Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu

8/7/2019 Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu

1/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtYAKUP KADR KARAOSMANOLUHAYATI

Yakup Kadri, 17. yzyln sonlarndan balayarak SaruhanVilayeti denilen Aydn ve Manisa blgesinde hkm srm Karaosmanoluslalesindendir. Msr'da brahim Paa konana yerleen ve orada kbal

Hanmla evlenen Kadri Beyin oludur. 27 Mart 1889'da Kahire'de dodu.brahim Paa'nn lm zerine alt yandayken ailesi ile birlikteManisa'ya geldi. lkrenimine Fevziye Mekteb-i ptidaisinde balad.ki yl sonra da zmir idadisine gnderildi (1903). ahabettin Sleyman'laarkadal buradan gelir. Ama renimini tamamlayamaz. Babas daha orenime balamadan lm, kbal Hanmn satlacak mcevherleri kalmamtr.

Aile yeniden Msr'a dnnce skenderiye'deki Freres'ler Fanszokuluna girdi. Burada bir yl okudu. dadi zlemi onu zmir'e ektiyse de,tatilini geirmek zere geldii Msr'da (1906) Jn Trk'lerle tant.zmir'e dnmekten vazgeti. Snava yeniden girdiiFreres'ler okulunda iki yl sonra bakaloryasn vererek ortareniminitamamlad.

1908'de ailece yurda dndler. stanbul'a yerletiler. Yakup

Kadri Mekteb-i Hukuk'a girdi. Ama bitirmeden, nc snftan ayrld. Buarada bsen'den esinlenerek yazd Nirvana adl tek perdelik oyunuyaymlanm; arkada ahabettin Sleyman'n araclyla Fecr-i Atitopluluuna katlmtr. Bir yandan Fecr-i Aticilereynelik eletirilere cevap vermekte, bir yandan da Servet-i Fnun'da kkhikayeler yaymlamaktadr. Mensur iirleri de bu ilk dneminin rnleridir.1912'de tberkloza yakalandn renir. Ama ancak 1916'da

tedavi iin svire'ye gidebilecek, buuk yl orada kalacaktr.Bektailikle ilgisi de bu yllarda, svire'ye gitmeden ncedir. Osralar Paris'ten yeni dnm olan Yahya Kemal'in de etkisiyle Yunan veLatin kaynaklarna dayal yeni bir sanat anlayn savunmaya balamt.Ayrca Dou mitolojisiyle de ilgileniyor, bir mistisizme yneliyordu. Bueilim onu Bektai tekkesine itti. Nur Baba romann yazd gzlemlerindenyararlanarak. Ama hem karlaaca tepkiler, hem svire'ye gidii romannyaynlanmasn engelledi.

1913'te ilk hikaye kitabn karr: Bir Serencam. Ama nce Balkan,ardndan da 1.Dnya Savalar, bu savalarla gelen ykm,Yakup Kadri'de bir deiime yol aacak, sanatn ahsi ve muhterem olduudncesinden yava yava uzaklaacaktr. MondrosAntlamasndan sonra onu kdam yazar olarak grrz (1919).Gncel olaylar izleyen, Kurtulu Sava'n destekleyen bir gazetecidirartk. Hikayeleri de Milli Mcadele ile ilgilidir. Dahasonra o gnlerin rn olan makalelerini Ergenekon'da toplayacaktr.1921'de Ankara'nn ars zerine Anadolu'ya geti. Grevli

olarak Ktahya, Simav, Gediz, Eskiehir, Sakarya yrelerini dolat. nceMardin (1923-31), sonra Manisa milletvekili oldu (1931-34).Evlilii de bu dnemdedir. Mutasarrf Asaf Bey'in kz, Burhan AsafBelge'nin kzkardei Leman Hanmla evlenmi (11 Ekim 1923); yine bu dnemdeKiralk Konak, Nur Baba adl romanlarn yaymlam. Cumhuriyet veHakimiyet-i Milliye gazetelerinde makaleler

yazm (1923-25), tedavi iin ikinci kez gittii (1926) svire'denAlp Dalarndan balyla izlenimlerini kaleme almtr. 1932 yl iseYakup Kadri iin ayr bir nem tar. Vedat Nedim Tr, Burhan Asaf Belge,smail Hsrev Tkin ve evket Sreyya Aydemir'le birlikte Kadro dergisinikarrlar. Byk yank uyandran ve tartmalara yol aan roman Yaban daayn yl yaymlanr.Balangta ilgiyle karlanan Kadro'da savunulan dnceler

zararl bulunarak derginin imtiyaz sahibi Yakup Kadri Tiraneliliine atannca (1934) dergi de kapanr. Bunu Prag (1935), La Haye(1939), Bern (1942) elilikleri izler. Tahran eliliinden sonra(1949-51) emekli oluncaya kadar kalaca Bern eliliine yenidengetirilecektir. Zoraki Diplomat adl anlar bu yllarn rndr.1955'te emekli olunca yurda dnerek eitli dergi ve gazetelerde

yazlarn srdrd. 27 Mays'tan sonra Kurucu Meclis yeliineseildi. 1961'de Manisa milletvekili oldu. 1957'de de Ulus

gazetesinin bayazarln yklenmiti. 1962'de Atatrk ilkelerine tersdldn ileri srerek CHP'den istifa etti. 1965'ten sonra ise politikadan

Sayfa 1


2/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtekildi. Son grevi Anadolu Ajans Ynetim Kurulu Bakanlyd. 13 Aralk1974'te Ankara'da ld. stanbul'da, Beikta'ta Yahya Efendi mezarlndaannesinin yannda yatmaktadr.

ESERLERHikaye: Bir Serencam (1913), Rahmet (1923), Milli Sava Hikayeleri (1947).

Roman: Kiralk Konak (1922), Nur Baba (1922), Hkm Gecesi(1927), Sodom ve Gomore (1928), Yaban (1932), Ankara (1934), BirSrgn (1937), Panorama (2 cilt, 1953-54), Hep O ark (1956).

Mensur iirler: Erenlerin Bandan (1922), Okun Ucundan (1940).

An: Zoraki Diplomat (1955), Anamn Kitab (1957), Vatan Yolunda(1958), Politikada 45 Yl (1968), Genlik ve Edebiyat Hatralar (1969).

Monografi: Ahmet Haim (1934), Atatrk (1946).

eitli Makaleleri: zmir'den Bursa'ya (H. Edip, F. Rfk, M. Asmile, 1922), Kadnlk ve Kadnlarmz (1923), Seme Yazlar (F. Rfk,R. Eref ile, 1928), Ergenekon (2 cilt, 1929), Alp Dalarndan ve

Miss Chalfrin'in Albmnden (1942).

Tiyatro Eserleri: Nirvana (1909), Veda (1909), Saanak (1929),Maara (1934).

YABAN ZERNEYaban gerek Yakup Kadri'nin romanlar iinde, gerekse Trk

Edebiyat tarihi asndan ayr bir nem tar. Yaymland yldanbu yana da en ok tartlan, yazarn lmezletiren romanlarn bandagelir. Bu, hem Trkiye tarihinin belli bir dnemine tanklketmesinden, hem de bir tez roman olmasndandr. Nitekim, ne zaman halk-aydnkopukluundan sz edilse akla hemen Yaban gelecektir.1932'de yaymlandnda, Nabizade Nazm'n Karabibik'i (1890)

ile Ebubekir Hazm Tepeyran'n Kk Paa'sndan (1910) sonrakyl ve kyly konu alan, dnemin gerekilik anlayna uygun

nc romandr. Ama ilk ikisinden farkl olarak konuyu tarihselve toplumsal bir sorun biiminde gndeme getirir. Bandan beriKurtulu Sava'n destekleyen, saygnln koruyan, romanclnkantlam bir yazarn rn olduu iin vgyle karlanr. Getirdiieletirideki doruluk vurgulanr. Ama ok gemeden Trk kylsn yanltantt, gerekleri arptt ne srlecektir. Bu yarg aradan on ylgetikten sonra geersizleir. Yaban 1942'de alan CHP Roman Mkafat'nda,yaymlandktan on yl sonra Sinekli Bakkal'n ardndan ikinci gelir.Yaban'n, Yakup Kadri'nin romanclnda kye, kylye ynelik tek

eseri olduu sylenir. Konusu asndan dnldndebelki dorudur bu yarg. Ama Yaban' sanatnn romanlarnn oluturduubtnden ayr dnmek zordur. Niyazi Ak, romanlar zerinde dururken,-Bata, eserini bir cemiyetin panoramas saydracak genilik gelir- der ki,bu dncesi dorudur. Yine Ak'nn syleyiiyle, -Romanlarndan ikisineverdigi Panorama ad, Panoramalardan nce yazlanlar da iine alacak kadar

mulldr. Bir Srgn, Kiralk Konak, Nur Baba, Hkm Gecesi, Sodom veGomore, Yaban ve Ankara, cemiyetimizin son yetmi ksur yllk hayatna dairyazlm geni bir Panorama'nn paralar saylabilir.Yaban'da zaman olarak 1.Dnya Sava'nn bitiminden Sakarya zaferinin

kazanlna kadar olan sre alnr. Savata bir kolunukaybetmi htiyat Zabiti Ahmet Celal'in kiiliinde tanrz yenilgiyi.Mekansa, ad verilmemekle birlikte, -Haymana ovasnn ortasnda, Porsuk aydolaylarnda bir kydr. Anlatm biimi olarak daan tr seilmitir.Bu saptama, Yaban'a aklayc ipularn getirir. Milli Mcadeleyi konu

alan romanda, kyn ve kylnn durumu, KurtuluSava'ndaki tavr Ahmet Celal'in gzyle verilir. Yine onun kyllerleilikisi halk aydn kopukluu biiminde belirir.Kyllere gre bir yabandr Ahmet Celal. Konumas, tavrlar, giyimi,

dnceleri, duyarlyla onlarn dnyalarnn dndadr. Kafasndaki,

benliindeki aclardan kurtulmak iin eski neferiMehmet Ali'nin kyne gelmi, kyllerin arasna kararak, kendini doaya

Sayfa 2


3/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtbrakarak yenilenmeyi ummutur. Ama ok gemeden yabanlnn bir yazgolduunu farkeder: Onlar gibi olmak, onlar gibi giyinmek, onlar gibi yiyipimek, onlar gibi oturup kalkmak, onlarn diliyle konumak... Haydi bunlarnhepsini yapaym. Fakat onlar gibi nasl dnebilirim? Nasl onlar gibihissedebilirim? Soru budur ite: D cephem deimi neye yarar? Sorun dau: Ben asl bu topran mal olmayan ve hepsi dardan gelen maddeler ve

unsurlarla yurula yurula adeta snai, adeta kimyevi bir ey halinialmm. Bylece toplumsal bir boyuta yerletirir konuyu YakupKadri. Tarihsel oluumu asndan Trkiye'nin aydn snf'dryarglad. Ahmet Celal, salt bir roman kahraman deil, bir prototiptir.Sonunda dayanamaz, roman tekniine gre yaplmamas icabeden tiradlardanbirine balar.Yakup Kadri, Yaban'la gerekd, bir d lkesi grnmndeki ky

edebiyatn ykmtr. irkin, ksr bir doa, pis bir evre; illetli, sakatinsanlar, cehalet, kr inanlar, igdlerin yn verdiibir yaama biimi... izilen tablonun renkleri bunlardr. Sava sanki buinsanlarn dnda olup bitmektedir. Askere arlma korkusu dndailgilenmezler savala. Milli Mcadele'ye kar kyllerin tavryla AhmetCelal'in tavr birbirinin tam kartdr. Bozgundan sonra geri ekilendman askerlerinin yaptklar zulm bile tepkiye yol amaz. Tevekkllekabullenilir. Bir kolunu onlar iin veren Ahmet Celal ise deliye dnecektir.

Ama onu acya salan bu durum kendi eseridir. Anadolu halkn, hayvaniduygularn, cehaletin ve yoksulluun ve ktln elinde brakmtr.Ne ektin ki, ne bieceksin? diye sorar Ahmet Celal Trk aydnna.Romann bir baka blmnde, Ahmet Celal'in eski neferi Mehmet Ali'den sz

edilirken sorun daha kapsaml bir biimde konulacaktr. Burada Yakup Kadri'ninkiilerini ele alnn doruluu zerinde de durmak gerekir. nsannevreyle ilikisinin nemini kavram bir romancdr karmzdaki. AhmetCelal, kye geldikleri gnden beri baka bir Mehmet Ali'nin varlylatanr. Eski neferi deildir bu. Asker olmazdan nceki haline dnmtrMehmet Ali.Ona gre geriye doru bir gelimedir sz konusu olan. Bu gzlem

Ahmet Celal'i u doruyu saptamaya gtrecektir: Talim, terbiye,iyi misal, bunlarn hepsi geici eylerdir. Ve evre deitirmedike,insann gelimesine imkan yoktur. Bu kk mlahazadan Trkiye'deki yenilikve garplk hareketlerinin, neden baarszla urad sorununa kadar

kabiliriz. Bu dnce yukardaki alntlarla birletirilirse, Yaban'dailenen tezin yzeysel bir halk-aydn atmas olmad, romancnn buatmaya, bu kopuklua yol aan temeldeki soruna dikkati ektii grlr.Yalnz biimsel gibi grnen, ama aslnda Yakup Kadri'nin dncelerindeki

geliimi gsteren bir ayrntdan da sz etmem gerek.lk basklarda, yukarda altn izdiim deitirmek kelimesi,deimeyince biimindedir. Cmle tpks tpkna yle: Ve muhitdeimeyince, ferdin deimesine imkan yoktur. Burada evrenin,ok ak olmasa da, kiinin iradesi dnda deimesi sz konusudur. Oysaikinci cmlede, sonradan yaplan bir degiiklikle, deime olgusu kiininiradesine balanmtr.Yaban'n, dneminin gerekilik anlayna uygun bir roman olduunu

sylemitik. Bu gerekiliin, Zola ve Balzac etkisi tad,giderek Yakup Kadri'nin, Toprak ve Kyller romanlarndan esinlendii dene srlmtr. Gerekten de Yaban'la sz konusu romanlar arasnda kimi

benzerlikler bulmak mmkndr. Yaban'n zellikle kyl kiilerininsergileniinde natralizmin izleri de grlr. Ama bu, birok roman iin dene srlebilecek teknik bir ayrntdr. Roman yazarnn eitimine, dncebirikimine baldr, giderek kltrel bir ortamn sonucudur. Byle olduuiin de doaldr. nemli olan romanda kullanlan malzeme ve malzemeyleverilen biimdir. Konuya bu adan baklrsa, Yaban'n yerli ve ulusalnitelikler tad grlr. Psikolojiye girildii zaman bile evrenselboyutlara ulald sylenemez. Yaban'n eskimeyiinin, okunurluluununsrr da buradadr. Ky ve kyly anlatan ilk gerekiTrk romanlarndan biri olarak deil, ilk yerli romanlardan biriolarak nem tar.Bunda gzlemin ve gzlenen gerek zerinde kafa yoruun pay

byktr. Biliyoruz ki, Yaban, yazarnn 1921'de kt bir gezininrndr. Ayrca romann sonuna eklediimiz yazlarda da grlecei gibi(zellikle Niyazi Ak) dnsel bir hazrln sonucudur.

Bu kadar da deil. Yakup Kadri kiilerini verirken kaba birtasvire girmez. Ayrntlar titizlikle seilmi, anlatlan kiiyi yanstacak

Sayfa 3


4/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txten tipik izgiler kalnlatrlmtr. Kiilerinin d grnmyle ilgiliayrntlardan ok, kiiliklerinin, benliklerinin da vurumu olandavranlar belirginletirilmitir.Romann, Ahmet Celal'in anlar biiminde yazlm olmas, zbiim uyumunda

baary salar. Konuan Yakup Kadri'dir, biliriz.Ama Ahmet Celal adnn ardna gizlenmesi anlatm biiminden dolay batmaz.

Tersine iini kolaylatrr bile. Bir yaban'n gzlemleri, izlenimleri,dnceleri, duyulardr bunlar. Elbette blk prk olacaklardr. Ama buparalarla yava yava bir btn oluturulduu grlr. Yalnz Ahmet Celal'inkyllerce yaban saylnn nedenlerini deil, onun kendisinin yabanlnnbilincine var srecini ve kyn, kylnn durumunu da buluruz bu btnde.Yaban meziyetleri kusurlarndan ok olan bir romandr. stelik bu kusurlar,

yazarnda olduu kadar yazld dnemde de aranmaldr.Bu ksa nsz, Yaban zerine bir inceleme ya da eletiri olmaktan ok birsunu niteliini tayor. Yazar artk yaamayan, Trk edebiyatnnklasiklemi bir eserini okurken nesnel ipularn vermeyi amalayan birsunu. Dolaysyla, metni basma hazrlarken vebu yeni basmda bulunan eklerle ilgili ksa bir aklama da yapmakgerekecek. stelik Yaban, Yakup Kadri Karaosmanolu'nun Btn Eserleridizisinin ilki olduuna gre, bir bakma zorunlu bu.

Elinizdeki kitap Yaban'n on birinci basm oluyor. YakupKadri salnda romann dilini sadeletirmi. Yaptm karlatrmaya grebu sadeletirmede eski kelimelerin yerine dorudan yenikarlklar konulmu. Ya da daha anlalrlar. Somut birka rneksralayalm: halihamur-hair neir, emare-belirti, hrzcan-drtgzle, levs-pislik, istihale-deime, hassa-duygu, inhina-kvrm, v.b.Ama yazarn metni sadeletirirken slup kaygsndan syrlamad da

grlyor. yle de syleyebiliriz bunu: Motamot bir deitirme deil YakupKadri'nin yapt. Sz gelimi, bugn de anlalabilecek hakikat kelimesinigerek olarak deitiriyor da, intikal etmek, tecerrt gibi birok kelimeyedokunmayabiliyor. Bunu, cmle yapsn bozmamak dncesine balayabildiimizgibi, eski kelimenin tad anlamn nansn verememek kaygsna dabalayabiliriz.Ayrca, yine diyelim hakikat kelimesinin bir yerde deitirilmiken, bakabir yerde olduu gibi brakldn da gryoruz. te bunu aklamak g.

Sadeletirmeden te, zerinde durulmas gereken olumlu birtavr daha var Yakup Kadri'nin. Bilindii gibi birok romanlarndaBat kaynakl dediimiz kelimeleri bolca kullanr yazar. Yaban'nilk basmlarnda da rastlyoruz bu kelimelere. Ama daha sonra Yakup Kadri'ninbu kelimelerin yerine Trkesini kullandn gryoruz. Hepsini deilsebile, eer zel bir anlam tamyorsa, byk bir blmn deitiriyor yazar.Yine birka rnek verelim: klovn-soytar, bas relief-kabartma, peplos- entari, kask-kasket, trofe-elenk gibi.te yandan, ok az olmakla birlikte, kimi cmleleri degitirdiini de

gryoruz. Bunu ya cmledeki eski kelimelerin zorlamassonucu yapyor, ya syleyite yalnl salamak iin ya da daha nce birrneini verdiim gibi farkl bir dnn etkisiyle. te rnekler:Bu ayrla maher gn bile kar etmedi. (5. bas., s. 90).

Bu ayrlk bizi maher gnnde bile bir araya toplayamad.

Byle bir hadise, btn tarihi mukadderata ve bu mukadderatn konularnazt bir ey olur. (5. bas., s. 136).Byle bir olay, tarihi olaylar mantna zt bir ey olur.Varsn, iini uydursunlar, kaps kapal evlerinde, ydklar

zahireleri yiyip doysunlar. Varsn, iini uydurmayan bu perian, plak vebiare kalabalk alktan kvrana kvrana lsn. (5. bas., s. 159).Varsn iini uydursunlar. Varsn, bu perian, plak ve biare

kalabalk da alktan kvrana kvrana lsn.Sonra bu basit bandajn stne i gmleini indirdi ve demin

karp attm ceketimle srtm rtt. (5: bas., s. 165).

Sonra kardm ceketimle srtm rtt.

Romann sonuna eklediim yazlara gelince... Yaban zerineyazlm yazlardan semeyi yaparken, yaymland gnden bu yana romann

uyandrd yanklar, nasl deerlendirildiini gstermeyi amaladm.Birinci (1932) ve ikinci basmlardan (1942) sonra yazlanlar, dneminde

Sayfa 4


5/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtnasl karlandn gstermeleri asndan ayr bir nem tayorlard. Bunedenle o yazlardan daha uzun alntlar yaptm. 1960 sonras deerlendirmelerdeise Yaban'a ncekilerin tersine, edebiyatn lleriyle yanalyordu.stelik birka dnda salt Yaban' konu alan yaz ya da incelemelerdeillerdi bunlar. Daha ksa alntlarla deerlendirmenin genel bir grnmverilebiliyordu.

Son sz olarak, Yaban'n bu yeni basmyla iimin bitmediini,gelecek basmlarda eksikleri tamamlayarak daha iyiye gideceimize inandmbelirtmeliyim. (5 Ocak 1977)

ON KNC BASKI N

Yaban'n on birinci basks, umulann stnde bir ilgi grerekksa srede tkendi. Bu ilgide, basnda vgyle karlanmasnn etkisibykt. kan yazlar on ikinci baskya ekleyerek kendimizevnme pay karacak deiliz. Ama bizi destekleyenlere teekkrborlu olduumuzu da belirtelim.

Yalnz Oktay Akbal'n, bu giriiminin somut hedeflerini belirleyen vebtn yazarlarca paylalan u yarglarn anmamak olanaksz: Edebiyatmzn

nl yaptlarn tantc nszlerle, geni aklamalarla, notlarla, dahance yazlm yazlarla birlikte yaynlamal... Byle incelemeli basklarartk yapmak gerek. Deerli aratrmaclar, inceleyiciler byle olanaklarakavuturulursayetiebilirler. Yaynevleri edebiyatmzn klasiklemi yaptlarn dizilerhalinde basmal, yetien kuaklara sunmaldrlar. Bu hem bir grev,hem de kazanl bir itir. Benim gibi, bu roman daha 1938'lerdeokumu bir kii bile byle eletirili basklardan yararlanrsa, bugnngenleri daha fazla yararlanacaklardr. Edebiyatmzda, edebiyat tarihimizdeher eyi yerli yerine koymak, gerek yarglara varmak iin bu tr yaptlaragereksinme var. (Cumhuriyet, 12.3.1977).

Altn izdiim satrlar bir gerei vurguluyor: Trk edebiyatnn birbtn olduu, yeterince deerlendirilmedii gereini...Kendi payma, Trk edebiyat tarihine birbirinin tam tersi nyarglarla

eilindii kanm koruyor, dorulara ulamann ana koulunun nce bunyarglardan kurtulmak olduuna inanyorum. Sonuo nyarglar dorulasa bile... Yaban'la ilgili deerlendirmelerokunduunda zaman iinde yarglarn ne lde deitii ak seik grlyor,yeniden gzden geirilmelerinin gereklilii de.

unu da hemen aklamalym: Yakup Kadri Karaosmanolu'nun Btn Eserleridizisine neden Yaban'la baladmz, niin yaptlarnn ilk yaymlansrasn izlemediimiz soruldu hep. Oysa yaptlar arasnda bir semeyapmamz, birini tekine yelememiz sz konusu deildi. Tkenmi, mevcudubulunmayan yaptlardan balamak zorundaydk. Ticari deil, hukuki birzorunluluktu bu.Yaban' Nur Baba izledi. Bu yayn mevsiminde sunacamz yaptlarn srasda yle: Hkm Gecesi, Bir Srgn, Hep O ark ve Zoraki Diplomat.

Yaban'n elinizdeki on ikinci basks bata sayn Leman Karaosmanolu'nunuyarlar olmak zere dostlarn katklaryla daha eksiksiz sunuluyor.Trk Edebiyatnda Yaban blmne, 1977'de yaymlanan yazlardan ikisiningenel yarglar ieren blmleriyle bir ak oturumun zetini ekledim.Bibliyografya da yeniden gzden geirildi ve eklerle geniletildi. Daha onbirinci baskda, eski basklarla karlatrarak, dizgi yanl olduubelli, stelik epeyce ok atlamalar saptayp doru bir metin sunmayaaltk. Bu kez romann yeniden okunmas yetti. Yaban'n yanlsz veeksiksiz bir metnini verdiimi syleyebilirim bu nedenle.

Yine de amacmz, daha iyiye, daha gzele ulamak... Her baskda bir eyekleneceine, en doruya adm adm yaklalacanainanyoruz. Uyarlara, katklara ak olduumuzu bir kez daha yineleyelim.(9 Temmuz 1977)

ON SEKZNC BASKI N

Sayfa 5


6/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtOn ikinci baskdan bu yana yedi yl geti. Bu sre iinde Yaban

on sekizinci baskya ulat. Grd ilgi eksilmedi, artt. Bu ilgide,romann ders kitaplarnda anlma, rencilere salk verilme yoluylaokullara girmesinin pay byk kukusuz. Ama Yaban'n salk verilen tekkitap olmay bir yana, hala tartlan bir roman olduu dnlrseYaban'a gsterilen ilginin sreceini sylemek kehanet

saylmaz.Bu olgu, Yaban'n eskimeyiinin nedeninin yerlilik olduunu

gsteren temel ltlerden biri aslnda. Yerliliin gstergesi de AhmetCelal. Tanzimat aydnnn sosyo-psikolojik zelliklerinin uzantlarnkiiliinde tayan Ahmet Celal... Kendini kurtarc olarakgren, halk eitmeyi (ya da adam etmeyi) grev edinmi, kafasndayaratt gerekle yaanan gerein atmas sonucu yabanlaantipik aydn... Bu nedenle ne zaman halk-aydn kopukluu tartlsaYaban'n gndeme gelmesi bir rastlant deil. stelik bildiimkadaryla bu, salt bize zg bir sorunsal. Batllama serveninebal olarak elbette.

Yaban'n bu on sekizinci basmna, Berna Moran'n Trk Romanna EletirelBir Bak adl yaptnn Yaban' konu edinen blmnden bir para ekledim.

Ayrca, Genel Bibliyografya blm de yeni eklerle geniletildi. Bu konudayardmn grdm gen bibliyograf Hatice Aynur'a teekkr borluyum.

Atilla zkrml, 15 Temmuz 1984

YABAN'IN KNC BASILII VESLESYLE

Mevcudu oktan tkenmi olan Yaban', bu sefer, yeniden bastrmaa kararveriimin balca sebebi, gnden gne artan umumi bir istei yerine getirmekzorunda kalmdr. Byle bir istekle karlamam olsayd Yaban, halknhuzuruna tekrar kmak lzumunu duymayacakt. Zira, bu eser, yaym meydannailk admlarn att gnlerde ne kadar ok martld ise, son yllarda; okadar insafszca hcumlara uram, o kadar ok hrpalanmtr. EskiBabali mahallesinin ke balarn tutan baz sokak demagoglar onunaleyhine birtakm suikastlar tertip etmitir ve onu, her gn stnde

dolatklar kaldrmlarn amuruna bulamak istemilerdir.

Bu irkin ve iren macera, yegane kuvveti, yegane meziyeti samimiyettenibaret olan bir eserde kafi bir tiksinti ve ekingenlikuyandrabilirdi. Fakat, Yaban, en geni, en byk rabete, asl, butecavzlerden sonra erdii iin hakimlerin en adaletlisi halkn,kimden yana olduunu derin bir minnettarlkla hissetti ve ite buminnet borcunu demek niyetiyledir ki, bugn tekrar, onun karsna kyor.

Eski Latin airi Horatius, kendi eserlerinden birine yle hitapeder: Haydi, git; halkn iine kar; artk, sen, benim malm deilsin!..Her yazar, her sanat, kendi eserine ayn eyi syleyebilir.

Fakat, en ziyade, bir milli heyecann mahsul olan eserlerdir ki,meydana geldikleri andan itibaren, artk, stlerinde tadklar

isimle btn manevi ilikilerini keserler ve kendi talihlerinikendileri tayin ederler.

Buna karlk, bir yazarn, kendi eserinden ayrlp ona yabanckald da ok vakidir. Ben Yaban'da neler yazm olduumu o kadarunutmuumdur ki, ona edilen hcumlar esnasnda, ben de bazkimseler gibi onun masumluundan pheye der gibi olmu veancak, onu, yeni batan, tekrar okuyunca kendi savunmam en aksatrlar halinde, bizzat kendinde bulmutum.

Mesela, Yaban'a yneltilen balca su, kitabn kyl aleyhtarbir karakter tamas; kylnn maddi ve manevi sefaletini bir entelektelazndan tezfiye kalkm olmasdr. Yaban' ikinci defagzden geirdikten sonra anlyorum ki, bu, btn manasiyle bir iftiradr.Zira, romann kahraman olan entelektele, elinizde tuttuunuz u cildin bu

baskda hangi sayfaya rastlayacan bilmediim bir yerinde, bundan yirmibe yl evvelki kyn hazin bir tablosunu izdikten sonra dedirtmiim ki:

Sayfa 6


7/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txt

Bunun sebebi, Trk aydn gene, sensin! Bu viran lke ve buyoksul insan kitlesi iin ne yaptn? Yllarca onun kann emdikten ve onu birposa halinde kat toprak stne attktan sonra, imdi de gelip ondantiksinmek hakkn kendinde buluyorsun.

Anadolu halknn bir ruhu vard; nfuz edemedin. Bir kafasvard; aydnlatamadn. Bir vcudu vard; besleyemedin. stnde yaad birtoprak vard; iletemedin. Onu, hayvani duygularn, cehaletin, yoksulluunve ktln elinde braktn. O, kat toprakla kuru gn arasnda bir yabaniot gibi bitti. imdi elinde orak, buraya hasada gelmisin! Ne ektin ki, nebieceksin?..

Gene Yaban'n birinci sayfasnda kyllerin cahilliinden bahsederken Trkentelekteli birdenbire kendini toplar ve der ki:

Eer bilmiyorlarsa kabahat kimin? Kabahat benimdir. Kabahat, ey busatrlar heyecanla okuyacak arkada, senindir. Senve ben onlar, yzyllardan beri bu yaln tabiatn gbeinde,herkesten, her eyden ve her trl yaamak evkinden yoksunbir avu kazazede halinde brakmz. Alk, hastalk ve kimsesizlik bunlarn

etrafn evirmitir. Ve cehalet denilen zifiri karanlk iinde, ruhlar heryanndan rtl bir zindanda gibi mahpus kalmtr:

Bir objektif roman tekniine gre, yaplmamas gereken bu eit tiradlarlaYaban'n hemen her taraf tklm tklm doludur. Okadar ki, sanat bakmndan, bir tenkitinin, asl hikayeyi blkprk eden bu feryadms hutbelere itiraz etmesi gerekirdi. Fakat,Yaban bir objektif roman deildir. Yaban, bir ruh stmasnn, birdenbireac ve korkun bir gerekle kar karya gelmi bir uurun,bir vicdann kard yrek paralayc haykrdr. Ve ben, OrtaAnadolu viraneleri iinde dolarken yreime den odun yann,bundan yirmi yl evvel yazp nerettiim bir nesirde ilk defa o viranelerhalkna u hitabeyle ifadeye altm:

BARBARLARIN YAKTII KYLER AHALSNE

Bilmem beni hatrlyor musunuz? Ben sizi asla unutmadm.Zira, kylerinizin viraneleri iinden geerken kadn, erkek, gen ihtiyar,oluk ocuk hayran, rkek ve mahup ehrelerle, yumuakyastklarna yaslandmz otomobillerin etrafn aldnz zamanhayatmn en derin, en byk en yz kzartc utancn duymutum.Utan ise, kskanlk ve haset gibi unutulmaz, silinmez bir duygudur;getii yerde ateten izler brakr.

u dakikada sizi ve kylerinizi hep birbirine kartryorum.Hanginiz daha az sefil idi? Hanginiz daha merhamete laykt? Bilmiyorum;bildiim bir ey varsa o da, sizin gzleriniz benimgzlerime dedike, bamn nme eilmesi ve yzmn kzarm olmasdr.Bunun iin deil midir ki, size hitabettiim u dakikada, hepinize karkalbimde kine ve fkeye benzer bir ey duyuyorum ve

tekrar size doru gitmek fikrine alamyorum; sizden korkuyorum.Bir caninin ldrd adamn cesedinden korktuu gibi sizden korkuyorum. yandaki ocuklarnzn hayali bile bende cr'et ve cesaret namnahibir ey brakmyor.

Hatrlyor musunuz, bilmem! Sonbahar mevsiminin serin gnlerinde idi;hava kah kapanyor, kah alyordu ve bu durmadan deimeler insanda hayatakar bir gvensizlik uyandryor; sebepsiz bir vesvese, bir endie, birbyk tehlike hissi gibi rpertiyordu.

Arabamzn iine ne kadar gmlsek, yumuak ve scak esvaplarmza,rtlerimize ne kadar brnsek, zannediyorduk ki, yolumuzun sonunda bizibekleyen ey alk ve plaklktr. te tam bu srada siz o viraneleriinden, gm neslin cehennemden dnen hortlaklar halinde, bizim nmzekyor veyahut nmzden kap gidiyordunuz. Bizden niin kayordunuz?

Bize doru niin kouyordunuz? Bizimle sizin aranzda mspet veya menfi birilgi var myd ki, bizden kamak veya bize sokulmak ihtiyacn duyuyordunuz?

Sayfa 7


8/131


Evet, aramzda bir ba, bir ilgi yar myd? Siz benim iin yerindibinden km mstehaseler ve biz sizin iin baka bir kreden inmimahluklar deil miydik? Sizin, altnda barnacak bir tek damnz, banzkoyacak bir tek yastnz yoktu. Biz ise o kadar bykarabalar iinde ve en yumuak yataklardan daha yumuak yastklar stnde

idik.Biraz sonra siz, yangn klleri iinde kavrulmu buday ve arpa tanelerini

toplamaya ve onlar iki ta arasnda tp yemeegiderken, biz, yolun ferahl ve sulak bir yerinde duracaktk ve gnetendaha parlak atallarmzn ucuyla, ezilmi etler, souk brekler ve tazemeyveler yiyecektik ve bunlar yerken esmer harp ekmeini biraz tatszbulacak ve geni zamanlarn bize bahettii (daha mkemmel bolluu)hatrlayacaktk. Bilseniz, biz buna benzemez ne yemekler tattk, ne rahatyerlerde oturduk, ne ferahl saatler geirdik...

Dnyann baka yerlerinde yle memleketler vardr ki, dzenini perilerkurmu sanlr. Bastmz yere sanki kadifeler denmigibidir; teneffs ettiiniz hava insann ban dndren bir kevserdir;kadnlar iekler ve iekleri kadnlar gibi kokar, orada herkes,

her dakika glmser, her dakika, herkes iin dn bayramdr veher oturulan sofra sanki bir hkmdarn sofrasdr. Geceleri, sizibekleyen yatak, ku tyndendir. yle ki vcudunuzu iine braktnzzaman kendinizi gklerde bir buluta yaslanm sanrsnz vetavan, banzn stnde yldzl gecelerin kubbesinden daha ssldr:te, bu altmzda tepinen gururlu, alml araba da oralardangetirilmi bir srat ve rahat aletidir. Hayat, oralardaki yaayagre anlayan vcudumuzun, sizin yaptnz kan arabalarna binmeyeartk tahamml yoktur; nasl ki, bir defack olsun sizin yediinizekmekten yiyemeyiz.

Lakin, o sralarda ki, arabamzn etrafn saryordunuz. Herbiriniz bir baka tavr, bir baka ive ile banzdan geen faciayanlatyordunuz. rtndnz paavralar arasndan kuru ve esmer kollarnzuzatyordunuz. Biriniz: te gavurun el uzatt kz budur; atee kaktlard,

ayaklar ktrmdr, diye ah ediyordu.

Bir dieriniz de: Eyvah, eyvah neyim var neyim yok hepsini aldlar, mal,davar, tohum, oul, koca... hepsini... diye hkryorduve bir kadn: Dokuz ocukla bir harabenin iinde rlplak kaldm;ne yapacam, ne diyeceim? Aman Allahm, aman Allahm! diyednyordu. O vakit yemin ederim ki, sizden olmadma, sizi dinlemeepaavralar iinde, yalnayak gelmediime nedamet ediyordum. Gzyalarnzarkasnda bize kar sezdiim kin ve hntan korktuum iin deil, fakatfelaket ve sefalet karsnda sefahat ve rahat denilen eylerin ne kadarkaba, ne kadar adi olduunu hissettiim iindir ki, sizin aranza karmak,sizin aranzda kaybolmak, kendimi sizinle beraber grmek istiyordum; o dakikazannediyorum ki, hayatn en byk zevki, neesi ve en byk erefi sizingibi olmak ve sizin aranza katlmaktr.

O dakikada, Nasral Nebinin ruhundaki btn esrar bana perde perdebeliriyordu; onun; czzamllar neden ptn, sefil ve serserilerle nedendp kalktn; neden toklar sofrasndan kap alar evresinesndn, neden dilencilerle beraber gezindiini ve meczuplarnsohbetini neden aklllarn meclisine tercih ettiini anlyordum. O demitiki: Asl mutlu alardr, zira doyunacaklar. Asl mutlu plaklardr, ziragiyinecekler. Asl mutlu zulm grenlerdir, zira adalete kavuacaklar.

Evet, buna inannz! Biz ki tokuz, biz ki giyinmiiz; biz ki adaletdatanlar arasndayz, ruhumuz bin trl gamla doludur! Hibilmediiniz, grmediiniz kederler, bizi, Eyyub'un etini kemirenkurtlar gibi kemiriyor. Bu temiz, rahat ve yumuak rtler altndaphe, gurur, nahvet ve ihtiras denilen trl trl illetlerle erhaerha kanyan bir derimiz var. Dmann hnc, vaheti sizin stnzden birkaza gibi gelip geti; fakat biz o hnc, o vaheti ve o

dman daima iimizde tayoruz. Durmadan yanp, durmadan tutuuyoruz;durmadan yamaya, talana, durmadan eza ve hakarete

Sayfa 8


9/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtmaruzuz; her dakika dorulup her dakika yklyoruz.

Ey, yanm tarlas stnde beyaz sakaln yolan ihtiyar; ey, evladnnmezar tandan bana yastk yapan ana; ey, geceleri, kpeklerle beraberuluyan a ocuk; ey, bekareti iren bir yara halinde kanayan gen kz,Allah cmlenizi bizim dtmz dertten masun eylesin!

te, Yaban, bu yaznn yaymlanmasndan on, on bir yl sonra, aynyrek acsn daha geni bir lde ifade etmek iin meydana geldi. Porsukay kylarnda geirdiim drt aylk kabusu, uurum alt, on yldurmakszn yaamakta devam etmiti.

Anlyorsunuz ki, bu eser, benliimin ok derinliklerinden, adetakendi kendine sklp koparak gelmi bir eydir. Bir eydir, diyorum.Zira, bu, ne btn manasiyle bir roman, ne btn manasiylebir sanat ve edebiyat iidir. Hele, politika denilen gndelikdavalarla hibir ilgisi yoktur.Yakup Kadri Karaosmanolu

***YABAN

Sakarya savandan sonra dman ordular Haymana,Mihalk ve Sivrihisar blgelerini, bize; yer yer ate ynlarylartl ssz ve engin bir virane halinde brakt. O afetlerden arta kalmhalkn, bu ta ynlar arasnda, ilk insanlardan fark yoktur. Bunlar,yar plak bir halde dolayor; alevin karartt harman yerlerindetopraa, amura karm yank buday ve msr tanelerini iki ta arasndaezerek tmeye alyor; ad bilinmez otlardan, aa kklerindenkendilerine bir nevi yiyecek karyor ve bir yabancnnayak sesini duyunca her biri bir yana kap bir kovua saklanyordu.

te, Garp Cephesi Kumandanlnn gnderdigi -Tetkiki Mezalim Heyeti- oviranelerde, talar altnda kmrlemi insan kemiklerini aratrrken, bukitab tekil eden yazlar, arasndan yrtlm ve kenarlar yanm birdefter halinde buldu. Kyllerden bunun sahibinin ne olduunu sordu.Kimse, onun nereye gittiini bilmiyordu. Bununla beraber,

onun iki yl hep bu kyde oturduunu ve son felaket gnne kadarburada kaldn syleyen de kendileri idi.

-Tetkiki Mezalim Heyeti- azasndan biri bu kaytszla at:

-Nasl olur! dedi, nasl olur. nsan yllarca beraber yaad birkimsenin nereye gittiini, ne olduunu bilmez mi?

Kyller, kskn bir tavrla omuzlarn kaldrp uzaklayorlard.Yalnz, ilerinden biri, ya belirsiz kk ve sska biradam, dnd:

-Dee, sizin gibi yabann biriydi, dedi.

:::::::::::::

Dnyadan elini eteini ekmi bir kimse iin Anadolu'nun bu cra kesindendaha uygun neresi bulunabilir? Ben, burada diri diri, bir mezara gmlmgibiyim. Hibir intihar bu kadar uurlu, bu kadar iradeli, bu kadar sreklive etin olmamtr.

Daha otuz beimize basmadan her eyin bittiini, iin tamam olduunu;akn, arzunun, mit ve ihtirasn artk bir daha uyanmamak zere snpgittiini kendi kendimize itiraf etmek; kendi kendimize, btn mutluluk vebaar kaplarnn kapandn sylemek ve gelip, burada bir aa gibiyava yava kurumaa mahkum olmak. Byle mi olacakt?Byle mi sanmtm? Lakin, ite byle oldu ve byle olmaslazmd.

Mehmet Ali, bana: Gel beyim, seni bizim kye gtreyim; buralarda, yalnz

bana sersebil olursun dedii vakit, bir Anadolu kynn ne olduunubilmiyor deildim.

Sayfa 9


10/131


Mehmet Ali: Gel beyim, seni bizim kye gtreyim, dedii vakit, bu ky,kafamn iinde olduu gibi grmtm.

Hatta Mehmet Ali'nin evini, hatta bu oday, hatta, bu delikten seyrettiimmanzaray... Zaten, Cihan Savanda kolumu kaybetmezden nce btn iir

kabiliyetimi, btn sade dilliliimi kaybetmi bulunuyordum. Korkun, irenve yaln gerek parmaklarnn ucundaki kan ve alnnn ortasndakiamurla! oktan bana grnmt. Biliyordum ki, toprakkat ve tabiat zalimdir ve insan cinsi bozuk bir hayvandanbaka bir ey deildir; biliyordum ki, insan hayanlarn en kts, enbayas ve en az sevimli olandr. Evet, bilhassa enaz sevimli olandr.

Bunu, eekler, mandalar, keiler ve tavuklar arasndayaamaa baladm gnden beri daha iyi anlyorum, dahaiyi gryorum.

Bu yaratklarn sadelikleri, samimiyetleri, igdlerindeki doruluk veisabet btn kusurlarn unutturuyor. nsan igds ise bozuktur. Onun iin,doruyu eriden, irkini gzelden, faydaly faydaszdan ayrmasn bilmez

ve akl denilen bir cehennem aletinin hkm altnda gln, kaba,sersem ve patavatsz kvranr durur. Gene onun iin, hareketleri aksaktr,sesi ahenksizdir, neesi yavan ve iretidir.

Grdm, grdm. Medeni insanlarn hepsi benim nmde bir geit alayyaptlar. Racine'lerin, Voltaire'lerin Franszlar; Bacon'larn,Shakespeare'lerinngilizleri; ve hnerli talyallar ve yldrm zaptetmilerin ocuklar hep,kendilerine mahsus klklar, kyafetleri, renkleri, konuma veglmeleriyle benim nmden getiler. Ne terbiye grmemi,ne galiz, ne iren, ne irkin bir goril srs!..

Bunlar yrtc ve barbar bile deildiler. Gasbettikleri eylerleavurtlar itii vakit ve kendi aralarnda oynarkenbana, tarife smaz bir gnl bulants, bir ruhtan trmalanr

duygusu, bir derin kasvet gelirdi.

Ka defa, elime bir sopa alp, bunlar nme katarakkendi ormanlarna doru srmek arzusunu duymuumdur.Fakat sa kolum yoktu...

Onun iin deil midir ki, ben aralarnda dolarken kabakaba srtrlard ve sa tarafmda bir bo torba gibi sallananyenimle oynamaya kalkrlard. Sonra, bu yeni, sallanpdurmasn diye, ucundan bkerek cebime soktum. O gn bugndr, hala yledolarm.

Lakin, bu kyde de hi kimse kolsuz olduumun farkndadeil... Oysa, burada, isterdim ki, farknda olsunlar. Zira,sa kolumu, ben, onlar iin kaybettim. stanbul'da zilletim

olan ey burada erefimdir. Hatta, ilk gnler Mehmet Ali ilekyde dolarken una buna rastgeldik mi, hemen sa yanm evirirdim.Hele, yeni yetien delikanllarla gen kzlarane yapp yapp mutlaka bu eksikliimi hissettirmeye abalardm. Bu, benimson ssm, son gsteriim, son almmd.

Be on gn iinde o da gitti. Sa kolumun yokluu kimsenintakdirini celbetmek yle dursun, hatta merhametini bileuyandrmad. Acaba niin? Bunu sonradan anladm. Zira,burada, sakatlk hemen herkese mahsus bir hal gibidir.Mehmet Ali'nin anas enikonu topallyor. Salih Aa'nnoullarndan biri kamburdur. Bekir avu'un kz Zehra krdr. Ben grmedim,fakat Mehmet Ali'nin sylediine gre muhtarn karsn, ad bilinmeyen birillet sekiz yldan beri yle bir evirip kvrm, o kadar karmakark birhale sokmu ki, bacaklarn kollarndan, kollarn bacaklarndan

ayrmann imkan yokmu. Btn vcudunda canl yalnz biryeri kalm. O da gzleri imi. Muhtar her gn barrm:

Sayfa 10


11/131


-Bari oldu olacak, unlar da kapayversene.

Bunlardan baka, kyn iki meczubu, bir ccesi vardr.imdi, dnn, bu illet ve sakatlk yuvasnda ben naslkendimi gsterebilirim?

Geri, kye geldiim ilk gnden beri, daima, herkestenayr bir durumdaydm. Gzle grnmez bir ember, bir nevikarantina kordonu beni aralarna karmak istediim bu kk insankmesinden ayrp duruyor. Ne yapsam bu emberi yaramyorum. Zaten, korkunengin bir sszlkla epeevre evrilmi bir kyn iinde benim etrafmayrca baka bir sszlk sarm bulunuyor.

Mehmet Ali olmasa hi kimse benimle konumayacak,benim yanma yaklamaktan ekinecek; bana kyn sokaklarnda dikili birkorkuluk gibi bakacak. lk gnler ocuklarbenden rkp kamyorlar myd? Kpekler arkamdan havlamyorlar myd?Oysa, ben ne acayip, ne korkuntum. Bilakis... Ve buraya yabanclardan kapgeldim; yabancnn cevrinden kap geldim. Ta ki, kendi kanmdan, kendicanmdan bu kk insan cemiyetinin iine karaym, onunla har

neir olaym, onda kimsesizliimi unutaym diye... Yolda,Mehmet Ali'ye durup durup u szleri tekrar ediyordum:

Anan, benim anam; kardelerin benim kardelerim olacak. Bunu iyi bil. VeMehmet Ali hi cevap vermeksizin yaz erkek ehresinin ortasndaki o ocuktebessm ile glmsyordu.

O vakitten, bunun ne kadar imkansz olduunu dnd iin midir ki, ylesusup glmsyordu? Kimbilir, kimbilir... Trk kylsnn ruhu, durgun vederin bir sudur.

Bunun dibinde ne var? Yaln bir kaya m, balk yn m,bir yumuak kum tabakas m? Kefetmek mmkn deildir.Onlara hitap ettiim vakit hibir ey anlamaz gibi bnbn yzme bakarlar. Sonra kendi aralarnda bir eyler mrldanrlar.

Hissederim ki szlerimi anlamlar, fakat, tasvipetmemilerdir. Bazen byk altndan bana gldklerini de sezerim.

Buraya geliimin ilk haftalar, etrafma yalnz korku vekuku veriyordum. Beni, hkmet tarafndan gnderilmiherhangi bir memur, bir tahsildar, bir rc, bir jandarma,yoksa bir askerlik ubesi bakan m sandlar bilmem; fakat,hepsinin yznde korku ve kuku belirtilerini aka grmtm.

Sonradan benim ne o, ne de u olmadm, benim bir hiten ibaret olduumanlalnca irkinti ile buruan alnlar yerine hayretle alan gzler vesinsi bir istihza ile bklen dudaklar grmee baladm. Bana bakarkenherbirinin gzlerinde parlayp snen, snp parlayan bir acayip k damlasbeliriyordu. phesiz, kkleri benim eriemeyeceim derecede uzaklarda birnevi gizli ve eytani zekann bir sznts olan bu k kadar beni rahatsz

eden bir ey hatrlamyorum. O beni her yerde, her dakika izliyor, tekkurtulu deliim olan odama kadar sokuluyor; ykanrken, giyinirken, soyunurkenveya tra olurken bir an yakam brakmyor.

En basit, en sade, en tabii hareketlerim onlara, bir sirkortasnda, bir soytarnn taklak atlar, sraylar, yuvarlanlarkadar tuhaf geliyor.

Mehmet Ali'ye soruyordum:

-Niin her eyim senin hemerilerinin bu kadar tuhafna gidiyor?

Mehmet Ali nce inkar etmek istiyordu; sonra kendinitutamyor; baklalar, birer nasihat halinde, azndan karyordu:

-Beyim her gn tra olmayver.

Sayfa 11


12/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txt-Beyim, bu dan banda sabah akam dilerini fralamak neyine gerek.

-Beyim, bizde salarn kadnlar tarar.

-Beyim, geceleri, sabahlara dek mrl mrl ne okuyupduruyorsun? Seni by yapar sanrlar.

Geceleri sabahlara kadar okumayaym da ne yapaym?Ben, el ayak ekildikten sonra odamn kapsn srmeleyipkitaplarmla babaa kalmak saatini drt gzle beklerim.nk, bu mrmn btn hazin sergzetini ve yaadmann ar skntsn unuttuum tek saattir. O vakit, bu plak veyaln oda, gerek dnyadan daha geni, daha ferahlbir alemin munis, sevimli ve her biri sihir ve fsunla yorulmumahluklar ile dolmaa balar.

Kendileri ekildikten sonra kokular havada kalan dilberve nadide kadnlar, sesleri bir ana sesinden daha yakn, daha dokunaklarkadalar, nur ehreli ihtiyarlar, cokun suyabenzeyen berrak gzl, Dante'nin Beatrice'i, Petrarka'nnLeonora's, Romeo'lar, Julietta'lar ve daha birok tatl hayaller... Kimi

yatann stnde yanyana, kimi bir kk ocukgibi benim kucamda, kimi bir iskemlede tek bana, kimiayakta, kimi pencerenin kenarnda dirseine dayanm; kimiodann iinde bir aa be yukar dolaarak benimle sabahederler; ve sabaha kadar, havada kutsal bir orkestrann yanklardalgalanr ve yaradanlarla yaratklarn elele verip hepbirarada raksettikleri sezilir.

:::::::::::::

Buraya, bir akamst, alacakaranlkta geldikti. Mehmet Ali arabanniinden kolunu darya uzatp:

-Aha bizim ky...diye bagrd vakit, bir sre, bo yere etraf aratrdm, hibir ey

grmedimdi. Neden sonra, Mehmet Ali'nin iaret ettii tarafta bir karaltseer gibi olmutum. Tek bir k yoktu.Yalnz uzaktan uzaa kpekler havlyordu. Bu sesler, sszAnadolu ovalarnn ortasnda, tek yaant belirtisidir. Birazdaha sonra saman ve tezek kokularn duyacaktm. te, duymaa balamtm.

Mehmet Ali, artk benimle konumuyor. Yar belindente, arabadan sarkm, kye doru uzanyor. Sakn kye girdikten sonra benibsbtn unutmasn! imdiden, iimde ona kar bir gceniklik peyda oluyor.Onu, kynden kskanr gibi idim. Daha dorusu, drt yllk bir ayrlktansonra kyne kavuan bu erin yannda kendimi fazla buluyordum.Buraya ne yapmaya geldim? Kendi kendimi gurbet iline srmekten maksadm nedir?

Gurbet ili mi? Henz hibir dman ayann basmadbu ar vatan topraklar bir gurbet ili mi? Ne kadar inkar edecek olsam gene

bu hissimi saklayamayacam: Mehmet Ali'nin kyne yaklatka bir eyden,aziz bir eyden ayrldm sezinliyordum. Yreime bir arlk kyordu.

Arkamda ne brakmtm ki byle hznleniyordum? Biryurt mu? Bir ana m? Bir sevgili mi? Hayr, hibir ey, hikimse.

Btn kaybettiim eyleri burada bulmaa geliyorum.Araba, bir taa arpm gibi sarslarak durdu. MehmetAli bana hibir sz sylemeden, aaya atlad. Karanlk iinde kaybolupgitti. Ben, bu dakikadan itibaren iradesi bakalarnn iradesine tabi biradamdm. Arabann iinde bzlm oturuyordum. Bavullarmn, antalarmnarasnda, ben de bir bavul, bir anta gibiydim. Arabacya: Geldik mi? diyesormaa cesaret edemiyordum. Lakin o bana sordu:

-Nereye gideceiz?

Sayfa 12


13/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txt-Bilmem. Arkadam bekleyelim.

Nihayet, Mehmet Ali geldi. Yannda, bir metre yirmi santim boyunda birglge ile. Mehmet Ali ve bu glge arabann iine doru uzanyorlar.Sessizce, eyalar birer birer indirmee koyuluyorlar. Ben de bunlarlaberaber, ayn sessizlik iinde yere iniyorum.

Mehmet Ali, beni buraya getirdiine imdiden pimanm? Acaba evde anasyla kardeleri onun bir konukla geldiini haber alralmaz kendisine ktlar m? Eyamn arkasndan acayip bir sklganlklayryorum. Ayaklarm kah bir ukura giriyor, kah bir taa arpyor. Kahkarpuz kavun kabuklarn andran birtakm zypak eyler zerinde kayyor.Ve ky, bataklkta bir uyuz manda gibi kokuyor.

Mehmet Ali:

-Gir beyim...diye seslendii vakit, nihayet ameliyat masasnn bana getirilenbir hasta gibi teslimiyetle eildim, bir delikten ieriyegirdim. Taban kaba bir hasrla rtl bir oda; kenarda birihtiyar kadn, elinde bir fenerl'e duruyor. Mehmet Ali:

-Beyim, hele uraya bir otur, dedi ve bana, odann kesinde bir iltegsterdi. Kapdan girdiim zamanki teslimiyetle iltenin zerine ktm.Kadn feneri yere koyup ekildi. Yar aydnlk iinde, glgesi tavana vuranMehmet Ali'nin yzne bakyorum. Memnun mu? Can sklm gibi mi? Hayr,ne o, ne bu... Mehmet Ali, sadece dalgnd.

Demin, kendisiyle beraber eyalar tayan kk adam,on, on bir yalarnda bir erkek ocuu, imdi odann ortasnda durmudikkatli dikkatli bana bakyor. Mehmet Ali, bavullarm sra sra duvarndibine koydu ve sonra darya kt. ocuk, ayn noktadan gene bana bakyor.Bu; ocuktanziyade bir cceye benziyor. Baklarnn bir byk adam baklarndan farklolmamas yle dursun, yz imdiden ypranm, vcudu katlam,hareketleri arlamt.

Soruyorum:

-Sen Mehmet Ali'nin kardei misin?

Bayla, Evet iareti yapyor.

-Ka yandasn sen bakaym?

-On drt.

-Adn ne?

-smail.

-Okula gidiyor musun?

Yar fke, yar hayretle omuzlarn kaldryor:

-Ne okulu be. Ben okula gideyim de burada ie kim baksn? Hem bu kydeokul yok. Dee, imamn evinde okurlar.

Gene gzlerini yzme dikip durdu. Fenerin yerden vuran aydnl, onaacayip bir ekil veriyor. Bostan korkuluklarnn en biimsizine benziyor.Onu yerinden kmldatmak iin devam ediyorum.

-Haydi bakalm, bana yardm et. u eyalar aalm.

Mehmet Ali'nin bana verilen odasnda yerlemem epeyceuzun srd. Bu, ovaya bakan iki kk pencereli, kavak

aalaryla tutturulmu tavanndan kuru otlar sarkan, tabantoprak bir hcredir. nce yatak takmn ve seyyar karyolam saran iki

Sayfa 13


14/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtharar beziyle bu tavan rtmek, sonra ehirden getirdiim tahta vemuambalarla bu toprak zemini kaplamak, demek lazm geldi. Ceviz kitapsandm bir masa haline soktum, kapandan da bir nevi raf yaptm.Yatam, stanbul'da ne ise, gene odur. Zira, savalardan beri seyyarkaryolam hi brakmadm. O, benim vcudumun bir parasoldu. Daha rahat bir yatakta asla uyuyamyorum.

Kyllk hayatmn bir trl katlanamadm ve halahalledemediim en zor taraf temizlik sorunudur... Buradasuyu bulmak iin her gn ta aya kadar gitmek gerekiyor.ayn suyu ise bir akar balktr.

Geri kyn iinde su yok deildir. Fakat, gerek kuyunun, gerek emeninba, her gn sabahtan akama kadar doludur. Apdest alan ihtiyarlar,evlerine su tayan kadnlar, kzlar ve akla smayacak derecede pisoyunlarla oynayan ocuklar hep oradadr. Baz, aya kadar gitmekten enenkadnlarn da amarlarn emenin yalanda ykadklar olur.

Hasat mevsimlerinden sonra haftalarca her nevi hububatayn yalakta ykanp ayklanr. Hatta ok kere, yenilecekeylerin; ocuk bezleri, kirli don ve gmleklerle bir arada alkaland

da olur. Bu pislii onlara anlatmak bir trl mmkn deildir.

Bu gibi iddialarm yalnz Mehmet Ali tasdik eder grnr. Lakin, pisliinkyllkten o kadar ayrlmaz bir vasf olduuna kanidir ki, bununlauramaya hi istek gstermez.

Zaten, buraya geldiimiz gnden beri, Mehmet Ali, benim hkmmden bsbtnsyrlm, tamamyla asker olmazdan nceki haline dnmtr.

Dnk neferimin hviyetinde mahade ettiim bu geriye doru gelime, ilkzamanlar, beni ok hayrete dryordu. Sonra, ben de, yava yavakyllemeye balaynca, bu olay, evrenin kii zerindeki etkisinevermekte glk ekmedim.

Talim, terbiye, iyi rnek, bunlarn hepsi geici eylerdir.

Ve evre deitirmedike, insann deimesine imkan yoktur. Bu kkmlaliazadan, Trkiye'deki yenilik ve garplk hareketlerinin, nedenbaarszla urad sorununa kadar kabiliriz.

Fakat ben, buraya yalnz dman zulmnden masun kalmaa gelmedim. Kendikafamn cevrinden kurtulmak iin de geldim.

Dnmek; insanlarn, maara devrindeki gibi henzbirtakm toprak ve ta kovuklar iinde yaad ve hayvanlarla har neirolduu bu yerde dnmek, bana bir ayp gibi geliyor.

Baz, kyllerle konuurken soyut bir fikrin ortasnda dilim tutulupkalveriyorum.

Bir gn, bir le st idi. Kahvenin arda altnda oturuyorduk. Bizim

Mehmet Ali, Bekir avu, Salih Aa ve Muhtar, hep orada idiler. Bahis, harpzerine ve onun akbetlerine dairdi. Onlara stanbul'un drt devletinaskeri igali altnda olduunu, zmir'in ta Bursa'ya kadar Yunanllartarafndan istila edildiini, Adana'dan henz Franszlarn elekmediini, Urfa'da, Antep'te kanl olaylar cereyan etmekteolduunu haber veriyor ve her birinin yzne ayr bir dikkatle bakyordum.Hibirinde ne hayret, ne dehet, ne de alelade bir alaka izine tesadfetmedim. Atein iinden henz km olan Mehmet Ali bile artk bunlargemi zamana ait bir masal gibi dinliyordu.

Dedim ki: te Mehmet Ali bilir; stanbul'da ne padiahn, ne devletin, nehkmetin be paralk itibar kald. Yzba rtbesinde yabanc subaylar,sadrazamlara emir veriyor. Padiaha, filan adam filan yere tayin et, filanfilan yerden kaldr, diye akl retiyor. Dinlemezse, kamsn sallayarakMabeyin kapsna dayanyor. Ahaliye ise, yaplmadk

cevir kalmad. Memleketin byklerini, akll adamlar alpMalta adasna srdler. Kimseye az atrp sz syletmiyorlar. Herkesi,

Sayfa 14


15/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtolur olmaz sebeplerden haraca kesiyorlar.

undan, tavuu ba aa tuttun diye be lira, bundan, tramvayda ykseksesle konutun, diye on lira alyorlar.

Gene yzlerine bakyorum. Bu ileri, tuhaf bile bulmuyorlar. Sonra

hislerine dokunmak istiyorum. Diyorum ki:-Bunlarn tecavznden ne karlarmzn rz, ne ocuklarmzn can, ne

din, ne iman, hibir eyimiz kurtulamad.

Hepsine el uzatyorlar. Ve bunlar izah eden vakalar anlatyordum. Tam busrada bir de baktm ki, muhtar uyukluyor.

Mehmet Ali elindeki ak ile bir st daln yontuyor. SalihAa, ta uzakta, yamata, otlayan davarlarn gzetliyor. Yalnz, Bekir avubiraz dikkat eder gibi grnd:

-Efendi, tekrar sava olacak m? dedi.

-Olmaktadr; dedim. itmediniz mi? Mustafa Kemal isminde bir byk adam,

bir byk kumandan, stanbul'dan kt, Anadolu'ya geti. Erzurum'da,Sivas'ta, milleti bana toplad. -Hkmet, devlet grevini yapmyor. Biz kendikendimizi koruyacaz. Dmana kar koyacaz dedi. imdi,onun adamlar taraf taraf Yunanllarla, Franszlarla dyor. Hepsi ylekahraman kiiler ki...

Ve destani kssalarla onlar heyecana getirmee altm.anakkale'de bulunmu olan Mehmet Ali, Mustafa Kemaladn hatrlyor. Ona gz ucuyla baktm. Ban yonttuu st dalndankaldrd. Benden tarafa dnd:

-Beyim, Allah vere de, bizi tekrar askere almasalar, dedi.

Bu, benim kydeki en hznl gnm oldu.

:::::::::::::

Salih Aa, kyn zengin adamlarndan biridir. Lakin, klk kyafetitibaryla bir dilenciden hi fark yoktur. Kn ensouk gnlerinde bile, onun orap giydiini hatrlamyorum.kesi bask pabucunun iinde, kara ve atlak topuklu ayaklar, ellerindenziyade ortadadr. Denilebilir ki, reymi ve yeralt kiiliinin btnifadesi bu ayaklarda toplanmtr.

Rahat mdr? Sinirli midir? Bir arazi meselesinde, kyllerden birine, biroyun oynamak zere midir? Bir ite kazanm mdr? Kayb m vardr? Sizinhakknzda ne dnyor?

Bunlar anlamak iin hemen ayaklarna baknz.Eer bunlardan birinin baparma oulmakta ise Salih

Aann can bir eye sklm demektir. Eer bunlardan biriayakkaby, parmaklarnn ucunda hafif haff oynatmaktaise, biliniz ki, keyfi yerindedir. plak tabanlarn sizin yznzedoru uzatyor ve hareketsiz duruyorsa, emin olunuzki, yeni gasbettii bir lokmann hazm devresini geirmektedir. Fakat, sizinhakknzda bir fesat kurmakla megulse, bu ayaklar, iki bklm, onun altndasakldr. Sinsi sinsi, bir ava doru yaklaan tilkinin adm atlarn higrmedinizse, Salih Aann yryne baknz.

Salih Aa, btn ky halkn yle sihir ve nfuzu altnaalmtr ki, drt yldan beri, hep benim emrimle hareket etmee almolan Mehmet Ali bile, kye geldikten sonra, iktisadi durumumu tayin iinbana, bir kere gidip Salih Aaya danmam tavsiye etti.

-Beyim, akll adamdr. Ne edeceini sana o bildirir, dedi.

Lakin ben ona danmaktansa hibir ey yapmamay ve

Sayfa 15


16/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txthazr paradan yemei tercih ediyorum.

stanbul'da babamdan kalan evi sattm vakit, bununparasyla, gene Anadolu kylerinden birinde, bir bostan ortasnda bir kkev almay tasarlyordum. O bostan, gelirimi temin edecek, bu evceizde demnmn son yllarn yaayacaktm. Lakin, bu kyde, bostana elverili

hibir yer grmyordum. Geri Porsuk ay, ta yanbamzdan geiyor. Ama,bunun suyundan istifade etmek iin, enikonu bir kanalizasyon ameliyesineihtiya grlyor. Bu kysndaki sazlk ve bataklk topra kadar masraf veemee bal i. Zaten ky iinde, bostanclktan anlar tek adam yoktur.

Oysa ben, Bat Anadolu'da ne gzel, ne yeil bostanlargrmtm. Ortalarnda bir dolapl kuyu vard. Gzleri balbir hayvan, durmadan bu dolab evirir. Ortadaki krk, kahbir ocuk glmesine, kah bir kadn hkrna benzer seslerkarr. Sra sra demir kovalardan sular boanr, dolar. Vakit, bir yazakamdr. Kavak aalarnda Agustos bceklerinin sesi, henz dinmemitir.Kuyunun drt bir tarafndan, dz, uzun, kk toprak kanallar, serin veberrak suyu sarn marul tarlalarna doru gtrr.

Elinde ufak bir apa ile, bir adam, bu kanallarn izdii

geni drtgenler arasnda, gya, bir tabiat mezhebinin ibadetini yapyormugibi yavaa egilip kalkar, durur, melir.

Ve siz, bir asma ardann altnda, bu alemin rehavetli birseyircisisinizdir. Hava da sulanm toprak kokuyordur.

te, son zamanlar, bu benim biricik hlyamd.

:::::::::::::Burada ise, yalnz gerek; plak, irkin, kaba, yaln gerek!.. Boz

toprak dalgalar, alabildiine uzuyor. Yeknesakovay ikiye blen Porsuk ay iddetli bir zelzelenin at biruzun, bir ylankavi yark gibidir. Hi suyu grnmez. Ta yanna gittiinizzamanda bile, o suyun cana can katan serinliini ve rengini bulamazsnz.

Boz topraklar orada rm ve phtlam sanlr. Elinizi bir soksanzgnn hangi saatinde ve hangi mevsiminde olursa olsun bir cerahat gibilktr.

Ve tepeler... Ve tepeler, birer urdur. Ve btn ufkun ereveledii alem,ancak, bu strap manzaras ile canl grnr.

Bo ve lzumsuz feza iinde; hibir kuun getiini grmedim.Allah insanlar intihaba davet iin, o byk Tufan cezasn tertip zahmetinekatlanmamal idi. Nuh'un mmetini, byle bir toprak stnde bu plaktepelerle evrilmi yere brakmal idi.

Her akamst sanyorum ki, artk dnyann sonu gelmitir. zerindeyaadm bu toprak, ya iindeki gizli dert ile iip atlayacak, ya da, birdehetli grlt ile yerin dibine doru kp gidecektir.

Onun iindir ki, her sabah, gzlerimi aar amaz, derinbir hayal krklna urarm. -Niin, beklediim tabii olayvuku bulmad? derim. Ve damlardan kan btn hayvanlar, benimle beraber buie hayrettedirler.

Demek bir gn daha? Ve, ne gn!..

Emeti ninenin yetimi, davar nne katm her admda,bir ihtiyar adam gibi ksre ksre srtlan trmanyordur.Kara mandalar, bir filden daha buruuk, daha uyuz, iri, apakl gzlerinidevirerek, etrafta yiyecek bir ey aramaktadr. Kyn mezbelesinde, kpekenikleriyle insan yavrular birbirine karm, oynayorlar. Kah kkocuklardan biri, sprntlerin arasndan kemirecek bir ey bulup karr.Kpek, zerine hcum eder, kah kpein n ayaklar arasndaki bir lokmaya

ocuk saldrr. Bazen de, iki taraf arasnda paylalamayan bir karpuz veyakavun kabuunu, bir mandann smrd grlr.

Sayfa 16


17/131


e gitmeyen eekler, alktan ve skntdan, akama kadar, ac acanrrlar. Ah, bu eek anrlar! Dnyada bundan yank, bundan elemli birses daha bilir misiniz? Sustuklar vakit de, tavrlar, bu feryatlardan dahaaz hazin deildir. Kara, derin ve kadifemsi gzlerinde bir gam uzun ve gzelkulaklarnda bir titrek duygu ve kafalarnda derin dnceler tayan

hakimlerin irin vakar vardr.Ben, bu hayvanlar ok severim. Bu irkin, galiz tabiat

ortasnda tatl ve cana yakn yalnz onlardr.

Mehmet Ali'lerin bir boz eei var. Btn evin iini grenodur. Byk ehirlerde, Frenklerin bonne a tout faire dedikleri hizmetikadnn grevlerini o yapar. Yalnz, yemek piirmesini bilmez. amarykamaz ve t tlemez. Zaten bu iten iki tanesi pek seyrek yaplan, birtanesi de hi yaplmayan eylerdir.

Her ayda, iki defa kah Mehmet Ali'yi, kah anasn,kah kardeini kasabaya gtrp getiren de bu eektir.Mehmet Ali'nin anas, evde yapt btn iyi eyleri, yemez, imez, hikimseye tattrmaz, alr kasabaya gtrr.

Ben geldiim gnden beri geri, bunlarn bir miktarn evdealkoyabiliyoruz. Ben ya olsun, yourdu olsun, peyniri veyasucuu olsun, kasabadaki fiyatnn iki mislini verip almaamuvaffak olabiliyorum. Bu suretle de kadn gene memnungrnmyor. Mrldanyor. nk, onca, parann bereketlisi,pazarda kazanlandr. Onun iin, ok zaman hi kimseye haber vermeden,sabahleyin, afakla beraber svr. Zaten, yol uzundur. Kylleresorarsanz, De-e, urackta, derler, amma kyllerin de-e, urackta'snben bilirim. En ksa de-e, be alt saat srer.

Bunlarda zaman kavramyla mesafe kavramndan niin eser yoktur?Gn getike, bu sorunun karln, kendi kendime buluyorum. nk; bendede, buraya geldiim gnden beri, zaman kavram hayli zayflamtr. lkaylar, gnlerin adn unutuyordum. imdi, aylar birbirine kartryorum ve

yalnz mevsimlerin deitiini hissediyorum.

Ka yamda olduumu ve arkamda braktm gemiiunuttuum gn, kimbilir, ne kadar rahat edeceim! Lakin,bu hale vardm vakit de, gene bu engin ve kurak ovalarnkorkun geniliini hissetmekten kurtulamayacam. Bu hisher an yreimi burkuyor, bam dndryor ve irademihurdaha ediyor.

Lakin, bu ky, bir l ortasnda, bir konak kadar bile yreime gvenvermiyor. Bir konak, mesafe iinde bir hareketi gsterir. Bugn, buradaiseniz, yarn bir vahann kenarna erieceksiniz. br gn, bir byk nehrinsular sizi karlayacaktr. Oysa, Orta Anadolu'da bir ky donmu birkonaktr. Burada, mesafe sizi yutmutur. Siz, mesafe iinde, dehettendonmusunuzdur.

Gerekten, bir eski Hitit harabesine benzeyen bu kyde,insanlarn, toprak altndan henz karlm krk dkkheykellerden fark ne?

Arasra, Bekir avu'la, onun gezip grd yerlerdenbahsederiz. Bekir avu, ok yer gezip grm olmakla vnr. Onca,hemerilerinin bu kadar geri kalmalarnn sebebi, kendisi gibi gezipgrmemi olmalardr.

-Ah, beyim, bir dn. Yirmi yl askerlik bu. Ne Urumeli kald, ne am,ne Girit...

Ve srasyla, btn bulunduu yerleri sayar. Ona grednya, bir uzun erit gibidir. Bu kyden balar, bu kyde biter. Ve bu erit

stnde ehirler, lkeler, ktalar, adalar, sra sra, birer yol menzilinigsteren noktalardr.

Sayfa 17


18/131


-Girit'te, der, ben, sabun yaplrken grdm. Zeytini,byle bizim gibi dibekte dvmyorlar. Fabrikalar var: Biryandan zeytin koyarsn, br yandan ya kar. ekirdekleribir yana, p, posas bir yana gider. Buz gibi zeytinya.Aha, tpk stanbul suyu gibi. Sabuna gelince...

-am m? Hey Allahm, hey... Oray grdkten sonraben, gayri dnyann hibir tarafna metelik vermem. Bir su,bir yeillik. Tpk bizim imamn anlatt Cennete benziyor.nan olsun, beyim tam sekiz trl yemi saydm. Bir karpuzu var.Halebinkiler gibi bal. Hele Tulkerim karpuzu, be kii bir araya gelseyerinden kaldramaz.

Bekir avu'un baka memleketlere dair, bu basit hikayeleri muhayyilemitatl tatl okamaktan geri kalmaz. Beni, u bulunduum yerden alp gtrenher sz, her hikaye, her resim bana, adeta bir bedii heyecan veriyor.Bir gn, Bekir avu, bana bilmem nerenin suyundan,yemiinden bahsederken, sordum.

-Ya kadnlar?..

Elli yanda adam utanga bir ocuk gibi nne bakt.Geni ve srekli bir glmseme ile srtt.

Bu vak'a, kye geliimin yedinci veya sekizinci aynda mne oldu. Bu vak'a, diyorum. Zira, dilimin ucuna, farkna varmakszn,birdenbire gelen bu soru, bana, his hayatmn ayan dikkat bir merhalesinegeldiimi ispat etti.

Bu orak yerlerde, derimi kavuran ate, yava yava iimi saryor, gnlmkavurmaa balyor. Ben, yalnz sudan, glgeden ve yeillikten yoksundeilim. Buraya geldiim gnden beri, kadn veya kz denilmee layk tek biryaratk dahi grmedim. Oysa, ben, Mehmet Ali'nin dnnde de bulundum.

Mehmet Ali, buraya geldiimizin ikinci ay civar kylerin

birinden bir kz ald. Bu, onun nc evlenmesi olmakla beraber, kendisine,bir yeni gveye yaplan eylerin hepsi yapld.

Ah, ne ar, ne skntl ve ne kadar kaba idi bu dn!Mutlaka, Avrupa'da, bir cenaze alay bundan daha ferahldr. gn, gecesren bu tren esnasnda, bana en ackl grnen insan, Mehmet Ali'ninbizzat kendi oldu. nk o, gveylik sfatn taknd gnden itibaren,artk hibir ie yaramaz bir ey gibi oldu. Bir kede oturmaa vebakalarnn geli gidilerini, oynaylarn, yiyip iilerini, giyinipkuanlarn kenardan seyretmee mahkumdu. Garibi u ki,gelin de ortada yoktu.

Her gn, sabah olunca, kyn ihtiyarlar ve ileri gelenleriyle beraber birduvarn dibine oturuyoruz. Delikanllarla gen kzlar ve bunlar arasndakrkn gemiler, ounlukta idiler. Ve hepsi birden, erkei az diisi ok

bir kk insan kmesinden ibaretti. Birbirinden ayr halkalar halinde giripkarlkl raksediyorlar, eleniyorlar. Bu rakslar, sreklizplamalardan ve saa sola gidip gelmelerden husule gelen,yeknesak ve ar birtakm danslardr.

atlak bir zurna ve bir davulla arap kaba aras bir darbuka, havayatr-atr atlatyor.

Ben, duvarn dibinde glmsemee, memnun ve ilgili grnmeye alyordum.Elinde mzrak yerine denekler ve kalkan yerine birtakm tahta paralarylaeski hamasi rakslar taklit eden bir adama, arasra, bir lira atyorum. Heratmda itibarm bir para daha artyor... Adeta, oynayanlarnhepsine birden yeni bir evk geliyor.

te, ky kadnlarnn, ky kzlarnn hepsi gzmn

nndedir ve hepsi de yeni, ssl dnlk esvaplarn giymilerdir. Dizidizi altnlar balklarnn etrafnda krk zil paralar gibi birbirine

Sayfa 18


19/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtarpyor. ou biimsiz, bcr, yusyuvarlak veya lzumundan fazla iriolmakla beraber aralarnda kat kat kuma ynlarna ramen, insana narin,krpe ve tombul hissini veren vcutlar da yok deil. Fakat, bunlarnellerine, ayaklarna baklnca o hafif tatl his hemen dalveriyor.

Bu dn esnasnda bana en ok strap veren ey, ziyaretler oldu. leri

isim veremeyeceim birtakm kark yemeklerle dolu lengerler getiriliportaya kondu mu ne yapacam bilmiyordum. Bir kadn, eteinin iindeekmekleri daha dorusu ya yufkalar- getiriyor. Her birimizin nnebir topak atyor ve eller hep birden lengerlerin iine dalyor.

Bunlar arasnda bazen Mehmet Ali'nin gveylik knal elleride vardr.

imden: Mutlaka btn bunlara almalym diyordum. Fakat, Mehmet Ali'ninevlenme treni btn gayretimi krar gibi oldu.

Nihayet, gelin bir hamam bohas gibi cansz ve ahsiyetsiz, evden ierisokuldu.

Kular nasl seviir? Kediler nasl seviir? Biliyorum. Lakin, bu ky

halknn nasl sevitiklerini tahmin edemiyorum.

Bizim gibi, gzgze bakrlar m? El ele tutuurlar m? Dudak dudaagelirler mi? Okaylar nasldr? Kalbin, bir st ana gibi kabarptat dakikada, azlarndan kan sesin anlam ve ahengi nedir?Mehmet Ali'nin evlenmesinden sonra, bu benim iin birdnce konusu oldu.

Anadolu'da, kyl kadn uhluktan, naz ve iveden o kadar yoksundur ki,onlarn hangi biriyle, br bre, koyun koyuna yatsam, vcudumun hibirey duymayacan tahmin ediyorum. htimal ki, ok da fena kokarlar.Kendileri hakknda, bu hislerimi igdleriyle sezdikleriiin midir, nedir bilmiyorum, onlar da, bana her rastgelilerinde, arkalarneviriyorlar. Yahut -eski Yunanllar devrinde yas tutan kadnlar gibi- yeremelip balarn rtyorlar.

Ve benden baka hibir erkee bu hareketi reva grmyorlar.Buraya geldiimin bilmem kanc haftas idi. MehmetAli'ye sordum:

-Kadnlarnz niin yalnz benden kayorlar?

-Yabansnz da ondan, beyim.

Bu yaban laf, beni, nce ok kzdrd. Fakat, sonra anladm ki,Anadolu'lular, Anadolu kylleri tpk eski Yunanllarn kendilerindenbakasna barbar lakabn vermesi gibi her yabancya yaban diyorlar.

Bir gn... bir gn, onlara, ispat edebilecek miyim ki, benbir yaban deilim? Benim damarlarmdaki kan onlarn damarlarnda ileyen

kandr. Ayn dili sylemekteyiz. Ayn tarihi ve corafi yollardan, hepbirlikte gelmiizdir. spat edebilecek miyim ki, ayn Allah'n kuluyuz!Ayn siyasi mukadderat, ayn sosyal balar, bizi kardelik, evlatlk,analk babalk stnde bir yaknlkla birbirimize balamtr.

Lakin, hangi szlerle, hangi seslerle? Gndelik hayatnufak tefek ihtiyalarn bile anca ifadeye g bulabiliyorum.Nerde kalm ki, onlarla, bu kadar genel konular zerindekonuacam!..

Gn getike daha iyi anlyorum: Trk entelektli Trk aydn, Trklkesi denilen bu engin ve ssz dnya iinde bir garip yalnz kiidir.Bir mnzevi mi? Hayr; bir acayip yaratk demeliyim.

yle ya, bir insan tasavvur edin ki hangi rktan, ne cinsten

olduu belli degildir. Kendi vatan addettii memleketin dibine doruilerledike, kendi kknden uzaklatn hissediyor. Hissetmese bile

Sayfa 19


20/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtetrafnda nasl olan boluk, souk ve itici hava, ona her an kenditoprandan sklm bir aykr, bir acayip nebat olduunu bildiriyor.

Her memleketin kylsyle okumu yazm zmresi arasnda, ayn derinuurum var mdr. Bilmiyorum! Fakat okumu bir stanbul ocuu ile birAnadolu kyls arasndaki fark bir Londral ngilizle bir Pencapl Hintli

arasndaki farktan daha byktr.Bunu yazarken, elim titriyor.

Buraya geldiim gnden beri beni igal eden en nemli,en byk ey, Mehmet Ali'nin evindekilerden balayarak,kylleri kendime altrmak, sndrmak olmutur. Lakinimdiye kadar -ite buradaki yaantmn bu sekizinci aydr hala kksmail'le Mehmet Ali'nin anas Zeynep Kadndanbaka birisinde muvaffak olduumu sanmyorum.

Geri, kyllerden ouyla ahbapa konuuyoruz. Aaalt, eme ba, dere boyu ve kahve arkadal ediyoruz.Lakin, yle derinlii olmayan, o kadar gevek bir ahbaplkki, gryorum, ne onlar ben, ne onlar beni tatmin ediyor.

Hepsi benim yanma yrekleri, kafalar gibi kaln sarglarlabalanm olarak geliyorlar. Ve bahislerimiz hep topraktan,havadan, zamandan yaknmaktr.

Esasen, Mehmet Ali'nin anasyla da, bundan baka birey konumuyoruz. On iki yldr, dul olan ve btn ailenintek ba, bu kat, sert ve mtevekkil insanda, tabii glerdenbir ey gizlenmi gibi duruyor. Krk yanda mdr? Ellisindemidir? Bilinmez. Eli aya, bir aacn henz topraktan sklm kklerigibidir ve bilirim ki, vcudu, bir mee kt kadar salamdr.

Onun, ok kere, kk boz eein tayamad en arykleri alnndan bir ter akmadan dimdik tadn grmve tarlada, saatlerce, belini dorultmakszn altna ahitolmuumdur. Zeynep Kadn, bir gn, bir komu kavgasnda,

paylalmayan bir kocaman dibek tan, huunetle teperekbir hamlede yere devirmiti.

Zaten, bu sakin ve mtevekkil kadnn, fke bana vurduu zaman neyapaca kestirilemez. Bir defa, kasabadan gegelen smail'i, altna alp yle bir dvd ki, Mehmet Ali de dahil olmakzere, btn ev halk ocuu elinden alamadk.

te, bu vak'a esnasndadr ki, hem Mehmet Ali'nin karsve hem de kz kardeleriyle karlatm. Beni sofrada grrgrrmez, her de, bir kmeste rkm tavuklar gibi katlar.

smail alamyordu. Barmyordu. Sanki bir ar ve zahmetli grevesnasnda imi gibi ciddi idi. Yalnz kendisinianasnn elinden ekip odama srklediim vakit, clz ve kk gsnn

altnda, kalbinin bir demir tokmak kuvvetiyle iddetli iddetli arptnduydum.

erisinde tok tok vuran bu ses, onun incecik gs tahtasn hurdahaetmee kafiydi. Nasl oldu da, deminki badireden, sa ve salim kurtulabildi?Her vakit, her vakit bu clz, soluk ve raitik insanlar iinkendi kendime sorduum budur. Zeynep Kadndan yz kat daha hain vemerhametsiz olan bu tabiatn srekli dayaklar altnda didik didik olmubtn bu insanlar, koruyan ve hayatlarn devam ettiren gizli kuvvet nedir?

Hey, onu sana sormal, Zeynep Kadnn karn!..O mthi dayak faslndan sonra, smail, bir sre benimodamda, bzlm kald. Sonra, uykuya dald.

Odann bir kesinde, zavall kk ve mustarip vcudunu seyrediyorum. Bu

vcut, her taraf krlm, birbiri stne ylm bir kle halinde.Kafa; iki kolla dizlerin arasnda kaybolmu. Odann sessizlii iinde

Sayfa 20


21/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtsolumalarn duymasam onu ufak bir paavra yn sanacam.

Bu yaratk, ocukluk nedir bilmedi. Baka diyorlardakiocuklarn glp oynamaktan baka bir ey yapmadklarmutlu ada, bu, yirmi yanda bir delikanlnn g dayanaca btn arileri gryordu. Yk tayordu. apa apalyordu. Dier taraftan stma,

kk brn zehirli trnaklaryla oyuyordu. Acaba, doduu gnden beri,bir defa olsun, hibir eye gld m?

Sanmam. yanda, drt yanda yavrular gryorum.Hepsi, yzlerine, krk yanda bir adam maskesi takm gibi.Yrylerinde bile olgun bir adam arl var. Arkalarndan bakarken,onlara, birtakm kederli cceler denebilir.

Geldiim gece, smail de benim zerimde bir cce etkisibrakmad m? Onun ocuk olduuna, sonradan yava yavaaltm ve onu sevmee baladm. Ona bakarken bir derinacma duygusu, benliimin ta derinliklerinden birer gzyahalinde szd. Kalbime topland. Ona doru gittim. Srtn okadm.Zavall kyl ocuu! Sen, iki vey anann yavrususun.

Biri demin seni dven anandr, br de seni her gn dven,doduundan beri her gn dven yurdundur. kisinin acsarasnda, byle kavrulup gitmisin.

Yarn genlik ana girecesin. Lakin, o vakit de, o vakit de...Savata grdm btn o erler, gzmn nnden birdaha geiyor. Onlarn yrtk alvarlar ve krmz mintanlaryla yalnayakgelilerini, sonra haki elbiseleri iinde, kah srtst, kah yzkoyun dpllerini gryorum.

Siperlerde, kendi kendine yava sesle konuan Mehmetiin sesi kulamageliyor.

-Neden korkacakmm, her gn atyor, atyor, hibiri demiyor!

Bunu sylerken, mutlaka havada, bann stnde dman uaklarhomurdanyordu.

Dnya ile istediim gibi ilikimi henz kesmi deilim.stanbul gazetelerini arasra alyorum. lk nn zaferini,bunlarn birinden rendim. Bu olay, benim iin gnlerce sren bir sevinkayna oldu.

Kyde her nme gelene durmadan bunu anlatyorum.Yalnz bundan bahsediyorum. Diyebilirim ki, elimden kimsekurtulamad. Bana sokakta arkasn eviren kadnlar, benigrnce kaan ocuklar bile elimden kurtulamad. MehmetAli'nin anas, kz kardei, kars, kk kardei ve bilhassaMehmet Ali benden bunalacak hale geldiler.

Kyde, zaten aklma gveni olmayanlar, beni, bsbtnldrd sanmlard.

Bir an geldi ki, ben de kendimden phelenmee baladm. Sevincime bir hadtayin ettim.

Eleme, kedere, hatta sevince bir snr tayin etmek... Bunu, yalnzehirlerde olur bilirdim. Meer insan, kylerde,da balarnda ve maara kovuklarnda da samimi olmak,iinden geldii gibi, iinden geldii kadar glp alamakhrriyetine sahip deilmi, toplumun grenekleri, kurallar,insanlarn yar plak yaadklar bu kstebek yuvalarndada ayn iddetle hkm sryormu.

Hele, bu donmu alem iinde, sevinli bir adam grmek

kadar anormal bir ey olur mu? Bu toprak duvarlar, rldkleri gndenberi mutlaka hibir kahkahann aksi ile nlamamtr. Bu durgun tevekkl

Sayfa 21


22/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txthavas, hibir enlik grltsyle dalgalanmamtr.

Mehmet Ali'nin drt yllk bir ayrlktan sonra evinegeldii gece gzmn nnde: Sessizce, lambay yere koyup ekilen anannglgesi. Sska bir ocuun ackl, kslm yz.

Mehmet Ali'nin dn gzmn nnde. O gn hergnden daha kasvetli, daha ar bir gnd. Zurna atlak,oyunlar isteksiz ve yemek tatszd.

nn zaferinin ertesi, ben bunlara kzmyorum.Acaba memleketin neresi donand? Neresi enlik etti? Bubyk olay, gazetelerde alelade bir havadis gibi mi geti?Hibir yerde, Mustafa Kemal'in smet Paa'ya, smet Paa'nn MustafaKemal'e ektii telgraflar, alevden birer satrhalinde, gkyzne izildi mi?

Gelen gazetelerde, bo yere bir genel nee yanks aryorum, bulamyorum.Belki Anadolu'nun cra bir kasabasnda, Ankara'da, uraya buraya aslm,tek tk kandiller, bu zaferin tek enlik aydnlklardr. Hayalimde, kendikendime yaktm bu klar, bana engin ve karanlk bir gurbet diyar

olan Trkiye'de donmu ve kr olmu gnllerin tek hayatmihraklar gibi geliyor.

Ne snk, ne fersiz, ne clz hayat mihraklar! Gnn birinde bunlar,byyp boz renkli Anadolu yaylasn, starak aydnlatacak bir heybetleate halini alabilecek mi? Eer yle olacan bilsem... Eer bilsem...Birka gnn kasabada geirmee giden muhtar, birtakm havadisler vebirtakm yeni fikirlerle dnd. Geri, bana pek almyor. Fakat, ben, banasylediklerinin arkasnda, sylemek istemediklerini kefediyorum. Ve bazyarm cmlelerini, bakalarndan iittiklerimle tamamlayarak kafasnniindeki eylere nfuz ediyorum.

Ona gre, Kemal Paa'nn at yol, kmaz bir yolmu.Hem de ok tehlikeli imi. kmaz bir yolmu, nk padiah kendisiyleberaber deilmi. Padiah, dmanla oktan bar yapm. Sonra, Avrupa

diye bir kralie varm. O ie karm. Ben sizin mklnz hallederim,demi.

Tehlikeli bir yolmu. nk... dman yalnz zmir'de ounup otururken,Kemal Paa'nn ettiklerine kzp; daha ileriye varm. Bursa'ya kadargelmi. Nihayet geen gn, nn'ye dayanm.

fkeden tirtir titreyerek:

-Oradan pskrttk, hem de de de... diyorum.

Muhtar, sinsi bir tebessmle, krl sakal arasndan glmsyor. Onuomuzlarndan tutup sarsmak ve:

-Ne glyorsun? diye barmak istiyorum.

fkemi, yzmden sezen kyller, birer birer etrafmdanekiliyorlar. Muhtar, onlarla beraber ensesini kaya kayave nne bakarak uzaklayor. Biraz tede, benden uzak birevre tekil edip duruyorlar.

Nihayet, ok yalnz kaldm hisseden Mehmet Ali, mahup inahup, banayaklayor. Yanmda meliyor. Daha dn kesip yonttuu st dalndandenei ile topra drtlyor. Bana bir eyler sylemek istiyor. Fakat,nereden balayacan bilmiyor. Birden soruyor:

-Beyim bizi gene askere alacaklar m?

-Olabilir.

-Nasl olabilir, beyim? Bizi terhis etmediler mi?

Sayfa 22


23/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txt-Ettiler ama, dmanlarmz terhis filan dinlemiyor.

Bak, uraca kadar geldiler. Biraz kulak verseydik top sesleriniduyacaktk. Dman askerleri u tepenin ardndan grnverirse, elin kolunbal durabilecek misin? Gelip de, senin evini, kyn yakp ykarken, olukocuunu dipikle itip drtelerken, bir kede kar gibi bzlp duracakmsn?

-Yok, beyim, buraya kadar geleceklerine aklm ermez.

-Eer her ky, bu kydekiler gibi dnrse, eer her talimli asker,senin gibi tekrar askere gitmekten korkarsa, tabii gelir. Ona hi pheetme.

Tekrar nne bakp, denein ucuyla topra eiyor.Onu, artk hi tanmyorum. Benim eski erimle bununarasnda, artk hibir iliki yok. Haydi git, haydi git; onlarlahasbhal et, demek ve btn eyam toplayp, buradan kamak istiyorum.

Cephede, hibir ie yaramaz mym? Adam sen de. Bukolsuzluum, hem kendime, hem aleme kar icat edilmi birbo bahane...

Yava yava kyllere hiddetim, kendi aleyhimde bir nefret halineevriliyor. Oturduum yerden kalkp ovaya doru iniyorum.Bu bir nisan gndr. Gkyznde beyaz bulut kmeleribirbirinin stne, ylyor. Havada bir yamur kokusu var.Fakat, ayamn altndaki toprak kuru, sert ve kokusuzdur.Bu yl, ok don oldu. Hayvan telefat, kyllerin gznkorkuttu. Salih Aa'nn fikrine gre, gelecek mahsul mevsimi ok kt olacak.

Yryorum, yryorum. Byle saatlerce, gnlerce, aylarca, hi durmaksznyrmek istiyorum. Biliyorum ki, bu orak toprak dalgalarnn sonu yoktur.Birini anca br, brn anca bir bakas grnr. Bu ky, arkamdabrakacam. drt saat sonra, gene tpk bunun gibi bir kynme kacak. Gene kaacam. Gene kaacam.

Porsuk ay, beni nereye kadar gtrebilir? Zira, bu aynme kt andan beri, hep onun kysnda yryorum.Vakit vakit, ayam topran stne frlam bir st kkne arpyor. Nesnepe, ne miskin, ne biare aalar. Porsuk ay'nn bal le gibikokuyor.

le saati. Arasra, bulutlarn iinden syrlan gne, birmddet ensemi yakp geiyor. Kimbilir, baka yerlerde baharne gzeldir. Besbelli, baka yerler derken, stanbul'u, stanbul'unsayfiyelerini dnyorum. Feneryolu, Gztepe, Erenky...

Yreim bir karanlk odaya hapsedilmi yaramaz bir ocuk gibi hopluyor.Param Salih Aa'da, eyam ve kitaplarm Mehmet Ali'nin evinde brakaymve gideyim, gideyim...

Bylece stanbul'a kadar yryeyim.

Bunun, gerekletirilmesi imkansz bir hayal olduunubilmekle beraber gerekten yolumun ta ucunda bir stanbulvarm evkiyle yrmekte devam ediyorum. Yolumun stndeki dalar,nehirleri, sarp ve etin geitleri, Sakarya'y, Bozda', Acda' yokfarzederek, hemen hemen, gz kapal yryorum. Unutuyorum ki u dakikadaistesem, Porsuk ay'nn br tarafna bile geemem.

Bylece karmakark dncelerle, ne kadar yrmm, bilmiyorum.Birdenbire seyrek ve serin bir kavak kmesinin iine daldm hissettim,durdum.

Bu ufak korunun iinde, kk, dar, fakat berrak bir dere akyor. Bu,lde bir vaha m? Derhal iime derin bir skunet geliyor. Durduum yere

meliyorum ve elimi suya sokuyorum. Ne o? Bu ani hrt nereden geldi? Vebir ksk kadn glmesi?

Sayfa 23


24/131


Etrafma bakmyorum. Sol yanda, bir gen kz siluetibir geyik hafifliiyle derenin kenarnda aalarn arasnadoru kayor.

Biraz tede durdu. Dnp bana bakt.

Mehmet Ali'nin kynn, iki saat tesinde, byle biryer! Byle bir yz! nanlmayacak ey!

Uzaktan bana glmsyor. Yaz ve uzunca yznn ortasnda, iki yeil gzve bir sra iri beyaz dile bana glmsyor. TpkMehmet Ali'nin kyndeki kzlar gibi giyinmi.Ba tpk onlarn ba gibi, kat kat sarglarla sarl. Belikuakl ve alaca pazen donlu bir kz. Niin bana birdenbireharikulade bir ey gibi grnd?

Ben de, uzaktan ona glmsyorum. Aalardan birininarkasna saklanyor.

Yaklaaym m? Belki, rktr, bsbtn karrm. Tekrar suya eiliyorum.

Fakat btn mevcudiyetimle hissediyorum ki, sakland aacn arkasndanbana bakyor. Birden bam evirdim. Aacn arkasndan darya uzanmba, tekrar ekildi: Bu, bir nevi oyun gibi.

Kendi kendime syleniyorum:

-n midir, cin midir? Cin olsa, imdiye kadar kaybolmasgerekirdi. n'se, benden niye kayor?

Sezdirmeden, gz ucuyla, tekrar ayn noktaya bakyorum. Orada hikmldamadan duruyor. Artk sabrm tkendi. Dorudan doruya ona seslendim.

-Kzm benden ekinme. ine bak. Ben yabanc deilim.Te uradaki kydenim ve kyn ismini verdim, imdi, sylebakaym; sen hangi kydensin?

Aacn arkasndan g iitebilecegim bir sesle:

-Bizim ky de uzak deil. Te, urackta...Ve kyn adn syledi.

Fakat, bu kadarck bir konuma ile aramzdaki mesafekatedilmi olamad. Kz gene aacn arkasna saklanm,ben gene suya eilmi kaldk. Ayaa kalktm. Ona doru birka adm attm.

-Haydi, seni rahat brakaym. ine bak. te ben gidiyorum, dedim vedereyi atlayp br tarafa getim.

Derenin br kysnda, ben, artk bsbtn baka bir adamdm.O gn bugndr, kendimi toplayamadm. Dereyi atlarken, sanki iimden ar

bir ey yuvarlanp dt. yle bir ey ki, on dakika ncesine kadar, ben onukalbimin stnde veya kafamn iinde, bir demir glle gibi tayordum. tebu, yuvarlanp dt. imdi, hafifim. O kadar hafifim ki kolumubir kanat gibi kmldatsam havaya uabilirim.

nsann gnl ne tuhaf Gnn birinde, kavak aalararasndan, bir gen kzn glmsemesi, bir derecik, bir atlay. Her eydeiiyor. Ortada, biraz nceki adamdan eser kalmyor.

Nereye gitti, o adam ne oldu? Eriyip gidiverdi mi? Veonun yerine gelen bu adam kimdir? Nedir?

Kendi kendime, ak olduumu itiraf etsem ok glnbir ey yapm olurum. Yam otuzu geti. Ben beladan artakalm bir adamm.Zaten yirmi yamda iken de ak hususunda o kadar safderun deildim. Baka

eyler iin, ekseriya yumuak, scak ve cokun olan gnlm kadn nnde,sert ve souk durmasn bilirdi. Kadna inanmaktansa, onu aldatmay daha

Sayfa 24


25/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txttatl bulurum. Zira sevildiini hisseden kadn kadar ekilmez bir ey yoktur.Kadnn gerekte, namert ve kanck olan tabiat, yle bir safhada, adetaldrc bir mahiyet alr. Yabani kedilikten, zehirli ylanla geer vegitgide, hayalimizin lemeyecei kadar derin, nihayetsiz ve tuzlu ktlkdenizinde, glerek rlplak yzmee balar.

Ben, bu geree ac ahsi tecrbelerden geerek varmbir adam deilim. Benim aklarm, daima birer cinsiyet buhranndanibaret kald. Bunda, iftleme mevsiminde muhtelif krizlere den bazhayvanlardan farkszdm.

ki gnden beri, kyde, olaanst zamanlara mahsusbir hal var. Bayram m? Hayr. nk, hi kimse yeni esvaplarn giymemi.Biri mi evleniyor? O da deil. Yalnz, herkes iini gcn brakm, ununbunun evinde hemen gizli diyebileceim birtakm toplantlarda... Sonra genelbir avarelik, bir kendinden gei, gzlerde bir almadm parlt...Mehmet Ali'nin anas bile glmsyor ve yirmi ya daha gen grnyor.

Bekir avu'un az kulaklarna varyor. Bir Geldi... szdrfsldanyor.

-Geldi. Ahmet'inkilerin odasnda...

-Geldi. Grmediniz mi?

-Geldi; ama ok kalmayacakm.

Mehmet Ali'yi yle bir kenara ektim:

-Ne var? Ne oluyor?

O da kendini genel heyecana kaptrm grnyor. Srtarak:

-Hi, beyim, diyor.

Fakat ben sktrnca syledi:

-eyh Yusuf geldi beyim, eyh Yusuf...

-Bu eyh Yusuf da kim oluyor?

-Mbarek, byk bir adam. Her yl gelir, duasn alrz.Hastalar okur fler. Bize gzel tler verir. Yol gsterir.Ba skda olanlar selamete karr.

-Hangi tarikattan bu eyh?

-Bilmem beyim; o kadarn gayri bilmem.

-Peki, bu adamn imdiye kadar size ne iyilikleri dokundu?

-ok, beyim.

Fakat, bu iyiliklerin bir tanesini saymadan, yalnz, esrarl bir tavrlaban sallyor.

-Yalnz muhtarn karsn iyi edemedi.

-Ya Salih Aa'nn olunun kamburunu dzeltebildi mi?

-Ya Bekir avu'un kz Zehra'nn gzlerini aabildi mi?

-Ya u meczup Memi'in akln bana getirebildi mi?

Mehmet Ali cevap vermiyor. nne bakyor. Biliyorum kibana, iinden, fkeleniyor. Bana kar, her ne zaman fke duyarsa byle

sessiz, nne bakar.

Sayfa 25


26/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtDaha alayc, daha babayani bir tavr taknarak devam

ediyorum:

-Gelelim tlerine... Neymi bakalm onlar?

-Aklmda kalmam beyim; anam bilir.

Benim elimden kurtulmak iin anasn aryor. htiyar kadn:

-O ne bilir; dedi, eyh Yusuf Efendi kim, o kim?

-yle ise sen anlat bana, Zeynep Kadn.

-Nasl anlataym ki...

O da iin iinden kamyor. Nihayet, eyh Yusuf Efendi'ye yalvarp onubu eve getirmee karar veriyoruz.

Bu ii, bin bela, Mehmet Ali stne ald. Muhtarn evinegitti. Fakat, gitmesi ile gelmesi bir oldu. Muhtar O sizinayanza gider mi? Siz onun ayana gelin demi. Bunun

zerine hep birlikte kalktk; gitmee mecbur olduk. Muhtarn evinde, eyhYusuf'un oturduu oda tkabasa insanla dolu. O, kede bir hasr stndebada kurmu oturuyor. Srtnda eskiden yeil olduu belli bir cppe var.st ba, sakal o kadar kirli ki, -yanna yaklamaa hacet yok- kapdanitibaren bir teke gibi kokuyor.

Beni grnce kk kalabalk, kendiliinden dald.Mehmet Ali ile anas arkamda, ieri girdik.

-Merhaba eyh Efendi.

Rahat kam bir adam huzursuzluuyla ban kaldrd.Beni, uzun uzadya szdkten sonra disiz aznn iinde birhomurtu halini alan u szleri geveledi:

-Merhaba, merhametten gelir. Sen kim oluyorsun ki, bana merhamet edeceksin?

Hemen, Muhtar sze kart:

-Kusura bakma; yabann biridir, dedi.

Ben, tek elimin yumruunu, bir anda, hem eyh'in, hemMuhtar'n suratna savurmak ihtiyacn g zaptediyordum.Yar glmseyerek, yar dilerimi skarak dedim ki:

-Sen yalnz merhamete deil, terbiyeye de muhtasn.

Disiz ihtiyar teke, bu szm zerine, insana hayret veren bir eviklikleyerinden frlad. Kapnn bir kenarnda duran pabularn koltuununaltna almasyla darya uramas bir oldu.

Herkes, arkasndan kouyor. Hatta Mehmet Ali bile.Ben, biraz akn, biraz mahup, oturduum yerden kalkyorum. Gerisonradan, bu olayn u son safhasn hatrladka, ok defa, glmektenkatlmmdr. Fakat, o gn, dtm hzn sonsuzdu. Yalnzlm,kimsesizliimi ve yabanclm o gnk kadar iddetli hissettiimolmamtr.

Benim iin, bu bunak Trk eyhinin, stanbul'daki ngiliz subayndan farknedir? Her ikisinin ruhu ile benim ruhum arasndaki uurum, ayn derecedederin ve karanlktr.

Bu da onun gibi, beni kam ile dvecek ya da, etimi bir zindaldartmekten zevk duyacak.

u anda, burada bulunacama, Londra'da bir mutaasspProtestan rahibinin evinde olsaydm, ayn istiskali grmeyecek mi idim? Ayn

Sayfa 26


27/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txthzn, ayn elemi, ayn yabanclk ve kimsesizlik hissini duymayacak midim?

eyh Yusuf, benim yzmden, bu yl ky abuk terketti.Fakat, giderken grdm. Kyllerden ald hediyelerin yk altnda, hemkendisinin, hem eeinin beli bklmek raddesine gelmiti. Her ikisi de,

birbirinin ard sras, sendeleye sendeleye gidiyorlard.eyh Yusuf gitti. Fakat, zehirini kyde brakt. Hava bir

sre, bir uzun sre, onun nefesiyle dolu kald.

Kyller artk benden nefret etmee, bana kzmaa bilelzum grmyorlar. Bana, yalnz acyorlar. Bana bir mahkum, bir idam mahkumubir ukubete arplm lanetleme adam gibi bakyorlar.

eyhin gazabna urayan, u zavallnn hali ne olacak?Hepsinin dudaklarnda, benim hakkmda, bu sorunun izildiini gryorum.Ve ben, bu dikenlerin arasndan, geen gn kefettiimvahaya kayorum. Ancak burada kendimi buluyor, bamdinliyorum.

Burada kavaklar daha serin. Dere daha berrak. Fakat,artk, korunun rstai perisinden eser grmyorum. Kendikendime: Acaba, o gn, bana grnen bir hayal miydi? diyorum. Ve onu,muhayyelemde tekrar canlandrmaya alyorum.

Bir gn, kyne kadar gittim. Sokaklar dolatm. Birkakyl ile hobe ettim. Hatta amardan dnen kadnlargrdm. Fakat ona, bir trl rastlayamadm. Nihayet, birdefa...

Nihayet bir defa, gene dereden kye doru giderkenonunla kar karya gelmeyeyim mi!..

Kendinden daha kabaca bir kzla, ierisi kirli mintan,akr, gmlek ve yazma dolu bir uzun tahta tekneyi tayordu. Teknenin bir

ucunu, n tarafndan, o tutuyordu. Beni grnce botaki eliyle bartsnnularn yzne gtrd.

Ve ban, br tarafa evirdi. Sezinledim ki, rtnn altndan sedefdileri parlyor.

Kye doru, be on adm atp dndm. Bu hareketimle,aklma, stanbul mesirelerindeki kadn takipleri geliyor.Kendimi Kudili ayr'nda, Yourtu Deresi'nin kenarndasanyorum.

Bu kyl kznn, oradaki mahalle kzlarndan fark ne?Endam, onlar kadar ince, yry, onlarn yry gibiahenkli ve onlar kadar ivebaz deil mi? Hi phesiz, bununayaklar plak ve belki topuklar da atlaktr. Fakat, vcudunu

saran kabasaba kumalarn altnda, kusursuz taze birbedenin btn cazibesini hissediyorum.

Bir de dnp arkasna bakmasn m? Artk kalbim hzlhzl arpmaa balad. Arkadana veya kzkardeine benimiin bir ey sylemi olacak ki, o da dnp bakt. imdi ikisibirden glmekten krlyorlar. Ta yanlarna kadar sokuluyorum. O vakit,gene ikisi birden arkalarn dnyorlar. Ta kesilmi gibi kaskatduruyorlar. yle bir duru ki, hemen uzaklamaa mecbur oluyorum.

Bu, insan diisinde yeni grdm bir haldir. Herhangibir gen erkek. istei ve scak ilgisi karsnda, yumuayperiyen, yahut, cinsi gree davet eden bir fke ile irkilip gerilenkadn vcudu, burada ilk defa olarak btn manasyladonuyor. Bir kadn elikten bur gibi meydan okur bir mukavemet timsali

haline geliyor.

Sayfa 27


28/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtBekaret burada bir zrh gibidir.

:::::::::::::

Lakin, neden biare Sleyman'n kars, bunlar arasnda,bir istisna tekil etmi? Ha sahi siz, bu hikayeyi biliyor musunuz?

Bizim kyde, bir Sleyman vardr. Mehmet Ali'den birazsonra, o da civar kylerin birinden bir kz almt. te, bukz temiz kmam, Sleyman: Sana kim dokundu? diyesormu. Kz, Aam demi, kkten tarlada oynayorduk.Beni omuzlarmdan yakalad. Altna ald. Skt, skt. te neolduysa, o zaman oldu.

Sleyman: -Kaza, desene demi. Susmu. Fakat, kyller susar m?Kzcaz, bir taa tutmadklar kald. Sonra, yava yava, onlar dauramaktan vazgetiler.

Yalnz, Cennet, -bu gen kadnn addr- alt ay gemedi,bir gece, bir al duvarnn dibinde bir yabanc adamla yakaland. Btnky halk sopalar, apalar, vendirelerle, bu ak hava zinaclarnn

stne hcum etti. Cennet'le a, aln duvarn kendilerine siper yapphcum edenlerin zerine, yle bir ta yadrdlar, yle bir ta yadrdlarki, herkes dald. Kamaya mecbur kald. Ve Cennet, Homerosdevrindeki esir kzlar gibi, kale duvarnn stne kp:

-Ben, yalnz kocama teslim olurum! diye bard ve kocas gitti; onuelinden tutup evine getirdi. Kadnn sylediinegre, meer bu kadar tevatre sebep olacak bir ey yokmu.O adam emmiolu imi; yoldan geerken aln nnde rastgelmi, yleduvarn dibinde biraz konumular...

Sleyman'n karsn, bu zaferden sonra artk bsbtnserbest braktlar. nk, o kyn iinde bir nevi kuvvetin,bir nevi hakimiyetin timsali oldu.

Cennet, levent, gelgelli, kahkahas bol ve keskin baklbir kadndr. Kalarna rastk eker ve ellerine kna yakar.Baka kadnlar gibi erkekten rkp kamaz. Herkesin iinde, hatta benimbulunduum yerlerde bile elini kolunu sallayarak, gsn gere geredolar. Tarlada apa apalarken, evde yemek piirirken, derede amarykarken durmakszn ark arr.

Karsnn yannda Sleyman, boynu bkk ve hep srtanbir ocuktur. Derler ki, Cennet'in arasra ona, iki tokat attda olurmu. Sleyman btn manasyla, Trk masallarndaki Kelolan tipidir.taatli, klbk ve biraz da filozoftur, ruhunun sonsuz derinlii vardr.Yerine gre Ak Garip, yerine gre Yunus Emre'dir. Nasreddin Hoca budldendir. Zmrdanka masal bunun iin kmtr. obanla peri paadiahnnkz masalndaki kahraman da odur. Onda bitmez tkenmez yolculuklarnyaratt sabr, kular ve kurtlarla dp kalkmann verdii sadelik, bir

yksek yaant ilkesi haline girmitir.

Macerasn grendiim gnden beri, onun candan dostuyum. Fakat, bir defanasip olup da, babaa dertleemedik.

Sleyman, insan yadrgar bir yaratktr. Son olaylar onubsbtn ekingen ve vahi etti. Ancak, kk ocuklarla birarada oturabiliyor. Onun en samimi dostlarndan biri de Memi'tir. Eski birmescit viranesinin iinde, saatlerce yanyana kaldklar oluyor.

Sleyman yarm saatte bir kelime syler. Memi, cevapvermeksizin glmser, yahut ban iki tarafa sallamakla yetinir.Sonra bir sigara yakarlar. Ttn dumanlar, balarnnstnde, havaya gre, kah kaln ve ar halkalar tekil ederek boluktasallanr. Kah bir buhurdandan kan tts gibi

boum boum yukarya doru kar.

Sayfa 28


29/131

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu.txtCennet, kocasn, ok defa bu halde gelip yakalar. Ve viranenin

talarndan biri stne dikilip iki elini brne dayar:

-Hele u mymntya bakn. Hele u mymntya bakn!

Sleyman, karsnn sesini iitince bir ok gibi yerinden

frlar. Titrek, ince ve yava bir sesle mrldanarak karsnadoru yrr.

-Aha geliyorum; aha geliyorum.

-Hani bugn kasabaya gidecektin?

-nallah, yarn giderim. Bugn gidemedim.

-Gidemedin mi? Ne ettin ki gidemedin?

-Su tadm. Damn yklan tarafn yaptm.

-Bu da i mi?

-ocuklar, derenin stndeki kavak ktn devirmiler. Onu yerine koydum.

Bylece konuarak eve girerler. Fakat Cennet'in girmesiyle kmas birolur. Soluu eme banda alr. Kulaklarnda kpeleri vardr. Boynundakk Mahmudiye altnlar dizi dizi parlyordur. Gsnn birka dmesini,mahsus ak brakmtr. Az, eme bandaki kadnlara bir eyler anlatrken,gzleri gelip geen erkekleri szmektedir.

ncil'de bahsi geen Samire'li kadn, bundan baka bir ey mi idi?Biz, bu gnl ileriyle megul olduumuz srada, zavallMehmet Ali'nin korktuu bana geldi. Askere arld. Bundan, bir sabah,uluyan bir kadn sesiyle haberdar oldum. yle bir uluma yle bir uluma ki,sanki evde birisi lm gibi.

Odamdan dar frladm.

-Mehmet Ali; Mehmet Ali...

Ses yok.

-Zeynep Kadn... smail...

Gene ses yok. Ulumann geldii tarafa doru gidiyordum.

-Ne var, ne oluyor?

Documents

Yaban Yakup Kadri Karaosmanoglu