Women Access to Land_VN

TIP CN T AI CA PH NTRONG X HI VIT NAM HIN NAY

Empowered lives. Resilient nations.

TIP CN T AI CA PH N TRONG X HI VIT NAM HIN NAY

Hong Cm L Thanh Sang

Nguyn Th Phng ChmNg Th Phng Lan

Trn Tuyt Nhung (Trng nhm)V Thnh Long

Bn quyn thng 7 nm 2013Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc (UNDP)25 - 29 Phan Bi Chu, H Ni, Vit Nam

Tt c cc quyn. Khng c phn no ca n phm ny c sao chp, lu truyn, truyn ti di mi hnh thc, bng bt k phng tin no, in t, c kh, sao chp, ghi m m khng c s ng ca UNDP.

Cc quan im th hin trong n phm ny l ca cc tc gi v khng nht thit phi i din cho Lin Hp Quc, trong c UNDP hoc bt k thnh vin no ca Lin Hp Quc.

Vic thit v trnh by ti liu ny khng c hm th hin bt k quan im no ca Ban th k Lin Hp Quc hoc UNDP v tnh trng php l ca bt k quc gia, lnh th, thnh ph hoc vng t hay thm quyn v nhng vn lin quan n vic phan nh ranh gii gia cc quc gia.

Thit k v trnh by: Phan Hng Giang/UNDP Viet NamIn ti Vit Nam bi cng ty Ph SGiy php xut bn s 1256-2013/CXB/05-135/VHTT

Nhm nghin cu chn thnh cm n Chng trnh Pht trin Lin hp quc ti H Ni, chnh quyn v cc c nhn ti 10 tnh thc hin kho st to iu kin thun li chng ti tin hnh nghin cu ny. Xin gi li cm n ti ch L Th Ngn Giang v ch L Th Nam Hng, cn b Vn phng UNDP v cc nh chuyn mn c nhng nhn xt, gp qu bu trong bui bo co kt qu nghin cu bc u ti H Ni vo thng 4 nm 2012. Xin cm n anh Trn Duy Anh tr gip cho nghin cu Vit Nam, Michelle Phan v Shalika to cc bn , v Kristen Chew bin tp bn tho ting Anh Toronto.

Xin cm n nhng nh khoa hc c v gp cho bn tho bo co ny. Chng ti c bit cm n nhng ngi tham gia cc cuc kho st v phng vn ca chng ti. Khng c s gip nhit thnh ca h, chng ti khng th hon thnh cuc nghin cu ny. Tt c nhng thiu st l hon ton thuc v nhm nghin cu.

LI CM N

MC LC

BO CO TM TT .................................................................................................................................................................. 6

DN NHP ................................................................................................................................................................................13

I. C S NGHIN CU ..........................................................................................................................................................141.1. Khung l thuyt ..........................................................................................................................................................141.2. Tm quan trng ca nghin cu ..........................................................................................................................17

II. PHNG PHP LUN .....................................................................................................................................................172.1. Phn tch ti liu vn bn .......................................................................................................................................232.2. iu tra nh lng ...................................................................................................................................................232.3. Phng vn su v tho lun nhm .....................................................................................................................242.4. Hn ch ca nghin cu .........................................................................................................................................24

III. KT QU NGHIN CU .................................................................................................................................................25

A. HIN TRNG TIP CN T AI CA PH N QUA T LIU NH LNG ...................................................251. c im h gia nh v t ai...........................................................................................................................252. Vai tr ph n trong gia nh v x hi .............................................................................................................403. Thi v quyn li v tip cn t ai ca ph n ....................................................................................434. Thc hnh tip cn s hu t ai ca ph n ..............................................................................................485. Tip cn thng tin v php lut v th trng t ai .................................................................................56

B. CC SC MNH LOI TR ...............................................................................................................................................591. Lut php......................................................................................................................................................................592. Thc hnh dng h: Phn chia ti sn v ni di ..........................................................................................653. T ha gii ....................................................................................................................................................................834. Di chc ...........................................................................................................................................................................875. Tip cn dch v php l .........................................................................................................................................916. Kin to gii trong cc bi cnh vn ha .........................................................................................................94

C. PH N V TIP CN T AI: NHNG KHNG GIAN M ........................................................................971. Nhng n lc ca nh nc v vai tr ca truyn thng ...........................................................................982. th ha v kh nng tip cn t ai ca ph n ....................................................................................993. Thay i gi tr biu tng ca t ai tc ng ca di c .................................................................. 102

IV. KT LUN V KHUYN NGH ................................................................................................................................... 1034.1. Kt lun ...................................................................................................................................................................... 1034.2. Khuyn ngh ............................................................................................................................................................. 1064.2.1. Cc khuyn ngh chung ....................................................................................................................................... 1064.2.2. Cc hat ng can thip u tin trin khai th im ................................................................................. 108

DANH MC TI LIU THAM KHO .............................................................................................................................. 111

DANH MC BNG

Bng 1. Mt s c im nhn khu - x hi ca ngi tr li phn theo gii tnh ....................................25Bng 2. Hc vn ca ngi tr li phn theo tnh cht nng thn/ th ca ni ...................................26

iTip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nay

Vn tip cn t ai ca ph n thng c xem xt trong bi cnh ca s p bc, s gii phng, hay tnh c o ca Vit Nam. Nghin cu ny tm hiu s tip cn t ai ca ph n 10 tnh thnh ca Vit Nam khng theo cc truyn thng nh vy.

Nhm nghin cu tin hnh iu tra bng hi v nghin cu dn tc hc cc a phng sau: H Ni (huyn Quc Oai v T Lim), thnh ph H Ch Minh (huyn Hc Mn v qun Bnh Thnh), v Nng (qun Hi Chu v Sn Tr), Lm ng (huyn c Trng v Lc Dng), Long An (huyn Cn c v thnh ph Tn An), Ngh An (huyn Qunh Lu v Din Chu), Ninh Thun (huyn Ninh Phc v Bc i), Qung Ninh (huyn Honh B v thnh ph H Long), Sn La (huyn Ph Yn v Bc Yn), v Tr Vinh (huyn Cu K v Tiu Cn), i din cho 8 vng kinh t ca Vit Nam hin nay. Nhm nghin cu chn nhng a im ny v chng phn nh s a dng v bi cnh nng thn th, thc hnh dng h, v tc ngi. Ngoi cc d liu kho st nh lng, phng vn su v tho lun nhm, nhm nghin cu phn tch 42 bn n ca ta lin quan n vn tha k ta n Vit Nam t cp qun huyn n ta n ti cao.

Pht hin ca nghin cu

Da trn d liu nh lng v nh tnh, chng ti nhn thy ni chung ph n khng tip cn bnh ng vi t ai so vi nam gii. Chng ti c th xc nh 6 ro cn chnh i vi s tip cn t ai ca ph n.

Cc ro cn i vi tip cn t ai ca ph n

Ro cn chnh ngn cn ph n tip cn vi quyn t ai ca h gm c lut hin hnh (cc quy nh); thc hnh dng h (s hp thc ha); t ha gii (lc, th trng, v s hp thc ha);

thc hnh di chc v chc th (th trng, cc quy nh); tip cn vi dch v php l (th trng, lc) v cc thi v gii vn thng u tin nam gii cc tc ngi c kho st.

Mc d v l thuyt th theo lut Vit Nam hin thi, ph n bnh ng khi tip cn vi t ai. Lut php m bo s phn chia ti sn c nhn khng phn bit gii nhng c hai c im ca lut vn hnh loi tr ph n ra khi s tip cn vi ti sn ca h. Cc v xt x, d liu nh lng v nh tnh u cho thy l cc gia nh phn chia ti sn trc khi cht phn chia ti sn m khng hoc t quan tm n bnh ng gii. H phn chia ti sn gia nh da trn nhiu l do khc nhau, bao gm s a thch con trai, thc hnh phong tc, v cc cnh hung c nhn, tt c hp li loi tr ph n ra khi s i hi v ti sn nh phn tch chi tit trong bo co. Th hai, do ti sn gia nh thng c tha k thng qua qu trnh ni di, lut quy nh vic ni di loi tr nhng ngi con khng chnh thc, t ph n v nhng ngi con khng chnh thc ny v th d tn thng. y, ngi v th/ v trong hn nhn thc t nhng khng theo lut nh/ v nhng bn tnh ngoi hn nhn nm ngoi khung nh hng ca lut php v ni di, khin cho nhng ngi ph n ny v con ca h khng ni trng cy trong trng hp chng/cha ca h qua i. Mc d nhng ngi tr li nhn thc l ta n s xt x theo lut php nhng trong thc t vic phn x ca lut tha k rt phc tp. C bng chng cho thy cc thm phn c lc a ra cc quyt nh da trn cc nhn thc chng cho nhau v cha quan tm n vic p dng lut vi mc ch bnh ng gii. Thay vo , h dng s linh hot ca lut xt x cc v kin, cn bng gia nhng g h cho l thc hnh theo phong tc ca vng min vi s cng bng ca php lut.

Cc dng thc tha k vn c hp thc bng thc hnh dng h vn hnh loi tr nhiu ph n khi quyn tip cn t ai. C s phn bit rch ri v thi i vi s tip cn t ai ca ph n khi chng ti o lng theo thc hnh

BO CO TM TTBng 3. L do di tr t ni sinh n ni hin nay theo gii tnh .....................................................................27Bng 4. Ngi tr li phn theo a bn nghin cu v nhm tc ngi .......................................................28Bng 5. Mt s c im nhn khu - x hi ca ngi tr li theo tc ngi .............................................29Bng 6. Nm nhm thu nhp h phn theo tnh, nng thn/ th v nhm tc ngi .........................31Bng 7. Cht lng nh h gia nh theo tnh c tr, nng thn/ th v nhm tc ngi ..............31Bng 8. Quan h h hng, v tr ngh nghip ca h hng v mc thn thit vi h hng ang sng

trong cng x/phng ca ngi tr li, phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th .........................................................................................................................................................................33

Bng 9. V tr ngh nghip ca nhng bn b ang sng trong cng x/phng v mc thn thit ca ngi tr li phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th ................................34

Bng 10. Qui m din tch t ca h gia nh phn theo tnh c tr, tnh cht nng thn/ th v nhm tc ngi ....................................................................................................................................................35

Bng 11. Ngun gc t theo tnh, tnh cht nng thn/ th v nhm tc ngi ................................36Bng 12. Cc loi t khc ngoi t hin ti theo tnh, nng thn/ th v nhm tc ngi ...........38Bng 13. Din tch trung bnh ca cc mnh t (ngoi mnh t ang ) phn theo loi t khc v

theo tnh c tr, nng thn/ th v nhm tc ngi .........................................................................39Bng 14. Ngi thc hin chnh cc cng vic nh, cng vic kinh t v quan h bn ngoi ca h gia

nh (*) .....................................................................................................................................................................40Bng 15. Ngi thc hin chnh cc cng vic nh, cng vic kinh t v quan h bn ngoi phn theo

gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th ........................................................................................41Bng 16. Thi ca ngi tr li lin quan n vai tr gii trong vic ng tn giy t v phn chia t

ai gia v chng phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th .............................42Bng 17. Thi ca ngi tr li lin quan n vai tr gii trong vic tha k t ai ca cha m phn

theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th .............................................................................44Bng 18. Phn tch nhn t i vi nhn thc v vic phn chia t ai cho con ci ...................................44Bng 19. Thi ca ngi tr li lin quan n vai tr ca cha m, gia nh, h tc v chnh quyn i

vi vic tha k t ai v tranh chp t ai phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th .............................................................................................................................................................45

Bng 20. D nh ca ngi tr li i vi vic chia t ai, ti sn cho cc con phn theo tnh v huyn ........................................................................................................................................................................46

Bng 21. D nh ca ngi tr li i vi vic chia t ai, ti sn cho cc con phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th...........................................................................................................47

Bng 22. Ngi ng tn giy chng nhn ch quyn v c ch quyn trn thc t vi t hin nay ca gia nh phn theo nhm tc ngi v nng thn/ th ...........................................................48

Bng 23. T l c ng tn ch quyn i vi t hin ti theo ngun gc ca mnh t ..............49Bng 24. Thc hnh v v chng cng ng tn trong giy ch quyn t v quyn nh ot i vi

t theo cc chiu kch kinh t, hc vn, hiu bit php lut v thi v s hu t ai ..50Bng 25. Ngi ng tn ch quyn v c ch quyn vi cc mnh t khc ca gia nh phn theo

nhm tc ngi v nng thn/ th...........................................................................................................53Bng 26. T l tham gia vo hot ng thng lng lin quan n cc giao dch t ai ......................53Bng 27. Ngi nm vai tr quyt nh trong cc giao dch t ai trong vng 5 nm tr li y phn

theo nhm tc ngi v nng thn/ th ................................................................................................54Bng 28. T l ngi tm hiu cc ni dung thng tin, chnh sch, php lut v t ai phn theo gii

tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th ................................................................................................55Bng 29. T l phn trm ngi tham gia vo cc bui hp tuyn truyn chnh sch v php lut phn

theo nhm tc ngi v nng thn/ th ................................................................................................56Bng 30. Ngun cung cp li khuyn khi xy ra tranh chp v t ai phn theo gii tnh, nhm tc

ngi v nng thn/ th ...............................................................................................................................58

Tip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nayii iiiTip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nay

dng h. 52.2% ngi tr li t cc h gia nh theo ph h cho bit h tin l ti sn nn c chia u cho con gi v con trai, so vi 89.5% ca nhm song h v 29.6% ca nhm mu h. Trong hn nhn, v vic ng tn s , nhm ph h 58.9% ngi tr li cho l n ng nn l ngi duy nht s hu ti sn gia nh trong khi con s ny thp hn nhiu nhm mu h (30.1%) v song h (37%). y, gi tr biu tng ca t ai t tin nh l ni chn c ng ca linh hn cha m qua i, c vai tr quan trng khi quyt nh con gi hay con trai s c tip cn vi t ai . Cc pht hin thng k ny ph hp vi cc phng vn su khi ngi tr li t gia nh ph h thc hnh c tr sau hn nhn theo ph h cho thy l c xu hng ch dnh t cho nhng ngi con trai v ch cho con gi i vi cc gia nh theo mu h. Cc dng thc c tr to ra nhng mong i v trch nhim v vic nng ta gia cc th h, tc ng n vic cha m phn chia ti sn t ai nh th no.

ngi Khmer tnh Tr Vinh, dn tc thc hnh song h, nhng ngi tr li cho l h khng u tin con gi hay con trai m ch quan tm n ai l ngi th cng t tin. Mc d t l ph n tha hng v k tc ti sn gia nh nhm mu h ln hn nhng khng c ngha l ph n c th hng li (tip cn theo thut ng ca chng ti) t t ai ngang bng vi n ng trong cng ng ca h. Cng ng ngi Raglai v ngi Chm l mt v d in hnh: mc d ngi c kho st bng bng hi hay phng vn u tr li khng do d l u tin con gi trong vic phn chia ti sn gia nh v ni di nhng trong cc cuc phng vn su v tho lun nhm th li th hin l do trnh hc vn v nhn thc v nng lc x hi th ngi chng trong gia nh (hay ng cu) c quyt nh quan trng v ti sn gia nh ch khng phi ngi ph n thc s c quyn ny theo phong tc. Theo cc nhm tc ngi, chng ti thy l thm quyn i vi ti sn gia nh thng u tin cho ngi chng, thng l do s khc bit tng i v trnh hc vn hay s am hiu v quen thuc vi lut php v cc thit ch khc ca nh nc.

10 tnh nghin cu kho st, chng ti nhn thy cc thc hnh chc th khng ging nhau. Mt s cng ng ch lm di chc ming. S khc, c bit l cc cng ng dn tc thiu s thng c tip cn hn ch vi gio dc hoc php lut, tin l giy t t ai l di chc trn thc t v s m bo cho quyn ca ngi ni di khi h qua i. Nhng ngi tr li phng vn cng

ni n s lng l khi cng b di chc v s l im bo khng tt cho vn sc khe. Cui cng, thm ch khi cc gia nh lm di chc th u tin hng u ca ngi lm di chc vn ch l vic c giy t chnh thc ha cc dng thc phn chia gia nh trc s kin . l, v a s cc gia nh Vit Nam thch con trai, trng i con trai nhiu hn nn c hng nhiu ti sn hn, cn con gi ch c hng mt t ti sn gia nh hay khng c g c. Hin tng ny xut hin r cc cng ng ni m t ai kt ni cht ch vi cc lp th h trong gia nh v thc hnh dng h.

Kt qu phng vn su cho thy ban/ t ha gii a phng l mt trong nhng ro cn i vi quyn tip cn t ai ca ph n. Cc t ha gii ny do nh nc lp ra gii quyt cc tranh chp a phng vi hai tng: gi gn ha kh v tng cng s gn b vi lut php. Tuy nhin, v vn tip cn t ai ca ph n, chng ti nhn thy l cc thnh vin ca t ha gii khuyn khch ph n khng thch thc li v tr hin trng, c ngha l h khng nn i phn chia ti sn gia nh m c lut php m bo. Mc d cc quyt nh v li khuyn ca h khng c tnh cht rng buc nhng thnh vin ca t ha gii c v tr v uy tn x hi trong cng ng, cc quyt nh v s e da ca h i vi ph n i quyn v ti sn t ai l lc ngn cn quan trng. Cc cuc phng vn vi thnh vin t ha gii v cc ph n c lin quan n tranh chp t ai cho thy i vi cc thnh vin ca t ha gii th mc tiu gi gn ha kh ca cng ng quan trng hn vic m bo s tip cn ca ph n i vi quyn v t ai.

cc im nghin cu, chng ti nhn thy ph n thiu s tip cn dch v php l cc cng ng a phng, y l mt bt li i hi v quyn tip cn t ai so vi nam gii. Vic thiu s tip cn dch v php l ny l do mt s nguyn nhn, bao gm ngn ng v gio dc, v tr x hi, cc ng thi quyn lc, v cc kh khn ca h thng hnh chnh. i vi ph n cc nhm dn tc thiu s, ro cn ngn ng ngn cn h tip cn cc dch v php l v khin cho h ngh l nam gii i din tt hn cho nhng li ch ti sn ca h. Thm ch i vi ph n ngi Kinh, ngn ng cng l mt ro cn do h khng cho l mnh thng tho ngn ng ca chnh quyn, v v vy khng tip cn vi cc dch v php l. H cng b gt ra khi vic tip cn dch v php l v h t nhn nhn bn thn h c v tr x hi thp hn so vi chng v cc anh

em trai. Cui cng, nhng kh khn ca h thng hnh chnh cng vi quyn lc m cc cng chc th hin i vi cc ph n a phng tip tc y ph n ra khi vic tip cn vi nhng dch v ny. tham gia, ph n phi c kh nng chi tr ph tn v cc dch v lt ng km theo v tng tc vi ngi i din ca nh nc c cho l s dng quyn hnh ca h tc ng n cc ph n a phng.

Mc d mi cng ng c nhng mong i khc nhau v ph n nhng chng ti nhn thy l cc thi a phng v gii ging nhau tc ng ca chng: hn ch tip cn t ai ca ph n. T s phn chia trch nhim trong gia nh n nhn thc v trnh , n v tr v v th x hi chng ti u thy l cc thi a phng v gii u c ph n v nam gii ti sn xut ra ging nhau, vn hnh gii hn s tip cn t ai ca ph n qua cc th h. Gii, nh mt c ch th hin mi quan h quyn lc gip chng ti hiu c ti sao ti sn d c chuyn giao ti tay ph n nhng h vn khng c hng li t n nh trong trng hp ph n Chm. n ng Chm trong cng ng c cho l c hc hn v c kh nng gi cc v tr quyn lc nhng cng ng a phng ny. V vy, mc d ph n c quyn i hi chnh thc v t ai nhng h khng c thm quyn i vi n. Cc mong i v gii c x hi kin to tc ng n ph n v nam gii trong quan nim v trch nhim v quyn ca h: ph n chm sc cng vic nh trong khi nam gii m nhim cc vn bn ngoi x hi. Nhng mong i ny khng c tnh ph qut m c s khc bit theo vng v theo tnh cht nng thn hay th.

Mc d c nhiu ro cn i vi s tip cn t ai ca ph n nhng c bng chng cho thy c nhng c hi m rng s tip cn ny. u tin, c th k ti ph n th c s tip cn vi t ai nhiu hn ph n nng thn. Hin tng ny hin hu khng phi do th c mt s tnh cht k diu m l do s giao thoa ca nhng c hi vt cht v tri thc sn c cho cc ph n th. y, ph n c nhiu c hi v kinh t hn, h sng nhng khng gian ni c th tip cn bo ch, internet, v cc iu kin vt cht v phi vt cht khc m quy nh s tip cn bnh ng i vi t ai ca ph n l mt tiu chun t nhin v c x hi chp nhn. Ph n sng thnh th hay nhng ngi mi di c n thnh th c cch hiu mi v lut php, v bnh ng gii, v tri nghim khi quay v cng ng nng thn ca h lm thay i nhng mong i

ca a phng t bn trong. Nhng quan st t ngi tr li cho thy khi tm kim m rng s tip cn t ai ca ph n chng ti tip cn vn thng qua cc gii php thc t m m rng s tip cn i vi kin thc v cc dch v php l cho nhng thc hnh vn ha thay i t bn trong hn l c p t t bn ngoi.

Khuyn ngh

Qua 10 a im nghin cu, trong cc cuc phng vn su v tho lun nhm, ngi tr li th hin s phn ng mnh m vi vic p t bnh ng gii t bn ngoi. nhng ni ph n b loi tr ra khi quyn t ai ca h th a s u cho vic ny l truyn thng hay phong tc. C ngi tr li nam v n u cho l quan im bnh ng gii khng nn c p t t bn ngoi v y l iu khng th v n s to ra bt n trong x hi a phng. Con ng tt hn l s tin ha t nhin ca cc quy chun x hi. V th, trong khuyn ngh, chng ti quan tm n nhn thc khuyn khch s tip cn quyn t ai bnh ng hn c th c cng ng a phng, ph n v nam gii cho l khng ph hp. Do vy, bt c chng trnh can thip no u phi c chng trnh gio dc rng ln cung cp thng tin v cng c cn c cho ph n v nam gii i hi quyn t ai ca h.

dung ha cc lc hp thc ha ny m c th loi tr s tip cn t ai ca ph n chng ti tin l cc chng trnh ton din nhn mnh n tm quan trng ca vic hiu quyn ca mnh theo lut php c th khuyn khch cc ph n tip cn quyn v cc cng ng a phng cho php h lm nh th. Cn nhn mnh cc chng trnh thng tin m rng s hiu bit ny cc cng ng nng thn v nhng khu vc c nhiu dn tc thiu s sinh sng. Chng ti ngh l cc chng trnh thng tin phi vn hnh trong cng ng, hc hi v nhng dng thc hnh vi v gio dc ph n v quyn hp php ca h m khng p t mt khi nim ph qut v bnh ng v cng bng. Cc chng trnh thng tin cng nn tm cch gio dc nam gii trong cng ng m khi ph n c gng tip cn quyn t ai, h c th vn dng s lin minh mt phm vi rng ln hn.T/ ban ha gii c bit nhng vng thc hnh ph h ni tri tr thnh mt quyn lc v hnh vn hnh hn ch ph n tip cn quyn ca h. Cc t ha gii cng c cho cc phong

Tip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nayiv vTip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nay

tc v thc hnh loi tr ph n khi quyn t ai, c bit khi c tranh chp gia cc thnh vin trong gia nh v lng x. Do c th quyn lc ca t ha gii, chng ti ngh l mc tiu c tnh l ca t ha gii phi c nhn mnh hn so vi mc tiu tnh. l, h nn tm cch ha gii theo lut hn l duy tr cc mi quan h gia nh, c bit khi ph n ang tm cch i quyn ca h.

Bng cch tng tnh hiu qu ca cc dch v php l, nh nc c th bt u thay i cch nhn nhn v bnh ng nam n v hn ch vic loi tr ph n khi quyn li t ai ca h. Cc th tc hnh chnh nn c n gin hn v ph n nn c c h tr v ti chnh cho nhng chi ph giy t. Chng ti cng khuyn ngh l nhng ni ph n dn tc thiu s cn s gip v ngn ng nn c b phn h tr v ngn ng. Trong qu trnh tuyn nhn s, cc chnh quyn a phng nn ch trng c bit ph n cc cng ng dn tc thiu s lm vic cc vn phng h tr ny. gia tng cc dch v php l c s cn phi ch n nhu cu c s tr gip tch cc v cc giy t s dng t cng nh cng b di chc. Nhng vn phng v cc bui tho lun nh vy c tim nng tr thnh cc trung tm ngun lc quan trng cho ph n khi h khng th nh cy vo cc mng li gia nh v x hi.

Cui cng, vic thiu cc dch v x hi chung v cc c hi hc tp cho tr em gi cc cng ng dn tc thiu s l mt ro cn quan trng khc cho s tip cn ca ph n i vi quyn v t ai. Cc mng li phc li x hi mnh m hn s m bo an sinh tui gi, v v th lm gim s mong i vo con ci v cho php ph n bit l h c nhng la chn khc khi c lin quan n tranh chp trong ni b gia nh. cc vng nng thn, hu nh tt c nhng ngi tr li c cng quan im khi cho l ph n khng bit g hay khng c kh nng nh chng ca h v v th quyn kim sot ti sn ca gia nh nm trong tay ngi chng. Vic gia tng cht lng gio dc cho tr em gi cc vng kh khn l mt bc cn bn m rng s tip cn t ai ca ph n v lu di.

Cc chng trnh can thip

Cc pht hin ca chng ti cho thy l ph n nhm ph h v c bit l nhng vng nng thn v min ni gp nhiu ro cn trong tip cn quyn v t ai. Trc khi trin khai cc chng

trnh can thip vo trong cc thc hnh hin nay v m rng s tip cn ca ph n i vi t ai trn din rng (khu vc, cc chng trnh hnh ng), chng ti ngh nn chn ba cng ng (ngi Hmong v Dao Sn La v ngi Kinh Ngh An) tin hnh cc chng trnh can thip di dng cc chng trnh th im m rng s tip cn vi cc dch v php l. Bt c chng trnh thc hin no cng phi tm cch 1) gia tng cc ni dung v cc chin lc truyn thng cho cc chng trnh ton din; 2) khuyn khch v ng h ph n ng k quyn s dng t v s dng giy t chuyn quyn s dng t; v 3) gia tng tiu chun cc dch v php l c s khp cc cng ng Vit Nam. Chng ti khuyn ngh trin khai mt chng trnh th im c c tnh cht ton din theo cc nguyn tc: bao hm, a dng v r rng.

Khi ni n s bao hm, chng ti c l vic thit k v thc hin chng trnh phi m bo thng ip c bn cho tt c cc ch th. Mi thnh vin ca cng ng ngi ln tui, ph n, nam gii, ngi ngho v ngi c v th phi c cng mt thng ip l lut php m bo cho quyn tip cn t ai ca ph n v h thng php l c cc c ch gip cho ph n tip cn vi chng. Ch vi s tham gia ca cc thnh vin mi tng lp ca x hi th thng ip ny mi t hiu qu mc cao nht.

Khi ni n s a dng, chng ti mun ni l vic thit k v thc hin cc chng trnh ton din phi a dng v linh hot. Thng in mun chuyn ti phi c tip m qua nhiu knh truyn thng v theo cc cch chnh thc v phi chnh thc. C th, cc chng trnh ny nn da vo cc kin thc a phng ca cc ch th chnh thc v phi chnh thc v cc chin lc truyn thng phi da vo thc hnh cc cng ng ny. Theo cch , thng ip mi c th c thng hiu, c th hin li v ti sn xut theo nhng thut ng ca a phng hn l c p t t trn xung.

Khi ni n s r rng, chng ti ngh l phi ch n dng thc v ngn ng ca thng ip v y l iu quan trng nh chnh ni dung ca thng ip. Nhng cm t ph qut hay thut ng lut php nh bnh ng gii, di chc v chc th khng quen thuc lm vi cch ni a phng. V th nhng ngi lm vic trong cc chng trnh ny phi chuyn ti nhng thut ng ny theo nhng cch c ngha vi i tng ca chng trnh trong cng ng c th.

cc chng trnh ton din vn hnh tt chng ti tin l cc chng trnh th im hun luyn cc nhn vin tn trng ngi a phng, cc thc hnh v phong tc a phng s xy dng c lng tin gia ph n a phng v cc th ch php l m trc gi c xem nh mt ro cn cho s tip cn bnh ng. Vi lc lng cn b c o to tt, nhng chng trnh th im ny c th l mu hnh cho vic lm th no cc th ch php l c bn khc Vit Nam c th phc v c mc ch l cc ngun lc cho cc cng ng a phng hn l ro cn tip cn lut php.

1Tip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nay

Cc din ngn theo ch ngha v n quc t thng coi ph n cc nc ang pht trin nh mt nhm b chn p, p bc v m t h l nhng ph n th gii th 3 mt cch ng nht, nhng ngi gn vi thuc tnh km hiu bit, ngho i v b nn nhn ho, khng c kh nng gii phng bn thn khi nhng nh kin . Mc d c nhiu sc thi hn, song cc nghin cu Vit Nam v s tip cn ca ph n i vi quyn lc v quyn v t ai cng nh cc chng trnh c quc t ti tr, cng t vn ny nh l mt c ch tng quyn cho ph n trong cuc sng hng ngy ca h. Do cu trc hng tip cn theo quan im nh vy nn cc chng trnh c trin khai thng coi ph n Vit Nam l nhng nn nhn, ang ch i s gii phng t cc quyn lc hin i hn, chng hn nh cc nh u tranh theo ch ngha v n hay cc t chc phi chnh ph quc t v trong nc.

mt thi cc khc, trong bi cnh Vit Nam (v cng ng cc nh khoa hc quc t nghin cu v ch ny) li cho rng trong lch s, ph n Vit Nam c hng cc quyn li v ti sn kh bnh ng, v cho rng ph n Vit Nam l trng hp c bit trong cc nc ang pht trin, ng khung cc tho lun v bnh ng gii v ch ngha v n Vit Nam trong th k va qua. Cc nghin cu ny truy nguyn s bnh ng v ti sn ca ph n Vit Nam n tn thi L (1428-1778); n s gim st ca cc quyn ny thi Nguyn, triu i vay mn m hnh cng quyn ca Trung Quc; v cui cng l tuyn b chnh thc v bnh ng gii trong hin php 1945. Phin bn Vit Nam ca l thuyt kinh in ca ng Ghen v ngun gc kinh t gia nh a ra mt hnh nh v qu kh Vit Nam nh l mt thi k c kh nng tr thnh hin i, ni kt ch ngha v n Vit Nam vi s xut hin ca nh nc Vit Nam x hi ch ngha.

Cc hc gi Vit Nam cu trc cc lp lun ca h tng i khc. H lp lun rng, s tn ti ca quyn bnh ng v ti sn i vi ph n trong qu kh phn nh tim nng ca quc gia c th

tr thnh mt nh nc dn ch t do . Mc d, hai truyn thng hc thut ny s dng tng v s tip cn ca ph n khng nh lp lun ca h v cc phin bn c th ca tng lai Vit Nam, song hai nhm ny cng chia s kin v v th ca ph n nh l mt du hiu quan trng ca tnh hin i v vai tr ca nh nc trong vic to ra v th ny.

D n nghin cu v s tip cn ca ph n i vi t ai ny c chng ti thc hin theo mt hng khc. Thay v ng khung vn tip cn ca ph n i vi quyn t ai, mt mt, nh l mt cch tng quyn, mt khc, l s thun vn ho, chng ti mun nhn mnh y rng mt nghin cu su cp a phng c th gip pht hin cc ro cn chnh loi tr ph n ra khi quyn v t ai ca h nh th no. y l nghin cu u tin xem xt s tip cn ca ph n i vi quyn t ai trn a bn 10 tnh, thuc 8 vng kinh t trng im ca Vit Nam hin nay.

I. C S NGHIN CU

Khi nghin cu v lut v vn gii, nghin cu ny tip cn theo cc hng chnh sau. Th nht, nghin cu ny s dng thut ng gii, c xc nh l mt c ch biu th cc quan h quyn lc, nh l cch nhn chnh phn tch. Th hai, y l nghin cu kh y v s tip cn ca ph n i vi quyn v t ai, tng hp t liu t 10 tnh thuc 8 vng kinh t ch yu ca Vit Nam. Th ba, c lin quan n im th nht nu trn, nghin cu ny phn tch nhiu tc nhn khc nhau, bao gm nh nc, ph n, nam gii, cng ng v cc tc nhn quan phng cng nh phi quan phng khc trong qu trnh loi tr. Th t, nghin cu ny bc b gi nh ph bin trc y cho rng ph n l mt phm tr ng nht hay h n gin ch l cc nn nhn ca mt h thng vn ho, mt gi nh c vai tr ng khung trong nhiu nghin cu trc y. Thay vo , nghin cu ca chng ti tip cn ph n

DN NHP

Tip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nay2 3Tip cn t ai ca ph n trong x hi Vit Nam hin nay

nh l nhm c nhiu s khc bit, mi c nhn sinh sng v hnh x trong cc mng li chng cho v nhu cu, mong mun v trch nhim. Nghin cu ny lp lun rng, ph n b nhiu loi tc nhn loi tr ra khi vic tip cn vi quyn v t ai. Cc tc nhn ny bao gm nh nc (lut php, to n), cn b a phng (nhng ngi c nhiu thm quyn chnh thng cng ng), cc t chc bn chnh thng (t/ban ho gii) v cc c nhn c nhiu nh hng trong cc cng ng a phng ni h sinh sng. Cc tc nhn ny hnh x gi s ho thun trong cng ng, v khi ph n tm cch tip cn vi s bnh ng trong phn chia t ai th h b coi l nhng mi e do tim tng i vi s ho thun v n nh ca cng ng. Chng ti kt lun rng lut php ca nh nc, nh n ang c p dng hin nay, cn c nhiu im to kh nng cc tc nhn loi tr ph n ra khi s tip cn i vi t ai.

1.1. Khung l thuyt

Trong nghin cu ny, chng ti s dng hai khi nim c bn c xy dng trong cc nghin cu gn y v s chuyn i nng thn: tip cn (access) v loi tr (exclusion) tm hiu s tip cn ca ph n i vi t ai. Jesse Ribot v Nancy Peluso cho rng thut ng tip cn, c nh ngha l kh nng hng li t ci g , r hn thut ng ti sn, thng c hiu l quyn c th c thc thi m C.B. McPherson t ra trc y. Theo hai tc gi ny, tip cn nn c hiu l mt tp hp cc quyn v quan h cho php cc c nhn hay nhm ly c, qun l v gi c [kh nng hng li]. Li v cc cng s dng thut ng loi tr hiu cc cch thc tng lin c th ngn cn cc c nhn hay nhm hng li t cc quyn v t ai m h c. Bn sc mnh (powers) to ra s loi tr vic tip cn t ai, gm: lut l- regulation- (lut, khun mu o l, lut tc, vv); lc force -(cc mi e da bo lc n hoc hin ngn cn kh nng ca ai trong vic tip cn vi t ai); th trng market- (gi tr ca ti sn hoc chi ph tip cn dch v m bo s tip cn); s hp thc ho legitimation- (s bin minh mang tnh o c hay ci g khc ng h s loi tr) l mt khung l thuyt hu ch gip tm hiu cc tc nhn tham gia vo cc qu trnh loi tr cc nhm hay c nhn ra khi s hng li t t ai.

Khi p dng thut ng loi tr ca Hall, Hirsch & Li, chng ti ng vi kin ca cc tc gi ny cho rng khi c s tip cn th cng c ngha l

c s loi tr. Khi dng thut ng loi tr tm hiu vn ph n v quyn v t ai, chng ti hng n cc cch thc trong ph n b ngn cn hng li t t ai, cho d l t lut l, lc, th trng hay s bin minh. Cc thm quyn ca s loi tr ny thng vn hnh theo cc cch thc chng cho nhau. Lut l dng ch lut ca nh nc, lut tc, gi tr lun l v chng u a n s loi tr ph n tip cn vi quyn v t ai ca h. V d, nh c tho lun di y, lut c vit ra theo hng qu chung chung v v vy to khong trng cho thnh vin ca hi ng xt x v t ha gii c th da vo nhn thc lun ca h - o l, s cng bng, phong tc- a ra cc quyt nh bt li cho ph n trong vic tip cn vi quyn v t ai ca h. Ph n thng b ngn cn bng lc, trong nhiu trng hp thng l lc n, trong vic tip cn t ai t cng ng. Cc ghi chp t cc v xt x v bng chng t phng vn su ch ra rng, khi ph n tm cch tip cn quyn v t ai ca h, h thng phi chu sc p t vic chi mng, mang ting hay i mt vi cc e da bo lc n hay hin trong vic ngn cn h hng li t quyn m h c v iu ny c th hin trong cu ni ca ming h khng dm.

Lc th trng vn hnh theo hai hng l ngn cn hoc khuyn khch ph n tip cn vi quyn v t ai. Lc th trng ny l ro cn chung cho tt c cc trng hp tip cn trong c ph n. i vi ph n vn l nhm i tng thng d b tn thng do c v tr kinh t - x hi yu th hn trong x hi th lc ny cng vn hnh mnh m. Khi vn hnh nh mt lc cn, nhng ngi ph n c gng tm cch tip cn vi t ai phi tr hng lot chi ph, t chi ph lm giy t xc nh s s hu cho n ph ta n i c quyn ca h. Ngoi cc chi ph chnh thc phi tr cho cc c quan hu quan, h cn phi tr nhiu loi chi ph tip cn dch v ca nh nc. Cc loi chi ph ny bao gm ph bi trn, t lt (chi ph m bo cng vic c th c gii quyt) v ph gii quyt nhanh c cng vic; tt c cc loi ph ny tr thnh lc loi tr. Tm li, tip cn c quyn v t ai, h phi chun b tin chi tr.

Lc th trng cng c th thc y ph n tip cn vi quyn v t ai ca h v n gp phn quyt nh gi tr kinh t ca t ai.Tuy nhin, lc th trng cng thc y ngi khc loi tr vic tip cn ca ph n. nhiu a phng Vit Nam, c bit l vng th hay cc khu vc th ho nhanh, chng hn nh H Ni, Thnh ph

H Ch Minh, Nng hay Long An, gi tr ca t ai gia tng rt nhiu ln. S gia tng gi tr ca t dn n s gia tng ca cc v tranh chp v t.Trong khi gi tr kinh t ca t ai c th kch thch mt s ph n i li quyn h c hng th n cng to ra ng c ngi khc i tm quyn li ca h v loi tr ph n. V d, h hng l nam gii ca ngi qu c c th da vo phong tc, s ni di hay chun mc cng ng, tc l 4 thm quyn ca s loi tr, hp thc ho vic tranh ginh quyn li vi ph n.

S a dng ca cc tc nhn l cha kho trong phn tch ca chng ti v vn loi tr ca ph n ra khi vic tip cn quyn i vi t ai Vit Nam. Trong khi nhiu tho lun trc y c t trong khung phn tch tng quan gia nam v n, nghin cu ca chng ti ch ra rng cc tc nhn lin quan n vic loi tr s tip cn ca ph n kh a dng. Cc tc nhn ny c th c gp vo thnh ba nhm: nh nc, cng ng v gia nh. Tc nhn nh nc bao gm cn b a phng v cn b to n, nhng ngi v th thc thi php lut, lut l v phn quyt, c nh hng n vic tip cn t ai ca ph n. Nh nc cng bao gm cc cu trc lut php c to ra bo m trt t x hi. Mc d, lut php thng c hiu l mt thc th c nh, song nhng nhng thc thi cp cng ng li l nhng c nhn c quyn lc khng chnh thng trong cc mng li a phng. H l trng tc, chc sc tn gio v thnh vin ca t ho gii. Cc t ho gii s hu bn sc lai trong cc cng ng a phng. Vi t cch l cc c nhn c v th l ngi ca cng ng, h khng thc s l i din ca nh nc. Tuy nhin, cc thnh vin ca t ho gii li lm vic trong mt t chc c c nh nc v cng ng lp ra. Mc d, h khng phi l cn b nh nc mt cch chnh thng, v th ca h cng c th ng vai tr nh l mt biu tng ca quyn lc nh nc cc cng ng a phng. Trn thc t, cc t ho gii hin hu nh l mt ro cn lm hn ch s tip cn ca ph n i vi quyn t ai ca h. Qu trnh ho gii Vit Nam khng c tnh b buc v ngi tha kin c th vn tip cn vi h thng lut php i li quyn li ca h. Tuy nhin, nhng ngi ny khi i qua t ho gii phi i mt vi sc p rt ln t cc quyt nh hay li khuyn t cc thnh vin ca t v sc p ny khng phi n t lut php m xut pht t k vng v s n nh ca cng ng.

Cui cng, mc d, ph n thng c biu t nh mt nhm ng nht, song phn tch ca

chng ti da vo s hiu bit rng ph n theo ui cc chin lc c tnh tng lin vi cc khi nim c th v s ng n hay sai tri. Cc khi nim ny khng ng nht v thng ngi ph n, vi t cch l ngi tha kin i li quyn t ai ca h, vi t cch l cn b nh nc v vi t cch l thnh vin ca gia nh v cng ng, thng cng ng gp vo vic hn ch s tip cn vi quyn v t ai ca cc ph n khc. S tip cn, v vy, khng phi l mt tr chi thng thua v thc t l nhng ph n tip cn vi quyn t ai ca h cng ng thi hn ch s tip cn quyn t ai ca ph n khc. Qu trnh ny ni r nht trong tho lun ca chng ti v thc hnh a th. Trong cc v d , v cch nh nc quy nh v hn nhn, nn chng ti thy rng v hai (v con ci ca h) thng b loi tr ra khi vic tha hng ti sn ca gia nh ngi chng. Kt hp li th thut ng loi tr v tip cn cho php chng ti hiu c cc dng thc quyn lc tng lin vn hnh cp gia nh, cng ng v nh nc tip tc loi tr ph n ra khi kh nng hng li t t ai nh th no, mc d lut php nh nc m bo quyn tip cn bnh ng gia nam v n v t ai.

1.2. Tm quan trng ca nghin cu

Bnh ng gii ni chung v bnh ng gii trong vic tip cn t ai ni ring c th ch ho trong Hin php Vit Nam cc nm 1946, 1959, 1980 v 1992. Khung php l do Chnh ph thit lp c th hin trong thc t thng qua hng lot cc chnh sch v iu khon lut c th nh Lut t ai nm 2003, Lut Hn nhn v gia nh nm 2000, Lut bnh ng gii nm 2007... Lut t ai nm 2003 quy nh: Trng hp quyn s dng t l ti sn chung ca v v chng th giy chng nhn quyn s dng t phi ghi c h, tn v v h, tn chng. Tng t nh vy, Lut hn nhn v gia nh cng nh cc ngh nh hng dn thi hnh b lut ny cng c cc quy nh rt r rng v s bnh ng gia v v chng i vi quyn v t sn xut cng nh t nu l ti sn chung ca c hai v chng. V d, iu 5 ca Ngh nh hng dn thi hnh Lut hn nhn v gia nh (s 70/2011/N-CP) quy nh: Trong trng hp ti sn thuc s hu ca v, chng ng k s hu m ch ghi tn mt bn v hoc chng th v, chng c th yu cu c quan nh nc cp li giy t ng k quyn s hu ti sn ghi tn c v v chng. Nu v, chng khng yu cu cp li giy ng k ti sn th ti sn vn thuc s hu chung ca v chng.


Tuy cc vn bn php l ny ci thin ng k s bnh ng trong tip cn t ai gia nam v n, song do nhiu nguyn do khc nhau nh c trnh by cc phn di y, bt bnh ng trong tip cn t ai gia ph n v nam gii, trn thc t, vn cn rt ln. V d, cc cuc iu tra ca Action Aid (2008), Ngn hng th gii (2008), VARHS (2010) hay UNDP (2006) u ch ra rng t l ng tn trong giy chng nhn quyn s dng t ca ph n so vi nam gii ch chim khong 30% . Tuy nhin nhng s bt bnh ng ny trn thc t c s th hin khc nhau gia cc vng min. Nghin cu chi tit v mi quan h gii v vn hng dng t ai hai cng ng nng thn vng ng bng sng M Kng v ng bng sng Hng, Scott v cng s cng ch ra nhng s khc bit mang tnh vng ny, c th l s phn chia t ai trong phm vi h gia nh Cn Th bnh ng hn cc tnh pha Bc .

Tuy nhin, ging nh cc cuc nghin cu m chng ti dn ra trn, nghin cu ca Scott v cc cng s cha c cc phn tch mang tnh so snh v thc hnh quyn ca ph n trong bi cnh a dng v iu kin kinh t- x hi, tc ngi cc vng min. Thm vo , nghin cu ca Scott v cc cng s cng cha c cc phn tch mang tnh a din v nhng cch thc m ph n v nam gii s dng quyn lc theo ui mc ch ca h trong mi trng ang cng tn ti ca lut tc v lut nh nc lin quan n lnh vc ti sn. Thiu vng cc nghin cu, nh gi ny s to ra s kh khn trong vic ni kt gia s m bo mang tnh lut php v quyn bnh ng ca ph n v cc thc hnh trong thc t.

II. PHNG PHP LUN

Nghin cu ny s dng cch tip cn lin ngnh, kt hp cc cng c nghin cu ca s hc, nhn hc v x hi hc.1286 bng hi, 200 phng vn su, v 20 phng vn nhm c tin hnh trn a bn 10 tnh thuc 8 vng kinh t, v cc a bn ny c la chn phn nh s a dng v vng kinh t, c cu tc ngi, mc th ho v cc khun mu di c trn ton lnh th Vit Nam. Trong mi tnh hay thnh ph ln, chng ti la chn ngu nhin hai qun/huyn v trong mi qun/huyn, chng ti chn ngu nhin hai x/phng, v mi x/phng chn hai thn. Cc tnh/thnh ph v qun/huyn i din cho 8 vng kinh t ca Vit Nam c la chn l: H Ni (Quc Oai & T Lim), Thnh ph H Ch Minh

(Hc Mn & Bnh Thnh), Nng (Hi Chu & Sn Tr), Lm ng (c Trng & Lc Dng), Long An (Cn c & Tn An), Ngh An (Qunh Lu & Din Chu), Ninh Thun (Ninh Phc & Bc i), Qung Ninh (Honh B & H Long), Sn La (Ph Yn & Bc Yn), v Tr Vinh (Cu K & Tiu Cn). Chng ti phn tch vn bn, t liu nh lng v t liu phng vn nh tnh xem xt cc nhn t khc nhau c cc tc ng loi tr ph n ra khi s tip cn v quyn t ai ca h.

BN CC A BN NGHIN CU

Thnh ph H Ni

Tnh Qung Ninh

Thnh ph H Ch Minh


Tnh Sn La Tnh Lm ng

Tnh Long AnThnh ph Nng

Tnh Ngh An Tnh Ninh Thun

Tnh Tr Vinh


2.1. Phn tch ti liu vn bn

Nghin cu ny da vo phn tch vn bn lut ca nh nc v 42 bn n lin quan n vic to n xt x cc vn v tranh chp ti sn tha k v quyn s dng t. C 21 v c y h s v chng c thu thp t cc to n cp huyn v cp tnh nhiu vng khc nhau, 21 v khc c xut bn dng tm tt trong mt tuyn tp dnh cho sinh vin ngnh lut. Bn cnh vic cung cp mt ci nhn tng i su v cch thc h thng lut php phn x tranh chp t ai, trn thut t cc v x cho php chng ti thy r c s phn chia ti sn trong h gia nh, vn l vn khng r rng trong t liu phng vn nh tnh v t liu nh lng. Trong cc bn trn thut ca cc v x, nguyn n v b n thng m t li vn phn chia ti sn cho cc thnh vin trong gia nh h nh th no. Mc d cc thc hnh ny hay s cng bng ca cc thc hnh ny c th gy tranh ci trn to song, th nht, chng gip chng ti thy r hn cc thc hnh a phng. Th hai, cc quyt nh ca to n gip chng ti tm hiu lut ca nh nc lin quan n quyn v ti sn c dng phn x nh th no. Cui cng, cc v x to n cho php chng ti bit c vn a th v tc ng ca n i vi s tip cn quyn t ai ca ph n. Cc thc hnh a th chnh thc hoc khng chnh thc, ni mt ngi n ng c nhiu v (hay mt v v cc tnh nhn) tn ti nhiu a phng v vn ny rt kh o lng v s t nh ca n. Cc v x to cng cho php chng ti tm hiu v th ca mt ngi ph n trc bnh din php lut v trong h thng quan h ca mt gia nhtrong vic phn x ti sn theo lut v cung cp mt hiu bit su v quyn lc tng i ca ph n lin quan n v th ca h nh th no. Mc d nhiu ngi k vng rng vic chuyn v vic sang h thng to n s lm cho cc to n phn x v vic theo lut php, song cc quyt nh ca h trn thc t phn nh mt cnh hung phc tp, da vo lut hn ch s tip cn ca ph n i vi quyn t ai.

2.2. iu tra nh lng

Tip cn t ai ca ph n ph thuc vo nhiu nhn t kinh t, vn ha, x hi, i hi phi c nghin cu t nhiu hng trn phm vi rng nhm hiu c tnh a dng ca vn nghin cu.

t nht c 3 chiu kch cn c tnh n trong cch tip cn nghin cu. V mt kinh t, mi vng min c mc sng khc nhau, qu trnh khai thc t ai, loi hnh s hu t ai v s khan him t ai khc nhau. Tnh trng pht trin kinh t khng u v ngun lc t ai khc nhau c th nh hng n kh nng tip cn t ai ni chung v ca ph n ni ring. V mt vn ha, Vit Nam c nhiu tc ngi phn b khng ng u nhng khng gian sng khc nhau, mi tc ngi c nhng ng x khc nhau i vi t ai da trn cc vn ha truyn thng ca h. Bn cnh cc qui nh ca lut php, lut tc c xem l mt nhn t chi phi n thi v hnh vi ca cc thnh vin trong nn vn ha i vi vic tip cn t ai ca ph n, c bit l trong cc x hi truyn thng. V mt x hi, qu trnh th ha lm thay i gi tr t ai, cc cu trc x hi, cc nhn thc v hnh vi x hi ca c nhn, bao gm c ph n. Cc th ch ca Nh nc cng c tc ng nhiu chiu, thm ch l tri ngc v khng mong i i vi vic tip cn t ai ca ph n v y cng l vn cn c tm hiu.

Nghin cu nh lng kt hp gia chn mu c ch ch v chn mu ngu nhin, p ng ng thi cc yu cu trn. Do cc nhm dn tc t ngi chim t trng nh trong khi tip cn vn ha l c bit quan trng, cuc nghin cu c gng m bo mt t trng cc nhm dn tc t ngi phn tch. Tng cng, 10 tnh c chn c s a dng v tc ngi v mc th ha. Sn La l ni c tr ca cc nhm ph h nh Thi, Ty, Hmng Ninh Thun v Lm ng li l ni c tr ng o ca cc nhm mu h nh Chm, Raglai, Kho Trong khi Tr Vinh ng bng sng Cu Long l ni c t l ngi Khmer sinh sng cao nht nc, khng thuc c ph h ln mu h. Ti mi tnh, chn 2 huyn c cc tnh cht khc nhau, phn nh cc c im ca tnh . Ti mi huyn, chn 2 x c cc tnh cht khc nhau, phn nh cc c im ca huyn . Ti mi x, chn ngu nhin 2 p/thn/lng/bn. Da trn danh sch h gia nh ca cc n v c s ny, chn 30 h gia nh theo phng php chn mu h thng. S h c kho st nh lng ti mi tnh l 120. Ngi c phng vn l ch h hoc v/chng ca ch h.

2.3. Phng vn su v tho lun nhm

Trong qu trnh in d, chng ti tin hnh phng vn su nhiu c nhn, bao gm c ngi dn v cn b a phng. Ti mi x, chng ti

chn 1 cn b am hiu hay c nhiu tri nghim v ch chng ti ang kho st, cc cn b ny c th l Ch tch/ Ph Ch tch y ban Nhn dn x, Ch tch Hi Ph n, cn b a chnh hay t php ca x. V pha ngi dn, chng ti la chn cc thng tn vin trn tiu ch c gia nh, c t ai/nh , thuc cc la tui, ngh nghip (nng nghip v phi nng nghip) v gii khc nhau. Vic la chn ngu nhin ny da trn danh sch nhn khu v thng tin do trng p/ thn/ bn/t cung cp v c im c nhn ph hp vi tiu ch yu cu. Sau , thng qua chnh quyn a phng chng ti hn lch phng vn vi tng c nhn. Cc cuc phng vn thng din ra ti nh ca h.

mi tnh, chng ti thc hin hai cuc tho lun nhm, mt nhm nam v mt nhm n, c nhm cn b v c nhm l ngi dn. Chng ti cng la chn nhng ngi tham gia vo cc cuc tho lun nhm trn tiu ch chung l c t ai/ nh , c ngh nghip v la tui khc nhau. Trong qu trnh tho lun nhm, chng ti lun khuyn khch tt c thnh vin ni ln ting ni ca mnh.

Cc cuc phng vn su v tho lun nhm thng ko di t 45 pht n 60 pht. Phn ln cc cuc phng vn v tho lun u c ghi m vi s ng ca ngi tham gia. i vi cc thng tn vin l ngi thiu s khng thnh tho ting Vit, chng ti c c s tr gip cho vic chuyn ng t cc cng tc vin l ngi ca cc cng ng.

2.4. Hn ch ca nghin cu

Vn ph n tip cn vi t ai, c bit l mu thun trong vic phn chia ti sn phm vi gia nh gia b m v con ci, gia chng vi v trong cc trng hp ly hn hay gia cc thnh vin ca nh chng vi cc ngi v khng c php lut cng nhn, vv... l mt ti kh nhy cm, nht l trong bi cnh x hi Vit Nam hin nay, ni thc hnh vn ho ng ca bo nhau ang cn rt thnh hnh. Vi khong thi gian nghin cu kh hn hp, ti c thc hin trong phm vi 10 tnh vi tng s 80 thn/bn c la chn kho st, chng ti gp nhiu kh khn trong vic thu thp ngun thng tin lin quan n cc vn nhy cm trn. V vy, kt qu ca nghin cu ny c th khng phn nh y bc tranh v hin trng tip cn ca ph n vi t ai, c bit l i vi cc trng hp c nhng mu thun xy ra trong phm vi gia nh.

Do gp nhiu kh khn trong vic tip cn h s cc v x to n, nhng phn tch lin quan n thc hnh ti to ch c da ch yu trn 42 bn n xt x cc v lin quan n phn chia ti sn gia nh. c c mt phn tch y v bao qut tt c cc vng min, 42 h s to n l con s kh hn ch. Ngoi ra, chng ti thc c rng, cc h s to n Vit Nam khng ghi chp mt cch t m v y tt c nhng s kin din ra ti to. V vy, 21 h s c thu thp t cc to n chng ti dng phn tch c th khng phn nh ton b cc tranh lun c din ra. Thm vo , 21 h s cn li c rt gn v c th c din gii cho mc ch ging dy nn cng c th khng phn nh y cc tnh tit c din ra trong thc t ca cc v xt x.

khc phc tnh trng ny, trong thi gian ti cn c nhng nghin cu trng hp vi thi gian nghin cu di, cho php nh nghin cu tip cn ch theo dng quan st tham gia c c nhng thng tin su v y hn v ch nghin cu. Ngoi ra, cng cn c nhng nghin cu chuyn su hn v h thng php lut v cc thc hnh ti to n da trn s lng h s cc v xt x nhiu hn v y hn.

III. KT QU NGHIN CU

A. HIN TRNG TIP CN T AI CA PH N QUA T LIU NH LNG

1. c im h gia nh v t ai

1.1. Cc c im nhn khu x hi ca h gia nh theo gii

Mt trong nhng hng tip cn trung tm m cuc nghin cu ny nhm ti l tip cn gii. Mu kho st cho thy s ngi c phng vn c s cn i gia nam v n trn tng th v cc nhm phn loi chi tit (Bng 1). S ngi c phng vn c s a dng ca cc tc ngi, trong ngi Kinh chim khong 65,2%, tip n l ngi Khmer chim khong 9,9%, cc tc ngi Thi, Chm, Raglai, Mng, Lch chim khong 3-5%, s cn li gm ngi Hoa, Cil, Hmng, Kho, Ty ch chim t l trn di 1-2%. S a dng tc ngi cho php ghi nhn y cc ng x vn ha ca h i vi vn m cuc nghin cu quan tm.


V c cu tui, nhm tui di 30 chim 39,8%, nhm tui 30-60 chim 44,6%, v nhm trn 60 tui chim 15,6%. Cc nhm tui ny c gi nh rng c nhng nhn thc v tri nghim khc nhau i vi vic tip cn t ai ca ph n. Nhm tui tr hn c th t chu nh hng ca truyn thng hn nhm ln tui. Ngoi ra, chu k sng c nhng thi im chuyn tip quan trng t giai on mi tham gia th trng lao ng n giai on t c thnh tu v sau ngh hu. Cc yu t ny c th nh hng n iu kin kinh t x hi, tm l ca c nhn lin quan n vn tip cn t ai. Do ngi c phng vn l ch h hoc v/chng ch h nn t l ngi tr li ang kt hn chim ti 86,8% tng s mu. T trng n cha tng kt hn, go, ly d, ly thn cao hn ng k so vi nam (19,2% so vi 5,8% tng ng). Trong s 134

n thuc nhm ny, c n 69,2% l go chng v 85,9% trong s ph n go chng l t 50 tui tr ln do ph n c tui th trung bnh cao hn nam gii. Kt qu ca chng ti cho thy t c s khc bit gia nhm ph n ln tui go chng trong tip cn t ai so vi nhm ph n ln tui khc. Cc trng hp ph n c thn, ly d, ly thn chim t trng thp v ch cao hn cht t so vi nam gii.

V trnh hc vn, khong 29,7% s ngi c phng vn c trnh t tiu hc tr xung, 32,9% c trnh trung hc c s, 23,7% c trnh trung hc ph thng, v ch 13,7% c trnh t trung cp tr ln. Tuy nhin, n gii c mc hc vn thp hn ng k so vi nam gii v c th l tr ngi i vi vic tip cn t ai ca h.

Bng 1. Mt s c im nhn khu - x hi ca ngi tr li phn theo gii tnh

c imTng Nam N

n % n % n %Tng sKinh 817 65,2 357 64,3 460 65,9Chm 51 4,1 25 4,5 26 3,7Raglai 64 5,1 12 2,2 52 7,4Khmer 124 9,9 60 10,8 64 9,2Thi 62 4,9 31 5,6 31 4,4Mng 15 1,2 9 1,6 6 0,9Hoa 5 0,4 4 0,7 1 0,1Mng 43 3,4 20 3,6 23 3,3Kho 2 0,2 1 0,2 1 0,1Lch 41 3,3 18 3,2 23 3,3Cil 28 2,2 18 3,2 10 1,4Ty 1 0,1 0 0.0 1 0,1Nhm tui Di 30 499 36,6 203 42,4 296 39,8T 30 n 60 559 46,3 257 43,3 302 44,6Trn 60 195 17,1 95 14,3 100 15,6Tnh trng hn nhnang kt hn 1087 86,8 523 94,2 564 80,8Cha kt hn, ly d, ly thn, ga 166 13,2 32 5,8 134 19,2Hc vn< = Tiu hc tr xung 372 29,7 140 25,3 232 33,3Trung hc c s 411 32,9 179 32,3 232 33,3Trung hc ph thng 296 23,7 152 27,4 144 20,7>=Trung cp tr ln 172 13,7 83 15,0 89 12,8Ngh nghip Khng lm vic, ni tr 352 28,1 115 20,7 237 34,0Cng nhn, th th cng 70 5,6 37 6,7 33 4,7Nng lm ng nghip 495 39,5 239 43,1 256 36,7Bun bn dch v 160 12,8 68 12,3 92 13,2Cng chc, vin chc 136 10,9 80 14,4 56 8,0Ngh khc 39 3,1 16 2,9 23 3,3Lch s di trSng trong tnh c sinh ra 1006 80,3 467 84,1 539 77,2T tnh hoc nc khc n 247 19,7 88 15,9 159 22,8

ng lu l trnh hc vn cng rt khc bit gia nng thn v th (Bng 2). Trong khi t trng ca nhng ngi phng c cc cp hc vn cao hn tng dn th t trng c c cc cp hc vn cao hn ca nhng ngi x gim dn. Ch c 8,8% s ngi cc a bn th c

trnh hc vn tiu hc tr xung trong khi t l ny ca nhng ngi cc a bn nng thn l 37,5%. Ngc li, t l c trnh hc vn t trung cp tr ln nhm u l 35,3% trong khi nhm sau l 5,7%.


Bng 2. Hc vn ca ngi tr li phn theo tnh cht nng thn/ th ca ni

Hc vn Tng s X Phng% % %

< = Tiu hc tr xung 29,7 8,8 37,5Trung hc c s 32,9 22,9 36,6Trung hc ph thng 23,7 32,9 20,2>=Trung cp tr ln 13,7 35,3 5,7Tng s 100,0 100,0 100,0(n) (1253) (913) (340)

V a s dn c sng nng thn, c n 39,5% s ngi c phng vn lm trong lnh vc nng/lm/ng nghip, 10,9% lm cn b cng nhn vin nh nc. Do s chn lc tui ca ch h, t trng trn 60 tui cao hn dn n s ngi khng lm vic (k c ni tr) tng i ln, chim 28,1% trong tng s. iu cn lu l c s khc nhau r rt gia nam v n trong cc c cu ny. T trng khng tham gia lao ng ca n cao hn rt nhiu so vi nam (34% so vi ch 20,7% tng ng) cho thy s ph thuc nhiu hn v tnh hng ni cao hn ca ph n trong gia nh. Trong khi , t trng nam gii lm vic trong lnh vc nng lm ng nghip (gn vi t ai) v trong khu vc nh nc (gn vi quyn lc ln hn do v th x hi mang li) cao hn so vi n gii (tng ng l 43,1% so vi 36,7% v 14,4% so vi 8%). S khc bit trong c cu ngh nghip c th nh hng n cc kh nng tip cn t ai.

Cng cn ghi nhn s khc nhau gia nam v n trong lch s di tr. C tr trong cc cng ng gc c gi nh rng s chu rng buc nhiu hn ca gia nh, h tc v cc rng buc truyn thng khc, ng thi cng c th khai thc c cc li th v quan h x hi m khng gian c tr mang li. Trong khi , di tr n ni khc c th t chu p lc ca truyn thng nhng ng thi cng chu bt li do b c lp tng i v ph thuc nhiu hn vo mi trng sng mi. nh hng ca c tr sau kt hn trong cc nn vn ha khc nhau v ca di c kinh t i vi kh nng tip cn t ai ca ph n l mt kha cnh nn c tm hiu. Kt qu nghin cu cho thy, n gii c mc di tr cao hn nam gii. 22,8% n gii n t tnh khc hoc nc khc, cn t trng ny nam gii l 15,9%. S khc nhau ny ch xy ra trong nhm ngi Kinh, v cc nhm dn tc t ngi c mc di c thp, hu ht

h sng ti ni c sinh ra trong sut cuc i mnh.

Trong khun kh ca nghin cu ny, chng ti tm hiu s thay i v ni ca ngi tr li v gia nh h t lc sinh ra n thi im hin ti. Nhng ghi nhn v s chuyn dch ni sinh sng c xc nh bng vic so snh cp phng/x.

Kt qu iu tra cho thy c nhiu l do dn n di tr, nhng quan trng nht l l do kinh t v l do hn nhn - gia nh. Cc l do ny l khc nhau gia nam v n v gia cc nhm tc ngi (Bng 3). nhm ph h, di c do kinh t chim t l cao nht (46,8% trong tng s l do di c). T l ny ca nam gii cao gn gp i n gii thuc nhm ny (64% so vi 38,1%). Tip n, di c do kt hn v i theo gia nh chim t l tng ng l 23,9% v 21%. Tuy nhin, cc t l ny n gii cao hn nhiu so nam gii (29,6% so vi 12,8% v 23,9% so vi 15,2% tng ng).

Ngc li, nhm mu h, do a s nam gii v nh v sau khi kt hn, t l di c do kt hn nam gii chim ti 76,2% trong tng s l do di c. nhm song h, di c do kt hn cng l nguyn nhn ch yu v khng c s khc nhau ng k gia nam v n. Nhn chung, mc di ng ca cc nhm thiu s thp v do kt hn l chnh. Cc khun mu c tr sau hn nhn c th c nh hng khc nhau i vi nam v n trong vic tip cn t ai, ph thuc ch yu vo cc nhm tc ngi.

Bng 3. L do di tr t ni sinh n ni hin nay theo gii tnh

L do di tr Nam N Tng sNhm ph h (*)

Kt hnN 16 73 89% 12,8 29,6 23,9

Cng n vic lmN 80 94 174% 64,0 38,1 46,8

i theo gia nhN 19 59 78% 15,2 23,9 21,0

L do khcN 10 21 31

% 8,0 8,5 8,3

Tng sN 125 247 372% 100,0 100,0 100,0

Nhm mu h

Kt hnN 16 3 19% 76,2 37,5 65,5

Cng n vic lmN 3 2 5% 14,3 25,0 17,2

i theo gia nhN 1 3 4% 4,8 37,5 13,8

L do khcN 1 0 1% 4,8 0,0 3,4

Tng sN 21 8 29% 100,0 100,0 100,0

Nhm song h

Kt hnN 10 8 18% 83,3 66,7 75,0

Cng n vic lmN 2 2 4% 16,7 16,7 16,7

i theo gia nhN 0 2 2% 0,0 16,7 8,3

L do khcN 0 0 0% 0,0 0,0 0,0

Tng sN 12 12 24

100,0 100,0 100,0

(*) Bao gm ngi Kinh v cc nhm ph h thiu s khc

1.2. Cc c im nhn khu x hi ca ngi tr li theo tc ngi

Cc nhm tc ngi khc nhau c cc c trng vn ha v a bn c tr khc nhau (Bng 4). Cng vi ngi Kinh, cc tc ngi Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng thuc nhm ph h; cc tc ngi Chm, Raglai, Lch, Cil, Kho l cc nhm

mu h. Trong khi , ngi Khmer khng mang nhng thuc tnh ca nhm ph h ln nhm mu h, m hn dung cc tnh cht ny, th hin nhng thuc tnh ca nhm song h.

Ti 10 tnh/thnh ph c nghin cu, tr ngi Kinh c mt khp mi ni, cc nhm thiu s cn li phn b mt s a phng nht nh. Cc


S khc nhau gia cc nhm tc ngi cn th hin mt s kha cnh khc nh tnh cht th ha ca ni v trnh hc vn (Bng 5). Cc yu t ny c th nh hng n loi t ai, s khan him v gi tr t ai, mi trng x hi v kh nng tip cn t ai.

C n 41,1% s ngi c phng vn l ngi Kinh sng ti cc thnh ph/th x, trong khi t trng ny l khng ng k i vi cc nhm thiu s cn li. a s cc nhm tc ngi ny sng cc vng nng thn gn (cch th gn nht

di 10 km). Tuy nhin, tr nhm Khmer sng vng nng thn gn, hn 1/4 s ngi trong cc nhm thiu s cn li sng nhng vng nng thn xa hn. Mc th ha ca ni c th nh hng ln nhiu kha cnh lin quan n t ai v tip cn t ai nh cc quan nim v chun mc ca ngi dn v cng ng, vai tr ca cc th ch truyn thng v th ch php lut.

Trong khi gio dc c xem l mt nhn t nh hng n nhn thc v hnh vi con ngi, s khc bit v trnh hc vn t c gia ngi Kinh

Bng 4. Ngi tr li phn theo a bn nghin cu v nhm tc ngi

Tnh Huyn

Nhm tc ngi

TngKinh Hoa, Ty,

Thi, Mo, Mng, Hmng

Chm, Raglai, Lch, Cil , K'ho

Khmer

N N N N N

H NiT Lim 60 0 0 0 60Quc Oai 64 0 1 0 65

H Ch Minh CityHc Mn 63 1 0 0 64Bnh Thnh 60 3 0 1 64

Qung NinhH Long 63 0 0 0 63Honh B 59 0 1 0 60

Sn LaPh Yn 2 61 0 0 63Bc Yn 16 44 0 0 60

Ngh AnDin Chu 63 0 0 0 63Qunh Lu 59 0 1 0 60

NngSn Tr 60 0 0 0 60Hi Chu 62 0 0 0 62

Lm ngc Trng 38 16 9 0 63Lc Dng 0 0 62 0 62

Ninh ThunNinh Phc 15 1 48 0 64Bc i 0 0 64 0 64

Long AnCn c 64 0 0 0 64Tn An 64 0 0 0 64

Tr VinhTiu Cn 1 0 0 63 64Cu K 4 0 0 60 64

Tng s 817 126 186 124 1253

nhm thiu s ph h trong mu c phn b hai huyn Ph Yn v Bc Yn ca tnh Sn La v huyn c Trng ca tnh Lm ng. Cc nhm thiu s mu h gm ngi Chm huyn Ninh Phc v ngi Raglai huyn Bc i ca tnh

Ninh Thun, ngi Lch, Cil , Kho huyn Lc Dng ca tnh Lm ng. Nhm song h (ngi Khmer) hai huyn Tiu Cn v Cu K ca tnh Tr Vinh.

v cc nhm thiu s cn li l rt ln. Ch c 18,3% s ngi Kinh c mc hc vn t tiu hc tr xung nhng t l ny nhm ph h thiu s, mu h v song h tng ng l 37,3%, 53,8% v 61,3%. Ngc li, t l c trnh t trung cp tr ln ngi Kinh l 19,6%, trong khi t l tng ng cho cc nhm thiu s cn li l 4,8%, 2,2% v 1,6%.

S khc bit ny cng th hin r nt hn n gii. Trong khi t l ph n ngi Kinh c mc hc vn t tiu hc tr xung l 20%, ch nhiu hn cht t so vi nam gii, t l ny cc nhm thiu s ph h thiu s, mu h, v song h ln lt l 41,9%, 58,9% v 75%, ln hn nhiu so vi nam gii ca cc nhm tng ng. S khc nhau

v trnh hc vn mc tiu hc tr xung gia n v nam 4 nhm tc ngi trn ln lt l 4%, 9,9%, 13%, v 28,3%, tng ng i vi cc nhm ngi Kinh, nhm ph h thiu s, nhm mu h, v nhm song h. Xt trn kha cnh hc vn, ph n t ra yu th hn, nht l i vi ph n Khmer. S khc bit ny ph hp vi cc bng chng nh tnh t cuc nghin cu cho thy nhiu nam gii dn tc t ngi cho rng ph n c hc vn thp, t hiu bit, ni ting Vit khng tt nn ngi tip xc vi bn ngoi v chuyn vai tr ny cho ngi chng. Hc vn thp v hn ch v ngn ng giao tip c th c xem l nhng ro cn ph n tip cn vi cc giao dch v mi trng php l lin quan n t ai.

Bng 5. Mt s c im nhn khu - x hi ca ngi tr li theo tc ngi

c im

Nhm tc ngi

TngKinh Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng


Khmer

% % % % %Ni c trPhng 41,1 2,4 0,0 0,8 27,1Th trn 9,8 11,1 16,7 25,8 12,5Nng thn gn 28,9 61,1 55,4 73,4 40,5Nng thn xa 20,2 25,4 28,0 0,0 19,9Tng s 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0Hc vnTiu hc tr xung 18,3 37,3 53,8 61,3 29,7Trung hc c s 34,4 38,1 28,0 25,0 32,9Trung hc ph thng 27,7 19,8 16,1 12,1 23,7Trung cp tr ln 19,6 4,8 2,2 1,6 13,7Tng s 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0Hc vn ca namTiu hc tr xung 16,0 32,8 45,9 46,7 25,3Trung hc c s 33,4 35,9 23,0 33,3 32,3Trung hc ph thng 30,3 23,4 25,7 16,7 27,4Trung cp tr ln 20,2 7,8 5,4 3,3 15,0Tng s 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0Hc vn ca nTiu hc tr xung 20,0 41,9 58,9 75,0 33,3Trung hc c s 35,1 40,3 31,3 17,2 33,3Trung hc ph thng 25,7 16,1 9,8 7,8 20,7Trung cp tr ln 19,2 1,6 0,0 0,0 12,8Tng s 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0(n) (817) (126) (186) (124) (1253)


1.3. iu kin kinh t ca h gia nh

Thu nhp h gia nh

o lng s khc nhau v mc sng ca cc h gia nh c kho st, chng ti s dng 5 nhm thu nhp bnh qun nhn khu h/thng tnh chung trong ton b mu kho st, sau xem xt s phn b ca cc nhm thu nhp ny theo tnh, khu vc nng thn/ th v cc nhm tc ngi (Bng 6). S khc nhau v iu kin kinh t c gi nh l s c nh hng n quyt nh phn chia t ai tha k cho con ci.

Kt qu cho thy, H Ni, Thnh ph H Ch Minh, Qung Ninh, Nng v Long An c t l h ri vo cc nhm 1, 2 rt thp v t l ri vo cc nhm 4, 5 rt cao, trong khi cc tnh khc th ngc li. Ninh Thun v Sn La, ni c cc nhm thiu s sng trn cc a bn min ni c t l ri vo nhm 1 cao nht. Hn na, mu kho st Sn La v Ninh Thun ch tp trung c ch ch vo cc x c ng ngi thiu s ph h v mu h sinh sng,

l nhng x thuc Chng trnh 134 v Chng trnh 135, v ch phng vn nhng ngi thiu s, nn s chnh lch v mc thu nhp so vi cc tnh khc cng ln. T l phn b ny cng ph hp vi cc phn loi nng thn/ th v nhm tc ngi. Trong khi t l h x ri kh ng u vo 5 nhm th t l h phng ri vo cc nhm 4, 5 tng ln r rt v c bit tng nhanh nhm 5.

Vic phn b cc nhm thu nhp cng c s khc bit ng k gia cc nhm tc ngi. T l ngi Kinh ri vo nhm thu thp thp rt t v tng ln r rt cc nhm thu nhp cao hn. Trong khi , khuynh hng cc nhm ph h thiu s v nhm mu h th ngc li. T l ngi Khmer ri vo 5 nhm thu nhp l kh ng u. Cc khun mu phn b trn cho thy mc sng ca ngi Kinh cao hn hn so vi cc nhm cn li. Ngi Khmer c mc thu nhp trung bnh, trong khi a s cc nhm thiu s cn li u sng di mc trung bnh. Thiu ngun lc kinh t c th l mt cn tr cho kh nng tip cn t ai ca ph n thuc cc nhm ny.

Bng 6: Nm nhm thu nhp h phn theo tnh, nng thn/ th v nhm tc ngi

Five levels of average household income20% lowest

20% below average

20% aver-age

20% above average

20% highest

ProvinceH Ni % (125) 2,4 6,4 9,6 28,0 53,6H Ch Minh City % (128) 2,3 10,2 25,0 35,2 27,3Qung Ninh % (123) 5,7 5,7 12,3 39,3 36,9Sn La % (123) 32,8 16,0 20,2 14,3 16,8Ngh An % (123) 12,5 16,7 28,3 13,3 29,2 Nng % (122) 15,3 5,9 17,8 33,9 27,1Lm ng % (125) 19,4 21,0 27,4 25,0 7,3Ninh Thun % (128) 61.4 18,9 8,7 10,2 0,8Long An % (128) 4.8 14,5 26,6 37,9 16,1Tr Vinh % (128) 23,4 18,0 25,0 25,0 8,6Urban/Rural SettingCommune % (913) 21,9 15,6 22,3 22,9 17,3Ward % (340) 7,8 7,5 14,0 35,2 35,5Ethnic GroupKinh % (817) 8,2 10,3 19,9 31,2 30,3Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng % (126) 32,0 17,2 24,6 16,4 9,8Chm, Raglai, Lch, Cht, Kho % (186) 48,6 20,5 15,1 11,9 3,8Khmer % (124) 22,6 18,5 24,2 25,0 9,7

iu kin nh

Mt kha cnh khc o lng mc sng l iu kin nh . Cht lng nh cng cho thy c s khc nhau gia cc nhm tnh, nng thn/ th v cc nhm tc ngi (Bng 7). Hu ht h gia nh H Ni, Thnh ph H Ch Minh, Qung Ninh, Ngh An c nh kin c mi bng hoc

mi ngi, trong khi cc tnh cn li c t l nh bn kin c v nh tm kh cao nh Lm ng, Ninh Thun, Long An, Tr Vinh v Sn La. Tnh trng nh ph thuc vo iu kin mi trng nhng ng thi cng phn nh tnh trng kinh t ca cc h gia nh v nh hng n kh nng nm gi v ti phn phi cc ngun lc t ai ca h gia nh.

Bng 7: Cht lng nh h gia nh theo tnh c tr, nng thn/ th v nhm tc ngi

Tng s

Nh mi bng

kin c

Nh mi ngi

kin c

Nh bn kin c

Nh tm

Tng s% 100,0 20,0 46,9 25,3 7,8(n) (1238) (248) (581) (313) (96)

TnhH Ni % (125) 70,4 28 1,6 0Thnh ph H Ch Minh % (128) 14,8 69,5 13,3 2,3Qung Ninh % (123) 45,5 54,5 0,0 0,0Sn La % (123) 11,0 78,0 26,0 2,0Ngh An % (123) 14,0 86,0 0,0 0,0 Nng % (122) 32,8 47,9 19,3 0,0Lm ng % (125) 0,8 19,4 64,5 15,3Ninh Thun % (128) 0,8 47,7 44,5 7,0Long An % (128) 11,2 30,4 45,6 12,8Tr Vinh % (128) 1,6 21,9 39,8 36,7Nng thn/ thX % (913) 11,1 48,8 29,9 10,2Phng % (340) 44,0 42,0 12,8 1,2Nhm tc ngiKinh % (817) 30,1 50,7 15,3 3,8Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng % (126) 0,8 65,8 30,0 3,3Chm, Raglai, Lch, Cil , K'ho % (186) 1,1 34,9 55,4 8,6Khmer % (124) 1,6 21,8 40,3 36,3

1.4. Mng li x hi ca h gia nh

Mng li x hi c xem l ngun vn x hi quan trng m ph n c th s dng tng kh nng tip cn t ai, nhng mng li x hi ng thi cng c th cn tr cho s tip cn ny trong bi cnh nh kin gii vn cn ph bin. Mng li x hi cng dy c, ngun lc ca cc tc nhn ny cng ln v mc tng tc cng cht ch th nh hng ca chng cng r nt hn.

1.4.1. Mng li x hi h hng

Kt qu (Bng 8) cho thy, hu ht nhng ngi c hi u c ngi trong gia nh, h hng sng cng x/phng; ch c khong di 15% l khng c bt k ai sng cng ti a bn trn. iu ny cho thy tnh di ng ca dn c thp v mng li gia nh, h hng c th nh hng ng k n vic tip cn t ai ca ph n. Nhn chung, nam gii nm gi cc mng li x hi trn ln hn t 5-10% so vi n gii. Nhm ph h t ngi v nhm mu h c cc mng li x hi


truyn thng trn ln hn so vi nhm ngi Kinh v nhm song h cho thy tnh c kt cao hn ca cc nhm tc ngi ny. iu ny ph hp vi cc phn tch nh tnh cho thy ngi Chm, ngi Raglai c tr tch bit hn v c cc mi quan h bn trong cng ng mnh hn. Nhm ph h thiu s thng c tr nhng vng ni, xa trung tm nn t di ng hn. Xt trn chiu kch th ha, cc mng li x hi truyn thng ny th t hn mt na so vi nng thn. Cc c im ny c th dn n gi thuyt l kh nng kim sot x hi ca cc th ch truyn thng s mnh hn nhm ph h thiu s, nhm mu h v nng thn, ng thi nam gii s hu nhiu hn cc mng li x hi truyn thng gip duy tr v cng c cc khun mu mang tnh nh kin gii c nh hnh a phng.

nh hng ca cc mng li x hi truyn thng ny cn ph thuc vo v tr cng tc m nhng ngi h hng ny nm gi. Kt qu cho thy, hn 1/2 trong s h nm gi mt s v tr c th c nh hng n kh nng tip cn t ai ca ph n. Hn 1/4 s ngi h hng lm vic y ban Nhn dn x/huyn, khong 14% lm vic

c quan cng an, 12% lm vic Hi Ph n, 10% l trng thn, t trng v nhng ngi c uy tn trong cng ng, trong khi cc v tr cng tc lin quan n lut nh Ta n, vn phng lut s v n cc yu t th trng nh bt ng sn rt thp, ch yu l cc mi quan h ca ngi Kinh. Mng li x hi truyn thng ca nhm ph h, k c ph h t ngi, c t l ngi lm vic cc c quan chnh quyn nh y ban Nhn dn x/huyn v cng an cao hn hn so vi nhm mu h v song h. Mt ca cc mng li x hi c th ny c th dn n kh nng ph n b ph thuc nhiu hn vo mt s mng li x hi gn vi cc cp chnh quyn c s trong vic tip cn t ai ca ph n. nh hng ca cc mng li x hi ny r rng l mnh m hn nu cc mi quan h bn cht hn. Hu ht ngi tr li u cho rng h c mi quan h gn b v rt gn b vi cc mng li thn tc trn, t c s khc bit gia cc nhm. Mc bao ph v gn kt ca cc mng li truyn thng trn trong bi cnh ca mt x hi nng thn l mt nhn t tim tng cn c tnh n khi nghin cu v tip cn t ai ca ph n.

Bng 8. Quan h h hng, v tr ngh nghip ca h hng v mc thn thit vi h hng ang sng trong cng x/phng ca ngi tr li, phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th

Gii tnh Nhm tc ngi Ni Nam N Kinh Ph h

thiu sMu h Song h X Phng

% % % % % % % %Quan h h hngCha m rut 51,4 47,9 41,9 65,1 70,4 51,6 57,0 29,4Cha m v/chng 43,4 40,4 34,5 61,1 57,0 46,8 50,6 18,2Anh ch em rut 69,7 65,8 60,5 84,1 80,1 78,2 77,1 42,4Anh ch em v/chng 62,2 52,4 49,2 80,2 66,1 68,5 68,1 26,8Ch, bc, c, d 62,9 55,3 53,5 81,0 61,8 65,3 69,8 29,1H hng khc 44,1 37,4 43,3 54,8 24,7 29,8 46,5 24,1Khng c ai 12,1 15,3 19,5 5,6 2,7 2,4 6,4 34,1Tng s ngi tr li 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0V tr ngh nghip ca h hngy ban Nhn dn x/huyn 27,9 25,4 28,2 42,9 17,2 12,9 30,0 17,4

Cng an 16,9 12,3 15,8 24,6 4,8 8,9 16,6 8,5Ta n 2,5 2,4 2,9 4,0 0,5 0,8 2,1 3,5Vn phng lut s 1,8 1,0 2,0 0,8 0,0 0,0 0,5 3,5Cng ty bt ng sn 1,8 1,1 2,2 0,0 0,0 0,0 1,0 2,6Hi Ph n 13,0 10,7 14,3 14,3 4,8 2,4 12,1 10,9Trng thn, t trng 6,8 5,4 5,1 12,7 4,8 7,3 6,8 4,1

Ngi c uy tn trong cng ng, trng bn

3,2 2,6 2,7 5,6 2,7 1,6 3,1 2,4

Khng c 48,3 47,9 41,2 36,5 69,9 71,8 52,5 36,5Tng s ngi tr li 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0Mc thn thit vi h hngKhng c tt 0,0 0,4 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0t quan h 7,0 9,1 10,4 4,3 2,0 2,9 8,5 6,7Gn b 57,3 54,3 57,4 45,7 58,0 55,9 55,0 58,1Rt gn b 35,7 36,2 32,0 50,0 40,0 41,2 36,4 34,3Tng s ngi tr li 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0(n) (555) (698) (817) (126) (186) (124) (913) (340)

1.4.2 Mng li x hi bn b

Thng qua bn b hin ang lm vic nhng v tr ngh nghip nht nh, mng li x hi bn b c th c nh hng n ph n theo cc chiu hng khc nhau i vi tip cn t ai. Kt qu (Bng 9) cho thy c khong 40-50% s

ngi tr li c bn b lm vic cc v tr m h c th c nh hng i vi cc vn lin quan n tip cn t ai, trong cc mng li x hi ca nam nhiu hn ca n. ng lu rng s bn b lm vic y ban Nhn dn x/huyn, cng an, trng thn v t trng ca ngi tr li l nam cao hn gp i so vi n. Xt trn kha


Bng 9. V tr ngh nghip ca nhng bn b ang sng trong cng x/phng v mc thn thit ca ngi tr li phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th

Gii tnh Nhm tc ngi Ni Nam N Kinh Ph h

thiu sMu h Song h X Phng

% % % % % % % %V tr ngh nghip ca bn by ban Nhn dn x/huyn 39,8 22,3 34,4 37,3 12,4 23,4 31,2 27,4

Cng an 25,8 12,3 22,3 15,9 5,9 12,9 18,4 17,9Ta n 8,3 4,2 7,7 5,6 1,1 2,4 4,6 9,7Vn phng lut s 4,7 2,6 4,8 0,8 1,1 1,6 1,3 9,4Cng ty bt ng sn 3,4 2,0 3,9 0,0 0,5 1,8 5,0Hi Ph n 20,4 19,2 22,2 33,3 7,0 10,5 18,9 22,1Trng thn, t trng 21,6 11,9 13,8 34,9 17,2 13,7 16,5 15,6Ngi c uy tn trong cng ng, trng bn 6,1 2,4 3,7 2,4 7,5 4,0 4,3 3,5

Khng c 49,4 61,9 52,4 45,2 73,7 67,7 57,2 54,4Tng s ngi tr li 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0Mc thn thitQuen s s 4,3 5,6 6,2 2,9 2,5 3,1 9,7t thn thit 27,4 25,9 22,4 49,3 32,7 22,5 31,1 15,5Thn thit 60,5 63,2 65,6 46,4 51,0 65,0 59,4 67,7Rt thn thit 7,8 5,3 5,9 1,4 16,3 10,0 6,4 7,1Tng s ngi tr li 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0(n) (555) (698) (817) (126) (186) (124) (913) (340)

1.5. Cc ngun lc t ai ca h gia nh

Cc ngun lc t ai v s phn b ca chng l vn quan trng m cuc nghin cu ny mun tm hiu. Ngun lc ny c o lng bi ngun t m h gia nh ang v cc loi t khc m h gia nh ang nm gi.

1.5.1 t h gia nh ang c tr

i vi khu t m gia nh ang , din tch trung v l 60 m2 nhng rt khc nhau gia cc tnh, nng thn/ th v nhm tc ngi (Bng 10). Cc thnh ph ln nh H Ni, Thnh ph H Ch Minh, Nng c mc din tch t thp nht, trong khi cc tnh thuc Ty Nguyn v ng bng sng Cu Long c din tch t cao nht. Din tch t trung v ca h gia nh

th ch 23 m2 u ngi, trong khi nng thn tng ng l 93 m2. Ngi Khmer Tr Vinh c din tch t cao nht, t mc 250 m2 trong khi din tch t ca ngi Kinh l 45 m2. Mc

sn c hay s khan him ngun t c th l mt yu t nh hng n kh nng tip cn ngun t ny.

cnh ny, vn x hi ca ph n t hn nhiu so vi nam gii.

Trong cc nhm tc ngi, cc mng li x hi bn b c cc v tr x hi c cp ca nhm mu h v nhm song h rt thp. Trong mc hn hp cc quan h ny, v tr cng vic ca bn b tp trung ch yu vo chnh quyn c s cc cp v ngi c uy tn trong cng ng.

Hu nh ch c ngi Kinh l c bn b lm vic vn phng lut s v cng ty bt ng sn. So vi nng thn, cc mng li x hi bn b th khng khc nhau ng k tr cc quan h bn b l nhng ngi lm vic cc c s lut, kinh doanh bt ng sn. iu ny cho thy, cc mng li x hi bn b nhng cng ng truyn thng t v thiu cc thng tin php lut v th trng so vi th.

Bng 10. Qui m din tch t ca h gia nh phn theo tnh c tr, tnh cht nng thn/ th v nhm tc ngi

S mnh t

Din tch ln

nht

Din tch nh

nht

Din tch

trung v

Din tch trung bnh

Din tch lch

chunN m2 m2 m2 m2 m2

Tng s mnh v din tch t 1229 3552 2 60 138 250TnhH Ni 125 237 6 27 36 31Thnh ph H Ch Minh 128 1000 2 24 67 120Qung Ninh 123 3552 6 60 158 370Sn La 110 1000 8 75 110 127Ngh An 119 333 13 75 91 58 Nng 119 63 4 23 24 13Lm ng 124 1000 6 100 191 220Ninh Thun 127 1250 4 83 105 133Long An 126 3500 9 125 209 364Tr Vinh 128 2333 7 250 374 388Nng thn/ thX 893 3552 4 93 176 283Phng 336 435 2 23 38 56Nhm tc ngiKinh 807 3552 2 45 99 222Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng 113 1000 4 93 129 137Chm, Raglai, Lch, Cil , K'ho 185 1250 4 100 153 203Khmer 124 2333 5 250 375 395

Cng vi s sn c hay khan him ca t ai, ngun gc t ca h gia nh l mt yu t quan trng hiu c vai tr ca cc bn lin quan i vi vic ng tn v nh ot mnh t ny (Bng 11). Trong tng s ngi tr li v ngun gc t , c 34,3% l k tha t cha m , 20,7% l k tha t cha m v/chng, 27,8% l do v chng mua sau khi kt hn, 5,7% l do ngi tr li mua, c cp, 3,8% do v/chng ngi tr li mua, c cp, v 7,7% l t cc ngun khc. Cc ngun gc trn cho thy s tha k t cha m v v chng mua sau khi kt hn l ngun gc quan trng nht ca t hin nay.

Tuy nhin, ty vo cc iu kin lch s c th, c khc bit ng k v ngun gc t cn c ch ra nh gi kh nng nh hng n vai tr ca cc bn trong tip cn t ai. H Ni c t l tha k t cha m v cha m v/chng cao hn hn so vi mc trung bnh (tng ng l 42,6% so vi 34,3% v 27% so vi 20,7%). Ninh Thun, Long An, v Tr Vinh cng c t l tha k t cha m cao tng t. Ngc li, Thnh ph H Ch Minh v Qung Ninh c t l tha k t cha m hai bn thp, trong khi c t l do v chng mua sau kt hn cao (37% v 51,2% so vi 27,8%). Bng 11 cho thy l t l t tha k t cha m nng thn cao hn nhiu so vi th (37,4% so vi 25,6%) trong khi t l t


do v chng mua sau kt hn th cao hn nhiu so vi nng thn (38% so vi 24,1).

Khi so snh cc ngun gc t gia nam v n, nh hng ca yu t vn ho tc ngi i vi vic k tha t cng th hin r nt. Nhm ngi Kinh c t l nam tha k t t cha m rut cao hn gp i so vi n (43% so vi 19,7%). nhm ph h thiu s, s khc bit ny cng ln (59% nam trong khi ch c 13,6% n). Ngc li, cc nhm mu h c t l n tha k t cha m rut l 69,6% so vi ch 8,1% nam. i vi nhm song h, hu nh khng c s khc nhau

no trong vic tha k gia nam v n. Hn na, nhng tnh m cc nhm ph h c tr ch yu, cc tnh pha Bc c s khc bit trong tha k t gia nam v n cao hn l cc tnh pha Nam: T l tha k ca nam cao hn n khong 2 ln hoc t hn Nng, Thnh ph H Ch Minh v Long An, trong khi s khc bit ny ln hn nhiu ln H Ni, Qung Ninh, Sn La, Ngh An. Ngi Kinh cng c t l t do v chng t mua cao hn so vi cc nhm cn li. S c lp trong vic kin to ngun t c th lm gia tng vai tr ca c nhn trong cc vn lin quan n t v ngc li.

NGI TR LI L NAM

Tng s

Ngun gc t ca gia nh hin nayTha k ca cha m

Tha k ca cha m v/chng

V chng mua sau kt hn

Ngi tr li mua, c cp

V/chng ngi tr li mua, c cp

Khc

Tng s mnh t phn theo ngun

% 100,0 40,5 15,8 29,7 6,4 2,9 4,8N 546 221 86 162 35 16 26

TnhH Ni % 100,0 67,2 3,1 18,8 4,7 4,7 1,6Thnh ph H Ch Minh

%100,0 34,6 13,5 32,7 7,7 3,8 7,7

Qung Ninh % 100,0 26,5 2,9 48,5 13,2 5,9 2,9Sn La % 100,0 53,6 3,6 30,4 7,1 0,0 5,4Ngh An % 100,0 41,2 1,5 30,9 13,2 10,3 2,9 Nng % 100,0 47,4 15,8 15,8 21,1 0,0 0,0Lm ng % 100,0 23,0 41,0 21,3 1,6 0,0 13,1Ninh Thun % 100,0 11,4 52,3 31,8 2,3 0,0 2,3Long An % 100,0 51,9 11,5 32,7 0,0 0,0 3,8Tr Vinh % 100,0 46,8 24,2 24,2 0,0 0,0 4,8Nng thn/ thX % 100,0 42,9 17,5 27,0 4,9 2,3 5,4Phng % 100,0 31,6 9,4 39,3 12,0 5,1 2,6Nhm tc ngiKinh % 100,0 43,0 6,3 33,9 8,5 4,6 3,7Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng

% 100,0 59,0 4,9 24,6 6,6 0,0 4,9


%100,0 8,1 63,5 17,6 1,4 0,0 9,5

Khmer % 100,0 46,7 23,3 25,0 0,0 0,0 5,0

Bng 11. Ngun gc t theo tnh, tnh cht nng thn/ th v nhm tc ngi

TNH CHUNG CHO NAM V N

Tng s




Ngi tr li mua, c cp


Khc


% 100,0 34,3 20,7 27,8 5,7 3,8 7,7

N 1232 422 255 343 70 47 95

TnhH Ni % 100,0 42,6 27,0 17,2 4,1 6,6 2,5TP, H Ch Minh % 100,0 24,4 14,2 37,0 8,7 4,7 11,0Qung Ninh % 100,0 18,7 7,3 51,2 13,8 4,9 4,1Sn La % 100,0 31,6 29,1 23,9 7,7 1,7 6,0Ngh An % 100,0 28,6 16,0 30,3 8,4 12,6 4,2 Nng % 100,0 32,2 11,9 26,3 6,8 7,6 15,3Lm ng % 100,0 36,3 25,0 20,2 2,4 0,8 15,3Ninh Thun % 100,0 45,3 20,3 26,6 3,1 0,0 4,7Long An % 100,0 38,1 27,0 25,4 0,0 0,0 9,5Tr Vinh % 100,0 43,8 28,9 20,3 2,3 0,0 4,7Nng thn/ thX % 100,0 37,4 24,2 24,1 4,8 2,8 6,7Phng % 100,0 25,6 11,1 38,0 8,1 6,6 10,5Nhm tc ngiKinh % 100,0 29,9 16,7 32,9 6,6 5,7 8,1Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng % 100,0 36,7 30,0 18,3 6,7 0,8 7,5

Chm, Raglai, Lch, Cil , K'ho % 100,0 45,2 26,9 16,7 3,2 0,0 8,1

Khmer % 100,0 43,5 28,2 21,0 2,4 0,0 4,8


NGI TR LI L N Tng

s




Ngi tr li mua, c cp


Khc


% 100,0 29,3 24,6 26,4 5,1 4,5 10,1N 686 201 169 181 35 31 69

TnhH Ni % 100,0 15,5 53,4 15,5 3,4 8,6 3,4Thnh ph H Ch Minh

%100,0 17,3 14,7 40,0 9,3 5,3 13,3

Qung Ninh % 100,0 9,1 12,7 54,5 14,5 3,6 5,5Sn La % 100,0 11,5 52,5 18,0 8,2 3,3 6,6Ngh An % 100,0 11,8 35,3 29,4 2,0 15,7 5,9 Nng % 100,0 29,3 11,1 28,3 4,0 9,1 18,2Lm ng % 100,0 49,2 9,5 19,0 3,2 1,6 17,5Ninh Thun % 100,0 63,1 3,6 23,8 3,6 0,0 6,0Long An % 100,0 28,4 37,8 20,3 0,0 0,0 13,5Tr Vinh % 100,0 40,9 33,3 16,7 4,5 0,0 4,5Nng thn/ thX % 100,0 32,5 30,4 21,4 4,7 3,2 7,9Phng % 100,0 22,3 12,1 37,2 6,0 7,4 14,9Nhm tc ngiKinh % 100,0 19,7 24,8 32,2 5,1 6,7 11,5Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng

%100,0 13,6 55,9 11,9 6,8 1,7 10,2


%100,0 69,6 2,7 16,1 4,5 0,0 7,1

Khmer % 100,0 40,6 32,8 17,2 4,7 0,0 4,7

1.5.2 Cc loi t khc ca h gia nh

Ngoi mnh t ang , h gia nh c th cn s hu mt s loi t khc, nht l t nng nghip - loi t c tha k ph bin nht hin nay. Kt qu (Bng 12) cho thy, nu chia bnh qun th mi h c kho st c mt mnh t khc ngoi mnh t ang . Trong t rung

l 57,5%, t ngoi mnh t ang l 16,3%, t vn l 12,9% v t ry l 10,6%, cn li l t rng, t nui trng thy sn v t khc. S mnh t tp trung nhiu nht cc tnh Sn La, Ngh An, H Ni, Ninh Thun, Long An v Tr Vinh. Thnh ph H Ch Minh, Qung Ninh v Nng c s lng thp nht. S mnh t ny tp trung ch yu cc vng nng thn.

Bng 12. Cc loi t khc ngoi t hin ti theo tnh, nng thn/ th v nhm tc ngi t

Tng s mnh t

t khc

t vn

t rung

t ry

t rng

t thy sn

t khc

T l h c t trong tng s h gia nh % 100,0 16,3 12,9 57,5 10,6 2,2 1,6 0,4

Tng s mnh t N 1272 204 162 721 133 27 20 5TnhH Ni N 184 57 4 121 1 1Thnh ph H Ch Minh N 28 11 8 9Qung Ninh N 81 12 15 40 8 6Sn La N 215 20 7 122 48 11 6 1Ngh An N 209 73 22 114 Nng N 19 16 2 1Lm ng N 107 2 62 22 18 2 1Ninh Thun N 175 2 6 104 58 5Long An N 125 10 19 86 1 7 2Tr Vinh N 129 1 17 103 8Nng thn/ thX N 1155 119 148 707 133 25 19 4Phng N 117 85 14 14 2 1 1Nhm tc ngiKinh N 684 188 81 383 6 9 14 3Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng N 224 13 15 129 49 11 6 1

Chm, Raglai, Lch, Cil , K'ho N 240 2 49 110 71 7 1

Khmer N 124 1 17 99 7

Cc loi t thuc s hu ca h gia nh c qui m khc nhau, ph thuc vo tng loi t v tng tnh (Bng 13). Din tch t trung bnh khong 250 m2, trong khi t vn, t rung

khong 2500-3000m2, t ry, t rng v t nui trng thy sn khong 5000m2. Cc tnh pha Nam c qui m din tch t cao hn so vi cc tnh pha Bc.


Bng 13. Din tch trung bnh ca cc mnh t (ngoi mnh t ang ) phn theo loi t khc v theo tnh c tr, nng thn/ th v nhm tc ngi

Tnh chung

Cc loi tt khc

t vn

t rung

t ry

t rng

t thy

t khc

Din tch bnh qun/mnh m2 2667 249 2889 2594 5815 5084 4546 457Tnh H Ni m2 366 261 200 363 1387 56H Ch Minh City m2 897 90 1300 Qung Ninh m2 3762 253 792 3580 6967 8058 Sn La m2 1159 100 684 823 1368 2052 1110 2000Ngh An m2 566 284 234 767 Nng m2 47 Lm ng m2 4905 4972 4160 3500 Ninh Thun m2 6884 1000 10667 3792 7113 8350 Long An m2 2484 1652 2986 2726 1500 3000 310Tr Vinh m2 5255 5422 5287 5062 Nng thn/ thX m2 2487 409 1703 1774 4526 3779 4268 986Phng m2 1475 459 288 1935 20000 1081 57Nhm tc ngiKinh m2 1248 413 785 1156 4833 6967 6206 209Hoa, Ty, Thi, Mo, Mng, Hmng m

2 1554 684 1705 1368 2052 1110 2000

Chm, Raglai, Lch, Cil , Kho m

2 6202 1000 10667 3905 6873 7380

Khmer m2 5370 5165 5246 5930

2. Vai tr ph n trong gia nh v x hi

Trong phn ny, chng ti phn tch vai tr ca ph n v nam gii trong cc cng vic ca gia nh. S phn cng ny phn nh cc nh kin gii v do vy c th nh hng n vai tr ca ph n trong cc vn lin quan n t ai.

2.1. Phn cng theo gii i vi cc cng vic

Vai tr v v th ca cc thnh vin th hin vic thc hin cc cng vic trong gia nh, t nhng cng vic thng ngy cho n nhng cng vic kinh t v quan h x hi. Kt qu (Bng 14) cho

thy, tnh ng nht gia cc bin s hp thnh trong mi nhm l rt cao v th hin s phn bit gii rt r nt trong phn cng cc cng vic ca gia nh, phn nh xu th hng ni ca ph n, xu th hng ngoi ca nam gii, v s chia s gia v chng trong cc vn kinh t, d nam gii vn chim u th hn trong cc cng vic ny. C th, c 59,2% kin cho rng nhng cng vic nh l do v m nhn trong khi t l dnh cho chng ch 4,7%. C 38% kin cho rng tham gia x hi l do chng m trch trong khi t l dnh cho v l 22,7%. C 59,4% kin cho rng cng vic kinh t phi do c v chng cng tham gia, mc d kin dnh ring cho chng gn gp i so vi kin dnh ring cho v (20,5% so vi ch 12,3% tng ng).

Bng 14. Ngi thc hin chnh cc cng vic nh, cng vic kinh t v quan h bn ngoi ca h gia nh (*)

Ngi thc hin chnh

Cng vic nh Cng vic kinh t Tham gia x hiN % N % N %

V 4437 59,2 461 12,3 853 22,7Chng 352 4,7 770 20,5 1427 38,0C v/chng 2152 28,7 2230 59,4 1295 34,5

Ngi khc 551 7,4 291 7,8 176 4,7Tng 7492 100,0 3752 100,0 3751 100,0

(*) Vi tng nhm cng vic, vai tr gii c th hin nh sau: Nhm bin s v cng vic nh gm: (a) i ch, nu n; (b) git gi, lau dn nh ca; (c) chm sc con

ci; (d) a con i hc; (e) dy d con ci hc nh; (f ) mua thc n v cc vt dng hng ngy. Nhm bin s v cng vic kinh t gm: (g) mua bn ti sn ln; (h) mua bn nh/t; (i) cng vic lm

n kinh doanh khc. Nhm bin s v tham gia x hi gm: (j) i hp t dn ph v cc sinh hot a phng; (k) i hp gii

quyt cc vn trong h hng; (l) i hp gii quyt nhng vn lin quan n php lut.

2.2. Mt s yu t nh hng n vic phn cng theo gii

Chng ti a ra gi thuyt rng quan im gii, vn ha tc ngi v qu trnh th ha, hin i ha c th to ra nhng nh hng gi tr v vai tr ca v v chng trong gia nh v do vy nh hng n s phn cng gia v v chng trong gia nh i vi cc nhm cng vic trn. Bn cnh , cc nhn t ny c th c nh hng khng ng u i vi cc nhm cng vic khc nhau (Bng 15).

Phn tch s khc nhau theo quan im gii, ngi v t t vai tr chnh ca mnh trong cc cng vic nh cao hn so vi mong i ca ngi chng

(66,1% so vi 50,5% tng ng), nhng ng thi cng th hin mun c nhiu vai tr hn i vi cc cng vic kinh t v tham gia x hi (17,8% v 31,5% so vi ch 5,3% v 11,8% tng ng t pha ngi chng). iu ny cho thy trong khi ph n mun c vai tr nhiu hn trong hot ng kinh t v tham gia x hi so vi mong i ca ngi chng, h ng thi chp nhn vai tr truyn thng trong gia nh.

S chp nhn vai tr truyn thng trong gia nh ny c cng c thm khi phn tch trn c s cc vn ha tc ngi v ni hin nay. Hu nh khng c s khc nhau ng k no v vai tr ca v v chng trong cc cng vic nh gia nhm ph h, nhm mu h v nhm song h cng nh


gia nhm thnh ph/th x vi cc huyn nng thn. Cc khun mu ny phn nh tnh cht ph qut v vai tr gii trong cc cng vic nh.

iu ng lu l ngi v trong nhm ph h c vai tr cao hn trong cc cng vic kinh t v tham gia x hi so vi nhm mu h v song h (13,1% so vi 9,7%, 9,9% v 24,3% so vi 16,9% v 19,4% tng ng). Mc d t l khc bit khng ln lm, nhng iu ny c th phn no c gii thch l phi chng ph n thuc nhm ph h gm hu ht l ngi Kinh, c hc vn cao hn, nh c th hin Bng 5, nn c vai tr kinh t cao hn so vi ph n ca nhm mu h v song h vi hc vn thp hn. Tnh c lp hn v kinh t c th hin r hn cc th ln, nh cc

pht hin t cc phng vn su c trnh by phn sau. Cc yu t c lp hn v quan h kinh t v quan h x hi ny c nh hng n kh nng tip cn t ai ca ph n.

Mt im ng lu l mc d vai tr kinh t ca ngi v trong nhm mu h ch tng ng vi nhm song h v thp hn nhm ph h nhng s ng tham gia ca c v chng cao hn rt nhiu. Phi chng yu t mu h lm tng s tham gia ca ngi v trong cc cng vic kinh t, dn n t l rt cao (73,6%) ngi tr li ca nhm ny cho rng cc cng vic kinh t l do c v chng thc hin, so vi 57,6% v 52,4% nhm ph h v nhm song h.

Bng 15. Ngi thc hin chnh cc cng vic nh, cng vic kinh t v quan h bn ngoi phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th

Ngi thc hin chnh

Gii tnh Nhm tc ngi Ni Nam N Ph h (*) Mu h Song h X Phng

% % % % % % %Cng vic nhV 50,5 66,1 57,8 65,5 60,6 59,5 58,4Chng 6,8 3,0 5,1 2,9 4,6 4,8 4,4C v/chng 36,0 22,9 28,8 28,3 29,1 28,7 28,7Ngi khc 6,7 7,9 8,4 3,3 5,7 6,9 8,5Tng 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0Cng vic kinh tV 5,3 17,8 13,1 9,7 9,9 10,3 17,6Chng 23,3 18,3 20,8 14,2 28,0 22,5 15,2C v/chng 65,7 54,5 57,6 73,6 52,4 60,6 56,4Ngi khc 5,7 9,4 8,5 2,7 9,7 6,6 10,8Tng 100,0 100,0 100,0 100,2 100,0 100,0 100,0Quan h bn ngoiV 11,8 31,5 24,3 16,9 19,4 20,0 30,0Chng 47,5 30,5 36,3 40,8 46,8 41,2 29,4C v/chng 36,8 32,7 34,4 39,3 28,0 34,3 35,0Ngi khc 3,9 5,4 4,9 3,1 5,9 4,4 5,5Tng 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

(*) bao gm ngi Kinh v cc nhm ph h thiu s khc

3. Thi v quyn li v tip cn t ai ca ph n

3.1. Quan h gii trong ng tn ch quyn v phn chia nh t

ng tn giy t t v phn chia ti sn gia v chng l mt ch bo quan trng nh gi kh nng tip cn t ai ca ph n. Kt qu (Bng 16) cho thy, c n 74,6% kin ng vi vic ng tn chung ca hai v chng i vi t ai. Tuy nhin, t l ng nhm mu h thp hn (49,4%), trong khi nhm song h cao hn gn gp i (86,3%). kin ca nhng ngi thnh ph cng cho thy c mt s bnh ng cao hn so vi nng thn (88,8% so vi 69,2%). Cc khun mu ny hon ton ph hp vi cc pht hin t phn tch nh tnh.

Trong trng hp gi nh nu ch mt ngi ng tn th ngi nn l chng hoc con trai c 52,6% ng , nhng n gii t ng h quan im ny hn so vi nam gii (48,2% so vi 58,1%). S khc bit ny l khng ln v vn c gn mt na s ph n c hi ng tnh vi kin ny. Pht hin quan trng nht y l trong khi khng c s khc nhau ng k gia thnh th/nng thn th c s khc nhau r rt gia nhm ph h v hai nhm cn li (58,9% so vi 30,1% v 37%). iu ny cho php a ra nhn nh rng cc cu trc vn ha tc ngi v gii c nh hng quan trng i vi thi ca ngi tr li.

i vi nhn nh ngi c vai tr chnh trong giao dch vi bn ngoi, ngi c ng gp nhiu hn nn ng tn giy t t ai ch nhn c s ng thp hn (23,2% v 18% tng ng) v t c s khc nhau gia cc nhm x hi khc nhau cho thy vai tr ca cc yu t giao dch v ng gp kinh t c c s thng nht cao v c nh hng t hn nhiu so vi cc nh kin gii trong vic ng tn giy t t.

Cc bng chng v vic phn chia t ai gia v chng tip tc cng c thm nhn nh v vai tr ca nh kin gii trong tip cn t ai. Trong khi tuyt i a s nhng ngi c hi u ng rng khi ngi chng cht th ngi v nn c hng tha k t ca chng d khng c con hay khng c con trai (trn thc t khng nht thit thi ny hon ton ph hp vi cc hnh vi c th xy ra v c nhiu ro cn khc trong cc x hi ph quyn), kin v vic phn chia ti sn khi ly hn rt khc nhau. Trong khi c n 74,7% nhm ph h v 70,2% nhm song h ng vi vic khi ly hn th ti sn ring trc khi kt hn ca ai ngi y gi li th ch c 35,3% nhm mu h ng . Vic chia i ti sn chung sau khi ly hn d c hu ht nhm ph h v nhm song h ng , t l ng nhm mu h ch 40%. Cc kt qu nh tnh cho thy tnh trng ph bin trong cc x hi mu h nh ngi Chm Ninh Thun l khi ly hn ngi n ng ra i tay trng v li tt c ti sn cho v m khng quan tm n ngun gc ca cc ti sn ny. Cc kt qu ny cng c thm lun im v vai tr quan trng ca vn ha truyn thng i vi quan nim v thc hnh tip cn t ai.


Bng 16. Thi ca ngi tr li lin quan n vai tr gii trong vic ng tn giy t v phn chia t ai gia v chng phn theo gii tnh, nhm tc ngi v nng thn/ th

Thi lin quan n vai tr gii

Tng s kin

T l ng Tnh

ChungGii tnh Nhm tc ngi Ni

Nam N Ph h (*) Mu h Song h X PhngN % % % % % % %

Ch quyn t nn ng tn chung ca hai v chng

1209 74,6 75,9 73,5 77,9 49,4 86,3 69,2 88,8

Nu v mt l do no ch mt ngi ng tn ch quyn t th ngi nn l ngi chng hoc con trai

1195 52,6 58,1 48,2 58,9 30,1 37,0 53,5 50,3

Ngi no trong gia nh c hiu bit hn giao dch vi bn ngoi th nn ng tn ch quyn t

1218 23,2 22,2 23,9 20,7 28,3 34,8 23,1 23,2

Ngi no ng gp thu nhp nhiu hn cho gia nh hoc ng gp nhiu hn mua t th nn ng tn ch quyn

1217 18,0 17,2 18,6 18,3 15,7 19,1 16,1 23,2

Khi ly hn th ti sn t ai ring trc khi kt hn ca ai ngi y c quyn gi li

1160 68,7 68,8 68,6 74,7 35,3 70,2 63,1 82,9

Khi ly hn ti sn t ai chung c to ra sau khi kt hn nn c chia ngang nhau cho v v chng, khng quan tm n vic h c con vi nhau hay khng

1210 84,7 89,3 81,0 92,3 40,0 94,2 16,5 12,1

Khi ngi chng qua i th ngi v nn c hng tha k t ca ngi chng qu c, ngay c khi h khng c con trai

1231 96,8 97,4 96,4 97,3 93,4 98,4 97,7 94,6

Khi ngi chng qua i th ngi v nn c hng tha k t t ngi chng qu c, ngay c khi h khng c con

1230 95,8 96,0 95,6 95,6 95,6 97,5 96,3 94,3

(*) bao gm ngi Kinh v cc nhm ph h thiu s khc

3.2. Quan h gii trong vic hng tha k t ai

Mt kha cnh quan trng i vi tip cn t ai l tm hiu vai tr gii trong vic k tha t ai ca cha m. Kt qu nghin cu cho thy thi i vi vn ny l rt khc nhau (Bng 17). i vi cc nhn nh c u tin hn cho con trai hoc ch cho con trai nhn c t l ng thp hn ca ngi tr li l ph n v ngi tr li thnh ph, trong khi h c xu hng ng h nhiu hn i vi cc nhn nh c s tha hng ca c con trai v con gi.

Tuy nhin, kin ca cc nhm tc ngi khc nhau l ht sc khc nhau. Nhm ph h c t l ng h cao i vi vic dnh quyn tha k cho con trai, trong khi nhm mu h theo xu hng ngc li l ng h i vi vic dnh quyn tha k cho con gi. Do trch nhim th cng t tin nn con trai hng tha k t nhiu hn con

gi c trn 50% nhm ph h ng h, trong khi s ng h rt thp nhm song h v hu nh khng nhm mu h. Nhm song h ng h vic tha hng ngang nhau i vi c con trai v con gi. Cc nghin cu nh tnh cho thy nghi thc v thc hnh th cng nhm mu h t vai tr chnh ln ngi ph n, trong khi nhm song h linh hot hn v khng ph thuc vo con trai hay con gi, con trng hay con th, lm gim bt nh hng ca yu t th cng t tin i vi vic tha hng t ai ca cha m. Vic chm sc cha m khi v gi, tnh trng kinh t ca con ci, v mc ng gp cho kinh t ca gia nh cng c nhiu ngi cn nhc trong vic tha k ca con ci. Cc kt qu ny hon ton ph hp vi cc pht hin nh tnh. Cn lu rng mng li an sinh x hi nng thn v cc x hi truyn thng ch yu da vo con ci cng l mt yu t cng c cc th ch truyn thng v cc ng x truyn thng.

Documents

Women Access to Land_VN