Upload
reya
View
63
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Wst ęp do wsp ółczesnej inżynierii Elektrotechnika. 201 3. Kontakt:. Dr inż. Marek Ossowski m arek .ossowski @p.lodz.pl Zakład Uk ładów i Systemów Nieliniowych Al.Politechniki 11 pok.14 Ip Tel.(42) 6312515 Tel 501673231 tylko w sprawach niezwykle ważnych!!!!. Program wykładów. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
WdWI 2013 PŁ 1
WstWstęp do ęp do wspwspółczesnej inżynierii ółczesnej inżynierii
ElektrotechnikaElektrotechnika
2013
WdWI 2013 PŁ 2
Kontakt:Kontakt:
• Dr inż. Marek OssowskiDr inż. Marek Ossowski• [email protected]@p.lodz.pl• Zakład Zakład UkUkładów i Systemów ładów i Systemów
Nieliniowych Nieliniowych • Al.Politechniki 11 pok.14 IpAl.Politechniki 11 pok.14 Ip• Tel.(42) 6312515Tel.(42) 6312515• Tel 501673231 Tel 501673231 tylko w sprawach tylko w sprawach
niezwykle ważnych!!!!niezwykle ważnych!!!!
WdWI 2013 PŁ 3
Program wykładówProgram wykładów• WprowadzenieWprowadzenie
– InInżżynieria?ynieria?– Próba definicji „elektrotechniki”Próba definicji „elektrotechniki”– Przegląd historycznyPrzegląd historyczny– Elektrotechnika i społeczeństwoElektrotechnika i społeczeństwo
• Podstawowe prawa elektrotechnikiPodstawowe prawa elektrotechnikico należy wiedzieć aby próbować zrozumieć
współczesną technikę (Ładunek i pole elektryczne, prąd elektryczny, Ładunek i pole elektryczne, prąd elektryczny, pole magnetyczne i indukcja.....)pole magnetyczne i indukcja.....)
WdWI 2013 PŁ 4
Program wykładów (cd)• EnergetykaEnergetyka
– Sposoby wytwarzania i przesyłania energii Sposoby wytwarzania i przesyłania energii elektrycznejelektrycznej
– Niekonwencjonalne rozwiązaniaNiekonwencjonalne rozwiązania– Problemy z magazynowaniem energiiProblemy z magazynowaniem energii
• Transport – współczesność i perspektywyTransport – współczesność i perspektywy– Projekt KDPProjekt KDP
• Przegląd wybranych dokonań współczesnej Przegląd wybranych dokonań współczesnej inżynierii ze szczególnym uwzględnieniem inżynierii ze szczególnym uwzględnieniem „wynalazków elektrotechnicznych”„wynalazków elektrotechnicznych”
WdWI 2013 PŁ 5
Warunki zaliczenia Warunki zaliczenia przedmiotu:przedmiotu:
a) pozytywnya) pozytywny wynik testu zaliczeniowego wynik testu zaliczeniowego (10pkt.) (10pkt.)
sumarycznie >24pktsumarycznie >24pktb) obecność na wykładach (nieobecność = -b) obecność na wykładach (nieobecność = -1pkt)1pkt)
*nieobowi*nieobowiązkowa prezentacja „Wybrany ązkowa prezentacja „Wybrany problem wpółczesnej elektrotechniki”problem wpółczesnej elektrotechniki” – – momożżliwoliwość zaliczenia nieobecności ść zaliczenia nieobecności nieusprawiedliwionychnieusprawiedliwionych
WdWI 2013 PŁ 6
LiteraturaLiteratura
• Teoria Pola cz.I – A.Kuczyński
• Wykłady z Fizyki, t.2 cz.1 – Feyman
• Encyklopedia TECHNIKI, Świat Książki
• Internet
• Studium projektowe CTS CETRANS
WdWI 2013 PŁ 7
Wykład 1i2Wykład 1i2
• Inżynieria i elektrotechnika – Inżynieria i elektrotechnika – podstawowe pojęciapodstawowe pojęcia
• Rys historycznyRys historyczny– Naukowcy i wynalazcyNaukowcy i wynalazcy– Zastosowania wiedzy Zastosowania wiedzy
elektrotechnicznejelektrotechnicznej• Polacy w elektrotechnicePolacy w elektrotechnice• Wielkości fizyczne i jednostki stosowane Wielkości fizyczne i jednostki stosowane
w elektrotechnicew elektrotechnice
• Inżynieria i elektrotechnika – Inżynieria i elektrotechnika – podstawowe pojęciapodstawowe pojęcia
• Rys historycznyRys historyczny– Naukowcy i wynalazcyNaukowcy i wynalazcy– Zastosowania wiedzy Zastosowania wiedzy
elektrotechnicznejelektrotechnicznej• Polacy w elektrotechnicePolacy w elektrotechnice• Wielkości fizyczne i jednostki stosowane Wielkości fizyczne i jednostki stosowane
w elektrotechnicew elektrotechnice
WdWI 2013 PŁ 8
• Rodzaje sił w przyrodzieRodzaje sił w przyrodzie
• Co to jest pole elektromagnetyczneCo to jest pole elektromagnetyczne
• Podstawy pola elektrostatycznegoPodstawy pola elektrostatycznego– Ładunek elektrycznyŁadunek elektryczny
– Prawo CoulombaPrawo Coulomba
– Wzór Lorentza Wzór Lorentza
– Natężenie pola elektrycznegoNatężenie pola elektrycznego
– Linie sił polaLinie sił pola
• Rodzaje sił w przyrodzieRodzaje sił w przyrodzie
• Co to jest pole elektromagnetyczneCo to jest pole elektromagnetyczne
• Podstawy pola elektrostatycznegoPodstawy pola elektrostatycznego– Ładunek elektrycznyŁadunek elektryczny
– Prawo CoulombaPrawo Coulomba
– Wzór Lorentza Wzór Lorentza
– Natężenie pola elektrycznegoNatężenie pola elektrycznego
– Linie sił polaLinie sił pola
WdWI 2013 PŁ 9
– Zjawisko polaryzacji. IndukcjaZjawisko polaryzacji. Indukcja– StrumieStrumień indukcjiń indukcji– Prawo GaussaPrawo Gaussa
• Pole Pole magnetomagnetostatycznestatyczne– NatNatężenie i indukcjaężenie i indukcja– Siła LorentzaSiła Lorentza– Prawo Biota-SavartaPrawo Biota-Savarta– Strumień magnetycznyStrumień magnetyczny– Napięcie magnetyczne. Prawo przepływu Napięcie magnetyczne. Prawo przepływu
• Zjawisko indukcji elektromagnetycznejZjawisko indukcji elektromagnetycznej– Indukcja własna i wzajemnaIndukcja własna i wzajemna
– Zjawisko polaryzacji. IndukcjaZjawisko polaryzacji. Indukcja– StrumieStrumień indukcjiń indukcji– Prawo GaussaPrawo Gaussa
• Pole Pole magnetomagnetostatycznestatyczne– NatNatężenie i indukcjaężenie i indukcja– Siła LorentzaSiła Lorentza– Prawo Biota-SavartaPrawo Biota-Savarta– Strumień magnetycznyStrumień magnetyczny– Napięcie magnetyczne. Prawo przepływu Napięcie magnetyczne. Prawo przepływu
• Zjawisko indukcji elektromagnetycznejZjawisko indukcji elektromagnetycznej– Indukcja własna i wzajemnaIndukcja własna i wzajemna
WdWI 2013 PŁ 10
Inżynieria ???
• działalność polegająca na
– projektowaniu, – konstrukcji, – modyfikacji – i utrzymaniu
efektywnych kosztowo rozwiązań dla praktycznych problemów, z wykorzystaniem wiedzy naukowej oraz technicznej. Wymaga ona rozwiązywania problemów różnej natury oraz skali, zajmuje się też rozwojem technologiitechnologii.
• INACZEJ: inżynieria to używanie właściwości materii, energii oraz obiektów abstrakcyjnych dla tworzenia konstrukcji, maszyn i produktów, przeznaczonych do wykonywania określonych funkcji lub rozwiązania określonego problemu.
WdWI 2013 PŁ 11
Inżynier ???
• osoba wykorzystująca– wyobraźnię– doświadczenie, – umiejętność oceny– rozumowanie, – własną wiedzę
do projektowania, tworzenia, eksploatacji i usprawnienia użytecznych maszyn oraz procesów.
INŻYNIER = WIEDZA + UMIEJĘTNOŚCI + DOŚWIADCZENIE
WdWI 2013 PŁ 12
Skąd te słowa? ETYMOLOGIA
• "inżynieria" i "inżynier" pochodzą od francuskich słów ingénieur oraz ingénierie– od starofrancuskiego terminu engigneorengigneor
oznaczającego konstruktora machin wojennych.
• angielskie słowa engineeringengineering oraz engineer engineer wywodzą się od łacińskiego terminu ingeniosus oznaczającego osobę wyszkoloną – engine (maszyna) nie jest tu wzorcem!!!!!
WdWI 2013 PŁ 13
Rozwój inżynierii
• Historia pojęcia "inżynieria" sięga starożytności, kiedy ludzkość dokonała takich wynalazków jak koło, dźwignia czy bloczek. – "inżynier" oznaczał tu osobę dokonującą praktycznych i
użytecznych odkryć.
• Przykłady dokonań starożytnej inżynierii – Akropol i Partenon w Grecji,
– Via Appia i Koloseum w Rzymie,
– Wiszące Ogrody
– piramidy w Gizie.
WdWI 2013 PŁ 14
Cd historii inżynierii• Najstarszy znany z imienia inżynier
– ImhotepImhotep, jeden z urzędników faraona DżeseraDżesera, projektant i budowniczym Piramidy schodkowej w latach ok. 2630 – 2611 p.n.e. Prawdopodobnie był on pierwszym, który użył kolumn w architekturze.
• Za pierwszego inżyniera elektrykainżyniera elektryka uważa się – Williama Gilberta, który w roku 1600 w publikacji
De Magnete użył jako pierwszy terminu elektrycznośćelektryczność.
WdWI 2013 PŁ 15
Cd historii inżynierii• W XIX termin ten zaczął być stosowany w
sposób bardziej wąski, do dziedzin, w których używano nauk przyrodniczych i matematyki zawód inżynier
• Inżynieria elektrycznaInżynieria elektryczna ma swoje źródło w eksperymentach z początków XIX w. dokonywanych przez Alessandro Volty.
• Wynalazki Thomasa Savery'ego i Jamesa Watta doprowadziły do powstania w Wielkiej Brytanii współczesnej inżynierii mechanicznej.
WdWI 2013 PŁ 16
Początki inżynierii mechanicznejinżynierii mechanicznej
• sięgają starożytności, kiedy to konstruowano wiele maszyn do użytku cywilnego i wojskowego.
• Spektakularne przykłady:– Mechanizm z Antykithiry, maszyna o stopniu
złożoności niespotykanym aż do XIV w.– śruba Archimedesa, przenośnik śrubowy
WdWI 2013 PŁ 17
cd historii inżynierii
• Inżynieria procesowa źródło w czasach rewolucji przemysłowej, wymuszona przez zapotrzebowanie na nowe materiały i nowe procesy wytwarzania konieczne do produkcji na skalę przemysłową.
• inżynieria chemicznainżynieria chemiczna zaprojektowanie i eksploatacja fabryk zajmujących się tą produkcją.
WdWI 2013 PŁ 18
Metodologia• Istnieją rozwiązania dla konkretnych dziedzin
techniki, opracowania tworzone przez poszczególne firmy
• Brak uniwersalnej metodologii inżynieryjnej, niezależnej od specyfiki dziedzin inżynierii i używanych instrumentów!– inżynieria systemów, – inżynieria wiedzy (i meta-wiedzy)
WdWI 2013 PŁ 19
• TEORIA SYSTEMÓW (ogólna teoria systemów) • Głównym paradygmatem teorii systemów jest
holistyczne (całościowe) traktowanie rzeczywistości. – Teoria systemów od samego początki istnienia
wykorzystywała i włączała w swoje ramy koncepcje istniejące w innych naukach, w tym również humanistycznych.
– Teoria systemów jest zasobem wiedzy uzyskanej w wyniku badań systemowych w dającym się zaobserwować świecie.
• INŻYNIERIA SYSTEMÓW – – INTERDYSCYPLINARNA INŻYNIERIA
UKIERUNKOWANA NA ROZWIĄZYWANIU ZŁOŻO-NYCH PROBLEMÓW PROJEKTOWANIA I ZARZĄDZANIA.
WdWI 2013 PŁ 20
AKSJOMATY SYSTEMOWE
1. Aksjomat synergii: system przejawia cechę synergii 2. Aksjomat kontekstu: na każdy system oddziałuje jego
otoczenie. 3. Aksjomat równoważności systemów: różne systemy
mogą pro-wadzić do tego samego celu. 4. Aksjomat różnorodności Ashby’ego – każda
różnorodność może być zrównoważona tylko przez inną różnorodność.
5. Aksjomat sprawności systemu: sprawność systemu pod wzglę-dem kryterium K zależy od sprawności jego najsłabszego elemen-tu pod względem tegoż kryterium K.
WdWI 2013 PŁ 21
MECHATRONIKA PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE SYSTEMOWEGO
WIDZENIA RZECZYWISTOŚCI
• MECHATRONIKA – dział inżynierii systemów. – synergiczna agregacja inżynierii mechanicznej,
elektrycznej, elektronicznej i informacyjnej.
WdWI 2013 PŁ 22
Lekcja natury
Wymiary i perspektywy poznawczemechatroniki jako części inżynierii systemów
WdWI 2013 PŁ 23
Ewolucja mechatroniki z techniki mechanicznej
Elektrotechnika
WdWI 2013 PŁ 24
Podstawy metodologii
• zrozumienie – celu zadania (problemu), – wymagań i ograniczeń dotyczących oczekiwanego
rozwiązania lub produktu.• jakość produktu
• dostępność surowców,
• energochłonnością rozwiązania,
• ograniczenia technicznymi lub fizycznymi
• łatwość produkcji, wdrożenia i serwisowania.
• możliwość modyfikacji istniejących rozwiązań
• KOSZTY!!!!
WdWI 2013 PŁ 25
Jak rozwiązywać problemy?• Inżynierowie rozwiązują problemy konieczne do rozwiązania, ale
zwykle nie określone na początku zbyt jednoznacznie, – zwykle możliwych jest kilka rozwiązań. – inżynierowie muszą oceniać wiele możliwości pod kątem ich
przydatności, bezpieczeństwa i ekonomii i wybierać rozwiązania najlepiej spełniające założone wymagania wyjściowe.
• Stworzenie odpowiedniego modelu matematycznego jest zwykle niezbędnym narzędziem inżyniera, pozwalającym analizować i testować potencjalne rozwiązania.
• Genrich Altshuller postawił, tezę, iż – na "niskim poziomie" rozwiązania inżynierskie są oparte na
kompromisach,– na "wyższym poziomie" praca inżyniera prowadzi do wybrania
jako najlepszego takiego rozwiązania, które eliminuje główną trudność problemu.
• Mimo stosowania różnych matematycznych algorytmów optymalizacji, inżynieria zadowala się zwykle rozwiązaniami wystarczającymi.
WdWI 2013 PŁ 26
Zasady rozwiązywania problemów inżynierskich – cechy rozwiązania
• bezpieczeństwo • funkcjonalność • niezawodność i trwałość • sprawność • prawidłowość doboru materiałów • dobór właściwej technologii • lekkość (to o konstrukcji), • ergonomiczność • łatwość eksploatacji i napraw • niskie koszty eksploatacji • zgodność z obowiązującymi normami i przepisami • łatwość likwidacji • .....................................inne zasady i wymagania.
WdWI 2013 PŁ 27
Aksjomat synergii
• Synergia – efekt współdziałania dwóch lub więcej czynników (elementów składowych, części itp.) w jakimś procesie lub układzie.
• Przykładem efektu synergii jest praca zespołowa: w odróżnieniu od pracy grupowej, zespół wspólnie pracuje nad pewnym zagadnieniem, dążąc do wspólnego rezultatu, natomiast członkowie grupy pracują równolegle („współbieżnie”), ale każdy ma swój cel i zadanie. Całość, czyli system, nie jest prostą sumą części: nabiera właściwości, jakich nie mają jej po-szczególne części.
• Synergizm jest uważany za uniwersalne prawo przyrody.
WdWI 2013 PŁ 28
Aksjomat kontekstu
• Każdy system jest wyselekcjonowaną częścią rzeczywistości. – Zrozumienie systemu nie może ograniczać się wyłącznie do niego
samego – do jego elementów składowych i relacji między nimi.
• Otaczająca nas rzeczywistość jest ciągła każdy system musi być traktowany jako element pewnej szerszej całości.
• W takim razie każdy system musi być podporządkowany owej szerszej całości, czyli podlegać określonym oddziaływaniom innych elementów, które – w razie traktowania go jako samodzielnej całości – stanowią jego otoczenie.
WdWI 2013 PŁ 29
Aksjomat równoważności systemów
• systemy mogą być równoważne pod względem osiąganych rezultatów (celów, funkcji, właściwości).
• Każdy z nich może jednak charakteryzować się inną miarą skuteczności i efektywności oraz innymi kosztami budowy i funkcjonowania.
WdWI 2013 PŁ 30
Aksjomat różnorodności Ashby’ego
• Stopień różnorodności i elastyczności elementów systemu zależy od różnorodności i zmienności wejść do systemu.
• Miarą trwałości systemu staje się wystarczający stopień różnorodności elementów składowych systemu oraz ich elastyczności w konfrontacji z otoczeniem.
• Elastyczność każdego elementu wchodzącego w skład systemu musi być zbilansowana i skorelowana z elastycznością wszystkich pozostałych elementów: system musi być zbilansowany, aby żaden z elementów nie stał się „wąskim gardłem” systemu pod względem jego funkcjonalności.
• Z kolei nadmierna elastycznośćelastyczność któregoś z jednostkowych elementów staje się jedynie przyczyną wzrostu kosztów funkcjonowania systemu: wprowadzenie i utrzymanie elastyczności kosztuje zarówno podczas konstruowania systemu oraz podczas jego funkcjonowania.
WdWI 2013 PŁ 31
Aksjomat sprawności systemu• sprawność systemu pod wzglę-dem kryterium K
zależy od sprawności jego najsłabszego elementu pod względem tegoż kryterium K.
• Kryterium K może oznaczać – niezawodność systemu, – jego dynamikę, – odporność na zakłócenia ze strony otoczenia,– elastyczność, o której wspomina aksjomat Ashby’ego, – siłę oddziaływania na otoczenie– i każdą inną cechę, jaką obserwator przypisuje danemu
systemowi.
WdWI 2013 PŁ 32
MODELOWANIE INŻYNIERSKIE
• Problem Model Rozwiązanie • DWA MOŻLIWE PODEJŚCIA: • 1. Problem ModelP RozwiązanieD(ModelP)
• ModelP – przybliżony model problemu • 2. Problem ModelD RozwiązanieP(ModelD)
• ModelD – dokładny model problemu • RozwiązanieP(ModelD) – rozwiązanie przybliżone modelu
dokładnego
WdWI 2013 PŁ 33
OGRANICZENIA MODELOWANIA:
• 1. Niedokładności modelowania. NIE MA MODELI IDEALNYCH !!!!!• 2. Niewystarczające umiejętności zawodowe (wiedza,
praktyka). • 3. Niedokładności materiałowe. • 4. Niedokładności wykonania elementów. • 5. Niedokładności montażowe. • 6. Niedokładności eksploatacyjne (nie przestrzeganie
przepisów, procedur KATASTROFY).
WdWI 2013 PŁ 34
Heurystyka w optymalizacji
• Niepotrzebna jest znajomość „klasycznych” metod optymalizacji – wystarczy skoncentrować się na formułowaniu funkcji celu.
• Metody koncentrują się na poszukiwaniu optimów globalnych. • Możliwość zastosowania do szerokiej klasy zadań
optymalizacji (budowa maszyn, eksploatacja, zarządzanie, sterowanie itp.).
• Możliwość rozpoczynania procedury z różnych punktów startowych.
• Otrzymywanie kilku rozwiązań uruchomienie procedury decyzyjnej
WdWI 2013 PŁ 35
Mechanizm z Antykithiry
• starożytny mechaniczny przyrząd, zaprojektowany do obliczania pozycji ciał niebieskich.
• odkryty we wraku obok greckiej wyspy Antykithiry (Antikythera), pomiędzy Kíthirą i Kretą, datowany na lata 150-100 p.n.e.
• do czasu XVIII-wiecznych zegarów nie jest znany żaden mechanizm o podobnym stopniu złożoności.
WdWI 2013 PŁ 36
Śruba Archimedesa
• podajnik zbudowany ze śruby umieszczonej wewnątrz rury ustawionej skośnie do poziomu.
• W czasie pracy dolny koniec śruby zanurzony jest w wodzie, a obrót śruby wymusza jej ruch do góry.
WdWI 2013 PŁ 37
ELEKTROTECHNIKA:
Dział nauki o elektryczności obejmujący rozległy krąg zjawisk fizycznych wraz z ich zastosowaniami
Dział nauki o elektryczności obejmujący rozległy krąg zjawisk fizycznych wraz z ich zastosowaniami
Obejmuje analizę zjawisk fizycznych występujących w obwodach elektrycznych i magnetycznych oraz w polu elektromagnetycznym w zakresie ich zastosowań technicznych
Obejmuje analizę zjawisk fizycznych występujących w obwodach elektrycznych i magnetycznych oraz w polu elektromagnetycznym w zakresie ich zastosowań technicznych
WdWI 2013 PŁ 38
WYBRANE DZIEDZINY
ELEKTROTECHNIKI:•aparaty elektryczne, aparaty elektryczne, •urządzenia elektryczne, urządzenia elektryczne, •instalacje elektryczne, instalacje elektryczne, •zabezpieczenia zabezpieczenia elektryczne, elektryczne, •maszyny elektryczne, maszyny elektryczne, •miernictwo elektryczne, miernictwo elektryczne, •automatyka, automatyka, •robotyka, robotyka, •mechatronika, mechatronika, •technika świetlna, technika świetlna, •elektrotermia.elektrotermia.
•aparaty elektryczne, aparaty elektryczne, •urządzenia elektryczne, urządzenia elektryczne, •instalacje elektryczne, instalacje elektryczne, •zabezpieczenia zabezpieczenia elektryczne, elektryczne, •maszyny elektryczne, maszyny elektryczne, •miernictwo elektryczne, miernictwo elektryczne, •automatyka, automatyka, •robotyka, robotyka, •mechatronika, mechatronika, •technika świetlna, technika świetlna, •elektrotermia.elektrotermia.
WdWI 2013 PŁ 39
Zagadnienia dotyczące elektryczności są działami fizyki oraz techniki:
W obrębie fizyki:W obrębie fizyki:•ElektrostatykaElektrostatyka - zajmuje się oddziaływaniem pomiędzy - zajmuje się oddziaływaniem pomiędzy nieruchomymi ładunkami elektrycznymi; nieruchomymi ładunkami elektrycznymi; •ElektrodynamikaElektrodynamika - obejmuje oddziaływania pomiędzy - obejmuje oddziaływania pomiędzy ruchomymi ładunkami, a w szczególności ruchomymi ładunkami, a w szczególności
– elektromagnetyzm elektromagnetyzm – prąd elektryczny prąd elektryczny
•MagnetyzmMagnetyzm - powstawanie oraz oddziaływanie pola - powstawanie oraz oddziaływanie pola magnetycznego na otoczenie magnetycznego na otoczenie
•..
W obrębie fizyki:W obrębie fizyki:•ElektrostatykaElektrostatyka - zajmuje się oddziaływaniem pomiędzy - zajmuje się oddziaływaniem pomiędzy nieruchomymi ładunkami elektrycznymi; nieruchomymi ładunkami elektrycznymi; •ElektrodynamikaElektrodynamika - obejmuje oddziaływania pomiędzy - obejmuje oddziaływania pomiędzy ruchomymi ładunkami, a w szczególności ruchomymi ładunkami, a w szczególności
– elektromagnetyzm elektromagnetyzm – prąd elektryczny prąd elektryczny
•MagnetyzmMagnetyzm - powstawanie oraz oddziaływanie pola - powstawanie oraz oddziaływanie pola magnetycznego na otoczenie magnetycznego na otoczenie
•..
WdWI 2013 PŁ 40
• W obrębie techniki:W obrębie techniki:
•ElektrotechnikaElektrotechnika – Elektroenergetyka Elektroenergetyka – Energoelektronika Energoelektronika
• Elektronika Elektronika – Technika świetlna Technika świetlna – Elektrotechnologie Elektrotechnologie
•MechatronikaMechatronika
• W obrębie techniki:W obrębie techniki:
•ElektrotechnikaElektrotechnika – Elektroenergetyka Elektroenergetyka – Energoelektronika Energoelektronika
• Elektronika Elektronika – Technika świetlna Technika świetlna – Elektrotechnologie Elektrotechnologie
•MechatronikaMechatronika
WdWI 2013 PŁ 41
Organizacja Wydziału Elektrotechniki, Elektroniki, Organizacja Wydziału Elektrotechniki, Elektroniki,
Informatyki i AutomatykiInformatyki i Automatyki
• Instytut Systemów Inżynierii ElektrycznejInstytut Systemów Inżynierii Elektrycznej• Instytut Automatyki Instytut Automatyki • Instytut Mechatroniki i Systemów InformatycznychInstytut Mechatroniki i Systemów Informatycznych• Instytut ElektroenergetykiInstytut Elektroenergetyki• Instytut Elektroniki Instytut Elektroniki • Katedra Aparatów Elektrycznych Katedra Aparatów Elektrycznych • Katedra Elektrotechniki Ogólnej i Przekładników Katedra Elektrotechniki Ogólnej i Przekładników • Katedra Informatyki Stosowanej Katedra Informatyki Stosowanej • Katedra Mikroelektroniki i Technik Informatycznych Katedra Mikroelektroniki i Technik Informatycznych • Katedra Przyrządów Półprzewodnikowych i Katedra Przyrządów Półprzewodnikowych i
OptoelektronicznychOptoelektronicznych
• Instytut Systemów Inżynierii ElektrycznejInstytut Systemów Inżynierii Elektrycznej• Instytut Automatyki Instytut Automatyki • Instytut Mechatroniki i Systemów InformatycznychInstytut Mechatroniki i Systemów Informatycznych• Instytut ElektroenergetykiInstytut Elektroenergetyki• Instytut Elektroniki Instytut Elektroniki • Katedra Aparatów Elektrycznych Katedra Aparatów Elektrycznych • Katedra Elektrotechniki Ogólnej i Przekładników Katedra Elektrotechniki Ogólnej i Przekładników • Katedra Informatyki Stosowanej Katedra Informatyki Stosowanej • Katedra Mikroelektroniki i Technik Informatycznych Katedra Mikroelektroniki i Technik Informatycznych • Katedra Przyrządów Półprzewodnikowych i Katedra Przyrządów Półprzewodnikowych i
OptoelektronicznychOptoelektronicznych
WdWI 2013 PŁ 42
VI wiek p.n.e
VI w pne Grecja, właściwości VI w pne Grecja, właściwości rudy żelazna Ferudy żelazna Fe33OO44
przyciągania przedmiotów przyciągania przedmiotów żelaznychżelaznychprzyciąganie lekkich przyciąganie lekkich przedmiotów przez potarty przedmiotów przez potarty bursztynbursztynTales z Miletu Tales z Miletu opis opis zjawiskazjawiska
VI w pne Grecja, właściwości VI w pne Grecja, właściwości rudy żelazna Ferudy żelazna Fe33OO44
przyciągania przedmiotów przyciągania przedmiotów żelaznychżelaznychprzyciąganie lekkich przyciąganie lekkich przedmiotów przez potarty przedmiotów przez potarty bursztynbursztynTales z Miletu Tales z Miletu opis opis zjawiskazjawiska
WdWI 2013 PŁ 43
Wiliam Gilbert
1600 r „O magnesie, ciałach magnetycznych i o 1600 r „O magnesie, ciałach magnetycznych i o wielkim magnesie ziemskim”:wielkim magnesie ziemskim”:
Dowiódł, że przyczyną orientacji igły magnesu jest magnetyzm ziemski
Odkrył indukcję magnetyczną Niestety nie zauważył związku zjawisk
elektrycznych z magnetycznymi Wprowadził nazwę elektryczność
(elektron=bursztyn)
1600 r „O magnesie, ciałach magnetycznych i o 1600 r „O magnesie, ciałach magnetycznych i o wielkim magnesie ziemskim”:wielkim magnesie ziemskim”:
Dowiódł, że przyczyną orientacji igły magnesu jest magnetyzm ziemski
Odkrył indukcję magnetyczną Niestety nie zauważył związku zjawisk
elektrycznych z magnetycznymi Wprowadził nazwę elektryczność
(elektron=bursztyn)
WdWI 2013 PŁ 44
Butelka lejdejska
Pieter VAN MUSSCHEN-BROEKPieter VAN MUSSCHEN-BROEK
(1746)(1746)Naukowiec z kamienia pomorskiego KLEIST (1745) próba naelektryzowania gwoździa (skóra ręki-warstwa wilgoci wewnątrz kolby=pierwszy opisany kondensator)Arka przymierza1749 Watson naczynie oklejone folią cynkową
Pieter VAN MUSSCHEN-BROEKPieter VAN MUSSCHEN-BROEK
(1746)(1746)Naukowiec z kamienia pomorskiego KLEIST (1745) próba naelektryzowania gwoździa (skóra ręki-warstwa wilgoci wewnątrz kolby=pierwszy opisany kondensator)Arka przymierza1749 Watson naczynie oklejone folią cynkową
WdWI 2013 PŁ 45
Butelka lejdejska
Naczynie ze szkła wypełnione wodą i zatkane korkiem który był przebity na wylot miedzianym drutem. Butelkę można było naładować elektrycznie stykając pręt z naładowanym ciałem. Poprzez drut i wodę prąd dostawał się do środka naczynia i ładował dodatnio lub ujemnie jego wewnętrzne ścianki. Pojemność elektryczną można zwiększyć pokrywając szkło od zewnątrz i wewnątrz folią przewodzącą prąd, oraz przedłużając drut tak, aby zetknął się z zewnętrzną warstwą folii.
Naczynie ze szkła wypełnione wodą i zatkane korkiem który był przebity na wylot miedzianym drutem. Butelkę można było naładować elektrycznie stykając pręt z naładowanym ciałem. Poprzez drut i wodę prąd dostawał się do środka naczynia i ładował dodatnio lub ujemnie jego wewnętrzne ścianki. Pojemność elektryczną można zwiększyć pokrywając szkło od zewnątrz i wewnątrz folią przewodzącą prąd, oraz przedłużając drut tak, aby zetknął się z zewnętrzną warstwą folii.
SKOK W
teraźniejszość
WdWI 2013 PŁ 46
Teoria zjawisk elektrycznychTeoria zjawisk elektrycznych
Benjamin Franklin (1706-1790)Benjamin Franklin (1706-1790) człowiek renesansuczłowiek renesansuUniwersalna „materia elektryczna”Uniwersalna „materia elektryczna”Pojęcie ciał naładowanych (dodatnio: Pojęcie ciał naładowanych (dodatnio: nadmiar materii elektrycznej; ujemnie nadmiar materii elektrycznej; ujemnie niedomiar) niedomiar)Elektryczna natura błyskawicy (1750)Elektryczna natura błyskawicy (1750)Wynalazca piorunochronu (Dalibard z Wynalazca piorunochronu (Dalibard z Francji chyba był pierwszy)Francji chyba był pierwszy)
Benjamin Franklin (1706-1790)Benjamin Franklin (1706-1790) człowiek renesansuczłowiek renesansuUniwersalna „materia elektryczna”Uniwersalna „materia elektryczna”Pojęcie ciał naładowanych (dodatnio: Pojęcie ciał naładowanych (dodatnio: nadmiar materii elektrycznej; ujemnie nadmiar materii elektrycznej; ujemnie niedomiar) niedomiar)Elektryczna natura błyskawicy (1750)Elektryczna natura błyskawicy (1750)Wynalazca piorunochronu (Dalibard z Wynalazca piorunochronu (Dalibard z Francji chyba był pierwszy)Francji chyba był pierwszy)
WdWI 2013 PŁ 47
Pierwsze eksperymentyCharles August Coulomb (F) 1736-1806
+
+
-
WdWI 2013 PŁ 48
Pierwsze eksperymentyCharles August Coulomb (F) 1736-1806
Wyznaczył eksperymentalnie siłe Wyznaczył eksperymentalnie siłe oddziaływania na siebie ładunkówoddziaływania na siebie ładunkówWaga skrętnaWaga skrętnaŁadunek punktowy Ładunek punktowy definicja definicja (wymiary wielokrotnie mniejsze od (wymiary wielokrotnie mniejsze od odległości naładowanych ciał)odległości naładowanych ciał)
Wyznaczył eksperymentalnie siłe Wyznaczył eksperymentalnie siłe oddziaływania na siebie ładunkówoddziaływania na siebie ładunkówWaga skrętnaWaga skrętnaŁadunek punktowy Ładunek punktowy definicja definicja (wymiary wielokrotnie mniejsze od (wymiary wielokrotnie mniejsze od odległości naładowanych ciał)odległości naładowanych ciał)
WdWI 2013 PŁ 49
Określenie siłę wzajemnego Określenie siłę wzajemnego oddziaływania dwóch naładowanych kuloddziaływania dwóch naładowanych kulZetknął trzecią nienaładowaną kulę z Zetknął trzecią nienaładowaną kulę z jedną z badanych (prawo zachowania jedną z badanych (prawo zachowania ładunku) zmniejszając jej ładunek o połowęładunku) zmniejszając jej ładunek o połowęZmieniając odległości 2,3,4 krotnie Zmieniając odległości 2,3,4 krotnie uzyskał 4,9,16 krotne zmniejszenie siły uzyskał 4,9,16 krotne zmniejszenie siły oddziaływaniaoddziaływania
Określenie siłę wzajemnego Określenie siłę wzajemnego oddziaływania dwóch naładowanych kuloddziaływania dwóch naładowanych kulZetknął trzecią nienaładowaną kulę z Zetknął trzecią nienaładowaną kulę z jedną z badanych (prawo zachowania jedną z badanych (prawo zachowania ładunku) zmniejszając jej ładunek o połowęładunku) zmniejszając jej ładunek o połowęZmieniając odległości 2,3,4 krotnie Zmieniając odległości 2,3,4 krotnie uzyskał 4,9,16 krotne zmniejszenie siły uzyskał 4,9,16 krotne zmniejszenie siły oddziaływaniaoddziaływania
rrqq
kF 12
21 rr
qqkF 1
221
WdWI 2013 PŁ 50
Coulomb sformułował analogiczne prawo Coulomb sformułował analogiczne prawo ujmujące w zależności ilościowe ujmujące w zależności ilościowe oddziaływanie na siebie mas magnetycznychoddziaływanie na siebie mas magnetycznychDokonał przełomu otwierając okres Dokonał przełomu otwierając okres ilościowego określania wielkości ilościowego określania wielkości elektrycznychelektrycznych
Coulomb sformułował analogiczne prawo Coulomb sformułował analogiczne prawo ujmujące w zależności ilościowe ujmujące w zależności ilościowe oddziaływanie na siebie mas magnetycznychoddziaływanie na siebie mas magnetycznychDokonał przełomu otwierając okres Dokonał przełomu otwierając okres ilościowego określania wielkości ilościowego określania wielkości elektrycznychelektrycznych
WdWI 2013 PŁ 51
Narodziny elektrotecNarodziny elektrotechhniki 1786niki 1786
Luigi Galvani Luigi Galvani włoski lekarz eksperymentujący z włoski lekarz eksperymentujący z żabimi udkami (fałszywe przekonanie o odkryciu żabimi udkami (fałszywe przekonanie o odkryciu elektryczności zwierzęcej)elektryczności zwierzęcej)Aleksander Volta (ur. 1745 w Como):Aleksander Volta (ur. 1745 w Como):
Prąd elektryczny pobudzający mięsień żaby powstaje na skutek różnicy potencjałów pomiędzy dwoma metalami ( w doświadczeniu Galvaniego: miedź i żelazo) zanurzonymi w elektrolicie (tkanka mięśniowa)
Luigi Galvani Luigi Galvani włoski lekarz eksperymentujący z włoski lekarz eksperymentujący z żabimi udkami (fałszywe przekonanie o odkryciu żabimi udkami (fałszywe przekonanie o odkryciu elektryczności zwierzęcej)elektryczności zwierzęcej)Aleksander Volta (ur. 1745 w Como):Aleksander Volta (ur. 1745 w Como):
Prąd elektryczny pobudzający mięsień żaby powstaje na skutek różnicy potencjałów pomiędzy dwoma metalami ( w doświadczeniu Galvaniego: miedź i żelazo) zanurzonymi w elektrolicie (tkanka mięśniowa)
WdWI 2013 PŁ 52
Ogniwo VoltyOgniwo Volty
• Stos srebrnych i cynowych krążków przedzielonych zwilżonymi kawałkami sukna lub papieru pozwalający na uzyskanie ciągłego prądu elektrycznego
WdWI 2013 PŁ 53
Demonstracja ogniwa i zaszczytyDemonstracja ogniwa i zaszczyty
• Prezentacja wynalazku w listopadzie 1801 r
• Pamiątkowy medal od Napoleona
• Tytuł hrabiego i nominacja na senatora
• Mariaż polityki z nauką
WdWI 2013 PŁ 54
Hans Christian Oersted (ur.1777)Hans Christian Oersted (ur.1777)
• Zauważył, że igła magnetyczna umieszczona równolegle do przewodu odchyla się, gdy przez przewód płynie prąd
• Przyczynił się do wynalezienia elektromagnesu i telegrafu
WdWI 2013 PŁ 55
Andre Maria Ampere (ur.1775)Andre Maria Ampere (ur.1775)
• Kontynuator prac Oersteda
• Wzajemne oddziaływanie przewodników z prądem zjawiska elektrodynamiczne
• Prekursor miernika prądu elektrycznego
WdWI 2013 PŁ 56
Georg Simon Ohm
„„Matematyczne ujęcie obwodu Matematyczne ujęcie obwodu elektrycznego” (1827)elektrycznego” (1827)Protesty innych naukowcówProtesty innych naukowców pozbawienie stanoiska wykładowcy w pozbawienie stanoiska wykładowcy w KoloniiKoloniiRehabilitacja po sześciu latach (dzięki Rehabilitacja po sześciu latach (dzięki Karolowi Gaussowi i Wilhelmowi Karolowi Gaussowi i Wilhelmowi Weberowi)Weberowi)
„„Matematyczne ujęcie obwodu Matematyczne ujęcie obwodu elektrycznego” (1827)elektrycznego” (1827)Protesty innych naukowcówProtesty innych naukowców pozbawienie stanoiska wykładowcy w pozbawienie stanoiska wykładowcy w KoloniiKoloniiRehabilitacja po sześciu latach (dzięki Rehabilitacja po sześciu latach (dzięki Karolowi Gaussowi i Wilhelmowi Karolowi Gaussowi i Wilhelmowi Weberowi)Weberowi) RIU RIU
WdWI 2013 PŁ 57
Michael Faraday
Zjawisko indukcji Zjawisko indukcji elektromagnetycznej (1831)elektromagnetycznej (1831)Model maszyny elektrycznejModel maszyny elektrycznejOdkrycie praw elektrolizy Odkrycie praw elektrolizy Koncepcja pól elektrycznych i Koncepcja pól elektrycznych i magnetycznychmagnetycznych„„Exegi monumentum aere Exegi monumentum aere perennius”perennius”
Zjawisko indukcji Zjawisko indukcji elektromagnetycznej (1831)elektromagnetycznej (1831)Model maszyny elektrycznejModel maszyny elektrycznejOdkrycie praw elektrolizy Odkrycie praw elektrolizy Koncepcja pól elektrycznych i Koncepcja pól elektrycznych i magnetycznychmagnetycznych„„Exegi monumentum aere Exegi monumentum aere perennius”perennius”
WdWI 2013 PŁ 58
James Clerk Maxwell
Edynburg 1831, wychowany w dobrach swego ojca w Glenlair (Szkocja)Uniwersytet w Edynburgu (w wieku 16 lat)1855 „O Faradayowskich liniach sił”1856 profesor fizyki teoretycznej w AberdeenProfesor Kings College1871 profesor fizyki doświadczalnej w Cambridge
Edynburg 1831, wychowany w dobrach swego ojca w Glenlair (Szkocja)Uniwersytet w Edynburgu (w wieku 16 lat)1855 „O Faradayowskich liniach sił”1856 profesor fizyki teoretycznej w AberdeenProfesor Kings College1871 profesor fizyki doświadczalnej w Cambridge
WdWI 2013 PŁ 59
James Clerk Maxwelldokonania:
1873: „Traktat o elektryczności i magnetyzmie” teoria fal elektromagnetycznych (doświadczalnie potwierdzona przez Hertza ) początek radiotechnikiOpisanie i uogólnienie wszystkich znanych dotąd zjawisk elektromagnetycznych.
1873: „Traktat o elektryczności i magnetyzmie” teoria fal elektromagnetycznych (doświadczalnie potwierdzona przez Hertza ) początek radiotechnikiOpisanie i uogólnienie wszystkich znanych dotąd zjawisk elektromagnetycznych.
WdWI 2013 PŁ 60
Równania Maxwella:
trot
D
JH
trot
B
EED HB
1863
WdWI 2013 PŁ 61
Fale elektromagnetyczne
WdWI 2013 PŁ 62
Fale elektromagnetyczne
E
H
WdWI 2013 PŁ 63
WdWI 2013 PŁ 64
Inne znane i ważne postacie:James JouleJames Joule (GB) 1818-89 prawo dotyczące wydzielania ciepła podczas przepływu prąduHeinrich Emil LenzHeinrich Emil Lenz (D) 1804-85 zasady elektrodynamikiHerman HelmholtzHerman Helmholtz (D) 1824-94 prawo zachowania energii, uzupełnienie teorii Maxwella, teoria elektrolizyGustaw KirchhoffGustaw Kirchhoff (D) 1824-77 twórca teorii obwodów elektrycznychHendrik LorentzHendrik Lorentz (NL) 1853-1928 podstawy elektromagnetycznej teorii światła
James JouleJames Joule (GB) 1818-89 prawo dotyczące wydzielania ciepła podczas przepływu prąduHeinrich Emil LenzHeinrich Emil Lenz (D) 1804-85 zasady elektrodynamikiHerman HelmholtzHerman Helmholtz (D) 1824-94 prawo zachowania energii, uzupełnienie teorii Maxwella, teoria elektrolizyGustaw KirchhoffGustaw Kirchhoff (D) 1824-77 twórca teorii obwodów elektrycznychHendrik LorentzHendrik Lorentz (NL) 1853-1928 podstawy elektromagnetycznej teorii światła
WdWI 2013 PŁ 65
Wybrane zastosowania elektryczności:Silnik elektryczny Silnik elektryczny FaradaySamowzbudne maszyny elektryczne Samowzbudne maszyny elektryczne Werner SiemensPrądy trójfazowe Prądy trójfazowe Doliwo-DobrowolskiSilnik indukcyjny dwufazowy Silnik indukcyjny dwufazowy N.TeslaOgniwa i akumulatory Ogniwa i akumulatory Volta, Kirchhoff, Bunsen
AKUMULATORAKUMULATOR Gaston Plante (ołowiany 1860), Tomasz Edison (zasadowy)
OświetlenieOświetlenie Lampa łukowa Paweł Mikołajewicz
Silnik elektryczny Silnik elektryczny FaradaySamowzbudne maszyny elektryczne Samowzbudne maszyny elektryczne Werner SiemensPrądy trójfazowe Prądy trójfazowe Doliwo-DobrowolskiSilnik indukcyjny dwufazowy Silnik indukcyjny dwufazowy N.TeslaOgniwa i akumulatory Ogniwa i akumulatory Volta, Kirchhoff, Bunsen
AKUMULATORAKUMULATOR Gaston Plante (ołowiany 1860), Tomasz Edison (zasadowy)
OświetlenieOświetlenie Lampa łukowa Paweł Mikołajewicz
WdWI 2013 PŁ 66
Wybrane zastosowania elektryczności: Żarówka Żarówka 1879 Tomasz Edison
Przesyłanie energii na odległość Przesyłanie energii na odległość Marcel Deprez, Oskar Miller 1882 (57km,
1.1kW, 1.52kV) 1891 Michał Doliwo-Dobrowolski, O.Miller
(175km 150kW, 14kV Laufen-Frankfurt)TelekomunikacjaTelekomunikacja
Telegraf Paweł Szyling Klucz telegraficzny Samuel Morse, Joseph
Henry
Żarówka Żarówka 1879 Tomasz EdisonPrzesyłanie energii na odległość Przesyłanie energii na odległość
Marcel Deprez, Oskar Miller 1882 (57km, 1.1kW, 1.52kV)
1891 Michał Doliwo-Dobrowolski, O.Miller (175km 150kW, 14kV Laufen-Frankfurt)
TelekomunikacjaTelekomunikacja Telegraf Paweł Szyling Klucz telegraficzny Samuel Morse, Joseph
Henry
WdWI 2013 PŁ 67
1838 TELEGRAF
Samuel E.B. Morse wykorzystuje odkryte w 1820 Przez Ch.Oersteda właściwości elektromagnetyzmu
WdWI 2013 PŁ 68
Wybrane zastosowania elektryczności:
Telekomunikacja (cd)Telekomunikacja (cd) Kabel telegraficzny Ernst Werner Siemens Telefon Graham Bell(1876) , Philip Reiss Radio
Aleksander Popow 1895 Gulielmo Marconi 1896
Światłowód (Tyndall 1870, Wheeler 1880)Światłowód (Tyndall 1870, Wheeler 1880) Laser 1957...............Laser 1957...............
Telekomunikacja (cd)Telekomunikacja (cd) Kabel telegraficzny Ernst Werner Siemens Telefon Graham Bell(1876) , Philip Reiss Radio
Aleksander Popow 1895 Gulielmo Marconi 1896
Światłowód (Tyndall 1870, Wheeler 1880)Światłowód (Tyndall 1870, Wheeler 1880) Laser 1957...............Laser 1957...............
WdWI 2013 PŁ 69
1873 Telefon
Graham Bell (1847-1922) Patent z 1876 roku
WdWI 2013 PŁ 70
Radio 1865Konstruktorpierwszego radiaG.Marconi
WdWI 2013 PŁ 71
TUBA Z MEMBRANĄ
RUCHOMA MEMBRANA MODULUJE ŚWIATŁO
WIĄZKA ŚWIATŁA
~ 200 METRÓW
PROSTOWNIK SELENOWY GŁOŚNIK
Rys.4 Doświadczenie G.Bella
Reflektor
Trochę o koncepcji światłowodu
WdWI 2013 PŁ 72Rys.5 Doświadczenie Johna Tyndalla
1870
WdWI 2013 PŁ 73
1880
WdWI 2013 PŁ 74
n1 RDZEŃ
n2 < n1 Płaszcz
Propagacja promieni świetlnych wzdłuż światłowodu
WdWI 2013 PŁ 75
ŚWIATŁOWÓD –POJĘCIA PODSTAWOWE
•ŚWIATŁOWÓD jest (na ogół) cylindrycznym falowodem dielektrycznym wykonanym z niskostratnego materiału (np. szkła kwarcowego)
WdWI 2013 PŁ 76
Dygresja : światło laserowe
• LIGT AMPLIFICATION BY THE SIMULATED EMISSION OF RADIATION
• ŚWIATŁA WZMACNIANIE WYMUSZONĄ EMISJĄ PROMIENIOWANIA
WdWI 2013 PŁ 77
Rozkład elektronów w powłokach atomu sodu
• Dostarczenie energii może przesunąć elektron na wyższy poziom=> stan wzbudzenia
• Atom w takim stanie dąży do minimalizacji energii: emituje energię i wraca do STANU PODSTAWOWEGO
• Ta wyemitowana energia to może być FOTON światła
J¹ dro
n=1
n=2 n=3 n=4
1e
8e
2e
0e
fhE podswzb EEhc
WdWI 2013 PŁ 78
Emisja wymuszona
• Ta sama energia, długość fali, kierunek ruchu, faza i polaryzacja
FOTON
STAN WZBUDZENIA
FOTONWZBUDZAJ¥ CY
STAN PODSTAWOWY
FOTONWZBUDZONY
2h
E
Z zasady nieoznaczonościHeisenberga:
Czas życia stanuwzbudzonego
WdWI 2013 PŁ 79
Cząstka o dwóch poziomach energetycznych.Kiedy dominuje emisja wymuszona?
• Warunek dominacji emisji wymuszonej:
E N
EMISJA
E N1 1
2 2
WZBUDZANIE
12 NN
WdWI 2013 PŁ 80
Wzmocnienie uzyskamy jeśli doprowadzimy do tzw.inwersji obsadzeń
WdWI 2013 PŁ 81
Dioda laserowa
WdWI 2013 PŁ 82
Laser He-Ne Nastawa precyzyjna luster
Zwierciado Brewstera
Stabilne kovarove pytki lustra
Zwierciado o wys. wsp odbicia.
Zbiornik gazu
Strumieńwyjściowy
Osłona aluminiowa
Katoda
Mieszanka gazowa
Anoda
Zasilanie prądowo sterowane
Osłona lusterSoczewka
kolimacyjna
Izolacja antywstrząs
owa
WdWI 2013 PŁ 83
Polacy w historii elektrotechniki: Michał Doliwo-Dobrowolski energetyka, prądy
trójfazowe Kazimierz Drewnowski działacz NOTU,
elektryfikacja kraju, technika wysokich napięć Ignacy Mościcki technologia produkcji
kondensatorów Wiktor Biernacki omal nie wynalazł radia Julian Ochorowicz człowiek renesansu
(przesyłanie obrazów, mikrofon, właściwości elektryczne organizmu)
Napoleon Nikodem Cybulski (fizjolog, twórca elektroencefalografii)
Michał Doliwo-Dobrowolski energetyka, prądy trójfazowe
Kazimierz Drewnowski działacz NOTU, elektryfikacja kraju, technika wysokich napięć
Ignacy Mościcki technologia produkcji kondensatorów
Wiktor Biernacki omal nie wynalazł radia Julian Ochorowicz człowiek renesansu
(przesyłanie obrazów, mikrofon, właściwości elektryczne organizmu)
Napoleon Nikodem Cybulski (fizjolog, twórca elektroencefalografii)
WdWI 2013 PŁ 84
Józef Herman Osiński, w zakonie Kazimierz (1738-
1802) • Pierwszy elektryk polski, pionier techniki
odgromowej, pedagog, autor i tłumacz dzieł z zakresu fizyki, chemii, i metalurgii, pionier fizjologii roślin w Polsce.
• W roku 1784 wydał pierwszą książkę z elektrotechniki w Polsce " Sposób ubezpieczający życie i majątki od piorunów". Otrzymał za nią złoty medal od króla Stanisława Augusta. Dawał w niej wskazówki jak należy konstruować i zakładać piorunochrony oraz przedstawiał poradnik ratowania osób porażonych piorunami.
WdWI 2013 PŁ 85
Michał Doliwo-Dobrowolski(1862-1919)Michał Doliwo-Dobrowolski(1862-1919)
• Pionier techniki prądu trójfazowego • Autor pierwszej prądnicy prądu
zmiennego 3-fazowego z wirującym polem magnetycznym.
• Uzyskał kilka patentów na transformatory trójfazowe, przyrządy pomiarowe (np. fazomierz) i
• Pracował nad generatorami dużej mocy dla hydroelektrowni
• Opracował założenia techniczne pierwszej na świecie trójfazowej elektrowni wodnej na Renie w Rheinfelden, zbudowanej w 1895r.
WdWI 2013 PŁ 86
Kazimierz Drewnowski (1881-1952)
• Pierwszy mianowany w Polsce profesor elektrotechniki, mianowany w r.ak. 1915/16 w Politechnice Warszawskiej.
• Twórca szkół:– miernictwa elektrycznego, – techniki wysokich napięć – materiałów elektrotechnicznych.
• Jego prace dotyczyły badania rozkładów napięcia w układach izolacyjnych i metod pomiarów wysokiego napięcia.
• Twórca metoda kompensacyjnego pomiaru rozkładu pola elektrycznego,
WdWI 2013 PŁ 87
Ignacy Mościcki (1867-1946) - prezydent RP (VI 1926 - IX 1939)
• inżynier chemik, profesor elektrochemii, wynalazca
• wielkie zasługi w dziedzinie elektrotechniki wielkie zasługi w dziedzinie elektrotechniki (technika wysokich napięć i ochrona (technika wysokich napięć i ochrona przepięciowa)przepięciowa)
• odkrył wyładowania powierzchniowe i opublikował prace z dziedziny wytrzymałości dielektryków na przebicie.
• opracowywał technologie chemiczne (kwas azotowy, nawozy sztuczne i rafinacja ropy naftowej)
• projektował fabryki chemiczne.• opracował wysokonapięciowe kondensatory
produkowane we Fryburgu przez ok. 20 lat pod nazwą kondensatorów Mościckiego.
WdWI 2013 PŁ 88
Napoleon Nikodem Cybulski (1854-1919)
• Twórca encefalografii. • Badał zjawiska elektryczne w mięśniach, nerwach
i korze mózgowej. Wyniki badań tych zjawisk stworzyły podłoże, na którym powstała współczesna encefalografia.
• Autor wielu prac z zakresu fizjologii fizykalnej, np.: -– studia nad szybkością krążenia krwi przy pomocy foto-
chemo-tachometru (przyrządu własnego pomysłu), -– zjawiska elektryczne w mięśniach, nerwach i w
korze mózgowej (ostatnie wspólnie z Beckiem), – zastosowanie kondensatora przy badaniu
pobudliwości nerwów i mięśni, - – badanie ciepłoty z pomocą mikrokalorymetru
własnego pomysłu itd.
WdWI 2013 PŁ 89
Julian Ochorowicz (1850-1917)
• Pierwszy Polak zajmujący się przesyłaniem obrazów na odległość.
• Filozof, lekarz, psycholog, literat, wynalazca. • Zasada szeregowego analizowania i
odtwarzania obrazów podana przez niego jest wykorzystywana we współczesnej TV.
• Pionier w dziedzinie telefonii wynalazca mikrofonów telefonu głośno-mówiącego.
• Eksperymentował w dziedzinie elektryczności i elektromagnetyzmu oraz badał zjawiska z zakresu parapsychologii, a zwłaszcza hipnotyzmu i właściwości elektrycznych ciała ludzkiego.
WdWI 2013 PŁ 90
Wiktor Biernacki (1869 - 1918)
• pionier polskiej radiotechniki. • organizuje pracowni fizycznej w szkole
Wawelberga i Rotwanda.• wyniki swoich badań publikuje, min. w:
– "Badania wstępne nad oporem iskry", – "Promienie elektryczne", – "O zachowaniu przewodników wobec
szybkich wahań magnetycznych".
• Jeden z pionierów radiologii w Polsce
WdWI 2013 PŁ 91
Wielkości fizyczne i jednostki
Wielkość fizyczna: cecha zjawiska fizycznego lub właściwość ciała, którą można zmierzyć.
Wielkość fizyczna: cecha zjawiska fizycznego lub właściwość ciała, którą można zmierzyć.
Przykłady:
napięcie elektryczne 1[U]=1V
admitancja (przewodność) 1[Y]=1S
natężenie pola magnetycznego 1[B]=1H
Przykłady:
napięcie elektryczne 1[U]=1V
admitancja (przewodność) 1[Y]=1S
natężenie pola magnetycznego 1[B]=1H
WdWI 2013 PŁ 92
Wielkości fizyczne i jednostki
Układ wielkości fizycznych
Zbiór wielkości fizycznych obejmujących wszystkie lub niektóre dziedziny fizyki
Układ wielkości fizycznych
Zbiór wielkości fizycznych obejmujących wszystkie lub niektóre dziedziny fizyki
WIELKOŚĆ PODSTAWOWA – umownie przyjęta za niezależną od pozostałychWIELKOŚĆ POCHODNA ->określana w
zależności od wielkości podstawowychJednostka miary wielkości fizycznej
Wartość danej wielkości, której umownie Wartość danej wielkości, której umownie przyporządkowuje się wartość liczbową równą jednościprzyporządkowuje się wartość liczbową równą jedności
WIELKOŚĆ PODSTAWOWA – umownie przyjęta za niezależną od pozostałychWIELKOŚĆ POCHODNA ->określana w
zależności od wielkości podstawowychJednostka miary wielkości fizycznej
Wartość danej wielkości, której umownie Wartość danej wielkości, której umownie przyporządkowuje się wartość liczbową równą jednościprzyporządkowuje się wartość liczbową równą jedności
WdWI 2013 PŁ 93
Jednostki podstawowe układu SIJednostki podstawowe układu SI
Jednostki podstawoweJednostki podstawowe
Nr WielkośćJednostka miary
DefinicjaDefinicjanazwa oznaczenie
1 ......
4Prąd elektryczny amper A
Jest to prąd elektryczny stały, który płynąc w dwóch równoległych prostoliniowych przewodach o przekroju kołowym znikomo małym, umieszczonych w próżni w odległości 1 m (metr) od siebie wywołałyby między tymi przewodami siłę 2*10-7
N na każdy metr długości
7 .......
WdWI 2013 PŁ 94
Wielokrotności jednostek miarWielokrotności jednostek miar
Przedrostek OznaczenieOznaczenie Mnożnik
eksaeksa EE 1018
petapeta PP 1015
teratera TT 1012
gigagiga GG 109
megamega MM 106
kilokilo kk 103
hektohekto hh 102
dekadeka dada 101
WdWI 2013 PŁ 95
Podwielokrotności jednostek miarPodwielokrotności jednostek miar
Przedrostek OznaczenieOznaczenie Mnożnik
decydecy dd 10-1
centycenty cc 10-2
milimili mm 10-3
mikromikro 10-6
nanonano nn 10-9
pikopiko pp 10-12
femtofemto ff 10-15
attoatto aa 10-18
WdWI 2013 PŁ 96
Rodzaje sił w przyrodzie (1)
A.A. Grawitacyjne Grawitacyjne działające na wszystkie działające na wszystkie obiekty posiadające masęobiekty posiadające masę
B.B. Elektromagnetyczne Elektromagnetyczne między cząstkami między cząstkami niosącymi ładunek elektrycznyniosącymi ładunek elektryczny
C.C. Jądrowe silneJądrowe silneodpowiedzialne za odpowiedzialne za spajanie jądra i nukleonów, działają tylko spajanie jądra i nukleonów, działają tylko we wnętrzu i maleją szybko z odległościąwe wnętrzu i maleją szybko z odległością
D.D. Jądrowe słabeJądrowe słabe ujawniają się wobec ujawniają się wobec cząstek bez ładunku (zwanych cząstek bez ładunku (zwanych neutrinami)neutrinami)
A.A. Grawitacyjne Grawitacyjne działające na wszystkie działające na wszystkie obiekty posiadające masęobiekty posiadające masę
B.B. Elektromagnetyczne Elektromagnetyczne między cząstkami między cząstkami niosącymi ładunek elektrycznyniosącymi ładunek elektryczny
C.C. Jądrowe silneJądrowe silneodpowiedzialne za odpowiedzialne za spajanie jądra i nukleonów, działają tylko spajanie jądra i nukleonów, działają tylko we wnętrzu i maleją szybko z odległościąwe wnętrzu i maleją szybko z odległością
D.D. Jądrowe słabeJądrowe słabe ujawniają się wobec ujawniają się wobec cząstek bez ładunku (zwanych cząstek bez ładunku (zwanych neutrinami)neutrinami)
WdWI 2013 PŁ 97
Rodzaje sił w przyrodzie (2)
Główne zadanie współczesnej fizyki:Główne zadanie współczesnej fizyki:
Opracowanie spójnej teorii ujmującej Opracowanie spójnej teorii ujmującej wszystkie rodzaje odziaływań występujących wszystkie rodzaje odziaływań występujących w przyrodzie.w przyrodzie.
Zadanie współczesnej elektrotechniki Zadanie współczesnej elektrotechniki teoretycznej:teoretycznej:
Teoria sił elektromagnetycznych Teoria sił elektromagnetycznych odpowiedzialnych za istnienie atomów i odpowiedzialnych za istnienie atomów i wiązań międzyatomowych w cząsteczkachwiązań międzyatomowych w cząsteczkach
Główne zadanie współczesnej fizyki:Główne zadanie współczesnej fizyki:
Opracowanie spójnej teorii ujmującej Opracowanie spójnej teorii ujmującej wszystkie rodzaje odziaływań występujących wszystkie rodzaje odziaływań występujących w przyrodzie.w przyrodzie.
Zadanie współczesnej elektrotechniki Zadanie współczesnej elektrotechniki teoretycznej:teoretycznej:
Teoria sił elektromagnetycznych Teoria sił elektromagnetycznych odpowiedzialnych za istnienie atomów i odpowiedzialnych za istnienie atomów i wiązań międzyatomowych w cząsteczkachwiązań międzyatomowych w cząsteczkach
WdWI 2013 PŁ 98
Rodzaje sił w przyrodzie (3)
Ogólna równowaga skupisk cząsteczek Ogólna równowaga skupisk cząsteczek dodatnich i ujemnych dodatnich i ujemnych brak oddziaływania brak oddziaływaniaZakłócenie równowagi Zakłócenie równowagi teoretyczna teoretyczna możliwość wyzwolenia sił ‘ogromnych’:możliwość wyzwolenia sił ‘ogromnych’:
Jeśli każda z osób stojących blisko siebie miałaby o 1% więcej ładunków ujemnych niż dodatnich to siła odpychania byłaby zdolna zrównoważyć ciężar Ziemi!!!!!!!
Ogólna równowaga skupisk cząsteczek Ogólna równowaga skupisk cząsteczek dodatnich i ujemnych dodatnich i ujemnych brak oddziaływania brak oddziaływaniaZakłócenie równowagi Zakłócenie równowagi teoretyczna teoretyczna możliwość wyzwolenia sił ‘ogromnych’:możliwość wyzwolenia sił ‘ogromnych’:
Jeśli każda z osób stojących blisko siebie miałaby o 1% więcej ładunków ujemnych niż dodatnich to siła odpychania byłaby zdolna zrównoważyć ciężar Ziemi!!!!!!!
WdWI 2013 PŁ 99
Rodzaje sił w przyrodzie (4)
Mechanizmy utrzymujące atomy w całości: Efekty kwantowe – zasada
nieoznaczoności (średni pęd tym większy im bardziej ograniczony obszar)
Mechanizmy utrzymujące jądro atomu w całości:
Jądrowe siły nieelektryczne o małym zasięgu (maleją szybciej niż 1/r2)
Mechanizmy utrzymujące atomy w całości: Efekty kwantowe – zasada
nieoznaczoności (średni pęd tym większy im bardziej ograniczony obszar)
Mechanizmy utrzymujące jądro atomu w całości:
Jądrowe siły nieelektryczne o małym zasięgu (maleją szybciej niż 1/r2)
WdWI 2013 PŁ 100
Rodzaje sił w przyrodzie (wniosek)
Kombinacja sił elektrycznych i Kombinacja sił elektrycznych i efektów kwantowo-mechanicznych efektów kwantowo-mechanicznych określa szczegółową strukturę określa szczegółową strukturę substancji materialnych i ich substancji materialnych i ich właściwości.właściwości.
Kombinacja sił elektrycznych i Kombinacja sił elektrycznych i efektów kwantowo-mechanicznych efektów kwantowo-mechanicznych określa szczegółową strukturę określa szczegółową strukturę substancji materialnych i ich substancji materialnych i ich właściwości.właściwości.
WdWI 2013 PŁ 101
Budowa materii (1)• Cząsteczka (molekuła)
– Najmniejsza część danej substancji zdolna do samodzielnego istnienia i zachowująca cechy tej substancji• Związek chemiczny jeśli składa się z kilku
atomów różnych• Pierwiastek atomy jednakowe
• Atom– Składa się z cząsteczek elementarnych
stanowiących najmniejszą ilość pierwiastka zdolną do samodzielnego istnienia
WdWI 2013 PŁ 102
Budowa materii (2)• Teoria budowy atomu Niels Bohr
• Dookoła jądra złożonego z protonów i neutronów krążą elektrony (liczba elektronów równa liczbie protonów atom elektrycznie obojętny)
• Elektrony (cząsteczki ujemne) układają się w warstwy (powłoki)
• Od liczby elektronów w powłoce zewnętrznej zależy elektroprzewodnictwo
WdWI 2013 PŁ 103
Uproszczony model poziomów energetycznych
• Elektrony otaczają jądro w ściśle określonych powłokach (poziomach energetycznych)
• Elektron aby zająć określoną powłokę musi posiadać odpowiednią energię, tym większą im dalsza to powłoka
• Powłokom odpowiadają skwantowane poziomy energetyczne (odległości między poziomami maleją ze wzrostem n)
J¹ dro
n=1n=2
n=3
WdWI 2013 PŁ 104
Uproszczony model poziomów energetycznych.Liczba kwantowa.
• Każdy elektron posiadający energię większą od energii poziomów zwanych kontinuum to tzw. elektron swobodny
• Elektrony dążą do minimalizacji energii, czyli do obsadzania niższych poziomów energetycznych
• To dążenie ogranicza zasada PAULIEGO limitująca liczbę elektronów na danym poziomie:
J¹ dro
n=1n=2
n=3
W ATOMIE NIE MOŻE BYĆ DWÓCH IDENTYCZNYCHELEKTRONÓW (TZN. ELEKTRONÓW POSIADAJĄCYCHIDENTYCZNE KODY ZWANE LICZBAMI KWANTOWYMI)
WdWI 2013 PŁ 105
3) ml => magnetyczna liczba kwantowa (określa kierunek orbity)
4) ms => spinowa liczba kwantowa (kierunek ruchu, czy spin jest zgodny z ruchem wskazówek zegara)
Maksymalna liczba elektronów 2n2Maksymalna liczba elektronów 2n2
• ELEKTRONY I POZIOMY oznaczane są tzw. Liczbami kwantowymi:
1) n => główna liczba kwantowa (poziom energetyczny)
2) l => orbitalna liczba kwantowa (kształt orbity)
POZIOMY ENERGETYCZNE ZAPEŁANIANE SĄ SEKWENCYJNIE (OD NAJNIŻSZEGO);NAJDALSZE MOGĄ NIE BYĆ ZAPEŁNIONE CAŁKOWICIE
POZIOMY ENERGETYCZNE ZAPEŁANIANE SĄ SEKWENCYJNIE (OD NAJNIŻSZEGO);NAJDALSZE MOGĄ NIE BYĆ ZAPEŁNIONE CAŁKOWICIE
WdWI 2013 PŁ 106
E
Jądro Jądro atomoweatomowe
Elektrony swobodne poruszają się w metalu ruchem bezładnym.Zjawisko fizyczne polegające na uporządkowanym ruchu ładunków ładunków elektrycznych przez dany przekrój poprzeczny ciała przewodzącego pod wpływem pola elektrycznego nazywamy prądem elektrycznym.prądem elektrycznym.
WdWI 2013 PŁ 107
Prąd elektryczny
Zjawisko fizyczne polegające na uporządkowanym Zjawisko fizyczne polegające na uporządkowanym ruchu ładunkówruchu ładunków
Wielkość skalarna będąca ilorazem elementarnego Wielkość skalarna będąca ilorazem elementarnego ładunku przenoszonego przez dany przekrój ładunku przenoszonego przez dany przekrój poprzeczny w ciągu ciągu pewnego czasu poprzeczny w ciągu ciągu pewnego czasu elementarnego do tego czasuelementarnego do tego czasu
dtdq
)t(i dtdq
)t(i
WdWI 2013 PŁ 108
Co to jest pole?
• Tam gdzie pojawiają się ładunki powstają wzajemne odziaływania między nimi pole elektryczne
• POLE STAN PRZESTRZENI STAN PRZESTRZENI OKREŚLONY WIELKOŚCIAMI OKREŚLONY WIELKOŚCIAMI FIZYCZNYMI FIZYCZNYMI
• Rodzaje pól– Skalarne– Wektorowe– Wektorowo-skalarne
WdWI 2013 PŁ 109
PoziomiceZbocza górObszary leśne
TemperaturaKierunek wiatruPrędkość zmian
WdWI 2013 PŁ 110
W danym punkcie przestrzeni pole opisane jest przez pewną funkcję:
),,( zyxff
Pole może być płaskie lub przestrzenne.Stałe wartości pola są wyznaczone przez izopowierzchnielub izolinie.
Pole wektorowe scharakteryzowane jest przezwektor pola )z,y,x(v .
Liniami pola wektorowego nazywamy linie wyznaczające kierunek pola. Wektor pola jest w każdym punkcie styczny do linii pola.
WdWI 2013 PŁ 111
• POLE ELEKTRYCZNEPOLE ELEKTRYCZNE wywołane przez ładunki elektryczne i charakteryzujące się tym, że na nieruchome ciała naładowane umieszczone w nim działa siła
• POLE ELEKTROSTATYCZNEPOLE ELEKTROSTATYCZNE pole elektryczne wywołane przez nieruchome ładunki
• POLE MAGNETYCZNEPOLE MAGNETYCZNE wytworzone przez poruszające się ładunki elektryczne. Charakteryzuje się tym, że na poruszające się w nim ciała naładowane działa siła (magnetostatyczne: wytworzone przez magnesy trwałe i przepływ prądu stałego)
WdWI 2013 PŁ 112
Ładunek elektryczny(1)
• WŁAŚCIWOŚCI:
• Ładunki cząstek i ich układów stanowią krotność ładunku elementarnego:
To cecha cząstek elementarnych powodująca, że podlegają one działaniom elektromagnetycznym
To cecha cząstek elementarnych powodująca, że podlegają one działaniom elektromagnetycznym
C.eqel
19106021 C.eqel
19106021
WdWI 2013 PŁ 113
Ładunek elektryczny (2)
• 1C (kulomb) jednostka ładunku– to ładunek elektryczny jaki jest przenoszony w ciągu
jednej sekundy przez dany przekrój przewodu stałym prądem 1 ampera
• Masa elekronu
kg.me
31101079 kg.me
31101079
WdWI 2013 PŁ 114
Ładunek elektryczny (3)• Ładunek elektryczny cząstek nie zmienia swej
wartości podczas ruchu (nie zależy od prędkości)
• Jako ładunek rozumiemy określoną liczbę ładunków elementarnych
Prawo zachowania ładunkuPrawo zachowania ładunku
• Wypadkowy ładunek układu odosobnionego jest niezmienny
lub
• Suma algebraiczna ładunków w układzie odosobnionym jest stała
WdWI 2013 PŁ 115
• Współczesna teoria pola elektromagnetycznego opiera się na mikrocząsteczkowej budowie materii
• Klasyczne, makroskopowe podejście do teorii zjawisk elektromagnetycznych prowadzi do uproszczonego ale często wystarczająco dokładnego opisu zjawisk
• Zakładamy ciągły rozkład ładunku -ładunek jest nieskończenie podzielny co umożliwia wprowadzenie definicji gęstości ładunku
WdWI 2013 PŁ 116
Gęstość ładunku
• Jeżeli ładunek jest rozłożony równomiernie w pewnym obszarze przestrzeni to można zdefiniować gęstość objętościową ładunkugęstość objętościową ładunku
VqVq
„ro”
3
11mC
ładunek
Cq 11
objętość
311 mV
WdWI 2013 PŁ 117
Prawo Coulomba
r
1q1q
2q2q
r1
r1
Odległośćładunków
wektorjednostkowy
(wersor)
WdWI 2013 PŁ 118
Prawo Coulomba
rrqq
F 14
12
21
rrqq
F 14
12
21
21 q,q 21 q,q Ładunki punktowe
Przenikalność dielektrycznaśrodowiska
(bezwzględna)
FF
Siła oddziaływania
WdWI 2013 PŁ 119
Prawo Coulomba (ładunki jednoimienne)
r
1q1q
2q2q
r1
r1
00
00
21
21
q,q
q,q
00
00
21
21
q,q
q,q
FF
F'F
F'F
WdWI 2013 PŁ 120
Prawo Coulomba (ładunki różnoimienne)
r
1q1q
2q2q00
00
21
21
q,q
q,q
00
00
21
21
q,q
q,q
FF
F'F
F'F
WdWI 2013 PŁ 121
Natężenie pola elektrycznego (1)
Siła oddziaływania na dany ładunek, Siła oddziaływania na dany ładunek, bez względu na to ile jeszcze innych bez względu na to ile jeszcze innych ładunków występuje i bez względu ładunków występuje i bez względu na to ja się one poruszają, zależy na to ja się one poruszają, zależy jedynie odjedynie od
położenia położenia danego ładunku,danego ładunku,jegojego prędkości prędkościi jegoi jego wielkości. wielkości.
WdWI 2013 PŁ 122
Wzór Lorentza (1)
BvEqF
BvEqF
BvqEqF
BvqEqF
eF
eF
Odziaływanie pola elektrycznego na ładunek
mF
mF
Odziaływanie pola magnetycznego na ładunek w ruchu
WdWI 2013 PŁ 123
Wzór Lorentza (2) BvEqF
BvEqF
qq Ładunek punktowy
FF
Siła oddziaływania na ładunek
EE
Natężenie pola elektrycznego
BB
Natężenie pola magnetycznego
WdWI 2013 PŁ 124
Wzór Lorentza (3) BvEqF
BvEqF
BB
vv
BvBv
WdWI 2013 PŁ 125
Natężenie pola elektrycznego (def)
Natężeniem pola elektrycznego w Natężeniem pola elektrycznego w dowolnym punkcie, w którym pole dowolnym punkcie, w którym pole istnieje, nazywamy wielkość istnieje, nazywamy wielkość wektorową, której wartość mierzymy wektorową, której wartość mierzymy ilorazem siły działającej na ilorazem siły działającej na umieszczony w tym punkcie ładunek umieszczony w tym punkcie ładunek próbny próbny do wartości tego ładunkudo wartości tego ładunku
WdWI 2013 PŁ 126
Natężenie pola elektrycznego (wzór)
qF
E
qF
E
qF
limEq
0
qF
limEq
0
mV
mAAV
msAsW
mCJ
mCmN
CN
qF
E
11
111
111
1
mV
mAAV
msAsW
mCJ
mCmN
CN
qF
E
11
111
111
1
WdWI 2013 PŁ 127
Pole elektryczne ładunku punktowego
P(x,y,z)
0Q 0Q
)z,y,x(E
)z,y,x(E
r1
r1
rr
r
rQ
qr
qF
E 14
14
2
2
r
r
rQ
qr
qF
E 14
14
2
2
Ładunek próbny
WdWI 2013 PŁ 128
Linie sił pola elektrycznego
Jednym ze sposobów graficznego Jednym ze sposobów graficznego przedstawienia pola elektrycznego jest przedstawienia pola elektrycznego jest wyrysowanie wyrysowanie linii polalinii pola. Są to krzywe, do . Są to krzywe, do których styczne w każdym punkcie których styczne w każdym punkcie pokrywają się z kierunkiem natężenia pokrywają się z kierunkiem natężenia pola. (Po nich poruszałby się nie pola. (Po nich poruszałby się nie zakłócający pola dodatni ładunek próbny.)zakłócający pola dodatni ładunek próbny.)
WdWI 2013 PŁ 129
Linie sił pola elektrycznego ładunku punktowego (+)
+
WdWI 2013 PŁ 130
Linie sił pola elektrycznego ładunku punktowego (-)
-
WdWI 2013 PŁ 131
Linie sił pola od dwóch równych ładunków różnoimiennych
WdWI 2013 PŁ 132
Linie sił pola od dwóch równych ładunków dodatnich
WdWI 2013 PŁ 133
Polaryzacja• Cząsteczka jako całość jest obojętna ładunki elektronów
i jąder równoważą się• Nie wyklucza to posiadania właściwości elektrycznych:
zastąpmy ładunki jąder wypadkowym ładunkiem +q +q i umieśćmy go w środku ciężkości ładunków składowych; podobnie ujemne ładunki zastąpmy ładunkiem -q -q
• Otrzymamy model cząsteczki zwany dipolem o Otrzymamy model cząsteczki zwany dipolem o momencie pmomencie pee
+ -
q qqq
epep ll
WdWI 2013 PŁ 134
Polaryzacja
+
-
q q
qqepep
ll
1F
1F
2F
2F
EE
WdWI 2013 PŁ 135
Polaryzacja (cd)• Def. Zmiana natężenia pola elektrycznego w dielektryku Def. Zmiana natężenia pola elektrycznego w dielektryku
w stosunku do natężenia w próżni jest efektem w stosunku do natężenia w próżni jest efektem polaryzacji.polaryzacji.
• Przy braku pola elektrycznego dielektryk jest obojętny Przy braku pola elektrycznego dielektryk jest obojętny elektrycznie; w zewnętrznym polu dipole wytwarzające elektrycznie; w zewnętrznym polu dipole wytwarzające własne pole elektryczne ustawiają się tak, że ich własne pole elektryczne ustawiają się tak, że ich wypadkowe pole przeciwdziała zewnętrznemu osłabiając wypadkowe pole przeciwdziała zewnętrznemu osłabiając je. Stopień polaryzacji określa wektor polaryzacji je. Stopień polaryzacji określa wektor polaryzacji proporcjonalny do wektora natężenia pola proporcjonalny do wektora natężenia pola elektrycznego:elektrycznego:
EEP or
EEP or
Podatność bezwzględna
WdWI 2013 PŁ 136
Wektor indukcji• Wprowadźmy nową wielkość wektorowąWprowadźmy nową wielkość wektorową
PED o
PED o
EEED roo
1 EEED roo
1
r rED ro
ED ro
WdWI 2013 PŁ 137
Wektor indukcji (cd)
ED ro
ED ro
221
11111
mC
mVVC
mV
mF
ED
221
11111
mC
mVVC
mV
mF
ED
WdWI 2013 PŁ 138
Wektor indukcji (interpretacja)• W dielektryku istnieją tzw. ładunki związane W dielektryku istnieją tzw. ładunki związane
(efekt polaryzacji)(efekt polaryzacji)
• Pierwotnym źródłem pola są ładunki swobodnePierwotnym źródłem pola są ładunki swobodne
• W dielektryku na pole ładunków swobodnych W dielektryku na pole ładunków swobodnych nakłada się pole od ładunków związanychnakłada się pole od ładunków związanych
• Wektor natężenia E odpowiada polu Wektor natężenia E odpowiada polu wypadkowemuwypadkowemu
• Wektor indukcji D charakteryzuje zatem pole od Wektor indukcji D charakteryzuje zatem pole od ładunków swobodnych (ale przy takim ich ładunków swobodnych (ale przy takim ich rozmieszczeniu jak w obecności dielektryka)rozmieszczeniu jak w obecności dielektryka)
WdWI 2013 PŁ 139
Strumień indukcji
SD SD
CmmC
SD 111111 2
2 Cm
mC
SD 111111 2
2
Wartość wektoraindukcji (prostopadła
do powierzchni S i stała na całej powierzchni)
Pole powierzchni przez którą
przenika wektor indukcji
S
D
D
WdWI 2013 PŁ 140
StrumieStrumień indukcji w przypadku ogólnymń indukcji w przypadku ogólnym
m
iii SdD
1
m
iii SdD
1
S
iD
iD
idSidSiSd
iSd
ii
m
iini dSD
1
m
iini dSD
1
niD niD
normalna
i
m
iii cosdSD
1
i
m
iii cosdSD
1
WdWI 2013 PŁ 141
StrumieStrumień indukcji w przypadku ogólnymń indukcji w przypadku ogólnym
m
iii SdD
1
m
iii SdD
1
mDla mDla
S
SdD
S
SdD
Całka powierzchniowa
WdWI 2013 PŁ 142
Prawo GaussaPrawo Gaussa
S
QSdD
S
QSdD
Strumień indukcji przez dowolną Strumień indukcji przez dowolną powierzchnię zamkniętą równa się powierzchnię zamkniętą równa się sumie algebraicznej ładunków sumie algebraicznej ładunków elektrycznych obejmowanych przez tę elektrycznych obejmowanych przez tę powierzchniępowierzchnię
Strumień indukcji przez dowolną Strumień indukcji przez dowolną powierzchnię zamkniętą równa się powierzchnię zamkniętą równa się sumie algebraicznej ładunków sumie algebraicznej ładunków elektrycznych obejmowanych przez tę elektrycznych obejmowanych przez tę powierzchniępowierzchnię
WdWI 2013 PŁ 143
Pole magnetostatyczne
• POLE MAGNETYCZNEPOLE MAGNETYCZNE wytworzone przez poruszające się ładunki elektryczne. Charakteryzuje się tym, że na poruszające się w nim ciała naładowane działa siła
• POLE MAGNETOSTATYCZNEPOLE MAGNETOSTATYCZNE stałe w czasie pole wytworzone przez magnesy trwałe i przez prądy stałe.
WdWI 2013 PŁ 144
WdWI 2013 PŁ 145
Siły w polu magnetycznym
BvEqF
BvEqF
BvqEqF
BvqEqF
mF
mFOdziaływanie pola
magnetycznego na ładunek w ruchu
2
111mWb
TB 2
111mWb
TB Jednostka indukcji magnetycznej
WdWI 2013 PŁ 146
StrumieStrumień magnetycznyń magnetyczny
n
ii
1
n
ii
1
S
iB
iB
idSidSiSd
iSd
ii
inSd
inSd
normalnainiiii dSBSdBd
iniiii dSBSdBd
d
n
d
n
S
sdB S
sdB
WdWI 2013 PŁ 147
Bezźródłowość pola magnetycznego:Bezźródłowość pola magnetycznego:
0S
sdB 0S
sdB
Linie pola magnetycznego są krzywymi zamkniętymi wobec czego strumień magnetyczny przez dowolną powierzchnię zamkniętą jest równy zeru.
WdWI 2013 PŁ 148
Napięcie magnetyczne
kl kl
kH
kH
kk lHuk
kk lHu
k
n
kkk lHu
1
n
kkk lHu
1
d
n
d
n
ABl
ldHu
ABl
ldHu
WdWI 2013 PŁ 149
Napięcie magnetyczne na odcinku
Hl
lHuAB
kAB
Hl
lHuAB
kAB
n,....,k
constHH k
21
n,....,k
constHH k
21
ll
o stałym natężeniu
kl kl
0 0
H
H
ll
WdWI 2013 PŁ 150
Prawo przepływu:Napięcie magnetyczne wzdłuż dowolnej zamkniętej krzywej l równa się całkowitemu przepływowi przez powierzchnię ograniczoną krzywą l.
ll
SS
WdWI 2013 PŁ 151
Ilustracja prawa przepływu
S
sdJiiii 4321
S
sdJiiii 4321
WdWI 2013 PŁ 152
Natężenie i indukcja magnetyczna
HB
HB
mA
H 11 mA
H 11 przenikalnośćmagnetyczna
ro ro
mH
11 mH
11
Wielkość fizyczna charakteryzująca środowisko ze względu na jego magnetyczne właściwości
przenikalnośćmagnetyczna
próżni
przenikalnośćmagnetyczna
względna
mH
o
7104 mH
o
7104
WdWI 2013 PŁ 153
Istota magnetyzmumm
mlml
mm lqm mm lqm
Ładunek magnetyczny
WdWI 2013 PŁ 154
mikroprądy
mpmp
Ii Ii e e
BB
WdWI 2013 PŁ 155
Zjawisko indukcji elektromagnetycznej
Powstawanie napięcia w uzwojeniu (przewodzie) pod wpływem jakiejkolwiek zmiany strumienia magnetycznego skojarzonego z tym uzwojeniem.
Załączanie napięcia
w obwodzie
Ruch magnesu
trwałego
Ruch obwodu z
Prądem stałym
te
te
WdWI 2013 PŁ 156
Prawo FaradayaStrumień skojarzony z danym uzwojeniem
dtd
zdtd
e
dtd
zdtd
e
0dtd
0dtd
Indukuje się siła elektromotoryczna e o takim zwrocie, że pole towarzyszące przepływowi prądu zmniejsza strumień skojarzony z ramką
0dtd
0dtd
vv
WdWI 2013 PŁ 157
Prawo Faradaya (obwód otwarty)
xxPrzewód o długości l przemieszcza się w czasie t na odległość x, zmiana strumienia w tym czasie da się wyrazić wzorem:
BB vv B
B
BB
ll
xlBSB xlBSB
ee
WdWI 2013 PŁ 158
skąd:
WNIOSEK:
Wzór Faradaya jest uniwersalny i opisuje również zjawisko indukowania się napięcia w przewodzie poruszającym się w stałym polu magnetycznym (obwód otwarty)
BlvtxBl
te
Blv
txBl
te
Reguła wyznaczania zwrotu
napięcia e (strumień i zwrot
napięcia zgodne z rysunkiem)
WdWI 2013 PŁ 159
Napięcie indukowane w obwodzie otwartym (zastosowanie wzoru Lorentza):
BB vvll
BB
+
BF
BF
Pod wpływem siły Lorentza: BvqFB
BvqFB
ładunki przemieszczą się (zgrupują); wytworzy się w przewodzie pole elektryczne E równoważące działanie pola B
WdWI 2013 PŁ 160
Napięcie indukowane w obwodzie otwartym (zastosowanie wzoru Lorentza) (cd)
BB
vvll
+EE
BF
BF
-
EF
EF
ldld
0 EB FF
0 EB FF
0 EqBvq 0 EqBvq
BvE
BvE
ldBvldEel l
ldBvldEe
l l
Bv Bv vBle vBle
WdWI 2013 PŁ 161
Cewka w polu magnetycznym
1 2 3 z1 1 2 2 3 3 z z
Przy zmianie strumieni poszczególnych zwojów indukują się w nich siły elektromotoryczne (napięcia indukowane):
z,...,kdt
de k
k
21
z,...,kdt
de k
k
21
WdWI 2013 PŁ 162
i1
i = 02
Cewka 1 Cewka 2
1z 2z
121
21221
iM
z
dtdi
Mdt
du 1
2121
2
11
11111
iL
z
Indukcja wzajemna cewek
WdWI 2013 PŁ 163
Cewka 1 Cewka 21z 2z
22
22222
iL
z
dtdi
Mdt
du 2
1212
1
212
12112
iM
z
i1i = 0 2
MMM 2112
WdWI 2013 PŁ 164
Siły elektrodynamiczne• Siły oddziaływania na siebie przewodów wiodących
prąd.• Rozpatrzmy dwa równoległe przewody
prostoliniowe 1 i 2 z prądami i1 oraz i2 w środowisku jednorodnym (są one dostatecznie długie)
• Przypomnienie: pole o indukcji B działa na elementarny odcinek przewodnika z prądem z siłą:
BlidBdtld
dqFd
BlidB
dtld
dqFd
WdWI 2013 PŁ 165
Siły elektrodynamiczne
BlidFd
BlidFd
ii
ldld
BB
1i1i 2i2iaa
LL
WdWI 2013 PŁ 166
Siły elektrodynamiczne (cd)
1i1i 2i2iaa
aa
'F'F
FF
21B
21B
12B
12B
ai
B
2
1012 a
iB
21
012
ai
B
2
2021 a
iB
22
021
La
iiLiBF
221
0212 La
iiLiBF
221
0212 La
iiLiB'F
221
0121 La
iiLiB'F
221
0121
WdWI 2013 PŁ 167
Superkondensator - budowa
• W superkondensatorach nie zachodzą reakcje chemiczne
• Dużą pojemność uzyskujemy przez zwiększenie powierzchni elektrod
• Rolę dielektryka pełnią obszary styku przewodzących elektrod z przewodzącym elektrolitem
• Separator uniemożliwia bezpośrednie zwarcie elektryczne obu elektrod (nie jest barierą dla jonów)
• Na granicy elektrod i elektrolitu tworzą się dwie warstwy, gdzie gromadzą się nośniki prądu
WdWI 2013 PŁ 168
Superkondesator – zasada
działania• Suprkondensatory-
kondensatory elektrycznej warstwy podwójnej
• Napięcie graniczne (około 3V)powoduje ruch jonów
• Siły elektrostatyczne porządkują układ jonów w pobliżu elektrod
WdWI 2013 PŁ 169
Budowa elektrycznej warstwy podwójnej
• Podwójna warstwa elektryczna składa się z dwóch części warstwy adsorbcyjnej i dyfuzyjnej. Cząstkę możemy przedstawić jako kondensator, którego jedną okładką jest powierzchnia cząstki, a druga okładka rozciąga się na pewną odległość w głąb cieczy.
WdWI 2013 PŁ 170
Ładowanie i rozładowanie superkondensatora
• Ładowanie i rozładowanie kondensatora zbudowanego z nanorurek. Elektolit: 1.4 M TEABF4 w acetonitrylu.
• E. Frackowiak et al. / Fuel Processing Technology 77– 78 (2002) 213–219
WdWI 2013 PŁ 171
Zalety superkondensatorów
• Duża trwałość (nawet 500000 cykli ładowanie/rozładowanie)
• Prosty sposób ładowania (wprost ze źródła napięcia)
• Brak składników szkodliwych dla środowiska (Pb, Cd)
• Odporność na zwarcie
WdWI 2013 PŁ 172
Fakty o superkondensatorach
• są stosowane w module hamulcowym hybrydowego samochodu Toyota Prius
• użyto ich w hybrydowym samochodzie VW z ogniwami paliwowymi,
• zastosowane są także w opracowywanych od lat samochodach Honda Civic IMA i FCX-V3,
• znajdują się we wprowadzonej przez firmę Nissan do sprzedaży w Japonii hybrydowej ciężarówce elektryczno-dieslowskiej z hamowaniem regeneracyjnym i wspomaganiem rozruchu,
• zostały zastosowane w lansowanym przez firmę Man elektryczno-dieslowskim autobusie miejskim z regeneracyjnym systemem hamulcowym,
• w wersji na napięcie 200V zostały użyte w hybrydowym BMW X5 do hamowania regeneracyjnego.