ОНЦЛОХ

ЦАГ АГААРЫН ДЭЛГЭРЭНГYЙ МЭДЭЭЛЛИЙГ 8 ДУГААР НҮҮРЭЭС УНШИНА УУ.

Бүх эрх хуулиар хамгаалагдана ©

УЛС ТӨРОюутолгой компани эрчим хүчээ Монголоос худалдаж авах ёстойг Ерөнхий сайд сануулав.Ю.Цэдэнбал агсны 100 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх тогтоолыг УИХ баталлаа.Цагаатгах ажлын салбар комисс хэлмэгдэгсдийг хүндэтгэх ажлыг хийнэ.БСШУСЯ-ны Соёлын бодлого зохицуулалтын газрын даргаар найруулагч Н.Болдыг томилжээ.

ЭДИЙН ЗАСАГМонголбанк 2014 оноос хойш нийт 36.43 тонн алт худалдан авчээ.Японы ажилгүйдлийн түвшин энэ оны долдугаар сард 0.1 хувиар буурчээ.Монголбанк 2230 төгрөгийн ханштайгаар 12 сая ам.доллар худалдан авлаа. МХБ-ийн үнэт цаасны арилжаагаар нийт 33.1 мянган ширхэг хувьцаа арилжжээ.ОХУ-ын улаанбуудайн ханш сүүлийн хоёр сарын байдлаар хамгийн өндөр түвшинд хүрэв.

НИЙГЭМОнцгойгийнхон 2.8 тэрбум төгрөгөөр зургаан шинэ машин авч, парк шинэчлэл хийлээ.Хүүхэд тээвэрлэдэг 63 автобус 10-аас дээш жилийн насжилттай байжээ. “Ухаалаг цагдаа” төсөл хэрэгжүүлж, 2500 ажлын байр бий болгоно.Улсын нөөцийн улаан буудайг нэг тонныг нь 560 мянган төгрөгөөр авна гэв. Гэр хороололд амьдардаг иргэдэд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг ойртуулна.

ДЭЛХИЙКиргизийн нийслэл Бишкек хотод Хятадын ЭСЯ-ны орчимд дэлбэрэлт болжээ.Европын Холбоо Их 20-ийн үеэр Британитай харилцах төлөвлөгөөгөө танилцуулна. ДЭМБ Зика вирусийн тархалт, сэтгэцийн нөлөө, судалгааны асуудлыг хэлэлцэнэ. Германы тал ЕХ ба АНУ хоёр Худалдаа, тарифын түншлэлийн талаар санал зөрүүтэй байгааг тэмдэглэв.АНУ Туркэд хандан Сирийн сөрөг хүчин рүү халдахгүй байхыг уриаллаа.Калифорни муж улсын толбот шар шувууны 90 орчим хувь нь устжээ.

ЦАГ АГААР

УЛААНБААТАР2016.08.31

°21 °8ҮҮЛШИНЭ

Газрын ховор элементийг ирэх зууны хөгжлийн цөм гэж эрдэмтэд тодорхойлж байна. Тэгвэл Монгол Улсад энэ төрлийн нөөцөө эдийн засгийн эргэлтэд оруулах боломж байсаар байна. 3

Ангараг дээр өнгөрүүлсэн нэг жилТуршилтын хугацаанд багийн хоёр ч гишүүний ойр дотнынхон нь таалал төгссөн. > 5

YНЭ: 600₮

ZASAG.CO

2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466)

БҮРЭЛДЭХҮҮНКОМПАНИ

~ T H E O F F I C I A L G A Z E T T E ~

Алтны тушаалт нэмэгдэх хүлээлттэй байнаОны эхний хагас жилд төв банк 6.47 тонн алт худалдан авчээ. > 11

АМ.ДОЛЛАР ЮАНЬ РУБЛЬ

847,340.04% 2231.93 334.22 34.40

ЗЭС 5-ЧИНГИС БОНДАЛТMSE ALL 10-ЧИНГИС БОНД

0 0 4 6 6

Тэд ирээдүйд боксын өнгийг тодорхойлноЖошуа хоёр тоглолт дараалан өрсөлдөгчөө нокуатаар ялсан цорын ганц боксчин. > 7

46150.24%

1320.100.23%

84.9700.2%

94.3800.1%

Худалдаачдыг цэцэглүүлсэн Amazon-ы бизнес загвар

Сингапур Зикагийн эсрэг тэмцлээ эрчимжүүлнэ

BBM©

Тэтгэврийнхний эсэргүүцэл“Оранж” хуулийг хүчингүй болгов

Дан МкКрам, Элэйн МурӨнгөрсөн долоо хоногт хэдэн

зуун мянган хүн Сантьяго хотын гудамжинд гарч, хувийн тэт­гэврийн системийг эсэргүүцэн, халахыг шаардав. Өндөр настны нийгмийн халамжийн асуудал дэлхий нийтийг хамраад буй. Тэтгэврийн систем сая сая хүний урмыг хугалж, ядууралд хөтлөх аюул тулгарлаа.

1981 онд дарангуйлагч Ау густо Пиночетийн үед нэвт­ 9

УЛС ТӨР

рүүлсэн хөтөлбөр Чилийн хувьд одоо ч хэрэгжсээр байна. Боливи, Сальвадор, Мексик зэрэг улсад тэтгэврийн хувийн дансны аргыг мөн хуулбарлан хэрэглэсэн. Хүмүүс илүү урт насалж, тооцсоноос багыг хуримт­луулдаг ерөнхий бэрхшээл уг хөтөлбөрт асуудал учруулж байгаа аж. Өөр сайн арга зам бий юу?

Цэцийн дарга Ж.Амарсанааг огцруулсныг буцаан татсан хуулиудтай харьцууллаа

Б.Энхжаргал@enkhjrglZGM

УИХ­ын чуулганы хурал­даанаар нэлээд олон асуудал хэ лэлц сэний нэг нь Гэр бүлийн

хүчирхийллийн тухай хуу­лийг буцаах тухай байв. Өм нөх парламентын сүүлийн чуулганаар баталсан уг хууль УИХ­ын эхний чуулганд унасан нь энэ юм.

Тус хуулийг батлахад өмнөх

парламентад ажиллаж байсан эмэгтэй гишүү дийн үүрэг их байв. Тийм дээ ч хуулиа баталсан өдрийг “оранж” хэмээн онцолж, ордон даяар ёслолын байдалд шил жиж байсан нь саяхан. Тэгвэл өчигдөр болсон чуулганы хуралдаа наар уг хуулийг буцаах тухай Байнгын хорооны дүгнэлтийг Н.Оюундарь гишүүн танилцуулсан нь бас л сонин үзэгдэл.

2

Монголчуудын шинэ “идэш”

Улс төр

2 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ 2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466)

Б.Ганбаяр/ЗГМ©

◄1Учир нь энэ сэдвийн гол

хохирогчид эмэгтэйчүүд, хүүх­дүүд байдаг. Энэ утгаараа Гэр бүлийн хүчир хийлэлтэй тэмцэх тухай эрх зүйн ухралтын үйл явцад эмэгтэй гишүүн оролцлоо гэхэд оройлох нь харагдах байдлаасаа ч “сонин” гэсэн тодотголыг дагуулж байсан биз.

Энэ талаар УИХ­ын гишүүн Л.Болд “Эмэг тэй гишүүн ийм шийдвэр танил цуулсанд маш их харамсан, эмгэнэж байна.

Энэ удаагийн парламентад хамгийн олон буюу 13 эмэгтэй гишүүн бий. Уг нь та нар уриалаад, бусад гишүүндээ манлайлаад, хуулийн төслийг хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах ёстой байсан. Д.Оюунхорол, Д.Сарангэрэл нарын гишүүн өмнөх парламентад байхдаа гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг тэмцсэн шүү дээ” хэмээж байсан юм.

Харин Хууль зүйн сайд С.Бямбацогт “Гэр бүлийн хүчир хийлийн тухай хуулийг өмнөх парламентаар баталсан ч албан ёсоор ёсчлоогүй. Гэхдээ хуулийг Засгийн газраас ойрын хугацаанд дахин өргөн барьж батлуулна” хэмээн амлав.

Мөн УИХ­ын гишүүн Ц.Цогзол маа “Л.Болд гишүүн буруу ойлгожээ. Бид гэр бүлийн хүчир хийллийн эсрэг байна. Манай улсын 810 мянган гэр бүлийн дотор хүчирхийллийн нууц хэлбэрт байдаг олон хүн бий. Амьдралд илүү хэрэгтэй, зөв хууль гараасай. Эрүүгийн, Зөрчлийн хуультай хамт энэ хууль хэрэгжих нь зөв гэж үзсэн учир хэрэгжилтийг хойшлуулж байна” хэмээн залрууллаа.

ПАРЛАМЕНТ

“Оранж” хуулийг хүчингүй болгов

Эрүү, Зөрчил, Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх зэрэг хуулиудыг МАН-ын бүлэг хууль гэж үзэхгүй байгаа аж.

УИХ­ын гишүүн Д.Эрдэнэбат анхнаасаа уг хуулийг батлахад МАН дэмжээгүйг сануулав.

Гэр бүлийн хүчирхийллийн тухай хуулийг буцаан татах шалтгааныг Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Ш.Раднаасэд хэд хэдэн үндэслэлээр тайлбарласан юм. Тэрбээр “Хуулийн үйл явц дутуу, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт хүргүүлээгүй, нийт таван гарын үсэг зуруулах ёстой байтал тэр нь хэрэгжээгүй, “Төрийн мэдээлэл”­д хэвлээгүй” гэв. Иймд хууль гэж үзэхгүй, хуулийн төсөлд тооцож байгаа аж. Мөн өнгөрсөн хавар Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга Ж.Амарсанааг огцруулсан явдлыг УИХ дахь МАН­ын бүлгийн гишүүд өнөөдөр сөргүүлэн тавьж байлаа.

Түүнийг “Төрийн мэдээлэл” эмхтгэлд хэвлээгүй хуулийг хэрэглэн шийдвэр гаргасан гэж үзээд ажлаас нь халсан юм. Тиймээс Эрүү, Зөрчил, Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх зэрэг хуулийг МАН­ын бүлэг хууль гэж үзэхгүй байгаа аж.

Ингээд Гэр бүлийн хүчир­хийл лийн эсрэг хуулиас гадна Эрүүгийн хэрэг хянан шийд вэрлэх тухай, Хууль сахиулах ажиллагааны тухай, Прокурорын байгууллагын тухай, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн төслүүдийг санаачлагчдад нь буцаая гэж УИХ­ын гишүүд шийдвэрлэлээ. Ингэснээр эдгээр хууль хэрэгжих үндэслэлгүй болж байгаа юм.

» Гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг хуулийг ойрын хугацаанд дахин өргөн барина.

» “Төрийн мэдээлэл” эмхтгэлд хэвлэгдээгүй бол хууль гэж үзэхгүй. » Хөдлөх эд хөрөнгө болон эдийн бус хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн хэрэгжилтийг 2017 он хүртэл хойшлуулав.

» Хууль хэрэгжүүлэх зардлыг шийдвэрлээгүй нь гол хүндрэл.

УИХ­аас гарсан бас нэгэн шийдвэр нь Хөдлөх эд хөрөнгө болон эдийн бус хөрөнгийн барьцааны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх, эсэх асуудал байв. 2015 оны долдугаар сард баталж, ирэх сарын 1­нээс хэрэгжүүлэх хуулийг энэ Засгийн газар мөн л өөрчлөхөөр болж байна.

Хөдлөх эд хөрөнгө болон эдийн бус хөрөнгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруу лахад барь цааг бүртгэх цахим мэдээл лийн сангийн програм­мыг боловсруулж, цахим санг байгуулах нь чухал ач холбог долтой аж. Олон улсын санхүү гийн корпораци (ОУСК)­тай байгуулсан “Хөдлөх эд

хөрөнгө барьцаалсан зээлийн харилцааг хөгжүүлэх” төслийн хүрээнд барьцааны мэдэгдлийг бүртгэх цахим мэдээллийн сан байгуулахаар хамтран ажиллаж байгаа. Гэвч уг цахим санг байгуулахад шаардагдах техник хангамжийн зардлыг шийдвэрлэх, цахим сангийн програм мыг боловсруулах хуулийн этгээдийг олон улсын нээлттэй тендерийн аргаар сонгон шалгаруулах ажил хугацаа хоцорсон. Үүнээс үүдэн техникийн саналд үнэлгээ өгөх ажиллагаа хийг дээгүй байгаа аж.

Тиймээс хуулийн хэрэгжил­тийг хойшлуулж, 2017 оны гуравдугаар сарын 1­нээс эхлэн дагаж мөрдөхөөр болж байгаа юм.

“Рио Тинто” компанийн одоо хэрэгжүүлж байгаа хамгийн чухал, их хөрөнгө оруулалттай гурван төслийн нэг нь Оюутолгойн далд уурхайн төсөл. Далд уурхайд өнөөдөр 1400 монгол хүн ажиллаж байгаа юм. Мөн тус уурхайн дотоодын худалдан авалт нийт худалдан авалтын 80 хувьд хүрсэн гэдгийг "Рио Тинто" группийн Зэс, алмаазын ахлах

албан тушаалтан Арнауд Соират Ерөнхий сайдтай уулзах үеэр хэлж байлаа.

Харин Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэ бат “Оюутолгой төсөл дээр “Рио Тинто” групп тэй хамтарч ажиллах Мон голын төрийн бодлого нэгэнт гарсан. Манай Засгийн газар энэ бодлогыг тогтвортой үргэлж­лүүлнэ. Та бүхэн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж, ажлаа

хурдтай урагш луулах хэрэгтэй. "Оюутолгой" компанийн Монголд үзүүлэх хувь нэмрийг зөвхөн татварын орлогоор хэмжихгүй. Та бүхэн худалдан авалт, ханган нийлүүлэлтээ Монгол Улсаас хан гаж, монгол ажилчдыг ажлын байраар хангаад зогсох гүй мэдлэг мэргэжлийг нь дээш лүүлж, илүү нарийн мэргэшүү лэхэд анхаарах хэрэгтэй” гэсэн юм.

ЗАСГИЙН ГАЗАР

“Рио Тинто гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх ёстой”

ЭШЛЭЛ

­Монголын гол эдийн засгийг хариуцдаг газар нь Сангийн яам байсан. Сангийн яаманд сүүлийн арваад жил хэн ямар албан тушаал хашиж байлаа гээд аваад үзэх юм бол бас л сонин дүр төрх гарч ирнэ. Ч.Улаан гэхэд л арав байтугай хэдэн жилд нь сайд байв. Д.Хаянхярваа, Н.Алтанхуяг, С.Баярцогт, Ж.Эрдэнэбат гэхэд л Сангийн сайд хийж байсан. Энэ бол эдийн засгийг гардан хариуцаж байсан хүмүүсийн хамтын бүтээл.

Өөрөөр хэлбэл, хэн нэгэн дээр хүрч ирээд өнөөдөр ийм болсныг АН­аас болчихсон гэж хэлдэг ч юм уу. Эсвэл бид нар тийм гавьяатай гэдэг ч юм уу. Тийм зүйл байхгүй.

АН­ын ҮЗХ­ны гишүүн Р.Амаржаргал

­Эрүүгийн болон Зөрчлийн хуулийг хэрэгжүүлж эхлэхэд цагдаагийн байгууллага бэлэн биш. Бүтэц, орон тоо, сургалт зэрэг асуудал бүгд төсөв санхүүтэй холбоотой байдаг. Хэрэгжүүлэхэд тодорхой хугацаа шаардлагатай. Хууль нь амьдралд нийцэж, хэрэгжүүлэхэд хүн хүч, төсөв санхүүгийн бололцоог төрөөс хангах шаардлага бий. Төсвийг нь шийдэхгүй, хүчээр хэрэгжүүлнэ гэвэл бид явуулж болно. Гэхдээ хүндрэлтэй хэрэг­жинэ.

Мөн эрүүгийн эрх зүйн үр дагавар гэж бий. Өөрөөр хэлбэл, цагдаагийн байгууллага хуулиар заасан нөхцөл бололцоог хангаж ажиллахгүй бол шүүх дээр нотлох баримт болохгүй.

ЦЕГ­ын дарга Р.Чингис

­Сангийн яам төсвийн хэмнэлт хийхдээ хамгийн хялбар аргыг түрүүлж сонгодог. Тэр нь нийгмийн хамгааллын зардлыг танах байдаг. Энэ бол хамгийн муу арга. Нөхцөл байдлыг ойлгож байна. Гэхдээ цалин, урсгал зардлыг танаад хүндрэлээс гарч чадахгүй.

Мөн улсын төсвийн зарим хөрөнгө оруулалтыг танах замаар нийгмийн хамгааллын зардлаа үлдээж болно. 310 орчим тэрбум төгрөгийн санхүүжилт төсвөөс, 25 тэрбум төгрөгийг Нийгмийн даатгалын сангаас санхүүжүүлнэ гэж орж ирж байгаа юм байна.

Сэлэнгэ аймагт гэхэд 70 тэрбум төгрөгийн концессийн хөрөнгө оруулалт байгаа. Үүнийг тэвчиж болно.

УИХ­ын гишүүн С.Чинзориг

Есдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжих байсан хуулийг 2017 оны гуравдугаар сар хүртэл хойшлууллаа

Лантанойдын “гэр бүл”­тэй танилц. Тули, Терби, Эрби... Эднийх 14 гишүүнтэй өнөр айл. Гэхдээ тэднийг Лантанойдын “гэр бүл”­ийн гишүүн гэхээс нь илүү газрын ховор элемент гэдгээр нь дэлхий нийт андахгүй. Газрын ховор элемент. Энэ нэрийг уншигч та цөөнгүй дуулсан байх. Хэдийгээр нэр нь ховор гэх тодотголтой ч эдгээр элементийн тархац хийгээд олдоц сийрэг биш. Хэрэглээ нь ч жилээс жилд жин нэмж буй.

Чанх өөдөөс чинь ширтэх комьютерийн дэлгэц, дэргэдэх ухаалаг утас, зай хураагуур, цахилгаан хөдөлгүүр. Цөм Лан­танойдын элементээс бүт дэг. Тухайлбал, ухаалаг гар утас л гэхэд 10 гаруй төрлийн газ­рын ховор элемент, металлын орцтой. Гар утасны дэлгэц, камер, чанга яригч, зай хураагуур, чичиргээ. Энэ бүх эд анги бүрт газрын ховор элемент, металл агуулагдаж байдаг. Зөвхөн гар утас гэлтгүй сансрын уудам дахь хиймэл дагуул, салхин турбин, хосолмол хөдөлгүүр, рентген туяа гээд дэвшилт гэх тодотголтой шинэ технологийн гол орц нь газрын ховор элемент. Хэрэглээний талаарх илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг дараах инфографикаас харна уу.

Товчхондоо, технологийн үндсэн түүхий эд. Тэр тусмаа хэтдээ хүчээ авч, хэрэглээ нь тэлэх шинэ эриний үндсэн орц нь. Тиймээс газрын ховор элементийг энэ зуун ч биш, ирэх зууны ирээдүй хэмээн эрдэмтэд тодорхойлж байна.

АНУ, Англи, Япон, Герман, Европын Холбоо, БНСУ, БНХАУ.

Г.Байгал@baigalZGM

Газрын ховор элементийн 10 гаруй тусгай зөвшөөрөл олгожээ

3

ЗГМ: Сэдэв

2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466) ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ

Чичиргээ GPS

ГАЗРЫН ХОВОР ЭЛЕМЕНТИЙН

ХЭРЭГЛЭЭ

Хатуу дикс

Салхин турбин

Нарны эрчим хүч

Өнгөт дэлгэц

Хосолмол хөдөлгүүр

Зай хураагуур

Түлшний элемент

Рентген туяа

Камерын дуран

Ус цэвэршүүлэх систем

Хиймэл дагуулын систем

Тийрэлтэт хөдөлгүүр

Холбооны систем

Лазер

Монголчуудын шинэ “идэш”

Энэ бол Лантанойдын элементийн хэрэглээгээр тэргүүлэгч улсууд. Газрын ховор элементийг ашигладаг, ид шидийг нь мэдэрдэг орнууд. Бас дэлхийн хөгжлийг тэргүүлэгчид. Эдгээр элементийн хэрэглээ хийгээд улсын хөгжлийг харвал газрын ховор элементийг ашигласан орнууд технологийн хүч атгаж, хөгжлийг түүчээлдгийг харж болохоор байна.

Энэ түүхий эдийн хэрэглээ тэлэхийн хэрээр хайгуулын ажил ч эрчимжжээ. Өнгөрсөн оны байдлаар дэлхийн газрын ховор элементийн баталгаат нөөц 130 сая тоннд хүрсэн байна.

Манай гарагийн газрын ховор элементийн хэрэглээ жилд дунджаар 130­150 мянган тонн. Энэ нь цэвэршүүлсэн элементийн хэмжээ болохыг сануулъя. Магадгүй уншигч танд хэрэглээ харьцангуй бага сонсогдож магадгүй. Гэхдээ үнэ өндөр. Нэг

грамм нь 10 ам.долларт хүрдэг элемент ч бий. Дэлхийн зах зээлд унци алт 1300 ам.доллартай тэнцэж буй. Тэгвэл ховор эле­мен тийн өнөөгийн үнэ цэнэ бараг алттай дүйх нь. Тухайлбал, Лантанойдын “гэр бүл”­ийн гишүүн танталын ислийн 453.6 грамм нь 100 ам.долларыг давдаг. Ингээд болохоор яав ч хямд биш. Энэ зах зээлийн хамгийн хүчтэй тоглогч нь БНХАУ. Урд хөрш зах зээлийн нийт нийлүүлэлтийн 70­80 хувийг дангаараа хангадаг. Тэгвэл тус улсын нийлүүлэлтийн дийлэнхийг БНХАУ­ын хойд бүс нутгийн Бугат хот орчимд байрлах Баян­Овоогийн уурхайгаас гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, манай улсаас урд зүгт газрын ховор элементийн дэлхийн хэмжээний том уурхай байрладаг аж.

Тэгвэл энэ уурхайтай физик, хи мийн чанараараа төстэй орд, илэрц манай улсын өмнөд хэсэгт

бий. Бүр цөөнгүй байдгийг ч Ашигт малтмалын газраас мэ­дээл сэн. Монгол Улсад нөөц нь баталгаажсан “Мушгиа худаг”, “Хал зан бүрэгтэй”, “Лугийн гол”, “Хотгор” зэрэг орд бий. Бас хай гуулын ажил нэмж хийх

шаард лагатай илэрц олон бай гаа аж.

Үүнээс үзэхэд, Монгол Улс Лантанойдын элементийн багагүй нөөцтэй. Барагцаагаар жилд нэг тэрбум ам.долларын экспорт хийх боломж байгааг ч манай

эрдэмтэд тооцоолжээ. Өөрөөр хэлбэл, монголчуудыг тэжээх нэг үүц нам “унтаж” байна. Гэтэл ийм үүц ч үгүй улсууд хэдийнэ үр шимийг хүртээд эхэлчихэж. Бас хөгжлийнхөө луужин болгожээ.

Тэгвэл бид яагаад ашиглах нь бүү хэл эдийн засгийн эргэлтэд ч оруулж чадахгүй байна вэ? Салбарынхны хэлж буйгаар газрын ховор элемент нь манай улсад харьцангуй шинэ салбар. Энэ чиглэлийн нөөц бүрэн тодроогүй. Ашигт малтмалын газрын мэдээлснээр газрын ховор элементийн чиглэлээр 10 гаруй тусгай зөвшөөрөл олгожээ. Үүний найм нь хайгуул, долоо нь ашиглалтынх. Гэхдээ өнөөг хүртэл дорвитой хайгуул, олборлолт хийгээгүй байна.

Шинэ хэмээх энэ ойлголтоос үүдэн боловсон хүчний мэдлэг, туршлага нимгэн. Газрын ховор элементийн эрэл хайгуул, үнэлгээ, олборлолтын аргачлал нь бусад түүхий эдтэй адилгүй. Тиймээс энэ чиглэлийн мэргэжилтний мэдлэг чадвар, технологийг илүү дээшлүүлэх шаардлагатай”. Энэ үгийг Ашигт малтмалын газрын Геологийн албаны дарга Д.Болд хэлж байна. Мөн тэрбээр Монгол Улсад нөөц нь тодорхой болсон ордууд бий. Гэхдээ БНХАУ­ын Баян­Овоо шиг том хэмжээний орд байхгүй. Хятад улс энэ зах зээлийн гол нийлүүлэгч. Тэгэхээр тус улстай өрсөлдөөд түүхий эдээ борлууллаа гэхэд өрсөлдөх чадвар сул. Манай ордуудын ойр орчимд дэд бүтэц сайн хөгжөөгүй. Бас шинэ салбар учраас зардал өндөр. Их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардлагатай гэдгийг онцлов. Түүний үгнээс газрын ховор элемент “амилах”­гүй байгаагийн шалтгааныг мэдэж болохоор байв. Хөрөнгө оруулалт ба өрсөлдөх чадвар. Яагаад хөдлөхгүй байгаагийн нэг учир нь энэ.

Тиймээс ч энэ чиглэлийн төсөл, хөтөлбөр урагшилдаггүй. Хөрөнгө оруулагчдад харуулчих бэлэн Техник, эдийн засгийн үндэслэл ч байдаггүй хэмээн Монголын үндэсний газрын ховор элементийн холбооны

мэдэгдэлд дурджээ. Тухайлбал, Ховд аймагт байрлах Халзан бүргэтэйн ордыг аваад үзье. ЗХУ­ын мэргэжилтнүүд энэ ордод 1990 оноос өмнө судалгаа хийсэн. Гэхдээ судалгааны тайлан бүрэн эхээрээ манай улсад байдаггүй.

Үүнээс гадна Лантанойдын “гэр бүл” нарийн технологи нэхдэг. Энэ төрлийн элементийг хүн төрөлхтөн тун хожуу илрүүлжээ. Учир нь эдгээр элементийн физик, химийн шинж чанар төстэй. Ялгахад ч нарийн технологи шаарддаг аж. Ялгалаа гэхэд олборлоход илүү өндөр технологи хэрэгтэй. Тиймээс техник, технологийн хөгжил ахисан тэр үеэс газрын ховор элементийг нээн илрүүлжээ. Гэтэл манай технологийн хөгжил хаана явж байгаа билээ. Тиймээс газрын ховор элементийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь технологи, хөрөнгө шаардсан ажил. Ганц компанийн хийж чадах зүйл биш гэдгийг энэ чиглэлд үйл ажиллагаа явуулж буй нэгэн компанийн захирал учирлав.

Тэрчлэн төрийн бодлого үгүйлэгдэж байгааг ч хувийн хэвшил, мэргэжлийн холбооноос нуусангүй. Газрын ховор элементийн чиглэлээр дагнасан хөтөлбөр, төлөвлөгөө өнөөг хүртэл Монгол Улсад байхгүй гэдгийг хэлсэн. Мөн дэлхий даяар түүнийг стратегийн гол түүхий эдэд тооцдог. Гэтэл энэ чиглэлд баримтлах Монгол Улсын байр суурь ч тодорхойгүй. Уг нь өмнөх Засгийн газрын үед энэ чиглэлийн хөтөлбөр боловсруулах ажил эхэлсэн. Гэхдээ одоогоор зогсчээ.

Эцэст нь, Монгол Улсад улс төр, эдийн засгийн нягт холбоотой Япон, Герман зэрэг улсад түүхий эдээ нийлүүлэх боломж бий. Цаашлаад нэр хүнд, байр суурь ч тэлэх гарц байгаа. Технологийн хөгжил газрын ховор элементийг манай гарагийн хамгийн хосгүй түүхий эдийн нэг болгон ху вир­гаж байна. Лантанойдын “гэр бүл” Монголын үүдийг тог шиж бай­на. Гагцхүү үүдээ нээ гээд, үүцээ задлах нь биднээс хамаарах нь.

Монгол Улс Лантанойдын элементийн

багагүй нөөцтэй

Businessinsider.com©

Энэ жил нийт нутгийн 80 хувьд нь бэлчээрийн хүрэлцээ хангалттай байгаа юм. Гэвч зарим газарт бэлчээрийн даац тав дахин хэтэрсэн судалгаа гарчээ. Бичин жилийн өвөл малын бэлчээрийн хүрэлцээ ямар байх талаар Ус цаг уурын орчны судалгаа мэдээллийн хүрээлэнгийн Хөдөө аж ахуйн секторын инженер Н.Мөнгөн­чимэгээс тодрууллаа.

-Нийт 47 суманд бэлчээрийн даац хэтэрсэн гэсэн судалгаа гар чээ. Энэ нь өвөлжилт хүнд рэхэд хэр нөлөөлөх вэ?

­Бэлчээрийн даац сумын бүх нутгаар биш нэг эсвэл хоёр багийн нутагт хэтэрсэн тооцоо гарсан. Бүтэн сумаараа бэлчээрийн даацын хомсдолд орсон газар цөөн. Энэ жил манай орны нийт нутгийн 80 хувьд нь бэлчээр хангалттай, харин үлдсэн 20 хувьд нь даац

Нийгэм

4 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ 2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466)

Б.БаярмааЗГМ

10 сая гаруй малын бэлчээрийн асуудлыг шийдэх шаардлагатай байна

» СҮХБААТАР Сүхбаатар аймгийн зургаан суманд "Кожиговь" компани ураны хайгуул хийх зөвшөөрлийг 2008 онд авчээ. Үүний дагуу энэ оноос эхлэн дээрх сумдад хайгуулын үйл ажиллагааг эхлүүл сэн байна. Энэхүү үйл ажиллагааг Дарьганга сумын иргэд эсэргүүцэж, нутагтаа хайгуулын нэг ч өрөм тавиулахгүй хэмээв.Сүхбаатар аймгийн Дарьганга сумын Цагаан булаг гэдэг газар "Кожиговь" компани цөмийн энергийн хайгуулын өрөмдлөгийн ажлаа хэдхэн хоногийн өмнө эхлүүлжээ. Үүнийг нут гийн иргэд эсэргүүцэж, үйл ажиллагааг нь явуу-лахгүй, газар нутгаа ухуулахгүй хэмээн тэмцэж байна. Харин компанийн зүгээс холбогдох бүх зөвшөөрөл бий тул хайгуулын ажлаа хийх ёстой гэж үзэж байгаа юм. Иргэд ган гачигтай, Ганга нуур ширгэж, бусад нуур, гол булаг ус татарсан, хүйтэн сэрүүний цаг ойртсон, хүн малгүй хүнд байгаа үед ураны хайгуул хийж байгаа явдал иргэд, малчдыг сэтгэл зүйн болоод амьдрал ахуйд улам дарамт болж байгааг тус сумын нэгдүгээр багийн малчин Г. Баярсайхан хэлж байлаа.Түүнчлэн Төрийн тахилгат Алтан-Овоо гэхэд энэ газраас хорьхон км-ийн зайд оршдог байна. "Кожиговь" компани нь Сүхбаатар аймгийн Дарьганга, Онгон, Эрдэнэцагаан, Баяндэлгэр, Наран, Асгат сумын Шүүт, Хайр хан, Усан толгой, Цагаан булаг, Болорт ухаа, Дунд Нар, Хар тойром, Хөх нүдэн, Хүрээн, Оломт, Ухаа Овоо зэрэг газарт хайгуулын зөв шөөрөл эзэмшин, үйл ажиллагаа явуулдаг аж.

АРХАНГАЙ Зайн оношлогоо эмчилгээг хөгжүүлэхээр телемедециний тоног төхөөрөмжийг Архангай аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт суурилууллаа. Ингэснээр Улаанбаатар хотын гуравдугаар шатлалын эмнэлгийн зөвлөх эмч нартай видео хурал хийж, зөвлөгөө авах боломж бүрдэж буй юм. Люксембург улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн “Зүрхний төв” төсөлд Архангай аймгийн нэгдсэн эмнэлэг хамрагдан, 2884 иргэнд зүрхний бичлэг хийснээр зүрхний гажиг өвчний зургаан тохиолдлыг илрүүлсэн байна. Тус нэгдсэн эмнэлгийн клиникийн тасагт 40 сая төгрөгийн санхүүжилттэй “Тусламжийн үйлчилгээг сайжруулах нь” төслийг хэрэгжүүлснээр бүртгэл мэдээллийн цахим системийг нэвтрүүлээд байгаа аж.

БУЛГАН Төрийн болоод төрийн бус байгууллагууд гаднах хаягаа монгол бичгээр бичих журам гарснаас хойш Булган аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудын 70 хувь нь хаягаа уйгаржин бичгээр бичиж хаджээ. Гэвч ихэнх нь холоос харж унших боломжгүй жижигхэн бичсэн гэж иргэд шүүмжилсэн байна. Харин МСҮТ нь хаягаа томоор буюу сургуулийн байрныхаа нэг ханыг дүүртэл бичсэн нь хамгийн томоор хадсан байгууллагаар тодроод байгаа юм.

ДУНДГОВЬ Онцын шаардлагагүй тохиолдолд малчдын отор нүүдэл, малын шилжилт хөдөлгөөн хийлгэхгүй байх үүргийг сумдын Засаг дарга нарт өгсөн байна.Өнгөрсөн сард Цагаандэлгэр сумын нутагт хонины цэцэг өвчний голомт үүсч, улмаар Баянжаргалан, Говь- Угтаал, Өндөршил сум болон аймгийн төвийн ойролцоох нутагт халдвар таржээ. Өвчний тархалт зогсохгүй байгаа тул вакцин хийх шаардлагатай хонь, хурганы тоог нарийвчлан гаргах, өвчний шинж тэмдэг бүхий мал илэрсэн тохиолдолд яаралтай тусгаарлахыг үүрэг болгожээ. Мөн зах зээлд борлуулах мах, малын гаралтай бүтээг дэхүүнийг гарал үүслийн бичгээр баталгаажуулах арга хэмжээ авахыг сануулсан байна.

ЗАВХАН Тосонцэнгэл Улиастай чиглэлийн 114 км замын ажил энэ намар эхлэх аж. Харин хамгийн хүнд нөхцөлд тооцогдох Загастайн давааны хэсгийг хамарсан 67 километр хатуу хучилттай замын ажил 2012 оны тавдугаар сард эхэлсэн боловч хөрөнгийн асуудлаас шалтгаалан зогсчээ. Энэ замыг барьж дуусгахад шаардагдах хөрөнгийн зарим хэсгийг энэ оны наймдугаар сард Засгийн газрын хуралдаанаар төсвийн тодотголд тусгахаар шийдвэрлэсэн бөгөөд УИХ-аар эцэслэн батлах юм байна. Улиастай Тосонцэнгэлийн чиглэлийн авто замын зарим хэсгийг Хятадын хөнгөлөлттэй зээлээр шийдвэрлэхээр ярьж байгаа аж. Улиастай Тосонцэнгэлийн чиглэлийн 67 км замын ажил энэ намар эхлэх боломжгүй болсон тул өвлийн бэлтгэл ажлыг хангах үүднээс зам засварын ажлыг орон нутаг өөрсдийн нөөц хөрөнгөөр гүйцэтгэхээр шийджээ.

ӨМНӨГОВЬ Өмнөговь аймагт үйл ажиллагаа явуулж эхлээд удаагүй байгаа "Хатан жимс" цех хармаг жимсийг нэг килограммыг нь 1000 төгрөгөөр худалдан авч байна. Өмнө нь хармаг жимсийг хэн ч ийнхүү худалдан авч байгаагүй аж. Тус цехийнхэн хармаг жимсний өтгөрүүлсэн шүүс, цай зэргийг үйлдвэрлэн зах зээлд нийлүүлж байгаа юм. Энэ төрлийн үйлдвэрлэл нь Монголдоо анхдагч гэдгээрээ онцлог аж. Хармагийг говийн унаган жимс гэж үздэг бөгөөд мазаалайн гол хүнс юм. Хармаг жимсний үрийг махчин амьтад зуны улиралд ихээр идэж ходоодоо цэвэрлэдэг байна.

ОРОН НУТАГХӨДӨӨ АЖ АХУЙ

Б.Ганаа ЗГМ

Хавдар судлалын үндэсний төв хамгийн их ачаалалттай ажилладаг эмнэлгүүдийн нэг. Сүүлийн үед орны хүрэлцээ муутай, хэвтэн эмчлүүлэгчдээ багтаахгүй байгаа талаар тус эмнэлгийн эмч нар хэлж байна. Иймд өргөтгөлийн барилгаа яаралтай ашиглал тад оруулах шаардлагатай байгаагаа салбарын сайдад дуулгаж байсан юм. Тус эмнэлгийн өргөтгөлийн барилгыг “Суурь” компани барихаар шалгарч,

2011 оны арванхоёрдугаар сард ашиглалтад оруулахаар төлөвлөж, төсөвт өртөг нь 3.1 тэрбум төгрөг байхаар талууд тохиролцжээ. Гэвч барилгын явц 85 хувьд хүрч, гадна өнгөлгөө болон дотоод заслын ажил дутуу байхад барилгын ажил зогсчээ. ХСҮТ­ийн захи рал Л.Төмөрбаатартай утсаар холбогдон энэ талаар тодруулахад “Ямар ч байсан манай эмнэлгийн барилгын өргөтгөлийг гүйцээх мөнгийг шийдэж өгөхөөр болсон. Уг нь өргөт гө лийн байрыг ашиг­лалтад оруулбал төв эмнэл гийн ачаалал 30 хувиар багасна. 5200

ам метр талбайтай уг барилгын нэгдүгээр давхарт туяа эмчилгээ, хоёрдугаар давхарт нь хими эм­чил гээний тасаг байгуулахаар төлөвлөсөн. Мөн нөхөн сэргээх эмчилгээ, чийрэгжүүлэлтийн тан химтай байх юм. Одоогийн төв нь 20 мянган ам метр талбайтай ч ачааллаа дийлэхгүй байна” гэлээ.

Одоогоор 1.5 тэрбум төг­рөгийн санхүүжилт хийж байж барилгыг гүйцээх боломжтой юм байна. Санхүүгийн асуудлыг шийдсэн болохоор аравдугаар сард ашиглалтад хүлээлгэж өгнө гэдгээ “Суурь” компанийнхан амлав.

ХСҮТ-ийн өргөтгөл аравдугаар сард ашиглалтад орно

Онцгойгийнхон шинэ машинаар хүч сэлбэлээ

МЭДЭЭ, МЭДЭЭЛЭЛ

ТУЗ-ийн даргаЭрдэнэбаатарын ДОЛГИОН

Ерөнхий эрхлэгчЦэвлээгийн МӨНХЖИН

Орлогч эрхлэгчЦэвээндолгорын ЦЭВЭЭНХЭРЛЭН

Утас: 99901526

Улс төр, нийгмийн мэдээллийн албаЭдитор Б.Энхжаргал

Утас: 99901682

Эдийн засаг, бизнес мэдээлэл,дизайн, гэрэл зургийн алба

Эдитор Б.ЦэцэгсүрэнУтас: 99901697

Гадаад контентын албаЭдитор Р.Оюунцэцэг

Утас: 99901621

Соёл, энтертайнмэнт мэдээллийн албаУтас: 70103131

Маркетинг, борлуулалтын хэлтэсЛ.Сугармаа

Утас: 99903584Г.ЛхагвасүрэнУтас: 99903581

Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, I хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө,

“Блю Скай тауэр” 407 тоотУлсын бүртгэлийн дугаар: 1024

Утас: 70103131, Факс: 70106065

Zasag.Co“Чөлөөт хэвлэл”

сангийн хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв

Дугаарын удирдагчБ.Гандолгор

“Засгийн газрын мэдээ” сонин нь ардчилсан, шударга ёс, хүний эрхийг

дээдэлж, чөлөөт сэтгүүл зүйн хэм хэмжээг бүрнээ сахин, олон ургальч үзлийг

илэрхийлэх мэдээллийн индэр байж, нийт Монгол үндэстний ойлголцол, эв нэгдлийг

бэхжүүлэхийг эрхэм зорилгоо болгоно.

0 0 4 6 6

РЕДАКЦИ

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА

ХАЯГ

ЦАХИМ ХУВИЛБАР

Онцгой байдлын ерөнхий газар ой, хээрийн түймрээс сэргийлэх, галыг гарз хохирол багатай унтраах үүднээс зориулалтын шинэ машинаар парк шинэчлэл хийжээ. Тус газраас “Монгол Улсын Онцгой байдлын байгууллагын ой, хээрийн гал түймэртэй тэмцэх

техник, багаж хэрэгслийг шинэчлэн сайжруулах төсөл” боловсруулан 2015 онд БНХАУ­ын Засгийн газарт өргөн барьсан аж. Энэхүү төслийн хүрээнд БНХАУ­ын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжаар 2.8 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий ой хээрийн түймэр

унтраах зургаан автомашин болон 2430 нэр төрлийн тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслийг Онцгой байдлын ерөнхий газарт хүлээлгэн өглөө. Шинээр авсан автомашинуудыг түймрийн өндөр эрсдэлтэй бүс нут гийн Онцгой байдлын газруу дад хуваарилах юм байна.

Дархан-Уулд бэлчээрийн даац тав дахин хомсджээ

хэтэрсэн байгаа. Бэлчээрийн даац нь бэлчээрийн хэмжээ, малын тоо, бэлчээр ашиглах хоног, ургамлын гарц гэсэн үндсэн дөрвөн хүчин зүйлээс хамаардаг. Нийт 15 аймгийн 47 сумын нутагт бэлчээр хомс­долтой гэсэн судалгаа гарсан. Гэхдээ малчид бэлтгэлээ сайн хангаад, өвс тэжээлээ бэлдсэн байхад айх зүйлгүй.

-Бэлчээрийн хомсдолд орсон нь малын тоо толгой өссөнтэй холбоотой гэж тайлбарлаж байгаа. Энэ үнэн үү?

­Тийм ээ. Бэлчээрийн талбайн хэмжээ, ашиглах хоногийн тоо нь төдийлэн өөрчлөгддөггүй. Харин малын тоо их, эсвэл ургац бага тохиолдолд хомсдол үүснэ. Малын тоо өсөх, ургацын хэмжээ буурах нь хамгийн гол нөлөө үзүүлдэг. Мөн сумын төвд бүртгэлтэй малчны нэр дээр маш олон толгой мал байдаг ч тэдгээрийн зарим нь хөдөө, багийн нутагт өвөлжих нь бий. Тиймээс сумын төвийн бэлчээрийн хүрэлцээ хомсдох талтай. Энэ жилийн хувьд бэлчээрийн даацын хэмжээ харьцангуй боломжийн гарсан.

-Хамгийн их бэлчээрийн хомсдолтой байгаа нь аль аймаг вэ?

­Дархан­Уул аймгийн хувьд

хотын төвөөс бусад газартаа бэлчээрийн даац нь тав дахин буюу 500 хувиар хэтэрсэн байгаа. Энэ нь малчид хот, суурин газарт ойрхон амьд­рахыг эрмэлздэгтэй холбоотой. Дархан­Уул аймаг нийт 604192 толгой малтай. Үүнээс хүнсэнд хэрэглэх малыг хасвал 512 мянган малыг өөр аймаг, сумдын нутагт өвөлжүүлэх шаардлагатай болж байгаа юм. Мөн Баян­Өлгий аймгийн

Өлгий, Ногоонннуур, Толбо, Цэнгэл, Сагсай сум, Увс аймгийн Тэс, Наранбулаг, Тариалан, Ховдын Дөргөн зэрэг нийт 15 аймгийн 47 сумын бэлчээрийн даац гурав дахин ба түүнээс дээш хувиар хэтэрсэн байна. Дээр дурдсан газруудад өвөлжилт хүндэрч болзошгүй учраас зохицуулалт хийхийг анхааруулсан.

-Нийт хэчнээн газарт ма-лын бэл чээрийн асуудлыг

зохицуулах шаардлага гарч байгаа вэ?

­15 аймгийн 47 сумын нутагт нийт 10 сая 947.7 мянган мал бэлчээргүй болсон гэсэн үг. Энэ мэдээллийг аймаг бүрийн хариуцсан инженерүүдэд явуул сан учраас эртхэн зохицуулах байх.

-Бэлчээрийн даацаас хэтэр-сэн малыг хэрхэн зохи цуулах ёстой вэ. Бэлчээр ашиглал-тын менежмент хэр хэрэгжиж байна вэ?

­Бэлчээр ашиглалтын ме­нежмент хэрэгжих ёстой гэд гийг судлаачид байнга хэлдэг. Манайд “Ногоон алт төсөл” хэрэгжиж буй. Хам­гийн их доройтож байгаа нь зуслангийн бэлчээр гэсэн судалгаа гарсан. Тиймээс зуслангийн бэлчээрийг сэлгэж нүүх, талхлагдсан бэлчээрийг ургамал ургах хугацаанд ашиглахгүй байх зэргээр газрыг сэргээх ёстой. Үүнээс гадна бүтэн сумаараа бэлчээр хомсдсон газар цөөхөн учраас сум дотроо зохицуулалт хийхэд болно. Аймгийн захиргаанаас даац нь хэтэрсэн сумын малыг хил залгаа сум руу шилжүүлэх замаар шийдэж болно. Харин аймгийн хил дамнавал асуудал үүсдэг.

2014 оны судалгаагаар 100 га газарт 76 мал оногдож байна

500 хувиас их (даац олон дахин хэтэрсэн)

301-500 хувь (даац 3-5 дахин хэтэрсэн)

301-500 хувь (даац 3-5 дахин хэтэрсэн)

101-300 хувь (даац 1-3 дахин хэтэрсэн)101-300 хувь (даац 1-3 дахин хэтэрсэн)

51-100 хувь (бэлчээр хүрэлцээтэй)51-100 хувь (бэлчээр хүрэлцээтэй)

50 хүртэлх хувь (бэлчээрийн нөөцтэй) 50 хүртэлх хувь (бэлчээрийн нөөцтэй)

40%

20%

30%

5%5%

5%

10%

20% 60%

БЭЛЧЭЭРИЙН ДААЦМонгол орны бэлчээрийн нийт

талбай 112.7 сая га

2015-2016 2016-2017

УЦУОСМХ©

5

Экологи

2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466) ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ

NYT©

Тэд сансар огторгуйд жинхэнэ даалгавраа биелүүлнэ, энэ бол зөвхөн эхлэл

Шейна Гиффорд улаан шороо атгаж аваад гүн гэгч нь үнэрлэлээ. “Гэр минь болсон эх дэлхийгээс илүү сайхан газар хаа ч үгүй” гэж тэрбээр уулгалав. Физикч, сэтгүүлч мэргэжилтэй Гиффорд “Ангараг дээрх нэг жил” хөтөлбөрт багтсан нэгэн. Гэхдээ тэд жинхэнэ Ангараг дээр биш, АНУ­ын Хавай дахь дуураймал баазад нэг жилийг өнгөрүүлжээ. Гиффорд туршилтын багийн таван нөхрийн хамт Мауна­Лоа галт уулын 2500 метрийн өндөр энгэрт байх хоёр давхар баазад байрласан.

Туршилтын багийнхан анх өнгөрсөн оны наймдугаар сарын 28­нд Дэлхий дээрх Ангараг руу ороод 365 өдрийн дараа гарч ирлээ. Энэ хугацаанд тэд ойр дотнын хүмүүстэйгээ холбоо бариагүй, зөвхөн бие биеэ л харж, таньж өнгөрүүлсэн. Энэ хугацаанд эх дэлхий юугаар ч солимгүй үнэ цэнэтэй, дахин давтагдашгүй болохыг тэд ойлгожээ.

Энэ удаагийн туршилт хамгийн урт үргэлжилсэн. Өмнөх удаад НАСА агент­

Ангараг дээр өнгөрүүлсэн нэг жил

Г.Сайнзаяа@sainzayaZGM

Гэхдээ иймэрхүү ажиллагаа сансарт хөөрөх багийнхныг илүү дотно болгож, бие биедээ

итгэх итгэлийг нэмэгдүүлдэг ач тустай. Үүнийг судалгаагаар ч нотолсон.

Багийнхныг муудалцуу­лахгүй байх шидэт арга байхгүй. Харин асуудал тулгарч, маргалдсан ч түүнийг ганцаараа биш, багаараа хэрхэн даван туулж сурах л хамгийн чухал гэдгийг хянагч мэргэжилтнүүд хэллээ.

Туршилтын багийн ги шүүн, хөрсний шинжээч Кар мель Жонстон “Дэлхий дээр маргалд­

лаа гэхэд нөхцөл байдлыг орхиод явчихаж болно. Сансарт харин тэгэх боломж байхгүй шүү дээ. Маргалдсанаас болж асуудал хаашаа ч эргэж мэднэ. Жинхэнэ даалгавар эхлэхээс өмнө бид бүхнийг сурахыг хүсэж байна” гэв.

Туршилтын хугацаанд багийн хоёр ч гишүүний ойр дотнынхон нь таалал төгссөн. Бусад нь олон хурим, төрсөн өдөр, тэмдэглэлт өдрүүдээс хоцорсон юм. Гэвч энэ мэт туршилтуудаас тэд анх удаа VR төхөөрөмж ашиглан өөрсдийн дотно, санаагаар ертөнцөө хиймлээр бүтээсэн аж. Улмаар VR төхөөрөмж зүүгээд дэлхий дээрх бодит газрууд, гэр бүлийнхэн, хайртай хүмүүсийг нь дуурайлган бүтээсэн хиймэл ертөнцөд түр ч гэсэн саатаж байж.

Тэдэнд ганцаараа байх боломж бараг л үгүй. Баазаас гарсан ч сансрын нисгэгчийн хувцастай галт уулын чулуурхаг нутгаар хэрэн тэнэнэ. Уул, хадаар алхах танд амар санагдаж болох ч сансрын нисгэгчийн өмсгөлтэй бол энэ нь маш хүнд даалгавар.

Ангараг дээр амьдрах сэтгэл зүйгээс гадна бие физиологийн хувьд ч амаргүй. Үүнтэй хэн ч маргахгүй. Амьсгалах агааргүй, хортой хөрстэй, ус байхгүй гээд сансрын нисгэгчдийн бүхий л тэвчээр, ур чадварыг шалгана. Гэхдээ энэ мэтээр тэдний сэтгэл зүйг дасгаж, асуудлыг багаараа даван туулахад суралцуулбал, даалгавар илүү амар байна гэж НАСА­гаас хэллээ.

АНУ­ын Төрийн тэр гүүн Хавайн эргийн Папаха наумо­куакеа үндэсний дурсгалт газрыг өргөжүүлж, дэлхийн хамгийн том далайн цогцолбор газар байгуулахаар болсноо Цагаан ордноос мэдээлэв.

Калифорни муж улсын хойд хэсгийн гүн ойд нутагладаг толбот шар шувуу амьдрах орчин нь алдагдсанаас мөхөж буй амьтдын жагсаалтад оржээ.

Калифорнийн гүн ойд модыг их хэмжээгээр нь огтолж, барилга болон хөгжлийн үйл ажиллагаа хүрээгээ тэлснээс тэнд амьдардаг толбот шар

шувууны 90 орчим хувь нь устжээ. Тиймээс АНУ­ын Загас болон агнуурын комисс толбот шар шувууг муж улсынхаа Биологийн мөхөж буй төрөл зүйлийн жагсаалтад оруулав.

Толбот шар шувууг АНУ­ын Холбооны төрөл зүйлийн актад устах аюулд орсон амьтдын жагсаалтад 1990 онд бүртгэсэн.

Гэсэн хэдий ч тоо нь цөөрсөөр байна. Байгаль хамгаалагчдын үзэж буйгаар толбот шар шувууг устах аюулд орсон амьтдын жагсаалтаас мөхөж байгаа гэдэг ангилалд шилжих нь тоо толгойг нь хамгаалах шийдвэртэй алхам авахад хүргэж магадгүй хэмээн найдаж байна.

Ой хээрийн бүсийг тариа­лангийн зориулалтаар их ашиглах болсон нь Энэтхэгийн хойд болон зүүн хойд хэсгээр борооны улирал багасах гол шалтгаан болсныг тус улсын Технологийн хүрээлэнгийн сүүлд явуулсан судалгаагаар тогтоов.

Хэрэв ой устах үйл явц одоо­

гийн эрчимээрээ үргэлжлэх аваас нөхцөл байдал улам хүнд болохыг судалгааны дүнд харуулжээ. “Энэтхэгийн борооны улирлын онцлог болон өөрчлөлт нь дэлхийн усан болон агаар мандлын харилцан өөрчлөлттэй салшгүй холбоотой. Энэ өөрчлөлтөд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн нэг нь газар

ашиглалттай холбоотой байдаг нь энэ удаагийн судалгаанд тод томруун харагдлаа” хэмээжээ.

Энэтхэгийн газрын гадар­гуугийн өөрчлөлтийг харуулах хиймэл дагуулын зургаар ойн бүсийг газар тариалангийн зориулалтаар ашиглах нь нэмэгдсэн байна.

МЭДЭЭ МЭДЭЭЛЭЛ

Дэлхийн хамгийн том далайн нөөц газар

Толбот шар шувуу мөхөж байна

Борооны улирал багассан шалтгааныг олжээ

З.ЦэлмэгЗГМ

Тус улсын 43 дахь Ерөнхийлөгч Жорж Бушийн анх байгуулсан Папаханаумокуакеа үндэсний дурсгалт газрын талбайн хэмжээ 1.5 сая ам километрээр тэлэхээр болжээ. Ингэснээр хамгаалалтад орсон талбайн хэмжээ Техас муж улсын газар нутгийг хоёр нийлүүлсэнтэй тэнцэх юм.

Тэмдэглэгээ бүхий газар загасч лах болон шинээр олбор­

Ангараг дээр ус, агаар үгүй. Хөрс нь хортой.

Гэвч нисгэгчид сэтгэлийн бэлтгэлтэй байвал тэсэж чадна

лаг Мауна дахь Хавайн их сургуулийн баазад мэргэжилт­нүүдээ найман сарын хугацаанд байлгасан аж. Дараагийн ажиллагаа 2017 болон 2018 онд мөн найман сар үргэлжлэх юм.

Тэдний амьдрах бааз нарны цэнэгээс цахилгаан эх үүсвэр авдаг агаад тав тухтайг National Geographic­т дурджээ.

Жорлонд бие засахад түүнийг нь бордоо болгодог, хөлдөөсөн борц, эм тангийн хангамж багийнхны сэтгэлд нийцсэн

байна. Тэд баазын гадна байгаа хүмүүстэй 20 минут холбогдох эрхтэй, шүүгээ шиг хэмжээ бүхий ганцаараа байх цэгтэй. Чөлөөт цагаараа салса бүжиглэж, “Yahtzee” хэмээх нүү дэлт тоглоом тоглож байжээ. Хэт уйдахгүй байх үүднээс укулеле хөгжим, Kin­dle авч орохыг хяналтын багаас зөвшөөрсөн юм.

Энэхүү бааз Ангарагтай бүрэн адилгүй. Ганц жишээ дурдахад л татах хүч нь өөр.

лолт явуулахыг хориг ложээ. Ингэснээр 7000 гаруй төрөл зүйлийг хамгаалах хамгаа лалт өргөжиж, дэлхийн дулаарал болон далайн хүчилжсэн усны улмаас алдагдсан тус газрын экосистемийг сайжруулах ач холбогдолтой юм байна.

Хавайн эргийн арлууд орчмын усны экосистемийн тэнцвэр хэт загасчлал болон бохирдол,

хуванцрын хаягдал зэргээс болж алдагдаад байгаа юм. Хүний үйл ажиллагаатай холбоотойгоор үүссэн нүүрстөрөгчийн давхар ислийн ялгарлын улмаас тэнги­сийн ус хүчилжиж, химийн найр­лага нь өөрчлөгддөг байна.

Судлаачдын хэлж буйгаар хамгаа лалтад авсан талбайн хэм жээг нэмэгдүүлснээр уур амьсгалын өөрчлөлт болон

далайн хүчилтэй уснаас болж шүрэн арлууд цайрах нь багасах аж. Уг шийдвэрийг загасны аж ахуй эрхлэгчид эсэргүүцэж буй ч далайн усыг олон төрлийн бохирд лоос хамгаалах бүрэн боломж той юм байна. Нөөц газрын хамгаалалтад далайн бүс нутгийн хамгаалалт ихээхэн ахицтай байдаг байна. Тухайл ­бал, Их Британи Энэт хэгийн

далайн хэд хэдэн хамгаалалтын бүс, Номхон далай Питкэрн арал, Атлантын далай дахь Вознесени арал орчмын бүсийг нөөц газарт бүртгэж, хамгаалдаг. Харамсалтай нь, хуурай газрын нутаг дэвсгэрт оршдог нөөц болон цогцолборт газрыг хамгаалах ажилд хүн амын өсөлт, газар тариалангийн улмаас олон бэрхшээл тулгарсаар байгаа билээ.

АНУ-ын Хавай мужийн Мауна-Лоа дахь сансрын бааз. Туршилтын багийн зургаан гишүүн энд 365 хоногийг өнгөрүүлж, Ангараг явах бэлтгэлээ хийжээ.

Устах аюулд орсон болон устаж буй

нийт 8,688

75%

72%

62%

19%

Хүний үйл ажиллагаа ба зэрлэг амьтдын хамааралХөдөө аж ахуй болон байгалийн баялгийг хэт ашиглах нь зэрлэг амьтдад уур амьсгалын өөрчлөлтөөс илүү сөрөг нөлөөлдөг байна.

6,241 буюу 72% - мод бэлтгэл, загас болон ан агнуур, байгалиас шууд олборлож буйн улмаас эргэж сэргэхгүйгээр устаж байна.

6,241

4,0495,407Төрөл зүйлийн 5,407 буюу 62% нь зөвхөн хөдөө аж ахуйн улмаас устаж байна.

19% нь хар салхи, үер, ган, зуд, далайн усны түвшин нэмэгдэх зэрэгт өртсөн.

Үүнээс 4,049 төрөл зүйл нь замбараагүй мод бэлтгэлд нэрвэгдсэн.

Боловсрол

6 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ 2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466)

» Тухайлбал, Сүхбаатарын дүүргийн 2, 5, 9, 12,19 дүгээр хороонд цэцэрлэг байхгүй.

» 13 дугаар хороо буюу 32-ын тойрог орчимд 75 хүүхдийн ортой цэцэрлэг барьж байна.

» Шинэ сургууль барих талаар ярих боломжгүй байна.

» Нийс лэлийн боловсролын газартай хамтран 2012-2016 оны хуга цаанд 16 цэцэрлэгийг шинээр барьж, ашиглалтад оруулсан байна.

ЦАХИЛГААН БАРАА ГАР УТАС

1. Машины хар хайрцаг зарна.170 градус харах өнцөг,мэмори карт хийж бичлэг хийнэ.Утас: 991227182. Машины хагарч цуурсан шил наагч зарна.Хүргэлттэй. Үнэ: 35000Утас: 996799623. Шинэ дугуйнууд зарна.Шууд 100д өгнө шинэ дугуйнуудУтас: 880067344. Agiom шинэ дугуйнууд зарнаУтас:99101688 /Үнэ тохирно/5. Шинээрээ орж ирсэн 2009 oны "FX35" хямд зарна. Үнэ: 25 сая Утас: 991114686. "G500" zarna 2004­2012 дотор гаднагүй он залуу болгосон машин оролдцуулна. Утас: 999934347. 2003 оны 2012 орж ирсэн сувдан цагаан өнгөтэй, beams­2.0 мотортой, ухрах камертай. "Grand mark 2" яаралтай зарна.Үнэ 5 сая. Утас: 966517948. 2009 оны "HUMMER H2" зарна.Утас:917778779. 2008 оны шинээрээ орж ирсэн "lx570" зарна.Үнэ:60 сая Утас: 9911146810. "Full option A8" зарна. Утас: 99995108

1. Гэр болон оффиссын сүлжээ хүрдэггүй газарт сүлжээ дахин дамжуулагч суурилуулна. Угсралт тохиргоо үнэгүй.Утас: 757520202. IPAD MINI WIFI+3G+ 64GB зарна.IPAD MINI WIFI+3G+ 64GB Шилэн наалттай, цагаан, хайрцаг цэнэглэгчтэйгээ зарна. Утас: 880107313. ipad1 wifi 16gb зарна. Утас: 990025084. Төмөр гадаргуутай 2TB багтаамжтай зөөврийн хаард диск зарна. Утас: 988866555. "Sony Vaio core i5" notebook хямд зарна. Үнэ:500.000 Утас:881027406. Sony 15.6 Core I7 560­d зарна. model VPCF133FX In­tel(R) Core(TM)i7 Q740 1.70 ghz Ram 4g hhd 500gb Display 15.6 inch numlockУтас: 887717677. “Kory notebook shop” бүх төрлийн used нөтбүүк, таблет худалдаалж байна. Үнийн хувьд хамгийн хямд, өргөн сонголттой. Өдөр бүр 11.00­20.00 цагийн хооронд ажиллана. Утас 89997986

ҮЛ ХӨДЛӨХ НОМ, ХЭВЛЭЛ

1. Бүх төрлийн ном хэвлэл худалдаалж байна.Утас: 991441542. Хуучин номнууд зарна.Утас: 94640105 3. Бизнес удирдлагын магистерийн ангид хэрэглэгдэх 2003­2008 оны Pearsons interna­tional edition номнуудыг тус бүр 30,000р зарна. Утас 991536374. Ээж ба хүүхэд ном зарна. Утас: 990894015. Сэргэн мандалтын үеийн нэрт зураачдын бүтээлийг өнгөтөөр хэвлэж, орос хэлээр нийтэлсэн Монголд цөөн байдаг уран зургийн ном. Утас: 996259216. Official guide of TOEFL TEST 4th edition. Албан ёсны TOEFL тест гаргадаг газраас уг шалгалтанд бэлтгэгчдэд зориулан гаргасан GUIDE book­ийн хамгийн сүүүлийн хэвлэл. Хэрэглэж байсан мөн дисктэйгээ. Утас: 99674312 7. Монго лын залуучуудад хүн төрөлхт ний хөгж лийн их алхаатай хөл нийлүү лэхийн зэрэгцээ өөрийн үндэсний зан заншил, ухамсар, ёс суртахууныхаа үнэт зүйлийг гээлгүй зөв хослуулан авч явахыг зөв ухамсарлан ойлгуулах энгийн хялбараар илэрхийлж чадсан “Монгол хүний хөгжил төлөвшлийн ДЭЭД УХААН” ном уншигчдын гар дээр очиж байна.Утас: 981110298. Бизнес удирдлагын магистерийн ангид хэрэглэгдэх 2003­2008 оны Pearsons interna­tional edition номнуудыг тус бүр 30,000 төгрөгөөр зарна. Утас: 99153637

1. Гачуурт арцатын аманд 2 айлын тэгшхэн зуслангийн газар зарна. Үнэ 12 сая.Утас: 94111144, 902242212. 3, 4 хорооллын эцэст БГДүүргийн халамжийн төвийн баруун талд 2013онд ашиглалтанд орсон 41­р байранд 2өрөө 48.5м2 байр зарна. Үнэ: 87сая Утас: 999660963. Баруун салаанд үл хөдлөхийн гэрчилгээтэй 2 давхар өвлийн байшинтай, 2 машины гражтай, эрүүл тэгш 0.7 га газартай хашаа байшинг яаралтай үнэ тохирч зарна. Үнэ 34 саяас Жич: Бэлгэнд гал тогооны болон ханын тавилга дагалдана.Утас: 99158592, 882870204. Урлан бүтээх төвийн хойно байрлалтай. Хурд констракшн барьсан. Ванн, жорлон тусдаа. Бүх цонх наран тал руугаа харсан. Том тагттай. Утас: 911816185. Шарга морьтод эрүүл тэгш газар зарна төмөр хашаатай эзэмших эрхийн гэрчилгээтэй 700m2 төв замаасаа холгүй голтой ойр намаг шаваргүй Утас:881039446. Туул голын эрэг дээр цэвэр агаарт, тоглоомын талбай, дэлгүүр үйлчилгээ гээд амьдрах таатай орчин цөм бүрдсэн Viva city хотхонд 3 өрөө 54мкв байр зарна. Утас: 89113489, 89045689

КОМПЬЮТЕР БА ДАГАЛДАХ ХЭРЭГСЭЛ

UBshop.mnЧӨЛӨӨТ ХУДАЛДААНЫ ПЛАТФОРМ

Юу авмаар байна? Юу зармаар байна?

ubshop.mn сайтад та зараа байрлуулбал манай сонины зарын энэ хэсэгт шууд орох юм. Зөвхөн кирил үсгээр бичсэн, холбоо барих утас, зарах үнэ нь тодорхой зарууд энэ хэсэгт орохыг анхаарна уу.

UBSHOP.MN

АВТОМАШИН

1. Соронзон орны хүчээр агаарт эргэлдэх ДЭЛХИЙН БӨМБӨРЦӨГ бүхий сувенир зарна. Утас: 960129382. Германаас ирсэн Мотор (generator) зарна. Цоо шинэ. Утас:990934693. Нийтийн хоолны бизнест чухал хэрэгцээтэй тоног төхөөрөмж болох хөргүүртэй шүүгээ үнэ тохиролцон яаралтай зарна. Дээд талдаа салад, ногоо зэргийг хөргөлтийн шаардлагын дагуу хадгалах 8 секцтэй, доод талдаа хөргөгчтэй шүүгээтэй. /3 сар л хэрэглэсэн/ Гадуур нийтийн хоолны тоног төхөөрөмжийн дэлгүүрт 2,600,000₮­өөр худалдаалагддаг, эрэлт хэрэгцээ өндөртэй тоног төхөөрөмж юм. Худалдах үнэ: 2 сая­аас эхлэнэ. Худалдах доод үнэ: 1,8 сая.Утас: 757520204. Солонгосоос оруулж ирсэн сүүлийн үеийн шинэвтэр 2 хаалгатай том хөргөгч яаралтай хямд зарна. Утас: 99236582, 98565146

1. Ухаалаг цагтай байхад утсаа хаях, дуудлага сонсохгүй байх гм асуудалгүй боллоо. GSM сүлжээ SIM карт дэмжинэ. Дурын дугаар луу залгах дуудлага хүлээн авах боломжтой. Мессеж бичих, Сэрүүлэг, цаг ,Pedometer. тооны машин гм олон үйлдэлтэй.Утас: 96012938 , 998188322. АНУ­аас ирсэн "iPhone 6" 16GB gold, gray. Үнэ:1,250,000 шинэ задлаагүй. Утас:991273313. АНУ­аас ирсэн цоо шинэ задлаагүй “Factory Unlocked Iphone 6s” 16gb хар өнгөтэй утас зарна. Үнэ: 1,800,000 ­аас хямдраад 1,700,000 Утас: 990854244. Евро стандартын оригинал "Samsung Galaxy S6" утас зарна. Үнэ: 800 мянга. Утас: 996062935. Хамгийн сайн гэгддэг official SM­N900 note 3 зарна. Утас: 995090456. Дубайгаас авч ирсэн 18к “Vertu signature rose gold” зарна. Үнэ: 1.5 сая. Утас: 99979107

Баянзүрх дүүрэг, FM107.5­р байрны баруун талд зам дагуу Голомт банктай байранд 105 км квадрат талбайтай байр зарна. Урагшаа, хойшоо, баруун зүг рүү харсан 3 валконтой байр хямд зарна. Утас: 99094034

Б.Даваатогтох@datoZGM

Цэцэрлэгийн хүртээмжийн асуудлыг 81.5 хувь болгож өсгөлөө

Хичээлийн шинэ жил эхлэхэд ганцхан хоног дутуу байна. Энэ хүрээнд сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийн асуудлаар Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргын орлогч Л.Амарзаяатай ярилцлаа.

-Сургууль, цэцэрлэгийн

бүрт гэл дуусаж, хичээлийн шинэ жил эхлэхэд бэлэн боллоо. Энэ хичээлийн жилд Сүхбаатар дүүргийн хэмжээнд сур гууль, цэцэрлэгийн хүртээмж хэрхэн нэмэгдсэн бэ?

­2016­2017 оны хичээлийн жил эхэлж байна. Дүүргийн хэмжээнд төрийн өмчийн 32 цэцэрлэг, төрийн өмчийн бус 36 буюу нийт 68 цэцэрлэгт 12 мянган хүүхэд авахаар бэлтгэл ажил хангасан. Өнөөдрийн байдлаар бүртгэлийн нэгдсэн дүн гараагүй байна. Харин төрийн өмчийн 26, төрийн өмчийн бус 24 буюу ерөнхий боловсролын нийт 50 сургуульд 36400 хүүхэд суралцана. Цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх тал дээр дүүргийн хэмжээнд сүүлийн гурван жил маш идэвхтэй ажиллалаа. Тухайлбал, дүүргийн Засаг даргын санаачилгаар Нийс­лэлийн боловсролын газартай хамтран 2012­2016 оны хуга­цаанд 16 цэцэрлэгийг шинээр барьж, ашиглалтад оруулсан байна. Зөвхөн 2016 онд гурван цэцэрлэг шинээр ашиглалтад оруулсан.

Тодруулбал, нэгдүгээр хороо буюу дөчин мянгатад байр лалтай улсын тэргүүний нэгдүгээр цэцэрлэгийн хүр­тээмжийг нэмэгдүүлсэн.

АЛБАНЫ ХҮНИЙ ҮГ

Л.Амарзаяа: Цэцэрлэгийн хүртээмжийг 81.5 хувьд хүргэсэн

Нийс лэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 150 хүүхдийн ор бүхий өргөтгөлийн ажлыг хийж дуусгасан. Мөн долдугаар хороо буюу 11 дүгээр хороололд байрлалтай 135 дугаар цэцэрлэгт Япон улсын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжаар 300 хүүхдийн ор бүхий өргөтгөлийн ажлыг хийсэн. Түүнчлэн 18 дугаар хороо буюу Бэлхэд “Дэлхийн зөн” олон улсын байгууллагын санхүүжилтээр 100 хүүхдийн суудалтай цэцэрлэгийг барьж дуусгаад байна. Үүнээс гадна 13 дугаар хороо буюу 32­ын тойрог орчимд 75 хүүхдийн ортой цэцэрлэг барьж байна. Дээр дурдсан цэцэрлэгүүд 500­600 орчим хүүхэд хамрагдах боломжтой болсон.

-Сүхбаатарын дүүргийн хэмжээнд цэцэрлэгийн насны хэчнээн хүүхэд амьдардаг вэ. Энэ хичээлийн жилд цэцэр-

лэгийн насны хэчнээн хүүхэд хамрагдсан бэ?

­Хэдийгээр цэцэрлэгийн бүртгэл дууссан ч урьдчилсан дүн хараахан гараагүй бай­на. Өнөөд рийн байдлаар дүүр гийн хэмжээнд 14500 орчим цэцэрлэгийн насны хүүхэд амьдарч байгаагаас 81.5 хувь буюу 11460 хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдах бүрэн боломжтой болсон. Сүүлийн дөрвөн жилд хийсэн бүтээн байгуулалтын ажлын үр дүнд 50 орчим хувьтай байсан цэцэрлэгийн хүртээмжийн асуудлыг 81.5 хувь болгож өсгөлөө. Цэцэрлэгт хамрагдах хүүхдийн төсөвлөсөн тооноос бодит байдал дээр 1.5 дахин их хүүхдийг нөөц бололцоогоо ашиглан цэцэрлэгт хамруулдаг. Гэхдээ огт цэцэрлэггүй хороо ч байна. Тухайлбал, Сүхбаатарын дүүргийн 2, 5, 9, 12,19 дүгээр хороонд цэцэрлэг байхгүй.

-Бусад дүүрэгтэй харь цуу-лахад цэцэрлэгийн хүр тээмж өндөр гэж ойлгох уу?

­Тэгж ойлгож болно. Бид энэ жил дүүргийн цэцэрлэгийн хүртээмжийг 85­90 хувь болгох зорилт тавин ажиллаж байна. Хүн амын шилжилт суурьшил, өсөлт тасралтгүй явагдаж байхад цэцэрлэгийн хүртээмжийн түвшинг 100 хувьд хүргэнэ гэдэг боломжгүй асуудал. Гэсэн ч нэг хүүхдийг ч болов цэцэрлэгт нэмж хамруулахын төлөө бид ажил­лаж байна. Нөгөөтэйгүүр, хувийн цэцэрлэгийг ч бүрэн дүүрэн дэмжиж ажилладаг. Эрүүл ахуйн шаардлага хан­гасан байранд үйл ажил лагаа явуулах зөвшөөрөл авахыг хүссэн төрийн өмчийн бус цэцэрлэгүүдэд дүүргийн зүгээс дэмжлэг үзүүлэн, хамтарч ажиллаж байна.

-Цэцэрлэгийн хүртээмжийг 90 хувьд хүргэхэд нэмж хэч нээн цэцэрлэг барих шаард лагатай вэ?

­Өнөөдрийн байдлаар таван цэцэрлэг барих зураг төсөл, тооцоо явж байна. Цэцэрлэг

барихад дүүргийн хувьд ганц бэрхшээлтэй асуудал бий. Энэ нь газрын асуудал. Маш шигүү төлөвлөлттэйгээр газар өмчлөл явагдсан байдаг тул нэмэлт зардлыг шийдвэрлэх зайлшгүй шаардлага гардаг.

-Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хууль хэрэгжиж эхлээд багагүй хугацаа өнгөрч байна. Энэ хуулийн хүрээнд хэчнээн хүүхдийг уг үйлчилгээнд хамруулах вэ?

­Хүүхэд харах үйлчилгээний нэгдсэн дүн ирээгүй байна. Ерөнхийдөө манай дүүргийн хэмжээнд 20­30 нэгж дээр уг үйлчилгээ явагдана. Үүнтэй хол боотойгоор өнгөрсөн долдугаар сард сургалтад хамруулж, гэрчилгээ олгосон. Нэмэлт хүсэлтүүд ч ирсээр байна. Хуваарь гарах үед илүү тодорхой болох болов уу. Цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй хүүхдүүдийн асуудлыг шинэ хуулийн зохицуулалтаар ийнхүү шийдвэрлэж өгсөн нь зөв зүйтэй нөхцөлийг бүр­

дүүллээ гэж бодож байна. -Ерөнхий боловсролын

сургуулийн хүртээмжийн асуудал ямар байгаа вэ. Энэ хичээлийн жилд шинээр сургууль ашиглалтад орох уу?

­Сургуулийн хувьд өн­гөр сөн хичээлийн жилд зургаан сургуулийн байрыг ашиглалтад оруулсан. Үүнээс дөрвөн сургуульд өргөтгөлийн ажлыг хийж, хоёр сургуулийн барилгыг шинээр барилаа. Ингэснээр гурван ээлжээр хичээллэдэг байсныг зогсоосон. Ерөнхийдөө хүүхдүүдийн сурах орчин нөхцөл сайжирснаас гадна бага ангид хамрагдах хүүхдийн тоо эрс нэмэгдсэн. Харин улс орны эдийн засгийн байдалтай холбоотойгоор шинэ сургууль барих талаар ярих боломжгүй байна. Гэхдээ өнөөдрийн байдлаар Бэлхэд байрлах 71 дүгээр сургуулийн биеийн тамирын заалны асуудлыг шийдвэрлэсэн. Одоо­гоор барилгын ажил ид өрнөж байна.

С.Батсайхан/ЗГМ©

Бильярд нь XIX зууны дунд үеэс, Энэтхэгт байрлаж байсан Их Британийн армийн офицеруу­дын дунд үүссэн түүхтэй. Үүний да раахнаас өөр өөрийн онцлог дүрэмтэй бильярдын төрлийн тоглоом түгэн дэлгэрчээ. Тэдний нэг нь снукер бильярд юм. Снукер нь эхэндээ өөрийн “эцэг” болох бильярдын ширээ ашиглан тоглодог олон төрлийн тоглоомын нийлсэн хувил­бар байв. Тэдгээр тоглоом нь бильярдыг бодвол нэлээд хүнийг хамруулан тоглодгоороо давуу байжээ.

Снукерийн хамгийн анхны хувилбар “пирамид” хэмээх тоглоомыг 15 улаан бөмбөгийг гурвалжин хэлбэрээс цохиж тоглодог байсан. Тоглогч улаан бөмбөгийг оруулах тутамд эсрэг талын тоглогч бооцоогоо алдах дүрэмтэй. Пүүл бильярдын

анхны хувилбар нь тоглогч бүр “амин” буюу цохиур бөм­бөгүүдийг хуваарилан авах бөгөөд эхний тоглогчийн амин бөмбөг дараагийн тоглогчийн цохиур бөмбөг болох хувил­бараар үргэлжилдэг байв. Блэк пүүл нь хар өнгөтэй бөмбөг нэмж тоглодог ба тоглогч өөрийн бөм­бөгнүүдийг оруулж дуусмагц хар бөмбөгийг оруулах ёстой.

Алдарт Жой Дейвис яг ийм төрлийн пинк пүүл бильярдаар тоглож идэр насаа өнгөрөөжээ. Блэк пүүл нь 1875 онд Жюббил­

лурдэд байрлаж байсан Девонсын хорооны офицеруудын хамгийн дуртай тоглоом байв.

Хожим нь хурандаа Невилл Чемберлин хэмээн алдаршсан залуу бага дарга 15 улаан, шар, ногоон, ягаан, хар бөмбөг бүхий бильярдын анхны хувилбарыг санаачилснаар снукер үүссэн түүхтэй. Эдгээр шинэ өнгийн бөмбөгнүүд өөрийн гэсэн үнэлгээтэй байсан тул мөрийтэй тоглогчид ихэд сонирхон тоглох болсон. Хошууч генерал Уотсон, Жон Уильямс, Уолтер Лоренс,

Фелдмаршал Лорд Бердвуд зэрэг тухайн үеийн цэргийн өндөр албан тушаалтнууд Невилл Чемберлиний санааг хүлээн зөвшөөрч, снукер хэмээх тоглоомыг дэмжиж байжээ. Тэрээр Отакамунд дахь уулын хуаранд ирж, “Ооти” клубт снукер бильярдын шинэ төрлийг нэвтрүүлж өнөөгийн бидний тоглодог снукер бильярдын шинэ дүрмийн үндэс тавигдсан гэж үздэг.

СНУКЕРИЙН ШИРЭЭ

Тэгш өнцөгт хэлбэртэй, дөрвөн булан болон урт талын голд нэг нэг, нийт зургаан нүхтэй байдаг. Ширээ нь ихэвчлэн чулуун тавцантай бөгөөд ногоон өнгийн цэмбээр бүрсэн байдаг. Ширээний аль нэг богино талаас 737 мм зайтай шугам байрлана. Энэ шугамын ард 292 мм радиустай хагас тойрог шугамны яг голд зурагдсан байна.

Стандарт ширээ 3.7м х 1.8м хэмжээтэй. Харин өндөр нь шалнаас дээд ирмэг хүртэл 851мм­876 мм байна. Стандарт ширээ том хэмжээтэй учир гэрийн, паб болон бусад газ­руудад зориулагдсан жижиг ширээ элбэг байдаг.

СНУКЕРИЙН БӨМБӨГСнукерын хөгжлийн эхэн үед

буюу 1920­иод онд бөмбөгийг зааны ясаар хийдэг байсан бол орчин үед гөлгөр гадаргуутай бөмбөгнүүдийг фенол карбоны хүчлийн давирхайгаар хийх болсон. Энэхүү бодисыг шингэн хэлбэрт оруулж хэв рүү цутган, дараа нь гадаргууг өнгөлөх аргаар хийдэг. Хэмжээний хувьд пүүл бильярдынхаас жижиг бөгөөд стандарт хэмжээ нь 52.5 мм диаметртай байдаг.

ТОГЛОЛТЫН ЗОРИЛГОЦагаан цохиур бөмбөг болон

цохиурыг ашиглан бусад

бөмбөгийг зургаан нүхний аль нэгэнд оруулах. Гэхдээ доор дурдах дүрмийн дагуу тоглоно. Тухайн бай бөмбөг нүхэнд орсноор оноо тоологдоно. Хамгийн өндөр оноо авсан тоглогч тухайн өргийн хожигч болно. Хамгийн олон өрөгт хожсон тоглогч тоглолтын ялагч болно.

ТОГЛОХ ДҮРЭМТоглолт нь ихэвчлэн сондгой

тоотой өргүүдээс бүрдэнэ (5, 7, 9 гэх мэт мэргэжлийн тэмцээнд 37 хүртэлх өрөг тоглогддог). Өрөг нь дараах тохиолдлуудад дуусна.

Тоглогч шууд бууж өгсөн тохиолдолд (онооны зөрүү хэт хол үед)

Зөвхөн хар бөмбөг үлдэж, өрсөлдөгчдийн тооны харьцаа 7­гоос их байх үед (энэ үед тоглолтыг үргэлжлүүлэхгүй)

Зөвхөн хар бөмбөг үлдэж, нүхэнд орсноор, эсвэл хар бөм­бөгийг цохиж алдаа гарсан үед

Дүрмийн 3­р бүлгийн 14(c), 4­р бүлгийн 2­д заасны дагуу шүүгчийн мэдлээр тус тус дуусна.

Харин тоглолт нь хэн нэгэн тоглогч заасан өргийн тооны талаас илүүг авснаар дуусна (учир нь өргийн тоо сондгой байдаг. Жишээ нь, 19 өрөг тогловол хэн нэг нь 10 хожсон үед тоглолт дуусна).

7

Спорт

2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466) ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ

Олимпийн наадмын боксын тэмцээн шүүлт талдаа мар­гаантай болж, уг спортын нэр хүндийг багагүй унагасан. Гэхдээ цөөнгүй авьяаслаг тамирчин энэ үеэр өөрсдийгөө нээн харуулж чадсан нь хамгийн том ололт байлаа. Доор нэр нь дурдагдах эдгээр залуу ойрын хэдэн жилдээ боксын өнгийг тодорхойлж, ирээдүйд Мейведер, Тайсоны орыг залгах магадлалтай хэмээн мэргэжилтнүүд дүгнэж байна.

Хасанбой Дусматов(Узбекистан) 49 кг

Энэ жижиг биетэй узбек залуу Риогийн олимпийн боксын тэмцээний анхны алтан медалийн эзэн болсон юм. Тэрбээр дөнгөж 23 настай ч өөрөөсөө ахмад, хашир туршлагатай тамирчдыг ядах юмгүй ялж байв. Гэхдээ Дусматовын амжилт боксын хүрээнийхний хувьд гэнэтийн зүйл байгаагүй. Тэрбээр гурван жилийн өмнө дэлхийн оюутны Универсиад наадмын аварга болж, ноднин Азийн аваргад түрүүлснээр Риод дээгүүр өрсөлдөх боксчны нэгээр нэрлэгдэх болсон юм. Медалийн төлөө Казахстаны боксчин, дэлхийн аварга Б.Жакиповыг ялсан тоглолтыг нь харсан хэн боловч түүний үе ирснийг ойлгох болно. Тэрбээр хагас мэргэжлийн лиг WSB­д долоон тоглолт хийж, бүгдэд нь ялаад байгаа аж. Йоэль Финьол (Венесуэл) 52 кг

Мэргэжлийн рингэнд 27 дараалж ялан WBA холбооны дэлхийн аварга цол хүртсэн Венесуэлийн Эдвин Валеро бол түүний багш. Залуухан Финьол дэлхийн хэмжээний мундаг боксчноос ихийг сурсан болох нь олимпийн үеэр харагдсан. Э.Валеро түүний тулааныг хараад өөртэй нь яг ижил арга барилаар тоглож байна хэмээн үнэлсэн юм билээ. Хэдийгээр Финьол түрүүлж чадаагүй ч

19 настайдаа олимпоос хүрэл медаль авсан нь том амжилт байв.Жошуа Буатси (Англи) 81 кг

Гана гаралтай британи эр хагас шигшээд Казахстаны тамирчинд ялагдан хүрэл медаль хүртсэн. Хэдийгээр тэр түрүүлж чадаагүй ч медальтай харих болсондоо сэтгэл хангалуун сууна. Учир нь тэмцээний сугалаа явагдсаны дараа түүнийг наана нь хожигдоно гэж таамаглах хүн олон байв. Учир нь тэрбээр шөвгийн наймд дэлхийн гурван медальт, Азийн наадмын аварга Э.Расуловтой нударга зөрүүлсэн. Гэтэл Жошуа хүчирхэг өрсөлдөгчөө нокаутаар ялж, том сенсаац дэгдээсэн юм. Ер нь Жошуа хоёр тоглолт дараалан өрсөлдөгчөө нокуатаар ялсан цорын ганц боксчин болжээ. Түүнийг ойрын үед мэргэжлийн бокст гарах болов уу гэж таамаглаж байна.

Шакур Стивенсон (АНУ) 56 кг

Медалийн төлөө манай Э.Цэндбаатартай тоглосон гэдгээр нь монголчууд түүнийг

таних болсон. Ердөө хоёр тулаанд ялалт байгуулаад финалд шалгарсан гэдгээр нь түүнийг олимпийн хамгийн азтай боксчин гэж болно. Гэхдээ энэ нь түүнийг муу боксчин гэсэн үг биш. Харин ч баргийн тамирчинд заяадаггүй өндөр техник, ур чадвараараа мэргэжилтнүүдээс өндөр үнэлгээ авсан. Цэндбаатартай хийсэн тоглолтын дараа домогт боксчин Ф.Мейведер түүнийг онцлон магтаж, ирээдүйд дэлхийн хэмжээний тамирчин болоход нь бүх талаар тусалж дэмжихээ илэрхийлсэн. Түүний хувьд мэргэжилд гарах нь цаг хугацааны л асуудал. Дөнгөж олимп дуусангуут энд тэндээс санал ирсээр байгаа сурагтай.

Василий Левит (Казахстан) 91 кг

Тэрбээр аваргын төлөө тоглолтод Оросын Тищенкод тун эргэлзээтэй ялагдаж, олимпийг нулимстай өндөрлүүлсэн. Гэхдээ сохорсон биш завшив гэгчээр энэ ялагдал түүнийг дэлхий нийтэд алдаршуулж, том промоутеруудын анхаарлыг татлаа. Үнэндээ олимпийн рингэнд хийсэн түүний

тулаанууд үнэхээр гайхалтай байв. Өндөр зэрэглэлийн боксчны ур чадвар, техникийг үзүүллээ гэж магтах хүн олон. Ялангуяа хагас шигшээд Кубын Э.Савоныг 3:0­ээр ялсан тоглолт нь түүнийг ямар сайн боксчин болохыг гэрчилнэ.

Филипп Хргович (Хорват) +91 кг

Энэ олимпийн хамгийн осолтой тамирчнаар түүнийг нэрлэсэн нь санамсаргүй хэрэг биш. Хорват эр зоримог, дайчин тоглолтоороо олон хүний зүрхэнд шар ус хуруулж байв. Медалийн төлөө Кубын боксчин Л.Перог хүнд цохилтоор буулгаж авсан нь боксын тэмцээний оргил мөчийн нэг болжээ. Тэрбээр 2010 оноос томчуудтай нударга зөрүүлж эхэлсэн бөгөөд 81 тоглолт хийснээс 68­д нь ялаад байгаа юм. Ялангуяа сүүлийн жил гаруй хугацаанд ур чадвар нь эрс сайжирсан болохыг боксынхон дуу нэгтэйгээр хүлээн зөвшөөрч байна.

198 см өндөр нуруутай энэ аварга эр В.Кличко зэрэг луугаруудтай бэлтгэл хийдэг гэнэ. Мэргэжлийн бокст хөл

тавихад бэлэн болжээ гэсэн үг.

Робейси Рамирес (Куба) 56 кг

Лондоны олимпийн 52 кг­ын финалд Н.Төгсцогтыг ялан түрүүлснээр нь манайхан түүнийг алдахгүй. Тэрбээр Лондоны аварга цолоо хамгаалсан ганц боксчин юм. Дөнгөж 22 настай хэрнээ олимпийн хошой аварга болсон тэрбээр одоо мэргэжлийн рингэнд тулалдах талаар бодож эхэлсэн биз ээ. Түүнийг Кубын өөр нэг домогт боксчин Гильермо Ригондотой харьцуулах болсон байна.

Хулио Сезар Ла Крус (Куба) 81 кг

2011 онд ДАШТ­д түрүүлснээс хойш түүний цуглуулгад дандаа алтан медаль хуримтлагджээ. Гэхдээ олимпийн алтан медаль авч үзэх хүсэл нь түүнийг мэргэжилд хөл тавихад чөдөр болоод байв. Учир нь Лондоны олимпод куба эр Бразилын Фалькаод 18:15­аар ялагдаж, хоосон хоцорсон. Харин энэ жил Риогийн олимпод бүх өрсөлдөгчөө 3:0­ээр ялан авар­галж, дутуугаа гүйцээлээ.

Тэд ирээдүйд боксын өнгийг тодорхойлно

Г.Баярсайхан@bayarsaikhanZGM

Б.ЭнхжинЗГМ

Түүний хувьд мэргэжилд гарах нь цаг хугацааны л асуудал

rio2016.com©

» ХӨЛБӨМБӨГ Английн шигшээгийн хаалгач Жо Харт Италийн “Торино” багт очиход ойртжээ. “Манчестер Сити”-г П.Гвардьола удирдах болсноос хойш тэрбээр үндсэн бүрэлдэхүүний гадна үлдсэн. Тиймээс байнгын формтой байхын тулд Италийн лигт зээлээр тоглохоор болсон байна.

Шотландын “Селтик”, “Рейнжерс” багууд 2019 оноос эхлэн Английн лигт харьяалагдаж магадгүй талаар Премьер лигийн гүйцэтгэх захирал Х.Харви ярьжээ. Шотландын домогт хоёр баг энэ саналыг хүлээн зөвшөөрвөл тавдугаар дивизионоос эхлэн хүч үзэх юм.

ЧӨЛӨӨТ БӨХКанадын чөлөөт бөхийн тамирчин Тамерлан Тагзиев допингийн төрлийн мельдоний эм хэрэглэсний улмаас барилдах эрхээ дөрвөн жилээр хасуулав. Тавдугаар сарын 8-нд авсан шинжилгээнээс тэрхүү эм илэрсэн байна.

ОЛИМПИЗМБразилын цагдаа нар Австралийн 80 гаруй тамирчинд эрүүгийн хэрэг үүсгээд байгаа гэнэ. Тэд бусдын мандат болон тасалбар ашиглаж сагсан бөмбөгийн тоглолт үзсэн нь ийн асуудал дэгдэхэд хүргэжээ. Хэрэв буруутай нь нотлогдвол хүн бүрийг 3400 орчим ам.доллараар торгох аж.

Ром хотын шинэхэн захирагч В.Ражи 2024 оны олимпийн сунгаанд тус хот оролцохгүй гэж мэдэгдлээ. Олимпийн наадам хүлээн авахад санхүүгийн хувьд бэлэн бус гэдгээр шалтгаанаа тайлбарласан байна. Одоогоор энэ эрхийн төлөө Парис, Будапешт, Лос-Анжелес хотууд нэрээ дэвшүүлээд байв.

ТЕННИСТеннисний дөрвөн Их дуулгын нэг Америкийн нээлттэй тэмцээн Нью-Йорк хотноо эхэллээ. 136 дахь удаагаа болж буй тус тэмцээний шагналын сан 46.3 сая ам.доллар. Өнгөрсөн жилийн тэмцээнд Сербийн Н.Жокович, Италийн Ф.Пеннетта нар түрүүлж байлаа.

ЗГМ ТОВЧХОН

СПОРТЫН ТҮҮХ

Снукер бильярд 140 жилийн настай

BBM©Бөмбөг нүүд өөрийн үнэлгээтэй тул тоглогчид ихэд

сонирхох болжээ

ҮНДЭСНИЙ СОЁЛ АМРАЛТЫН ХҮРЭЭЛЭН

Рэппэр Rokit Bay бие даасан “Хариуцлага” нэртэй тоглолтоо ирэх сарын 9-нд хийх гэж байна. ‘’Хариуцлага’’ шинэ цомогт багтсан болон хуучны хит дуунуудаас дуулах бөгөөд рэппэр GEEUFO, Amgaa Nisvanis, DJ HENZA, MRS.MNMN хамтлагууд оролцоно.

ШУТИСФрайбергийн Монгол оюутан залуусын холбооноос хоёр дахь жилдээ зохион байгуулж буй “Германд сурцгаая 2” өдөрлөг есдүгээр сарын 10-нд 10.00 цагт эхэлнэ.

ХАР СУВДКиви хамтлагийн дуучин Укагийн “Маргаашийн нар луу хамт аялах уу” тоглолт есдүгээр сарын 2-нд болно. Тоглолтонд I’m Love цомог, 11/06 цомгийн дуунуудаас гадна тун удахгүй гарах гурав дахь цомгийн уран бүтээлээс толилуулах юм байна.

ЧОЙЖИН ЛАМЫН СҮМ“Шүтээн зураг” үзэсгэлэн

дэлгэгджээ. Үзэсгэлэнд монгол урчуудын билиг оюуны шим, гарын ураар бурхан дүрслэлийг бүтээж, Монгол Улсын төрийн сахиусны гүдэн, Эрдэнэ билигт, тунгалаг бишрэлт хутагт Лувсанхайдавын адистид оршсон, шилдэг бүтээлүүд багтжээ.

НААДАМ“Алтан Сэргэ” олон улсын театрын

наадам есдүгээр сарын 11-15-нд Буриадын Улаан-Үд хотноо болно. Тус наадамд УДЭТ-ын уран бүтээлчид анх удаа өргөн бүрэлдэхүүнтэй оролцох гэж байна. Энэ жилээс эхлэн уг наадмыг уралдаант хэлбэрээр зохион байгуулах бөгөөд наадамд “Ромео, Жульетта” жүжгээрээ оролцох гэнэ.

MNB Bloomberg Боловсрол Монгол ТВ08.00

12.00

14.00

18.00

20.00

22.00

09.20 “Ээж хүү хоёрын түүх” Данийн уран сайхны кино

11.30 Монголын нэг өдөр

15.10 “Цоохор уралдаан” АНУ-ын уран сайхны кино

16.40 “Тоо ба хэлбэр дүрсүүд” цуврал

21.05 “Олимп ба монголчууд” ярилцлага (шууд)

22.25 “Бээжин хотын залуус” Хятадын УСК 27, 28 дугаар анги

09.30 “Студио 1.0” нэвтрүүлэг

11.00 “Made In Mongolia: Монфреш Сүү ХХК” нэвтрүүлэг

14.00 “Эзэнт гүрнийг босгосон нь” нэвтрүүлэг

18.00 “Амжилтад хязгаар үгүй” нэвтрүүлэг

20.00 “Блумбергийн ярилцах цаг” нэвтрүүлэг

21.30 “Удирдагчид Лакуатай хамт” нэвтрүүлэг

09.00 “Cook Club” хоолны шоу нэвтрүүлэг

11.15 Гайхалтай аяллууд (Герман 3 дугаар цуврал)

14.05 “Зөв үнийг таа” шоу нэвтрүүлэг

17.50 “Аугаа уран зургууд” нэвтрүүлэг

20.50 “80 саяын уналт” асуулт, хариултын шоу нэвтрүүлэг

22.00 “Найзууд” ОАК 109,110 дугаар анги

09.30 “Тог тог тог” 214 дугаар хэсэг

11.40 “Хар хаймран гутал” хүүхэлдэйн кино 3 дугаар анги

14.00 “Авьяаслаг монголчууд шоу нэвтрүүлэг 2” тун удахгүй

17.00 “Жимсхэн охид” хүүхэлдэйн кино 8 дугаар анги

21.00 Ах аа, буцаад ирээч ОАК 13 дугаар анги

22.20 Миний Монголын соёл

ТВ ХӨТӨЛБӨР ОНЦЛОХ ҮЗВЭР

Билгийн тооллын 29 Намрын тэргүүн улаан бич сарын долоон улаан мэнгэтэй хөхөгчин тахиа өдөрҮс засуулбал: Сүлд тэнэж одноНаран ургах, шингэх: 06.12-19.38Барилдлага: ҮхэхШүтэн барилдлага: Хүрэлцэхүй

Аргын тооллын наймдугаар сарын 31, Буд гараг. Билгийн тооллын 29, Их морь одтой, хөхөгчин тахиа өдөр.

Өдрийн наран 6 цаг 12 минутад мандан, 19 цаг 38 минутад жаргана. Тухайн өдөр үхэр жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба могой, морь жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр элдэв үйлд хянуур хандах хэрэгтэй ба ан, гөрөө хийх, мал, адгуус муулах, гарагийг тахих, хагалгаа хийлгэх, буг дарах, газрын ам бооход сайн. Улаа гаргах, хиншүү хярвас гаргах, мод суулгах, нарийн зөвлөгөөн хийх, байшингийн суурь тавих, угаал үйлдэхэд муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, бар, туулай, морь, хонь, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод баруун зүгт мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.

ЗУРХАЙ

ЗГМ: СҮДОКҮ

Одод болохын хүслэн

Жийнсэн як, араб алчуураар байдгаараа гоёчихоод энэ тэмцээнийг бөөнөөрөө үзэхээр явдаг байснаа жүжигчин С.Болд-Эрдэнэ дурсжээ. 1990-ээд оны хүүхэд залуусын хүсэл мөрөөдөл байсан “Одод болохын хүслэн” тэмцээнд жинхэнэ “од” болсон “Камертон”, “Номин талст” зэрэг хамтлаг дуучид оролцож байсан гэдэг. Харин тухайн үед хүсэл мөрөөдлөө биелүүлж чадаагүй ч сэтгэлдээ одод болох хүслэнтэй явдаг залуус одоо ч бий. Тэдний нэг авьяаслаг залуус өөрсдийн шинэ уран бүтээл “Одод болохын хүслэн” инээдмийн уран сайхны киногоороо үзэгч тантай уулзах гэж байна. Энэхүү киноноос тэд биелүүлж чадаагүй мөрөөдлийнхөө төлөө хэрхэн хичээн зүтгэж, бүхнээ зориулан зорилгодоо хүрч байгааг үзэх болно. Кино есдүгээр сарын 9-нөөс кинотеатруудын дэлгэцнээ гарна.

НИСЛЭГИЙН ЦАГИЙН ХУВААРЬ

УБ-Токио 08.55 13.40Токио-УБ 14.40 20.10УБ-Сөүл 09.45 12.50Сөүл-УБ 14.20 17.50УБ-Москва 10.15 10.55Москва-Берлин 11.55 13.35Берлин-Москва 14.55 18.25Москва-УБ 19.25 07.35 УБ-Ханбумбат 21.10 22.20Ханбумбат-УБ 23.10 00.25

Москва-УБ 21:35 07:30УБ-Эрхүү 21:10 02:40Эрхүү-УБ 15:35 06:20УБ-Сүхбаатар 21:15 05:12Сүхбаатар-УБ 20:55 05:03УБ-Эрдэнэт 20:30 07:45Эрдэнэт-УБ 19:10 05:48УБ-Замын-Үүд 17:20 07:05Замын-Үүд-УБ 17:35 08:55УБ-Зүүнхараа 17:30 21:45Зүүнхараа-УБ 04:25 08:40УБ-Сайншанд 09:15 19:15Сайншанд-УБ 20:25 07:01Замын-Үүд-УБ 21:35 09:55УБ-Замын-Үүд 20:00 07:50

ГАЛТ ТЭРЭГНИЙ ЦАГИЙН ХУВААРЬ

Б.БямбаЗГМ

ЗГМ: КОМИКС

ҮЗВЭР

Mr. Баагийгийн ПАЯН.....

Н.Эрдэнэбаяр, Э.Тамир©

ҮГИЙН СҮЛЖЭЭ

Хотын ерөнхий менежерийн т ушаа лаар нийслэлийн хэмжээнд “Шарилж г ү й Улаанбаатар аян”­ыг гурван үе шаттай зохион байгуулав. Аяны хүрээнд хотын төвийн нийтийн эзэмшлийн гудамж талбай, Нисэх­Яармагийн найман км, Богд уулын арын 16 км автозам дагасан нийт 70 мянган ам метр газар, гэр болон орон сууцны хороолол доторх 140 мянган ам метр талбайн зэрлэг ургамлыг хаджээ.

“Нийтийн үйлчилгээний Улаанбаатар нэгтгэл” болон байгууллага аж ахуйн нэгжүүд Сэлбэ, Дунд гол орчим болон Амгалан өртөөнөөс Толгойт өртөө хүртэлх 17 км урт төмөр зам дагасан нийт 420,6 мянган ам метр газрын зэрлэг ургамлыг устгажээ. Аянд нийт 794 байгууллагын 8067 хүн оролцож, 1.1 сая ам метр талбайн лууль, шарилж болон бусад газрын зэрлэг ургамлыг устгасан байна. Богд уулын арын замаас Баянзүрхийн товчоо, Наадамчдын зам дагуух 3.2 км замын зэрлэг ургамлыг “Нийтийн үйлчилгээний Улаанбаатар нэгтгэл”­ээс цэвэрлэж дуусчээ.

УЛААНБААТАР

Нийслэлийг шарилжнаас нь салгав

ЦАГ АГААР

УЛААНБААТАР VIII.31 21o

8o

IX.1 21o

8o

IX.2 16o

9o

IX.3 15o

7o

IX.4 14o

5o7м/с

7м/с

8м/с

6м/с

8м/с

8м/с

6м/с

6м/с

7м/с

6м/с

Түр зуурын бороотойҮүлшинэ Үүлшинэ Бороо орно Үүлшинэ

УВС 27o

10o

ХОВД 28o

11o

ЗАВХАН 24o

6o

БАЯНХОНГОР 24o

9o

ГОВЬ-АЛТАЙ24o

9o

ӨВӨРХАНГАЙ 24o

9o

АРХАНГАЙ 24o 6o

ХӨВСГӨЛ 26o

7o

БУЛГАН 23o

6o

ТӨВ 21o

7o

ДУНДГОВЬ 23o 8o

ӨМНӨГОВЬ 27o

10o

ГОВЬ-СҮМБЭР 22o

10o

ДОРНОГОВЬ 24o

13o

СҮХБААТАР 20o

9o

ХЭНТИЙ 24o

8o

СЭЛЭНГЭ 24o

10o

ОРХОН 22o

6o

ДАРХАН-УУЛ 25o

10o

ДОРНОД19o

8o

БАЯН-ӨЛГИЙ 25o

10o

Өмнөх дугаарын хариу / 08.30

БОСООГООР:2. Бугын төл4. Шар өнгөтэй жимс5. Батлагч этгээд6. Дотор эрхтэн7. Зарц, барлаг9. Хээлтэй гүү11. Хааны охин

12. Сураг хайгуул15. Эцгийн төрлийн ахан дүүс16. Монос модны жимс18. Хоёр талыг холбох зам, байгууламжХӨНДЛӨНГӨӨР:1. Төл мал

Лавлах

8 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ

Хүүхдийн 63 автобус ашиглалтаас гарав

Замын цагдаагийн газраас долоон дүүргийн 43 сургууль, хоёр цэцэрлэгийн хүүхэд тээвэрлэдэг нийт 103 автобусад техникийн шалгалт хийжээ. Шалгалтаар нийт 103 автобусны 63 нь арваас дээш жилийн насжилттай, дахин хүүхэд зөөхөд ашиглах боломжгүй нь илэрсэн байна. Үлдсэн 40 автобусны насжилт нь дуусаагүй ч жолооч нь мэргэшээгүй, сургууль, цэцэрлэгийн логог стандартын дагуу наагаагүй болон нөөц дугуй, эмийн сан, галын хор, ослын тэмдэггүй байжээ. Иймээс мэргэжлийн байгууллагууд хүүхдийн автобусад дахин хяналт тавьж, нэг бүрчлэн шалгахаар боллоо.

Мөн нийслэлийн Тээврийн газар, Боловсролын газар, Замын цагдаагийн газраас хам тар сан дүгнэлт гаргаж, сургууль, цэцэрлэгүүд хүүх­дийн автобусанд анхаарлаа хандуулж, зөрчлөө яаралтай арилгахыг сануулав. Цаашид насжилтаар хасагдсан тээврийн хэрэгсэлд сургуулийн хүүхэд тээвэрлэх зөвшөөрөл олгохгүй юм байна. Мөн сургууль цэцэрлэгийн захирал, эрхлэгч нарт шалгалтад тэнцээгүй автобус ны жолоочтой гэрээ байгуулахгүй байхыг анхаа­рууллаа.

Ард иргэдэд гамшгийн эрсдэлийг бууруулах мэдлэг, ойлголтыг сонирхолтойгоор хүргэх зорилгоор ОБЕГ, НҮБ­ын Хөгжлийн хөтөл­бөр хамтран “Anhaar” аппли­кейшнийг зохион бүтээжээ. Уг апп­ийг татаж авснаар гамшиг, осол болсон үед авах арга хэмжээ, холбоо барих байгууллагууд болон утасны дугаарууд, анхны тусламжийн зааврын талаар харж болох юм байна. Мөн гамшиг ослын үед ашиглах хэрэгслүүдийн талаарх мэдээллийг хүлээн авах боломжтой аж.

“Anhaar” аппликейшнийг зохион бүтээжээ

ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТ

2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466)

(Өмнөх дугаарын хариу)

9

2

7

4

6

7

1

4

5

3

6

9

9

7

1

3

2

7

1

6

5

9

497852163

235916874

816374952

568137429

341269587

972548316

623485791

189723645

754691238

Өчигдөр манайд хулгайч ороод.

Тэгээд яасан бэ, юуг чинь авсан

байна?

Юм аваагүй ээ. Харин нэг бичиг

үлдээсэн байна лээ.

Ямар?Ингэж

амьдрахаар үхээч гээд.

ЦОГТ

Б

А

А

И

Г АР

Р И ГА

Ө ВАЙ

Ө

Л

ЛА Ө У

ХХ

ОД

Ж

Н

Ө

О

Ө

Ш

Х Э Д Г Э Н Э

Х И Й Р Х Э Л

Х

Р ЭҮ

ОАГ

Э

Д

Й

3. Чингис хааныг Хорезмийг дайлаар мордохоор явахад говиос өмнөх нутгийг хариуцсан үлдсэн гүнж ... Бэхи8. Хөгжмийн зэмсэг9. Зургийн хэрэглэл10. Малыг тарга тэвээргэ авахуулах шилдэг арга

12. Энгийн, жирийн13. Бод мал14. Гүүний сүү17. Аав19. Эрэгтэй хүүхэд20. Үслэг араатан21. Эхийгээ барьж идээд амьдардаг шавж22. Томоохон тогтоол ус

МЭДЭЭ МЭДЭЭЛЭЛ

Каримовыг хэн залгамжлах нь тодорхойгүй

Их Британийн broadband интернэтийн ирээдүй

Мьянмарын тугалгын уурхайн нууц дэлгэгдэв

Каримовын залгамжлагчаар Ерөнхий сайд Шавкат Мирзияев юм уу, Сангийн сайд Рустам Азимов тодорч болзошгүй. > 10

Айл бүрт шууд шилэн кабелийн сүлжээ оруулах гэвэл зардал нь олон арван тэрбум фунт стерлингийн өртөгтэй тусна. > 10

Мьянмар улс 60 гаруй жилийн эцэст металлын зах зээлд шинэ олборлогч болон тодорч байна. > 10

Тэтгэврийнхний эсэргүүцэл

BBM©

Amazon-ы бизнес загвар зарим жижиглэн худалдаачдыг цэцэглүүлж байна

Сингапур Зикагийн эсрэг тэмцлээ эрчимжүүлнэ

Марк ВандевелдеЛондоны ажил хэргийн дүүрэг

Канэри­Уорфод төслийн менежер байсан Аль Шариат наргилын самар зарах аргыг өөрсдөөс нь илүү гадарлана гэдгээ супермаркетын захирлуудад ойлгуулж дийлсэнгүй. Ингээд тэрбээр Amazon­д бүртгүүлж мөрөө хөөхөөр шийдэв. Хэдийнэ 150 сая нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнээр дүүрсэн Ama­zon компани онлайн жижиглэн худалдаа эрхлэгч хэн бүхэнд чөлөөтэй. НҮБ­ын бичил санхүүжилтын төсөлд ажиллаж байхаасаа тропикын хөдөө аж ахуйд сонирхолтой болсон ноён Шариат наргилын самартай төрөл бүрийн бүтээгдэхүүнтэй хуудас үүсгээд хүлээж суулаа. “Захиалга өгсөн үйлчлүүлэгч бүртээ анх биечлэн талархал бичиж үлдээдэгсэн” хэмээн тэрбээр дурсав. Хоёрхон жилийн дараа Coconut Merchant­ийн бүтээгдэхү үн Amazon­ы Франц, Итали, Испани дахь вэб хуудаснаа шилдэг борлуулалттай хүнсний бүтээгдэхүүний нэг болж хувирсан юм.

Ихэнх жижиг бизнес эрхлэгчдийн хувьд Аmazon нь арьс, махтай нь хүүлэгч араатан. Номын арилжаа эрхлэгчдийг сүйрүүлсэн тус компанид залгиулах ээлжээ мотоцикль, компьютерийн техник хангамж, hi-fi зэрэглэлийн цахим бүтээгдэхүүн борлуулдаг дэлгүүрүүд хүлээж байна. Гэхдээ Amazon нь ноён Шариат шиг мянга мянган хүний хувьд худалдааны гудамжин дахь хүнд наймааг нь дэвжээсэн ачтан болж байна.

“Супермаркетэд бүтээг­дэхүүнээ борлуулах гэвэл брэнд бүтээгдэхүүнээс илүү ашиг өгч чадахыг нь сурталчилж ятгах хэрэг гардаг. Тэгвэл интернэтэд ийм шаардлага байхгүй” хэмээн баруун өмнөд Лондоны Митчэм дахь агуулахдаа 15 хүн ажиллуулж байгаа ноён Шариат тайлбарлав. Онлайн худалдаанд trade­off буюу нэгийнх нь төлөө нөгөөг хохироох нь харьцангуй ховор. “Борлуулагчид ер нь тодорхой платформд дургүй” хэмээн найман жил онлайн арилжаа эрхэлсэн худалдаачин ярилаа. Тэрбээр “Барааг чинь анхаарал татахааргүй болгох шийдвэр гэнэт гарахаар яах ч аргагүй. Үйлчлүүлэгч, худалдан авагчдын төлөө хийж буй ийм шийдвэр нь арилжаачдыг хүнд байдалд оруулдаг” гэсэн юм.

Coconut Merchants­ийн ажилтнуудаас хоёр нь байнга завгүй байхуйцаар захиалга Am­

azon­оос тогтмол орж ирдэг. Тус компанийн онлайн арилжааны эхэн үеийн амжилт нь томоохон супермаркетуудтай байгуулсан гэрээтэй ч холбоотой.

A ma zon­д су у ри лса н худалдаачид дотор жилдээ хэдэн саяар тоологдох захиалга биелүүлдэг 100 гаруй ажилтантай нь ч цөөнгүй. Зөвхөн Их Британид Amazon Marketplace­ээр дамждаг наймааг хариуцдаг бизнесийн байгууллагуудад 74000 хүн ажилладаг тухай судалгаа бий. Amazon­ий өөрийнх нь болон хүргэлтийн компанид ажиллагсдыг оруулаагүй энэхүү тоо нь Их Британийн John Lewis сүлжээ дэлгүүрт 91500 хүн ажилладагтай харьцуулахад хол зөрөхгүй.

Amazon­оос өөр бусад онлайн зах зээл ч худалдаачдыг дэлгүүртэй гэрээлэх юм уу, сурталчилгааны өндөр өртөгтэй кампани өрнүүлэхгүйгээр сая сая үйлчлүүлэгчдэд хүрэх талбар болж байна. Худалдаачин, худалдан авагч хоёрыг онлайн холбох санааг анх гаргасан Ebay компани ч Их Британид олон мянган борлуулагчтай. “Шилмэл зах зээл” хэмээн өөрийгөө сурталчилж буй Notonthehighstreet.com сайтад наймаа эрхлэгчдийн тоо 5000­д хүрсэн төдийгүй энэ долоо хоногт хөрөнгө оруулагчдаасаа 21 сая фунт стерлинг цуглуулж дөнгөлөө.

Гэхдээ зах зээлд гол борлуулагч болж хувирсан Am­azon компани онлайн каталог төдийгүй дэд бүтцийг нь ч ашиглахыг зөвшөөрдөг. Үүний ачаар өрсөлдөгчид нь захиалгынх хагасыг хийж өгч байгаа нь өвөрмөц үзэгдэл юм. Тус компани жилдээ олон сая захиалга биелүүлэх хүчин чадалтай хоёр шинэ агуулах Их Британид нэмж байгуулан нийт 13 агуулахтай болохоор төлөвлөж буйгаа наймдугаар сард мэдэгдсэн. Үйлчлүүлэгчдийн тоо ихтэй газруудад өөрийн хүргэж өгөх үйлчилгээг ч саяхан нэвтрүүлсэн. Ийм үйлчилгээ нь Их Британид 1980, 1990­ээд онд өргөн тархсан, хотоос гаднах жижиглэн худалдааны паркуудаас ч илүүтэй хэрэглэгчдийн сонирхолд нийцнэ хэмээн шинжээчид үзэж байна.

Amazon­ий энэ бүх стратеги зарим жижиглэн худалдаачдад ч ээлтэй. “Компани маань жижиг ч хүмүүсийн дуртай бараа бий. Харин интернэтэд хамгийн бяцхан компани ч аваргуудтай өрсөлдөхөөр том байж болдог” хэмээн ноён Шариф хэлсэн юм.

Жийван ВасагарЗика вирусын халдвартай

хүмүүсийн тоо 41­д хүрч, Азидаа өвчний гол голомт болж хувирсаны дараа Сингапур уг хөнөөлт өвчинтэй тэмцэх ажлыг эрчимжүүлэхээр боллоо. Төрийн албаны ажилтнууд шумуул үржихээс сэргийлэн орон сууцны байшингуудад шавжны хор цацаж эхлэв. Гэвч тус улсын Эрүүл мэндийн яам халдварын шинэ тохиолдол цаашид ч илэрнэ хэмээн үзэж байна.

Зика тус бүс нутгийн бусад улсад ч илэрсэн. Гэхдээ тархацын цар хүрээ Сингапурт илүү ноцтой байгаа нь хот­улсын халдварт өртөх магадлал, эрүүлийг хамгаалах арга хэмжээнд анхаарал хандуулах шаардлагатайг харууллаа. Тус

улсын эрх баригчид Денге чичрэг өвчинтэй тэмцсээр олон сар болж байгаа. Халуун орны Денге чичрэг нь Зика вирусыг тараагч Aedes шумуулаар дамжин тархдаг. Айлын усны болон цэцгийн сав, барилгын талбай дахь техникийн хэрэглээний тогтоол ус зэрэг нь шумуул үржих таатай орчин болдог.

Сингапурт шумуултай тэмцэх ажлын хүрээнд Үндэсний хүрээлэн буй орчны агентлагийн 200 гаруй ажилчид халдвар илэрсэн орон сууцны дүүргүүдэд ариутгал хийж байна. Зикагаар өвчилсөн хүнд хөнгөн зовиур илрээд өнгөрдөг ч гол аюул нь хараахан төрөөгүй хүүхдийн тархийг гэмтээдэг явдал. Жирэмсэн болон хүүхэдтэй болохоор төлөвлөж буй

эмэгтэйчүүд Сингапурт аялах төлөвлөгөөгөө хойшлуулахыг Тайванийн эрх баригчид даваа гарагт албан ёсоор зөвлөсөн. Халдварын голомт болж буй Алжуньед дүүргийн жирэмсэн эмэгтэйчүүдтэй хот­улсын парламентийн гишүүд, олон нийтийн байг у ул лагын удирдагчид уулзаж тусгайлан заавар зөвлөгөө өглөө.

“Шинэ өвчин гарч гэхээр аймаар. Ойр орчимдоо тогтоол ус, цөөрөм байлгахгүйг хичээж, бүгдээрээ хянуур болчихлоо. Үндэсний хүрээлэн буй орчны агентлагийн ажилтнууд ч бидний төлөө зүтгэж байна” хэмээн тус дүүргийн оршин суугч, оюутан Жейди Тай өгүүлэв.

Хүн амын нягтрал, бүс

нутгийн бусад орноос цутгаж буй цагаачдын урсгал нь Сингапурыг өвчний тархалтад эмзэг болгодог. Гэхдээ тус улсад шумуулын тоо толгойг хязгаарлах ажил үр дүнтэй хэрэгжиж чадсан хэмээн шинжээчид үздэг юм.

“Сингапурыг Зикагийн халдвараас ангижруулах гэвэл шумуулгүй болгох хэрэгтэй. Харамсалтай нь энэ боломжгүй зүйл. Нэгэнт өвчин бодитой заналхийлж байгаа нөхцөлд өөр юу хийж чадахаа л эргэцүүлэхээс аргагүй” хэмээн Сингапурын D u ke ­ N US а н а г а а х ы н сургуулийн Халдварт өвчнөөс сэргийлэх хөтөлбөрийн орлогч захирал Эн Эон­Оой тайлбарлав. Сингапурын эрх баригчид шумуул үржих бололцоотой

газруудад халдваргүйжүүлэх арга хэмжээ авч буйтай зэрэгцэн дэлхий дахинд эрдэмтэд Зикагийн вакцин, эм бүтээхээр ажиллаж байгааг профессор Оой мөн дурдлаа.

Халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд онцгой анхаардаг. Үүнээс болж хүн амын дархлаа муудсантай холбоотойгоор Сингапур нь зарим төрлийн өвчинд зүүн өмнөд Азийн хөрш орнуудаасаа ч эмзэг болж хувирсаныг профессор анхааруулж байна. Ням гарагийн байдлаар 41­д хүрээд байгаа халдвар цаашид тархах, эсэхийг таах аргагүй хэмээн Сингапурын Эрүүл мэндийн сайд мэдэгдсэн. Вирусын халдвартай 41 хүнээс 12­ыг нь эмнэлэгт хэвтүүлсэн.

Барилга угсралтын ажил хийж байсан гадаад улсын харьяат 118 ажилчнаас 36 нь халдвартай гарсан талаар сайд өгүүллээ.

Сингапурт халдвар тархсан нь Зика вирус нийт Ази даяар тархаж болзошгүйг харуулав. Камбож, Индонези, Филиппин зэрэг зүүн өмнөд Азийн улсад уг өвчин тохиолдлын чанартай хаа нэг илэрч байгаа талаар Сингапурын эрх баригчид давхар мэдээлсэн. Харин Тайландад он гарсаар Зикагийн 100 орчим халдвар бүртгэжээ. Сингапуртай хил залгаж буй газар, агаарын бүсэд энэ долоо хоногийн эцэст халдваргүйжүүлэх арга хэмжээ авахаар төлөвлөсөн талаар Ма лайзын Эрү үл мэндийн сайд Хилми Яхиа мэдэгдсэн байна.

◄1АНУ­ын Вартоны бизнесийн

су рг у ул и й н п рофессор Оливиа Митчелл боловсролыг дээшлүүлэх ёстойг онцлов. Тэрбээр тэтгэврээ бага хэмээн голж буй хүмүүс нийтийн юм гэдэг бол системийн хэсэг гэдгийг умартдаг гэлээ. Цааш нь “Хэрвээ тэд ажиллах насандаа сайн хувь нэмэр оруулаагүй бол системээс их зүйл авч чадахгүй гэдгээ ухамсарлах ёстой” хэмээн өгүүлэв.

Чилийн ажиллагсад нийт цалингийнхаа 10 хувийг тэтгэврийн нэрийн дансандаа хийх ёстой. Албан журамд суурилсан илүү амжилттай систем бол Австралийн жишээ юм. Энд ажил олгогсод нийт цалингийн наад зах нь 9.5 хувийг тэтгэврийн санд оруулдаг. Сул тал нь тухайн хүн тэтгэвэрт гармагц албадлага дуусч, тэр хураасан мөнгөө дураар үрэх эрхтэй болдог. Тэтгэврийн асуудлаар зөвлөгч Жон Ральфе “Хүмүүс тэтгэвэрт гарахад зөв дэмжлэг үзүүлдэггүй нь Австралийн системийн алдаа”

гэсэн юм. Их Британид тэтгэврийнхэн

жилд тогтсон мөнгө авдаг бөгөөд тэдний насан туршдаа орлоготой байх нөхцөлийг хангадаг. Урт наслах тусам бондын өгөөж буурч, суурь хөрөнгөөс ирэх орлогын хэмжээ багасна. Ийм орлогоор хангадаг системийн өртөг зардал нь мөн тогтсон ашиг өгдөг BHS мэтийн компанид гарсан бэрхшээлтэй төстэй. Эднийх оны эхээр дампуурлаа зарлах үед 571 сая паундын алдагдалтай байжээ.

Хувийн салбарын олонх сан сүүлд элссэн хүмүүст цалингаас тооцогдсон тэтгэвэр олгохоо зогсоосон. Иймд 11 сая орчим хүн нийтдээ нэг их наяд орчим паундын алдагдалтай байгаа бусад санд найдахаас өөр аргагүй болсныг Hymans Rob­ertson зөвлөх фирм мэдээлсэн байна. Бондын өгөөж буурах тусам ирээдүйд олгох тэтгэвэрт зориулан сангууд илүү их мөнгө цааш нь хийх хэрэгтэй болно. Гэвч цөөхөн нь ингэж чаддаг.

Дэвид Камероны үед Их Британийн Тэтгэврийн сайд

байсан Рос Алтманн “Бид тэтгэврийн сангийн тогтвортой байдлыг бүхэлд нь эргэн шалгах ёстой. Тогтсон орлогоор хангах систем нь бодлогын хүү доошилсон цаг үед ёроолгүй ангал гэсэн үг” хэмээжээ.

Канадын тэтгэврийн систем ерөнхийдөө санхүүжилт болон нэр хүнд сайтай байгаа. Гэвч хувийн салбарын олонх ажилчин уг системд хамрагдаагүй агаад Канадын шинэчлэл нь тэтгэврийн сангийн хүрээг тэлэхэд чиглэж байна.

Голландыг авч үзвэл тогтмол тэтгэвэр олгодог санд ахиу мөнгө оруулахыг олонх ажиллагсдаас шаарддаг. Зохицуулагчид хуучны зарчмаар ажилладаг авч олговрыг багасгах уян хатан заалт байдаг. 2008 оны санхүүгийн хямралын улмаас алдагдал хүлээсэн сангууд уг заалтыг ашиглажээ. Иймэрхүү аюулаас хамгаалах арга хэмжээ заримдаа ахмадууд болон залуусын хооронд зөрчил үүсгэдэг тал бий. Системийг өөрчлөхийг дэмждэг эдийн засагч Илжа Боэлаарс “Ийм

хамтын зохион байгуулалттай байгаа нь томоохон асуудал. Хэн санг эзэмшдэг нь тодорхойгүй байгаа юм” гэжээ. Сангийн залуу гишүүд нь ахмадууд эрсдэлтэй хөрөнгө оруулалт хийснийг шүүмжлэн олговрыг нэмэх асуудлыг эсэргүүцдэг аж.

Тэтгэврийн системийг сайн төлөвлөе гэвэл дээрх сангуудын сайн талуудыг тэнцвэржүүлэх зорилт тулгарна. Үүнд, албан журмын хуримтлал, уян хатан байдал, хувийн эзэмшил буюу нэрийн данс, зарим эрсдэлийг хуваалцах зэрэг зүйлс багтана. Энэ нь Канадын загварт суурилсан, урт хугацаанд чиглэсэн, төрөлжсөн, сайн менежменттэй сан байгуулах шаардлагатай гэсэн үг юм. Их Британид эхэлсэн шинэчлэл нь 2018 оноос санд элсэх ажиллагсад тогтсон хэмжээний мөнгө оруулах аргыг өргөн хэрэгжүүлэхэд чиглэж байна.

Ноён Ральфе “Хүмүүс илүү ажиллаж, ажиллах хугацаандаа бага зарцуулж, илүүг хуримтлуулах ёстой” хэмээн өгүүллээ.

Ник ФилдсЕвропын холбооноос тусдаа

Их Британи тус тивийн дижитал хөгжлийн хурдцыг гүйцэж дийлэхгүй болно гэсэн айдас ихэслээ. Одоогийн broadband буюу өргөн зурвасын холболтоос 35 дахин хурдтай интернэт хэрэгтэй юу гэж асуугаад үзэгтүн. Бүгд хэрэгтэй гэх атлаа одоогийн интернэт үйлчилгээ үзүүлэгчдийн сонголт ядуу байгаад гомдол тавьж магадгүй.

Өргөн зурвасын интернэтийн одоогийн болон хэтийн төлөвийн талаар Их Британид хэл эл ц ү үл эг эрч и м т эй өрнөж эхлэв. Их Британийн интернэтийн хурд Европ тивдээ дээгүүрт тооцогдоно хэмээн BT (British Telecom­munications), түүний инженер техникийн салбар ­ Openreach компани тайлбарладаг. Гэтэл Openreach­ийн сүлжээг ашиглан BT­тэй өрсөлдөгч Vodafone, Talk­Talk зэрэг шүүмжлэгч талынхан автомат жолоодлогот машин, хиймэл оюун ухаан дэмжихэд шаардлагатай өндөр хурд бүхий сүлжээний технологиор Их Британийн өрсөлдөх чадвар тааруу байгааг анхаарууллаа.

Европын холбоо broadband холболтын хурдны үнэмлэхүй доод хязгаарыг нэгдсэн вант улсынхаас хавьгүй өндөр тогтоох гэж байгаа. Үүнээс шалтгаалан тус улсад Brex­it­ээс хойш Европын холбооны хурдыг гүйцэж дийлэхгүй гэсэн түгшү үр ү үслээ. Үйлчлүүлэгчийн гэрт тулаад төгсдөг шилэн буюу мяндсан оптик кабельтай холбогдох зэс дамжуулах утасны урт нь broad­band шугамны ойролцоогоор долоон хувь болдог нь асуудлын шалтгаан. BT­ийг шүүмжлэгчид хуучин цагийн зэс шугамыг таягдан хаяж, айлуудад шууд мяндсан оптик кабель оруулах санал тавьж байгаа. Гэтэл зардлаас нь болоод BT уг саналд дурамжхан ханддаг.

Их Британийн Засгийн газар асуудлыг шийдвэрлэхэд анхаарал тавих шаардлагатай хэмээн дэд бүтцийн эдийн засагч Дитер Хелм өгүүлсэн юм. “Их Британийн хувьд зүгээр нэг сайн холболт ч хэрэгтэй бус. Brex­it­ээс хойш дижитал ирээдүйн шаардлага хангахуйц хавьгүй илүү өргөн зурвасын холболт амин чухал” хэмээн тэрбээр тайлбарлав. “Хинклид 20 гаруй тэрбум фунт стерлингээр цөмийн хоёр цахилгаан станц. 50 гаруй тэрбум фунт стерлингээр өндөр хурдны HS2 төмөр замын шугам барихад хөрөнгө хаядаг улс broadband. Мяндсан оптик кабелийн технологийг анхаарахгүй орхиж болохгүй” хэмээн ноён Хелм цохон тэмдэглэв.

Онолын хувьд 1 Гбит/с хурдтай холболт үүсгэх зорилго тавьж буй бусадтай нь харьцуулахад Openreach компани broad­

band­ийн хурдыг аажим нэмэх нь чухал гэсэн байр суурьтай. Европын холбооноос “супер хурдан” гэсэн тодорхойлолттой 24 Мбит/с­ын холболтыг эдүгээ Их Британийн 29 сая интернэт хэрэглэгч айл өрхийн 26 сая нь ашиглаж байгааг Open­reach­ийн ерөнхий захирал Клайв Селли тайлбарлав. Тэрбээр шилэн кабелийн холболтын талаар хэлэлцүүлэг өрнүүлснээс одоогийнхоо үйлчилгээг чанаржуулах нь чухал гэсэн бодолтой. “Европын холбооны гол гишүүд дотроо манайх хамгийн өндөр хурд, хүртээмжтэй мөртлөө хамгийн хямд үнэтэй нь” хэмээн ноён Селли өгүүллээ. Харин BT­ийн төлөөлөгч асуудлыг өөр өнцгөөс харж, Их Британийн өнцөг булан бүрт 1 Гбит/с­ын холболт үүсгэх шаардлага байгаа талаар асуулт тавив. Тэрбээр “Булангийн дэлгүүр орохын төлөө Ламборгини унах хэрэг юу байна?” гэсэн юм.

Гэтэл уг байр суурьтай санал нийлэхгүй байгаа Vodafone UK­ийн зохицуулалтын албаны тэргүүн Мэтью Браовак тус улсад урьд нь байгуулж байсан төмөр зам, ус дамжуулах шугам зэрэг төслөөр жишээ аван маргаж байна. Лондон хотын ус дамжуулах шугамыг оршин суугчдын тоотой нь харьцуулахад 10 дахин их багтаамжтайгаар тооцоолон байгуулж байжээ. “Ийм жишиг өргөн зурвасын холболтод ч хамаатай. Хэтийн төлөвөө мэдэж байгаа бол анхнаас нь нийцүүлж бүтээх нь зүйтэй” хэмээн тэрбээр тайлбарлав.

Шилэн кабель зэс шугамнаас хавьгүй давуу нь маргаангүй ч айл бүрийг ийм нөхцөлөөр хангах гэвэл зардал нь олон арван тэрбум фунт стерлингээр хэмжигдэнэ хэмээн ноён Селли хариу маргаж байна. Open­reach компани бизнесийн төв, арилжааны гол гудамжуудын интернэт холболтыг дан шилэн кабелиар шинэчлэх төлөвлөгөөнөөс са я хан татгалзсан. Тус компаниас нэвтрүүлэх G.Fast технологийн ачаар зэс утасны дамжуулах хурд сайжирч шилэн кабелийн “ультра хурд”­тай өрсөлдөх түвшинд хүрэх ч зардал нь хавьгүй хямд тусна хэмээн ноён Селли тайлбарлав. Тус компани 2020 он гэхэд Их Британийн 12 сая айл өрхийг ультра хурдтай интернэтээр хангахаар төлөвлөж байгаа юм.

Virgin Media компани 17 сая айл өрхийг хамрах шилэн кабелийн сүлжээгээ өргөтгөхөд гурван тэрбум фунт стерлинг оруулаад байгаа талаар захирал Том Мокбриж тайлбарлав. Тэрбээр BT­ийн өрсөлдөгчдөд шүүмжээ зогсоож, мяндсан оптикийн технологид өөрсдөө хөрөнгө гаргахыг уриалж байна.

Жэк ФарчиУзбекистаны Ерөнхийлөгч

цус харваснаас эрчимт эмчилгээ шаардлагатай болсон талаар охин нь даваа гарагт мэдэгдлээ. Уг мэдээлэлтэй холбогдон хорин таван жилийн өмнө ЗХУ­аас тусгаарласан, төв Азийн улсад засгийн эрхийг залгамжлах асуудал анх удаа дэгдэв. “Бямба гарагт тархинд нь цус харвасан тул эцэгт маань эрчимт эмчилгээ хийж байгаа” хэмээн Ислам Каримовын бага охин даваа гарагт Instagram­аар дамжуулан нийтэд мэдэгдсэн.

Тусгаар тогтносноос нь хойш Узбекистаныг төмөр нударган доороо тасралтгүй захирч ирсэн, 78­тай ноён Каримов нь дэлхийд засгийн эрхэнд хамгийн удаж буй тэргүүний нэг. Эрүүл мэндийнх нь талаар байнга цуу дэгддэг ноён Каримов олны нүднээс далд байсаар олон долоо хоногийг

өнгөрөөсөн. Тэрбээр өөрийг нь удахгүй алга болох нь гэсэн олны таамгийг намжаах үүднээс саяхан эрүүл чийрэг төрхтэй нийтийн өмнө гарч ирсэн юм.

Гэвч ням гарагт нийтлэгдсэн Узбекистаны Засгийн газрын албан ёсны мэдэгдэлтэй зэрэгцэн гарсан Лола Каримова­Тилляевагийн тайлбар нь тус улсын Ерөнхийлөгчийн эрүүл мэнд муудсаны баталгаа боллоо. Ажиглагчид ч ноён Каримовыг удахгүй нас эцэслэх нь хэмээн таамаг дэвшүүлэв.

“Эцгийн бие сайжирч байгаа. Одоогоор эрүүл мэндийнх нь цаашдын байдлыг хэлэхэд хараахан эрт байна” хэмээн хатагтай Каримова­Тилляева мэдэгдсэн. Засгийн эрх шилжих асуудал нь дэлхийд тавдугаарт ордог хөвөн экспортлогч, алт, ураны гол 10 олборлогчийн нэг Узбекистаны хувьд эмзэг цаг үетэй давхцав. Газрын тосны

үнэ унаж, ОХУ­д эдийн засгийн хямрал нүүрлэсэн нь төв Азийн улсуудад ч нөлөөлсөн. Узбекистаны эдийн засгийн өсөлт сүүлийн 13 жилийн үнэмлэхүй доод түвшинд унахаар байгааг Олон улсын валютын сан саяхан тооцоолсон. Үүнтэй зэрэгцэн тус улсад исламын хэт даврах үзэл дэвэрч, ISIS­ийн эгнээнд Сири, Иракад байлдаж буй узбек иргэдийн тоо хэдэн зуугаар хэмжигдэж байна.

Ноён Каримов 1989 онд тус бүгд найрамдах улсын дээд албан тушаал болох Узбекистаны коммунист намын нэгдүгээр нарийн бичгийн даргын албан тушаалд томилогдохоосоо өмнө ЗХУ­ын хүнд сурталт тогтолцооны бүх шатыг дамжсан түүхтэй. ЗХУ задармагц тэрбээр Ерөнхийлөгч болж олон улсын шүүмжлэгчдийн зүгээс ардчилсан бус гэсэн үнэлгээтэй

сонгуулиар 25 жилийн турш засгийн эрхийг барьжээ.

Дэлхийн хамгийн бурангуй дарангуйлагчийн нэг тэрбээр шүүмжлэгчдээ шоронд хорьж, тамлан зовоох замаар хашраадаг. Узбекистаны аюулаас хамгаа­лахын ажилтнууд 2005 онд тус улсын үржил шимт Ферганы хөндий дэх Андижан хотын бараг зэвсэггүй шахам эсэргүүцэл илэрхийлэгчид рүү гал нээж байлаа. Амь үрэгдсэн хүмүүсийн тоог Засгийн газар 187 гэдэг ч гэрчүүд, төрийн бус байгууллагууд үүнээс долоо дахин их тоо гаргадаг юм.

Ажиглагчдын зүгээс ноён Каримовын орыг залгах болзошгүй нэр дэвшигчээр Ерөнхий сайд Шавкат Мирзияев, орлогч ерөнхий сайд, Сангийн сайд Рустам Азимов нарыг нэрлэж байна.

Майкл Пил, Хенри СандерсонЦэргийнхний эрхшээлд

байсан улсын баялгийн ирээдүй энхийн үйл явцад нөлөөлөх бололтой.

Мьянмар дахь ну уц уурхайнууд дэлхийн цагаан тугалгын зах зээлд чухал хүчин зүйл болохоор байна. Энэ нь тус улс нээлттэй болж буйн илрэл бөгөөд цэргийн дарангуйлал болон дотоодын зөрчилд автсан он жилүүдэд нуугдмал байсан нөөц баялгийг дэлгэж байгаа хэрэг юм. Зүүн өмнөд Азийн энэ орны Хятадтай хил залгаа үндэсний цөөнхийн Ва муж дахь уурхайнууд ил гарсан нь металлаар баялаг Перугээс эхлээд Индонезийг хүртэл доргиов.

Хятадтай улс төр, эдийн зас­гийн нягт харилцаатай Нэгдсэн Вагийн нам өөрийн зэвсэгт бүлгийн хамт бүс нутгийг хянадаг аж. Мьянмар улс 60 гаруй жил тасарсны дараа металл үйлдвэрлэгч болон зах зээлд орж ирснийг нэг шинжээч “хар хун” буюу гэнэтийн явдал хэмээн тодорхойлжээ. Сүүлийн дөрвөн жилд Мьянмарын нийлүүлэлт тугалгын зах зээлийг дарамталж байсан бол энэ жилээс үнэ өсөж, нийлүүлэлт дээд цэгтээ тулна

гэж шинжээчид таамаглаж байна.

Мьянмарын Ва мужид харьцангуй өндөр агууламжтай хүдрийн олборлолт дөрвөн жилийн дотор 10 дахин өссөнийг International Tin Research­ ITRI хүрээлэнгээс мэдээлсэн. Тус улс одоо Хятадын эрэлтийн гуравны нэг орчим, дэлхийн хэрэгцээний 10 хувийг хангаж байна. Жилийн эхний хагаст Хятад руу экспортолсон цагаан тугалгын хэмжээ 80 хувь нэмэгдлээ. Уг металл цахилгаан барааны үйлдвэрлэлд өргөн ашигладаг гагнаасын материалын үндсэн орц юм.

Хагас зуун жил тусгаар­лагдмал байсан Мьянмарт 2011 онд цэргийн дарангуйлал төгссөний дараа шинэчлэл эхэлсэн тул эрдсээр баялаг энэ орноос хүлээгдэж буй нөөцийн гайхамшиг нь ганц цагаан тугалгаар дуусахгүй бололтой. Ан Сан Сучийн тэргүүлсэн иргэний Засгийн газраас эхлүүлж буй энхийн хэлэлцээнд хэдэн тэрбум ам.доллараар хэмжигдэх нөөц баялгийн ирээдүй чухал байр эзэлнэ. Төрийн тэргүүний зөвлөх Вин Хтейн бүс нутгийн уурхайн талаар ярихдаа “Бидний хувьд ч

уурхай нууцлаг хэвээр байгаа” гэжээ.

Цагаан тугалга бол Мьянмар олон улсын харилцаанд эргэн ирснээр баялаг нь нээгдэж байгаа ганц жишээ юм. Тус улсыг эртнээс ажигласан нэг шинжээч хэлэхдээ “Урьд нь үүнийг хэн ч мэддэггүй, эсвэл маш цөөн хүн мэддэг байсан” хэмээв. Хаш болон бусад эрдсийг цэргийн эрхтнүүд болон нутгийн зэвсэгт бүлэглэлүүд хяналтгүйгээр ашиглаж байсан. Энэ нь дайныг санхүүжүүлж, байгаль орчныг сүйтгэсний дээр татварын их хэмжээний алдагдалд хүргэсэн.

Мьянмарт 60 жил үргэлжилсэн дотоод мөргөлдөөнийг төгсгөх эхний алхам болж, өнөөдөр нийслэл Нейпидод нээгдэж буй энхийн бага хуралд байгалийн нөөцийн ирээдүйн асуудал гол байр эзлэх нь дамжиггүй. Янгонд ажилладаг шинжээч Ричард Хорси “Хэрвээ улс орны баялгийг тэгш хуваарилахыг хүсэж байгаа бол түүнээс олох ашгийг татаж авах хэрэгтэй. Баялгийн ачаар зэвсэгт бүлгүүд олон жил амь бөхтэй оршсон” хэмээн өгүүлэв.

Одоо цагаан тугалгын үйлдвэрлэл дээд цэгтээ тулах шинжтэй байна. Энэ эргэлт Ва

бүлгийн орлогыг хумьж, тонн нь 18770 ам.доллар буюу 18 сарын дээд хэмжээнд хүрээд буй тугалгын үнийг бүр ч өсгөнө. Мьянмарын үйлдвэрлэл дээд цэгтээ хүрэхийн сацуу Перу, Конго зэрэг улсад үйлдвэрлэл унаж буй нь ойрын жилүүдэд цагаан тугалгын зах зээлд дутагдал үүсгэх магадлалтай. Индонези улс боловсруулаагүй түүхий эдийн экспортыг хориглох журам гаргасан нь экспортод мөн нөлөөлнө.

Sociеtу Gеnеrale­ийн шинжээч Робин Бхар ирэх жил зах зээлд 5000 тоннын дутагдал үүсэх боломжтойг тэмдэглэжээ. Энэ нь улмаар Хятад руу нийлүүлэлтийг багасгана гэж шинжээч үзэж байна. Ва муж дахь ил уурхай газрын гүн рүү шилжиж, агууламж нь буурч байгаагаас Мьянмарын үйлдвэрлэл буурч эхэлнэ гэж ITRI мэдээлсэн. Гэвч тус хүрээлэнгийн ажилтан Куй Лин уурхайд очиж үзсэнийхээ дараа “Тэндхийн томоохон талбайд хайгуул бүрэн хийгдээгүй тул хэдий хэмжээний цагаан тугалгын нөөцтэй нь тодорхойгүй байгаа” гэсэн юм.

Каримовыг хэн залгамжлах нь тодорхойгүй

Их Британийн broad-band интернэтийн ирээдүй

Мьянмарын тугалгын уурхайн нууц дэлгэгдэв

С.Батсайхан/ЗГМ©

BBM©

ОХУ­ын улаанбуудайн ханш сүүлийн хоёр сарын хугацаан дахь хамгийн өндөр түвшинд хүрлээ. Хар тэнгис орчмоор нийлүүлж байгаа улаанбуудайн ханш баасан гарагийн байдлаар долоо хоногийн өмнөхөөсөө 1.2 хувиар өсч, тонн тутам нь 172 ам.доллар болжээ. Ханшийн хувьд тав дахь долоо хоногтоо дараалан чангарч байна.

ОХУ­ын төв болон баруун хойд нутгаар бороо их орсны улмаас ургац хураалтын явц хойшилсон нь үнэ өсөх шалтгаан болсон гэж шинжээчид дүгнэв. Тус улсын

төвийн мужуудад наймдугаар сарын 26­ны байдлаар 5.4 сая гегта талбайгаас ургац хурааж байгаа нь жилийн өмнө 6.4 сая байсантай харьцуулахад буурсан

үзүүлэлт болсон гэж ОХУ­ын Газар тариалангийн яам наас мэдээллээ. Харин Украй ны улаанбуудайн ханш тонн ту­тамдаа 173 ам.доллар байгаа.

Дотоодын үйлдвэрлэгчид хичээлийн хэрэгсэл, сурах бичиг, дүрэмт хувцас зэрэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаагаас "MR" болон "Хөөндий" брэнд сурагчийн цүнх үйлдвэрлэж байна. Дээрх хоёр үйлдвэр борлуулалт өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад энэ онд буурсан болохыг мэдээллээ. “MR” брэндийн хувьд сурагчдад зориулан нийт зургаан төрлийн цүнх үйлдвэрлэж, одоогийн

байдлаар нийт 800 орчим бүтээгдэхүүн борлуулсан байна.

Тус брэндийн зүгээс хэрэг­лэгч дийн худалдан авах чадвар сайнгүй байгаатай холбоотойгоор хямдралтай үнээр бүтээгдэхүүнээ худалдаж байгаа аж. “MR” брэнд жил бүр шинэ загвар танилцуулдаг төдийгүй материалын хувьд арьс болон давуу зэрэг сонголтыг хэрэглэгчдэд санал болгож байгаа юм. Харин “Хөөндий” брэнд зөвхөн бага ангийн сурагчдад зориулсан 700 ширхэг сурагч цүнх үйлдвэрлэжээ.

Цүнх нь бага ангийн сураг­

чийн цүнхэнд тавигддаг бүх стандартыг хангаж байгаа гэж тус компанийн зүгээс онцолж байгаа юм. “Хөөндий” компани өнгөрсөн жилүүдэд хичээлийн шинэ жилийг угтан цүнхнээс гадна сурагчдад зориулан гутал үйлдвэрлэдэг байв. Харин энэ жил өнжсөн ч ирэх жилээс дахин гутал үйлдвэрлэхээр төлөвлөжээ. Зөвхөн дотоодод үйлдвэрлэсэн цүнх төдийгүй импортын цүнхний борлуулалт ч олон жилийн дундажтай харьцуулахад буурч байгааг худалдаачид хэлж байна.

эрчимжиж, энэ хэрээр татварын орлого нэмэгдсэн байна. Түүнчлэн төгрөгтэй харьцах ам.долларын ханш өнгөрсөн хугацаанд тогтвортой байхад дээрх байдалд нөлөөлжээ.

Төв банк энэ оны хоёрдугаар улиралд давхардсан тоогоор 553 аж ахуйн нэгж, байгууллага болон 789 иргэнээс нийт бохир жингээр 4.61 тонн алт худалдан авсан байна. Энэ нь өнгөрсөн оны хоёрдугаар улирлын худалдан авалттай харьцуулахад 1.7 дахин өссөн үзүүлэлт аж. Алтны салбар уул уурхайн үйлдвэрлэлийн 9.6 хувийг бүрдүүлдэг. Мөн экспортын орлогын 10 орчим хувийг эзлэх болсон.

Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт орж, улмаар алтны нөөц ашигласны татварын хувь хэмжээг 2.5 хувь болгон хоёр жилийн өмнө бууруулсан. Энэ нь алтны худалдан авалт ил тод болж, улмаар Монголбанкны алт худалдан авалт эрс нэмэгдэхэд бодитой хөшүүрэг болсныг

эдийн засагч Ч.Хашчулуун онцолсон удаатай. Өнгөрсөн онд төв банк 15.1 тонн алт худалдан авсан нь 2010 оныхтой харьцуулахад долоо дахин, 2011, 2012 оны худалдан авалттай харьцуулахад бараг тав дахин нэмэгдсэн үзүүлэлт.

Манай улсын хувьд 2005 онд 15.23 тонн алт худалдан авч байсан бол хожим 10 жилийн дараа буюу өнгөрсөн онд 15.1 тонныг авсан юм. Алтны салбарт татварын хөнгөлөлт үзүүлж, бодлогын түвшинд төрөөс дорвитой дэмжсэн нь тушаалт болон уг худалдааг “шилэн” болгоход нөлөөлсөн гэдгийг тус салбарынхан хэлж байсан.

Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, Монголбанк түүнээс эрх олгосон банкинд худалдсан алтанд ашигт малт малын нөөц ашигласны төлбөрийн хэмжээг 2.5, нэмэлт төлбөрийн хэмжээг 0 хувьтай тэнцүү байхаар заасан. Хууль 2014 оны эхний сараас хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд энэ үеэс алт

худалдан авалт эрс өссөн дүнтэй гарчээ.

Хуульд өөрчлөлт орсноор хоёр жил дараалан алт тушаалтын хэмжээ нэмэгдсэн. Энэ онд ч ялгаагүй алтны тушаалтын хэмжээ эрс нэмэгдэх хүлээлттэй байна. Мөн дэлхийн зах зээлд сүүлийн жилүүдэд алтны үнэ өсөж байгаагаас хамаарч

тушаалтын хэмжээ ч нэмэгдэж байгааг зарим тайланд тодотгох болсон. Монголбанкны Мөнгөн тэмдэгт, үнэт зүйлсийн газрын захирал П.Сүхбаатар энэ онд алт тушаалт өнгөрсөн оныхоос илүү гарахаар байгааг дурдсан юм. Мөн гуравдугаар улиралд огцом нэмэгддэг.

Мэргэжлийн хэмээх тодот­голтой Засгийн газар нийт найман төрлийн татвар нэмэгдүүлэх саналыг УИХ­д өргөн бариад байгаа. Уг татварын нэмэгдүүлэх жагсаалтад Монголбанкинд тушаах алтны роялтийн хэмжээг 2.5 хувиас таван хувь болгож нэмэгдүүлэх санал багтсан. Энэ нь алтны тушаалтыг бууруулах, улмаар худалдааг далд хэлбэрт шилжүүлэх сөрөг талтайг Монголын Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн ерөнхийлөгч Н.Алгаа учирласан юм. Валютын нөөцийг нэмэгдүүлэхэд онцгой үүрэг гүйцэтгэж байгаа алтны салбарт өдгөө 80 гаруй аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж.

11

Эдийн засаг

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ

ГАДААД ХУДАЛДАА

АНУ доллар 2231.93

Евро 2494.18

Япон иен 21.82

ОХУ рубль 34.40

БНХАУ юань 334.22

БНСУ вон 1.99

ВАЛЮТЫН ХАНШ

» ДУУДЛАГА ХУДАЛДАА

12 Сая ам.доллар. Монгол-банкинд арилжааны банкууд 2230-2237 төгрөгийн ханшаар 12.8 сая ам.доллар худалдах санал мягмар гарагт ирүүлжээ. Төв банк энэ өдөр 2230 төгрөгийн хаалтын ханштайгаар 12 сая ам.доллар банкуудаас худалдаж авсан байна.

» ИПОТЕК

13.8 Хувь. Банкуудын өөрийн эх үүсвэрээр олгосон зээлийн жигнэсэн дундаж хүү 13.8 хувьтай тэнцлээ.

» ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ“Оюутолгой” компани энэ он гарсаар боловсрол, сургалтын хөтөлбөрүүдэд ойролцоогоор 49 мянган ам.доллар зарцуулжээ.

АРИЛЖАА

33.1 Мянга. Монголын хөрөнгийн биржийн мягмар гарагийн үнэт цаасны арилжаагаар нэг болон хоёрдугаар ангилалд бүртгэлтэй 13 хувьцаат компанийн нийт 33.1 мянган ширхэг хувьцааг арилжжээ. Энэ өдөр Хөрөнгийн биржийн индекс 847.34 нэгж болж 0.04 хувиар буурсан байна.

» УУЛ УУРХАЙ

130 Хувь. “Энержи Ресурс” компанийн үйл ажиллагааны орлого энэ оны эхний хагаст өнгөрсөн мөн мөн үетэй харьцуулахад 130 хувиар буурчээ.

» ЯПОН

0.1 Хувь. Японы ажилгүйдлийн түвшин энэ оны долдугаар сард гурван хувь болж, 0.1-ээр буурчээ. Энэ нь сүүлийн 21 жилийн хамгийн доод түвшинд тооцогдож байна.

» АНУ

0.4 Хувь. АНУ-ын хөдөлмөрийн зах зээл сэргэж эхэлснээр америкчуудын зарцуулалт өнгөрсөн сард нэмэгдсэн дүнтэй гарч, сүүлийн дөрвөн сар дараалан өссөн үзүүлэлттэй гарав. Тодруулбал, долдугаар сард 0.4 хувиар өсөж, нийт худалдан авалт 0.3-аар нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байна.

» САНХҮҮГИЙН ТОЛЬБодит үйлчилж буй хүү-Ef-fective interest rate-Хүү бодох давтамжийн нөлөөг оруулсны дараах зээлд төлж буй, эсхүл хөрөнгө оруулалтад авч буй хүү. Бодит үйлчилж буй хүү нь зээлийн нэрлэсэн хүүгээс өндөр байдаг. Нөгөө талаас нийлмэл хүүтэй санхүүгийн бүтээгдэхүүний бодит хүүгийн өгөөжийг харуулсан үзүүлэлт.

ЗГМ ТОВЧХОН

Алтны тушаалт нэмэгдэх хүлээлттэй байнаМонголбанк сүүлийн гурван жилд 36.43 тонн алт худалдан авчээ

Баяртогтох@bayartogtokhZGM

Т.ЭлисаШинжээч

Д.Хаш-ЭрдэнэШинжээч

Монголбанк өнгөрсөн онд 13 тонн алт гадагш экспортолж, мөнгөн дүнгээр 420 орчим сая ам.доллараар валютын нөөцөө нэмэгдүүлж байсан. Тэгвэл оны эхний хагас жилд төв банк 6.47 тонн алт худалдан авчээ. Энэ нь өнгөрсөн оны эхний хагас жилд худалдан авсан алтны хэмжээтэй харьцуулахад 1.7 дахин нэмэгдсэн дүн юм. Гадаад валютын улсын албан нөөцийг нэмэгдүүлэх дотоодын эх үүсвэрүүдийн нэг нь алт худалдан авалт байдаг. Энэ утгаараа манай улсын эдийн засагт алтны салбар чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хэвээр.

Төв банкны хувьд дотоодын алт олборлогч аж ахуйн нэгж, байгууллага болон иргэдээс худалдан авсан алтаа гадаадад олон улсын жишигт хүргэн цэвэршүүлэн мөнгөжүүлж, валютын улсын нөөцийг нэмэгдүүлж ирсэн. Алттай байна гэдэг нь улс валюттай гэсэн үг. Тиймээс эдийн засаг эмзэг үед алтны салбар орлогын голлох эх үүсвэр болсоор байгааг 1990 болон 2000 оны эхэн үеийн нөхцөл байдал харуулдаг. Монголбанк 2014 оноос хойш энэ оны долдугаар сарын 30­ныг хүртэл нийт 36.43 тонн алт авчээ. Тоймлон хэлбэл, 24 сар хүрэхгүй хугацаанд шар металлын бизнес

Монголбанк 2014 оноос хойш нийт

36.43 тонн алт худалдан авчээ

С.Батсайхан / ЗГМ©

2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466)

ХӨРШЗГМ: ИНФОГРАФИК

ҮНДЭСНИЙ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ

ОХУ-д улаанбуудайн ханш өслөөИнфляцийн түвшин, хувь

2015. VII 2016. VIIЖилийн өөрчлөлт

Оны эхнээс

Сарынөөрчлөлт

6.9 0.9

3.3 2.3

0.0 -0.6

Инфляци нь үнийн ерөнхий түвшний өөрчлөлтийг харуулах бөгөөд хэрэглээний

бараа, үйлчилгээний индекс (ХҮИ)-ээр, “хувь”-иар илэрхийлэгдэнэ.

ИНФЛЯЦИЙН ТҮВШИНсарын өөрчлөлт, сүүлийн таван жилийн долдугаар сард, хувь

0.6

-0.6Хамгийн их бууралт2016 VII Хамгийн их өсөлт

2012 VII

Үндэсний статистикийн хороо©

» 553 аж ахуйн нэгж, байгууллага болон 789 иргэнээс нийт бохир жингээр 4.61 тонн алт тушаасан байна. » Алтны салбар уул уурхайн үйлдвэрлэлийн 9.6 хувийг бүрдүүллээ.

» Алтны роялтийн хэмжээг 2.5 хувиас таван хувь болгож нэмэгдүүлэхээр УИХ хэлэлцэнэ.

Дотоодын цүнхний борлуулалт тааруу байна

ВВМ©

Сурталчилгаа

12 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ 2016.08.31, ЛХАГВА ~ №188 (466)