WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA - pu.wsptwp.eupu.wsptwp.eu/wp-content/uploads/2011/05/Wpływ-środowiska-na... · Oświadczam jednocześnie, że praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu

WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ

W WARSZAWIE

WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNO-PEDAGOGICZNYCH

W KATOWICACH

Kierunek: Pedagogika, studia podyplomowe dofinansowane z EFS

Specjalność: Pośrednictwo pracy

Anna Majewska

Wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży

z rodzin dysfunkcyjnych

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

Doktor Danuty Rode

Katowice 2010

2

Katowice, dnia 24. 01. 2010 r.

Anna Majewska

Nr albumu 100232/SP

kierunek: pedagogika

specjalność: pośrednictwo pracy

poziom studiów: studia podyplomowe dofinansowane z EFS

tryb studiów: studia niestacjonarne

OŚWIADCZENIE

Świadoma odpowiedzialności karnej oświadczam, że przedłożona do obrony praca dyplomowa pod tytułem:

Wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych, została napisana przeze mnie

samodzielnie. Oświadczam jednocześnie, że praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 04 lute-

go 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z późniejszymi zmianami)

oraz dóbr osobistych chronionych prawem cywilnym.

Oświadczam jednocześnie, że praca nie zawiera danych i informacji, które zostały uzyskane w sposób niedo-

zwolony prawem oraz nie były dotychczas przedmiotem żadnej urzędowej procedury związanej z uzyskaniem dyplo-

mu wyższej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

............................................

/czytelny podpis słuchacza/

3

Spis treści

Wstęp.................................................................................................................................4

1. Aspiracje zawodowe dzieci i młodzieży.....................................................................6

1.1 Pojęcie aspiracji...........................................................................................................6

1.2 Typologia aspiracji......................................................................................................8

1.3 Poziom aspiracji........................................................................................................12

1.4 Czynniki wpływające na kształtowanie się aspiracji zawodowych...........................13

2. Rodzina jako podstawowy czynnik kształtujący predyspozycje zawodowe........17

2.1 Pojęcie rodziny i środowiska.....................................................................................17

2.2 Funkcje rodziny.........................................................................................................19

2.3 Dysfunkcje rodziny...................................................................................................21

2.4 Struktura rodziny.......................................................................................................23

3. Założenia metodologiczne badań własnych.............................................................25

3.1 Przedmiot i cel badań................................................................................................25

3.2 Problemy badawcze...................................................................................................26

3.3 Metody, techniki i narzędzia badawcze.....................................................................27

3.4 Organizacja i przebieg badań....................................................................................28

3.5 Charakterystyka terenu badań i badanej grupy.........................................................28

4. Wpływ środowiska na ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyj-

nych w świetle wyników badań własnych...................................................................33

4.1 Aspiracje edukacyjno-zawodowe badanych dzieci i młodzieży...............................33

4.2 Rodzina czynnikiem kształtującym ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży..............48

4.3 Podsumowanie wyników badań własnych................................................................67

Bibliografia......................................................................................................................70

Spis stron internetowych.................................................................................................71

Spis rysunków.................................................................................................................72

Spis tabel.........................................................................................................................72

Spis wykresów................................................................................................................72

Aneks..............................................................................................................................74

4

Wstęp

Aspiracje to dążenia, zamierzenia, pragnienia, życzenia, potrzeby oraz zaintere-

sowania jednostki, które wpływają na jej zachowania i warunkują jej dalszą drogę ży-

ciową. Aspiracje życiowe szczególnie aspiracje edukacyjno-zawodowe, odgrywają

istotną rolę w życiu dzieci i młodzieży.1

Na kształtowanie się aspiracji wpływa wiele czynników socjologicznych, peda-

gogicznych i psychologicznych. Rodzina i środowisko, w którym przebywają dzieci

i młodzież są czynnikami w dużej mierze determinującymi aspiracje edukacyjne, zawo-

dowe oraz życiowe.

Przedmiotem badań przedstawionych w niniejszej pracy są ścieżki edukacyjno-

zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.

Głównym celem badań jest poznanie i dokładny opis ścieżek edukacyjno-

zawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych oraz wpływ środowiska na

kształtowanie aspiracji edukacyjnych, zawodowych i życiowych. Celem prowadzonych

badań jest również wskazanie na fakt, że dzieci i młodzież z dysfunkcyjnych środowisk

wychowawczych nie zawsze muszą dziedziczyć upośledzony status społecznych swych

rodziców/opiekunów.

W rozdziale pierwszym przedstawiono zagadnienia teoretyczne dotyczące pro-

blematyki aspiracji w literaturze przedmiotu. Omówiono pojęcie aspiracji, typologię

aspiracji, poziom aspiracji oraz czynniki wpływające na kształtowanie się aspiracji.

Rozdział drugi poświęcono rodzinie jako podstawowemu czynnikowi kształtują-

cemu predyspozycje zawodowe. Przedstawiono pojęcie rodziny i środowiska, funkcje

rodziny, dysfunkcje rodziny oraz strukturę rodziny.

Rozdział trzeci zawiera założenia metodologiczne badań własnych: przedmiot

i cel badań, problemy badawcze, metody, techniki i narzędzia badawcze oraz charakte-

rystykę terenu badań i badanej grupy.

W rozdziale czwartym zaprezentowano wyniki badań własnych nad wpływem

środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Przed-

stawiono jak kształtują się aspiracje edukacyjno-zawodowe badanych dzieci i młodzie-

1 Musialska K.: Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości. Wydawnictwo IMPULS, Kra-

ków 2008, s. 9

5

ży oraz jak rodzina wpływa na aspiracje edukacyjne i ścieżki zawodowe dzieci i mło-

dzieży z rodzin dysfunkcyjnych.

W podsumowaniu przedstawiono wnioski płynące z badań i sformułowano po-

stulaty ewentualnych zmian, które pozwoliłyby zdolnym dzieciom i młodzieży z ubo-

gich rodzin rozwijać swoje zainteresowania i zdobywać wiedzę oraz nowe doświadcze-

nie.

Składam serdeczne podziękowania Dzieciom i Młodzieży biorącym udział

w badaniach oraz Pani Annie Kusto dzięki, której mogłam przeprowadzić badania

w świetlicy parafialnej Karolek w Gliwicach.

6

Rozdział I

Aspiracje zawodowe dzieci i młodzieży

W rozdziale tym będą pokrótce omówione kwestie teoretyczne wiążące się z poję-

ciem aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży. Zostaną zasygnalizowane definicje aspi-

racji występujące na gruncie nauk społecznych. Ponadto zwróci się tutaj uwagę na licz-

ne typologie aspiracji oraz na czynniki wpływające na ich kształtowanie się.

1.1 Pojęcie aspiracji

Pojęcie aspiracji zawodowych jest powszechnie używane na gruncie psycholo-

gii, socjologii, pedagogiki czy nawet ekonomii. Termin ten jest różnie definiowany

przez każdą z powyższych nauk, co przysparza wielu kontrowersji wśród badaczy. Naj-

łatwiejszego zrozumienia pojęcia aspiracje dostarcza Słownik Wyrazów Obcych, gdzie

zostały one wyjaśnione jako „ pragnienie czegoś, dążenie do czegoś”.2

W literaturze przedmiotu aspiracje definiowane są najczęściej jako dążenia do

osiągnięcia zamierzonych celów, do realizacji jakiś ideałów życiowych”.3 Zbigniew

Skorny aspiracjami określa „dążenia, zamierzenia, pragnienia, życzenia dotyczące wy-

ników własnego działania lub osiągnięcia za jego pośrednictwem pożądanych stanów

satysfakcjonujących danego osobnika oraz spełniających dlań funkcję nagrody”.4

W literaturze przedmiotu wskazuje się na podział definicji aspiracji na trzy gru-

py, którego dokonał A Janowski:5

Aspiracje P- są to aspiracje w rozumieniu charakterystycznym dla psycholo-

gów. Aspiracje tego typu są pragnieniami lub dążeniami o określonym natęże-

niu związane z zaspokojeniem pewnej potrzeby i/lub nakierowane na określony

cel.

Aspiracje S- aspiracje w ujęciu socjologicznym. Określane są jako zespół dążeń

wyznaczonych przez hierarchię celów, jakie jednostka stawia sobie do osią-

2 Sobol E. (red.): Słownik Wyrazów Obcych. Wydanie Nowe. PWN, Warszawa 1997, s. 82

3 Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo Żak, Warszawa 1996, s. 24

4 Skorny Z.: Pojęcie aspiracji oraz mechanizmy ich funkcjonowania. W: Skorny Z (red.): Mechanizmy

funkcjonowania aspiracji. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1980, s. 8 5 Janowski A.: Aspiracje młodzieży szkół średnich. PWN, Warszawa 1977, s. 11

7

gnięcia i które są dla niej ważne. Uważa się, że aspiracje są silnie motywowane

zamiarem realizacji czy też osiągnięcia wyznaczonego sobie celu. Aspiracje

związane są przede wszystkim z uwarunkowaniami środowiskowymi, jakim

podlega jednostka lub grupa.

Aspiracje C- są to aspiracje ujęte w rozumieniu osób próbujących uogólnić

wiedzę o człowieku. W ramach tego typu aspiracji mieszczą się wszelkie dąże-

nia jednostki jak również pożądane przez człowieka szeroko pojęte obiekty.

Cechą wspólną wszystkich definicji aspiracji nawet tych pominiętych w niniej-

szej pracy jest zwrócenie uwagi, na to, że dotyczą one przyszłego stanu rzeczy.6

Na uwagę zasługuje poniższy rysunek przedstawiający proces tworzenia się

aspiracji.

Rysunek 1. Proces tworzenia się aspiracji

Przechodzenie od potrzeb do orientacji życiowej

Stały wpływ na aspiracje innych czynników psychicznych

Źródło: A. Janowski: Aspiracje młodzieży szkół średnich. PWN, Warszawa 1977, s. 33

6 Bednarczyk-Jama N.: Aspiracje edukacyjno-zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Instytut

Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 81

Motyw Życzenie Orientacja

życiowa

Dążenie Aspiracje

Postawy Wartości

Poziom

aspiracji Oczekiwania

8

Pierwotne wobec aspiracji są motywy i życzenia jednostki. „Można przyjąć, że

motyw jest to stan jednostki skierowany na osiągnięcie pewnego obiektu lub znalezienie

się w określonej sytuacji psychicznej. Motywy wpływają na życzenie, przez które rozu-

mie się jednorazowe, krótkotrwałe pragnienie osiągnięcia pewnego stanu lub pewnego

obiektu. Główną różnicą między życzeniami a aspiracjami jest brak trwałości tych

pierwszych”.7 Proces tworzenia się aspiracji (rys.1) można opisać następująco: „liczne

motywy przeradzają się w mniej liczne życzenia, tylko powtarzane życzenia tworzą aspi-

racje, tylko trwałe i silne aspiracje tworzą dążenia, kilka dążeń daje orientację życiową

jednostki”.8

Aspiracje mogą być różnie definiowane w zależności od nauki, która się nimi

zajmuje. Inaczej będzie je definiował psycholog czy pedagog a jeszcze inaczej socjolog.

Jednak cechą wspólną wszystkich definicji jest dążenie do czegoś.

Na użytek niniejszej pracy aspiracje będą definiowane jako dążenia, zamierze-

nia, potrzeby i zainteresowania jednostki, które zamierza ona zrealizować w przyszło-

ści, które determinują jej zachowanie i plany dotyczące jej życia.9

1.2 Typologia aspiracji

W literaturze przedmiotu wyróżnia się kilka rodzajów aspiracji. Aspiracje roz-

różnia się ze względu na: czas realizacji, poziom powiązania ze świadomością, związek

z działaniem, ruchliwość, relacje do posiadanych możliwości jak również treść aspira-

cji.10

Poniżej zostały przedstawione najważniejsze z punktu widzenia autora niniejszej

pracy typologie aspiracji.

Tadeusz Lewowicki w publikacji Aspiracje dzieci i młodzieży przedstawia na-

stępujące typologie aspiracji:11

Ze względu na treść wyróżnia się:

a) Aspiracje dotyczące nauki szkolnej- związane są z różnymi treściami i po-

ziomami kształcenia.

7 Janowski A., op. cit., s. 32-33

8 Tamże, s. 33

9 Musialska K.: Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości. Wydawnictwo IMPULS, Kra-

ków 2008, s. 14 10

Bednarczyk-Jama N., op. cit., s. 82 11

Lewowicki T.: Aspiracje dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa 1987, s. 24-27

9

b) Aspiracje zawodowe- dotyczą one szeroko pojętej pracy zawodowej tj. ro-

dzaju pracy, cech wykonywanego zawodu oraz warunków wykonywanej

pracy/zawodu.

c) Aspiracje życiowe- są to aspiracje związane z życiem osobistym, rodzinnym,

obejmują one relacje/stosunki między członkami rodziny jak również wy-

obrażenia o modelu i funkcjach rodziny.

d) Aspiracje materialne- wiążą się one ze standardem życia, dostępem do dóbr

materialnych jak również dóbr konsumpcyjnych, itp.

e) Aspiracje kulturalne- jak sama ich nazwa wskazuje związane są z kultura,

uczestnictwem jednostki czy grupy w życiu kulturalnym społeczeństwa.

f) Aspiracje społeczne- odnoszą się do aktywności w ramach grup społecz-

nych, do których należy jednostka, związane są z funkcjonowaniem tych

grup jak również z organizowaniem społeczności lokalnej (organizowanie

i kształtowanie różnych społeczności).

g) Aspiracje przywódcze i kierownicze- przejawiają się najczęściej w działal-

ności zawodowej, edukacyjnej, życiu rodzinnym oraz w życiu społeczno-

politycznym.

h) Aspiracje moralne- związane są z pewnymi wartościami, normami etyczny-

mi, których zarówno jednostka jak i całe grupy społeczne pragną przestrze-

gać.

i) Aspiracje ludyczne- wiążą się z zabawowymi formami spędzania czasu.

j) Aspiracje zainteresowań- obejmują one rozmaite zainteresowania, zamiło-

wania i pasje, które są właściwe poszczególnym jednostkom czy grupom.

Ze względu na czas wyróżnia się:

a) Aspiracje aktualistyczne- „to zamierzenia, które mogą być zrealizowane

w bliskiej przyszłości za pośrednictwem czynności wykonywanych w okre-

ślonej sytuacji zadaniowej”.12

b) Aspiracje przyszłościowe- „to zamierzenia dotyczące przyszłych osiągnięć

lub przyszłych wyników działania w zakresie uczenia się, działalności zawo-

dowej, społecznej, naukowej, kulturowej, sportowej”.13

Ze względu na trwałość:

a) Aspiracje przejściowe

12

Skorny Z., op. cit., s. 12 13

Tamże

10

b) Aspiracje trwałe

Aspiracje mogą być również rozróżniane z uwagi na ich poziom, są to:14

Aspiracje wysokie- mówi się o nich, jeśli zadnie, które zamierza wykonać

jednostka bądź grupa jest trudne.

Aspiracje przeciętne/niskie-, jeśli zadnie, które zamierza wykonać jednostka

bądź grupa jest średnio trudne wówczas mówi się o aspiracjach przecięt-

nych, z kolei, gdy wykonywane zadanie jest łatwe to aspiracje są niskie.

Kolejna klasyfikacja aspiracji związana jest z możliwością ich realizacji, zalicza się

tutaj:15

Aspiracje zawyżone- uwidaczniają się w próbach wykonywania zadań, któ-

rych wykonanie przewyższa możliwości jednostki.

Aspiracje realistyczne- to zadania, które jednostka jest w stanie wykonać,

pomimo, że wymagają od niej dużego wysiłku.

Aspiracje zaniżone- są to łatwe a nawet bardzo łatwe zadania, które jednost-

ka podejmuje, choć mogłaby wykonać zadania znacznie trudniejsze.

Z uwagi na związek z działaniem aspiracje dzieli się na:16

Aspiracje życzeniowe- ukierunkowane są na cele idealne, w świadomości

występują w formie życzeń, pragnień czy marzeń dotyczących upragnionego

stanu lub wyniku działań. O istnieniu tego typu aspiracji można wnioskować

jedynie na podstawie wypowiedzi jednostki.

Aspiracje działaniowe- to dążenia lub zamierzenia dotyczące osiągnięcia

pewnego stanu lub wyniku działania. Spełniają one funkcje stymulatora po-

budzającego jednostkę do podjęcia określonej formy aktywności. Ważna

funkcje pełnią tutaj procesy poznawcze, które pomagają jednostce w ocenie

swych możliwości, przewidywaniu skutków zamierzonego działania czy

w wyborze najlepszej strategii działania.

Innym kryterium podziału aspiracji jest ruchliwość, wyróżnia się tutaj następu-

jące rodzaje aspiracji:17

Pozioma ruchliwość aspiracji- związana jest ze zmianą miejsca zamieszka-

nia, miejsca nauki, pracy, itp.

14



Skorny Z., op. cit., s. 9-11 17

Bednarczyk-Jama N., op. cit., s. 84

11

Pionowa ruchliwość aspiracji- dotyczy zmian w hierarchii społecznej lub

zawodowej.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się również aspiracje uświadomione i latent-

ne:18

Aspiracje uświadomione- odnoszą się do celów, jakie jednostka zamierza

osiągnąć.

Aspiracje latentne- są nieuświadomione, o ich istnieniu wnioskuje się po-

średnio poprzez analizę treści, celów i wartości.

W poniższej tabeli zostały zamieszczone główne rodzaje aspiracji, większość

z nich została omówiona powyżej.

Tabela 1. Główne rodzaje aspiracji

Kryterium podziału Rodzaje aspiracji

Poziom aspiracji Wysoki-niskie

Relacja do możliwości Zawyżone- adekwatne- zaniżone

Związek z działaniem Działaniowe-życzeniowe

Okres realizacji Aktualistyczne-perspektywistyczne

Ruchliwość Duża ruchliwość-mała ruchliwość

Związek ze świadomością Uświadomione-latentne

Przedmiot Ukierunkowane na stan-ukierunkowane na przedmiot

Treść Ludyczne- edukacyjne- zawodowe- społeczne- kierow-

nicze

Źródło: Skorny Z.: Aspiracje młodzieży oraz kierujące nimi prawidłowości. Wydawnictwo im.

Ossolińskich, Wrocław 1980, s. 24 [za:] Bednarczyk-Jama N.: Aspiracje edukacyjno-zawodowe

uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 82

18


12

1.3 Poziom aspiracji

Z pojęciem aspiracji ściśle wiąże się pojęcie poziomu aspiracji. Poziom aspiracji

określany jest przez wielu autorów jako wynik, rezultat, zespół dążeń.19

Wincenty Okoń poziom aspiracji definiuje jako przewidywany przez podmiot re-

zultat jego działań skierowanych na osiągnięcie nakreślonego sobie celu”.20

„Zdaniem M. Łoś poziom aspiracji rozumiany jest najczęściej jako zespół dążeń

wyznaczonych przez hierarchie celów, które jednostka akceptuje oraz definiuje jako

ważne i które przesądzają o jej planach życiowych”.21

„Uważa się, że F. Hoppe pierwszy sformułował pojęcie poziom aspiracji nato-

miast T. Dembo wprowadził to pojęcie w badaniach eksperymentalnych. Z kolei K. Le-

win wraz ze współpracownikami prowadząc obszerne badania dotyczące poziomu aspi-

racji przyczyniły się do stworzenia teorii poziomu aspiracji”.22

Poziom aspiracji często ujmuje się z punktu widzenia psychologii, socjologii

i pedagogiki. W rozumieniu psychologicznym poziom aspiracji definiuje się jako prze-

widywany lub spodziewany wynik działalności. W ujęciu socjologicznym poziom aspi-

racji rozpatrywany jest na tle pragnień i dążeń dużych oraz małych grup społecznych.

Płaszczyzną odniesienia stają się aspiracje tych grup. W badaniach pedagogicznych

poziom aspiracji najczęściej rozumiany bywa podobnie, jak w pracowniach socjolo-

gicznych, przy czym obok odniesień do hierarchii wartości o charakterze socjologicz-

nym pojawiają się rozważania o wartościach i aspiracjach o charakterze kulturowym.23

Andrzej Janowski w publikacji Aspiracje młodzieży szkół średnich podaje trzy

rodzaje ujęcia poziomu aspiracji:24

Poziom aspiracji P- jest to przewidywany przez jednostkę przyszyły wynik

jej akcji w warunkach, gdy realizacja tej akcji ma zaspokoić istotne potrzeby

jednostki lub przybliżyć ją do istotnych dla niej celów.

Poziom aspiracji S- jest to określony stan aspiracji, przyjęty w kategoriach

wartości: wysoki lub niski w porównaniu z szerszymi grupami społecznymi.

19

Musialska K., op. cit., s. 14 20

Okoń W., op. cit., s. 24 21

Skorny Z., op. cit., s. 8 22


Lewowicki T., op. cit., s. 22-24 24

Janowski A., op. cit., s. 11-14

13

Poziom aspiracji C- informuje o zależnościach między poziomem aspiracji P

a poziomem aspiracji S.

Poziom aspiracji może być również ujmowany w aspekcie subiektywnym

i obiektywnym. W ujęciu subiektywnym poziom aspiracji jest traktowany jako mecha-

nizm regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, uruchamia działanie nakierowane na

osiągnięcie określonego celu lub też wstrzymuje jednostkę przed podjęciem danej for-

my aktywności. Z kolei w aspekcie obiektywnym poziom aspiracji określany jest jako

stosunek wyniku przewidywanego do wyniku uzyskanego. 25

1.4 Czynniki wpływające na kształtowanie się aspiracji zawodowych

Aspiracje w tym aspiracje zawodowe kształtują się pod wpływem wielu czynni-

ków. Różnorodność uwarunkowań i ich powiązań może spowodować, że ludzie nie

zawsze uświadamiają sobie wpływ tych czynników. Z uwagi na skomplikowany proces

badania natury ludzkiej nie w pełni znany jest obraz uwarunkowań aspiracji ludzkich.

Obecnie czynniki warunkujące powstanie aspiracji człowieka dzieli się na uwarunko-

wania; psychologiczne (osobowościowe), socjologiczne (środowiskowe) i pedagogicz-

ne.26

Wśród uwarunkowań osobowościowych ważną jak nie najważniejszą rolę od-

grywają potrzeby. W psychologii społecznej wskazuje się na różnego typu potrzeby,

poniższy rysunek przedstawia klasyfikację potrzeb wg Abrahama Maslowa. Zgodnie

z koncepcją Maslowa potrzeby wiążące się z rozwojem/samorealizacją człowieka mogą

występować dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędy np. potrzeb fizjologicz-

nych.27

Można wnioskować, że aspiracje człowieka, a w szczególności aspiracje zawo-

dowe są konsekwencją potrzeby samorealizacji.28

25

Szefer- Timoszenko J.: Aspiracje w życiu człowieka. Wydawnictwo UŚ, Katowice 1981, s. 16 26


Lewowicki T., op. cit., s. 29 28


14

Rysunek 2. Klasyfikacja potrzeb według Abrahama Maslowa

Źródło: http://www.wsipnet.pl/dane/obrazki/kluby/23//piramida_Maslowa.jpg (z dn. .12.2009r.)

W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na związki aspiracji z procesami mo-

tywacyjnymi. Teoria motywacji autorstwa J. W. Atkinsona i N. F. Feathera „podkreśla

oddziaływanie na poziom aspiracji dwóch procesów motywacyjnych, a mianowicie mo-

tywacji osiągnięć i motywacji unikania”.29

Oznacza to, że wynik wykonywanego zada-

nia wpływa na poziom aspiracji u danej jednostki, tzn. sukces powoduje podwyższenie

poziomu aspiracji zaś porażka powoduje obniżenie poziomu aspiracji. Warto zwrócić

uwagę na fakt, że jednostka o słabej motywacji osiągnięć ma aspiracje do wykonywania

zadań łatwych lub zadań o wysokim stopniu trudności. Porażkę w zadaniu trudnym jest

łatwo wytłumaczyć, przez co nie wpływa ona w znaczący sposób na poziom aspiracji

człowieka.30

W tym miejscu należy zasygnalizować, że związki między poczuciem suk-

cesu a poziomem aspiracji mają charakter indywidualny.31

Czynnikiem wpływającym na kształtowanie się aspiracji jest również samooce-

na. Wysoka samoocena jest czynnikiem sprzyjającym wysokiemu poziomowi aspiracji,

zaś niska samoocena prowadzi do kształtowania się niskiego poziomu aspiracji. Samo-

ocena jednostki i jej aspiracje determinowane są przez wiele czynników indywidual-

nych, np. warunki fizyczne (wygląd, stan zdrowia, sprawność fizyczna, itp.) i psychicz-

ne cechy osobowości (temperament, emocje, zdolności, itp.).32

Wśród czynników środowiskowych warunkujących aspiracje wymienia się

przede wszystkim rodzinę, grupy, normy grupowe, środowisko lokalne i uwarunkowa-

29




Tamże, s. 31-32

15

nia kulturowe. 33

W literaturze przedmiotu wielokrotnie można spotkać się z twierdze-

niem, że to rodzina i panujące w niej warunki życia w dużym stopniu determinują aspi-

racje jednostki. To rodzina jest jedną z pierwszych i podstawowych grup społecznych,

w której jednostka uczestniczy od początku swego życia. To rodzina jako ta pierwsza

i podstawowa grupa formułuje pewne normy postępowania i tworzy hierarchie warto-

ści.34

Oddziaływanie rodziny na jednostkę a ściślej na jej aspiracje jest wieloczynniko-

we. Z jednej strony przejawia się ono w sferze materialnej a z drugiej w wzorcach po-

stępowania, kryteriach oceny. Ostatnim silnie oddziaływującym czynnikiem są bezpo-

średnie intencjonalne oddziaływania rodziców na młodego człowieka. 35

W znaczący sposób na kształtowanie się aspiracji dzieci młodzieży wpływa gry-

pa rówieśnicza i uznawane w niej normy i wartości.36

Grupa może udzielać jednostce

silnego wsparcia wówczas, gdy aspiracje jednostki są akceptowane w grupie, jednak

w przypadku, kiedy aspiracje jednostki nie są akceptowane przez grupę podejmowane

są wobec jednostki działania nie korzystne (np. brak wsparcia).37

Klasa szkolna jest tą

grupą, która w istotny sposób wpływa na kształtowanie się aspiracji dzieci i młodzie-

ży.38

„Wśród czynników środowiskowych coraz większe znaczenie odgrywają szeroko

rozumiane uwarunkowania kulturowe, a więc wzorce kulturowe propagowane w społe-

czeństwie, tradycje, udział w kulturze, itp.”. 39

Tak naprawdę to mass media- internet,

radio telewizja nakreślają pewną modę, za którą coraz częściej podążają młodzi ludzie

w poszukiwaniu wzorców dla siebie, wartości czy nawet aspiracji. Szeroko pojęta kultu-

ra dostarcza jednostce informacji, za czym w danym momencie warto podążać.40

Do pedagogicznych uwarunkowań aspiracji zalicza się przede wszystkim szkołę,

pracę dydaktyczno-wychowawczą nauczycieli, organizację szkolnictwa, hierarchie war-

tości kształtowane i proponowane przez nauczycieli i wychowawców. W procesie

kształtowania aspiracji ważne znaczenie odgrywa zespół czynników środowiskowych

i pedagogicznych związanych z atmosferą wychowawczą w szkole, typem szkoły, tra-

dycjami szkoły, poziomem pracy dydaktyczno-wychowawczej. Szkoła przekazuje dzie-

ciom i młodzieży normy uznawane za wartościowe społecznie, powszechnie akcepto-

33

Musialska K., op. cit., s. 25 34


Janowski A., op. cit., s. 23 36



Janowski A., op. cit., s. 26 39



16

wane. Co więcej szkoła ma na celu pomóc swym wychowankom w dokonywaniu wła-

ściwych wyborów. Cel ten jest realizowany między innymi poprzez odpowiednie pro-

gramy dydaktyczne i wychowawcze, które są swoistymi czynnikami pedagogicznymi

warunkującymi aspiracje, plany czy orientacje życiowe dzieci i młodzieży. W tym miej-

scu zasadne wydaje się, aby wspomnieć o poziomie pracy dydaktyczno-wychowawczej

szkół i innych placówek oświatowych, poziomie wymagań stawianych uczniom, syste-

mie oceniania postępów w nauce czy stylu pracy dydaktyków i wychowawców,

wszystko to ma niebagatelny wpływ na kształtowanie się aspiracji dzieci i młodzieży. 41

Wymienione powyżej uwarunkowania aspiracji zazwyczaj oddziałują we wza-

jemnych powiązaniach. Przez co wyodrębnienie poszczególnych czynników determinu-

jących aspiracje dokonywane jest głównie z uwagi na potrzeby badawcze jak również

na dążenie do możliwie jasnego opisu uwarunkowań aspiracji.42

Konkludując należy podkreślić, że wśród wymienionych czynników pedago-

gicznych, psychologicznych i socjologicznych to środowisko rodzinne jest fundamen-

talnym czynnikiem wpływającym na aspiracje a następnie na dążenia życiowe dzieci

i młodzieży. 43

41

Lewowicki T., op. cit., s. 37-39 42

Tamże, s. 39 43

Musialska K., op. cit., s. 25

17

Rozdział II

Rodzina jako podstawowy czynnik kształtujący predyspozycje

zawodowe

Rozdział ten w całości poświęcony jest najważniejszej grupie społecznej, do jakiej

należy człowiek a mianowicie rodzinie. Zostaną tu przytoczone liczne definicje rodziny,

których celem jest zwrócenie uwagi na liczne trudności pojawiające się podczas defi-

niowania rodziny. Ponadto w rozdziale tym dokładnie zostaną omówione funkcje rodzi-

ny i jej struktura. Zasygnalizowany zostanie tu również problem dysfunkcjonalności

rodziny.

2.1 Pojęcie rodziny i środowiska

Zdefiniowanie rodziny podobnie jak wielu innych pojęć na gruncie nauk spo-

łecznych przysparza wielu trudności. Owe trudności wynikają często z faktu, że pojęcie

rodzina zawiera w sobie dwa powiązane, ale nie tożsame elementy. Jednym z nich jest

pokrewieństwo biologiczne, drugim zamieszkiwanie we wspólnym gospodarstwie do-

mowym.44

Rodzina szczególnie na gruncie socjologii ujmowana jest jako grupa społeczna,

ściślej pierwotna grupa społeczna stanowiąca środowisko społeczne i środowisko wy-

chowawcze jednostki.45

Socjolog Jan Szczepański rodzinę definiuje jako grupę złożoną z osób połączo-

nych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim.46

Rodzina określana jest również w następujący sposób: „rodzina- mała grupa

społeczna składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeń-

ska, rodziców z dziećmi- więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzin-

nego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem

siebie”.47

44

Szcka B.: Wprowadzenie do socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 372 45

Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M.: Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. PWN,

Warszawa 2004, s. 124 46

Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii. PWN, Warszawa 1963, s. 300 47

Okoń W., op. cit., s. 242

18

Rodzinę określa się mianem podstawowej komórki społeczeństwa, złożoną

z osób połączonych przynajmniej jednym z dwóch typów stosunków społecznych, do

których zalicza się stosunek małżeństwa i stosunek/relację rodzice-dzieci.48

O rodzinie również można powiedzieć, że jest to „grupa społeczna, której

członkowie powiązani są więzią małżeńską, pokrewieństwem lub adopcją i którzy żyją

razem, współpracując pod względem ekonomicznym i wspólnie wychowując dzieci.

Z drugiej strony można powiedzieć, że to psychologiczne relacje między członkami sta-

nowią o tym, czy grupa społeczna jest rodziną czy nie”.49

„Różni autorzy usiłują zbudować własne, mniej lub bardziej zadawalające defi-

nicje rodziny. Cechą wspólną tych definicji jest jednak zawsze podkreślenie faktu, że

rodzina zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturo-

we następnym pokoleniom”.50

Środowisko najogólniej rzecz ujmując to „całość procesów ekologicznych, eko-

nomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-oświatowych i instytucjonalnych-

w ich wzajemnych związkach i zależnościach”.51

W myśl takiego rozumienia środowi-

sko staje się przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności,

tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i ducho-

wych potrzeb.52

Na użytek niniejszej pracy zasadne wydaje się, aby przywołać definicję środo-

wiska społecznego, które de facto w znaczącym stopniu wpływa na kształtowanie się

aspiracji edukacyjnych i zawodowych dzieci i młodzieży. Środowisko społeczne to

„jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról”.53

Środowisko społeczne wpływa na aktywność i zachowanie jednostki. Do komponentów

środowiska społecznego zalicza się przede wszystkim:54

rozmieszczenie jednostek i zbiorowości, które warunkuje różnorodność

i częstotliwość kontaktów międzyludzkich;

poziom wykształcenia grup, które są najsilniej powiązane z daną jednostką,

przede wszystkim poziom wykształcenia rodziców;

48

Adamski F.: Rodzina-wymiar społeczno-kulturowy. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kra-

ków 2002, s. 27 49

Frieske K. W., Poławski P.: Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych. Śląsk, Kato-

wice 1999, s. 145 50

Adamski F., op. cit., s. 28 51

Okoń W., op. cit., s. 282 52

Tamże 53

Sztompka P.: Socjologia. Analiza społeczeństwa Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s. 133 54

Okoń W., op. cit., s. 282

19

struktura zawodowa jednostek i grup wpływająca na ekonomiczny aspekt

życia.

2.2 Funkcje rodziny

Socjologowie, psychologowie i pedagodzy dzięki swym licznym badaniom do-

kładnie scharakteryzowali istotne funkcje rodziny, jakie ona pełni w licznych dziedzi-

nach życia jednostki oraz w różnorodnych zbiorowościach ludzkich.55

Poniżej zostały wymienione i opisane najważniejsze funkcje, jakie pełni rodzina.

Utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa- rodzina jest grupą, w któ-

rej wydawane na świat jest potomstwo, co więcej jest ona zalegalizowanym

miejscem stosunków seksualnych ludzi, a w wyniku tego zalegalizowanym

miejscem przyjścia na świat potomstwa. Rodzina jest prawnie, religijnie

i społecznie uznanym środowiskiem do powoływania nowego życia, dostar-

czania społeczeństwu nowych członków. Dokonuje się to poprzez zaspoko-

jenie potrzeb seksualnych i dążności rodzicielskich małżonków.56

Utrzymanie ciągłości kulturalnej- dokonuje się poprzez przekazywanie po-

tomstwu języka, obyczajów, wzorów zachowań, itp. wszystko dokonuje się

w procesie socjalizacji, który rozpoczyna się już z chwilą narodzin dziecka.

Dziecko już od pierwszych chwil swego życia uczy się w rodzinie m. in.: jak

zaspokajać własne potrzeby, jak o nich sygnalizować, uczy się oceniania po-

stępowania własnego i innych. Rodzina pośredniczy tu między jednostką

a większą zbiorowością.57

Transmisja statusów- rodzina nie tylko przekazuje z pokolenia na pokolenie

szeroko pojęty dorobek kulturowy, ale także osadza potomstwo w strukturze

społecznej. Jest tu mowa o przypisanych i osiąganych statusach społecznych.

Statusy przypisane to te, które rodzice przekazują dzieciom, jednostka nie

ma na nie wpływu, są to; rasa, religia, narodowość, przynależność klasowa,

55

Tyszka Z.: Rodzina w świecie współczesnym- jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa. W: Pilch T.,

Lepalczyk I. (red.): Pedagogika społeczna. Żak, Warszawa 1995, s.137 56


Szczepański J., op. cit., s. 304

20

itp. Cechy przypisane określają możliwość zajęcia w życiu określonej pozy-

cji społecznej.58

Zapewnienie jednostkom zaspokojenia potrzeb emocjonalnych- rodzina daje

poczucie bezpieczeństwa, możliwość odzyskania równowagi emocjonalnej.

Czynniki występujące w życiu społecznym, które mogą grozić dezintegracją

osobowości zostają w rodzinie zneutralizowane i wyrównane przez wpływ

zharmonizowanego współżycia rodzinnego.59

Kontrola nad postępowaniem - rodzina jest silnym czynnikiem kontroli za-

chowań swych członków, a przede wszystkim zachowań seksualnych. Spój-

na, zrównoważona rodzina skutecznie zapobiega odchyleniom od norm za-

chowania we wszystkich prawie dziedzinach życia społecznego. Rodzina

kontrolę sprawuje między innymi przez więź emocjonalną, uczuciowe zaan-

gażowanie wszystkich członków w utrzymanie i pomnażanie dóbr rodziny,

jej dobrej opinii, majątku, itp.60

Zabezpieczenie materialne i produkcja- rodzina zabezpiecza materialne po-

trzeby swych członków, zarówno tych, którzy są zdolni do pracy, jak i tych,

którzy nie są zdolni do pracy z uwagi na wiek czy stan zdrowia. Źródłem za-

bezpieczenia potrzeb materialnych jest praca zarobkowa. Członkowie rodzi-

ny pracują najczęściej poza jej obszarem, uczestniczą w wytwarzaniu dóbr,

które funkcjonują na rynku.61

Realizacja każdej z wymienionych wyżej funkcji zależy od realizacji pozosta-

łych. Funkcje, jakie spełnia rodzina są ze sobą ściśle powiązane i pozostają w związku

ze społeczeństwem i innymi instytucjami formalnymi i kulturowymi.62

W tym miejscu należy podkreślić, że wszystkie omówione powyżej funkcje ro-

dzina spełnia we wszystkich typach społeczeństw, niezależnie od tego jak ona sama jest

zorganizowana.63

58

Frieske K. W., Poławski P., op. cit., s. 147 59

Szczepański J., op. cit., s. 306 60

Tamże 61


Tamże 63

Szczepański J., op. cit., s. 307

21

2.3 Dysfunkcje rodziny

O dysfunkcjonalności rodziny mówi się wówczas, gdy funkcje rodziny nie są re-

alizowane w należyty sposób. Rodzina może być dysfunkcjonalna wewnętrznie wobec

członków rodziny i zewnętrznie wobec społeczeństwa. Dysfunkcjonalność wewnętrzna

i zewnętrzna nie zawsze muszą iść ze sobą w parze. Warto zasygnalizować, że często

zaniedbanie funkcji wewnętrznej prowadzi do ograniczeń funkcji zewnętrznej.64

Dysfunkcjonalność w rodzinie ma charakter konfliktogenny, przez co wielokrot-

nie prowadzi do długotrwałych napięć emocjonalnych jak również do negatywnych

zachowań członków rodziny. Dysfunkcjonalność a nawet patologia życia rodzinnego

stanowią niebezpieczeństwo zakłócenia naturalnego procesu wychowawczego dzieci

i młodzieży.65

Uważa się, że „Rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne

małżeństwo, takie małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się

wzajemnie

i żenią ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie

zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym pozio-

mie dysfunkcji”.66

Wśród przyczyn dysfunkcjonalności rodziny upatruje się przede wszystkim

związki patologii czy szerzej dewiacji rodziny z rozwojem ekonomicznym i społecz-

nym, sprzyjać im mają: industrializacja, urbanizacja, procesy ruchliwości przestrzennej,

przemiany struktury społecznej. Większego natężenia dysfunkcjonalności rodziny czy

mocniej mówiąc natężenia zjawisk patologicznych należy szukać tam gdzie w szybkim

tempie zachodzą zmiany społeczne, np. województwa o wysokim stopniu urbanizacji

czy szybkim rozwoju gospodarczym.67

Wielu badaczy wskazuje na to, że skumulowane

czynniki dysfunkcji z większym prawdopodobieństwem pojawią się w rodzinach,

w których dochody są stosunkowo niskie, jej członkowie mają niski status społeczno-

ekonomiczny oraz niski poziom wykształcenia i uczestnictwa w kulturze. Prawdopodo-

64


Cudak H.: Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka. Wydawnictwo Wyższej

Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa 2000, s. 23-24 66

Bradshaw J.: Zrozumieć rodzinę. Warszawa 1998 [za:] Serwatowska A.: Dysfunkcjonalność rodziny a

zaburzenia w zachowaniu dzieci.

http://www.mos1szczecin.neostrada.pl/pliki/publikacje/dysfunkcjonalnosc.doc

(z dn. 1.12.2009r.), s. 2 67

Frieske K. W., Poławski P., op. cit., s. 151

22

bieństwo wystąpienia dysfunkcji rośnie w tych rodzinach, w których zachodzi odmien-

ność wyznawanych wartości przez jej członków.68

Rodzinę dysfunkcjonalną charakteryzują poniższe symptomy:69

Zaprzeczenie istniejącym problemom w rodzinie, co powoduje, że nie są one

nigdy rozwiązane;

Bark intymności;

Poczucie wstydu, dzieci bardzo często wstydzą się swoich rodziców, swojej

rodziny;

Członkowie rodziny mają utrwalone, zamrożone, sztywne role poza ramy,

których nie wychodzą;

Członkowie rodziny nie mogą zaspokoić swoich indywidualnych potrzeb;

Komunikacja w rodzinie polega na otwartym konflikcie lub na udawanej

zgodzie, rzadko ma miejsce tu autentyczny, prawdziwy kontakt;

Indywidualne różnice jednostki poświęca się dla dobra systemu, jednostce

trudno jest opuścić taką rodzinę;

Sztywne i nie zmieniające się zasady, do których zalicza się m. ni.: kontrolę,

perfekcjonizm i oskarżenie;

Jawne tajemnice, stają się one częścią kłamstw rodziny, każdy udaje, że

o niczym nie wie, nie widzie problemu, itp.;

Zaprzeczanie istniejącym konfliktom i frustracji, stwarza to sytuację, w któ-

rej każdy chce osiągnąć swoje cele siłą woli, co więcej sprawia to wrażenie

umiejętnego radzenia sobie z problemem;

Członkowie rodziny odrzucają granice własnej osoby, przez co trąca własną

tożsamość.

Na nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny ma wpływ wiele zjawisk przede

wszystkim są to takie zjawiska jak alkoholizm, przemoc w rodzinie, rozwody i/lub

śmierć rodziców, próby samobójcze, bezrobocie, ubóstwo, itp. Jednak trudno jest

stwierdzić, które z tych zjawisk to skutki a które to przyczyny dysfunkcjonalności ro-

dziny.70

68

Frieske K. W., Poławski P., op. cit., s. 152-153 69

Prajsner M.: Rodzina dysfunkcyjna. http://www.parpa.pl/download/remedium/prajsnermaj.pdf (z dn.

1.12.2009r.), s. 19 70

Frieske K. W., Poławski P., op. cit., s. 152

23

2.4 Struktura rodziny

Z uwagi na charakter niniejszej pracy w podrozdziale tym zostaną tylko zasy-

gnalizowane kryteria podziału rodziny i najważniejsze jej rodzaje.

Termin struktura definiowany jest jako „zespół związków (relacji) dynamicznych

bądź statycznych między elementami a całością, koniecznych do funkcjonowania bądź

istnienia tej całości”. 71

Do struktury rodziny zalicza się:72

Formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące nim (uznany spo-

łecznie sposób wyboru partnera, instytucjonalne formy zawarcia małżeństwa

i jego rozwiązania, liczba partnerów w małżeństwie);

Wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny;

Układ wzajemnie powiązanych ról i pozycji małżonków;

Stosunki zachodzące między rodzicami i dziećmi;

Struktury dziedziczenia nazwiska, majątku, władzy;

Fazy życia małżeńsko-rodzinnego.

„Strukturę rodziny wyznacza liczba i wiek jej członków, różne formy organiza-

cyjne życia rodzinnego, charakter źródła utrzymania rodziny i środowiska zamieszkania

oraz styl życia. Te elementy stanowią kryterium typologii rodziny”.73

Wśród licznych typów organizacyjnych wyróżnia się74

Rodzinę małżeńską- nazywaną nuklearną, składa się z męża i żony oraz

dzieci. Jest to typ rodziny dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie człon-

ków.

Rodzinę poligamiczną- składa się z kilku związków małżeńskich (najczę-

ściej jednego mężczyzny z wieloma kobietami) połączonych w jedną rodzi-

nę.

Rodzinę poszerzoną/wielopokoleniową- składa się przynajmniej z dwóch

rodzin nuklearnych podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownic-

twu rodzinnemu. Pod jednym dachem zamieszkuje kilka rodzin uznających

władzę ojca rodziny.

71

Okoń W., op. cit., s. 267 72

Adamski F., op. cit., s. 33-34 73

Tamże, s. 34 74

Tamże, s. 34-35

24

Zmodyfikowaną rodzinę poszerzoną- stanowi ona związek rodzin nuklear-

nych, będących w stanie częściowej zależności od siebie, jej członkowie

wymieniają między sobą usługi. Poszczególne rodziny nuklearne zachowują

tu swoja niezależność ekonomiczną. Brak tu hierarchicznej struktury autory-

tetu.

Z uwagi na miejsce zamieszkania i źródło utrzymania rodziny dzieli się na na-

stępujące typy:75

Rodzina chłopska- gospodarstwo rolne stanowi jedyne jej źródło utrzymania,

na gospodarce pracują wszyscy zdolni do pracy członkowie rodziny;

Rodzina robotnicza- źródło utrzymania stanowi dochód z pracy fizycznej

członków rodziny, nie posiadających własnego warsztatu;

Rodzina inteligencka- utrzymuje się głównie z pracy umysłowej, bierze

czynny udział w kulturze;

Rodzina miejska- wyróżniona jest na podstawie kryterium miejskiego cha-

rakteru środowiska zamieszkania, związanej z tym faktem organizacji czasu

wolnego i udziału w kulturze;

Rodzina wiejska- z uwagi na wiejskie środowisko zamieszkania różni się od

rodziny miejskiej między innymi organizacją czasu wolnego czy stylem ży-

cia jej członków.

Rodzina podobnie jak wiele innych struktur w społeczeństwie stanowi dyna-

miczny system związków społecznych- członkowie rodzinny nieustannie wchodzą ze

sobą w liczne interakcje. Wszystkie oddziaływania mające miejsce w strukturze rodziny

zmieniają się w zależności od etapu życia rodzinnego i innych, znaczących zmian doty-

czących członków rodziny.76

Podsumowując należy stwierdzić, że na gruncie nauk społecznych szczególnie

zaś na gruncie socjologii istnieje wiele kryteriów podziału rodzin (struktur rodziny).

Przeobrażenia, jakie zachodzą we współczesnym społeczeństwie mają także wpływ na

zmiany w typologii rodzin. W wyniku tych zmian pewne typy podziału rodzin przestają

być aktualne, a w ich miejsce powstają nowe dostosowane do zmieniającego się oblicza

rodziny.

75


Szabelska E.: Rola rodziny w życiu dziecka.

http://www.wychowanieprzedszkolne.pl/nowepublikacje/?p=750 (z dn. 1.12.2009r.), s. 2

25

Rozdział III

Założenia metodologiczne badań własnych

Rozdział ten w całości poświęcony jest metodologii niniejszej pracy. Omówione

zostały tu dokładnie przedmiot, cel badań, problemy badawcze, metody, techniki i na-

rzędzia badawcze. Dokonano tu również charakterystyki terenu badań i badanej grupy.

3.1 Przedmiot i cel badań

Od wielu lat w Polsce, jaki i na całym świecie prowadzone są badania dotyczące

kształtowania się ścieżki zawodowej dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Co

jakiś czas pojawia się moda na tego typu badania szczególnie wśród pedagogów, socjo-

logów i doradców zawodowych.

Każda praca empiryczna wymaga od autora badań sformułowania przedmiotu

a następnie calu badań. Stanisław Nowak przedmiot badań określa jako „pewne przed-

mioty, zjawiska czy procesy, które znalazły się w polu zainteresowania danego bada-

cza” 77

Przedmiotem badań przedstawionych w niniejszej pracy są ścieżki edukacyjno-

zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.

Głównym celem badań jest poznanie i dokładny opis ścieżek edukacyjno-

zawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych oraz wpływ środowiska na

kształtowanie aspiracji edukacyjnych, zawodowych i życiowych. Celem prowadzonych

badań jest również wskazanie na fakt, że dzieci i młodzież z dysfunkcyjnych środowisk

wychowawczych nie zawsze muszą dziedziczyć upośledzony status społecznych swych

rodziców/opiekunów tzn. popadać w alkoholizm i narkomanię, wchodzić w konflikty

z prawem czy kończyć edukację na sześciu klasach szkoły podstawowej.

77

Nowak S.: Metodologia badań socjologicznych. PWN, Warszawa 1970, s. 220

26

3.2 Problemy badawcze

Sformułowanie problemu badawczego jest konieczne przed przystąpieniem do

przeprowadzania badań. Tadeusz Pilch sformułowanie problemu badawczego określa

jako „prosty zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania,

problemy.”78

Idąc tokiem takiego rozumowania „problem badawczy to bodziec intelek-

tualny wywołujący reakcję w postaci badań naukowych.”79

Ogólnie rzecz ujmując pro-

blemy badawcze są zestawem pytań, na które w trakcie badań poszukuje się odpowie-

dzi.80

Za główny problem badawczy w niniejszej pracy przyjęto odpowiedź na pyta-

nie: Czy środowisko wpływa na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z rodzin dys-

funkcyjnych? Do powyższego problemu badawczego sformułowano następujące szcze-

gółowe pytania badawcze:

1. Jaki jest wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży?

2. Czy dzieci i młodzież z rodzin dysfunkcyjnych chce mieć taki sam status spo-

łeczny jak ich rodzice?

3. Jakie są aspiracje edukacyjne, zawodowe i życiowe dzieci i młodzieży z rodzin

dysfunkcyjnych?

4. Jakie czynniki determinują aspiracje edukacyjne i zawodowe badanych dzieci

i młodzieży?

78

Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych. Żak, Warszawa 1998, s. 24 79

Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D.: Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo Zysk

i S-ka, Poznań 2001, s. 67 80

Gruszczyński L. A.: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Śląskie Wydawnictwa Naukowe,

Tychy 2002, s. 14

27

3.3 Metody, techniki i narzędzia badawcze

Do rozwiązania postawionych w niniejszej pracy pytań badawczych niezbędne

jest dokonanie wyboru odpowiedniej metody badawczej. Według Janusza Sztumskiego

„Przez metodę rozumie się na ogół system założeń i reguł pozwalających na takie upo-

rządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do

jakiego się świadomie zmierza”.81

Techniką badawczą nazywa się „czynności praktyczne, regulowane starannie

wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych

informacji, opinii i faktów”.82

Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki

badań, służy do technicznego gromadzenia danych z badań. 83

Do realizacji opisywanych badań posłużyła metoda surveyowa zwana także me-

todą sondażową. Metoda ta pozwala w krótkim czasie zebrać dane w dużej liczebnie

zbiorowości.84

W metodzie sondażu wykorzystuje się techniki ankiety i wywiadu.

W niniejszej pracy posłużono się techniką ankiety. Wykorzystany został kwestionariusz

ankiety własnego autorstwa, był on całkowicie anonimowy i składał się z pytań otwar-

tych i zamkniętych dając łączną liczbę 24 pytań (Aneks: Załącznik 1). W kwestionariu-

szu ankiety znajdowały się zarówno pytania jednokrotnego jak i wielokrotnego wyboru

(17 pytań jednokrotnego wyboru i 7 pytań wielokrotnego wyboru). Kwestionariusz an-

kiety został skierowany do dzieci i młodzieży z świetlicy parafialnej „Karolek” działa-

jącej w Gliwicach pod patronatem Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców. Za-

stosowany w badaniach kwestionariusz ankiety dostarczył wielu cennych danych doty-

czących aspiracji edukacyjno-zawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.

81

Sztumski J.: Wstęp do metod i technik badań społecznych. Śląsk, Katowice 1995, s. 60 82

Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe. Żak, Warszawa 2001, s. 71 83

Tamże 84

Sołoma L.: Metody i techniki badań socjologicznych. Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2005, s. 77

28

3.4 Organizacja i przebieg badań

Badania przy zastosowaniu powyżej opisanej metody i techniki badawczej prze-

prowadzone był w trzech etapach.

Etap pierwszy to szeroko pojęta organizacja badań obejmująca przede wszyst-

kim przygotowanie metodologiczne oraz wybór terenu i próby badawczej.

Etap drugi obejmował badania właściwe, które przebiegały w terminie od 19

października do 30 listopada 2009 roku. Badaniami została objęta grupa 22 osób (dzieci

i młodzież) chodzących do świetlicy „Karolek” w Gliwicach. Zastosowano tu celowy

dobór próby badawczej85

. Za celowym doborem próby przemawiał fakt, iż wszyscy

uczęszczający do świetlicy pochodzą z mniej lub bardziej dysfunkcyjnych środowisk,

przez co cała młodzież i dzieci zostali objęci badaniami.

Ostatni etap badań to weryfikacja zebranego materiału empirycznego pod kątem

jego wartości naukowej oraz opracowanie uzyskanych za pomocą kwestionariusza an-

kiety wyników badań własnych.

3.5 Charakterystyka terenu badań i badanej grupy

Badania przeprowadzono w świetlicy parafialnej „Karolek” prowadzonej z ra-

mienia Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców w Gliwicach. W badaniach udział

wzięły 22 osoby, co stanowi całość wszystkich dzieci i młodzieży uczęszczających

z zróżnicowaną frekwencją do świetlicy.

Charakteryzując badaną grupę szczególną uwagę zwrócono na następujące dane:

płeć, wiek, miejsce zamieszkania, rodzaj szkoły, wykształcenie rodziców/opiekunów.

Zamieszczone poniżej wykresy i tabele zawierają charakterystykę próby badawczej.

Wykres 1 dotyczy płci ankietowanych.

85

Dobór celowy- badacz sam decyduje, kto zostanie objęty badaniami. Dokonując takiego wyboru ba-

dacz kieruje się posiadaną wiedzą o interesującej go populacji. Dobór celowy nazywany jest często dobo-

rem tendencyjnym. (Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Wydawnictwo

Impuls, Kraków 1999, s. 159)

29

Wykres 1. Płeć badanych respondentów

N=100%

Źródło: Badania własne

Badaniami objęto 22 osoby w tym 12 kobiet i 10 mężczyzn, co daje odpowiednio

54,5% i 45,5% badanej populacji. W przeprowadzonych badaniach niemożliwy był

równy udział procentowy respondentów, ponieważ na zajęcia w świetlicy uczęszcza

więcej dziewcząt niż chłopców.

Średnia wieku respondentów to 13,3 lat. Zdecydowaną większość stanowią oso-

by w wieku 13 i 16 lat. Najmłodsza osoba ma 7 lat, zaś najstarsza 20 lat. Poniższa tabe-

la i wykres przedstawiają dokładny rozkład wieku badanej grupy.

Tabela 2. Wiek badanych respondentów

Wiek N %

7 1 4,5

8 1 4,5

9 1 4,5

10 2 9,1

11 2 9,1

13 5 22,7

14 2 9,1

15 1 4,5

54,5

45,5

40

42

44

46

48

50

52

54

56

Kobieta Mężczyzna

Procenty

30

16 4 18,2

17 2 9,1

20 1 4,5

Ogółem 22 100


Wykres 2. Respondenci według kategorii wiekowej

N=100%


Najliczniejszą kategorię wiekową stanowią osoby w wieku od 11 do 15 lat jest to 10

osób (45,5% badanej grupy), zaś najmniej liczną osoby w wieku od 7 do 10 lat jest to 5

osób, co daje 22,7% badanej populacji.

Miejsce zamieszkania jest czynnikiem w dużej mierze warunkującym ścieżki za-

wodowe dzieci i młodzieży. Zdecydowana większość ankietowanych (14 osób a to jest

63,8%) zamieszkuje dzielnice śródmieście, co łączy się z faktem, że w tej dzielnicy usy-

tuowana jest świetlica „Karolek”. Najmniej osób zamieszkuje dzielnice: Obrońców Po-

koju, Kopernik i Zatorze (1 osoba każdą z dzielnic). W każdym mieście są dzielnice

cieszące się tzw. złą sławą, wśród dzielnic zamieszkiwanych przez respondentów tak

ową jest dzielnica Zatorze i Kopernik. „Słyną” one m.in.: z rozbojów, kradzieży, itp.

W aneksie niniejszej pracy (załącznik 2) znajduje się mapa Gliwic z aktualnym podzia-

22,7

45,5

31,8

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Ilość osób

Procenty Od 7do 10

Od11do15

Od16do20

31

łem na dzielnice. Badaną grupę ze względu na zamieszkiwaną dzielnicę charakteryzuje

poniższy wykres.

Wykres 3. Respondenci według miejsca zamieszkania

N=100%


Rodzaj szkoły, do której uczęszcza dziecko czy dorastająca osoba ma znaczący

wpływ na kształtowanie się aspiracji edukacyjno-zawodowych. Prawie połowa ankie-

towanych (10 osób, co daje 45,5%) uczęszcza do gimnazjum, jest to najwyższa wartość.

Po jednym uczniu przypada na szkołę zawodową i technikum. Dwie osoby (9,1% ankie-

towanych) uczęszczają do liceum ogólnokształcącego i 8 osób (36,4% ankietowanych)

jest uczniami szkoły podstawowej. Nikt z respondentów nie jest uczniem liceum profi-

lowanego. W tym miejscu warto zaznaczyć, że 16 osób (72,8% ankietowanych) nie

uczęszcza do tzw. szkoły specjalnej, 5 osób (22,7% ankietowanych) jest uczniami tego

typu szkoły. Dość zaskakujący jest fakt, że jedna osoba nie wie, do jakiej szkoły

uczęszcza (tzn. nie wie czy jest czy nie jest uczniem szkoły specjalnej). Poniżej wykres

4 i wykres 5 charakteryzuje dzieci i młodzież pod względem rodzaju szkoły, której są

uczniami.

4,5 4,5

63,8

22,7

4,5

0

10

20

30

40

50

60

70

Dzielnice

Procenty

Kopernik

Obrońcow Pok.

Śródmieście

Trynek

Zatorze

32

Wykres 4. Rodzaje szkół, do których uczęszczają respondenci

N=100%


Wykres 5. Respondenci uczęszczający do tzw. Szkoły specjalnej

N=100%


Po przedstawieniu założeń metodologicznych przeprowadzonych badań w ko-

lejnym rozdziale niniejszej pracy zaprezentowana zostanie analiza wyników badań wła-

snych.

36,4

45,5

4,5

9,1

0

4,5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Rodzaje szkół

Procenty

Szkoła Podstawowa

Gimnazjum

Szkoła zawodowa

Liceum Ogólnokształcące

Liceum Profilowane

Technikum

22,7

72,8

4,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Tak Nie Nie wiem

Procenty

33

Rozdział IV

Wpływ środowiska na ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dys-

funkcyjnych w świetle wyników badań własnych

4.1 Aspiracje edukacyjno-zawodowe badanych dzieci i młodzieży

W tym miejscu raz jeszcze pozwolę sobie przytoczyć definicję aspiracji, która

jest niezbędna do rzetelnego opracowania wyników badań. Aspiracje to dążenia, zamie-

rzenia, potrzeby i zainteresowania jednostki, które zamierza ona zrealizować w przy-

szłości, które determinują jej zachowanie i plany dotyczące jej życia.86

Badane przez mnie dzieci i młodzież pod kątem aspiracji edukacyjno-

zawodowych na pytanie kwestionariusza ankiety Jak myślisz, co będziesz robił/robiła

po ukończeniu szkoły, do której aktualnie uczęszczasz? W zdecydowanej większości

odpowiadają, że podejmą naukę na kolejnym szczeblu edukacji. Spośród 22 badanych

osób 4 osoby deklarują, że podejmą pracę, są to osoby uczęszczające do szkoły zawo-

dowej, technikum i liceum ogólnokształcącego, głównie z przedziału wiekowego 16-20

lat. Jedna osoba uznała, że po ukończeniu szkoły podstawowej, której jest uczennicą

zostanie aktorką. Świadczyć to może po pierwsze o chwilowej fascynacji dziecka za-

wodem aktora i chęcią zaspokojenia swojego marzenia bycia aktorką tu i teraz. Po dru-

gie taka odpowiedź może wskazywać na brak wiedzy z zakresu wymogów formalnych

wymaganych przy podjęciu zawodu aktora (np. odpowiednie umiejętności, wykształce-

nie, kwalifikacje, itp.). Optymizmem napawa fakt, że ani jedna osoba nie chce być bez-

robotna, na co wskazuje zero wskazań na odpowiedź „Nie pójdę do pracy” Ponad to nie

było ani jednego wskazania na odpowiedź „Nie podejmę dalszej nauki”. Uzyskane

przeze mnie dane mogą wskazywać na złamanie pokutującego w świadomości wielu

ludzi stereotypu dotyczącego dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Osobom tym

przyczepia się często łątkę nieuków, leniów, obiboków, kombinatorów, co gorsza czę-

sto mówi się, że skończą tak samo jak ich rodzice popadając w alkoholizm czy też zo-

staną długotrwale bezrobotnymi nagminnie korzystającymi z pomocy społecznej.

86


34

Poniższy wykres zawiera dane, które posłużyły mi do wyciagnięcia powyższych wnio-

sków.

Wykres 6. Zamierzenia dzieci i młodzieży po ukończeniu szkoły

N=100%


Między aspiracjami edukacyjnymi i zawodowymi zachodzi ścisły związek,

a mianowicie wybór szkoły czy ściślej kierunku kształcenia (profilu szkoły) w dużej

mierze decyduje o przyszłym zawodzie. Z tego właśnie powodu aspiracje zawodowe

i aspiracje edukacyjne określane są mianem aspiracji edukacyjno-zawodowych.87

„Aspiracje zawodowe odnoszą się do zdobycia w przyszłości określonego zawo-

du lub wykonywania czynności zawodowych. Mogą również dotyczyć wykonywanych

funkcji zawodowych, właściwości przyszłej pracy, zajmowanego w niej stanowiska,

miejsca pracy”.88

Badane osoby zapytane, kim chciałby zostać w przyszłości i dlaczego

najczęściej wskazują na zawody związane z wykształceniem zawodowym i/lub tech-

nicznym, co więcej są to zawody łączące się przede wszystkim z pracą fizyczną. Na

podstawie pozyskanych informacji można zasugerować, że badana młodzież i dzieci

w większości przypadków będzie dziedziczyć status zawodowy swoich rodziców czy

opiekunów. Badani chłopcy wskazują następujące zawody: „kierowca, mechanik samo-

chodowy, informatyk, żołnierz, policjant, piekarz, kucharz, murarz, pilot samolotu, stra-

87

Skorny Z.: Aspiracje. W: Encyklopedia pedagogiczna. Fundacja Innowacja, Warszawa 1993, s. 30 88


0

18,2

04,5

77,3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Podjęcie dalszej

edukajcji

Nie podjęcie

dalszej edukacji

Ppodjęcie pracy

zarobkowej

Nie podjęcie

pracy

zarobkowej

Inne

Procenty

35

żak, cukiernik, siłacz.89

Najwięcej wskazań miał kierowca. Na zawody żołnierz, strażak,

siłacz, pilot samolotu wskazywali chłopcy z kategorii wiekowej od 7 do 10 lat. Najstarsi

chłopcy (kategoria wiekowa od 16 do 20 lat) najczęściej wskazywali na kierowcę, mu-

rarza i informatyka. Uzasadnienia wyboru danego zawodu są bardzo różne, w poniższej

tabeli przedstawiono kilka losowo wybranych zawodów i uzasadnień dla poszczegól-

nych kategorii wiekowych.

Tabela 3. Aspiracje zawodowe badanych chłopców

Kategoria

wiekowa Zawód Uzasadnienie

Szkoła, do której

uczęszcza

7 do 10 1. Siłacz

2. Kierowca

3. Żołnierz

„Bo jest sławny”

„Bo wujek nim jest”

„Bo lubię wojsko”

Szkoła Podstawowa

Szkoła Podstawowa

Szkoła Podstawowa

11 do 15 1. Informatyk

2. Analityk gieł-

dowy

„Bo lubię komputery”

„Bo interesuje mnie giełda

papierów wartościowych”

Gimnazjum

Gimnazjum

16 do 20 1. Kierowca

2. Policjantem

3. Kucharz

„Bo lubię samochody”

„Ponieważ bym brał udział

w pościgu”

„Ponieważ lubię gotować i

można znaleźć dobra pra-

cę”

Gimnazjum

Gimnazjum

Technikum


Z kolei badane dziewczęta wskazywały następujące zawody: „raperka, mecha-

nik samochodowy, kucharka, sędzia, fryzjerka, siatkarka, kosmetyczka, cukiernik, aktor-

ka, architekt, przedszkolanka, lekarz, psycholog”.90

Z powyższego wynika, że dziew-

częta bardziej niż chłopcy aspirują do zawodów wymagających wyższego wykształce-

nia, np. psycholog, architekt, lekarz. Uzasadnienia wybranych zawodów są bardzo róż-

ne począwszy od dość specyficznych, np. „sędzia, ponieważ podoba mi się to np. jak

oglądam Annę Marię Wesołowską”91

do zdecydowanych i realnych, np. „cukiernik,

ponieważ uczę się w tym zawodzie, lubię tą pracę, interesuje mnie to”. Podobnie jak

89

Zawody zostały wypisane na podstawie kwestionariusza ankiety użytego w badaniach własnych. 90

Tamże 91

Uzasadnienia zawodów w całej pracy na podstawie badań własnych.

36

przy opisaniu wyborów zawodów wskazywanych przez chłopców tak i tutaj zamiesz-

czam tabelę z kilkoma losowo wybranymi zawodami i ich uzasadnieniami.

Tabela 4. Aspiracje zawodowe badanych dziewcząt

Kategoria

wiekowa Zawód Uzasadnienie

Szkoła, do której

uczęszcza

7 do 10 1. Aktorka

2. Lekarz

„ No, bo lubię”

„Bo lubię badać”

Szkoła Podstawowa

Szkoła Podstawowa

11 do 15 1. Siatkarka

2. Kosmetyczka

3. Architekt

„Ponieważ lubię grać w

siatkówkę”

„Ponieważ lubię malować

siebie i innych”

„Bo mi się podoba i nie-

źle płacą”

Gimnazjum

Szkoła Podstawowa

Szkoła Podstawowa

16 do 20 1. Cukiernik

2. Przedszkolanka

„Ponieważ uczę się w tym

zawodzie, lubię ta pracę,

interesuje mnie to”

„Bo lubię zajmować się

dziećmi”

Szkoła Zawodowa

Liceum Ogólno-

kształcące


Pisząc o aspiracjach edukacyjno- zawodowych warto odnieść się do stosunku

przejawianego przez badane dzieci i młodzież do nauki, szkoły, pełnionych funkcji

w życiu klasy i szkoły. Uzyskane wyniki świadczą o tym, że według badanej młodzieży

warto się uczyć i zdobywać wykształcenie, 95,5% ankietowanych tak uważa. Uzasad-

nienia, jakie są podawane dotyczą przede wszystkim czynników materialnych (praca

i płaca), np. „bo można mieć pracę”, „żeby mieć zawód, wykształcenie i pracę”, „po-

nieważ potem można pójść do lepszej płatnej pracy”, „ponieważ można zdobyć dobrze

płatną pracę”, „ponieważ jak nie będziemy się uczyć to nie będziemy mieć, z czego

żyć”, „ponieważ potem wolno znaleźć dobrą pracę”, „bo można być bogatym”, „po-

nieważ niektórzy pracodawcy patrzą na wykształcenie”92

na przytoczone argumenty

92

Uzasadnienia pochodzą z kwestionariusza ankiety użytego do badań własnych.

37

wskazały badane dziewczęta z kolei chłopcy podali następujące argumenty przemawia-

jące za słusznością stwierdzenia, że warto się uczyć i zdobywać wykształcenie: „będę

mieć dobrą pracę”, „bo trzeba wszystko umieć”, „warto, ponieważ później można do-

stać się do różnej pracy”, „bo chcę mieć pracę i dom”, „bo mam większe możliwości na

zdobycie wykształcenia i dobrej pracy”, „ponieważ chcę zdobyć pracę”, „bo wielu rze-

czy się nauczę”, „bo chcę znaleźć dobrą pracę”, „ bo jest się mądrym i ma się lepszą

pracę i więcej zarabia”.93

Wśród wszystkich ankietowanych tylko jedna osoba uznała,

że nie warto się uczyć, „bo to się nie przydaje”. Tym stwierdzeniem został w mojej

ocenie przełamany kolejny stereotyp czy też podjęto próbę przełamania stereotypu gło-

szącego, że to chłopcy nie przykładają się do nauki, że im się nie chce uczyć. Negatyw-

nej odpowiedzi na pytanie Czy Twoim zdaniem warto się uczyć i zdobywać wykształce-

nie udzieliła dziewczyna, uczennica gimnazjum, która bierze udział w licznych zawo-

dach sportowych zajmując w ich wysokie miejsca a jednocześnie twierdzi, że cyt.

„szkoła to nuda” Stosunek badanej grupy do nauki i zdobywania wykształcenia charak-

teryzuje poniższy wykres.

Wykres 7. Czy warto się uczyć i zdobywać wykształcenie według ankietowanych?

N=100%


93

Uzasadnienia pochodzą z kwestionariusza ankiety użytego do badań własnych.

95,5

4,5

0

20

40

60

80

100

120

Tak Nie

Procenty

38

Powyższe odpowiedzi sugerują, że dla ankietowanych bardzo ważne jest zdobycie do-

brze płatnej pracy, co z kolei wskazuje na chęć podniesienia ich statusu materialnego.

Wątek ten zostanie dokładnie zanalizowany w dalszej części niniejszej pracy.

Badane przeze mnie osoby zostały poproszone o ustosunkowanie się do pytania,

Czym dla Ciebie jest nauka/chodzenie do szkoły? Spośród kafeterii odpowiedzi ankie-

towani mogli wybrać maksymalnie trzy odpowiedzi. Analiza wyników badań wskazuje,

że dla 63,6% ankietowanych nauka/chodzenie do szkoły traktowane jest jako miejsce

zdobywania wiedzy a to w znakomity sposób komponuje się z danymi zamieszczonymi

na wykresie 7. Dla równo połowy badanych nauka jest szansą na lepsze życie, co jed-

noznacznie wskazuje, że osoby te nie chcą dziedziczyć statusu swojej rodziny, chcą żyć

lepiej i godniej niż ich rodzice czy opiekunowie. Śmiem stwierdzić na podstawie prze-

prowadzonych badań, że ankietowani odpowiadający w ten sposób nie chcą, aby ich

przyszła rodzina przypominała rodzinę, w której obecnie się wychowują. (Wątek ten

rozwinięty jest w rozdziale 4.2 niniejszej pracy). Zaledwie trzy osoby spośród wszyst-

kich ankietowanych stwierdziły, że nauka jest dla nich przymusem/karą, są to przede

wszystkim osoby, które mają pewne trudności w nauce. Każda trudność czy niepowo-

dzenie jest łączona z negatywnymi emocjami, np. żal, złość nakierowana na nauczycie-

la, nie rzadko jest to agresja słowna (wulgaryzmy adresowane do grona pedagogicznego

i samej instytucji, jaką jest szkoła). Osoby traktujące naukę jako karę znalazły się

w swego rodzaju pułapce tj. trudności/braki w nauce z czasem narastają na siebie. Po-

szczególne trudności rodzą kolejne braki w wiedzy i odwrotnie a to powoduje, że szkoła

utożsamiana jest ze wszystkim, co złe, np. złe oceny w nauce, problemy wychowawcze

(np. agresja słowna, wagary traktowane jako ucieczka od problemu zwanego szkołą

i trudnościami/brakami w nauce). Wszystko to powoduje, że aspiracje zawodowe

a przede wszystkim edukacyjne tych osób są bardzo niskie, nie chcą dalej się kształcić.

Po ukończeniu szkoły, do której aktualnie uczęszczają chcą podjąć pracę. W kwestii

zawodu jest to najczęściej praca fizyczna nie wymagająca wysokich kwalifikacji zawo-

dowych. Dla 54,5 % ankietowanych (12 osób) nauka jest obowiązkiem, który często

łączy się z takimi aspektami nauki/chodzenia do szkoły jak wczesne wstawanie, syste-

matyczność w odrabianiu zadań domowych, przygotowywanie się do sprawdzianów,

itp. Wykres 8 w pełni charakteryzuje stosunek badanych dzieci i młodzieży do nauki, co

zostało powyżej omówione.

39

Wykres 8. Stosunek ankietowanych do nauki/chodzenia do szkoły94


W nawiązaniu do powyższych danych pozwolę sobie w tym miejscu zaznaczyć,

że pond połowa ankietowanych (13 osób, 59,1% badanych) twierdząco odpowiedziała

na następujące pytanie kwestionariusza ankiety: Czy lubisz się uczyć? Łączy się to

w pewien z sposób z dużą liczbą wskazań na traktowanie szkoły jako miejsca gdzie

zdobywa się wiedzę. Taki a nie inny rozkład odpowiedzi ankietowanych dowodzić mo-

że, że twierdząco odpowiadały osoby, które nie mają większych trudności/braków

w nauce, mają wysokie aspiracje zawodowe- wskazują na zawody wymagające wyso-

kich kwalifikacji i umiejętności, np. psycholog, informatyk czy analityk giełdowy. Co

więcej są w grupie osób uważających, że warto zdobywać wiedzę i wykształcenie.

Z kolei osoby odpowiadające negatywnie na postawione, powyżej przez mnie pytanie

w kwestionariuszu ankiety przejawiają liczne trudności/braki w nauce. Szkołę i naukę

traktują jako przymus, karę i nieprzyjemny obowiązek. Na poniższym wykresie za-

mieszczony jest procentowy rozkład głosów badanych respondentów na pytanie: Czy

lubisz się uczyć?

94

Dane liczbowe na wykresie dają, powyżej 100%, ponieważ ankietowani mogli wskazać maksymalnie

3 odpowiedzi. Każda możliwość odpowiedzi była przeliczana do ogółu ankietowanych, np. a) Obowiąz-

kiem 12 osób a to daje 54,5% wszystkich ankietowanych.

54,5

13,6

63,6

40,1

18,2

50

40,1

0

10

20

30

40

50

60

70

Czym jest nauka/szkoła

Procenty

Obowiązkiem

Przymusem/karą

Zdobywaniem wiedzy

Poznawaniem nowychkolegów i koleżanek

Przyjemnością

Szansą na lepsze życie

Szansą na zdobycie dobrzepłatnej pracy

40

Wykres 9. Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki

N=100%


Badane przeze mnie dzieci i młodzież twierdzącą odpowiedź na pytanie: Czy lubisz się

uczyć? uzasadniała następująco: „bo zdobywam wiedzę”, „bo dostaję dobre oceny” ,bo

mogę zdobyć dużą wiedzę, ale to dla mnie przyjemność”, „bo jestem mądrzejsza”, „po-

nieważ mogę zdobyć nową wiedzę”, są to uzasadnienia dziewcząt. Chłopcy pozytywną

odpowiedź argumentowali w podobny sposób, np.: „bo będę mądry”, „bo sprawia mi

to przyjemność, „bo wiem więcej”.

Badane dziewczęta negatywne odpowiedzi argumentowały następująco: „nie lubię się

uczyć, ponieważ to zabiera mi dużo czasu”, „bo to jest za trudne dla mnie”, „bo to jest

nudne i zabiera mi dużo czasu”, „wolę robić cos innego”, „bo zasypiam przy odrabia-

niu lekcji”. Chłopcy swój negatywny stosunek do nauki uzasadniali podobnie jak

dziewczęta, np.: „bo nie bardzo mi to idzie”, „bo to jest za trudne”. Uzasadnienia dla

negatywnej odpowiedzi na pytanie: Czy lubisz się uczyć? są swego rodzaju potwierdze-

niem dla tezy, że to właśnie osoby, które mają trudności w nauce nie lubią chodzić do

szkoły oraz zdobywać nowej wiedzy/uczyć się. W poniższej tabeli zamieszczony został

rozkład pozytywnych i negatywnych odpowiedzi na powyższe pytanie wraz z losowo

wybranymi uzasadnieniami.

59,1

40,9

0

10

20

30

40

50

60

70

Tak Nie

Procenty

41

Tabela 5. Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki

Kategoria wie-

kowa Liczba chłopców

Liczba dziew-

cząt

Przykładowe uzasadnienie

Pozytywna odpowiedź na pytanie Czy lubisz się uczyć?

Od 7 do 10 lat 2 1

1. „bo jestem mądrzej-

sza”

2. „bo będę mądry”

Od 11 do 15 lat - 4

1. „bo zdobywam wie-

dzę”

2. „bo dostaję dobre

oceny”

Od 16 do 20 lat 4 2

1. „tak, bo mogę mieć

dobre oceny”

2. „bo zdobywam nową

wiedzę”

Ogółem: 13 osób

Negatywna odpowiedź na pytanie Czy lubisz się uczyć?

Od 7 do 10 lat 2 -

1. „bo nie bardzo mi to

idzie”

2. „bo to jest za trudne

dla mnie”

Od 11 do 15 lat - 5

1. „nie lubię się uczyć,

ponieważ to zabiera

mi dużo czasu”

2. „bo to jest za trudne

dla mnie”

Od 16 do 20 lat 1 1 1. „bo to jest za trudne”

Ogółem: 9 osób


42

Z aspiracjami edukacyjnymi badanej grypy łączy się kolejne zagadnienie a mia-

nowicie ich udział w konkursach, zawodach, olimpiadach, itp. Osoby, które biorą udział

w konkursach wiedzy czy zawodach sportowych w większości rekrutują się z osób ma-

jących pozytywny stosunek do nauki.

Wykres 10. Udział dzieci i młodzieży w zawodach, konkursach, olimpiadach

N=100%


Powyższy wykres jednoznacznie wskazuje, że ponad 70% ankietowanych (16 osób)

brało udział w zawodach sportowych, konkursach, olimpiadach. Spośród tych osób, aż

14 osób (87,5%) zajęło jakieś miejsce i otrzymało nagrodę (medal, dyplom, drobne

upominki, np. mazaki, słodycze, itp.). Najwięcej osób brało udział w zawodach sporto-

wych- 12 osób, co stanowi 75% wszystkich uczestników. Wynik ten sugerować, może,

że udział w zawodach sportowych de facto nie wymaga od uczestników dużych nakła-

dów wiedzy, przez co zawody tego typu cieszą się dużą popularnością nawet wśród

osób, które nie lubią się uczyć a szkołę traktują jako przymus czy karę. W zawodach

tych udział biorą osoby, które swoją najbliższą przyszłość wiążą ze sportem, (wskazania

zawodu- siatkarka). Jednak czy udział w zawodach sportowych może świadczyć o aspi-

racjach edukacyjno-zawodowych badanej grupy? W pewnym sensie tak, ponieważ oso-

by, które biorą w nich udział chcą coś osiągnąć, np. dobrą ocenę z lekcji wychowania

fizycznego na semestr czy zakończenie roku szkolnego, uzyskać nagrodę czy też poka-

72,7

27,3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Tak Nie

Procenty

43

zać się, że coś potrafią, że nie są takie złe jak je niejednokrotnie odbiera środowisko.

Ponadto odwołując się do przytoczonej przez mnie na początku tego rozdziału definicji

aspiracji badane dzieci i młodzież biorąc udział w zawodach sportowych spełnia swe

dążenia, potrzeby i realizuje swe zainteresowania, wobec czego zawody sportowe są

swego rodzaju aspiracją. Co więcej zajęcie miejsca na podium i otrzymanie nagrody

zaspokaja potrzebę szacunku i uznania, której zaspokojenie według Abrahama Maslowa

pozwala przystąpić do realizacji bardzo ważnej potrzeby w życiu każdego człowieka

a mianowicie potrzeby samorealizacji. Poniższy wykres obrazuje, jaki procent badanych

zajął dowolne miejsce i/lub otrzymał nagrodę w zawodach sportowych, konkursach czy

olimpiadach, przez co osoby te w pewnym sensie zaspokoiły potrzebę szacunku i uzna-

nia w oczach innych osób. Nic innego nie pobudza tak dziecka do działania jak uznanie

i szacunek wśród innych osób a szczególnie wśród rodziców/opiekunów.

Wykres 11. Ankietowani, którzy zajęli dowolne miejsce w zawodach, konkursach

N=100%


Spośród ankietowanych biorących udział w zawodach sportowych, konkursach czy

olimpiadach jedna osoba, (co stanowi 6,25% wszystkich biorących udział w zawodach,

konkursach) nie zajęła żadnego miejsca i/lub nie otrzymała nagrody. Jedna osoba

w dniu, w którym była przeprowadzana z nią ankieta nie pamiętała czy zajęła jakieś

miejsce w zawodach, w których brała udział. Informacje te zostały zawarte w powyż-

szym wykresie.

87,5

6,25 6,25

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Tak Nie Nie pamiętam

Procenty

44

Wykres 12. Rodzaj zawodów, konkursów, w których brali udział ankietowani

N=100%


Jak zostało to już wspomniane najwięcej osób brało udział w zawodach sportowych, bo

aż 12 osób (75,5% ankietowanych biorących udział w zawodach/konkursach). Dyscy-

pliny sportowe, w których badani próbowali swych sił to przede wszystkim: piłka noż-

na, siatkówka, tor przeszkód, biegi, judo, gry zespołowe, np. „dwa ognie”. W zawodach

plastycznych udział wzięły dwie osoby, co stanowi 12,5% ankietowanych biorących

udział w zawodach/konkursach. Jedna z tych osób w przyszłości chce zostać architek-

tem. Udział tej osoby w konkursie plastycznym pozwala postawić mi tezę, że osoba ta

jest ukierunkowana na cel zawodowy, jakim jest zostanie architektem. Do osiągnięcia

tego celu służą tej osobie m.in.: udział w konkursach plastycznych gdzie może skon-

frontować swe umiejętności z innymi uczestnikami jak również zajęcia poza lekcyjne

(koła plastyczne w szkole), których jest uczestnikiem.

Na kształt aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży wpływa nie rzadko funkcja,

jaką dziecko czy dorastająca już osoba pełni w życiu klasy bądź szkoły. W badanej

przeze mnie grupie dzieci i młodzieży jest 10 osób (45,5% ankietowanych) pełniących

funkcje w życiu klasy i szkoły oraz 12 osób (54,5% ankietowanych) nie spełnia żadnej

funkcji w życiu klasy i szkoły. Proporcje te ilustruje poniższy wykres.

75,5

12,5

6,25 6,25

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Rodzaje zaw odów /konkursów

Procenty

Sportow e

Plastyczne

Taneczne

Matematyczne

45

Wykres 13. Ankietowani spełniający funkcje w życiu klasy i szkoły

N=100%


Pełnione funkcje przez ankietowanych to między innymi: przewodniczący klasy (3 oso-

by), skarbnik (1 osoba), jedna osoba przez cały semestr pomaga przy rozdawaniu mleka

wszystkim uczniom, pozostałe pięć osób pełni funkcję dyżurnego klasy. Ankietowani

poprzez pełnienie jakby się mogło wydawać błahych funkcji dyżurnego, osoby rozdają-

cej mleko czy też pełnienie „wyższych” funkcji tj. przewodniczącego lub skarbnika

klasy w oczach innych zyskują szacunek i uznanie. Zostaje tu spełniona jedna z wielu

potrzeb znajdujących się w piramidzie Abrachama Maslowa (opis zaspokajania potrze-

by szacunku i uznania został zamieszczony przy opisie udziału ankietowanych w zawo-

dach sportowych w rozdziale 4.1 niniejszej pracy).

Aspiracje edukacyjne a w konsekwencji aspiracje zawodowe determinowane są

przez wiele czynników, może nim być np. dostęp do szeroko rozumianej edukacji oraz

ograniczenie go. Badanym przeze mnie dzieciom i młodzieży zadałam w kwestionariu-

szy ankiety pytanie: Jak uważasz, co może ograniczać edukację (naukę, zdobywanie

wiedzy) dzieci i młodzieży? Ankietowani mogli zaznaczyć maksymalnie cztery odpo-

wiedzi. Zdecydowana większość badanej grupy (19 osób) uznała, że czynnikiem ogra-

niczającym edukację dzieci i młodzieży jest lenistwo. Drugim według wskazań czynni-

kiem jest brak pieniędzy, czyli złe warunki materialne rodziny oraz tzw. złe towarzy-

stwo, z którym mają kontakt dzieci i młodzież- na oba czynniki wskazało po 13 osób

45,5

54,5

40

42

44

46

48

50

52

54

56

Tak Nie

Czy spełniasz jakąś funkcję w życiu klasy/szkoły

Procenty

46

spośród 22 odpowiadających na kwestionariusz ankiety. Najmniejsza liczba wskazań

ankietowanych została przypisana brakowi szkół w pobliżu miejsca zamieszkania- 4

wskazania (18,2% wszystkich ankietowanych). Zamieszczony tu wykres odzwierciedla

powyższe wybory badanych przez mnie dzieci i młodzieży.

Wykres 14. Czynniki ograniczające dostęp do edukacji według ankietowanych95


Powyższe wyniki sugerują, że badane przeze mnie osoby są świadome zarówno swego

lenistwa, jaki i lenistwa swych rówieśników, sami uznali wskazując taką a nie inną od-

powiedź, że to lenistwo w znaczący, ujemny sposób wpływa na kształtowanie się aspi-

racji edukacyjno-zawodowych. Wskazanie przez ankietowanych braku pieniędzy jako

czynnika ograniczającego dostęp do edukacji świadczyć może, że oni sami lub ich ró-

wieśnicy z najbliższego otoczenia wielokrotnie z powodu złej sytuacji materialnej ro-

dziny nie mieli kupionych książek do szkoły, przyborów szkolnych, nie uczestniczyli

w płatnych zajęciach pozalekcyjnych. Samo przez się jest zrozumiałe, że w sytuacji,

gdy dziecko nie ma zakupionych niezbędnych książek i przyborów szkolnych jego po-

ziom aspiracji po pewnym czasie spada. Dzieci te mają liczne trudność i braki w nauce-

nie mają podręczników, z których mogłyby czerpać wiedzę. Brak funduszy na edukację

95

Dane liczbowe na wykresie dają powyżej 100%, ponieważ ankietowani mogli wskazać maksymalnie

4 odpowiedzi. Każda możliwość odpowiedzi była przeliczana do ogółu ankietowanych.

86,4

59,1

18,2

54,559,1

40,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Czynniki ogrniczające edukację

Procenty

Lenistwo

Brak pieniędzy

Brak szkół w miejscuzamieszkania

Choroba

Złe towarzystwo

Problemy w domu

47

przekłada się w pewnym stopniu na frekwencję dziecka w szkole. Nie posiadanie pod-

ręczników, podstawowych przyborów szkolnych, nie rzadko gorsze ubranie czy brak

śniadania do szkoły powoduje, że dziecko zaczyna czuć się gorsze, wstydzi się. W mo-

mencie, kiedy doznaje ze strony lepiej ubranych, posiadającym modne gadżety kolegów

i koleżanek licznych upokorzeń szkoła zaczyna być dla niego złem koniecznym, przy-

musem czy wreszcie karą. Można powiedzieć, że w takiej sytuacji zachowanie dzieci

i młodzieży idzie dwutorowo, po pierwsze ich aspiracje edukacyjno-zawodowe ograni-

czają się do minimum, chcą skończyć szkołę ponadgimnazjalną i podjąć pracę zawo-

dową, nie mają wysokich wymagań, co do pracy najczęściej jest to praca fizyczna nie

wymagająca wysokich kwalifikacji. Druga ścieżka, jaką mogą podążać te osoby to sta-

wianie sobie celów i aspiracji będących ponad ich możliwościami, mówimy wówczas

o aspiracjach zawyżonych (nierealistycznych). Działanie takie ma w pewnym sensie

wyrównanie deficytów, jakich doznała dna jednostka. Kolokwialnie mówiąc ja biedny,

poniżany X jeszcze pokażę, na co mnie stać i kim mogę zostać.

Badane przeze mnie dzieci i młodzież za czynnik ograniczający dostęp do edukacji

uznała problemy w domu (9 osób- 40,1% ankietowanych). Do owych problemów zali-

czają: „alkoholizm”, „kłótnie rodziców”, „nie interesowanie się dziećmi”, „brak pie-

niędzy”, „patologia”.96

Wymienienie takich a nie innych problemów przez ankietowa-

nych sugeruje, że właśnie te problemy występują w ich rodzinach lub w najbliższym

otoczeniu. Wysoce prawdopodobne jest, że są to najbardziej dotkliwe kwestie, szcze-

gólnie choroba alkoholowa rodzica czy też obojga rodziców. Śmiem twierdzić, że bada-

na przeze mnie grupa odważyła się wskazać powyższe problemy, ponieważ kwestiona-

riusz ankiety był anonimowy. Problemy społeczne występujące w rodzinach badanej

grupy i ich wpływ na kształtowanie się aspiracji edukacyjno-zawodowych dzieci i mło-

dzieży są przedmiotem analizy niniejszej pracy w rozdziale 4.2 Rodzina czynnikiem

kształtującym ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży.

96

Przytoczone tutaj problemy pochodzą z kwestionariusza ankiety użytego w baniach własnych.

48

4.2 Rodzina czynnikiem kształtującym ścieżki zawodowe dzieci

i młodzieży

Mikrośrodowisko wychowawcze, jakim jest rodzina w życiu każdego człowieka

ma wymiar prokreacyjny, socjalizacyjny, ekonomiczny, emocjonalny, opiekuńczo-

wychowawczy i ekonomiczny. Na poprawne funkcjonowanie lub dezorganizację życia

rodzinnego (domowego), kultywowanie tradycji czy też zakłócenia atmosfery i komu-

nikacji mają niebagatelny wpływ czynniki wewnątrzrodzinne i czynniki zewnętrzne. Do

czynników wewnątrzrodzinnych zalicza się: cechy indywidualne, hierarchię, więzi,

wartości, status ekonomiczny. Czynniki zewnętrzne to m. in.: media, ekonomia, rynek

pracy, przemiany kultury.97

Rodzina jest środowiskiem, w którym dziecko przebywa już

od dnia swoich narodzin. To rodzina przekazuje normy, wartości, wzory zachowań, itp.

swemu potomstwu. Dalej idąc to rodzina determinuje wiele wyborów życiowych, np.

wybór szkoły, zawodu czy nawet partnera życiowego. Nieumiejętne wypełnianie funk-

cji rodziny czy też całkowity ich zanik powoduje dezorganizację życia rodzinnego czy

innymi słowy dysfunkcjonalność środowiska rodzinnego, w który wychowywane jest

dziecko.

W podrozdziale tym przedstawię analizę wpływu środowiska rodzinnego na

kształtowanie się ścieżek zawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.

Analizując wpływ rodziny na kształtowanie się aspiracji edukacyjno-

zawodowych dzieci i młodzieży zacznę od scharakteryzowania środowisk rodzinnych,

z których pochodzą moi respondenci. Spośród wszystkich ankietowanych 8 osób

(36,4% ankietowanych) mieszka w pełnej rodzinie. Pod pojęciem pełnej rodzinny

w niniejszej pracy rozumie się rodziców połączonych związkiem małżeńskimi i ich

dzieci zamieszkujący razem we wspólnym gospodarstwie domowym. Z kolei w rodzi-

nie niepełnej (bez któregoś z rodziców) mieszka, aż 14 osób z badanej grupy (63,6%

ankietowanych). Blisko połowa ankietowanych, bo 45,5% ankietowanych (10 osób)

mieszka tylko i wyłącznie z matką i rodzeństwem, 36,4% badanych dzieci i młodzieży

(8 osób) mieszka z obojgiem rodziców i rodzeństwem. Dwie osoby (9,2% responden-

tów) mieszkają z matką jej konkubentem i rodzeństwem, warte zasygnalizowania jest,

że jedna osoba mieszka z dziadkami i rodzeństwem oraz jedna osoba mieszka z dziad-

kami, matką i bratem. Na poniższych wykresach została przedstawiona struktura rodzi-

97


49

ny badanych dzieci i młodzieży. Wykres 15 i wykres 16 przedstawia strukturę rodziny

z uwagi na członków rodziny (osoby, z którymi mieszkają ankietowani we wspólnym

gospodarstwie domowym).

Wykres 15. Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży

N=100%


Wykres 16. Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży

N=100%


36,4

63,6

0

10

20

30

40

50

60

70

Typy rodzin ankietowanych

Procenty

Rodzina Pełna

Rodzina Niepełna

31,8

45,5

4,5

18,2

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Z kim mieszkają ankietow ani

Procenty

Mamą, Tatą i rodzeństw em

Tylko z mamą i

rodzeństw em

Tylko z dziadkami i

rodzeństw em

Inne

50

Na wykresie 16 przedstawiającym strukturę rodziny 18,2% ankietowanych (4 osoby)

wskazało na odpowiedź inne. Osoby te mieszkają z konkubentem matki i rodzeństwem

lub dziadkami (dokładna charakterystyka kategorii inne poprzedza zamieszczony

w niniejszej pracy wykres 15).

Rodzina jak to zostało powiedziane na wstępie niniejszego rozdziału jest środo-

wiskiem w znaczący sposób determinującym wybory człowieka. Rodzi się tu pytanie

czy rodzina niepełna jest w stanie wypełniać wszystkie funkcje spoczywające na rodzi-

nie, jak taka rodzina wpływa na aspiracje edukacyjno-zawodowe dzieci i młodzieży?

Uznaje się, że w pełni scharmonizowany rozwój jest w stanie zapewnić dziecku kocha-

jąca się, pełna rodzina. Jednak, co w sytuacji, gdy dziecko wychowuje się w pełnej ro-

dzinie gdzie występuje problem alkoholowy, ciągłe awantury rodziców, itp. Taka rodzi-

na ma pejoratywny wpływ na dziecko/dzieci znajdujące się w niej. Nie zaspakaja wielu

jego potrzeb, nie jest w stanie ich zaspokoić. Trudno sobie wyobrazić zaspokojenie po-

trzeby emocjonalnej dziecka, gdy w domu są ciągłe awantury i krzyki, przez co śmiem

twierdzić, że wiele matek kochających swe dzieci, troszczących się o ich prawidłowy

rozwój opuszcza z dziećmi to dysfunkcjonalne środowisko. To z kolei może sugerować,

że tak właśnie postąpiły matki badanych przez mnie dzieci i młodzieży-45,5% ankieto-

wanych mieszka tylko z matką. Może to również sugerować na wiele innych rzeczy, np.

samotne macierzyństwo było/jest wyborem matki czy też zamieszkiwanie z matką spo-

wodowane może być śmiercią ojca. Jednak z uwagi na znajomość środowiska, w któ-

rym przeprowadzałam badania pozwolę sobie postawić tezę, że wśród tych 45,5% dzie-

ci i młodzieży mieszkających tylko z matką są właśnie te matki, chociaż kilka matek,

które dla szeroko rozumianego dobra dziecka/dzieci opuściły środowisko pełne nie-

ustannych krzyków, awantur, alkoholu nie rzadko przemocy fizycznej i psychicznej.

Uważam, że zarówno rodzina pełna jak i rodzina niepełna może pozytywnie

i negatywnie wpływać na kształtowanie się aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży.

Sytuacja, w jakiej znajduje się rodzina, jej problemy jej liczebność, itp. są niebagatel-

nymi determinantami aspiracji edukacyjny i zawodowych wychowujących się w niej

dzieci. W dalszej części niniejszej pracy problemy rodziny i ich wpływ na aspiracje

edukacyjno-zawodowe dzieci i młodzieży jest przedmiotem moich rozważań.

W literaturze przedmiotu w odniesieniu do struktury rodziny pojawia się pojęcie

wielodzietności. Rodzina wielodzietna definiowana jest jako wychowującą troje i wię-

cej dzieci (http://pomocspoleczna.ngo.pl/x/121995 (z dn. 2.01. 2010r.).

51

Wobec czego biorące udział w badaniach dzieci i młodzież w 72,7% (16 osób) pocho-

dzą z rodzin wielodzietnych pozostałe 23,7% (6 osób) nie wychowuje się w tego typu

rodzinie. Te sześć osób mieszka w rodzinie trzyosobowej. W myśl przytoczonej powy-

żej definicji wielodzietności dzieci, które mieszkają tylko z matką gdzie wszystkich we

wspólnym gospodarstwie domowym są cztery osoby (troje dzieci i matka) traktowane

są przeze mnie jako osoby pochodzące z rodziny wielodzietnej. Wśród rodzin wielo-

dzietnych najliczniej reprezentowane są rodziny pięcioosobowe- 22,7% (5 osób), na-

stępne w kolejności są rodziny sześcioosobowe- 18,2% (4osoby) i rodziny siedmiooso-

bowe- 13,6% (3osoby), co zostało zawarte na poniższym wykresie.

Wykres 17. Liczebność rodzin badanej grupy dzieci i młodzieży

N=100%


Na powyższym wykresie dostrzec można wysoki odsetek rodzin trzyosobowych- 27,3%

(sześć osób spośród wszystkich ankietowanych). W powiązaniu tych danych z danymi

dotyczącymi zamieszkiwania w rodzinie pełnej bądź niepełnej potwierdzona zdaje się

być teza, że są to głównie rodziny niepełne.

27,3

18,2

22,7

18,2

13,6

0

5

10

15

20

25

30

Liczebność rodzin ankietowanych

Procenty

3 osoby

4 osoby

5 osób

6 osób

7 osób

52

Wykształcenie członków rodziny a szczególnie wykształcenie rodziców bądź

opiekunów jest czynnikiem warunkującym aspiracje edukacyjne dzieci i młodzieży.

Wpływa ono między innymi na kształtowanie się postaw wobec nauki. Co więcej wy-

kształcenie rodziców czy też któregoś z nich bywa powielane przez dzieci i młodzież.

Bardzo często, co oznacza, że nie zawsze tak musi być, jeśli rodzice mają wyższe wy-

kształcenie to często dzieci chcą osiągnąć czy też osiągają ten sam poziom wykształce-

nia, natomiast, jeśli rodzice mają wykształcenie podstawowe bądź zawodowe dzieci

osiągają ten sam poziom wykształcenia. Nie jest to jednak regułą.

W poniższej tabeli zawarta została charakterystyka poziomu wykształcenia ro-

dziców badanych dzieci i młodzież.

Tabela 6. Poziom wykształcenia rodziców badanej grupy dzieci i młodzieży

Rodzic Poziom wykształcenia N %

Matka

Podstawowe 4 18,2

Zawodowe 5 22,7

Średnie 4 18,2

Wyższe - -

Nie wiem 9 40,9

Ojciec

Podstawowe 2 9,1

Zawodowe 4 18,2

Średnie - -

Wyższe 1 4,5

Nie wiem 15 68,2


Najwyższa wartość w tabeli 6 przy poziomie wykształcenia ojca łączy się z przedsta-

wionymi w tym podrozdziale charakterystykami rodziny. Śmiem twierdzić, że zdecy-

dowaną większością w tej grupie są osoby wychowywane w rodzinie niepełnej, wy-

chowywane tylko przez matkę lub tylko przez dziadków. Zaznaczone w tabeli kolorem

czerwonym dane liczbowe świadczą, że większość ankietowanych nie zna poziomu

wykształcenia obojgu rodziców lub jednego z nich. Co więcej wartości te sugerują, że

rodzice nie rozmawiają z dzieci i młodzieżą na temat swojego wykształcenia oraz wy-

kształcenia w ogóle. Ze znajomością wśród respondentów zawodu wykonywanego czy

53

też miejsca pracy ich rodziców jest już nieco lepiej, co zawarte jest w poniższym wy-

kresie.

Wykres 18. Znajomość wśród badanych zawodu wykonywanego ich rodziców


Wśród respondentów tylko 7 osób (31,8% ankietowanych) na 22 osoby nie zna wyko-

nywanego zawodu przez swoją matkę. Łączy to się między innymi z tym, że jedna oso-

ba mieszka z dziadkami i jest przez nich wychowywana, przez co można przypuszczać,

że nie ma ona kontaktu z matką w konsekwencji nie wie, jaki jest jej zawód. Pozostałe

osoby z tej grupy nie znają zawodu czy też miejsca pracy matki z dwóch powodów, po

pierwsze matka jest osobą bezrobotną, o czym świadczyć mogą dane dotyczące sytuacji

materialnej rodziny przedstawione w dalszej części tego podrozdziału. Po drugie dzieci

nie interesują się wykonywanym zawodem, miejscem pracy matki, a te z kolei nie roz-

mawiają z dziećmi na ten temat, co w rezultacie daje wyniki zaprezentowane na wykre-

sie 18. Nieco więcej badanych dzieci i młodzieży (40,9%, 9 osób) nie zna wykonywa-

nego zawodu, miejsca pracy swego ojca. Wiąże to się z tym, że ponad połowa ankieto-

wanych mieszka w rodzinach niepełnych, poza jedną osobą wychowywaną przez dziad-

ków są to dzieci i młodzież mieszkające z matką i przez nią wychowywane, przez co

nieznajomość wykonywanego zawodu ojca zdaje się być uzasadniona. Zawód wyko-

68,2

31,8

59,1

40,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Zna zawód Nie zna zawodu Zna zawód Nie zna zawodu

Matki Ojca

Procenty

54

nywany, miejsce pracy matki i ojca zna odpowiednio 68,2 % i 59,1% respondentów.

Wartości te sugerować mogą, że rodzice respondentów rozmawiają z nimi o swoim wy-

konywanym zawodzie, swojej pracy. To w dużej mierze wpływa na kształtowanie się

aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży, ponieważ dzięki tym rozmową zdobywają

wiedzę odnośnie danego zawodu tj. jaką szkołę należy ukończyć, jakie posiadać umie-

jętności, indywidualne cechy, itp. aby wykonywać ten zawód. Co więcej dziecko nie

jakoby na żywo obserwuje na czym polega wykonywanie danego zawodu, nie zna go

tylko z suchego opisu, definicji encyklopedycznej ale z obserwacji zachowań rodziców

i rozmów z nimi na temat tego zawodu. Wszystko to ma niebagatelny wpływ na kształ-

towanie się aspiracji zawodowych, ponieważ dzięki tej wiedzy i poczynionym obserwa-

cjom dziecko czy też młody człowiek potrafi sobie odpowiedzieć na pytanie czy chce

w życiu zawodowym robić to samo, co jego rodzice czy coś innego, czy też coś więcej,

wymagającego wyższych kwalifikacji i umiejętności zawodowych. W tym miejscu po-

zwolę sobie przytoczyć z kwestionariuszy wypełnionych przez badanych zawody wy-

konywane przez ich matki i ojców. Matki pracują w zawodach: „kaletnik, operator ma-

szyn, telemarketer, piekarz, kasjer, sprzedawca, sprzątaczka, ogrodnik”. Najwięcej ma-

tek pracuje w zawodzie sprzedawca oraz sprzątaczka. Wykonywany zawód ojców an-

kietowanych to: „budowlaniec, monter okien i drzwi, brukarz, przedstawiciel handlowy,

górnik, dozorca, murarz”. Zdecydowana większość ojców pracuje jako budowlaniec.

O dysfunkcjonalności rodziny mówi się wówczas, gdy nie wypełnia ona w nale-

żyty sposób swych funkcji. Realizowanie funkcji środowiska rodzinnego może być za-

kłócone między innymi przez problemy występujące w rodzinie, do których zalicza się

np. uzależnienie od alkoholu czy substancji psychoaktywnych, bezrobocie, niepełno-

sprawność, przemoc fizyczną i psychiczną, długotrwała chorobę, itp. Środowiska,

z których pochodzą badane przeze mnie dzieci i młodzież przejawiają pewne cechy dys-

funkcjonalności. Funkcje, jakie ma realizować rodzina niejednokrotnie są zakłócane

przez problemy występujące w rodzinach ankietowanych, są to między innymi: uzależ-

nienie od alkoholu, bezrobocie, brak pieniędzy. Respondenci na pytanie postawione

w kwestionariuszu ankiety: Czy w Twojej rodzinie występuje któryś z poniższych pro-

blemów/zjawisk? w 45,5% (10 osób) odpowiedzieli, że w ich rodzinie żadne problemy

nie występują. Pojawia się tutaj pytanie czy faktycznie w tych rodzinach żadne proble-

my nie występują. Będąc przesadnym optymistom można powiedzieć, że tak. Jednak po

chwili zastanowienia i odwołaniu się do struktury rodziny badanej przeze mnie grupy

i funkcji, jakie ma realizować rodzina zasadne wydaje się być stwierdzenie, że wśród

55

respondentów nie ma rodziny bez problemów. Przykładowo rodzina niepełna (składają-

ca się z matki i jej dzieci) nie będzie w stanie realizować funkcji prokreacyjnej czy

w pełni realizować funkcji emocjonalnej. Brak któregoś z rodziców zawsze powoduje

pewne deficyty u dziecka, niekorzystnie wpływa na jego rozwój psychiczny, społeczny.

Co więcej bezrobocie któregoś z rodziców czy też pracująca matka samotnie wychowu-

jąca dzieci może mieć pewne problemy z zaspokojeniem ekonomicznej funkcji rodziny.

W świetle tego problemem może być brak pełnej rodziny, brak wsparcia emocjonalnego

ze strony rodziców/rodzica czy bezrobocie- na to ankietowani nie zwrócili uwagi.

Wśród zamieszczonych możliwych odpowiedzi na pytanie: Czy w Twojej rodzi-

nie występuje któryś z poniższych problemów/zjawisk? największą liczbę wskazań miał

brak pieniędzy- 5 osób (22,7% ankietowanych). Następne w kolejności były brak pracy

rodziców i uzależnienie od alkoholu po cztery wskazania. Po dwie osoby wskazały na

problem niepełnosprawności i problemy z prawem/pobyt w więzieniu. Poniższy wykres

obrazuje pełen rozkład wskazań ankietowanych na poszczególne problemy występujące

w ich rodzinach.

Wykres 19. Problemy społeczne występujące w rodzinach respondentów98


98

Dane liczbowe na wykresie dają, powyżej 100%, ponieważ ankietowani wskazywali te problemy spo-

śród podanych, które występują w ich rodzinach. Ankietowany zaznaczał tyle problemów ile jest ich w

lego domu. Każda możliwość odpowiedzi była przeliczana do ogółu ankietowanych.

18,2

4,5

18,2

9,1 9,1

0 0

22,7

4,5

45,5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Problemy występujące w domu

Procenty

Uzależnienie od alkoholu

Uzależnienie od narkotyków

Brak pracy rodziców

Niepełnosprawność

Problemy z prawem/pobyt wwięzieniu

Długotrwała choroba

Głód, niedożywienie

Brak pieniędzy

Inne

Żadne

56

Spośród wszystkich ankietowanych jedna osoba wskazała na uzależnienie od narkoty-

ków i jedna osoba na krzyki i awantury domowe (na powyższym wykresie odpowiedź

inne) jako problem występujący w jej środowisku rodzinnym. Żaden ankietowany nie

wskazał na problem głodu/niedożywienia i długotrwałej choroby.

Z problemami występującymi w rodzinie łączą się poniekąd formy spędzania

wolnego czasu rodziców z dziećmi. Kiedy w rodzinie mają miejsce różne problemy

ograniczeniu ulega różnorodność form spędzania wolnego czasu a to z kolei utrudnia

realizację rekreacyjnej funkcji rodziny polegającej między innymi na zaspokojeniu po-

trzeby relaksu czy rozrywki. Nie realizowanie czy też realizowanie w ograniczony spo-

sób omawianej tu funkcji sprawia, że środowisko rodzinne zaczyna przejawiać dys-

funkcje pod kątem zaspokojenia potrzeby rozrywki, relaksu swych członków. W tym

miejscu chcę zaznaczyć, że formy spędzania wolnego czasu rodziców z dziećmi deter-

minują aspiracje edukacyjne, zawodowe i życiowe dzieci i młodzieży. Poniżej przed-

stawiam formy spędzania wolnego czasu ankietowanych z swymi rodzicami.

Wykres 20. Preferowane formy spędzania wolnego czasu z rodzicami 99


99



77,3

40,9

31,8

0

36,4

27,3

0

9,1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Formy spędzania wolnego czasu

Procenty

Oglądanie TV

Przed komputerem

Rozmowy

Gry edukacyjne

Robienie zakupów wSupermarkecie lub w innychsklepach

Wspólne wycieczki, spacery,wyjścia

Rodzice/opiekunowie rzadkokiedy są w domu

Inny sposób

57

Oglądnie telewizji jest najbardziej preferowaną przez ankietowanych formą spędzania

wolnego czasu z rodzicami- 77,3% (17 osób). Jako druga w kolejności z uwagi na naj-

większą liczbę wskazań jest odpowiedź „przed komputerem” – 40,9% (9 osób). Zaled-

wie 6 osób (27,3% ankietowanych) czas wolny z rodzicami spędza na wspólnych space-

rach, wycieczkach wyjściach do kina czy na mecz. Nikt z respondentów nie spędza cza-

su wolnego grając w gry edukacyjne z rodzicami. Gdyby połączyć to z faktem, że

w świetlicy młodzież i dzieci bardzo często grają w różnego typy gry edukacyjne, np.

„Bystre oczko”, „Milionerzy”, „Statki”, nasuwa się wniosek, że badani nie grają

w tego typu gry z rodzicami, ponieważ rodziców nie stać na ich zakup bądź rodzice nie

mają czy też nie chcą mieć czasu, aby chociaż raz w tygodniu zagrać z dzieckiem

w dowolną grę edukacyjną. Forma spędzania wolnego czasu, jaką są gry edukacyjne ma

w sobie wiele walorów po pierwsze dziecko rozwija swoje umiejętności poznawcze,

zdobywa nowe doświadczenie. Od najmłodszych lat uczy się radzenia sobie z sytuacją

wygranej lub przegranej. Po drugie zaciśnięciu ulegają więzi łączące dziecko i rodzica.

Po ostatnie ta forma spędzania wolnego czasu sprzyja realizacji zarówno emocjonalnej,

jaki i rekreacyjnej funkcji, jaką ma do spełnienia rodzina.

Na podstawie wykresu 20 wnioskować można, że rodzice badanych dzieci

i młodzieży o ile nie są osobami pracującymi zawodowo to są w domu, wobec czego

powinni mieć czas dla swoich dzieci i ich problemów wynikających z okresu adole-

scencji. Uważam tak, ponieważ nikt z respondentów nie zaznaczył w kwestionariuszu

ankiety odpowiedzi „Rodzice/opiekunowie rzadko, kiedy są w domu”.

Spośród wszystkich ankietowanych 7 osób, co daje 31,8% badanych do form

spędzania wolnego czasu z rodzicami zaliczyło rozmowy. Dotyczą one przede wszyst-

kim „ szkoły”, „gier komputerowych”, „zachowania w szkole i poza nią”, „wszystkie-

go”100

Do „innych” form spędzania wolnego czasu z rodzicami 9,1% respondentów za-

licza: „siedzenie na murku przed klatką”, u babci różne gry i zabawy”.101

Pierwsza

z cytowanych wypowiedzi sugerować może, że rodzice nie potrafią zapewnić czy też

zorganizować różnych form spędzania wolnego czasu. Przytoczona odpowiedź przed

oczy nasuwa obrazek siedzącej na ławce matki rozmawiającej z sąsiadka-

mi/koleżankami i nieopodal „bawiących” się dzieci, które de facto same sobie organizu-

100

Tematy rozmów podane są na podstawie kwestionariusza ankiety użytego w baniach własnych. 101

Tamże

58

ją „rodzinne” formy spędzania wolnego czasu. Wobec tego trudno jest mi przyjąć, że

„siedzenie na murku przed klatką” jest formą spędzania wolnego czasu z rodzicami.

Na formy spędzania wolnego czasu czy też szerzej na aspiracje edukacyjne, za-

wodowe czy wreszcie życiowe dzieci i młodzieży wpływ ma sytuacja materialna śro-

dowiska rodzinnego. Poniżej analizie została poddana sytuacja materialna rodzin bada-

nej przeze mnie grupy.

Wykres 21. Osoby pracujące w gospodarstwach domowych ankietowanych

N=100%


Powyższe dane świadczą, że sytuacja materialna rodzin badanych dzieci i mło-

dzieży jest zła czy też innymi słowy nienajlepsza, wskazuje na to fakt, że aż 31,8% tych

rodzin utrzymuje się tylko i wyłącznie z różnych zasiłków czy rent socjalnych, co wię-

cej w przypadku 27,3% wszystkich rodzin utrzymanie rodziny spoczywa na matce. Na-

leży pamiętać, co zostało omówione na początku niniejszego podrozdziału, że są to

w dużej mierze rodziny niepełne, wielodzietne, co dodatkowo wpływać może na niższy

status ekonomiczny tych rodzin. Dwie osoby spośród badanych wskazały, że w ich ro-

dzinach osobami pracującymi są babcia i dziadek, konkubent matki.

Z warunkami materialnymi rodziny i ich wpływem na kształtowanie się aspiracji

edukacyjno-zawodowych łączy się udział dzieci i młodzież w zajęciach pozalekcyjnych,

do których zaliczyć można szeroko pojęte zajęcia edukacyjne tj. wszelkie kursy, kore-

petycje, koła zainteresowań, itp. oraz zajęcia dotyczące sportu. Badane przeze mnie

27,3

4,5

27,3

31,8

9,1

0

5

10

15

20

25

30

35

Mama i tata Tylko tata Tylko mama Żyjemy z rent i

zasiłków

Inne

Procenty

59

dzieci i młodzież w większości nie uczestniczy w zajęciach pozalekcyjnych, wskazują

na to informacje zawarte na poniższym wykresie.

Wykres 22. Ankietowani uczestniczący w zajęciach poza lekcyjnych

N=100%


Uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych argumentowane jest w następujący sposób:

„dla przyjemności”, „mam problemy z nauką”, „bo chcę wiedzieć więcej”, „to, czego

nie wiem uczę się na tych zajęciach”.102

Większość podanych argumentów łączyła się

z problemami w nauce. Dla uzasadnienia nie uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych

ankietowani posłużyli się takimi argumentami jak: „brak pieniędzy”, bo nie ma takich,

które chcę”, „nie wiem”, „bo nie mogę”, „bo czasu nie ma”, „nie chce mi się”, „nie

mam czasu”, „nie znalazłem interesujących zajęć”, „nie myślałem o tym”.103

Argumen-

tem najczęściej podawanym był „brak czasu”.

Pomimo takiego a nie innego udziału badanych dzieci i młodzieży w zajęciach

pozalekcyjnych wielu z nich ma aspirację uczestnictwa w tego rodzaju zajęciach,

o czym świadczą odpowiedzi na pytanie: Gdyby ktoś zaproponował Tobie, że będziesz

miał/miała opłacone dowolne, dodatkowe zajęcia pozalekcyjne to, co zrobisz? Aż

68,2% ankietowanych z chęcią skorzysta z takiej propozycji, ponieważ uważa, że nale-

102

Argumenty podane są na podstawie kwestionariusza ankiety użytego w baniach własnych. 103

Tamże

40,9

59,1

0

10

20

30

40

50

60

70

Tak Nie

Procenty

60

ży rozwijać swoje zainteresowania. Co więcej 22,7% respondentów chciało uczestni-

czyć w różnego rodzaju zajęciach pozalekcyjnych ale rodziców nie było stać na ich

opłacenie. Następnie 18,2% badanych chodzi już na zajęcia pozalekcyjne i kolejnych

nie chce podjąć. Dwie osoby kategorycznie odpowiedziały, że nie chcą chodzić na ja-

kiekolwiek zajęcia, zaś jedna osoba udzieliła odpowiedzi, „Co za różnica czy będę mieć

te zajęcia czy nie”. Omówione tu informacje ujmuje wykres 23.

Wykres 23. Chęć ankietowanych do wzięcia udziału w zajęciach pozalekcyjnych104


Rozkład powyższych odpowiedzi sugeruje, że dzieci i młodzież ze środowisk dysfunk-

cyjnych posiada aspiracje zawodowe przejawiające się między innymi w chęci udział w

zajęciach pozalekcyjnych. Co więcej badani nie uczestniczą w zajęciach pozalekcyj-

nych bo nie stać na to rodziców a chętnie by w nich udział wzięli o czym świadczy treść

zadanego pytania i uzyskane na nie odpowiedzi.

Na stosunek dziecka do nauki a przede wszystkim na kształt aspiracji edukacyj-

no-zawodowych wpływ również ma pomoc rodzica dziecku w odrabianiu lekcji, przy-

gotowaniu się do sprawdzianów czy też wytłumaczenie łatwym językiem tego, czego

dziecko w szkole nie zrozumiało. Ilu z nas mogło liczyć na pomoc rodziców podczas

104



68,2

9,1

4,5

22,7

18,2

40,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Preferencje ankietowanych

Procenty

Z chęcią skorzystam, bouważam, że należy rozwijaćswoje zainteresowania

Nie chcę chodzić nadodatkowe zajęcia

Co za różnica czy będę miećte zajęcia czy nie

Zawsze chciałem/chciałamchodzić na dodatkowe zajęciaale rodziców nie było na to stać

Chodzę już na zajęciapozalekcyjne, kolejne nie są mipotrzebne

Z chęcią skorzystam z tejpropozycji

61

zgłębiania tajników wiedzy? Ilu z nas rodzie wytłumaczyli kolejność wykonywania

działań czy nauczyli wierszyka Władysława Bełzy, „Kto Ty jesteś”? Badana przeze

mnie młodzież i dzieci w 45,5% przypadków może liczyć na stałą pomoc rodziców

bądź rodzica w odrabianiu zadań domowych, 40,9% tylko czasami może liczyć na po-

moc rodziców, 22,7% uznało, że rodzice nie mają wystarczającej wiedzy, przez co nie

potrafią pomóc. Niejednokrotnie zauważyć można, że w sytuacji, gdy dziecko może

liczyć na pomoc rodziców w odrabianiu zadań domowych, wytłumaczeniu niezrozu-

miałych partii materiału czy też wsparcie i towarzyszenie mu podczas rozwijania edu-

kacyjnych pasji dziecko to zaczyna przejawiać pozytywny stosunek do nauki, wzrastają

jego aspiracje edukacyjne czy zawodowe. Dzieci wczesnoszkolne, którym rodzice po-

magają w nauce często mówią „Chcę być taki mądry jak mój tata/moja mama”. Suge-

ruje to, że rodzic, który pomaga dziecku w nauce kształtuje jego aspiracje edukacyjne.

Można powiedzieć, że dla wielu tych dzieci w pewnym momencie ich życia minimalną

poprzeczką edukacyjną jest osiągnąć tyle, co rodzice kolokwialnie mówiąc być mądrym

tak jak oni.

Wykres 24. Pomoc rodziców dzieciom i młodzieży w odrabianiu lekcji

N=100%


45,5

13,6

40,9

0

22,7

4,5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Czy możesz liczyć na pomoc rodziców przy odrabianiu

lekcji

Procenty

Tak

Nie

Czasami

Nie mają na to czasu

Nie potrafią/nie mająwystarczającej wiedzy

Nie prosiłem/prosiłam ich opomoc

62

Pisząc o pomocy rodziców dziecku przy odrabianiu lekcji należy w tym miejscu

wspomnieć, że nie rzadko rodzice stosują wobec dzieci przemoc psychiczną (straszenie,

krzyki, poniżanie, itp.) oraz przemoc fizyczną (bicie, szarpanie, itp.). Ponad połowa

ankietowanych 77,3% podaje, że nie jest wobec niej stosowana przemoc psychiczna

podczas odrabiania lekcji, 22,7% informuje, że sporadycznie/czasami jest straszona

przez rodziców. Na podstawie uzyskanych informacji wnioskuję, że rodzicie nie stosują

ani przemocy fizycznej ani psychicznej wobec dziecka, kiedy pomagają mu w nauce.

Na poparcie tej tezy zamieszczam poniższy wykres.

Wykres 25. Stosowanie przez rodziców przemocy psychicznej podczas odrabiania

zadań domowych przez respondentów

N=100%


Nie stosowanie przez rodziców wobec dziecka przemocy fizycznej ani psychicznej mo-

że pozytywnie wpływać na kształtowanie się aspiracji edukacyjnych dzieci i młodzieży.

Rodzina jest czynnikiem nie tylko wpływającym na kształtowanie się aspiracji

edukacyjnych czy zawodowych, ma również swój wpływ na wyobrażenia dotyczące

przyszłej rodziny, innymi słowy ma wpływ na szeroko pojęte aspiracje życiowe. Rodzi-

na, w której wychowuje się dziecko jest dla niego swego rodzaju modelem, na wzór,

którego w przyszłości będzie lub nie będzie zakładać swoją rodzinę. Ponad połowa ba-

danych przez mnie dzieci i młodzieży nie chce, aby ich przyszły dom/ rodzina były po-

0

22,7

77,3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Czy rodzice podczas odrabiania lekcji straszą Cię, krzyczą?

Procenty Tak

Sporadycznie

Nie

63

dobne do tego, w którym teraz mieszkają. Wiązać się to może po pierwsze z tym, że

w rodzinach ankietowanych pojawiają się rożne problemy, (co było omówione, powy-

żej) których badani chcą uniknąć w zakładanych przez siebie w przyszłości rodzinach.

Po drugie badana młodzież i dzieci mogą mieć świadomość, że ich rodzinny nie do

końca są środowiskami w pełni funkcjonalnymi. Po trzecie wskazywać to może na po-

siadanie przez respondentów wywodzących się ze środowisk dysfunkcyjnych wysokie-

go poziomu aspiracji życiowych, które przejawiają się w stwierdzeniu „chcę, aby moja

rodzina była lepsza niż ta, w której mieszkam”.105

W opisywanych tu badaniach dwie

osoby nie miały zdania na temat, tego czy chcą, aby ich przyszła rodzina była podobna

do tej, w której teraz się wychowują. Dokładny rozkład odpowiedzi na pytanie Czy

chciałbyś/chciałabyś, aby Twój przyszły dom/rodzina były podobne do Twojego domu,

w którym teraz mieszkasz? Zawiera niżej zamieszczony wykres 26.

Wykres 26. Aspiracje ankietowanych dotyczące przyszłej rodziny

N=100%


Pod pojęciem aspiracji życiowych najogólniej ujmując mieści się wszystko to, co da-

na jednostka chce robić, osiągnąć w przyszłości. Kierując się takim rozumieniem aspi-

racji życiowych badanej przeze mnie grupie w kwestionariuszu ankiety zadałam pytanie

105

Cytowanie stwierdzenie zaczerpnięte jest z kwestionariusza ankiety użytego w badaniach własnych.

36,4

54,5

9,1

0

10

20

30

40

50

60

Czy chcesz aby Twoja przyszła rodzina była podobna do tej, w której

teraz mieszkasz?

Procenty Tak

Nie

Nie wiem

64

Jak wyobrażasz sobie swoja przyszłość? Ankietowani mogli wskazać na cztery odpo-

wiedzi. Prawie wszyscy badani (19 osób) uznali, że w przyszłości chcą założyć rodzinę.

Ponad polowa respondentów 54,5% chce skończyć liceum lub technikum i pójść na

studia, po ukończeniu, których chce znaleźć dobrze płatną pracę. Procentowy rozkład

głosów udzielonych poszczególnym odpowiedziom świadczy, że dzieci i młodzież ze

środowisk dysfunkcyjnych podobnie jak dzieci z tzw. „normalnych” domów mają wy-

sokie aspiracje edukacyjno-zawodowe, chce pójść na studia, które pozwolą znaleźć do-

brze płatną pracę czy też założyć rodzinę. Zaskakująca w pewnym sensie jest odpo-

wiedź, jakiej udzieliła jedna osoba spośród wszystkich ankietowanych, a mianowicie

„znajdę męża/żonę, który będzie mnie utrzymywał”. Sugeruje to, że wzorzec rodziny,

jaki ma ta osoba to jedno z rodziców/małżonków pracujące na utrzymanie domu a dru-

gie zajmujące się domem i wychowaniem dzieci. Trzy osoby spośród całej grupy bada-

nych uznały, że „potrafią kombinować i dadzą sobie radę w życiu”, ta odpowiedź suge-

rować może, że osoby te pochodzą z rodzin utrzymujących się z pomocy społecznej czy

też pracy na „czarno”. Ponadto na podstawie tej odpowiedzi można wnioskować

o przemożnym wpływie środowiska na kształtowanie się między innymi aspiracji za-

wodowych dzieci i młodzieży. W tym momencie chciałoby się powiedzieć, czym sko-

rupka nasiąknie za młodu tym na starość trąci..... czy tak będzie w przypadku dzieci

i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych czas pokaże, jakie podejmą wybory życiowe.

Na pytanie dotyczące wyobrażenia własnej przyszłości 22,7% badanych udzieliło od-

powiedzi inne. Pod pojęciem inne udzielano następujących wypowiedzi: „znajdę do-

brze płatną pracę po liceum ogólnokształcącym”, „skończyć technikum i pójść do pra-

cy”, „chcę wychować dobrze dzieci”, „chcę skończyć szkołę fryzjerską”, „chcę mieć

dobry zawód”.106

Wykres 27 na kolejnej stornie przedstawia wyobrażenia dzieci i mło-

dzieży o swojej przyszłości.

106

Cytowane wypowiedzi zaczerpnięte są z kwestionariusza ankiety użytego w badaniach własnych.

65

Wykres 27. Wyobrażania ankietowanych dotyczące ich przyszłości107


Na zakończenie opisu przeprowadzonych przez mnie badań warto wspomnieć

o posiadaniu autorytetów przez dzieci i młodzież oraz o wpływie autorytetu na kształ-

towanie się aspiracji edukacyjno-zawodowych. Osoba, która cieszy się uznaniem

w oczach dziecka może wpływać na jego wybory życiowe dotyczące przykładowo edu-

kacji czy wyboru zawodu. Dla 27,3% badanych przeze mnie dzieci i młodzieży wzorem

godnym naśladowania czy też innymi słowy autorytetem jest nauczyciel/wychowawca,

drugą taką osobą w kolejności dla 22,8% ankietowanych jest matka. Następnie autoryte-

tem dla 18,2% respondentów autorytetem jest babcia, zaś rodzeństwo wzorem godnym

naśladowania jest dla 13,6% badanych. Ojciec tylko dla jednej osoby jest autorytetem.

Jedna osoba wskazała na Joannę Brodzik (aktorka) i również jedna osoba za autorytet

uznała swoją ciocię. Powyższe proporcje zamieszczone zostały na wykresie 28.

107



54,5

13,6

54,5

4,5

0

13,6

4,5

86,4

22,7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Jak wyobrażasz sobie swoją przyszłość?

Procenty

Chcę skończyćliceum/technikum i pójść nastudia

Chcę tylko skończyć szkołęzawodową i pracowaćgdziekolwiek

Chcę skończyć studia iznaleźć dobrze płatną pracę

Wykształcenie nie ma dlamnie znaczenia

Nie będę pracować,pracowanie jest bezsensu

Umiem "kombinować" damsobie radę

Znajdę męża/żonę, którybędzie mnie utrzymywał

Chcę założyć rodzinę

Inne

66

Wykres 28. Autorytety badanych dzieci i młodzieży

N=100%


Najwyższa liczba wskazań na nauczyciela/wychowawcę może świadczyć, że

w oczach ankietowanych są to osoby cieszące się prestiżem społecznym, posiadające

wiedzę i inne przymioty, które dla badanych są atrakcyjne. Co więcej można wysnuć

tezę, że nauczyciele świadomie bądź nieświadomie wpływają na aspiracje edukacyjne,

zawodowe dzieci i młodzieży. Wybór matki na autorytet (22,8% ankietowanych) suge-

rować może, że łączy ją ze swymi dziećmi bliska wieź emocjonalna, że mimo wszelkich

problemów, jakie pojawiają się w domu matka jest swego rodzaju ostają, do której zaw-

sze można przyjść poprosić o pomoc, zwierzyć się czy zwyczajnie porozmawiać. Wy-

soka liczba wskazań na matkę jako autorytet może również sugerować, że wyboru ta-

kiego dokonywały w dużej mierze osoby z rodzin niepełnych wychowywanych tylko

przez matkę.

Podsumowując rodzina jest czynnikiem kształtującym aspiracje edukacyjno-

zawodowe dzieci i młodzieży. Wszystko, co dzieje się w rodzinie, problemy, z jakimi

się boryka, jej sytuacja materialna, atmosfera w niej panująca czy też jej struktura

z uwagi na członków rodziny (rodzina pełna lub niepełna) i ich liczebność- rodziny wie-

lodzietne ma wpływ na aspiracje dzieci i młodzieży. Mam nadzieję, że udało mi się to

wykazać w niniejszej pracy.

4,5

22,8

13,6

18,2

4,5

27,3

9,1

0

5

10

15

20

25

30

Kto jest dla Ciebie autorytetem?

Procenty

Ojciec

Matka

Rodzeństwo

Babcia

Dziadek

Nauczyciel/wychowawca

Inna osoba.

67

4.3 Podsumowanie wyników badań własnych

Przeprowadzone i opisane powyżej badania pozwalają sformułować następujące wnio-

ski:

1. Rodzina jest w dużej mierze czynnikiem kształtującym aspiracje edukacyjno-

zawodowe dzieci i młodzieży.

2. Czynnikami wyraźnie warunkującymi aspiracje dzieci i młodzieży z rodzin dys-

funkcyjnych są przede wszystkim: wykształcenie rodziców, sytuacja materialna

rodziny, z którą łączy się między innymi uczestnictwo w zajęciach pozalekcyj-

nych czy też możliwość realizacji wielu funkcji rodziny w tym funkcji ekono-

micznej czy rekreacyjnej. Do tych czynników zaliczyć jeszcze warto: posiadanie

autorytetu, uczestnictwo w życiu klasy bądź szkoły oraz formy spędzania wol-

nego czasu dzieci i młodzieży z ich rodzicami.

3. Ponad połowa respondentów (54,5%) nie chce, aby ich przyszły dom, rodzina

przypominał ten dom, w którym teraz mieszkają. Wskazywać, to może na funk-

cjonowanie wśród badanych przekonania, że są w stanie więcej osiągnąć niż ich

rodzice, że są w stanie stworzyć lepszy dom niż ten, w którym teraz mieszkają.

4. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że dzieci i młodzież

z rodzin dysfunkcyjnych nie chce dziedziczyć statusu społecznego swojej rodzi-

ny.

5. Zauważyć można wysoki poziom aspiracji edukacyjnych dzieci i młodzieży,

o czym świadczy fakt, że 77,3% ankietowanych chce podjąć naukę na dalszym

szczeblu edukacji po ukończeniu szkoły, do której aktualnie uczęszcza. W tym

miejscu raz jeszcze warto powiedzieć, że 54,5% badanych chce ukończyć li-

ceum ogólnokształcące lub technikum i podjąć dalszą naukę na studiach wyż-

szych.

6. Z aspiracjami edukacyjnymi w dużej mierze łączy się uczestnictwo dzieci i mło-

dzieży w zajęciach pozalekcyjnych. Niestety skromny budżet domowy wielo-

krotnie uniemożliwia rozwijanie zainteresowań poprzez uczestnictwo w różnych

kołach zainteresowań, sekcjach sportowych, itp.

7. Badane dzieci i młodzież mimo zadeklarowania chęci podjęcia nauki na stu-

diach wyższych planuje pracować w zawodach do wykonywania, których umie-

jętności i wiedzę można uzyskać po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.

68

8. Niepokojący jest fakt, że większość badanych nie odróżnia zawodu (wyuczone-

go zawodu) od poziomu wykształcenia. Sugeruje to, że warto było by w szko-

łach na godzinie wychowawczej czy też w ramach oddzielnego przedmiotu

wprowadzić wiedzę z zakresu zawodoznastwa. Pozwoliłoby to dzieciom i mło-

dzieży w sposób bardziej realny niż dotychczas planować swoje ścieżki eduka-

cyjno-zawodowe.

9. Badane dzieci i młodzież znają wykonywany zawód obojga rodziców bądź jed-

nego z nich, jednak w większości przypadków nie znają poziomu wykształcenia

czy wyuczonego zawodu rodziców.

10. Zasadne zdaje się, aby szkoły, do których uczęszczają respondenci, ale również

inne dzieci i młodzież w porozumieniu z władzami miasta stworzyły gamę róż-

nych, nieodpłatnych zajęć w Młodzieżowym Domu Kultury. Jest to bardzo waż-

ne z punktu widzenia kształtowania się aspiracji edukacyjno-zawodowych, po-

nieważ dzieci i młodzież swój czas wolny zamiast spędzać przed telewizorem

lub na klatce schodowej będzie mogła rozwijać swoje zainteresowania i jedno-

cześnie pobudzać swoje aspiracje edukacyjno-zawodowe.

11. Warto, aby szkoły, do których uczęszczają dzieci z rodzin dysfunkcyjnych po-

myślały o systemie stypendiów dla zdolnych dzieci i młodzieży pochodzących

z ubogich rodzin. To działanie pozwoliłoby rozwijać tym osobom swoje zainte-

resowania czy po prostu zdobywać nową wiedzę, której nauczyciele w szkole

nie przekazują z uwagi na sztywne ramy programów nauczania.

Przedmiotem analizy w niniejszej pracy był wpływ środowiska na ścieżki zawodo-

we dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Środowisko szczególnie rodzina ma

niebagatelny wpływ na kształtowanie się ścieżek zawodowych dzieci i młodzieży. Po-

ziom wykształcenia rodziców, sytuacja materialna rodziny, struktura rodziny, formy

spędzania wolnego czasu z rodzicami czy też funkcje pełnione przez dziecko w klasie

bądź szkole są czynnikami determinującymi poziom aspiracji edukacyjno-zawodowych

dzieci i młodzieży. Czynniki te zostały dokładnie omówione w rozdziale poświeconym

prezentacji wyników badań własnych.

W świadomości wielu ludzi pokutuje stereotypowe myślenie o dzieciach i młodzie-

ży z rodzin dysfunkcyjnych. Uważa się, że osoby z rodzin dysfunkcyjnych „źle skoń-

czą”, wejdą w konflikt z prawem, popadną w alkoholizm czy narkomanię czy też za-

kończą edukacje na szkole podstawowej lub gimnazjum. Celem niniejszej pracy było

69

przełamanie tego niechlubnego myślenia, udowodnienie, że jest wręcz przeciwnie, ba-

dane dzieci i młodzież mają wysoki poziom aspiracji edukacyjnych, zawodowych i ży-

ciowych. Chcą się dalej kształcić, mieć dobrą pracę, założyć dom/rodzinę, która nie

będzie podobna do tej, w której obecnie mieszkają.

Bardzo ważne jest, aby szkoła wspierała zdolne dzieci i młodzież z ubogich ro-

dzin. Dzięki wsparciu finansowemu osoby te będą w stanie rozwijać swoje pasje, zdo-

bywać wykształcenie i wszelkie umiejętności, które mogą okazać się niezbędne w przy-

szłości na otwartym rynku pracy. Mowa o wsparciu ze strony szkoły, ponieważ w niej

dziecko spędza większość swojego czasu, co więcej poza rodziną szkoła jest tym śro-

dowiskiem, które w istotny sposób wpływa na dziecko-na jego rozwój i kształtowanie

się aspiracji edukacyjno-zawodowych.

Mam nadzieje, że udało mi się w niniejszej pracy wyjaśnić wpływ środowiska

na kształtowanie się ścieżek zawodowych a szczególnie aspiracji edukacyjnych dzieci

i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.

70

Bibliografia

1. Adamski F.: Rodzina-wymiar społeczno-kulturowy. Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, Kraków 2002

2. Bednarczyk-Jama N.: Aspiracje edukacyjno-zawodowe uczniów szkół ponad-

gimnazjalnych. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008

3. Bradshaw J.: Zrozumieć rodzinę. Warszawa 1998 [za:] Serwatowska A.: Dys-

funkcjonalność rodziny a zaburzenia w zachowaniu dzieci.

http://www.mos1szczecin.neostrada.pl/pliki/publikacje/dysfunkcjonalnosc.doc

(z dn. 1.12.2009r.)

4. Cudak H.: Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka. Wy-

dawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej,

Warszawa 2000

5. Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D.: Metody badawcze w naukach społecz-

nych. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001

6. Frieske K. W., Poławski P.: Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów spo-

łecznych. Śląsk, Katowice 1999

7. Gruszczyński L. A.: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Śląskie

Wydawnictwa Naukowe, Tychy 2002

8. Janowski A.: Aspiracje młodzieży szkół średnich. PWN, Warszawa 1977

9. Lewowicki T.: Aspiracje dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa 1987

10. Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Wydawnic-

two Impuls, Kraków 1999

11. Musialska K.: Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości. Wy-

dawnictwo IMPULS, Kraków 2008

12. Nowak S.: Metodologia badań socjologicznych. PWN, Warszawa 1970

13. Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1996

14. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych. Żak, Warszawa 1998

15. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe. Żak,

Warszawa 2001

16. Prajsner M.: Rodzina dysfunkcyjna.

http://www.parpa.pl/download/remedium/prajsnermaj.pdf (z dn. 1.12.2009r.)

71

17. Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M.: Psychologia rozwoju człowieka. Za-

gadnienia ogólne. PWN, Warszawa 2004

18. Skorny Z.: Pojęcie aspiracji oraz mechanizmy ich funkcjonowania. W: Skorny Z

(red.): Mechanizmy funkcjonowania aspiracji. Wydawnictwo Uniwersytetu

Wrocławskiego, Wrocław 1980

19. Sobol E. (red.): Słownik Wyrazów Obcych. Wydanie Nowe. PWN, Warszawa

1997

20. Sołoma L.: Metody i techniki badań socjologicznych. Wydawnictwo UWM,

Olsztyn 2005

21. Szabelska E.: Rola rodziny w życiu dziecka.

http://www.wychowanieprzedszkolne.pl/nowepublikacje/?p=750 (z dn.

1.12.2009r.)

22. Szacka B.: Wprowadzenie do socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa 2003

23. Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii. PWN, Warszawa 1963

24. Szefer- Timoszenko J.: Aspiracje w życiu człowieka. Wydawnictwo UŚ, Kato-

wice 1981

25. Sztompka P.: Socjologia. Analiza społeczeństwa Wydawnictwo Znak, Kraków

2005

26. Sztumski J.: Wstęp do metod i technik badań społecznych. Śląsk, Katowice

27. Tyszka Z.: Rodzina w świecie współczesnym- jej znaczenie dla jednostki i społe-

czeństwa. W: Pilch T., Lepalczyk I. (red.): Pedagogika społeczna. Żak, War-

szawa 1995

Spis stron internetowych

http://www.um.gliwice.pl/pub/obrazki/16831/osiedla.jpg (z dn. 11.12.2009 r.)

http://www.wsipnet.pl/dane/obrazki/kluby/23//piramida_Maslowa.jpg (z dn. 1.12.2009r.)

72

Spis rysunków

1. Proces tworzenia się aspiracji (Rozdział 1.1, str. 7)

2. Klasyfikacja potrzeb według Abrahama Maslowa (Rozdział 1.4, str. 14)

Spis tabel

1. Główne rodzaje aspiracji (Rozdział 1.2, str. 11)

2. Wiek badanych respondentów (Rozdział 3.5, str. 29)

3. Aspiracje zawodowe badanych chłopców (Rozdział 4.1, str. 35)

4. Aspiracje zawodowe badanych dziewcząt (Rozdział 4.1, str. 36)

5. Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki (Rozdział 4.1, str. 41)

6. Poziom wykształcenia rodziców badanej grupy dzieci i młodzieży (rozdział 4.2,

str. 52)

Spis wykresów

1. Płeć badanych respondentów (Rozdział 3.5, str. 29)

2. Respondenci według kategorii wiekowej (Rozdział 3.5, str. 30)

3. Respondenci według miejsca zamieszkania (Rozdział 3.5, str. 31)

4. Rodzaje szkół, do których uczęszczają respondenci (Rozdział 3.5, str. 32)

5. Respondenci uczęszczający, do tzw. Szkoły specjalnej (Rozdział 3.5, str. 32)

6. Zamierzenia dzieci i młodzieży po ukończeniu szkoły (Rozdział 4.1, str. 34)

7. Czy warto się uczyć i zdobywać wykształcenie według ankietowanych? (Roz-

dział 4.1, str. 37)

8. Stosunek ankietowanych do nauki/chodzenia do szkoły (Rozdział 4.1, str. 39)

9. Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki (Rozdział 4.1, str. 40)

10. Udział dzieci i młodzieży w zawodach, konkursach, olimpiadach (Rozdział 4.1,

str. 42)

11. Ankietowani, którzy zajęli dowolne miejsce w zawodach, konkursach (Rozdział

4.1, str. 43)

73

12. Rodzaj zawodów, konkursów, w których brali udział ankietowani (Rozdział 4.1,

str. 44)

13. Ankietowani spełniający funkcje w życiu klasy i szkoły (Rozdział 4.1, str. 45)

14. Czynniki ograniczające dostęp do edukacji według ankietowanych (Rozdział

4.1, str. 46)

15. Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 49)

16. Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 49)

17. Liczebność rodzin badanej grupy dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 51)

18. Znajomość wśród badanych zawodu wykonywanego ich rodziców (Rozdział

4.2, str. 53)

19. Problemy społeczne występujące w rodzinach respondentów (Rozdział 4.2, str.

55)

20. Preferowane formy spędzania wolnego czasu z rodzicami (Rozdział 4.2, str. 56)

21. Osoby pracujące w gospodarstwach domowych ankietowanych (Rozdział 4.2,

str. 58)

22. Ankietowani uczestniczący w zajęciach poza lekcyjnych (Rozdział 4.2, str. 59)

23. Chęć ankietowanych do wzięcia udziału w zajęciach pozalekcyjnych (Rozdział

4.2, str. 60)

24. Pomoc rodziców dzieciom i młodzieży w odrabianiu lekcji (Rozdział 4.2, str.

61)

25. Stosowanie przez rodziców przemocy psychicznej podczas odrabiania zadań

domowych przez respondentów (Rozdział 4.2, str. 62)

26. Aspiracje ankietowanych dotyczące przyszłej rodziny (Rozdział 4.2, str. 63)

27. Wyobrażania ankietowanych dotyczące ich przyszłości (Rozdział 4.2, str. 65)

28. Autorytety badanych dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 66)

74

ANEKS

75

Załącznik 1. Kwestionariusz ankiety

Ankieta

Drodzy ankietowani!

Poniższa ankieta ma pomóc w odpowiedzi na pytanie jak kształtują się ścieżki

zawodowe dzieci i młodzieży? Uzyskane dzięki Waszej uprzejmości odpowiedzi

stanowić będą duży wkład w badania, które prowadzę.

Odpowiadając na kolejne pytania proszę wybrane odpowiedzi zaznaczyć

KÓŁECZKIEM lub wpisywać je w odpowiednim miejscu, kierując się przy tym

osobistymi przekonaniami.

Proszę o szczere odpowiedzi! Ankieta jest ANONIMOWA!

1. Do jakiej szkoły aktualnie uczęszczasz?

a) Szkoła Podstawowa

b) Gimnazjum

c) Szkoła zawodowa

d) Liceum Ogólnokształcące

e) Liceum Profilowane

f) Technikum

2. Czy uczęszczasz do tak zwanej szkoły specjalnej?

a) Tak

b) Nie

c) Nie wiem

3. Jak myślisz, co będziesz robił/robiła po ukończeniu szkoły, do której aktualnie

uczęszczasz?

a) Podejmę naukę na kolejnym szczeblu edukacji

b) Nie podejmę dalszej nauki

c) Pójdę do pracy

d) Nie pójdę do pracy

e) Inne (Proszę wpisać, co)

76

4. Czy Twoim zdaniem warto się uczyć i zdobywać wykształcenie?

a) Tak (Dlaczego?)..............................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

b) Nie (Dlaczego?)...............................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

5. Czym dla Ciebie jest nauka/chodzenie do szkoły? (Proszę zaznacz maksymalnie 3

odpowiedzi)

a) Obowiązkiem

b) Przymusem/karą

c) Zdobywaniem wiedzy

d) Poznawaniem nowych kolegów i koleżanek

e) Przyjemnością

f) Szansą na lepsze życie

g) Szansą na zdobycie dobrze płatnej pracy

h) Inne (Jakie?)..................................

6. Jak uważasz, co może ograniczać edukację (naukę, zdobywanie wiedzy) dzieci i

młodzieży? (Proszę zaznacz maksymalnie 4 odpowiedzi)

a) Lenistwo

b) Brak pieniędzy

c) Brak szkół w miejscu zamieszkania

d) Choroba

e) Złe towarzystwo

f) Problemy w domu (Jakie?).................................

g) Inne (Jakie?)......................................................

7. Czy posiadasz autorytet, jeśli tak to, kto nim jest?

a) Ojciec

b) Matka

c) Rodzeństwo

d) Babcia

e) Dziadek

f) Nauczyciel/wychowawca

g) Inna osoba (Kto?).....................

77

8. Kim chciałbyś/chciałabyś zostać w przyszłości i dlaczego? (Proszę o wypisanie

dwóch zawodów)

a)...................................................

b)...................................................

9. Czy rozmawiasz z rodzicami, rodzeństwem o swoich planach na przyszłość dotyczą-

cych nauki i wyboru zawodu?

a) Tak (Z kim rozmawiasz?)....................................

b) Nie

10. Czy brałeś/brałaś udział w zawodach, konkursach i olimpiadach?

a) Tak (Jakich?, Proszę wypisać)......................................

b) Nie

c) Nie pamiętam

11. Czy zdobyłeś/zdobyłaś jakieś miejsce/nagrodę w zawodach, konkursach, olimpia-

dach, w których brałeś/brałaś udział?

a) Tak (Jakich?, Proszę wypisać)............................................

b) Nie

c) Nie pamiętam

12. Czy lubisz chodzić do szkoły/ (Odpowiedź uzasadnij)

a)

Tak.......................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

b)

Nie.......................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

13. W jaki sposób spędzasz czas wolny z rodzicami/opiekunami? (Proszę zaznacz mak-

symalnie 3 odpowiedzi)

a) Oglądamy telewizję

b) Przed komputerem

c) Rozmawiamy (O czym najczęściej?).............................................

d) Przy grach edukacyjnych

e) Robienie zakupów w Supermarkecie lub w innych sklepach

f) Wspólne wycieczki, spacery, wyjścia, np. do kina, zoo

g) Rodzice/opiekunowie rzadko, kiedy są w domu

h) Inny sposób (Jaki?)................................................

78

14. Czy rodzice pomagają Tobie w odrabianiu lekcji?

a) Tak

b) Nie

c) Czasami

d) Nie mają na to czasu

e) Nie potrafią/nie mają wystarczającej wiedzy

f) Nie prosiłem/prosiłam ich o pomoc

15. Czy lubisz się uczyć? (Odpowiedź uzasadnij)

a)

Tak.......................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

b)

Nie.......................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

16. Czy Twoi rodzice podczas odrabiania lekcji straszą Cię, krzyczą na Ciebie, doku-

czają Tobie?

a) Tak

b) Sporadycznie (Tak, czasami)

c) Nie

17. Czy Twoi rodzice podczas odrabiania lekcji biją Cię?

a) Tak

b) Sporadycznie (Tak, czasami)

c) Nie

18. Kto u Ciebie w domu zarabia pieniądze?

a) Mama i tata

b) Tylko tata

c) Tylko mama

d) Żyjemy z rent i zasiłków

e) Inne (Jakie?)...........................

19. Czy w Twojej rodzinie występuje któryś z poniższych problemów/zjawisk? (Proszę

zaznacz te, które występują)

a) Uzależnienie od alkoholu (ktoś jest alkoholikiem)

b) Uzależnienie od narkotyków (ktoś bierze narkotyki)

c) Brak pracy rodziców (Napisz, który z rodziców jest bez pracy)..........................

79

d) Niepełnosprawność

e) Problemy z prawem/pobyt w więzieniu

f) Długotrwała choroba (Jaka?)..................................

g) Głód, niedożywienie

i) Brak pieniędzy

j) Inne (Jakie?)............................

20. Gdyby ktoś zaproponował Tobie, że będziesz miał/miała opłacone dowolne, dodat-

kowe zajęcia pozalekcyjne to, co zrobisz? (Zaznacz proszę maksymalnie 2 odpowiedzi)

a) Z chęcią skorzystam, bo uważam, że należy rozwijać swoje zainteresowania

b) Nie chcę chodzić na dodatkowe zajęcia (Dlaczego?).....................................................

c) Co za różnica czy będę mieć te zajęcia czy nie

d) Zawsze chciałem/chciałam chodzić na dodatkowe zajęcia, ale rodziców nie było na

to stać

e) Chodzę już na zajęcia pozalekcyjne, kolejne nie są mi potrzebne

f) Z chęcią skorzystam z tej propozycji

21. Czy chodzisz na zajęcia pozalekcyjne?

a) Tak (Jakie i dlaczego?)....................................................................................................

b) Nie (Dlaczego?)...............................................................................................................

22. Czy chciałbyś/chciałabyś, aby Twój przyszły dom/rodzina były podobne do Twoje-

go domu, w którym teraz mieszkasz?

a) Tak

b) Nie

c) Nie wiem

23. Jak wyobrażasz sobie swoja przyszłość? (Proszę zaznacz maksymalnie 4 odpowie-

dzi)

a) Chcę skończyć liceum/technikum i pójść na studia

b) Chcę skończyć studia i znaleźć dobrze płatną pracę

c) Chcę tylko skończyć szkołę zawodową i pracować gdziekolwiek

d) Wykształcenie nie ma dla mnie znaczenia

e) Nie będę pracować, pracowanie jest bezsensu

f) Umiem "kombinować" dam sobie radę

g) Rodzice żyją z zasiłków dla bezrobotnych i z pomocy społecznej- ja będę tak samo

h) Znajdę męża/żonę, który będzie mnie utrzymywał

i) Chcę założyć rodzinę

80

j) Pracują tylko frajerzy ja tak nie chcę

k) Inne (Jakie?)............................................

24. Czy spełniasz w życiu klasy/szkoły jakąś funkcję?

a) Tak (Jaką?)...............................................................

b) Nie

Metryczka

1. Płeć

a) Kobieta

b) Mężczyzna

2. Wiek............

3. Miejsce zamieszkania

a) Centrum miasta

b) Dzielnica miasta, (Jaka?).....................

c) Inne miasto (Jakie?).............................

4. Wykształcenie rodziców (Przy każdym rodzicu podkreśl właściwą odpowiedź)

a) Matka: Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe Nie wiem

jakie

b) Ojciec: Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe Nie wiem

jakie

5. Zawód rodziców (Proszę wpisz zawód rodziców)

a) Matka..........................................

b) Ojciec.........................................

6. Ile osób liczy Twoja rodzina?

a) 2 osoby

b) 3 osoby

c) 4 osoby

d) 5 osób

81

e) Więcej niż 5 osób (Ile?)............

7. Mieszkasz w domu z:

a) Mamą, Tatą i rodzeństwem

b) Tylko z mamą i rodzeństwem

c) Tylko z tatą i rodzeństwem

d) Tylko z dziadkami i rodzeństwem

e) Rodzicami, dziadkami i rodzeństwem

f) Inne (Proszę wpisz, z kim mieszkasz?).............................................................

Dziękuję za udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania.

82

Załącznik 2. Mapa Gliwic z podziałem na dzielnice

Źródło: http://www.um.gliwice.pl/pub/obrazki/16831/osiedla.jpg (z dn. 11.12.2009r.)

Documents

WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA - pu.wsptwp.eupu.wsptwp.eu/wp-content/uploads/2011/05/Wpływ-środowiska-na... · Oświadczam jednocześnie, że praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu