Wspieranie rozwoju Wspieranie rozwoju osoby.osoby.

O edukacji holistycznejO edukacji holistycznej

Dr hab. Wiktor ŻłobickiDr hab. Wiktor Żłobicki

Uniwersytet WrocławskiUniwersytet WrocławskiWydział Nauk Historycznych i Wydział Nauk Historycznych i

PedagogicznychPedagogicznychInstytut PedagogikiInstytut Pedagogiki

Struktura wykładuStruktura wykładu1.1. WprowadzenieWprowadzenie2.2. Główne pojęciaGłówne pojęcia3.3. Niektóre egzemplifikacje pedagogiki Niektóre egzemplifikacje pedagogiki

holistycznejholistycznej4.4. Edukacja holistyczna w podejściu Gestalt Edukacja holistyczna w podejściu Gestalt

Główne pojęcia i definicjeGłówne pojęcia i definicje

ISTOTA HOLIZMUISTOTA HOLIZMU

Pojęcie holizm pochodzi od greckiego holos (cały).

W europejskim kręgu kulturowym zostało upowszechnione przez Jana Christiaana Smutsa w roku 1912 w książce Holizm and Evolution (1925).

Jan Christiaan Smuts Jan Christiaan Smuts (1870-1950)(1870-1950)

Premier Związku Południowej Afryki Premier Związku Południowej Afryki w latach 1919-1924 oraz 1939-w latach 1919-1924 oraz 1939-19481948

Doprowadził do powołania Ligi Doprowadził do powołania Ligi NarodówNarodów

Reprezentował Południową Afrykę Reprezentował Południową Afrykę na konferencji założycielskiej na konferencji założycielskiej Organizacji Narodów Organizacji Narodów Zjednoczonych w maju 1945 r. Zjednoczonych w maju 1945 r.

ISTOTA HOLIZMUISTOTA HOLIZMU

Teoria poznania opisana przez J.Ch. Smutsa oparta była na trzech podstawowych założeniach:

1. Człowiek doświadcza otaczające go środowisko wszystkimi zmysłami (inspiracja myślami Kanta);

2. Percepcja rzeczywistości ma charakter całościowy a nie fragmentaryczny, co oznacza, że całość jest czymś innym i czymś więcej niż sumą części składowych (inspiracja myślami Platona);

3. Holizm jest stanem dążenia części do połączenia się w całość (inspiracja myślami Hegla).

ISTOTA HOLIZMUISTOTA HOLIZMU

holizm holizm [ang. < gr. [ang. < gr. hóloshólos ‘cały’], teoria ‘cały’], teoria rzeczywistości, zgodnie z którą świat rzeczywistości, zgodnie z którą świat stanowi całość hierarchicznie złożoną z stanowi całość hierarchicznie złożoną z licznych całości niższego rzędu i podlega licznych całości niższego rzędu i podlega dynamicznej, twórczej ewolucji, dynamicznej, twórczej ewolucji, prowadzącej do powstania coraz to nowych, prowadzącej do powstania coraz to nowych, jakościowo różnych całości (niedających się jakościowo różnych całości (niedających się zredukować do sumy swych części); zredukować do sumy swych części); zapoczątkowany przez J.Ch. Smutsa, zapoczątkowany przez J.Ch. Smutsa, rozwijany przez niektórych biologów i rozwijany przez niektórych biologów i filozofów angielskich w 1. połowie XX w.filozofów angielskich w 1. połowie XX w.

HOLIZM W SOCJOLOGIIHOLIZM W SOCJOLOGII

Stanowisko, zgodnie z którym społeczeństwo Stanowisko, zgodnie z którym społeczeństwo jest wewnętrznie powiązanym układem jest wewnętrznie powiązanym układem całościowym, podlegającym specyficznym całościowym, podlegającym specyficznym prawidłowościom, systemem o specyficznych prawidłowościom, systemem o specyficznych właściwościach, różnych od cech jego części i właściwościach, różnych od cech jego części i dlatego punktem wyjścia w socjologicznej dlatego punktem wyjścia w socjologicznej analizie społeczeństwa ma być badanie nie analizie społeczeństwa ma być badanie nie poszczególnych jednostek, lecz grup i poszczególnych jednostek, lecz grup i instytucji społecznych. instytucji społecznych.

Olechnicki K., Załecki P.: Olechnicki K., Załecki P.: Słownik socjologiczny. Słownik socjologiczny. Wydaw. Graffiti BC, Torun Wydaw. Graffiti BC, Torun 2000, s. 782000, s. 78

MEDYCYNA HOLISTYCZNAMEDYCYNA HOLISTYCZNA

Medycyna opierająca się na założeniu, że stan Medycyna opierająca się na założeniu, że stan umysłu, ducha i ciała wzajemnie wpływają umysłu, ducha i ciała wzajemnie wpływają na siebie i że należy leczyć cały organizm, a na siebie i że należy leczyć cały organizm, a nie tylko jego chorą część.nie tylko jego chorą część.

http://sjp.pwn.pl/slownik/2482134/medycyna_holistyczna

Niektóre egzemplifikacje Niektóre egzemplifikacje pedagogiki holistycznejpedagogiki holistycznej

Pedagogika Rudolfa SteineraPedagogika Rudolfa Steinera

Pedagogika GestaltPedagogika Gestalt

Pedagogika Rudolfa Steinera Pedagogika Rudolfa Steinera (pedagogika waldorfska)(pedagogika waldorfska)

główne tezygłówne tezy

Wychowanie jako sztukaWychowanie jako sztuka

Antropozoficzny (Anthropos – Antropozoficzny (Anthropos – człowiek, Sophia – mądrość) obraz człowiek, Sophia – mądrość) obraz człowieka jako istoty człowieka jako istoty czteroczłonowej (ciało fizyczne, czteroczłonowej (ciało fizyczne, ciało eteryczne, ciało duchowe oraz ciało eteryczne, ciało duchowe oraz indywidualne ludzkie JA)indywidualne ludzkie JA)

Antropozofia jako uporządkowany i Antropozofia jako uporządkowany i całościowy, związany z Kosmosem całościowy, związany z Kosmosem charakter wszystkich zjawisk, form charakter wszystkich zjawisk, form życia, procesów, istotżycia, procesów, istot

Pedagogika waldorfska Pedagogika waldorfska

Kreatywne nauczanie i Kreatywne nauczanie i uczenie się obejmujące uczenie się obejmujące kształcenie na poziomie kształcenie na poziomie podstawowym i średnimpodstawowym i średnim

Wielozmysłowe uczenie się Wielozmysłowe uczenie się

Integracja treści kształceniaIntegracja treści kształcenia

Idea koedukacjiIdea koedukacji

Pedagogika waldorfska Pedagogika waldorfska

Jeden nauczyciel-Jeden nauczyciel-wychowawca w klasach 1-6wychowawca w klasach 1-6

Odrzucenie klasycznego Odrzucenie klasycznego oceniania i selekcji szkolnejoceniania i selekcji szkolnej

Kolegialne zarządzanie Kolegialne zarządzanie szkołąszkołą

Cotygodniowe konferencje Cotygodniowe konferencje nauczycielskienauczycielskie

Ścisła współpraca z Ścisła współpraca z rodzicamirodzicami

Edukacja holistyczna w podejściu Edukacja holistyczna w podejściu GestaltGestalt

Źródła podejścia Gestalt:Źródła podejścia Gestalt: antropologiaantropologia filozofiafilozofia psychologia psychologia psychoterapiapsychoterapia

Edukacja holistyczna w Edukacja holistyczna w podejściu Gestaltpodejściu Gestalt

Przesłanki Przesłanki antropologiczneantropologiczne

CzłowiekCzłowiek

jest postrzegany jako jest postrzegany jako

„„istnienie w czasie istnienie w czasie

ciała, psychiki i ducha ciała, psychiki i ducha

w środowisku społecznymw środowisku społecznym

i ekologicznym, jako podmiot i ekologicznym, jako podmiot z uświadomionymi i z uświadomionymi i nieuświadomionymi nieuświadomionymi

dążeniami, pozostający w dążeniami, pozostający w relacjach ze światem i relacjach ze światem i

bliźnimi” *bliźnimi” *

* H. Petzold, 1993, s. * H. Petzold, 1993, s. 1919

WYMIAR RACJONALNY

WYMIAR SPOŁECZNY

WYMIAR AFEKTYWNY

WYMIAR FIZYCZNY

WYMIAR DUCHOWY

1

2

3

4

5

G

Pentagram symbolicznie przedstawiający pięć Pentagram symbolicznie przedstawiający pięć podstawowych wymiarów człowieka podstawowych wymiarów człowieka (źródło: S. Ginger, 2004, s. 25-26)(źródło: S. Ginger, 2004, s. 25-26)

Podstawy filozoficzne podejścia Podstawy filozoficzne podejścia Gestalt w edukacjiGestalt w edukacji

Filozofia egzystencjalna Filozofia egzystencjalna (Søren Kierkegaard, (Søren Kierkegaard, Gabriel Marcel, Karl Jaspers, Martin Heidegger, Gabriel Marcel, Karl Jaspers, Martin Heidegger, Martin Buber, Jean-Paul Sartre, Albert Camus)Martin Buber, Jean-Paul Sartre, Albert Camus)

Nurty filozoficzne Wschodu Nurty filozoficzne Wschodu (buddyzm, taoizm)(buddyzm, taoizm)

Podstawy filozoficzne podejścia Podstawy filozoficzne podejścia Gestalt w edukacjiGestalt w edukacji

Egzystencjalizm Egzystencjalizm

““(…) rodzaj spekulacji filozoficznej, która opiera (…) rodzaj spekulacji filozoficznej, która opiera się na przeciwstawieniu jednostki, się na przeciwstawieniu jednostki, niepowtarzalnej i wolnej, stadu, tłumowi czy niepowtarzalnej i wolnej, stadu, tłumowi czy społeczeństwu masowemu. Egzystencjalizm społeczeństwu masowemu. Egzystencjalizm zakłada również, że wszyscy ludzie ponoszą zakłada również, że wszyscy ludzie ponoszą całkowitą odpowiedzialność za sens swojej całkowitą odpowiedzialność za sens swojej egzystencji i samookreślenie.” egzystencji i samookreślenie.” Gerard L. Gutek Gerard L. Gutek (2003, s. 111)(2003, s. 111)

Filozofia Wschodu Filozofia Wschodu a podejście Gestalt w edukacjia podejście Gestalt w edukacji

““Trzydzieści szprych w piaście.Trzydzieści szprych w piaście.Dzięki pustce między nimi istnieje pożytek z koła.Dzięki pustce między nimi istnieje pożytek z koła.Z gliny formuje się naczynia i garnki. Z gliny formuje się naczynia i garnki. Dzięki pustce w ich wnętrzu Dzięki pustce w ich wnętrzu istnieje pożytek z naczyń.istnieje pożytek z naczyń.W ścianach domów wycina się drzwi i okna. W ścianach domów wycina się drzwi i okna. Dzięki pustce w ich wnętrzu istnieje pożytek z Dzięki pustce w ich wnętrzu istnieje pożytek z

domów.domów.Na tym właśnie polega korzyść z pełnego i pożytek Na tym właśnie polega korzyść z pełnego i pożytek

z pustego.”z pustego.”

(Lao Tsy - 1987, s. 10)(Lao Tsy - 1987, s. 10)

Dualistyczny versus holistyczny model cech człowieka

SPOKOJNY NIESPOKOJNYSPOKOJNY NIESPOKOJNY SZYBKI SZYBKI alboalbo WOLNY WOLNY

RADOSNYRADOSNY SMUTNY SMUTNY

SPOKOJNY NIESPOKOJNYSPOKOJNY NIESPOKOJNY

SZYBKI SZYBKI ii WOLNY WOLNYRADOSNY SMUTNYRADOSNY SMUTNY

Podstawy psychologiczne Podstawy psychologiczne podejścia Gestalt w edukacjipodejścia Gestalt w edukacji Pojęcia: postać, figura, tłoPojęcia: postać, figura, tło Całość jest czymś więcej niż sumą Całość jest czymś więcej niż sumą

częściczęści Postrzeganie ma charakter Postrzeganie ma charakter

całościowycałościowy Postrzeganie dzieje się „tu i teraz”Postrzeganie dzieje się „tu i teraz” Niedomknięte figuryNiedomknięte figury

EKSPERYMENT W UNIVERSITY OF ILLINOIS EKSPERYMENT W UNIVERSITY OF ILLINOIS

Podstawy psychologiczne podejścia Gestalt Podstawy psychologiczne podejścia Gestalt w edukacji (całość a część)w edukacji (całość a część)

znaczących całościznaczących całości

i poddawanie ich analiziei poddawanie ich analizie

na proste elementyna proste elementy

Według psychologów GestaltWedług psychologów Gestalt

powoduje ich zniekształceniepowoduje ich zniekształcenie

dzieleniedzielenie

Czy Czy ten ten rysurysuneknek

Jest taki sam, jak Jest taki sam, jak ten poniżej?ten poniżej?

Całość jest czymś Całość jest czymś więcej niż sumą więcej niż sumą

częściczęści

G. Mietzel – 2002G. Mietzel – 2002

W. Köhler - 1933

Źródła psychoterapeutyczne Źródła psychoterapeutyczne podejścia Gestalt w edukacjipodejścia Gestalt w edukacji

Współistnienie myśli, emocji, doznań Współistnienie myśli, emocji, doznań cielesnych i aktywności jednostkicielesnych i aktywności jednostki

Potencjał do rozwoju Potencjał do rozwoju SamoświadomośćSamoświadomość SamoregulacjaSamoregulacja Figura i tłoFigura i tło Domykanie figuryDomykanie figury Zdolność do zaspokajania potrzebZdolność do zaspokajania potrzeb Wartość samego siebieWartość samego siebie „„Tu i teraz”Tu i teraz” Człowiek jako istota społecznaCzłowiek jako istota społeczna

Proces uczenia się w Proces uczenia się w podejściu Gestaltpodejściu Gestalt

1.1. inicjacja kontaktuinicjacja kontaktu (np. poszukiwanie (np. poszukiwanie tematu, uświadamianie potrzeb, tematu, uświadamianie potrzeb, poszukiwanie sposobów poszukiwanie sposobów podniesienia motywacji do działania, podniesienia motywacji do działania, przybliżenie problemu, itp.) ;przybliżenie problemu, itp.) ;

2.2. podjęcie aktywnościpodjęcie aktywności (próby (próby różnorodnych działań z różnorodnych działań z wykorzystaniem wszelkich wykorzystaniem wszelkich dostępnych środków);dostępnych środków);

Proces uczenia się w Proces uczenia się w podejściu Gestaltpodejściu Gestalt

3. integracja doświadczeń3. integracja doświadczeń (zebrane (zebrane różnorodne doświadczenia mogą różnorodne doświadczenia mogą być porządkowane, odrzucane, być porządkowane, odrzucane, wartościowane, rozróżniane, itp.);wartościowane, rozróżniane, itp.);

4. rozwiązanie4. rozwiązanie (pojawia się (pojawia się świadomość wyników osiągniętych świadomość wyników osiągniętych w działaniu, uświadamiane są nowe w działaniu, uświadamiane są nowe problemy do rozwiązania). problemy do rozwiązania).

AKTYWNOŚĆ UCZĄCEGO SIĘAKTYWNOŚĆ UCZĄCEGO SIĘ AKTYWNOŚĆ POMAGAJĄCEGO AKTYWNOŚĆ POMAGAJĄCEGO UCZYĆ SIĘUCZYĆ SIĘ

temat/treść temat/treść pojawienie się problemupojawienie się problemu interwencja dydaktyczna:interwencja dydaktyczna:

aranżowanie sytuacji aranżowanie sytuacji początkowejpoczątkowej

sytuacja początkowa:sytuacja początkowa:

temat staje się problemem temat staje się problemem emocjonalnymemocjonalnym

interwencja dydaktyczna:interwencja dydaktyczna:

wspieranie procesu wspieranie procesu dostrzegania dostrzegania

problemówproblemówkreatywne działanie: kreatywne działanie:

temat staje się problemem temat staje się problemem

w wyniku twórczego w wyniku twórczego poszukiwania poszukiwania

rozwiązańrozwiązań

interwencja dydaktyczna:interwencja dydaktyczna:

ułatwianie ułatwianie i wspieranie kreatywnegoi wspieranie kreatywnego

rozwiązaniarozwiązaniarozwiązanierozwiązanie

jako efekt procesu integracji jako efekt procesu integracji aktywności psychicznej i aktywności psychicznej i

poznawczej w postaci poznawczej w postaci samodzielnie uzyskanej samodzielnie uzyskanej

odpowiedzi (mogą pojawić się odpowiedzi (mogą pojawić się nowe problemy do rozwiązania)nowe problemy do rozwiązania)

Model struktury zajęć w podejściu Gestalt

(źródło: por. H. Dauber, 2001, s. 181).

Można powtórzyć za Lao Tsy (1987, s. 64), że Można powtórzyć za Lao Tsy (1987, s. 64), że

““(...) wiedzieć, że się nie wie, to jest szczyt”(...) wiedzieć, że się nie wie, to jest szczyt”. .

Człowiek, w szczególności także pedagog Gestalt, który Człowiek, w szczególności także pedagog Gestalt, który udziela wsparcia innym w ich rozwoju, funkcjonować udziela wsparcia innym w ich rozwoju, funkcjonować może na czterech poziomach: może na czterech poziomach:

- - od nieświadomości swojej niekompetencji;od nieświadomości swojej niekompetencji;

- przez świadomość swojej niekompetencji; - przez świadomość swojej niekompetencji;

- ku świadomości swojej kompetencji;- ku świadomości swojej kompetencji;

- aż do nieświadomości swojej kompetencji. - aż do nieświadomości swojej kompetencji.

(S. Ginger -1999, s. 15). (S. Ginger -1999, s. 15).

Dziękuję za uwagęDziękuję za uwagę