. T. Nakajima, The formation of randori practice in jujutsu: an analysis of jujutsu treatises in the Tokugawa era, [w:] Game, Drama, Ritual in Martial Arts and Combat Sports, eds. S. Raimondo, C. Gutierrez-Garcia, M. Perez-Gutierrez, Proceedings of the 1st IMACSSS International Conference, Genoa, Italy, 8–10 June 2012, s. 136.

19 Ibidem.20 The History and Spirit of Budō..., op. cit.21 J. Szmyd, Odczytywanie współczesności. Perspektywa antropologiczna, etyczna i edu-

kacyjna, Kraków 2011.


BUDŌ JAKO SYSTEM EDUKACYJNY

Bujutsu, nauczane do dziś w „starych szkołach” (koryū, kobudō), było zestawem programów nauczania w zakresie sztuki wojennej. Szkolenie wojownika obejmowało władanie różnymi rodzajami broni i walkę wręcz, ale także – jak w XV-wiecznej szkole Tenshin Shōden Katori shintō-ryū – wiedzę medyczną i psychologiczną, sztukę fortyfikacji, szpiegowanie i orientację w terenie. Realne umiejętności sprawdzane były na polu walki. Ale już wówczas zachęcano do unikania niepotrzebnej walki i ro- zlewu krwi.

W okresie pokoju wojownik ćwiczył, aby pozostać w gotowości do wal-ki i w pełnej sprawności. Z czasem jednak mistrzowie dostrzegli w samym praktykowaniu owych ćwiczeń sens wychowawczy. W powiązaniu z ka-nonem prawego postępowania stworzono „moralną drogę” nowego budō, a raczej – liczne nowe drogi. Doskonalenie charakteru osoby praktykującej na danej drodze stało się celem zasadniczym.

Gdy samurajowie stracili rolę strażników ładu społecznego, kultywowa-nie szlachetnej drogi miecza (kendō) i innych starojapońskich tradycji stało się wyrazem ich patriotyzmu. Jednak dawnym sztukom walki nadano nowe postaci – zmienione nazwy i formy. Są one dziś zdecydowanie mniej agre-sywne, w większym natomiast stopniu konwencjonalne lub zrytualizowane. Aikidō stało się sztuką „harmonii ruchu”, której sens jest zupełnie inny niż klasycznego, bojowego aikijutsu. Także dawne aikijutsu, pomimo zacho-wania starej techniki, nazywane jest teraz aikibudō (szkoła Daitō-ryū) lub aikidō (Takeda-ryū), a w przesłankach ideowych akcentowane są właśnie cele edukacyjne22.

Siła tradycji sztuk walki wyrasta z ich rycerskiego rodowodu, z kultury ciszy i medytacyjnego skupienia23. Kulturę tę można przeciwstawić hała-śliwej kulturze kramarskiej, popularnej kulturze egoizmu i niepowstrzyma-nych zachcianek24. W zaciszu dōjō – miejsca drogi sztuk walki – przekazy-wany jest ten pierwszy z wymienionych stereotypów zachowań, sprzyjający koncentracji i autorefleksji.

22 W. J. Cynarski, K. Obodyński, Martial Arts in the process of institutional and ideological change on the example of Aikijutsu, „International Journal of Eastern Sports & Physical Education” 2005, Vol. 3, No. 1, s. 118–129; W. J. Cynarski, Sztuki walki – Idō i Idōkan, Rzeszów 2009, s. 219–233.

23 K. von Dürckheim, Japan und die Kultur der Stille, Weilheim 1975.24 E. Fromm, Mieć czy być. Duchowe podstawy nowego społeczeństwa, tłum. J. Mi-

ziński, Warszawa 1989.

Karta Budō... 41

Wskazywane przez badaczy filozofii Dalekiego Wschodu aspekty cielesnej sprawności, jako cnoty w kanonie etycznym wojowników25, lub wiązanie wymiarów estetyki z wymiarem etycznym w tradycji buddyzmu zen stanowią jedynie cząstkowe prawdy o drodze sztuk walki. Owa droga wiąże się zwłaszcza z systemami praktyki psychofizycznej – z tradycjami medytacyjno-religijnymi sztuk walki (bujutsu) i dróg walki (budō), co już dość dawno stwierdził w efekcie badań terenowych i obserwacji uczestni-czącej Michael Maliszewski26 z Chicago School.

Zdaniem autora względnie pełne ujęcie tej kwestii umożliwia przyję-cie – jako perspektywy badań – antropologii psychofizycznego postępu. Zaś same „drogi” (postępu) sztuk walki definiować można następująco: D r o g i s z t u k w a l k i (jap. budō) są to pewne formy kultury fizycznej, właściwie psychofizycznej, które na bazie tradycji kultur wojowników pro-wadzą, poprzez trening technik walki, do psychofizycznego doskonalenia i samorealizacji. Jednocześnie są to procesy edukacji i pozytywnej ascezy. Asceza pozytywna łączy ćwiczenia cielesne ze świadomą samodyscypliną; ukierunkowana jest na postęp moralny i duchowy27.

Zarówno joga, jak i dalekowschodnie sztuki walki dają recepty na osiągnięcie postę-pu duchowego drogą odpowiednich praktyk. Filozofia narodów Dalekiego Wschodu jest prawie tożsama z praktyką o charakterze religijnym, ekspresją ruchu ciała, aktywnym wyrażaniem siebie w danej działalności. Jest przejawem myśli i kultury duchowej starożytnego Wschodu, wedle której rozwój duchowy związany jest ściśle z ćwiczeniem ciała28.

Trudność jednoznacznego zakwalifikowania sztuk walki do obszaru kul-tury fizycznej wynika z konieczności ich bardziej holistycznego rozumienia. Jest to dziedzina z obszaru kultury psychofizycznej, pochodna tradycji, gdzie nie stosowano ostrego podziału między tym, co duchowe, i tym, co fizyczne.

Sens rywalizacji sportowej w sztukach walki jest zupełnie inny niż w spo-rcie. Jak już stwierdzono wcześniej, badacze reprezentujący sztuki walki i budō przeciwstawiają je zachodniej koncepcji sportu, wskazując na zupełnie inne cele29. Wielu mistrzów, ekspertów sztuk walki, zdecydowanie odrzuca

25 B. Szymańska, Ł. Trzciński, Ruch i spoczynek. Sprawność ciała jako etycz-ny problem filozofii Wschodu, [w:] Logos i etos polskiego olimpizmu, red. J. Lipiec, Kraków1994, s. 119–128.

26 M. Maliszewski, Meditative-religious traditions of fighting arts and martial ways, „Journal of Asian Martial Arts” 1992, Vol. 1, No. 3, s. 100–105, idem, Spiritual Dimen-sions of the Martial Arts, Vermont–Tokyo 1996.

27 W. J. Cynarski, Teoria i praktyka…, op. cit., s. 20–21.28 Ibidem, s. 148.29 F. Fredersdorf, Japanische Budo-Disziplinen, op. cit.; F. F. Hoff, Über den Sinn


rywalizację sportową. Przeciw wprowadzaniu sztuk walki na tory sportu protestują zgodnie Shizuya Sato (10 dan), Wally Strauss (10 dan), Lothar Sieber (10 dan), Roland J. Maroteaux (9 dan) i inni eksperci najwyższej rangi. Z „usportowieniem” karate nie godził się Gichin Funakoshi, twórca nowo-czesnej koncepcji karatedō. Podobnie Peter K. Jahnke, twórca zendō karate tai-te-tao, i wielu innych. Nawet jeśli dopuszcza się jakieś formy rywalizacji sportowej, jak w IMAF30, jest to robione niejako na marginesie działalności podstawowej, której celem jest kultywowanie budō w ich oryginalnej postaci. Gdzie indziej31 udział w zawodach może być formą sprawdzianu i na pew-nym etapie jest to osobom praktykującym sztuki walki polecane.

Gdy natomiast wynik sportowy staje się głównym celem i miernikiem sukcesu, mamy do czynienia już tylko ze sportem. Konfrontacja sztuka walki versus sport walki nie odbywa się w ringu ani w klatce, lecz w sferze intelek-tualnej, w konfrontacji hierarchii wartości i w kategorii Mertonowskich war-tości-celów, co przekłada się na motywy działań, potrzeby, postrzeganie sensu. Sportowy pragmatyzm przekłada się często na chęć zwycięstwa „za wszelką cenę”, czyli z dopuszczeniem fauli, dopingu lub nawet korupcji. Jest to po-stępowanie jednoznacznie wbrew kanonowi zasad zawartemu w Karcie Budō.

Carr ma rację tylko częściowo, twierdząc, że jūdō jako sport w pragma-tyzmie zwycięstwa upodobniło się do jūjutsu i że był to w stosunku do filozofii Kanō krok regresywny32. Należy dodać, że regresja sprowadza sportowe jūdō w jego deontologii do poziomu walki wręcz z wczesnego japońskiego średniowiecza. Oczywiście celem jest tutaj pokonanie prze-ciwnika w walce sportowej. Jigorō Kanō miał na uwadze przede wszystkim system edukacyjny33. Tymczasem proces instytucjonalizacji i transformacji sztuki walki w sport walki jest najbardziej zaawansowany właśnie w prze-padku jūdō. Chodzi tu o procesy modernizacji, westernizacji i „sportyzacji” budō, dla których przykład jūdō jest najlepszą ilustracją34. Co do jūjutsu, to uczy ono wielu humanistycznych i utylitarnych, uniwersalnych wartości.

des Budō…, op. cit.; W. Lind, Budō. Der geistige Weg…, op. cit.; S. Sato, Nihon jujutsu, Tokyo 1998; W. J. Cynarski, Teoria i praktyka…, op. cit.

30 International Martial Arts Federation, jap. Kokusai Budō Renmei, największa ja-pońska organizacji powołana w celu międzynarodowej promocji budō.

31 Na przykład w Stowarzyszeniu Idōkan Polska. Zob. W. J. Cynarski, Sztuki walki – Idō i Idōkan, op. cit.

32 K. G. Carr, Making Way: War, Philosophy and Sport in Japanese Jūdō, „Journal of Sport History” 1993, No. 2, s. 167–188.

33 J. Kanō, The Contribution of Jūdō to Education, „Journal of Health and Physical Education” 1932, No. 3.

34 S. Inoue, Budō: Invented tradition in the martial arts, [w:] The Culture of Japan as Seen through Its Leisure, eds. S. Linhart, S. Frühstück, Albany 1998, s. 83–93.

Karta Budō... 43

To dotyczy sztuki walki jūjutsu. W przypadku odmiany sportowej jūjutsu aksjologia ogranicza się do tego, co jest własnością sportu, a celem treningu jest oczywiście i przede wszystkim jak najlepszy wynik w zawodach.

Villamón, Brown, Espartero i Gutiérrez wskazują, że jūdō przejęło ce-chy współczesnego konsumpcyjnego społeczeństwa, jego walki z imperaty-wem zwycięstwa, prestiżu i pieniędzy, pragmatyzmu w dążeniu do sukcesu. Jest to jak mantra merytokratycznego indywidualizmu, wyrażana w darwi-nowskim „zwycięzca bierze wszystko”, co obrazuje filozofię zachodniego w większości sportu. Badacze dzisiejszego jūdō zauważają zagubienie jego głębszych wartości35. Oczywiście stricte pragmatyczne i prakseologiczne podejście powoduje, że celem w sportowym jūdō jest zwłaszcza osiągnięcie najwyższego możliwego wyniku sportowego.

Proces komercjalizacji prowadzi do związków sportów walki z show-biznesem i brutalizacji sztuk walki. Badacze wskazują na brutalizację sportu i instytucjonalizację przemocy w niektórych dyscyplinach, do których za-liczają boks, piłkę nożną, a także jūdō. Jūdō staje się widowiskiem agresji i przemocy, a dodatkowo służy temu modyfikacja przepisów – regulaminów walki sportowej, ich zmiany pod kątem większej widowiskowości36.

Skrajne postaci komercjalizacji i brutalizacji widowiska walki, określone kiedyś nowożytną formą gladiatorstwa (gladiatorship)37, są teraz niezwykle modne. Nazwano je MMA, od angielskiego Mixed Martial Arts. Nie są to jednak pomieszane sztuki walki ani też sport walki, lecz tylko sposoby walki w zwulgaryzowanej postaci. Nie jest to sport, gdyż nie zapewnia bezpie-czeństwa zawodnikom. Dozwolone tu uderzanie leżącego jest regresem do czasów przedsportowych, przedhumanistycznych i przedchrześcijańskich.

Nie każda sztuka walki jest systemem edukacyjnym. Niektóre szkoły koncentrują się wyłącznie na nauczaniu technik walki. Natomiast sensem budō jest kształtowanie charakterów osób ćwiczących – ich swego rodzaju psychofizyczna formacja. Jest to wychowanie przez dyscyplinę i samody-scyplinę, w poszanowaniu dla hierarchii i autorytetów, z odpowiedzialno-ścią za drugiego człowieka.

Droga budō jest drogą człowieczeństwa (jap. jindō), jak w Japonii okre-śla się humanizm. Jest to droga moralnego postępowania i pozytywnego duchowego postępu, na której trening technik walki jest jedynie wehikułem. Chodzi zwłaszcza o pokonanie własnych słabości, nie zaś drugiego czło-

35 M. Villamón, D. Brown, J. Espartero, C. Gutiérrez, Reflexive Modernization and the Disembedding of Jūdō from 1946 to the 2000 Sydney Olympics, „International Review for the Sociology of Sport” 2004, No. 2, s. 139–156.

36 Ibidem.37 W. J. Cynarski, A. Litwiniuk, Kultura przemocy na przykładzie boksu, „Ido – Ruch

dla Kultury” 2007, t. 7, s. 84–95.


wieka. Jeśli bronimy się, agresję agresora staramy się skierować w próż-nię. Neutralizacja napastnika następować ma w sposób możliwie łagodny. Szlachetna droga sztuk walki jest drogą życia, drogą prawdy i dążeniem do duchowego mistrzostwa. Tak rozumiane sztuki walki są z powodzeniem aplikowane do procesu edukacji szkolnej38.

Z drugiej strony kultura masowa upowszechnia błędne rozumienie sztuk walki. Kult siły i przemocy jest antydrogą. Prowadzi do duchowego regresu, do poziomu jakby zwierzęcego. Autentyczni mistrzowie sztuk walki odrzucali niepotrzebną przemoc, a zwłaszcza sprowadzanie moralnej drogi i sztuki walki do samej walki. Także rozwiązywanie konfliktów przez walkę lub groźbę za-stosowania przemocy jest niewłaściwe. Chyba że jest to tym mniejszym złem.

WIELE SZKÓŁ I RÓŻNE AKCENTY

Poprzednio podany został przykład judo, które stało się popularnym w skali globalnej sportem walki, dyscypliną olimpijską. Jaki jest stosunek do tra-dycji i do rywalizacji sportowej (shiai) w innych odmianach sztuk walki? Akcenty rozłożone są różnie.

Tenshin Shōden Katori shintō-ryū jest szkołą nauczającą względnie kompletnego systemu władania tradycyjnymi broniami, z mniejszym ak-centem na techniki ręczne (walkę wręcz). Jest to realizowane przez system ściśle określonych form (kata) wykonywanych w parach. Rywalizacja sportowa w ogólnie tu nie występuje. Mistrzowie i studenci tej szkoły są dumni z tego, że kultywują tradycję starojapońskiej szermierki (kenjutsu) tak samo, jak samurajowie w XV wieku. Jest to klasyczna szkoła starego bujutsu, określana dziś najczęściej jako kobudō. Bronią wiodącą jest katana (ryc. 5), zwana mieczem samurajskim39.

Idōkan Yōshin-ryū jest także systemem dość kompletnym, ale po-wstałym współcześnie, jako nowe budō (shinbudō). W nauczaniu technik większy nacisk kładziony jest na walkę wręcz w różnych dystansach niż na władanie broniami. Rywalizacja sportowa jest dopuszczona w dość wszech-stronnej formule sportowego jūjutsu, co traktowane jest jako metoda do-skonalenia umiejętności taktyczno-technicznych lub sprawdzian – kontrola

38 T. Kitamura, M. Kawanishi, H. Hamada, S. Maesaka, H. Ando, Expected outcomes of Budo education: The gap between teachers and students, [w:] Sport in Globalised So-cieties. Changes and Challenges. 9th Conference of eass, eds. T. Schlesinger, S. Günter, Y. Weigelt-Schlesinger, S. Nagel, Münster 2012, s. 139.

39 R. Otake, Katori Shinto-ryu: Warrior Tradition, Koryu Books 2007 (A total re-vamp of the earlier The Deity and the Sword book).

Karta Budō... 45

Ryc. 5. Katana versus naginata (pokaz z użyciem stosowanych w treningu drewnianych atrap)


Ryc. 6. Jedna z technik kontroli, warsztaty podczas sympozjum SIP, Rzeszów 2011



stanu wytrenowania i poziomu wyszkolenia. Sportowe współzawodnictwo służyć ma rozwojowi umiejętności i pozostaje jedynie etapem na całożycio-wej drodze budō. Tradycja jest tu traktowana z należną estymą40.

Kyokushin karate jest stworzonym przez Masutatsu Oyamę (ryc. 7–8) japońskim stylem, zawierającym techniki japońskie, koreańskie i elementy boksu tajskiego (tzw. low kick). Tutaj akcentowany jest wymiar realnych umiejętności walki, siła i twardość; rozwijana jest wysoka sprawność fizyczna. Stosowana jest praktyka medytacyjna (zazen, czyli medytacja siedząc). Jest to szkoła walki, w której mówi się o zasadach postępowania i tradycji samurajskiej, ale styl ten idzie w kierunku rywalizacji sportowej, stając się coraz bardziej sportem walki. Oyama zachęcał do odważnego podejmowania kontaktowych walk (kumite). Z drugiej jednak strony pi-sał: „Droga karate to droga sztuki walki, droga uprzejmości i droga uczuć synowskich. Wszystkie te drogi zlewają się w jedną i wszystkie stanowią drogę prawdziwie ludzką i odpowiadającą Drodze Niebios”41. Widoczny jest tu wpływ konfucjanizmu. W innym miejscu filozofia Oyamy wywodzi swe tezy z tradycji samurajskiej i bushidō.

Ryc. 7–8. Masutatsu Oyama i jego uczniowie


Zendō karate tai-te-tao jest szkołą, stylem lub nowym kierunkiem ka-ratedō. Założycielem jest Peter Knud Jahnke (1936–1995), mieszkaniec Monachium. Jahnke połączył wybrane elementy techniczne japońskie, chińskie i koreańskie. Dodał do tego własne przemyślenia religijno-filozo-

40 W. J. Cynarski, Sztuki walki – Idō i Idōkan, op. cit.41 M. Oyama, The Kyokushin Way. Mas. Oyama’s Karate Philosophy, Tokyo 1979, s. 54.

Karta Budō... 47

ficzne i stworzył „Drogę Ręki Pokoju”, karate rezygnujące z paradygmatu rywalizacjonizmu. Tu nie ma żadnych zawodów, ale ćwiczona jest realna samoobrona i wolna walka z pełną kontrolą emocji i ruchów. Przeciw-nika zastąpił współćwiczący, z którym wspólnie mamy się doskonalić. Odrzucenie walki dla wyniku sportowego wynika tu nie tyle z szacunku dla tradycji, ile z humanistycznej refleksji nad sensem „drogi” i samej walki. Niemiecki karateka w swej humanistycznej koncepcji budō nawią-zał owszem do filozofii Wschodu, ale za podstawowe uniwersalne prawo (lub wielką zasadę Tao) uważał ustanowione przez Boga „prawo wielkiej miłości”.

Aktualnie styl ten rozwijany jest przez Lothara Siebera (ryc. 9–10, honbu mieści się w Monachium – Jiu-Jitsuund Karate Schule L. Sieber), legalnego spadkobiercę szkoły i jej dokumentacji. Obraz techniczny stylu nieco się zmienił. Pozostaje natomiast jego pogłębiona humanistyczna treść. Po powiązaniu idei Petera Jahnkego z koncepcją idō Wally Straussa L. Sieber używa na określenie stylu nazwy idōkan karate (niem. Idokan Karate)42.

Ryc. 9–10. Meijin Lothar Sieber, 10 dan jūjutsu i karate


42 Por. L. Sieber, W. J. Cynarski, Peter K. Jahnke i zendōkarate tai-te-tao, „Idō – Ruch dla Kultury” 2002–2003, t. 3, s. 257–264; L. Sieber, Zen-do-karate Tai-te-tao, [w:] Select-ed Areas of Intercultural Dialogue in Martial Arts, red. W. J. Cynarski, Rzeszów 2011, s. 145–154.


Aikidō Aikikai jest, jak wspomniano wcześniej, sztuką „harmonii ruchu”. Nie ćwiczy się walki, nie ma napastnika. Jest natomiast partner ćwiczeń oraz pewna konwencja ataku i obrony. Nie ma walki sportowej, notabene wprowadzanej w niektórych innych szkołach aikidō. Tu mamy do czynienia z tradycją zapoczątkowaną przez Moriheia Ueshibę, rewolucjo-nistę na gruncie starego bujutsu i budō. W jego ujęciu budō nie jest drogą walki, lecz drogą miłości43. Burzył w ten sposób ugruntowaną percepcję aksjologii sztuk walki. Do jego myśli nawiązali później H. Otsuka, twórca szkoły Drogi Pokoju (Wadō-ryū), i wspomniany wyżej P. K. Jahnke.

Filozofia aikidō pochodzącego od tegoż Ueshiby jest zatem nietypowa, pacyfistyczna; jej celem jest „nauka miłości Boga”44, harmonia wewnętrzna i ze światem przyrody. Wynika to z wiary wyznawanej przez japońskiego ōsensei i nauk neoshintoistycznej sekty ōmoto-kyō.

O ile G. Funakoshi (karate shōtōkan), M. Ueshiba czy Jahnke nie ak-ceptowali rywalizacji sportowej, wielu dzisiejszych mistrzów widzi w niej szansę na popularyzację swoich szkół i organizacji. Jak twierdzą Daeshik Kim i Allan Bäck, wymiar widowiskowy i obecność w mediach sprzyjają wymianie wartości sztuk walki, promocji owych specyficznych i uniwer-salnych wartości i popularyzacji samych sztuk walki. Z tego względu, by pozyskać zainteresowanie mediów, kolejne szkoły i organizacje podejmują sportową rywalizację, organizują różne instytucje współzawodnictwa45.

Są jednak organizacje sztuk walki kultywujące stare tradycje bez sportowej modernizacji. Przykładowo, organizacja Nippon Kobudō Kyōkai (Japońskie Stowarzyszenie Klasycznego Budō), założona w roku 1979 w celu promowa-nia klasycznych sztuk walki, zrzesza szkoły kenjutsu: Bokuden-ryu (Aomori), Hokushin Ittō-ryu (Ibaragi), Hyōhō Niten Ichi-ryu (Fukuoka), Jigen-ryu Heihō (Kagoshima), Kashima Shinden Jikishin Kage-ryu (Chiba), Kashima Shintō--ryu (Ibaragi), Kōgen Ittō-ryu (Saitama), Kurama-ryu (Tokyo), Mizoguchi-Ha Ittō-ryu (Fukushima), Nada-Ha Niten Ichi-ryu (Kumamoto), Ono-Ha Ittō-ryu (Tokyo), Shintō Munen-ryu (Tokyo), Shingyōtō-ryu (Mie), Shojitsu Kenri--HōIchi-ryu (Okayama), Taisha-ryu (Kumamoto), Tatsumi-ryu Heihō (Chiba), Tennen Rishin-ryu (Tokyo), Tenshin Shōden Katori Shintō-ryu (Chiba), Unkō--ryu (Kumamoto), Yagyu Shinkage-ryu Heihō (Aichi). Osobno rejestrowane są szkoły iaijutsu i battōjutsu: Enshin-ryuiai Sukmano (Osaka), Hayashizaki Musō-ryuiaijutsu (Yamagata), Hōki-Ryuiaijutsu (Hyōgo), Kanemaki-ryubattō--Jutsu (Okayama), Kanshin-ryuiaijutsu (Shimane), Musō Jikiden Eishin-ry-

43 M. Ueshiba, Budō. Nauki Twórcy Aikidō, tłum. M. Matusiak, Bydgoszcz 1997.44 S. Tokarski, Sztuki walki. Ruchowe formy ekspresji filozofii Wschodu, Szczecin

1989, s. 44–46; M. Random, The Martial Arts, London 1997, s. 209.45 D. Kim, A. Bäck, The way to go: philosophy in martial arts practice, Seoul 2000,

s. 266–269.

Karta Budō... 49

uiaijutsu (Tokyo), Sekiguchi-ryubattōjutsu (Kumamoto), Suiō-Ryuiaikempō & Masaki-ryukusarigama-jutsu (Shizuoka), Tamiya-ryuiaijutsu (Kanagawa)46. Tu nie ma rywalizacji sportowej. Zawody w iaidō organizuje jedynie federacja IMAF (kata) i szkoła Takeda-ryu mistrza Hisashi Nakamury (kumibattō-jiai).

KONKLUZJE

Transformacja sztuk walki od sposobów walki i umiejętności zabijania do nowoczesnego budō z głównym akcentem położonym na kształcenie charakteru i moralny rozwój jednostki pociągnęła za sobą ewolucję idei wyjaśniającej sens owych działań. Motywacji pragmatycznej towarzyszy-ła najpierw refleksja nad życiem i śmiercią z odniesieniem do wyjaśnień magicznych lub religijnych. Z czasem szkoły sztuk walki zaadaptowały etos rycerski oraz zasady etyki konfucjańskiej i buddyjskiej. Mistrzowie poszukiwali głębszego sensu i uzasadnienia swych wysiłków, dostrzegając w wyniku długoletnich ćwiczeń i medytacji, że najważniejsza jest właśnie sama droga dążenia do perfekcji (zwłaszcza moralnej) oraz doskonałości ducha. Z drugiej jednak strony następuje dziś regresja od kultywowania drogi dō do jutsu i samej walki. Walki w klatkach popularyzują stricte uty-litarny wymiar walki, a ta zwulgaryzowana postać sztuk lub sportów walki jest powrotem do kultu przemocy, co w humanistycznej teorii sztuk walki określa się mianem antydrogi.

W świetle humanistycznej, systemowo ujmowanej antropologii sztuk walki budō jest systemem edukacyjnym o znaczących walorach wycho-wawczych, dużym potencjale samorealizacyjnym i użyteczności w kontek-ście wychowania fizycznego47. Zawarta tu aksjologia ma charakter pozakon-fesyjny, uniwersalistyczny.

Karta Budō jest ogólnym, aksjologicznym drogowskazem dla między-narodowego środowiska osób praktykujących różne (zwłaszcza japońskie) sztuki walki. Z perspektywy humanistycznej teorii sztuk walki i systemowej antropologii sztuk walki potwierdzana jest jej aktualność jako ogólnego ka-nonu etycznego „drogi wojownika”. Kanon ten w pewnym sensie zastępuje dawny samurajski kodeks bushidō.

Karta Budō akceptuje rywalizację sportową, lecz „stoi na straży”, by nie dopuścić w budō do patologii dręczącej dziś wielki, zwłaszcza widowisko-wy i skrajnie skomercjalizowany sport.

46 The History and Spirit of Budō..., op. cit., s. 127.47 W. J. Cynarski, Antropologia sztuk walki. Studia i szkice..., op. cit.


Pragnę przekazać podziękowanie moim nauczycielom sztuk walki, zwłaszcza tym, u których trenowałem jako uchi-deshi (wewnętrzny uczeń): sensei Sta-nisławowi Cynarskiemu (8 dan), Alainowi Floquetowi (8 dan), Rolandowi J. Maroteaux (9 dan) oraz profesorowi Europejskiej Komisji Jūjutsu i Kobudō, panu Lotharowi Sieberowi (10 dan), któremu zawdzięczam najwięcej.

THE BUDO CHARTER. CONTENT ANALYSIS FROM THE PERSPECTIVE

OF THE HUMANISTIC THEORY OF MARTIAL ARTS

The article presents the content of the Budo Charter. It is the general canon of contem-porary Budo. The analysis was conducted from the perspective of the Humanistic Theory of Martial Arts and the systemic anthropology of martial arts. It pointed to the fact that the values mentioned in the Budo Charter are still topical.

Further on, the study moves to analyzing Budo as an educational system. It is a mani-festation of evolution, in which the old Bujutsu (martial art) is transformed into a „moral way” with the main application in educating teens. The force of tradition is analyzed regarding different methods and schools, in a confrontation with a tendency to sportization of Budo. Can the ethics of „warriors’ way” survive in the face of winning pragmatism?

SŁOWA KLUCZOWE: etyka, budo, szkoły sztuk walki, wartości, cele, przeobrażenia

KEY WORDS: ethics, budo, martial arts school, values, goals, transformation

BIBLIOGRAFIA

1. Baka E., Dao bohatera: idea samorealizacji w chińskich wewnętrznych sztukach walki, Kraków 2008.

2. Budō in heutiger Zeit, ed. M. von Saldern, Lüneburg 1998.3. Carr K. G., Making Way: War, Philosophy and Sport in Japanese Jūdō, „Journal of

Sport History” 1993, No. 2.4. Cynarski W. J., Podglebie japońskich sztuk i sportów walki według von Salderna,

„Idō – Ruch dla Kultury” 2000, nr 1. 5. Cynarski W. J., Podłoże japońskich sztuk i sportów walki według von Salderna, „Wy-

chowanie Fizyczne i Sport” 2001, nr 3.6. Cynarski W. J., Teoria i praktyka dalekowschodnich sztuk walki w perspektywie eu-

ropejskiej, Rzeszów 2004.7. Cynarski W. J., Sztuki walki – Idō i Idōkan, Rzeszów 2009. 8. Cynarski W. J., Antropologia sztuk walki – spojrzenie filozoficzne, „Rozprawy Nauko-

we AWF we Wrocławiu” 2012, nr 36.

Karta Budō... 51

9. Cynarski W. J., Antropologia drogi wojownika. Studia i szkice z socjologii i filozofii sztuk walki, Rzeszów 2012.

10. Cynarski W. J., Litwiniuk A., Bojowy wymiar azjatyckich sztuk walki. Zastosowanie klasycznych japońskich i koreańskich sztuk walki w szkoleniu wojska i służb mundu-rowych, [w:] Humanistyczna teoria sztuk i sportów walki – koncepcje i problemy, red. W. J. Cynarski, K. Obodyński, Rzeszów 2003.

11. Cynarski W. J., Litwiniuk A., Kultura przemocy na przykładzie boksu, „Ido – Ruch dla Kultury” 2007, t. 7.

12. Cynarski W. J., Obodyński K., Martial Arts in the process of institutional and ideo-logical change on the example of Aikijutsu, „International Journal of Eastern Sports & Physical Education” 2005, Vol. 3, No. 1.

13. Czajkowski W., Piwowarski J., Administrowanie jakością życia człowieka poprzez system Modern Bushidō, „Ido – Ruch dla Kultury” 2010, t. 10.

14. Czerwenka-Wenkstetten H., Kanon des Nippon Jujitsu, t. 1: Begriffe, Grundlagen, Geschichte, Basistechniken, Innsbruck–Wien 1993.

15. Der friedliche Krieger. Budo als Methode der Gewaltprävention, eds. U. Neumann, M. von Saldern, R. Pöhler, P. U. Wendt, Marburg 2004.

16. Draeger D. F., The Martial Arts and Ways of Japan. Classical Budo, t. 2, New York–Tokyo 1996.

17. von Dürckheim K., Japan und die Kultur der Stille, Weilheim 1975.18. Fredersdorf F., Japanische Budo-Disziplinen und Abendsländische Bewegungskultur.

Entstehung, Verbreitung und Aneignung kulturfremder Sportarten am Beispiel japa-nischer Kampfkünste, Berlin 1986.

19. Fromm E., Mieć czy być. Duchowe podstawy nowego społeczeństwa, tłum. J. Miziński, Warszawa 1989.

20. Funakoshi G., Karate-do – My Way of Life, Philadelphia 1994.21. Goodger J., Judo Players as a Gnostic Sect, „Religion” 1982, No. 12.22. Haberstetzer R., Bu-Do: Schule des Labens!? Do als Weg des Krieges oder Weg des

Fridens?, „Budo Karate” 1999, No. 9.23. Harasymowicz J., Filozoficzne aspekty budo oraz źródła ich inspiracji, [w:] Huma-

nistyczna teoria sztuk i sportów walki – koncepcje i problemy, red. W. J. Cynarski, K. Obodyński, Rzeszów 2003.

24. Hoff F. F., Über den Sinn des Budō und Bushidō in der heutigen Zeit, [w:] Budō in heutiger Zeit, ed. M. von Saldern, Lüneburg 1998.

25. Inoue Sh., Budō: Invented tradition in the martial arts, [w:] The Culture of Japan as Seen through Its Leisure, eds. S. Linhart, S. Frühstück, Albany 1998.

26. Jaskólski E., Rozwój osobowości i dyspozycyjności ciała w procesie pedagogicznego wykorzystania zasad budō, [w:] Wychowawcze i utylitarne aspekty sportów walki, red. R. M. Kalina, W. Jagiełło, Warszawa 2000.

27. Jaskólski E., Migasiewicz J., Kurzawski K., Pedagogika wschodnich sztuk walki – wskazania dla współczesnej edukacji, [w:] Studia z historii i teorii kultury fizycznej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Obodyńskiemu, red. W. J. Cynarski, A. Nowakowski, S. Zaborniak, Rzeszów 2008.

28. Kalina R. M., Teoria sportów walki, Warszawa 2000.29. Jazarin J., Esprit du judo, Paris 1960.30. Kanō J., Fondamenti del Judo, Milan–Trent 1915.


31. Kanō J., The Contribution of Jūdō to Education, „Journal of Health and Physical Education” 1932, No. 3.

32. Kim D., Bäck A., The way to go: philosophy in martial arts practice, Seoul 2000.33. Kitamura T., Kawanishi M., Hamada H., Maesaka S., Ando H., Expected outcomes of

Budo education: The gap between teachers and students, [w:] Sport in Globalised So-cieties. Changes and Challenges. 9th Conference of eass, eds. T. Schlesinger, S. Günter, Y. Weigelt-Schlesinger, S. Nagel, Münster 2012.

34. Kitayama J., Bedeutung des Weges, [w:] Budō in heutiger Zeit, ed. M. von Saldern, Lüneburg 1998.

35. Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Warszawa 1955.36. Lao Tzu, Droga, tłum. M. Fostowicz-Zahorski, Wrocław 2001.37. Lee B., Tao of Jeet Kune Do, Burbank 1975.38. Lee B., Jeet Kune Do. Komentarze Bruce’a Lee na temat sztuk walki, oprac. J. Little,

Warszawa 2003.39. Lind W., Budō. Der geistige Weg der Kampfkünste, Bern–München–Wien 1998.40. Maliszewski M., Meditative-religious traditions of fighting arts and martial ways,

„Journal of Asian Martial Arts” 1992, Vol. 1, No. 3.41. Maliszewski M., Spiritual Dimensions of the Martial Arts, Vermont–Tokyo 1996.42. Maroteaux R. J., L’esprit du ju-jitsu traditionnel. Historique, esotérique, technique,

Avignon 1995.43. Matsunaga H. et al., Budō: The Martial Ways of Japan, Tokyo 2009.44. Miyamoto M., Das Buch der fünf Ringe [Gōrin-no shō], Düsseldorf–Wien 1983.45. Nakajima T., The formation of randori practice in jujutsu: an analysis of jujutsu

treatises in the Tokugawa era, [w:] Game, Drama, Ritual in Martial Arts and Combat Sports, eds. S. Raimondo, C. Gutierrez-Garcia, M. Perez-Gutierrez, Proceedings of the 1st IMACSSS International Conference, Genoa, Italy, 8–10 June 2012.

46. Nitobe I., Bushido – dusza Japonii, tłum. W. Nowakowski, Warszawa 1993.47. Obodyński K., Anthropology of martial arts as a scientific perspective for research,

[w:] Martial Arts and Combat Sports – Humanistic Outlook, red. W. J. Cynarski, Rzeszow 2009.

48. Otake R., Katori Shinto-ryu: Warrior Tradition, Koryu Books 2007 (A total revamp of the earlier The Deity and the Sword book).

49. Oyama M., The Kyokushin Way. Mas. Oyama’s Karate Philosophy, Tokyo 1979.50. Pietrzak H., Cynarski W. J., Psychologia duchowej drogi sztuk walki, „Idō – Ruch

dla Kultury” 2000, t. 1.51. Piwowarski J., Samodoskonalenie i bezpieczeństwo w samurajskim kodeksie Bushidō.

Filozofia Budō: Jūdō, Jūjutsu, Karate-dō, Kendō, Kenjutsu, Aikidō, Kraków 2011.52. Piwowarski J., Bezpieczeństwo i samodoskonalenie jako elementy świętej Drogi Wo-

jownika, „Zeszyt Naukowy Apeiron” 2011, t. 6.53. Random M., The Martial Arts, London 1997.54. Ratti O., Westbrook A., Sekrety samurajów. Sztuki walki średniowiecznej Japonii,

tłum. W. Nowakowski, Bydgoszcz 1997.55. Rżany R., Cynarski W. J., Twórcy współczesnego budō: Kanō, Funakoshi, Ueshiba,

„Idō – Ruch dla Kultury” 2001, t. 2.56. von Saldern M., Bushido – Ethik des japanischen Ritters, Landau 1993.57. von Saldern M., Bushido. Ethik des japanischen Ritters, Lüneburg 2009.

Karta Budō... 53

58. Sasaki T., Budo (the martial arts) as Japanese culture: the outlook on the techniques and the outlook on the human being, [w:] Martial Arts and Combat Sports – Humanistic Outlook, red. W. J. Cynarski, Rzeszów 2009.

59. Sato Sh., Nihon jujutsu, Tokyo 1998.60. Sieber L., Zen-do-karate Tai-te-tao, [w:] Selected Areas of Intercultural Dialogue in

Martial Arts, red. W. J. Cynarski, Rzeszów 2011.61. Sieber L., Cynarski W. J., Peter K. Jahnke i zendō karate tai-te-tao, „Idō – Ruch dla

Kultury” 2002, t. 3.62. Sikorski W., Tokarski S., Budo – japońskie sztuki walki, Szczecin 1988.63. Stevens J., Trzej mistrzowie budo: Funakoshi, Kano, Ueshiba, tłum. H. Malicka-Go-

rzelańczyk, Bydgoszcz 2001. 64. Sun Tzu, Sztuka wojenna, oprac. R. Stiller, Kraków 2003.65. Szmyd J., Odczytywanie współczesności. Perspektywa antropologiczna, etyczna i edu-

kacyjna, Kraków 2011.66. Szymańska B., Trzciński Ł., Ruch i spoczynek. Sprawność ciała jako etyczny problem

filozofii Wschodu, [w:] Logos i etos polskiego olimpizmu, red. J. Lipiec, Kraków 1994. 67. The History and Spirit of Budō, IBU Budō Series Vol. 1, eds. T. Uozumi, A. Bennett,

Katsuura 2010.68. Tokarski S., Sztuki walki. Ruchowe formy ekspresji filozofii Wschodu, Szczecin 1989.69. Tokarski S., Budo in transition – the challenge of the third millennium, [w:] 1st World

Scientific Congress of Combat Sports and Martial Arts. Proceedings, red. W. J. Cy-narski, R. M. Kalina, K. Obodyński, Rzeszów 2006.

70. Tokarski S., Where West meets East in martial arts, [w:] Selected Areas of Intercul-tural Dialogue in Martial Arts, red. W. J. Cynarski, Rzeszów 2011.

71. Ueshiba M., Budō. Nauki Twórcy Aikidō, Bydgoszcz 1997.72. Villamón M., Brown D., Espartero J., Gutiérrez C., Reflexive Modernization and

the Disembedding of Jūdō from 1946 to the 2000 Sydney Olympics, „International Review for the Sociology of Sport” 2004, No. 2.

73. Wolters J. M., Budo-Pedagogy, „Ido – Ruch dla Kultury” 2005, No. 5. 74. Yagyū M., Heihō kadensho. Księga przekazów rodzinnych o sztuce wojny uzupełnio-

na listami Takuana Sōhō do Munenoriego Yagyū, tłum. W. Nowakowski, Bydgoszcz 2002.

Documents

Wojciech J. Cynarski Karta Budō. Analiza treści z perspektywy