บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาครงน เปนการวจยแบบกงทดลอง แบบกลมเดยววดกอน และหลงการทดลองโดย ศกษาผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวตอความเครยดในการดแลของผดแลผทเปนโรคจตเภท ผศกษาไดท าการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของในหวขอตอไปน

1. โรคจตเภทและการดแลรกษา 1.1 ความหมายโรคจตเภท 1.2 ลกษณะอาการของโรค 1.3 การด าเนนโรค 1.4 ปจจยของการเกดโรค 1.5 การรกษา 1.6 การดแลผทเปนโรคจตเภทโดยผดแล

2. ความเครยดในการดแลของผดแลผทเปนโรคจตเภท 2.1 ความหมายของความเครยด 2.2 ปจจยทท าใหเกดความเครยดในการดแล 2.3 ผลกระทบจากการดแล 2.4 การประเมนความเครยดในการดแล 2.5 การชวยเหลอผดแลทมความเครยด

3. โปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว 3.1 แนวคดการดแลผปวยจตเวชทบาน 3.2 แนวคดการพฒนาทกษะการดแลผปวยจตเวชทบาน 3.3 เนอหาของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว 3.4 ผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวตอความเครยดในการดแล

ทเปนโรคจตเภท 3.5 การดแลผดแลผทเปนโรคจตเภทของโรงพยาบาลนานอย จงหวดนาน

10

โรคจตเภทและการดแลรกษา

ความหมายโรคจตเภท

โรคจตเภท (Schizophrenia) เปนโรคทมความผดปกตของกระบวนการคด (thought process) โดยไมมพยาธทางสมอง (Bleuler, 2008) ซงมความแปรปรวนของความคด ภาษา การสอสาร อารมณ และพฤตกรรม ซง มกมการด าเนนโรคแบบเรอรง และท าใหมการเสอมถอยของการท าหนาทหลายๆดาน เชน การดแลตนเอง การประกอบอาชพ และการท าหนาทของสงคม (สมพร รงเรองกจ, 2546) ผปวยสวนใหญเรมมอาการในชวงวยรน หรอวยผใหญตอนตน ในเพศชายและเพศหญงพบไดพอๆกน เมอเปนแลวมกไมหายขาด สวนใหญอาการก าเรบเปนชวงๆ (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนนชย, 2548)โดยมความชกรอยละ 1 ของประชากรโลก (Sadock & sadock, 2003) ลกษณะอาการของโรค

อาการของโรคจตเภทสามารถแบงออกไดเปนสองกลมอาการใหญๆ คอ อาการดานบวก และอาการดานลบ (มาโนช หลอตระกล และ ปราโมทย สคนชย, 2548) ไดแก

กลมอาการดานบวก (positive symptoms) ซงแสดงออกในดานความผดปกตของความคด การรบร การตดตอสอสาร และพฤตกรรมไดแก

1. อาการหลงผด (delusion) อาการหลงผด ชนดทพบบอย ไดแก หลงผดคดวาตนเองถกปองราย ถกกลนแกลง (persecutory delusion) หลงผดคดวาพฤตกรรมของคนอนหรอเรองราวตางๆทเกดในโทรทศน วทย เปนไปเพอสอความหมายถงตนเอง (delusion of reference) หลงผดคดวาตนเองมอ านาจพเศษหรอเปนบคคลส าคญ (grandiose delusion) คดวาความคดของตนเองกระจายนอกตว ท าใหคนรอบขางรหมดวาความคดของตนเองกระจายออกนอกตว ท าใหคนรอบขางรหมดวาตนเองคดอะไร (thought broadcast) เปนตน

2. ประสาทหลอน (hallucination) อาการทางประสาทหลอน ทพบบอยคอ หแวว พบในผปวยโรคจตเภท รอยละ 75 โดยเสยงแววทไดยนเปนเรองเปนราวทชดเจน อาการ ประสาทหลอนทมน าหนกในการวนจฉย ไดแก ไดยนเสยงคนพดกนในเ รองของผ ปวย (voice disscussion) เสยงวจารณพฤตกรรมของผปวย (commenting)

11

นอกจากนยงมกลมอาการดานพฤตกรรมแปลกแยก แตกตางจากเดม และการพดไมตอเนอง (disorganized behavior & disorganized speech) และมพฤตกรรมทแสดงออกผดไป จากเดม (inappropriate or bizarre behavior) เปนพฤตกรรมทไมเหมาะสมหรอพฤตกรรมทผปวยไมเคยปฏบตมากอน และพฤตกรรมแบบคาทาโทเนย (catatonia) อาการนมกพบในผปวยซงเกดอาการเฉยบพลน โดยมลกษณะอาการดงน

1. พฤตกรรมแบบคาทาโทเนย สตปอ (catatonia stupor) ผปวยไมเคลอนไหวเลย ไมพดไมรบรความเปนไปของภาวะแวดลอม

2. พฤตกรรมแบบคาทาโทเนย รจดต (catatonia rigidity) แขนขาของผปวยเกรงแขงอยตลอดเวลา

3. พฤตกรรมแบบคาทาโทเนย เนกเกตวซม (catatonia negativism) ผปวยจะตอตาน และท าตรงขามค าสง

4. พฤตกรรมแบบคาทาโทเนย โพสตลง (catatonia posturing) ผปวยอยในทาใดทาหนง เปนเวลานานๆ

5. พฤตกรรมแบบคาทาโทเนย เอกไซดเมนท (catatonia excitement) ผปวยมอาการวนวาย คลมคลง

กลมอาการดานลบ (negative symptoms) เปนภาวะทผปวยขาดในสงทคนทวๆไปควรม อาการเหลานเชน

1. พดนอย หรอไมพด (alogia) แสดงออกโดยการตอบค าถามส นๆใชค าพดนอย ไมสนใจทจะตอบ

2. อารมณเฉยเมย (affective flattening) การแสดงออกทางอารมณลดลงอยางมาก สหนาของผปวยเรยบเฉย ไมมการสบตา วธการตรวจอาการน คอสงเกตดขณะทผปวยมปฏสมพนธกบผอน

3. ขาดความสนใจในกจกรรมทกชนด (avolition) เฉลยชาลง ผปวยไมสามารถรเรมในการท ากจกรรม ผปวยจะนงอยเฉยๆ เปนเวลานานๆ โดยไมท าอะไรเลย

4. ไมมกจกรรมทสนกสนาน (a sociality) โดยสรปอาการแสดงของโรคจตเภท แบงเปน 2 กลม คอ 1) อาการดานบวก มกพบใน

ระยะอาการก าเรบ ซงมความผดปกตคอ อาการหลงผด ประสาทหลอน ความผดปกตดานค าพด และพฤตกรรม 2) อาการดานลบ มกพบในระยะหลงของโรค เปนภาวะทผปวยขาดในสงทคน

12

ทวๆไปควร อาการเหลานไดแก พดนอย หรอไมพด (alogia) อารมณเฉยเมย (affective flattening) ขาดความสนใจในกจกรรมทกชนด (avolition) ไมมกจกรรมทสนกสนาน (a sociality)

การด าเนนโรค

ลกษณะของผทเปนโรคจตเภทนน จะเรมมอาการแบบคอยเปนคอยไป (Kaplan &

Sadock,1995) ผดแลจะไมทนสงเกตเหนการเปลยนแปลงในตวผปวยชดเจนนกจนกระทงมอาการดานบวกเกดขนจงมาพบแพทย ท าใหการพยากรณโรคไมคอยด มอาการก าเรบซ าบอย และ เปนเรอรง บคลกภาพ และพฤตกรรมเสอมลงเรอยๆท าให การดแลผปวยโรคจตเภท คอนขางยงยากซบซอนกวา โรคโดย ทวๆไป

การด าเนนของโรค แบงออกเปน 3 ระยะ ดงน (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2548)

1. ระยะเรมมอาการ (prodromal phase) ผปวยจะมอาการแบบคอยเปนคอยไป สวนใหญ มกมปญหาในดานหนาทความรบผดชอบ หรอดานสมพนธภาพ การเรยน หรอ การท างานแยลง บางครงมพฤตกรรมทดแลวแปลกๆ แตไมถงกบผดปกต คนใกลชดมกเหนวา ผปวยเปลยนไปจากเดม ระยะเวลาชวงนไมแนนอนโดยเฉลยนานประมาณ 1 ป จงแสดงอาการชดเจนขน

2. ระยะอาการก าเรบ (active phase) สวนใหญอาการจะก าเรบ เมอผปวยเผชญกบความเครยดกดดนดานจตใจ เปนระยะทผปวยมอาการทางจตอยางเหนไดชดเจน ซงสวนใหญมกเปนกลมอาการดานบวก หรอมการแสดงออกทเกนสภาพจตปกตคอ มอาการหลงผด ประสาทหลอน ความผดปกตของค าพด และความผดปกตของพฤตกรรม

3. ระยะอาการหลงเหลอ (residual phase) อาการจะคลายคลงกบระยะเรมมอาการแตอาการจะไมรนแรงเทาระยะอาการก าเรบ ในระยะนผปวย อาจมอาการก าเรบ เมอมความกดดน ดานจตใจ อาการก าเรบทพบบอย เชน การนอนหลบผดปกต แยกตวเอง วตกกงวล หงดหงด คดฟงซาน และมกเชอมโยงเหตการณ ตางๆเขาตนเอง ผทเปนโรคจตเภท ถามการกลบเปนซ าบอย จะมอาการหลงเหลอมากขน

ส าหรบผ ท เ ปนโรคจตเภท ทมารบบรการในโรงพยาบาลนานอย จงหวดนาน มลกษณะการด าเนนโรคทง 3 ระยะคอ ระยะเรมมอาการ ระยะอาการก าเรบ ระยะอาการหลงเหลอโดยกลมผปวยทกลบไปอยบานในชวงเรมแรกทออกจากโรงพยาบาลอาจมอาการหลงเหลออยบางโดยเฉพาะอาการดานลบ ผทเปนโรคจตเภท มกไมสามารถชวยเหลอตนเองไดเหมอนเดม ดงนน

13

ผดแลตองรบหนาทในการดแลชวยเหลอผทเปนโรคจตเภท อยางตอเนองจากผดแล เพอเปนการฟนฟสภาพผปวย และปองกนไมใหอาการของผปวยกลบเขาสระยะของอาการก าเรบอก

ปจจยของการเกดโรค

โรคจตเภทเปนความเจบปวยทสลบซบซอนมาก สาเหตทท าใหเกดโรคจตเภท ยงไมมค าตอบทชดเจน แตเปนทยอมรบกนทวไปวา โรคจตเภทไมไดเกดจากสาเหตใดสาเหตหนง เพยงอยางเดยว แตเกดหลายปจจยรวมกน ผปวยแตละรายอาจไดรบอทธพลจากปจจยแตละอยาง ไมเทากน และบางรายกบอกสาเหตไดยากมาก (เกษม ตนตะผลาชวะ, 2544)

จากทบทวนวรรณกรรม พบวามปจจยหลายดานทสมพนธกบการเกดโรคดงน 1. ปจจยทางดานชวภาพ (biological factor)

1.1 ดานพนธกรรม เชอวา โรคจตเภทถายทอดทางพนธกรรม พบวาญาตพนองใกลชด มโอกาสปวยดวยโรคจตเภทสงกวาประชาชนทวไป จากการศกษาพบวา รอยละ12 พบในเดกทมบดา หรอมารดาปวยเปนโรคจตเภท รอยละ 40 พบในบตรททงบดา และมารดาปวยเปน โรคจตเภท และพบในพนองรวมบดา มารดากบผปวยไดรอยละ 8 (มาโนช หลอตระกล และ ปราโมทย สคนชย, 2548; Kaplan & Sadock, 1995) และจากการศกษา เรองการรบเปน บตรบญธรรม พบวาเดกซงเกดจากครอบครวของผปวยจตเภท แตไดรบการเลยงดโดยครอบครวทไมมผปวยดวยโรคน มอตราการเกดโรคสงกวากลมควบคม คอ เดกทไมไดเกดจากพอแมทเปน โรคจตเภท และจากการศกษาครอบครวยโรปในฝาแฝด พบวา คแฝดชนดไขใบเดยวกน และคแฝดชนดไขคนละใบมความเสยงทจะเปนโรคจตเภทรอยละ 44.30 และรอยละ 18.20 ตามล าดบ (Davison & Neal, 1994)

1.2 ความผดปกตของระบบสารชวเคมในสมอง สมมตฐานโดปามน (dopamine hypothesis) เปนสมมตฐานทยอมรบในปจจบน ซงเชอวาโรคนเกดจากการท สารโดปามนท างานมากเกนไป (dopaminergic hyperactivity) จงท าใหเกดอาการทางจต (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2548)

1.3 ความผดปกตทางกายวภาคของสมอง พบวากายวภาคสมองของผปวยจตเภทมลกษณะสมองผดปกต บรเวณเวนตเคล (ventrical) โตกวาปกต ปกต ซงผปวยเหลาน สวนใหญมอาการดานลบเปนอาการเดน บางรายงานพบวามความผดปกตในระดบเซลลบรเวณลมบค (limbic) และ พลเวนตเคล (periventrical) (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2548)

14

1.4 ความผดปกตทางดานประสาท สรรวทยา พบวาการไหลเวยนของเลอดไปเลยงทสมอง (cerebral blood) และ การไหลเวยนของการเผาผลาญน าตาล (flow glucose metabolism ) ลดลงในบรเวณสมองสวนหนา (frontal lobe) (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2548)

2. ปจจยทางดานจต-สงคม สภาพครอบครวมผลตอการก าเรบของโรค โดยครอบครวของผทเปนโรคทมอาการก าเรบบอย พบวามการใชอารมณตอกนสง (high expressed emotion หรอ high EE) โดยอารมณทมผลตอการเจบปวยทางจตมากทสดไดแก การต าหนวพากษวจารณ (criticism) มทาทไมเปนมตร (hostility) หรอ การเขาไปยงเกยวทางดานอารมณกบผปวยมากเกนไป (emotional overinvolvement) (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2548) นอกจากน ผทเปนโรคจตเภทจะพบมากในสงคมทมเศรษฐานะต า ซงอาจเปนผลกระทบของการเจบปวยจงท าใหเศรษฐานะต า และฐานะยากจนลง มากกวาสาเหตทมาจากเศรษฐานะต ากอนปวยเปนโรคจตเภท (ไพรตน พฤษชาตคณากร, 2542) แตทงนยงมขอสงเกตวาภาวะสงคมและเศรษฐกจในระดบต าอาจเปนปจจยหนงของโรคจตเภทได (สมภพ เรองตระกล, 2542)

สรปไดวาปจจยการเกดโรคจตเภทนนไดแก ปจจยทางดานชวภาพ ซงประกอบดวยดานพนธกรรม ความผดปกตของระบบสารชวเคมในสมอง ความผดปกตทางดานประสาทวทยา สรรวทยา และ ปจจยทางดานจต-สงคม

การรกษา

การรกษาผทเปนโรคจตเภท แพทยจะพจารณาตามความเหมาะสม และอาการของผปวยแตละรายโดยผสมผสานวธการหลายอยางรวมกน สามารถอธบายไดดงน (มาโนช หลอตระกล และ ปราโมทย สคนชย, 2548)

1. การรกษาทางดานชวภาพ ประกอบดวย 1) การรกษาดวยยา ถอวามความส าคญมาก เพราะการรกษาดวยยานน เพอควบคม

อาการดานบวกและสามารถลดการก าเรบซ าของโรคได พบวาผปวยทไมยอมรบประทานยามกมอาการก าเรบซ าอยบอยๆ (มาโนช หลอตระกล และ ปราโมทย สคนชย , 2548)

2) การรกษาดวยไฟฟา (electroconvulsive therapy : ECT) การรกษาดวยไฟฟาในผทเปนโรคจตเภทนนไดผลไมดเทากบการรกษาดวยยา (มาโนช หลอตระกล และ ปราโมทย สคนชย , 2548) แตจะถกพจารณาใหใชในการรกษาผปวยทมอาการรนแรงหรอในผปวยทรกษาดวยยาแลวไมไดผล หรอการออกฤทธของยาคอนขางชาจงจ าเปนตองใชการรกษาดวยไฟฟาควบคกนไป (McGorry, Killackey, Lambert, & Lambert, 2005)

15

2. การรกษาดานจต-สงคม ซงการรกษาทางดานจตสงคมนเปนสวนส าคญของการรกษา เนองจากอาการของผปวยมกกอใหเกดปญหาระหวางตวผปวยเองกบสงคมรอบขาง แมในระยะอาการดขนบางแล ว ปญหาทางด านสงคมกย งคงมอย (มาโนช หลอตระกล และ ปราโมทย สคนชย, 2548) การรกษาทางจตสงคมเปนการดแลผปวยทสอดคลองกบความเจบปวย บรบท และปญหาของผปวย ซงจะชวยใหผปวยจตเภทไดรบการประคบประคองทางจตใจ มคณภาพชวตและมความสามารถ ในการท าหนาทในสงคมดขน รวมทงยงสงผลตอ การฟนฟสภาพของผปวย การกลบเขามารบการรกษาในโรงพยาบาล และ ครอบครวของผปวยจตเภทยงไดรบขอมล และการประคบประคองทางจตใจ เพอสงเสรมใหเกดการดแลผปวยอยางมประสทธภาพดวย (McGorry, Killackey, Lambert, & Lambert, 2005) การบ าบดดานจตสงคมไดแก จตบ าบด (psychotherapy) กลมบ าบด (group therapy) นเวศนบ าบด (milieu therapy) และการใหค าแนะน าครอบครว (psycho education or family counselling)

สรปไดวาการรกษาผทเปนโรคจตเภทนน ม 2 ลกษณะคอ 1) การรกษาทางชวภาพ ซงประกอบดวยการรกษาดวยยา และ การรกษาดวยไฟฟา 2) การรกษาดานจต-สงคม ส าหรบโรงพยาบาลชมชน แพทยจะเปนผพจารณาตามความเหมาะสมวาจะรกษาผปวยดวยวธใดบาง

การดแลผทเปนโรคจตเภทโดยผดแล

ผดแล

จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบความหมายผดแลไดมผใหความหมายผดแลหลายทานดงตอไปน

เดวส (Davis, 1992) กลาววา ผดแล หมายถง ญาตหรอบคคลทใหความชวยเหลอแกผปวยทบาน เปนสมาชกในครอบครวทเปนคสมรส บดามารดา บตร ญาตพนองหรออาจเปนบคคลใกลชดอนๆ

ฮอโรวซซ (Horowitz, 1985) ไดใหความหมายของผดแลไว 2 ลกษณะ ซงจ าแนกตามขอบเขตความรบผดชอบในกจกรรมการดแลและการใหเวลาในการดแลดงน

1. ผดแลหลก หมายถง บคคลทท าหนาทหลกในการปฏบตกจกรรมตอผปวยโดยตรง (give direct care) โดยมงเนนการกระท าเพอตอบสนองความตองการดานรางกาย เชน การดแล ดานความสะอาดของรางกายผปวย การจดเตรยมยาใหผปวย ไดรบยาตามแผนการรกษาของแพทย เปนตนโดยใหการดแลผปวยอยางสม าเสมอตอเนองมากกวาคนอนๆ

16

2. ผดแลรอง หมายถง บคคลอนๆทอยในเครอขายของการดแลมหนาทจดการ ดานอนๆ ซงไมใชการดแลทกระท าตอผปวยโดยตรง เชน เปนธระแทนในการจดหารถพาผปวยไปรบการรกษาทโรงพยาบาล การประสานกบชมชนดานความชวยเหลอ เปนตน โดยอาจปฏบตกจกรรมแทนผดแลหลกในกรณทผดแลหลกไมสามารถกระท าหนาทได หรอใหการชวยเหลอผดแลหลกในการดแลผปวยแตใหเวลาในการดแลนอยกวา

การศกษาครงนผดแลผทเปนโรคจตเภท หมายถง ญาตหรอบคคลในครอบครว ซงเกยวของเปน บดา มารดา สาม ภรรยา บตร พนอง ทท าหนาทหลกในการดแล ชวยเหลอผทเปนโรคจตเภท ทไดรบการวนจฉยวาปวยเปนโรคจตเภท ตามเกณฑการวนจฉยโรคทางจตเวชของสมาคมแพทยอเมรกน (Diagnosis and Statistical of Manual Mental Disorder Forth Edition Text Revision [DSM-IV-TR], 2005) ทพาผทเปนโรคจตเภท มารบการตรวจรกษา ทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลนานอย จงหวดนาน โดยไมไดรบคาจาง หรอคาตอบแทนจากการดแล และมประสบการณการดแลอยางนอย 6 เดอน

ลกษณะการดแลผทเปนโรคจตเภท

โรคจตเภทเปนโรคเรอรง ดงนนการดแลผทเปนโรคจตเภท เปนการดแลทใชระยะเวลา

ทยาวนานและตองใหการดแลทตอเนอง ผดแลจงมบทบาทส าคญในการดแล (ภทราภรณ ทงปนค า และคณะ , 2548)

จากการศกษาวจยเชงคณภาพของ ภทราภรณ ทงปนค า (Tungpunkom, 2000) เรอง Staying in Balance:Skill and Role Development in Psychiatric Caregiving ทสมภาษณเชงลกในมารดาทใหการดแลบตรทปวยเปนโรคจตเภทจ านวน 30 คน ทมารบรการทโรงพยาบาลสวนปรง ผลการศกษาพบวา การชวยเหลอตางๆ ทผดแลสวนใหญตองกระท าตอผทเปนโรคจตเภททบาน ประกอบดวยการดแล 3 ดาน ดงน 1) การดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) การดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค 3) การดแลดานการบรหารยาและผศกษาไดทบทวนวรรณกรรมเพมเตมซงประกอบดวยรายละเอยดการดแลดงน

1. การดแลดานการด าเนนชวตปกต ประกอบดวย 1) การดแลสขอนามยสวนบคคล เชน การทผดแลไดท ากจกรรมทจ าเปนตอการด าเนนชวตประจ าวนใหแกผปวย เชน อาบน า แปรงฟน เปลยนเสอผา การดแลใหไดรบประทานอาหารใหครบ 3 มอ โดยเฉพาะในชวงทผปวยมอาการก าเรบผปวยจะมความพรองในการดแลตนเอง ดานกจวตรประจ าวนเปนอยางมากหรอในชวงทผปวยไดรบผลขางเคยงของยา 2) การดแลดานกจกรรมทเปนประโยชนการใหผปวยไดมสวนรวม

17

ในการท างาน รบผดชอบงานเลกๆ นอยๆภายในบานเปนสงทด ดานการจดการใหผปวยไดมโอกาสท างานทมประโยชน (ยอดสรอย วเวกวรรณ, 2543) เปนการลดเวลาการนอนกลางวนของผปวย และชวยสงเสรมความมคณคาในตวเองของผปวย การชแนะผปวยในเรองใดเรองหนง ควรใหเหตผลประกอบ เพอใหผปวยเขาใจ และปฏบตตามอยางย งยน 3) การดแลดานการปองกนการถกรองเรยนหรอการถกรงเกยจจากบคคลอนอธบายใหผอนเขาใจ เมอผปวยมพฤตกรรมกาวราวทกอใหเกดความเสยหายแกชวต และทรพยสนของผอนจะท าการไกลเกลยเมอผทเปนโรคจตเภทท ารายรางกายผอน (ชฎาภา ประเสรฐทรง, 2543) หรอการรกษาสทธอนชอบธรรมของผปวย การควบคมสงแวดลอม ตลอดจนปจจยตางๆ ทเกยวของกบปญหา

2. การดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค ประกอบดวย 1) การจดการกบอาการทางจตของผทเปนโรคจตเภท ไดแก การสงเกตอาการเตอนทางจตของผทเปนโรคจตเภท วามอาการซม เกบตว หรอไมคอยแสดงออก กระตนใหผทเปนโรคจตเภทมปฏสมพนธกบผอน การแสดงทาทสงบ ไมต าหนและอธบายใหผทเปนโรคจตเภทไดเขาใจในสงทเปนจรงเมอผทเปนโรคจตเภท มอาการหลงผด 2) การจดการกบอาการกาวราวของผทเปนโรคจตเภท ไดแก การขอความชวยเหลอจากเพอนบานเมอผทเปนโรคจตเภทมอาการทางจตจนไมสามารถดแลตนเองไดในขณะทผทเปน โรคจตเภทมอาการทางจตเอะอะโวยวาย อาละวาด กาวราว ควรเกบของมคมทกชนด การขอรอง ใหเพอนบานออกจากสถานการณเมอผทเปนโรคจตเภทจะท ารายและกรณทเพอนบานถกผทเปน โรคจตเภทท ารายกลาวขอโทษและอธบายใหเพอนบานเขาใจเมอผทเปนโรคจตเภทมพฤตกรรม ท ารายผอน 3) การจดการกบอาการเมอผทเปนโรคจตเภทท ารายตนเอง การทผดแลไดใหขอมล เชงประจกษ ใหกบผปวยเกยวกบสภาวะปจจบน ใหเหตผลเพอใหผปวยตระหนกรในสงทก าลงเกดขนจรงโดยการพดคยเพอใหผปวยสงบ (Tungpunkom, 2000)

3. การดแลดานการบรหารยา ประกอบดวย 1) การจดเตรยมยาใหเพยงพอ เชนการนบเมดยาใหเพยงพอจนถงวนนดครงตอไป 2) การดแลดานการใหความรวมมอในการรกษา การใหผปวยไดรบประทานยาครบตามแผนการรกษา คอการเตรยมยาใหผปวยไดกนยาตอหนาผดแลทกครง และจากการทบทวนวรรณกรรมเพมเตมพบวา ผดแลตองกระตนใหผ ทเปนโรคจตเภท ไดรบประทานยาตามแผนการรกษา และเมอมอาการขางเคยงจากการใชยาตองคอยใหความดแลอยางใกลชด และพาไปพบแพทยเพอรบการรกษา (อ าไพพรรณ พมศรสวสด, 2543) 3) การดแลดานการปรบเปลยนยา ตดสนใจเกยวกบการปรบเปลยนยาซงอยภายใตการปรกษาจากจตแพทย รวมทงการจดเกบยาใหปลอดภย จากการน ายาไปใชแบบไมเหมาะสม (Tungpunkom, 2000)

สรปไดวากจกรรมการดแลผทเปนโรคจตเภท ประกอบดวยกจกรรม 3 ดาน ดงน 1) การดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) การดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค 3) การดแลดาน

18

การบรหารยา ซงกจกรรมทง 3 ดานนมความครอบคลมตามความตองการ การดแลของผทเปน โรคจตเภทตามประสบการณตรงของผดแลซงหากผดแลสามารถปฏบตกจกรรมการดแลไดครบถวนจะสามารถสงผลใหเกดการดแลผปวยไดอยางมประสทธภาพ

ความเครยด

แนวคดความเครยด แนวคดความเครยดนนไดมผกลาวถงไวหลากหลายโดยลาซารส และโฟลคแมน

(Lazarus & Folkman, 1984) ไดรวบรวมความหมายและแนวคดเกยวกบความเครยดออกเปน 3 กลมดงน

1. ความเครยดในความหมายของปฏกรยาตอบสนอง (response difinition) หมายถง การทรางกายมปฏกรยาตอบสนองตอสงทท าใหเกดความเครยด (psysiological response) เชน มอสน หวใจเตนเรวขน ความดนโลหตสง กระสบกระสาย เหงอออก กลามเนอเกรง เปนตน

2. ความเครยดในความหมายของสงเราทเขามากระทบบคคล (stimulus difinition) ซงแนวคดนใหความส าคญของสงเรา เหตการณ หรอสงแวดลอมทท าใหเกดการเปลยนแปลงหรอกอใหเกดความตงเครยดในบคคล ซงลาซารส และโฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) ไดแบงสงเราทกอใหเกดความเครยด ออกเปน 4 ประการไดแก 1) สงเราทเกดขนอยางเฉยบพลน ในชวงเวลาทจ ากด (acute, time-limited stressore) 2) สงเราทเกดขนและมผลตอเนอง(chronic intermittent stressore) 3) สงเราทเกดขนเปนครงคราวแตเรอรง (stressor sequence) 4) สงเรา ทเกดขนเรอรง (chronic) การทบคคลตองเผชญกบสงเราภายนอกและสงเราภายในบคคลทมอทธพลตอบคคลน นๆ ซงเปนเหตการณทรนแรงทสดในชวต และเหตการณน นน ามาซงความเครยด ไดแก การสญเสยของรก การหยาราง การถกไลออกจากงาน การตกงานเปนตน ซงมผใหค าอธบายวา ความเครยดเปนสงใดกตามทรบกวนความตองการพนฐานหรอคกคามสภาวะสมดลของรางกาย (Luckman & Sorensen อางใน ประภาศร ทงมผล, 2548)

3. ความเครยดในความหมายของปฏสมพนธเชอมโยงระหวางบคคลกบสงแวดลอม (person environment relationship definition) เปนแนวคดทมองวาความเครยดไมไดขนอยกบบคคลหรอสงแวดลอม แตและสงแวดลอมมอทธพลซงกนและกน การตดสนภาวะเครยดของบคคลนน จะตองผานกระบวนการประเมนคาทางปญญา (cognitive appraisal) วาปฏสมพนธนนมผลกระทบ

19

ตอตนเองและบคคลประเมนวาไมมแหลงประโยชนในการจดการสถานการณ บคคลนนจะประเมนวาเหตการณทเกดขนเปนความเครยด (Lazarus & Folkman, 1984)

ในการศกษาความเครยดน ใชแนวคดความเครยดของ ลาซารส และโฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) ซงมความหมายวา ความรสกของผดแลผทเปนโรคจตเภท ทพาผทเปนโรคจตเภทมารบการตรวจรกษาโรงพยาบาลนานอย จงหวดนาน ทมตอสถานการณการดแล หรอเหตการณตางๆทผดแลตองเผชญ โดยผานการประเมนคาทางปญญาตอสถานการณการดแลนน วาเกนแหลงประโยชนทมอย ท าใหผดแลรสกวาถกคกคาม เปนอนตราย และรบกวนความผาสกของตนเอง

การประเมนคาทางปญญา (cognitive appraisal)

จากแนวคดของ ลาซารส และโฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) กลาววา

การประเมนคาทางปญญา (cognitive appraisal) เปนกระบวนการทเปนพลวตรในการคดพจารณาตดสนความส าคญ และความหมายของเหตการณนนๆ ตอสวสดภาพของตนเอง ความเครยด จะรนแรงมากนอยเพยงใด ขนอยกบการประเมนคาทางปญญาของบคคล และการพจารณาสงเราทมากระทบวามลกษณะเปนอยางไร และมผลท าใหเกดความเครยดหรอไม ซงการประเมนคาทางปญญา แบงออกเปน 3 ลกษณะคอ การประเมนชนดปฐมภม (primary appraisal) การประเมน ชนดทตยภม (secondary appraisal) และ การประเมนซ า (reappraisal)

1. การประเมนขนปฐมภม (primary appraisal) เปนการประเมนสถานการณหรอเหตการณในสภาพแวดลอมของบคคลทวไปไมเฉพาะเจาะจง การประเมนขนนเปนการประเมนสถานการณวาเปนอยางไรซงผลการประเมนออกมาได 3 ลกษณะ คอ

1.1 ไมมความเกยวของกบตนเอง (irrelevant) คอ การทบคคลประเมนวาเหตการณนนไมเกยวกบสวสดภาพของตนเอง บคคลจะผอนคลายไมตองใชความพยายามในการจดการกบเหตการณหรอปรบตว

1.2 มประโยชนและเปนผลดกบตนเอง (benign positive) คอการทบคคลประเมนวาเหตการณทเกดขนเปนผลทางบวกตอตนเอง ท าใหเกดความรสกเปนสข เกดขวญและก าลงใจ

1.3 เกดภาวะเครยด (stress) คอ การทบคคลประเมนวาเหตการณน นตองดง แหลงประโยชนอยางเตมทหรอเกนก าลงของแหลงประโยชนทมอย ซงหากบคคลประเมนเหตการณทเกดขนเปนภาวะเครยดนนม 3 ลกษณะ คอ

20

1.3.1 การคกคาม (threat) เปนการประเมนเหตการณของบคคลทจะเกดขน โดยคาดคะเนวาเหตการณเหตการณทก าลงจะเกดขน จะท าใหเกดอนตรายหรอาจสญเสยเปนการคาดคะเนผลของเหตการณในดานลบ

1.3.2 การทาทาย (challenge) เปนการประเมนเหตการณของบคคลตอเหตการณทคาดวาจะเกดขน โดยคาดคะเนวาผลของเหตการณวาจะไดรบประโยชน จะมความงอกงาม เปนการคาดคะเนถงผลของเหตการณในดานบวก

1.3.3 อนตราย หรอการสญเสย (harm & loss) เปนการประเมนผลของเหตการณทเกดขนในดานลบ หลงเหตการณผานไปแลว ผลของเหตการณกอใหเกดความรสกสญเสยและเปนอนตรายตอบคคลทงดานสมพนธภาพสขภาพหรอความมคณคาในตนเองวาเกดความเสยหายกบชวตและทรพยสน เชนการสญเสยของรกเปนตน

2. การประเมนขนทตยภม (secondary appraisal) เปนการประเมนความสามารถของบคคลตอเหตการณทเกดขนวาจะแกไขอยางไร เชนการตงค าถามเกยวกบตนเองวา ฉนจะท าอะไรไดบางในเหตการณทเกดขน เปนการประเมนความสามารถของบคคลและประเมนความชวยเหลอทจะไดรบวาจะสามารถจดการสงทเกดขนไดหรอไมอยางไร และสามารถใชสตปญญา ความรประสบการณในอดตมาชวยในการประเมนการรบรในเหตการณนนๆ ซงการประเมนวาเปนความเครยดหรอไม เปนความเครยดชนดใด และมความรนแรงมากนอยเพยงใด ขนอยกบปจจย 2 ปจจยคอ

2.1 ปจจยทางดานสถานการณเฉพาะหนา (situational factors) คอความรนแรงของเหตการณทเกดขน หรอความเจบปวยทเปนอนตรายแกชวต เชนการเปนมะเรง บคคลยอมประเมนวาเปนอนตรายและสญเสยอยางมากทงในปจจบนและอนาคต ลกษณะเหตการณนนสามารถท านายไดมากนอยเพยงใดและความไมแนนอนในเหตการณ

2.2 ปจจยดานดานตวบคคล (personal factors) คอความผกพน (committement) ความเชอ และความสามารถทางสตปญญาของบคคล

3. การประเมนซ า (reappraisal) หมายถง เปนการประเมนซ าอกครงภายหลงการประเมนขนปฐมภมและทตยภมแลวเพอพจารณาวาสงคกคามทตนไดรบอยนนวามอยหรอถกก าจดออกไปแลว การประเมนในขนนมการเปลยนแปลงทเกดขนอยางตอเนองตลอดเวลา (dynamic) ทมปฏสมพนธกบสงแวดลอม โดยใชขอมลจากบคคลสงแวดลอมหรอประสบการณครงกอน

ดงนนแนวคดของ ลาซารส และโฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) กลาววาความเครยดเปนปฏสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม ซงบคคลประเมนสถานการณทเกดขนกระทบตอสวสดภาพของตนเอง และบคคลจะใชแหลงประโยชนสวนตนทมอย (resource) ในการ

21

จดการกบสถานการณ ซงถาบคคลมแหลงประโยชนไมเพยงพอ บคคลจะไมสามารถจดการสถานการณนนได บคคลจงประเมนตดสนสถานการณนนวาเปนความเครยด ซงการประเมนตดสน แบงออกเปน 3 ลกษณะคอ การประเมนชนดปฐมภม (primary appraisal) การประเมนชนดทตยภม (secondary appraisal) และ การประเมนซ า (reappraisal)

ปจจยทมผลตอการประเมนสถานการณ

ลาซารส และโฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) ไดแบงปจจยทมอทธพลตอการ

ประเมนสถานการณออกเปน 2 ปจจยคอ ปจจยดานบคคล (personal factors) และปจจยดานสถานการณ (situation factors)

1. ปจจยดานบคคล (personal factors) 1.1 ความยดมนผกพน (commitment) หมายถง การทบคคลใหความหมายหรอให

ความส าคญกบสงหนงสงใดวาเปนสงทมความส าคญและมความหมายตอตนเอง ยงใหความส าคญมากจะมผลท าใหบคคลประเมนสถานการณนนวาคกคามตอตนเองมาก

1.2 ความเชอ (beliefs) หมายถง การทบคคลมความเชอเกยวกบการควบคมสถานการณ นนๆ ความเชอทมผลตอการประเมนคาทางปญญาม 2 ลกษณะคอ

1.2.1 การทบคคลเชอวาตนเองสามารถควบคมสถานการณนนได จะท าใหบคคลประเมนคาทางปญญาวาสถานการณนนมลกษณะทาทาย ท าใหมความกระตอรอรนทจะแกไขสถานการณ

1.2.2 ก า ร ท บ คคล เ ช อ ว า ตน เ อ ง ไม ส าม า รถควบ ค มสถ านก า ร ณ ไ ด ไมสามารถจดการสถานการณใหประสบความส าเรจตามทตนตองการได จะท าใหบคคลประเมนสถานการณนนในลกษณะอนตราย สญเสย หรอคกคาม สงผลใหบคคลประเมนวาสถานการณนนกอใหเกดความเครยดแกตนเอง

2. ปจจยดานสถานการณ (situation factors) 2.1 ความแปลกใหมของสถานการณทบคคลประสบ (novelty) โดยเฉพาะเปน

สถานการณทบคคลไมเคยประสบมากอน ไมสามารถบอกลกษณะหรอทศทางของสถานการณนนได ถาเปนสถานการณทรนแรง หรอวาเปนอนตรายตอชวต บคคลจะประเมนคาทางปญญาโดยการรบรวาเปนอนตราย แตหากสถานการณทแปลกใหมนน ท าใหบคคลไดรบผลประโยชนบคคลนนกจะประเมนคาทางปญญาวาสถานการณนนเปนประโยชน สถานการณแปลกใหมนนจะเปนอนตราย

22

หรอไม ขนอยกบความรเกยวกบสถานการณนน และการเชอมโยงกบประสบการณเดมทจะมผลตอลกษณะการประเมนคาทางปญญาของบคคล

2.2 ความไมแนนอนในเหตการณ (event uncertainty) ถาสถานการณนนมความ คลมเครอไมชดเจน มการเปลยนแปลงตลอดเวลา และไมแนนอน บคคลอาจประเมนคาทางปญญาวาเปนสงคกคามอนตราย หรอสญเสย และบคคลจะประเมนวาเปนความเครยด เชนความไมแนนอนของอาการผปวยซงสวนใหญอาการก าเรบเปนชวงๆ (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนนชย, 2548)

2.3 ความสามารถท านาย หรอคาดการณลกษณะเหตการณ (predictability) คอการทบคคลสามารถ ท านายหรอคาดการณในอนาคตไดวา สถานการณหรอสงแวดลอมท าใหเกดอะไรขนกบตนเองในอนาคต หากบคลนนสามารถท านายไดวาสถานการณนนจะเปนอยางไรในอนาคต บคคลจะประเมนคาทางปญญาวาสถานการณนนท าใหเกดความเครยดนอยกวา การทไมสามารถท านายสถานการณนนได

2.4 ปจจยดานเวลาเปนปจจยทส าคญปจจยหนงทมผลตอการประเมนคาทางปญญา ซงประกอบดวย ชวงเวลากอนเกดสถานการณ (imminence) ชวงเวลาทสถานการณมผลตอบคคล (duration) และการไมทราบวาสถานการณนนจะเกดขนเมอใด (temporal uncertainly)

2.4.1 ชวงเวลากอนเกดสถานการณ (imminence) หมายถงชวงเวลาทคาดการณวาเหตการณนนๆ จะเกดขน โดยทวไป หากชวงเวลากอนเกดสถานการณยงมมาก การประเมนคาทางปญญาของบคคลยงมความซ าซอนมากขน โดยเฉพาะถาสถานการณนนมแนวโนมวากอใหเกดอนตรายหรอไดรบประโยชนมาก

2.4.2 ชวงเวลาทสถานการณมผลตอบคคล (duration) หมายถง ชวงเวลาทบคคลประสบกบเหตการณทกอใหเกดความเครยด การทบคคลตองประสบกบความเครยดเปนเวลานานๆ หรอเรอรงจะท าใหบคคลเกดการเจบปวยทงทางรางกาย และจตใจไดมากขน

2.4.3 การไมทราบวาสถานการณนนจะเกดขนเมอใด (temporal uncertainly) การทบคคลไมทราบลวงหนาวาสถานการณนนจะเกดเมอใด ท าใหบคคลมแนวโนมทจะประเมนคาทางปญญาวาสถานการณนนวาคกคามมากกวาการททราบวาสถานการณนนจะเกดขนอยางแนนอน

สรปไดวาปจจยทมผลตอการประเมนสถานการณคอ 1) ปจจยดานบคคล (personal factors) 2) ปจจยดานสถานการณ (situation factors) กลาวคอ ปจจยดานบคคล (personal factors) ประกอบดวย ความยดมนผกพนและความเชอ

23

และปจจยดานสถานการณ (situation factors) ประกอบดวย ความแปลกใหมของสถานการณทบคคลประสบ (novelty) ความไมแนนอนในเหตการณ (event uncertainty) ความสามารถท านาย หรอคาดการณลกษณะเหตการณ (predictability) และปจจยดานเวลา

ความเครยดในการดแลของผดแลผทเปนโรคจตเภท

ความหมาย ความเครยดจากการดแล หมายถง ความรสกของผดแลผทเปนโรคจตเภท ทมตอ

สถานการณการดแล หรอเหตการณตางๆทผดแลตองเผชญ โดยผานการประเมนคาทางปญญาตอสถานการณการดแล วาเกนแหลงประโยชนทมอย ท าใหผดแลรสกวาถกคกคาม เปนอนตราย และรบกวนความผาสกของตนเอง

ปจจยทท าใหเกดความเครยดในการดแลผทเปนโรคจตเภท

การประเมนตดสนเหตการณในการดแลวาเปนความเครยดหรอไม เปนความเครยด

ชนดใด มความรนแรงมากนอยเพยงใด ซงการประเมนประกอบดวย 2 ปจจยคอ ปจจยดานบคคล (personal factors) และปจจยดานสถานการณ (situation factors) (Lazarus & Folkman, 1984) ดงน

1. ปจจยดานบคคล (personal factors) 1.1 ความยดมนผกพน (commitment) เปนการมองเหตการณทเกดขนวาม

ความส าคญและมความหมายตอตนเองมากนอยเพยงใด ยงมมากกจะท าใหบคคลประเมนสถานการณนนคกคามตอสวสดภาพของตนเองมากการมความยดมนผกพนตอเหตการณนน และการมความยดมนผกพนตอเหตการณน นอาจท าใหเกดแรงผลกดนในการกระท าเพอแกไขสถานการณใหดขน

ในการดแลผทเปนโรคจตเภท สวนใหญผดแลจะเปนบดามารดาของผทเปนโรคจตเภท การทผดแลมความสมพนธทางสายเลอดกบผทเปนโรคจตเภทนน อาจสงผลใหผดแลมความยดมนผกพนทจะดแลผทเปนโรคจตเภทใหดทสด และมความคาดหวงทจะแกปญหาตางๆทเกดกบผทเปนโรคจตเภทเมอไมสามารถดแลผทเปนโรคจตเภทไดตามทคาดหวง สงผลใหผดแลเกดความเครยดไดดงเชนการศกษาของ ศรสดา วนาลสน และคณะ (2546) เรองปญหาทางอารมณและการจดการกบปญหาของผดแลผปวยจตเวชของโรงพยาบาลสงขลานครนทร ผลการศกษาพบวา

24

ผดแลรอยละ 93.25 เปนบดามารดา ซงมความสมพนธตอกนอยางแนนแฟน พรอมทจะท าทกอยางใหลกหายปวย จงพบวาปญหาทางอารมณดานความรสกเปนหวงสงสารมมากทสดถงรอยละ 93.75 กลวผปวยชวยเหลอตวเองไมได และรอยละ 75 พบวาผดแลรสกวตกกงวลเกยวกบอาการของผปวยวาจะรกษาไมหาย และการศกษาของขวญพนมพร ธรรมไทย (2544) เรองความเครยดและรปแบบการเผชญความเครยดของผดแลผปวยจตเวชวยรน พบวาผดแลผ ปวยโรคจตเภททมความเครยดจะมความสมพนธเปนบดามารดาของผปวยเปนสวนใหญ

1.2 ความเชอ (beliefs) เปนความเชอของบคคลวาสถานการณนนสามารถควบคมไดหรอไม ซงถาบคคลเชอวาตนเองไมสามารถควบคมสถานการณได ไมสามารถจดการสถานการณใหประสบความส าเรจตามทตนตองการได จะท าใหบคคลประเมนสถานการณนนในลกษณะอนตราย สญเสย หรอคกคาม สงผลใหบคคลประเมนวาสถานการณนนกอใหเกดความเครยดแกตนเอง กลาวคอการทผดแลเชอวาตนเองไมสามารถควบคมสถานการณการดแลได จะท าใหผดแลประเมนสถานการณนนในลกษณะอนตราย สญเสย หรอคกคาม สงผลใหผดแลประเมนวาสถานการณการดแลนนกอใหเกดความเครยดแกตนเอง ดงการศกษาของ เอออารย สาลกา (2543) ทศกษาเรองความเครยดและรปแบบการเผชญความเครยดของผดแลผปวยจตเภทพบวาผดแลประเมนสถานการณในการดแลวามความเครยดมาก โดยเฉพาะเมอผทเปนโรคจตเภทมพฤตกรรมกาวราว ท ารายผอนของผทเปนโรคจตเภท ซงสถานการณทกอใหเกดความเครยดน เนองมาจากผ ด แล มคว าม เ ช อว า ไม ส าม ารถจดการพฤ ตกรรมก า ว ร าว ท า ร า ยผ อ นของผ ท เ ป น โรคจตเภทจากการทผดแลผทเปนโรคจตเภทขาดทกษะในการดแล

2. ปจจยดานสถานการณ (situation factors) 2.1 ความแปลกใหมของสถานการณทบคคลประสบ (novelty) โดยเฉพาะเปน

สถานการณทบคคลไมเคยประสบมากอน ไมสามารถบอกลกษณะหรอทศทางของสถานการณนนได ถาเปนสถานการณทรนแรง หรอวาเปนอนตรายตอชวต บคคลจะประเมนคาทางปญญาโดยการรบรวาเปนอนตราย แตหากสถานการณทแปลกใหมนน ท าใหบคคลไดรบผลประโยชนบคคลนนกจะประเมนคาทางปญญาวาสถานการณนนเปนประโยชน สถานการณแปลกใหมนนจะเปนอนตรายหรอไม ขนอยกบความรเกยวกบสถานการณนน และการเชอมโยงกบประสบการณเดมทจะมผลตอลกษณะการประเมนคาทางปญญาของบคคล

2.2 ความไมแนนอนในเหตการณ (event uncertainty) ถาสถานการณนนมความคลมเครอไมชดเจน มการเปลยนแปลงตลอดเวลา และไมแนนอน ท าใหไมสามารถคาดเดาหรอท านายเหตการณไดแนชดวาจะเกดอะไรขน ท าใหบคคลประเมนคาทางปญญาวาเปนสงคกคามอนตราย หรอสญเสย และบคคลจะประเมนวาเปนความเครยด เชนความไมแนนอนของอาการ

25

ผปวยซงสวนใหญอาการก าเรบเปนชวงๆซงไมสามารถบอกไดวาอาการจะเกดขนในระยะเวลาใด (มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย, 2548) ท าใหผดแลผทเปนโรคจตเภทเกดความเครยดได สอดคลองกบการศกษาของ ประหยด ประภาพรหม (2539) ทศกษาเรองการรบรความไมแนนอนในการเจบปวยและพฤตกรรมเผชญความเครยดของญาตผปวยโรคจตเภท ผลการศกษาพบวา การรบรความไมแนนอนในการเจบปวยดานความคลมเครอเกยวกบความเจบปวยและดานการไมสามารถท านายการด าเนนและพยากรณโรคมความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมความเครยดแบบมงแกปญหา และแบบมงแกอารมณ อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 การเจบปวยดวยโรคจตเภทจะเปนการเจบปวยทไมสามารถคาดเดาไดวาจะมอาการก าเรบเมอใด ผดแลเกดความคลมเครอไดมาก ผดแลจงเกดความเครยดมากสมพนธกบความคลมเครอของการเจบปวย

2.3 ความสามารถท านาย หรอคาดเดาสถานการณ (predictability) หากบคคลสามารถท านายไดวาสถานการณจะเปนอยางไรในอนาคต บคคลจะประเมนคาทางปญญาวาสถานการณนนท าใหเกดความเครยดนอยกวาการทไมสามารถท านายสถานการณได กลาวคอหากผดแลไมสามารถท านายสถานการณการดแลได จะท าใหผดแลประเมนคาทางปญญาวาสถานการณการดแลนนกอใหเกดความเครยด ดงจะเหนไดวาผดแลผปวยจตเวชผใหญคอมอาการรอนรมกลมใจไมรวาจะเกดอะไรขนกบผปวย และใครจะเปนคนดแลผปวยในอนาคต (Doornbos ,1997) และพอแมผดแลผปวยจตเภทอาการรนแรงมาก มความกลมใจเกยวกบการเปนอยของผปวยในอนาคตกลววาจะไมมคนดแลผปวยเมอตนเสยชวตไปแลว (Czuchta และ MacCay, 2001)

2.4 ปจจยดานเวลา เปนปจจยทส าคญปจจยหนงทมผลตอการประเมนคาทางปญญา ซงสถานการณการดแลทเกดขนแบบเฉยบพลน โดยการไมทราบวาสถานการณนนจะเกดขนเมอใด (temporal uncertainly) กลาวคอการทผดแลไมทราบลวงหนาวาสถานการณนนจะเกดเมอใด ท าใหผดแลมแนวโนมทจะประเมนคาทางปญญาวาสถานการณนนวาคกคาม เชนความไมแนนอนของอาการผปวย ซงสวนใหญผทเปนโคจตเภทมกอาการก าเรบเปนชวงๆโดยเฉพาะในระยะก าเรบแบบเ ฉ ย บพลน ซ ง ไ ม ส า ม า ร ถบ อก ได ว า อ า ก า ร จ ะ เ ก ด ข น ใ น ร ะ ย ะ เ ว ล า ใ ด ( ม า โนช หลอตระกล และปราโมทย สคนนชย, 2548) ซงผแลตองคอยดแลอยางใกลชด และผดแลไมมความร ไมมทกษะในการดแล มผลท าใหผดแลผทเปนโรคจตเภทไมสามารถจดการกบพฤตกรรมดงกลาวได ท าใหผดแลประเมนสถานการณการดแลวากอใหเกดความเครยด

สรปไดวาปจจยทมผลตอความเครยดในการดแลคอ 1) ปจจยดานบคคล (personal factors) และปจจยดานสถานการณ (situation factors) ซง ปจจยดานบคคล (personal factors) ประกอบดวย ความยดมนผกพน ความเชอ กลาวคอถาผดแลมองเหตการณทเกดขนวามความส าคญ

26

หรอมความหมายตอตนเอง และมความยดมนผกพนตอเหตการณนนมาก และถาผดแลเชอวาสถานการณการดแลนนตนเองไมสามารถควบคมได จะท าใหผดแลประเมนสถานการณการดแลนนในลกษณะอนตราย สญเสย หรอคกคาม สงผลใหผดแลประเมนวากอใหเกดความเครยดแกตนเอง สวนปจจยดานสถานการณ (situation factors) ประกอบดวย ความแปลกใหม ของสถานการณทบคคลประสบ (novelty) โดยเฉพาะเปนสถานการณทบคคลไมเคยประสบมากอน ไมสามารถบอกลกษณะหรอทศทางของสถานการณนนได ถาเปนสถานการณทรนแรง หรอวาเปนอนตรายตอชวต บคคลจะประเมนคาทางปญญาโดยการรบรวาเปนอนตราย และถาสถานการณการดแลไมแนนอนไมสามารถคาดเดาไดแนชดวาจะมเหตการณเกดขนเมอใด และสถานการณการดแลเกดขนในระยะเวลาทเรงดวนมผลตอการตดสนใจอยางเรงรบโดยเฉพาะเหตการณทสอเคาวา จะเปนอนตรายตอผดแลหรอมโอกาสทจะควบคมไมได ท าใหผดแลประเมนวาคกคามตอตนเองมาก ผดแลจงประเมนวาการดแลนนกอใหเกดความเครยด

ผลกระทบจากการดแลผทเปนโรคจตเภท

จากการทผดแลไดท าหนาทในการดแลผทเปนโรคจตเภท ซงใชระยะเวลาดแลนาน

และตอเนอง สงผลกระทบตอผดแล ดงน ผลกระทบดานรางกาย เนองจากผทเปนโรคจตเภทมอาการเรอรงตองไดรบการดแลใน

เรองกจวตรประจ าวน การดแลผทเปนโรคจตเภท ซงสวนใหญผทเปนโรคจตเภทมกมอาการก าเรบเปนชวงๆ ผดแลตองคอยเฝาสงเกตและระวงทจะเกดขนท าใหผดแลไดรบการพกผอนไมเพยงพอ สงผลใหรางกายออนเพลย ท าใหเกดอาการเบออาหาร นอนไมหลบ บางรายมอาการเจบปวย ดงเชนการศกษาของ เอออารย สาลกา (2543) ทศกษาเรองความเครยดและการเผชญของความเครยดของผดแลผปวยจตเภท โดยศกษาผดแลผปวยโรคจตเภท ทมารบการรกษาทโรงพยาบาลศรราช โรงพยาบาลศรธญญา โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา จ านวน 260 คน พบวา ลกษณะความเครยดของผดแลทปรากฏอาการทางดานรางกาย คอ ผดแลมอาการนอนไมหลบ ออนเพลย ท าใหมภาวะสขภาพทรดโทรม และจากการศกษาของ รชน อปเสน (2541) ทศกษาเรองบทบาทและภาระของญาตผดแลผปวยจตเภททบานทพาผปวยจตเภทมารบการรกษาในแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลนครพนม จ านวน 10 คน ซงรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณเชงลกและการสงเกต พบวา ญาตผดแลสวนใหญ รบประทานอาหารไดนอย เหนอยออนเพลย และไดรบบาดเจบจากการถกผปวยท ารายรางกาย เนองจากผปวยจตเภททพฤตกรรมทรนแรง

27

ผลกระทบดานจตใจ การดแลผทเปนโรคจตเภททมพฤตกรรมทผดปกต เปนเวลานานผดแลตองเผชญปญหาตางๆในการดแลผ ท เปนโรคจตเภท และท าให ผ ดแลมความทกขใจ คบของใจ (Ip & Mackenzie, 1998) มความรสกทอแท เบอหนาย (Hoyert & Seltzer, 1992) มอาการซมเศรา เครยด และกงวลใจ (Doornbos, 2002) ผดแลบางรายมความวตกกงวล มภาวะซมเศรา เกดความเครยด ซงสอดคลองกบการศกษาของ ชวนชม วงศไชย (2546) ศกษาเรองภาวะซมเศราในผดแลผทเปนโรคจตเภท พบวา รอยละ 78.26 ของผดแลผทเปนโรคจตเภทมภาวะซมเศรา ยงไปกวานนพบวามารดามภาวะซมเศราเนองจากความเครยดในการดแลผทเปนโรคจตเภทในชวตประจ าวน (Hobbs ,1997) และจากการศกษาของ ณฐยา พรหมบตร (2545) ศกษาสขภาพจตของผดแลผทเปนโรคจตเภทจ านวน 380 ราย พบวาผดแลผทเปนโรคจตเภทรอยละ 31.6 มปญหาสขภาพจต และ มแนวโนมทเกดความผดปกตทางจตเวช นอกจากนมการศกษาของ ศรสดา วนาลสน และคณะ (2546) ศกษาเรองปญหาทางอารมณ และการจดการกบปญหาของผดแลผปวยจตเวช โรงพยาบาลสงขลานครนทร พบวาในการดแลผปวยจตเวชท าใหผดแลมอาการหงดหงดโกรธ มความเครยด สอดคลองกบการศกษาของ เอออารย สาลกา (2543) ทศกษาเรองความเครยดและการเผชญของความเครยดของผ ดแลผ ปวยจตเภท โดยศกษาผ ดแลผ ปวยโรคจตเภท ทมารบการรกษาทโรงพยาบาลศรราช โรงพยาบาลศรธญญา โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา จ านวน 260 คน พบวา ผดแลมความเครยดมากทสด เมอผทเปนโรคจตเภทมพฤตกรรมท ารายผอน

ผลกระทบทางดานสงคม จากการทผดแลตองเผชญกบอาการผดปกตของผทเปนโรค จตเภททงดานความคด อารมณ และพฤตกรรม มผลตอการด าเนนชวตของผดแล ท าใหผดแลไมสามารถท าหนาทตามบทบาทในครอบครวไดอยางสมบรณ (Ip & Mackenzie, 1998) ความสมพนธกบญาตพนองหางไปมเวลาอยรวมกบครอบครวนอยลง การเขารวมกบกจกรรมในชมชนนอยลง (เอออาร สาลกา, 2545) ท าใหผดแลมเวลาพบปะเพอนฝงลดลง (มนตร อมรพเชษฐกล และ พรชย พงษสงวนสน, 2544) ยงไปกวานน พบวาผดแลมการเชญเพอนบานมาสงสรรคทบานนอยลง (ปทมา ทพเสรผไท, 2534)

ผลกระทบทางดานเศรษฐกจ ผทเปนโรคจตเภทผปวย ตองใชระยะเวลายาวนานในการรกษา ซงผทเปนโรคจตเภทบางรายไมท างานบานหรองานประจ า ท าใหผดแลเสยคาใชจายในครอบครวเพมขน จากคารกษาพยาบาลทเปนคาเดนทาง คาใชจายสวนตวของผทเปนโรคจตเภท จงเปนภาระหนกและยงยากส าหรบผดแลทมฐานะทางเศรษฐกจปานกลาง หรอต า ดงเชน การศกษาของ มนตร อมรพเชษฐกล และ พรชย พงศสงวนสน (2544) ศกษาเรอง การรกษาพยาบาลผปวย จตเภทตามการรบรของครอบครว พบวามผปวยจตเภทท าใหครอบครวมรายจายมากขนในการรกษาพยาบาล รายไดของสมาชกคนอนๆลดลง และหลายครอบครวตองประสบปญหาทาง

28

เศรษฐกจ เนองจากคารกษาพยาบาลและคาเดนทาง (Laidlaw et al., 2002) ยงไปกวานนการศกษาของ ประไพศร บรณางกร (2538) เรองการศกษาความวตกกงวลของญาตผปวยโรคจต พบวา ปจจยความวตกกงวลของญาตตอผปวยโรคจตมากทสดคอ เสยคาใชจายเพมขนเปนคาเดนทาง คายา และญาตขาดรายได เมอตองพาผปวยมาพบแพทย หรอสมาชกคนใดคนหนงในครอบครวตองหยดงานมาดแลผปวยท าใหขาดรายได ซง สอดคลองกบ การศกษาของ เลศฤทธ บญชาการ (2544) ทศกษาเรองความเครยด การเผชญกบความเครยดของครอบครวทใหการดแลผปวยจตเภทในชมชนเขตอ าเภอเมอง จงหวดนครพนม พบวา สวนใหญครอบครวมความเครยดภายในครอบครวทางดานเศรษฐกจมากทสด ซงท าใหครอบครวขาดรายไดจากการประกอบอาชพของสมาชกในครอบครวเนองจากตองมาดแลผปวย รอยละ 36.8 ยงไปวานนจากการศกษาของ เอออารย สาลกา (2543) ทศกษาเรองความเครยดและการเผชญของความเครยดของผดแลผปวยจตเภท พบวา สถานการณทท าใหผดแลเกดความเครยดและพบไดบอยๆ ไดแก สถานการณทตองรบภาระคาใชจายใชชวตประจ าวนผปวย และการทตองรบภาระคาใชจายในการรกษาพยาบาลผปวย

จะเหนไดวาการดแลผปวยโรคจตเภทนนสงผลกระทบตอผดแล ทงใน ดานรางกาย จตใจ สงคม และดานเศรษฐกจโดยเฉพาะทางดานจตใจ ซงอาจท าใหสงผลกระทบไปยงดานอนๆตามมา โดยเฉพาะความเครยด ดงนนการประเมนวาผดแลมความเครยดหรอไม จงเปนสงทตองกระท าเพอจะไดใหการชวยเหลอตอไป

การประเมนความเครยดในการดแล

ความเครยดมลกษณะทซ าซอน และเปนปรากฏการณทเกดขนในรางกายของบคคล ซง

เราไมสามารถจบตองไดหรอวดไดโดยตรง แตเนองจากเมอบคคลเกดความเครยดกจะมปฏกรยาตอบสนอง โดยมการแสดงออกทงรางกายและจตใจ ความรสกตางๆ ดงนน หากเราสามารถวดไดวาบคคลมอาการทางรางกาย อารมณ ความรสกมากนอยเพยงใด เพราะอาการตางๆทางรางกายและจตใจทเกดขน กคอปฏกรยาอนเกดจากความเครยดนนเอง ดงนนจากการทบทวนวรรณกรรม พบวามการวดและประเมนความเครยดในการดแล หลายรปแบบดงน

1) แบบวดความเครยดของ รงรว เตงไตรสรณ (Tentrisorn อางในอารรตน แนวชาล และคณะ, 2551) สรางขนโดยอาศยแนวคดของเหตการณเปลยนแปลงในชวต (Life event) ผสมผสานกบแนวคดสงรบกวนในชวตประจ าวน (daily hasseless) ของผดแล ตามกรอบแนวคดของ ลาซารส และ โฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) โดยมขอค าถามทงหมด 28 ขอ ซงมคะแนนรวมทงหมดอยระหวาง 28-140 คะแนน คะแนนเฉลยมาก หมายถง มความเครยดมาก ซง

29

จากการศกษาของ อารรตน แนวชาล, ศรสมร ภมนสกลและ อรพนธ เจรญผล (2551) ไดน าแบบสอบถามดงกลาวไปใชสอบถามความเครยดของบดาทมบตรคนแรกจากการตงครรภ ในการศกษาเรองความสามารถในการท านายของปจจยสวนบคคล การสนบสนนทางสงคม และความรสกไมแนนอนตอความเครยดและพฤตกรรมความเครยดของบดาทมบตรคนแรกจากการตงครรภเสยงของคสมรส

2) แบบสอบถามความพรอมในการดแลของ ศรธเรศ (Sritares,2003) ซงใชประเมนความเครยดจากบทบาทการดแล ซงพฒนามาจาก อารชโบลด และ คณะ (Archbold et al., 1990) ซงประกอบดวย 4 ดาน คอ ดานความขดแยงในบทบาท ดานบทบาทไมตรงกบความคาดหวง ดานความเครยดในบทบาททเพมขน และดานความเครยดในบทบาทโดยรวม รวมทงหมด 42 ขอ แตละขอมคาชวงคะแนนเทากบ 0-4 คะแนน การแปลคะแนนมดงน 0.00-1.66 คะแนน หมายถง มความเครยดในบทบาทระดบต า 1.66-2.66 คะแนน หมายถง มความเครยดในบทบาทระดบปานกลาง และ 2.67-4.00 คะแนน หมายถง มความเครยดในบทบาทระดบสง ซงจากการศกษาของ ดวงสดา วงศชวย, ลพณา กจรงโรจน และวงจนทร เพชรพเชษฐเชยร (2553) ไดน าแบบสอบถามความพรอมในการดแลไปใชวดความเครยดในบทบาทของญาตผดแล ในการศกษาเรองความพรอมในการดแลและความเครยดในบทบาทของญาตผดแลผปวยมะเรงศรษะและล าคอในขณะไดรบการรกษา

3) แบบสอบถามความเครยดในการดแลผทเปนโรคจตเภท สรางขนโดย อจฉราวรรณ ตรยวง และ ภทราภรณ ทงปนค า ( อางใน อฉาราวรรณ ตรยวง, ภทราภรณ ทงปนค าและ ทพาพร วงคหงสกล, 2548) ตามกรอบแนวคดของ ลาซารส และ โฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) และจากการทบทวนวรรณกรรม ประกอบดวยค าถาม 22 ขอ เกยวกบสถานการณในการดแลผทเปนโรคจตเภท โดยใชแบบลเครท (Likert) ก าหนดความรสกเปน 5 ระดบ ตามระดบความรสกของความเครยด การใหคะแนนแบงตามระดบความรสกเครยดดงน 1 คะแนน หมายถง ไมรสกเครยดเลย, 2 คะแนน หมายถง รสกเครยดเลกนอย, 3 คะแนน รสกเครยดปานกลาง, 4 คะแนน รสกเครยดมาก และ 5 คะแนน รสกเครยดมากทสด คะแนนของแบบสอบถามมคาระหวาง 22-110 คะแนน การแบงคาคะแนนทใชคาพสย และอนตรภาคชน แบงได 3 ระดบ การแปลผลดงน 22.00-51.33 คะแนน หมายถง มความเครยดระดบเลกนอย 51.34 -80.67 คะแนน หมายถง มความเครยดระดบปานกลาง 80.68 -110 คะแนน หมายถง มความเครยดระดบสง ซงแบบสอบถามดงกลาวไดมผ น าไปใชว ดความเครยดในการดแลของผ ดแลผ ปวยจตเภทดงน การศกษาของ จราภรณ นพคณขจร และ จรพรรณ สรยงค (2550) เรองผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชทบานตอความเครยดในการดแลของผดแลผปวยจตเภท และความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวย

30

จตเภทในโรงพยาบาลสวนปรง จงหวดเชยงใหม และ จากการศกษาของ สวาร ค าปวนสาย (2550) เรองผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวตอการลดความเครยดในการดแลของผดแลผปวยโรคจตเภทโรงพยาบาลทงเสลยม จงหวดสโขทย

4) แบบสอบถามความเครยดในการดแลของผดแลเดกพฒนาการลาชาทพฒนาโดย เดอนเพญ โยเฮอง ( อางใน เดอนเพญ โยเฮอง , ภทราภรณ ทงปนค า, 2550) ดดแปลงจากแบบสอบถามทสรางขนโดย อจฉราวรรณ ตรยวง และ ภทราภรณ ทงปนค า (2548) ตามแนวคดเกยวกบความเครยดในการดแลของ ลาซารส และ โฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) น ามาหาความตรงของเนอหาโดยผทรงคณวฒจ านวน 5 ทาน ไดคาดชนความตรงตามเนอหาเทากบ .96 และน ามาหาคาความเชอมนไดคาสมประสทธแอลฟาของคอนบาค เทากบ .92 ประกอบดวยขอค าถาม 22 ขอ เกยวกบความเครยดในการดแล คะแนนเปนมาตราสวนประมาณคา (Likert scale) ม 5 ระดบ ตามระดบความเครยด โดยใหคะแนนดงน 1 คะแนน หมายถง ไมรสกเครยดเลย, 2 คะแนน หมายถง รสกเครยดเลกนอย , 3 คะแนน รสกเครยดปานกลาง, 4 คะแนน รสกเครยดมาก และ 5 คะแนน รสกเครยดมากทสด คะแนนของแบบสอบถามมคาระหวาง 22-110 คะแนน การแปลผลดงน 22.00-51.33 คะแนน หมายถง มความเครยดระดบเลกนอย 51.34 -80.67 คะแนน หมายถง มความเครยดระดบปานกลาง 80.68 -110 คะแนน หมายถง มความเครยดระดบสง ซงจากการศกษาของ พฤฒศกด จนทราทพย (2552) ไดน าแบบสอบถามความเครยดดงกลาว มาใชวดความเครยดในการดแลของมารดาเดกออทสตก ซงศกษา เรอง ปจจยท านายความเครยดในการดแลเดกออทสตกของมารดา

5) แบบวดความเครยด (The Perceived Stress Scale [PSS]) ของโคเฮน และคณะ (Cohen et al., 1983) ซงสรางจากแนวคดเกยวกบความเครยดของ ลาซารส และ โฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1966) และแปลโดย ปราณ มงขวญ (2542) ประกอบดวยค าถามเกยวกบความรสกใน 1 เดอนทผานมา ม 14 ขอ คะแนนเปนมาตราสวนประมาณคา (Likert scale) ม 5 อนดบ โดยใหคะแนนตามความบอยครงของความรสก คอ ไมเคย นานๆครง บางครง บอยครง เกอบทกครง โดยขอ 4, 5, 6, 7, 9, 10 และ 13 เปนค าถามทางบวก สวนอก 7 ขอทเหลอเปนค าถามทางลบ คะแนนรวมแบบวดความเครยดมคาคะแนนอยระหวาง 14-70 คะแนน คะแนนก าหนดเกณฑการประเมนจากคะแนนรวมระดบคะแนนทมากแสดงวามความเครยดมากกวาระดบคะแนนทนอยกวาโดยแบงระดบความเครยดเปน 3 ระดบ และแบงชวงคะแนนในแตละระดบใหเทากน ดงน ชวงคะแนน 14-32 หมายถง มความเครยดระดบต า ชวงคะแนน 33-51 หมายถง มความเครยดระดบปานกลาง ชวงคะแนน 52-70 หมายถง มความเครยดระดบสง ซงแบบวดความเครยดดงกลาวไดน ามาวดความเครยดดงน ใชวดความเครยดของมารดาเดกออทสตก ดงการศกษาของประภาศร

31

ทงมผล (2548) เรองการสนบสนนทางสงคม ความพรอมในการดแลและความเครยดของมารดา เดกออทสตก และใชวดความเครยดของผดแลผทเปนโรคจตเภทจากแอมเฟตามน ดงการศกษาของ แววดาว วงศสระประกต (2546) ทศกษาเรองความเครยดและวธการปรบแกความเคยดของผดแลผ ทเปนโรคจตจากแอมเฟตามน

จะเหนไดวาการประเมนความเครยดมแบบประเมนหลากหลายรปแบบแตละรปแบบ มความแตกตางกน ส าหรบในการศกษาครงน ผวจยไดเลอกใชแบบสอบถามความเครยดในการดแลผทเปนโรคจตเภท สรางขนโดยอจฉราวรรณ ตรยวง และ ภทราภรณ ทงปนค า ( อางใน อจฉราวรรณ ตรยวง, ภทราภรณ ทงปนค าและ ทพาพร วงคหงสกล, 2548) เนองจากการศกษาครงน ไดศกษาในผดแลผทเปนโรคจตเภท และผวจยพจารณาวาขอค าถามในแบบสอบถามมความเหมาะสมสามารถประเมนความเครยดของผดแลทใหการดแลทเปนโรคจตเภทได

การชวยเหลอผดแลทมความเครยด

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวามงานวจยท เ กยวกบการชวยเหลอผ ดแลทม

ความเครยดจากการดแลดงน 1) โปรแกรมจตศกษา ซงสรางขนโดยฟอลลน และคณะ (Falloon, et al. อางใน ภทรา

ภรณ และคณะ, 2548 ) เปนโปรแกรมทใหความรดานจตสงคม เนน การลดความเครยดในครอบครว โดยสอนใหผปวยและครอบครวใหมวธการจดการกบความเครยด ใหบคคลในครอบครวซงเปนบคคลทดแลผปวยโดยตรงปรบเปลยนพฤตกรรมในการดแลผปวย โปรแกรมดงกลาวมงเนนทกษะการแกปญหาและการตดตอสอสารซงมเนอหาเกยวกบ การจดการกบปญหา และ ทกษะการสอสาร การใหความรกบผปวยและครอบครวเกยวกบโรคจตเภท การรกษา เหตผลในการใชยารวมกบการรกษาทางจตสงคม ในการท ากลมแตละครงใชเวลาประมาณ 1 ชวโมง จ านวน 25 ครง สวนการบ าบดรายบคคล เนอหาคลายคลงกบการบ าบดครอบครว โดยใชทกษะการจดการกบปญหาเปนหลก หลงจากใหโปรแกรม 9 เดอนพบวา ผปวยมอาการของโรคจตเภทลดลง ซง ฟอลลน และ คณะ (Falloon, et al. อางใน ภทราภรณ และคณะ, 2548) เชอวาความเครยดของครอบครวจะมผลท าใหผทเปนโรคจตเภทมอาการทางจตมากขน เมอผทเปนโรคจตเภทมอาการทางจตลดลง จงเปนผลมาจากความเครยดของครอบครวลดลง

2) โปรแกรมกลมจตศกษา เปนโปรแกรมทเนนการชวยเหลอครอบครวผปวยวกฤต ของโกลด สตน รอดนค อแวนส เมย และ สตนเบอร (Goldstein, Rodnick Evans, May & Steinberg

32

อางใน ภทราภรณ ทงปนค า และคณะ, 2548) เปนการใหค าปรกษากบครอบครวในระยะส น 6 สปดาห มงเนนการเผชญปญหา และวางแผนแกปญหากบครอบครว

3) โปรแกรมจตศกษา ซงสรางขนโดย อจฉราวรรณ ตรยวง และ ภทราภรณ ทงปนค า (อางใน อจฉราวรรณ ตรยวง , ภทราภรณ ทงปนค า และทพาพร วงศหงสกล, 2548) ซงเนอหาของโปรแกรมจตศกษา เกยวกบความรเรองโรคจตเภท ทกษะการสอสาร และทกษะการจดการกบปญหา ผลการศกษาพบวา ผดแลผทเปนโรคจตเภท ภายหลงไดรบโปรแกรมจตศกษามคะแนนความเครยดต ากวา กอนไดรบโปรแกรมจตศกษา

4) โปรแกรมการใหความรเรองโรคจตเภทกบครอบครวผปวยเรอรง ซงสรางขนโดย ฟาวเลอร (Fowler อางใน ภทราภรณ ทงปนค า และคณะ, 2548) ลกษณะของโปรแกรมเปนการประชมกลม จดประชมกลมทกเดอนเปนเวลา 6 เดอน เนอหาของโปรแกรมเนนการใหความรเรองโรคจตเภทแกผปวยโรคจตเภท การสนบสนนประคบประคองแกครอบครวผปวย และการจดการกบปญหาของผปวย การใหความรแบงออกเปน 6 เรอง ไดแก ความรเกยวกบโรคจตเภท ความรเกยวกบโรคจตเภททางอารมณ กลวธการปรบตว การรบประทานยา การดมสราและการใชยา เสพตด แหลงทใหความชวยเหลอและการจดการกบปญหาผปวย ผลการศกษา พบวาครอบครวผดแลมความสามารถในการจดการกบปญหาของผปวยไดขนซงโปรแกรมสงผลใหความเครยดของผดแลผปวยจตเภทลดลง

5) โปรแกรมการใหความรและทกษะการอยรวมกบสงคม ของ เอนเดอรสน โฮการต และรสส (Anderson, Hogarty & Reiss อางใน ภทราภรณ ทงปนค า และคณะ, 2548) เปนการใหความรทางจตเวชและการรกษา เพอเสรมสรางใหครอบครวมศกยภาพในการจดการกบปญหาและการเผชญความเครยด รวมทงสรางเครอขายระหวางผรกษากบครอบครว

6) โปรแกรมการเตรยมความพรอมของผดแลตอการลดความเครยดในการดแลเดกพฒนาการลาชา ซงสรางขนโดย เดอนเพญ โยเฮอง , ภทราภรณ ทงปนค า และชาลน สวรรณยศ (อางใน เดอนเพญ โยเฮอง, ภทราภรณ ทงปนค า และชาลน สวรรณยศ, 2550) ซงเนอหาของโปรแกรมฯ เปนแผนการปฏบตกจกรรมส าหรบผดแลรวมถงการจดการปญหาความตงเครยดทเกดจากการรบรบทบาทหนาทในการเปนผดแล ประกอบดวยแผนการสอน 8 เรองไดแก ความพรอมในการดแลผปวยดานรางกาย ดานอารมณ ดานการใหบรการสขภาพและจดหาแหลงในการดแล ดานการจดการกบความเครยดทเกดขนระหวางการดแล ความพรอมในการดแลผปวยและตนเองใหเกดความพงพอใจ ดานการจดการกบเหตการณฉกเฉน ความพรอมในการดแลผปวยดานการขอความชวยเหลอและขอมลทจ าเปนจากโรงพยาบาล ดานการดแลผปวยโดยรวม ผลการศกษาพบวา

33

โปรแกรมการเตรยมความพรอมของผดแลตอการลดความเครยดในการดแลเดกพฒนาการลาชา สามารถลดความเครยดของผดแลลงได

7) โปรแกรมกลมบ าบดแบบประคบประคองของ มาลน ปานพวงแกว (2542) ซงกลมทดลองจะไดเขารวมโปรแกรมกลมบ าบดแบบประคบประคอง สปดาหละ 2 ครง ครงละๆ 1 ชวโมง 30 นาท เปนเวลา 4 สปดาห โดยผวจยเปนผน ากลมตามแนวคดของโรเจอรส และกลมควบคม จะไดรบค าแนะน าและการชวยเหลอ เชนเดยวกบผดแลผปวยทพาผปวยจตเวชมารบการรกษาในโรงพยาบาลโดยทวไป ดงจากการศกษาของ มาลน ปานพวงแกว (2542) ทศกษาเรอง ผลของการใชกลมบ าบดแบบประคบประคองตอความเครยด และพฤตกรรมการเผชญความเครยดของผดแลผ ปวยจตเวช ผลการศกษาพบวา ผ ดแลผ ปวยจตเวชทเขา รวมโปรแกรมกลมบ าบดแบบประคบประคองมระดบความเครยดต ากวาผดแลผปวยจตเวชทไมไดเขารวมโปรแกรมกลมบ าบดแบบประคบประคอง

8) จตศกษาแบบกลม ซงเนอหาประกอบดวยความรเรองโรคจตเภท และทศนคตทมตอผปวยโรคจตเภท ซงจากการศกษาของ สมญา บรวฒ และเพชร คนธสายนต (2544) ทศกษาเรอง ผลของการให จตศกษาแบบกลมแกผ ดแลผ ปวยจตเภททมารบบรการทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา พบวา ผดแลมทกษะในการจดการกบปญหาของผปวยดขนรอยละ 100 และมความรเพมขนรอยละ 90

9) การใหค าปรกษาทางสขภาพตอการปรบตว และความเครยดของผดแลผปวยจตเวช ซงจากการศกษาของ ดาวรง หนแกว (2546) ทศกษาเรอง ผลของการดแลสขภาพทบานโดยการใหค าปรกษาทางสขภาพตอการปรบตว และความเครยดของผดแลผปวยจตเวช โดยการใหการปรกษาทางสขภาพแกกลมทดลอง และกลมควบคมเปนกลมทไดรบบรการตามปกตทโรงพยาบาล ระยะเวลาในการด าเนนการวจย 8 สปดาห ผลการศกษาพบวา เมอใหการดแลสขภาพทบานโดยการใหค าปรกษาทางสขภาพพบวาการปรบตวดขน และความเครยดลดลงในกลมทดลองมากกวากลม ทไดรบการบรการสขภาพตามปกตทโรงพยาบาล อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.001

10) การใหค าปรกษาแบบยดบคคลเปนศนยกลาง จากการศกษาของโสภา มสโก (2545) ซงศกษาเรอง การลดความเครยดโดยวธใหค าปรกษาแบบยดบคคลเปนศนยกลางในญาตผปวย จตเวช โรงพยาบาลสวนสราญรมย จงหวดสราษฎรธาน โดยแบงเปนกลมควบคมและกลมทดลอง ซงกลมทดลองไดรบการบรการปรกษาแบบยดผปวยเปนศนยกลาง ผลการศกษาพบวา ระดบความเครยดกอนและหลงการทดลองของกลมทดลองพบวามระดบความเครยดลดลงอยาง มนยส าคญทางสถตทระดบP<.05

34

11) การปรกษาเชงวทยาแบบกลมตามแนวคดของโรเจอรสตอการลดความเครยดในญาตผปวยโรคจตเภท ซงจากการศกษาของ อจฉรา บวเลศ (2535) ทศกษาเรอง ผลของการปรกษาเชงวทยาแบบกลมตามแนวคดของโรเจอรสตอการลดความเคยดในญาตผปวยโรคจตเภท โดยแบงเปนกลมควบคมและกลมทดลอง ซงกลมทดลองเขารวมการปรกษาเชงจตวทยา สปดาหละ 1 ครง ครงละ 3 ชวโมงตอเนองกน 8 ครง ผลการศกษาพบวา ญาตผปวยโรคจตเภทกลมทดลอง ภายหลงเขารวมกลมมคะแนนจากแบบส ารวจความเครยดต ากวากอนการเขารวมกลม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.05 และญาตผปวยโรคจตเภทกลมทดลอง ภายหลงเขารวมกลมมคะแนนจากแบบส ารวจความเครยด ต ากวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.05

12) การปรกษาเชงวทยาแบบกลมตามแนวของโรเจอรสตอตอความเครยดของผดแลผปวยจตเวชวยรนโดยแบงเปนกลมควบคมและกลมทดลอง ซงกลมทดลองเขาไดรบการปรกษาทางจตวทยาตามแนวโรเจอรส จ านวน 18 ชวโมงตดตอกนเปนเวลา 2 วน กลมควบคมไดรบการดแลทวไปตามปกต ซงจากการศกษาของ ชาลน สวรรณยศ และขวญพนมพร ธรรมไทย (2546) ผลการศกษาพบวา ผดแลผปวยจตเวชวยรน หลงเขารบการปรกษาแบกลมตามแนวโรเจอรส มคะแนนความเครยดต ากวากอนเขารบการปรกษาเชงจตวทยาแบกลมตามแนวโรเจอรส อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01

13) การปรกษาแบบพจารณาเหตผลและอารมณ และการผอนคลายดวยการบรหารเวลาตนเอง ซงจากการศกษาของ อรพรรณ เสนาะ (2544) ทศกษาเรอง ผลของการปรกษาแบบพจารณาเหตผลและอารมณ และการผอนคลายดวยการบรหารเวลาตนเองเพอลดความเครยดในญาตผปวยโรคจต โดยแบงเปนกลมควบคมและกลมทดลอง กลมละ 5 คน คอ กลมผอนคลายโดยการ บรหารเวลาของตนเอง กลมปรกษาแบบพจารณาเหตผลและอารมณ และกลมควบคม ระยะเวลาในการทดลองม 3 ระยะ ระยะทดลอง ระยะกอนทดลอง ระยะหลงทดลอง และระยะตดตามผล โดยกลมทดลองพบผวจย 1 ครงตอสปดาห เปนระยะ 8 สปดาห ผลการศกษาพบวา ญาตผปวยโรคจต ทไดรบการปรกษาแบบพจารณาเหตผลและอารมณ มระดบความเครยดต ากวากลมควบคมในระยะหลงทดลอง ระยะตดตามผล อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.05 สวนญาตผปวยโรคจตทไดรบการผอนคลายโดยการบรหารเวลาของตนเองมระดบความเครยดในระยะหลงการทดลองต ากวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.05

งานวจยทเกยวกบการชวยเหลอผดแลทมความเครยดจากการดแลดงกลาวขางตนสามารถลดความเครยดของผดแลลงได แตงานวจยสวนใหญมเนอหาเกยวกบ ความร การผอนคลายความเครยด การเผชญกบปญหา การจดการกบปญหา การปรบตว การบรการปรกษา รวมถงการวางแผนแกปญหากบครอบครว แตยงขาดเรองทกษะในการดแล ซงในการดแลผทเปนโรคจตเภท

35

ใหเกดประสทธภาพสงสดจงควรมโปรแกรมทมเนอหาครอบคลมทกษะในการดแลทกดานซงทกษะในการดแลอาจเปนปจจยหนงของแหลงประโยชนสวนบคคลในการประเมนสถานการณการดแล ถามการประเมนใหมผดแลอาจประเมนวาสถานการณการดแลนนไมกอใหเกดความเครยด สงผลใหความเครยดในการดแลลดลงได

จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา ภทราภรณ ทงปนค า และคณะ (2549) ไดพฒนาโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว เพอใชในการเตรยมความพรอมในผดแล โดยโปรแกรมมเนอหาเกยวกบกจกรรมการดแลทง 3 ดานประกอบดวย การดแลดานการด าเนนชวตปกต การดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค การดแลดานการบรหารยา ตลอดจนการพฒนาทกษะทจ าเปนในการดแลผปวยโรคจตเภททครอบคลมกจกรรมทง 3 ดานดงกลาว นอกจากนไดมการน าโปรแกรมฯไปใชอยางตอเนองดงเชน จากการศกษาของ สวาร ค าปวนสาย (2550) เรองผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวตอการลดความเครยดในการดแลของผดแลผปวย โรคจตเภท โรงพยาบาลทงเสลยม จงหวดสโขทย พบวาผ ดแลผ ปวยโรคจตเภท หลงไดรบโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว มคะแนนความเครยดต ากวากอนไดรบโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว ในระยะหลงทดลองทนท ระยะตดตามผล 1 เดอน อยางมนยส าคญทางสถต ซงสอดคลองกบ การศกษาของ จราภรณ นพคณขจร และ จรพรรณ สรยงค (2550) เรองผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชทบานตอความเครยดในการดแลของผดแลผปวยจตเภท และความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวยจตเภทในโรงพยาบาลสวนปรง จงหวดเชยงใหม ผลการศกษาพบวา คาเฉลยคะแนนความเครยดในการดแลของผดแลทไดรบโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชทบานในระยะกอนทดลองกบระยะตดตามผล 1 เดอน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p<.005)

จะเหนไดวาโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชทบานสามารถลดความเครยดของผดแลผทเปนโรคจตเภทได ผศกษาจงสนใจน าโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว มาใชในผดแล ผทเปนโรคจตเภทในโรงพยาบาลนานอย จงหวดนาน ซงผดแลอาจประเมนสถานการณการดแล วาไมกอใหเกดความเครยด สงผลใหความเครยดในการดแลอาจลดลงได แนวคดการดแลผปวยจตเวชทบาน

ภทราภรณ และคณะ (2548) กลาววา การดแลผ ปวยทบานโดยผ ดแล (Family

caregiving) เปนกระบวนการทส าคญเนองจากเปนแนวทางหนงในการลดคาใชจายในการดแลผปวยทเปนโรคเรอรง และเปนการสงเสรมการดแลตนเองของประชาชนในชมชน ดงนนการ

36

ด าเนนการพฒนารปแบบการดแลผปวยจตเวชทบาน จงเปนวธหนงทจะชวยสงเสรมใหผดแลมทกษะในการดแลผปวยจตเวชใหสอดคลองกบวถชวต จารตประเพณ ความเชอ ความตองการของผ ดแล และชมชน ตลอดจนตวผ ปวยเอง เพอใหการดแลเปนไปอยางมประสทธภาพ และประสทธผลมากทสด นอกจากน เปนการผสมผสานความรทางการแพทย และภมปญญาทองถน (Tungpunkom, 2000)

แนวคดการพฒนาทกษะการดแลผปวยจตเวชทบาน

จากแนวคดการพฒนาทกษะของเดรฟส และ เดรฟส (Dreyfus & Dreyfus, อางใน Tungpunkom, 2000) กลาววา การพฒนาทกษะการดแล หมายถง พฤตกรรมการดแล ซงเกดจากผดแลกระท าตามประสบการณทตนเองสงสมมา ซงผดแลจะพฒนาทกษะในขนเรมแรกทองทฤษฎตอมากจะผสมผสานกบประสบการณจนเกดความเชยวชาญตอไป จากแนวคดของการพฒนาทกษะการดแลผปวยดงกลาว หากผดแลสามารถพฒนาทกษะการดแลจนมองการดแลเปนเรองทปกต และมชวตทสมดลไดนน จะน าไปสการดแลผทเปนโรคจตเภทอยางมประสทธภาพตอไป

ภทราภรณ ทงปนค า และคณะ (2548) ไดอธบายรปแบบการพฒนาทกษะจากแนวคดการพฒนาทกษะของเดรฟส และ เดรฟส (Dreyfus & Dreyfus, อางใน Tungpunkom, 2000)

ตามรปแบบการพฒนาทกษะ (Skill Acquisition Model) ซงมขนตอนการพฒนาทกษะ 5 ขนตอน ดงน

ขนท 1 ขนเรมตน ผดแลทรบบทบาทผดแลใหม จะท ากจกรรมการดแลแบบลองผดลองถกแตหากผดแลไดรบความรเรองโรค การรกษา และการดแลทถกตอง ผดแลจะปฏบตตามขอแนะน า หรอตามกฎระเบยบทกขนตอนโดยไมค านงถงบรบทสงรอบขาง ผดแลมองวาการดแลเปนงานชนหนงทตนตองท าตามบทบาททไดรบ ผดแลจะรสกเครยด ดงนนการใหความรเรองการดแลและการเปนทปรกษาใหกบผดแลในขนน จงมสวนความส าคญทจะสงเสรมใหผดแลพฒนาทกษะอยางถกตอง

ขนท 2 ข นเรยนร ผ ดแลเรมทจะเรยนรสงตางๆทนอกเหนอจากขอปฏบตหรอกฎระเบยบ จากการอานหนงสอ จากค าแนะน าของเจาหนาท โดยผสมผสานกบประสบการณตรงของตนเองไปชวงระยะเวลาหนงแลว ผดแลเรมจ าเหตการณ รายละเอยดตางๆ ซงจะมแตกตางจากบคคลสบคคล

ขนท 3 ขนมความสามารถ ผดแลเรมกระท ากจกรรมนนดวยใจ และความรสก เรมมการประยกตวธการท ากจกรรมใหสอดคลองกบบรบทของตนเอง แตมจดมงหมายเหมอนเดม หากม

37

เหตการณใหมๆเกดขน ผดแลจะตดสนแกไขปญหาบนพนฐานประสบการณทตนเองไดสงสมไวเปนหลก

ชนท 4 ขนช านาญ ผดแลเรมใชสญชาตญาณในการท ากจกรรม การกระท าจะเปนไปดวยความรวดเรว เปนอตโนมต เรมมองเหนจดส าคญของสงทเปนประเดนหลกๆ และไมสนใจตอสงเลกนอย

ขนท 5 ขนเชยวชาญ ผดแลเรมมองวาการดแล และความยงยากทเกดขนไมใชปญหาแตมองวาเปนสงปกตทเกดขนในชวตประจ าวน และแสวงหาแนวทางในการด าเนนชวตอยางสมดลไปพรอมกบสงทเกดขน ผดแลจะกระท าตามประสบการณทตนเองสงสมมา

ภทราภรณ และคณะ (2548) กลาววา ผดแลจะพฒนาทกษะในขนเรมแรกทองทฤษฎตอมากจะผสมผสานกบประสบการณจนเกดความเชยวชาญตอไป ซงจากแนวคดของการพฒนาทกษะการดแลผปวยดงกลาว หากผดแลสามารถพฒนาทกษะการดแลจนมองการดแลเปนเรองทปกตและมชวตทสมดลไดนน จะน าไปสการดแลผปวยทมประสทธภาพได ผศกษาจงสนใจทจะพฒนาทกษะการดแลผปวยโดยใชโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว ซงเปนโปรแกรมทพฒนาจากกรอบแนวคดการพฒนาทกษะของ เดรฟส และ เดรฟส (Dreyfus & Dreyfus, อางใน Tungpunkom, 2000) มาทดลองใชในการพฒนาทกษะของผดแล

จากแนวคดและความหมายของการดแลผ ปวยจตเวชทบานดงกลาวขางตนนนพอจะสรปไดวา การดแลผปวยจตเวชทบาน เปนหนาทหลกของทมการดแลผปวยในการสงเสรม ชวยเหลอและพฒนาการดแลผปวยตอเนอง เพอใหเกดการดแลผปวยใหมประสทธภาพมากทสด ดงนน ผศกษาทเปนผหนงในทมการดแลผปวย จงไดเหนความส าคญในการหาแนวทางการสงเสรมการดแลผปวยทบานใหกบ ญาตของผปวยโรคจตเภท ทจดไดวาเปนโรคเรอรงทมความจ าเปนตองไดรบการดแลตอเนอง รปแบบการดแลผปวยจตเวชทบานในปจจบน พบวามหลายรปแบบทงนขนอยกบความพรอม และความเหมาะสมของหนวยงานนนๆปจจบนโรงพยาบาลนานอยม รปแบบการดแลตอเนองในลกษณะแบบ การจดการผปวยรายกรณในรายทซบซอนแตไมสามารถลงสการปฏบตอยางครอบคลมในผปวยโรคจตเภททมารบบรการทงหมดได ดงนน ผศกษาจงมความสนใจโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว ซงเปนรปแบบการดแลผปวยจตเวชทบาน เนองจากเนอหาในโปรแกรมนนมความครอบคลมในการพฒนาทกษะการดแลทจ าเปนของผปวยทบาน ทเปนไปตามกจกรรมการดแลผปวยจตเวชทตองใหการดแล ทไดจากการศกษาวจยเชงคณภาพ ของ ภทราภรณ ทงปนค า (Tungpunkom, 2000) ผลการศกษาพบวาผดแลสวนใหญจะตองใหการดแลผปวยใน 3 ดาน ไดแก 1) การดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) การดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค 3) การดแลดานการบรหารยา

38

ทกษะทจ าเปนทใชในการดแลผทเปนโรคจตเภทครอบคลมกจกรรมทง 3 ดานมทงหมด 14 ทกษะ ซงการใชทกษะดงกลาวมการใชทกษะในแตละดานแตกตางกนดงน

ทกษะการดแลดานการด าเนนชวตปกต ประกอบดวย การดแลสขภาพอนามยสวนบคคล การดแลดานสงคม การดแลดานกจกรรมทเปนประโยชน การดแลดานการปองกนการถกรองเรยนหรอการถกรงเกยจจากบคคลอน โดยทกษะทใชม 8 ทกษะดงน

1. ทกษะการเตอน หมายถง การใชน าเสยงทนมนวลทแสดงถงความหวงใย ดงนนการพดดวยความรก และความหวงใยเปนหวใจของการเตอนทด การเตอนในเรอง1) การดแลสขอนามยสวนบคคล เชน อาบน า แปรง เปลยนเสอผา การรบประทานอาหารใหครบ 3 มอ โดยเฉพาะในชวงทผปวยมอาการก าเรบผปวยจะมความพรองในการดแลตนเอง ดานกจวตรประจ าวนเปนอยางมาก 2) เรองการชวยงานบาน การใหผปวยไดมสวนรวมในการท างาน รบผดชอบงานเลกๆ นอยๆภายในบานเปนสงทด เปนการลดเวลาการนอนกลางวนของผปวย และชวยสงเสรมความมคณคาในตวเองของผปวย 3) เรองการรบประทานยา การรบประทานยาเปนสงทจ าเปนในการรกษาผปวยจตเวช

2. ทกษะการแนะน า หมายถง การชแนะผปวยในเรองใดเรองหนง ควรใหเหตผลประกอบ เพอใหผปวยเขาใจ และปฏบตตามอยางย งยน

3. ทกษะการท ากจกรรมแทน หมายถง การทผดแลไดท ากจกรรมทจ าเปนตอการด าเนนชวตประจ าวนใหแกผปวย เชน อาบน า แปรงฟน ในกรณทผปวย มอาการทางจตก าเรบหรอในชวงทผปวยไดรบผลขางเคยงของยา อาจมผลท าใหผปวยชวยเหลอตนเองไมไดในการท ากจวตรประจ าวน

4. ทกษะการสอนก ากบ หมายถงการทผดแลไดท าการฝกกจกรรมตางๆใหแกผปวยโดยเฉพาะผปวยจตเวชทปวยเรอรง และในชวงทมอาการก าเรบ จะมความพรองในการดแลตนเอง

5. ทกษะการตอรอง หมายถง เทคนคการสรางเงอนไขเพอใหเกดพฤตกรรมทพงประสงค โดยใชรางวล หรอ การลงโทษเปนเงอนไข

6. ทกษะการไกลเกลย หมายถง การเจรจาอธบายใหผอนเขาใจ เมอผปวยมพฤตกรรมกาวราวทกอใหเกดความเสยหายแกชวต และทรพยสนของผอน หรอการรกษาสทธอนชอบธรรมของผปวย

7. ทกษะการจดการสงแวดลอมใหปลอดภย หมายถง การควบคมสงแวดลอม ตลอดจนปจจยตางๆ ทเกยวของกบปญหา ในกรณท ไมสามารถ จดการ หรอแกไขปญหาโดยตรงกบผปวยได

39

8. ทกษะการจดการการถกประทบตรา/การถกรงเกยจ หมายถง การทผดแลสามารถเผชญกบการทมผปวยจตเวชอยในครอบครวไดอยางเหมาะสม มวธการสอสารทมประสทธภาพ

ทกษะการดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค ประกอบดวย การจดการกบอาการทางจตของผทเปนโรคจตเภท การจดการกบอาการกาวราวของผทเปนโรคจตเภท การจดการกบอาการเมอผทเปนโรคจตเภทท ารายตนเอง โดยทกษะทใชม 5 ทกษะดงน

1. ทกษะการประเมนและสงเกตอาการ หมายถง การประเมน และการสงเกตถงปญหาหรอความตองการในการดแล

2. ทกษะการขอความชวยเหลอ หมายถง การขอความชวยเหลอจากแหลงตางๆไดอยางเหมาะสมกบสถานการณ

3. ทกษะการบอกสงทเปนจรง หมายถงการทผดแลไดใหขอมลเชงประจกษ ใหกบผปวยเกยวกบสภาวะปจจบนเพอใหผปวยตระหนกรในสงทก าลงเกดขนจรง

4. ทกษะการถอยหาง หมายถงการทผดแลไดหลกออกจากสถานการณการดแลชวคราวเพอสงบสตอารมณ

5. ทกษะการปองกนตนเองอยางมประสทธภาพ หมายถงเทคนคการปองกนตนเองตนเองจากการถกท ารายรางกาย จากผปวยอยางปลอดภย และไมเกดอนตรายตอทกษะการดแลดานการบรหารยา ประกอบดวย การจดเตรยมยาใหเพยงพอ การดแลดานการใหความรวมมอในการรกษา การดแลดานการปรบเปลยนยา โดยทกษะทใชมดงน

1. ทกษะการจดการเรองยา หมายถง การดแลจ านวนยาใหเพยงพอจนถงวนนด และการใหผปวยไดรบประทานยาครบตามแผนการรกษา ตลอดจน การตดสนใจเกยวกบการปรบเปลยนยา รวมทงการจดเกบยาใหปลอดภย จากการน ายาไปใชแบบไมเหมาะสม

2. ทกษะการประเมนและสงเกตอาการ การประเมน และการสงเกตถงปญหาหรอความตองการในการดแล จากการรบประทานยา

ทกษะในการดแลผทเปนโรคจตเภททงหมด 14 ทกษะ พบวามความครอบคลมกจกรรมทง 3 ดานการดแลผปวยโรคจตเภทซงหากผดแลสามารถปฏบตกจกรรมการดแลไดครบถวนจะสามารถสงผลใหเกดการดแลผปวยไดอยางมประสทธภาพ ดงนนรปแบบการดแลผปวยจตเวชทบานโดยใช โปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว จงเปนแนวทางหนงทนาจะสอดคลองและมความเปนไปไดในการน ามาใชปฏบตงานของพยาบาล เพอชวย สงเสรมใหผดแลผปวยโรคจตเภททมารบบรการในโรงพยาบาลนานอย อ าเภอนานอย จงหวดนาน ไดมการพฒนาทกษะการดแลเพอน าไปใชในการดแลผปวยโรคจตเภททบานตอไป

40

โปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว

โปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว หมายถง รปแบบกจกรรมทใชในการเตรยมความพรอมในผดแล ในเรองทกษะทส าคญในการดแลผ ท เปนโรคจตเภท 3 ดาน ประกอบดวย 1) การดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) การดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค และ3) การดแลดานการบรหารยา ตลอดจนการพฒนาทกษะทจ าเปนในการดแลผปวยโรคจตเภททครอบคลมกจกรรมทง 3 ดานดงกลาว ซงสอดคลองกบความตองการและความจ าเปนของผดแลผปวยโรคจตเภท ซงพฒนาโดยภทราภรณ ทงปนค า และคณะ (2548)

โปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว พฒนาจากการผสมผสานแนวคดทเกยวของเกยวกบ แนวคดการพฒนาบทบาทของผดแลผปวยจตเวชทบาน แนวคดการพฒนาทกษะการดแลผปวยจตเวชทบาน ซงประกอบดวย การสอนใหผดแลเหนความส าคญของตนเองในฐานะเปนผดแล และเขาใจธรรมชาตของการดแล ตลอดจนการพฒนาทกษะทจ าเปนในการดแลซงในโปรแกรมฯมเนอหาเกยวกบ ความรเกยวกบโรคจตเวช อาการและอาการแสดงตางๆ ความรเกยวกบยาและการรกษาอนๆทใชรกษาโรคจตเวช ทกษะทจ าเปนทเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนรวมกนระหวางผปวยและผดแล ทกษะทเกยวของกบการดแลดานอาการทไมพงประสงค และทกษะทเกยวกบการบรหารยา ทกษะการดแลผปวยจตเภททง 14 ทกษะ เพอใหผดแลไดมความเขาใจและสามารถน าไปดแลผปวยจตเวชไดอยางมประสทธภาพ การด าเนนกจกรรมในครงแรกจะชวยชแนะใหผดแลเหนความส าคญของตนเองในฐานะผดแลเขาใจในบทบาทของผดแลรวมทงเขาใจธรรมชาตของการดแลผ ปวยจตเวช ทประกอบไปดวย กระบวนการดแล กจกรรมการดแล และทกษะการดแล ซงกระบวนการดแลแบงออกเปน 3 ชวงตามสถานการณของการดแล คอการดแลในชวงวกฤตหรอฉกเฉน การดแลในชวงขอความชวยเหลอ การดแลในชวงการด าเนนชวตตามปกต โดยกระบวนการดแลจะเปนพลวตรกลบไปมาในแตละชวงตามอาการของผปวยทจะก าเรบเปนครงคราว โปรแกรมฯนจะชวยสงเสรมใหกระบวนการดแลอยในชวงของการด าเนนชวตตามปกต ใหไดนานทสด ลกษณะของเนอหาในโปรแกรมฯมความครอบคลมกจกรรมการดแลผปวยทเปนโรคจตเวช 3 ดาน คอ 1) การดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) การดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรครวม 3) การดแลดานการบรหารยา โดยกจกรรมการดแลทง 3 ดานนผดแลจะท าไดดตองเรมตนจากการยอมรบในบทบาทของตนเองกอนเม อยอมรบบทบาทของตนเองแลวตอจากนนกจะตองอาศยทกษะทใชในการดแลผปวย ซงภทราภรณ ทงปนค า (Tungpunkom,

2000) ไดศกษา และสรปทกษะทจ าเปนในการดแลผปวยจตเวชทบาน ทไดจากการเรยนรโดยประสบการณตรงของมารดาทดแลลกทปวยเปนโรคจตเภททบานทแบงออกเปน 14 ทกษะท

41

จ าเปน คอ 1) ทกษะการประเมนสงเกตอาการ 2) ทกษะการเตอน 3) ทกษะการแนะน า 4) ทกษะการบอกสงทเปนจรง 5) ทกษะการท ากจกรรมแทน 6) ทกษะการสอนก ากบ 7) ทกษะการถอยหาง 8) ทกษะการตอรอง 9) ทกษะการไกลเกลย 10) ทกษะการจดการเรองยา 11) ทกษะการจดการสงแวดลอม 12) ทกษะการขอความชวยเหลอ 13) ทกษะการจดการการถกประทบตรา/การถกรงเกยจ 14) ทกษะการปองกนตนเองอยางมประสทธภาพ ลกษณะโปรแกรมฯ มทงหมด 6 ครงการด าเนนกจกรรมแตละครงใชเวลาประมาณ 2 ชวโมง โดยแตละครงมจดมงเนนทแตกตางกนออกไปดงน

ครงท 1 ความรเกยวกบแนวคดการดแลผปวยจตเวชทบาน กจกรรมในครงน เปนการชแนะใหผดแลยอมรบ และเขาใจในบทบาทของตนเองในฐานะผดแลซงเมอผดแลยอมรบในบทบาทของตนเองแลวจะสงผลใหเกดความต งใจในการทจะเรยนรแนวทางการดแลซงเปนกจกรรมในครงตอไป ประกอบดวยกจกรรม

1) ใหผดแลประเมนความเครยดจากการดแลผปวยจตเวชทบาน กอนเรมฝกโปรแกรมฯ (วดกอนเขารวมโปรแกรมฯ) และใหผดแลประเมนความเครยดจากการดแลผปวยจตเวชทบานของตนเองอกครง หลงฝกโปรแกรมฯครบ 6 ครง (วดหลงเขารวมโปรแกรมฯ)

2) ใหผดแลวเคราะหวาสวนใหญการดแลผปวยจตเวชทบานของผดแล อยในชวงใด ตามใบงานท 1.2 และรวมอภปรายเรองการดแลผปวยโรคจตเวชทบานในประเดน กจกรรมการดแล กระบวนการดแล ทกษะการดแลโดยใชกระบวนการแบบมสวนรวม ตามใบความรครงท 1 เกยวกบแนวคดการดแลผปวยจตเวชทบาน

ครงท 2 ความรเกยวกบโรคจตเวช อาการและอาการแสดงตางๆ กจกรรมในครงนจะเปนการใหความรใน เรองโรคจตเภท อาการและอาการแสดงตางๆ ซงการมความรเรองโรคนนจะท าใหผดแลเขาใจผปวยจตเภทมากยงขน

กจกรรมประกอบดวย ใหผดแลอภปรายค าตอบทแตกตาง ชประเดนชใหเหนความแตกตางระหวางคนปกต และผทเปนโรคจตเวช ตาม ใบงานท 2.1 การส ารวจอาการทางจตเวชของผปวย โดยใหผดแลอภปรายความหมายของโรคทางจตเวช สาเหต ความเชอผดๆ และอาการส าคญ ตามใบความร ครงท 2 ความรเกยวกบโรคจตเวช อาการและอาการแสดงตางๆ

ครงท 3 ความรเกยวกบยา รวมทงการรกษาอนๆ ทใชรกษาโรคจตเวช กจกรรมในครงน เปนการท าความเขาใจในการรกษาทมความส าคญกอนทจะเขาสการพฒนาทกษะทส าคญในการดแลผปวยโรคจตเภทในการเขารวมโปรแกรมฯครงตอไป

กจกรรมประกอบดวย ใหผดแลบอกกระบวนการรกษาพยาบาลของผปวยทตนเองดแล และอภปรายความส าคญของการรกษาแตละอยาง ตามใบความรครงท 3 ความรเกยวกบยา รวมทง

42

การรกษาอนๆ ทรกษาโรคจตเวช ใหผดแลเขยนชอยาของผปวย จ านวน วนเวลาทเรมรบประทานยา วตถประสงคของการใชยา วนทปรบเปลยนยา เหตผลทเปลยนลงในตาราง โดยใชคมอยาเปนหลก หากผดแลไมรจกชอยา หลงจากนนใหผดแลอภปรายเกยวกบยาทผปวยรบประทานสงผลตอผปวยอยางไรบาง ตามใบงาน 3.1 กระบวนการรกษาพยาบาล

ครงท 4 ทกษะทจ าเปนทเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนรวมกนระหวางผปวยและญาต กจกรรมในครงน เปนการใหทกษะพนฐานในการด าเนนชวตรวมกนของคนในครอบครวเพอสงเสรมใหผ ดแล และผปวยมสมพนธภาพทด ซงจะสงผลใหบรรยากาศของครอบครวดตามขนมาดวย

กจกรรมประกอบดวยใหผดแลเลอกอธบายความหมายของทกษะแตละทกษะ ใชในสถานการณใดบาง ตามใบความรครงท 4 ทกษะทจ าเปนทเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนรวมกน ระหวางผปวยและผดแล และฝกท าบทบาทสมมตเปนผดแลและผปวย หลงจากนนฝกทกษะตางๆ ตามใบงานท 4 ทกษะทจ าเปนทเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนรวมกน

ครงท 5 ทกษะทเกยวกบการดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค กจกรรมในครงน โดยเปนการพฒนาทกษะทเกยวของกบภาวะโรคทผปวยเปน ซงหากผดแลมทกษะดานนแลวกจะสงผลใหความเครยดและวตกกงวลในการดแลมนอยลงและมองการดแลผปวยจตเภทเปนเรองทไมยากล าบากนก

ประกอบดวยกจกรรม ใหผดแลบอกอาการเตอนกอนกลบเปนซ าของผทดแลอย แลวใหเลอกอธบายความหมายทกษะแตละทกษะใชในสถานการณใดบาง ตามใบความรครงท 5 ทกษะทเกยวกบการดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค ฝกการท าบทบาทสมมตเปนผดแลและผปวย แลวฝกทกษะตางๆ อภปรายเกยวกบแหลงชวยเหลอในชมชน และการจดการทเคยไดรบ และผดแลฝกการปองกนตนเองเบองตน ตามใบงาน 5.1 ทกษะทเกยวของกบการดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค

ครงท 6 ทกษะทเกยวกบการบรหารยา กจกรรมในครงน เปนกจกรรมทสงเสรมใหญาตเหนความส าคญ และมทกษะในการดแลเรองยาทถกตองชดเจน เพอน าไปสการดแลผทเปนโรคจตเภทในการรบประทานยาทตอเนอง

ประกอบดวยกจกรรมใหผดแลบอกอาการขางเคยงของยาทเคยทราบ โดยใชแบบตรวจสอบอาการขางเคยงของยาและ รวมอภปรายบทบาทของผดแลในการสงเกต และชวยเหลอผปวยทมอาการขางเคยงของยา ตามใบงานครงท 6 การบรหารยา และตามใบความรครงท 6 ทกษะทเกยวของกบการบรหารยา

43

จะเหนไดวาลกษณะของกจกรรมการดแล ประกอบดวยกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมทเปนวธการทมประสทธภาพสามารถใหผเรยนเกดการเรยนรไดมากทสด และเนอหาของโปรแกรมเปนเนอหาทจ าเปนในการดแลผปวย ครอบคลมการพฒนาทกษะของผดแลในกจกรรมการดแลผทเปนโรคจตเภท ทง 3 ดาน ซงประกอบดวย 1) ทกษะการดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) ทกษะการดแลทเกดจากภาวะโรค และ3) ทกษะการดแลดานการบรหารยาโดยมความครอบคลมทกษะทจ าเปนในการดแลผทเปนโรคจตเภทส าหรบผดแล ซงทกษะการดแลอาจเปนปจจยหนงของแหลงประโยชนสวนบคคล หากผดแลไดรบทกษะการดแลกจะเปนการเพมแหลงประโยชนใหกบผดแลในการประเมนสถานการณการดแล เมอมการประเมนสถานการณการดแลใหม ผดแลกจะประเมนสถานการณนนวาไมกอใหเกดความเครยด สงผลใหความเครยดของผดแลลดลง

ผลของโปรแกรมดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวตอความเครยดในการดแล

โปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว ของภทราภรณ ทงปนค า และคณะ

(2548) มลกษณะของกจกรรมการดแลประกอบดวย กระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมทเปนวธการทมประสทธภาพสามารถใหผเรยนเกดการเรยนรไดมากทสด และเนอหาของโปรแกรมเปนเนอหาทจ าเปนในการดแลผปวย ครอบคลมการพฒนาทกษะของผดแลในกจกรรมการดแลผทเปนโรคจตเภท ทง 3 ดาน ซงประกอบดวย 1) ทกษะการดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) ทกษะการดแลทเกดจากภาวะโรค 3) ทกษะการดแลดานการบรหารยาโดยมความครอบคลมทกษะทจ าเปนในการดแลผทเปนโรคจตเภทส าหรบผดแล ซงทกษะการดแลเปนปจจยหนงของแหลงประโยชนสวนบคคล หากผดแลไดรบทกษะการดแลกจะเปนการเพมแหลงประโยชนใหกบผดแลในการประเมนสถานการณการดแล เมอมการประเมนสถานการณการดแลใหม ผดแลกจะประเมนสถานการณนนวาไมกอใหเกดความเครยด สงผลใหความเครยดของผดแลลดลง ซงไดมการน าโปรแกรมฯไปทดลองใชอยางตอเนอง ดงการศกษาของสวาร ค าปวนสาย (2550) ทศกษาผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวตอการลดความเครยดในการดแลผปวยโรคจตเภท โรงพยาบาลทงเสลยม จงหวดสโขทย พบวา ผดแลผปวยจตเภทภายหลงไดรบโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวมคะแนนความเครยดต ากวากอนไดรบโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวในระยะหลงทดลองทนท และระยะตดตามผล 1 เดอน อยางมนยส าคญทางสถตท 0.01 และการศกษาของ จราภรณ นพคณขจร และ จรพรรณ สรยงค (2550) เรองผลของโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชทบานตอความเครยดในการดแลของผดแลผปวยจตเภท และความรวมมอในการรกษาดวยยาของผปวยจตเภทในโรงพยาบาลสวนปรง จงหวดเชยงใหม พบวา คาเฉลยคะแนนความเครยดในการดแลของ

44

ผดแลทไดรบโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชทบานในระยะกอนทดลองกบระยะตดตามผล 1 เดอน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p<.005)

ดงนน ผศกษาจงสนใจทจะน าโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวไปเพมทกษะการดแลใหกบผดแล ซงทกษะการดแลอาจเปนปจจยหนงของแหลงประโยชนสวนบคคล เมอมการประเมนสถานการณการดแลใหม ผดแลหลงไดรบโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวอาจจะประเมนสถานการณการดแลวาไมกอใหเกดเครยด สงผลใหความเครยดของผดแลลดลงได

การดแลผดแลผทเปนโรคจตเภทของโรงพยาบาลนานอย จงหวดนาน

โรงพยาบาลนานอยเปนโรงพยาบาลชมชนขนาด 30 เตยง เปนโรงพยาบาลระดบปฐม

ภมใหการดแลรกษาผปวยทมอาการไมซบซอน ใหบรการทงทางดานรางกายและจตใจควบคกนไป ครอบคลมในเรอง การสงเสรม ปองกน รกษา และการฟนฟสภาพ ซงมสาระส าคญของการกระบวนการดแลดงน

งานบรการผปวยนอก เปนการบรการตรวจรกษา บรการรบยาเดม บรการใหค าปรกษาและบรการคลนกพเศษตางๆ เชน คลนกสขภาพจตและจตเวช คลนกอดสรา คลนกอดบหร คลนก จตสงคมบ าบดส าหรบผตดสารเสพตด เปนตน จากบรการดงกลาวจะพบวา มผดแลรายใหมและรายเกาทเขามารบบรการ โดยผดแลรายใหมทางโรงพยาบาลจะด าเนนการคดกรองอาการทางจตเวช สมภาษณประวต ใหค าแนะน า หรอบางรายทผดแลผทเปนโรคจตเภทมภาวะเครยดจากการดแล ผดแลจะไดรบบรการโดยการใหค าปรกษาทงรายบคคลและรายกลม และหลงใหบรการปรกษาพบวาผดแลผทเปนโรคจตเภทบางรายทประเมนอาการแลวผดแลควรไดรบการรกษาจากแพทยจะสงตอพบแพทยเพอรบการตรวจวนจฉยรกษา และนดตดตามดอาการเพอใหการบรการปรกษาและรบการรกษาตอเนอง และถากรณทผดแลผทเปนโรคจตเภทไมมาตามนด จะมการตดตามเยยมบานเพอใหบรการปรกษาตอทบาน ซงถาผดแลผ ทเปนโรคจตเภทมอาการทางจตรนแรงเกนขดความสามารถของโรงพยาบาลชมชน มระบบการสงตอโดยสงพบจตแพทยเพอรบตรวจวนจฉยและรบการรกษาในโรงพยาบาลจงหวดตอไป ในกรณทผดแลรายเกาทมารบบรการโดยพยาบาลจตเวชเปนผประเมนพฤตกรรมทางสงคมของผดแลทอยในชมชน และการใหการดแล เชนอาการผดปกตทางจต การด าเนนชวตทวไป การรบประทานยา การตดตอทางสงคม การท างาน เปนตน หากพบวามปญหาในเรองพฤตกรรมหรอการใหการดแลพยาบาลจะใหค าปรกษา และสงพบแพทยเพอปรบ

45

แผนการรกษาใหเหมาะสม ในรายทมปญหาซบซอนกจะพจารณาปรกษางานเยยมบาน (home health care) เพอด าเนนการตอไป

งานบรการผปวยใน เปนการบรการผดแลทมในรายทมปญหาซบซอนมากซงแพทยเปนผใหการตรวจวนจฉยเพอรบไวรกษาในโรงพยาบาลเพอใหบรการดแลและมงเนนใหญาตมสวนรวมในการดแล หลงจากอาการทเลาแพทยจงอนญาตใหกลบบานได หากพบปญหาซ าซอนในการดแล กจะด าเนนการประสานงานเยยมบานเพอด าเนนการเยยมบานตอไป

งานเยยมบาน เปนการใหบรการเชงรกครอบคลมการใหค าปรกษาทบาน ประสานเครอขายบรการ และเตรยมชมชนเพอรองรบผปวยกลบชมชน โดยสาระส าคญคอ รบปรกษาจากงานบรการผปวยนอก งานบรการผปวยใน โดยการลงทะเบยนจดล าดบความส าคญของปญหา และพจารณาด าเนนงาน โดยการตดตอทางโทรศพท จดหมาย ประสานงานกบเครอขาย เชน สถานอนามย ผน าชมชน เพอนบาน เพอด าเนนการชวยเหลอ เรองการท างาน การด าเนนชวตในสงคม เปนตน

กรอบแนวคดในการศกษา

จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา ผดแลขาดทกษะในการดแล ซงทกษะในการดแล

นบวาเปนแหลงประโยชนสวนตนอยางหนงของผดแล หากผดแลขาดทกษะในการดแล จะท าใหผดแลขาดแหลงประโยชนสวนตนในการจดการสถานการณ ซงจากแนวคดของ ลาซารส และ โฟลคแมน (Lazarus & Folkman, 1984) กลาววาความเครยดเกดจากปฏสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม โดยบคคลเปนผประเมนดวยสตปญญา ผานกระบวนการประเมนคาทางปญญา (cognitive appraisal) วาปฏสมพนธนนจะมผลเสยหรอเปนโทษตอสขภาพหรอไม ซงการประเมนจะขนกบคณลกษณะของแตละบคคล เมอบคคลรบรและประเมนสถานการณวามผลตอสวสดภาพของตนเอง เปนสงคกคาม กอใหเกดอนตรายตอตนเอง บคคลจะใชแหลงประโยชนสวนตนทมอยในการปรบตวอยางเตมท หากบคคลประเมนวามแหลงประโยชนสวนตนไมเพยงพอกบความตองการ ท าใหบคคลไมสามารถจดการกบสถานการณนนได บคคลจงประเมนสถานการณนนวาเปนความเครยด ดงนนหากผดแลไดรบทกษะในการดแลซงเปนการเพมแหลงประโยชนสวนตนใหกบผดแล โดยการใหโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว ซงผดแลจะไดน าไปใชในการจดการกบสถานการณการดแลผทเปนโรคจตเภท เมอผดแลไดรบโปรแกรมการดแลผปวย จตเวชโดยครอบครวกจะท าใหผดแลประเมนวามแหลงประโยชนเพยงพอกบความตองการในการจดการกบสถานการณ และสามารถจดการสถานการณการดแลนนได ดงนนเมอมการประเมนซ า

46

ผดแลกจะประเมนวาเหตการณทเกดขน ไมกอใหเกดความเครยด สงผลใหความเครยดในการดแลลดลง

ดงนนผศกษาจงสนใจน าโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครวมาใชในการฝกทกษะใหกบผดแล เพอเปนการเพมแหลงประโยชนสวนตนใหกบผดแล ซงโปรแกรมฯ ดงกลาวพฒนาโดย ภทราภรณ ทงปนค า และคณะ (2548) ซงเปนโปรแกรมทใชในการเตรยมความพรอมในผดแล เนอหาของโปรแกรมฯประกอบดวยกจกรรมการเตรยมความพรอมผดแลดงน ความรเกยวกบแนวคดการดแลผปวยจตเวชทบาน ความรเกยวกบโรคจตเวช อาการและอาการแสดงตางๆ ความรเกยวกบยาทใชในการรกษาโรคจตเวช และทกษะทส าคญในการดแลผทเปนโรคจตเภท 3 ดาน ประกอบดวย 1) ทกษะการดแลดานการด าเนนชวตปกต 2) ทกษะการดแลดานอาการทเกดจากภาวะโรค และ3) ทกษะการดแลดานการบรหารยา โดยท าการประเมนความเครยดกอนและหลงการใหโปรแกรมการดแลผปวยจตเวชโดยครอบครว ซงหากผลการศกษายนยนวาโปรแกรมนสามารถลดความเครยดในการดแลได ผศกษาจะไดน าไปประยกตใชในการชวยเหลอผดแลกลมนตอไป