M.Pinar 2015/08

YAHUDLN HIRISTYANLIA VE SLAMA BAKII

PROF. Dr. Baki ADAM

slam dnyasnda Yahudilik hakknda yazlan eserlerin ounun referansn,genellikle, Kur'an, Hadisler ve klasik islam kaynaklar tekil eder. Dorudan Yahudi kaynaklarndan faydalanan Mslman yazar pek azdr. Bunlar da, Yahudiliin gerek manada ne olduundan ziyade, onun olumsuz ynlerini delilleriyle ortaya koymak abasndadrlar. slam dnyasnda Yahudilikle ilgili bu yaklamn dini olduu kadar sosyal ve siyasi sebepleri vardr. Kur'an'n Yahudiler hakknda izdii panaroma, Mslmanlarn zihninde belli bir n kabul oluturmutur. Buna, Hz. Peygamber zamanndaki Yahudilerin tutumu da eklenince, Yahudilie ve Yahudilere kar Mslmanlarn tutumu doktrinel bir mahiyet kazanmtr. XIX. yzyln sonlarnda balayan Filistin'deki Yahudi yerleiminin sebep olduu olaylar da bu doktrinel tutumu perinlemitir. Bu yzden slam dnyasnda Yahudilik ve Yahudilerle ilgili olumlu bir fikre rastlamak pek mmkn deildir. Mslmanlar arasnda yaygn olan kanaategre, Yahudiler lanetlenmi bir millettir. Yahudilik, Yahudilerin emelleridorultusunda tahrif edilmitir. Bu dinin retilerinde, gayri ahlaki unsurlarvardr. Yahudiler, kendilerinin sekin bir millet olduklarn iddia ederler.Yahudi olmayanlar insan olarak grmezler. Dinlerinin sadece kendilerine ait olduunu ileri srerler. Yahudilik ve Yahudiler hakkndaki bu olumsuz fikirleri burada daha da oaltmak mmkndr. .Biz bu almamzda, sadece Yahudilerin kendi tanmlamalarn gznne alarak, Yahudilie gre Yahudiliin ne olduunu, Yahudilik dndaki milletlere ve dinlere nasl baktn ortaya koymaya alacaz. zellikle Hristiyanlk ve slama bak almamzn arlk noktasn tekil edecektir. Meselenin siyasi ve sosyal yn incelememizin dnda kalacaktr. .

1

A. YAHUDLE GRE YAHUDLER VE YAHUD OLMAYANLAR

Yahudiler ve Yahudilik

Tevrat'a gre btn insanlar tek bir atadan gelmilerdir. nsanlarntm, bir rk veya millet olarak deil, insan olarak, Adem'de kardetirlerve bundan dolay hepsi Ademidirler ( Bney Adam ). Adem' den sonraNuh'a ( Noah ) atfen de, Nuhidirler ( Bney Noah ). Nuh'un olu Sam' danitibaren insanlk arasnda ilk rk ayrm balamtr. Geleneksel Yahudianlayna gre, Nuh'un fazileti olu Sam' a, Sam' n fazileti brahim' inbyk babas Eber'e gemitir. Nuh'tan itibaren devam eden bu fazilet,sonra brahim'e intikal etmitir. brahim, Eber'in faziletini tad iinona, Eber'e atfen, vri (brani) denmitir. brahim'in konutuu dile devrit (branice) ad verilmitir. Bylece braniler ortaya kmtr. Bu fazilet, daha sonra, brahim'den shak'a gemi; ishak'n soyu mbarek klnm ve brahim'in soyunun shak'ta ycelecei belirtimitir. Bununzerine ibrahim, ishak'n annesi Sara'nn isteine binaen, smail'i ve annesiHacer'i Paran'a yerletirmitir. Bunun neticesinde braniler ikiye ayrlm; ishak'n soyu braniler (daha sonra srailoullar) olarak kalm, smail'in soyu ise Araplar meydana getirmitir.

Miras olarak atadan oula i ntikal eden fazilet, daha sonra Yakub'tatezahr etmitir. shak, kars Rebeka ile olu Yakub'un hileli ikramnabinaen, Esav' n yerine Yakub'u mbarek klm ve ona hayr duada bulunmutur. Bu dua neticesinde, ilk oulluk hakk Esav'n olmasna ramen,Yakub n plana kmtr. Yakub'un tm nesli ilahi inayete ve faziletemazhar olmutur. Allah, Yakub'a ryasnda grnm ve ona " zerinde yatmakta olduun diyar sana vereceim ve senin zrriyetin,yerin tozu gibi olacak ve garba, arka, imale ve cenuba yaylacaksn; yeryznn btn kabileleri sende ve zrriyetinde mbarek klnacaktr " buyurmutu. Daha sonra Allah, Yakub'un ismini deitirmi ve " Tanryla uraan " anlamnda ona "srail" (Yisrael) adn vermi, nesline de " srailoullar " (Bney Yisrael) demitir. Bylece braniler, srailoullar adn almlardr.

Bu millet, Yakub'dan Sleyman sonrasna kadar "srail" ve "srailoullar"olarak anlmtr. Sleyman' dan sonra, onun iledii bir gnah sebebiyle srailoullar ikiye ayrlm, biri kuzeyde srail, dieri gneyde Yahuda olmak zere, iki ayr devlet ortaya kmtr. Yahuda ile Binyamin kabileleri2

Yahuda devletini, dier on kabile ise srail devletini oluturmutur. srail devleti, M 722'de Asurlular tarafndan ortadan kaldrlmtr. Burada yaayan srailoullar, Asur topraklarna srlm ve onlarn yerine Asur' dan getirilen kavimler yerletirilmitir.

Yahuda kralln oluturan Yahuda ve Binyamin kabileleri, Babil- liler tarafndan devletleri ortadan kaldrlp Babil' e srgn e dilmelerine ramen ( M 587 ) varlklarn devam ettirmilerdir. Babil srgn dn- nde, kendilerini Samirilerden ayrmak iin " Yahuda halk " (Am HaYahuda) adn almlardr. Daha sonra, yaadklar Yahuda blgesine nisbetle, dier kavimler bunlara " Yahudi " demilerdir. Bundan sonra srailoullar " Yahudi " olarak anlr olmulardr. te bilinen " Yahudi " kimlii bu dnemden itibaren teekkl etmeye balamtr. Yahudiler kendilerini, Samiri rneinde olduu gibi, dier kavimlerden soyutlamlardr. Yahudi- lie giren yabanclara daima ikinci snf olarak grmlerdir. Mina, Gemara ve Midralarn ortaya kmas neticesinde Yahudi kimlii ve kltr, byk oranda belirginlemitir.

Babil Srgn dnnde " Yahudi " isminin n plana kmasylatarafndan devletleri ortadan kaldrlp Babil' e srgn edilmelerine ramen ( M 587 ) varlklarn devam ettirmilerdir. Babil srgn dnnde,kendilerini Samirilerden ayrmak iin " Yahuda halk " ( Am HaYahuda) adn almlardr. Daha sonra, yaadklar Yahuda blgesine nisbetle, dier kavimler bunlara " Yahudi " demilerdir. Bundan sonra srailoullar "Yahudi" olarak anlr olmulardr. te bilinen " Yahudi " kimlii bu dnemden itibaren teekkl etmeye balamtr. Yahudiler kendilerini, Samiri rneinde olduu gibi, dier kavimlerden soyutlamlardr. Yahudilie giren yabanclara daima ikinci snf olarak grmlerdir. Mina, Gemara ve Midralarn ortaya kmas neticesinde Yahudi kimlii ve kltr, byk oranda belirginlemitir. Babil Srgn dnnde " Yahudi " isminin n plana kmasyla birlikte " srail ". ve " srailoullar " isimleri de kullanlmaya devam etmitir. " srail " ve " srailoullar " genel tarihi anlamda, " Yahudi " ise zel ve yaayan bir kavmi tanmlamak iin kullanlmtr. Tarih iinde bu iki terim, zamanla, karakterle ilgili bir muhteva kazanmtr. " srail " olumlu karakteri, " Yahudi " ise olumsuz karakteri belirtir olmutur. " Yahudi " isminin kk drc ve kfr ifade edici bir muhteva kazanmas dolaysyla Yahudiler, Hristiyan topraklarnda, zaman zaman, bu isim yerine, " sraeli " (sraelite) ismini kullanmay tercih etmilerdir. Yahudiler, aznlkta bulunduklar3

Mslman lkelerde de " Yahudi " yerine " Musevi " ismini kullanmlardr. nk Mslman lkelerde de " Yahudi " hep aalayc ve kt bir anlamda kullanlmtr. Bu durum halen devam etmektedir. " Yahudi " denince; entrika,yalan, hile, sznde durmama, kandrma, ihanet gibi gayri ahlaki davranlar akla gelmektedir."Musevi" ise, daha olumlu ve yumuak bir imaj izmektedir.

Yahudilie gre, Yahudi olmann baz rk ve dini artlar vardr.Babil Srgn dnnden sonra teekkl etmeye balayan Yahudi hukuk sistemi Halakhahta bu artlar aka belirlenmitir. Halakhaha gre, Yahudi bir anne-babadan veya Yahudi bir anneden doan kimse Yahudidir. Sadece babas Yahudi olan bir kimsenin Yahudi saylabilmesi iin Yahudi dinine girmesi gerekir. Irken Yahudi olmayp Yahudilie giren ( giyyur ) kimse de Halakhah'a gre Yahudi saylr. Bu bakmdan '' Yahudi " terimi; belli bir rka, kltre ve dine mensubiyeti ifade eden ok deerli bir anlam ihtiva etmektedir.

Yahudilie Gre Yahudi Olmayanlar (Goyim)

Halakhahta,. Yahudi olmayanlar, dini inanlarna gre " Nuh'iler "( Bney Noah ) ve " Putperestler " ( Avoda Zarm ) olarak iki ksmda deerlendirilir. Nuhiler, Nuh'un tevhid esasna dayal yedi temel kanununu( eva mitzvot bney Noah ) benimseyen ve uygulayan kimselerdir. Bunlarndnda kalanlar ise putperesttir.

Halakhahta sz konusu edilen Nuhiliin temeli Tevrat'a dayanr.Fakat, hukuk bilgini Rabbilerin belirleyip sistematize ettii bu yedi kanununhepsi Tevrat' ta aka bulunmaz. Tekvin' in 9. babnda, sadece, canlhayvandan et koparp yememek ( Tevratta bu yasak, " Eti, onun can olan kan ile yemeyeceksin " eklinde geer. (Tekvin, 9:4). Rabbiler bu cmleyi " Canl hayvandan et koparp yememek" olarak yorumlamlardr. ) ve katletmemek kanunlar yeralr.Tekvin'in midraik tefsiri olan Bereit Rabah' da bunlarn hepsi detaylolarak verilmektedir. Bu kanunlar unlardr :

1. Putperestlikten kanmak,2. Kfrden kanmak,Zinadan, zellikle akrabalar aras zinadan kanmak,

Adaleti salayacak adalet kurumlarn oluturmak ; btn mnasebetlerde adil ve drst olmak,

4

5. Kan dkmemek,6. Hrszlk yapmamak,7. Canl hayvandan et koparp yememek.

Maymonides' in ( Maimonides, MS. 1135 1204 ) belirttiine gre buyedi kanunun alts daha nce Adem'e verilmi, canl hayvandan et koparpyememe kanunu Nuh' un dinine ilave edilmitir. Maymonides, Tekvin' in 9. babndan karlan Nuh' un yedi kanununa Yahudi olmayanlarn uymakla zorunlu olduunu belirtir ve uyanlar " hasid " (dindar) olarak deerlendirir.Halakhahta da bu yedi kanuna uyan kimseler " Hasidey Umot Ha - Olam " ( Dnyann dindar insanlar ) olarak tanmlanrlar. Bu kimseler, Yahudi hukukunun hakim olduu devlette veya topraklarda imtiyazl olup, bir mhtedinin sahip bulunduu tm haklardan faydalanrlar. Bunlara " yar mhtedi " anlamnda " ger toav " denir. Bunlar, Nuh'un yedi temel kanununu kalben benimser ve gereklerini yerine getirirlerse, her iki dnyada kurtulua ularlar. Kurtulu, sadece " seilmi halk " ( Yahudiler ) veya ihtida yoluyla seilmi halka katlanlar iin deildir. Eliyahu Rabah'da bununla ilgili olarak yledenir : " Yeri ve gkleri ahit tutarm; ister Yahudi, ister goy ( Yahudi olmayan ), ister erkek, ister kadn, ister kle, ister cariye, her kiinin zerine, yapt ie gre kutsallk gelecektir. "

Yahudilere gre, Nuhilerin kurtuluuyla ilgili bu anlay, Yahudiliinsadece Yahudi rkna ait olmasndan kaynaklanmamaktadr. lrken Yahudiolmayp Yahudilie ihtida edenlerle rken Yahudi olanlar arasnda(teorik planda), aslnda, fark yoktur. Bu konuda Rabbi Yeremya yle der: " Tora'nn ( Tevrat ) hkmlerini uygulayan bir yabancnn bile ba hahamaeit buduunu nereden biliyoruz ? Kutsal Kitap, ' Bu, rahiplerin, Levililerinve srailin Torasdr ' demez, fakat, ' Bu, insann torasdr ' der.Yine o, ' Kaplar, Levililere, rahiplere ve sraililere a ' demez de ' nanlmilletlerin girebilmesi iin kaplar a ' der ". Rabbi Yeremya Mezmurlardaki" Bu, dindarlarn girecei Tanr kapsdr " cmlesini de bu konudakigrne delil getirir.

Rabbi Yeremya ve yandalarnn bu grlerine ramen, rken Yahudiolmak, genel Yahudilik anlaynda, bir seilmiliin iaretidir. Allah, dier milletlerin arasndan Yahudileri ( srailoullarn ) semitir. Bu yzden onlar seilmi halktr. Bu seilmilik ve bir goy olmamak, Allah'a kr gerektiren bir husustur. Klasik Rabbani anlayta ve modern Ortodokslukta bu anlay5

hakimdir. Bununla birlikte, Nuhilerden olmak da kurtuluun en kolay yolu saylr. Yahudi olmayanlar, Nuh'un yedi temel kanununu yerine getirmek suretiyle, kolaylkla kurtulua ulaabilir ve cennet nimetlerinden faydalanrlar. Ancak, Yahudilerle aralarnda derece fark vardr.

3. Yahudi Olmayanlarn Yahudi Toplumu indeki Durumu

Tevrat'ta Yahudi olmayanlara, durumuna gre, " ger " veya " nokhri "denir. " Ger " Yahudi cemaati arasnda yaayan, " nokhri " ise dardangelip giden ve ksa sre Yahudi topraklarnda ikamet eden yabanc anlamnagelmektedir. Fakat Tevrat'n geneli gz nne alndnda bu terimlerinsadece Yahudi topraklaryla ilikisi olan yabanclar iin kullanlmadanlalmaktadr. nk, Yahudilerin Msr'daki hali de, Msrllara nazaran, " ger " olarak tanmlanmaktadr. Tevrat'a gre Yahudiler Msr' da kaldklar dnemde " ger " idiler. Buna gre "ger", rken ve dinen aznlk olanlar anlamna gelmektedir. Daha sonra bu terim, mhtedi anlamnda kullanlmaya balamtr. Yahudi literatrnde " ger ", rken Yahudi olmayp Yahudilii kabul eden mhtediye verilen isim haline gelmitir. Yahudi topraklarnda veya Yahudi cemaati arasnda yaayan ve Yahudi dinini btnyle benimseyip gereklerini yerine getiren kimseye " ger tsadik " (tam mhtedi); sadece Nuh kanunlarn benimseyip yaayanlara da " ger toav " ( yar mhtedi ) ad verilmitir. Dolaysyla, yar mhtedi konumunda olan Nuhiler, Yahudi cemaati arasnda yabanc aznlk olarak grlmlerdir.

Yahudi cemaati arasnda yaayan aznlklar hakknda Tevrat zel hkmler getirmitir. Tevrat'a gre Yahudi cemaati arasnda yaayan yabanc,bir gariptir. O garibe zulmedilmemelidir. Msr' daki hayatlarnda garipliin ne olduunu bilen Yahudiler kendi aralarndaki gariplere sevgiyle muamele etmelidirler. Ayrca, Allah da garipleri sevmektedir.

Bununla birlikte, Yahudiler ile yabanclar arasnda bir fark vardr.Yahudiler iin yasak olan baz eyler yabanclara serbesttir. Tesniye' de,Yahudilere " Le yemeyeceksin " denir. Fakat, yemesi iin bir garibe verilebilecei veya dardan gelip giden bir yabancya (nokhri) satlabileceimsaadesi verilir. Maymonides' e gre, hrszlk yapan bir ger toav( yar mhtedi Nuhi ), ister Yahudi' den, ister Yahudi olmayandan alsn veald ey ne olursa olsun, lmle cezalandrlr!. Uymas gereken kanunlardanzor kullanlarak vazgemesi istenilirse, puta tapmak bile olsa, buna yapmasna 6

msaade edilir. Mahkemeye intikal eden davalarda Yahudi mahkemesi ger toavn durumunu gz nne almak zorundadr. Mahkeme, talebe binaen, bir ger toav yarg bulmakla ykmldr. Eer, iki ger toav Yahudi kanunlarna gre grlmesini isterlerse, dava, Yahudi kanunlarna gre grlr. Biri Yahudi, dieri kendi kanunlarna gre davann baklmasn isterse, ikincisinin talebi geerli olur. Yahudi ile ger toav arasndaki davada Yahudi, Nuh kanunlarna gre de davay kazanabilecek durumdaysa, dava, Nuh kanunlarna gre grlebilir. Aksi durumlarda Yahudi kanunlar geerli olur.

4.Yahudilik ve Misyonerlik

Yahudilik, d dnyada, btnyle Yahudilere has bir din olarak grlrve Yahudilerin bu dini yaymak iin faaliyette bulunmad dnlr. Bir ok kimse tarafndan bu dinin misyoner karakterli olmad zannedilir. Bu kanaat Tevrat'n mulak ifadelerinden ve Yahudilerin gnmzdeki davranlarndan kaynaklanmaktadr. Tevrat' ta, din olarak Yahudiliin sadece Yahudi milletine has olduu belirtilmemitir. Bununla birlikte Tevrat, Yahudilere, dier kavimleri Yahudilie davet etmeyi de aka emretmemitir. Tevrat' ta, Yahudilerin dinlerini yaymak iin cihad yaptklarna dair bilgi yoktur. Yahudilerin dier kavimlerle savalar, toprak kazanma, vadedilen topraklara girme savalardr. Bununla birlikte Tevrat'ta, dolayl olarak, Yahudiliin dier kavimlere ak bir din olduunu gsteren blmler vardr. Ammonlular, Moabllar, Esavller ( Edomlular ) ve Msrllarn Yahudilie dahil olmas ile ilgili kural ve snrlamalar ihtiva eden Tevrat ayetleri buna rnektir.

Tevrat' ta, zel durumlar nedeniyle baz kavimlere kar Yahudilie girme hususunda zorluk karlmtr. Ammonlularla Moabllarn, Msr' dan kta Yahudilere iyi davranmadklar iin onuncu nesle kadar Yahudi cemaatine katlmalar yasaklanmtr. Bunlarn dnda, Hittiler ( Hititler ), Girgailer, Amoriler ( Amurrulular ), Kenanllar, Perizziler, Hiviler ve Yabusilerin mutlak dman olduu ve bunlarn ortadan kaldrlmas gerektii bildirilmitir. Bunun sebebi, bu kavimlerin Yahudilere vadedilen topraklarda yaamalardr : Yahudiler, kendilerine vadedilen topraklarda yaayan bu kavimlerle hibir surette anlama yapmamak ve onlar mutlak surette ortadan kaldrmakla ykmldrler.

Tevrat' ta, dman ilan edilen bu kavimlerin yannda, imtiyaz tannankavimler de vardr. Yakub' un kardei Esav'n soyu Esaviler ile Msrllar7

bunlardandr. Yahudiler bu kavimlere kar nefret duymamaldrlar. Bu kavim lerden nc nesilden olanlar Yahudi cemaatine kolaylkla katlabilirler. Tevrat'n bu ifadelerinden, esas itibariyle, Yahudiliin ihtidaya ak bir din olduu anlalmaktadr. ( Hititler ), Girgailer, Amoriler ( Amurrulular ), Kenanllar, Perizziler, Hiviler ve Yabusilerin mutlak dman olduu ve bunlarn ortadan kaldrlmas gerektii bildirilmitir. Bunun sebebi, bu kavimlerin Yahudilere vadedilen topraklarda yaamalardr. Yahudiler, kendilerine vadedilen topraklarda yaayan bu kavimlerle hibir surette anlama yapmamak ve onlar mutlak surette ortadan kaldrmakla ykmldrler.

Tevrat'ta Yahudilii yaymakla ilgili ak emirler olmasa da, Yahudiler, MS II. Asra kadar dinlerini yayma faaliyetinde bulunmulardr. Hatta,Babil Srgn srasnda ve Makkabiler dneminde bile sistematik misyonerlikyapmlardr. Ester kitabnda anlatldna gre, Yahudilerin basksndankorkan birok Persli Yahudilie girmitir. Talmud' da, Yahudilii yaymak, faziletli bir i olarak deerlendirilmitir. Tannaim'in drdnc neslinden Rabbi im'on ben Eleazer, Allah'n Yahudileri srgnlere, oradaki insanlar kendilerine eksinler diye gnderdiini belirtmitir.

MS II. Asrdan itibaren dnmelerin problem olmas dolaysyla,mhtedilie kar olumsuz baklmaya balanmtr. Rabbi Helbo, mhtedilerinYahuliler iin bir czzam kadar tehlikeli olduunu ileri srmtr. Bu nedenle Rabbiler, mhtedilik hususunda kat snrlamalar getirmilerdir.Yahudilie ihtida etmek isteyen bir yabancnn sk bir imtihandan geirilme- sini, samimi olup olmadnn belirlenmesini istemilerdir. Babil Talmudu 'nun Yevamot blmnde, Yahudilie gemek isteyen bir yabancya u sorularn sorulmas telkin edilmitir: Yabancnn Yahudi olma gerekesi nedir? Yahudi olmak isterken Yahudiliin durumunu, Yahudilerin bask altnda yaadklarn, srgnden srgne gnderildiklerini gznne alm mdr? Eer yabanc, bunlar bildiini, bununla birlikte Yahudi olmak istediini, Yahudilie gemekle kaybedecek bir eyinin bulunmadn sylerse, o zaman o yabancnn hemen Yahudilie kabul edilmesi emredilmitir. Halakhaha gre bu durumdaki bir kimseden, ilk nce biraz kolay, biraz da zor ve klfetli kanunlardan bazlarnyerine getirmesi istenir. Mhtedi bu kanunlar grdkten sonra vazgemekisterse, vazgeebilir. Gnlsz mhtediyi dinde tutmann bir yarar yoktur.

htidaya getiren bu snrlamalar, ihtida olaylarn Yahudilikte nadirhale getirmitir. Zamanla, Yahudilik kendi iine kapanmtr. Bununla birlikte,8

her ada, ufak tefek ihtidalar olmutur. Bir Trk kavmi olan Hazarlardanbazlarnn MS VIII. Asrda Yahudilie gemesi buna rnektir. ada Rabbi lerden Arthur Hertzberg, Yahudiliin halen ihtidaya ak olduunu belirtir. Ona gre mhtediler, aslnda, Allah indinde deerlidirler. Onlarn bu deerli oluu, Yahudi inancn kabul etmelerinden deil, Yahudi kaderine ortak olmay kabul etmi olmalarndandr. yi insan, kendi dininde de kurtulua erebilir.5. Yahudi Kelam Asndan Dier Dinlerin Durumu

htidaya bu snrlamalar getirildikten sonra hukuku Rabbiler, Yahudilikdnda kalanlarn dini durumunu da belirlemilerdir. Yahudi olmayanlar, daha nce de belirtildii gibi, Nuhiler (Bney Noah) ve putperestler (Avoda Zarim) olmak zere ikiye ayrlm, Nuhiler tafdil edilmitir. Halakhahta, Nuh'un yedi kanununun Yahudi olmayanlar iin yeterli olduu belirtilmi; Nuh'un bu yedi kanununu kalben benimseyen ve uygulayan kimselerin hem bu dnyada, hem de ahirette kurtulua ulaaca hkm verilmitir ? Yahudi bilginler, bu hkm erevesinde, Yahudilik dnda insan kurtulua gtrebilecek dinlerin varolup olamayaca meselesini felsefi ve kelami adan tartmlardr. Ortaa mehur Yahudi kelamclarndan Yosef Albo, insanlarn dinini temelde ikiye ayrmtr.Bunlardan biri srailoullarnndini, dieri de Nuh kanunlarna bal Nuhilerin dinidir. Albo'ya gre, Musa kanunlar ve Nuh kanunlar detayda farkllk gstermekle birlikte temel ilkelerde uzlamaktadr. kisi de ayn zamanda yrrlktedir. srail'de Musa kanunlar, Yahudi olmayanlarn yaad dier blgelerde de Nuh kanunlar geerlidir. Farkllk, corafi ve kltrel bakmdandr. Yahudi olmayan kimselerin ilah kaynakl Nuh kanunlar vastasyla mutlulua ulamasnda phe yoktur. nk Rabbiler, " Hasidey Umot Ha-Olam ye' lehem heleg be Olam Ha-Ba " ( Dnyann dindar milletleri iin gelecek dnyada nasib vardr) demilerdir. Ancak, onlarn ulat mutluluk, Yahudilerin Tora (Tevrat) vastasyla ulat mutlulukla ayn derecede deildir.

Albo, ayn zamanda birden fazla ilam dinin yrrlkte olmasn, dinkoyucu ve insan asndan olmak zere, iki ynden ele almaktadr. Albo bu konuda, zetle unlar sylemektedir: " ilk bakta, gerek din koyucu, gerek insan asndan tek bir dinin olmas gerektii anlalr. Din koyucu, her adan tek olduundan, onun kanunu da tek olmaldr. nsan asndan bakl- dnda da, insan tabiat tek olduundan, onlar mkemmellie sevkeden din de tek olmaldr. Bundan ise, beeriyetin tek dinin olmas gerektii neticesi 9

kmaktadr. Ancak insan, yani kanun alc, eitli alardan mlahaza edildi- inde, ya atalar, ya da dier sebeplerden dolay farkl mizalara sahiptir. ki insan ayn karakterde deildir. Albo, bu karakter ve alkanlk farklln corafi farkllklara dayandrmaktadr. Ona gre topraklar; hava, su, dalar vs. bakmndan farkllk gsterir. Suyu iyi olmayan baz topraklarn meyvesi sert ve kaba olur. Suyu tatl olan baz topraklarn meyveleri de tatl olur. Bu durum, hayvanlarda ve insanlarda da grlr. ki farkl corafi blgede yaayan insanlarn adetleri ve gelenekleri, yaadklar topran zelliklerine bal olarak, farkllk gsterir. Bu bakmdan, bir blgenin kanunlar, ayn zaman diliminde de olsa, dier blgelerin kanunlarndan farkl olmak durumundadr. Bununla birlikte, kanun koyucu tek olduundan, farkl blgelerdeki dinler genel prensipler bakmndan ayndrlar; farkllk detaydadr.

Albo'nun bu felsefi ve kelam aklamasna gre, ayn zaman dilimindebirden fazla ilah meneli din varolabilir. kisi de insanln saadetine vesiledir. Albo'nun bu aklamas, klasik Rabban retinin felsefi bakmdan bir izahdr. Modern Yahudi mezheplerinin gr de bu yndedir.Reformist Yahudiliin nclerinden Moses Mendelssohn'a gre Tevrat, sadece Yahudi halknn Tevratdr. Yahudi olmayan dier halklar, tabi din veya kendi gelenekleri ile kurtulua erebilirler ; kurtulu, sadece bir dinle snrl deildir. Bunun iin, Yahudiliin dardan mhtediler kazanma gayreti yoktur. Mendelssohn' un Yahudilik anlaynda, dier halklarn Konfys gibi ahlak reticileri takdirle karlanmaktadr.

ada Yahudiliin nemli bir filozof haham olan Mordecai MenahemKaplan, Yahudilik dndaki dinlerin konumunu belirlemek iin nce Yahudilii tanmlamtr. Ona gre Yahudilik; muayyen bir toprakla kimlikletirilmi bir grup hayatn, mterek bir dini, bir dil ve edebiyat, folkloru, kanun kodekslerini ve sanat bnyesinde barndrmaktadr. Bu anlamda Yahudilik ; Yahudilerin srail lkesinde bin yldan fazla sren milli otonom yaamlar ile yaklak ikibin yllk Diaspora (srgn) yaamlar boyunca oluturduklar bir medeniyettir.

Yahudilii bir medeniyet olarak tanmlayan Kaplan, Tevrat' da bumedeniyetin bir unsuru olarak grmtr. Ona gre Tevrat, bir Yahudimedeniyetini ifade etmektedir. Tevrat : Yahudilerin gerei arama vekurtulu yolunu bulma hususundaki ortak abalarnn bir rndr. BuTevrat dnyadaki doruluu gelitiren bir ruh olarak, Allah'n realitesine ehadet10

etmesi anlamnda ilahl bir vahiy olarak telakki edilebilir. Ancak bu telakki, eskilerin " Torah Min Ha-amaym " ( Tevrat Semadandr = lah Tevrat ) kavramndan bahsederken kasdettikleri anlam teyid etmez. Bu telakki, Allah'n Tevrat' deil, Tevrat'n Allah' vahyettii gereini ifade eder. Bu bakmdan, Tevrat'n kendisi deil, varlk planna k sreci ilahdir. Bu anlamda, hayatn zenginletirilmesini ve kurtuluu ama edinen dier meden- iyetlerin kanun ve doktrinleri de, ayn srecin bir parasolmalar itibariyle ilahldir. Bu kanun ve doktrinlerin ilah oluu, mutlaka insanln faydasna yaramalar artna baldr. Ayn art; Yahudi eriat iin de geerl idir.

B. YAHUDLK AISINDAN HIRSTYANLIK VE SLAM

Yahudiliin Hristiyanlk ve slam'a bak, onun kendisi ve kendi dndakidinlerin durumu hakkndaki aklamasyla balantldr. Yahudilik, Yahudilerin dini olduuna gre, onun dndaki dinler, Nuh'un yedi temel kanununa sahip olmak artyla varolma hakkna sahiptirler. Nuh' un yedi temel kanununa bnyesinde yer veren dinler ise, Yahudi olmayanlar hem bu dnyada, hem de gelecekte mutlulua ve kurtulua ulatrabilirler. Hristiyanlk ve slam, bu dinlerin banda gelmektedir. Bu dinler, misyoner karakterleri sebebiyle, Allah'n mesajn putperestler arasnda yaymakta ve btn insanl Allah'a armaktadr. Mehur Yahudi bilgini Maymonides, bu konuda unlar syle- mektedir : " Tanrnn tasavvurlarn anlamak, insan zihnini aan bir eydir ; zira bizim yntemlerimiz, onun yntemleri deildir; dncelerimiz de onun dnceleri deildir. Nasral sa ve ondan sonra gelen smaili' nin (Muhammed) ileri, aada da belirtildii gibi, dnyay hep birlikte Tanr'ya kullua hazrlamak zere Mesih' in yolunu amaya yaramtr. nk, bir yrekle Rabbe kulluk etmek iin hepsi Rabbin ismini arsnlar diye, kavimlere o zaman temiz dil vereceim buyrulmutur. Nasral sa ve smail! vastasyla Mesih umudu, Tevrat ve emirler yaygnlam ; uzak adalarn sakinleri ve kalben ve bedenen snnetsiz pek ok halkn arasnda duyulmutur ". Grld gibi Maymonides, Hristiyanlk ve slam' a Tanr' nn plannda nemli yer vermektedir. Ona gre Hristiyanlk ve slam, Allah' n mesajn Yahudi olmayan kavimler arasnda yayarak Mesih'in geliine zemin hazrla- maktadr. Maymonides, baka bir yerde, bu grn daha ak belirtir: " Nasral' nn ve smaili' nin retileri, btn dnyay, tek bir ruhla, Tanr'ya ibadeti mkemmelletirecek olan Mesih'in geliini hazrlama hususundakutsal amaca hizmet etmektedir. Hristiyanlar ve Mslmanlar, kutsal kitabnszlerini ve hakikat kanunlarn btn dnyaya yaynlardr. Yaptklar,11

yapacaklar hatalar dikkate alnmakszn, Mesihi an geliinde onlar tam doruya dneceklerdir ". Muhafazakar Yahudiliin nemli bilginlerinden ve teologlarndan biri olan Jacob Neusner de, Maymonides' in grleri dorul- tusunda, bu konuda zetle unlar syler: " Biz Yahudiler, Hristiyanln ve slam' n kutsal tarihdeki yerini anlamalyz. Kendimize unu sormalyz : Hristiyanlar sadece Nuhi midirler, veya iddia ettikleri gibi, gerekten brahim, shak ve Yakub'un oullar mdrlar? Nuh kanunlar btn insanlk- tan; puta tapmamak, Tanr' nn ismine kfretmemek, ldrmemek, katletme- mek, hrszlk yapmamak, zinadan kanmak, adalet evleri kurmak, hayvanlara vahice davranmamak gibi temel kurallara uymasn ister. Hristiyanlar bu kurallar tasdik ederler. Fakat dahas da var; Hristiyanlk ve slam sayesin- dedir ki Torah (Tevrat = din) dnyann uzak kelerine yaylmtr. Bunda Yahudiliin bir katks yoktur. Elbette bazlar, Yahudiliin bu kutsal misyonu yerine getirmekten Hristiyanlk ve slam tarafndan engellendiini ileri srebilirler. Fakat Yahudilik bu engellemeyi onaylam ve misyonunu terket- mitir. Hristiyanlk ve slam, insanlar arasnda monoteizmin yaylmasnn vastalar saylmtr. Ortaa dnrleri tamamen byle sylemilerdir ".

Maymonides ve Neusner'in bu olumlu grlerine ramen Yahudilik,bir Yahudinin Hristiyanlk ve slam' a gemesini byk gnah sayar. Bu anlaya gre, Yahudilikten kan bir Yahudi, kendisini Tanrya ve halkna balayan " ahid " i bozmu olur.

Yahudiliin, Nuh kanunlar erevesinde Hristiyanlk ve slam' a genel bak budur. Bununla birlikte, inan konusundaki , baz ayrntlar dolay- syla Yahudilik, Hristiyanlk ve slam' ayr ayr deerlendirmektedir.

Yahudiliin Hristiyanla ve Hristiyanlara Bak

Yahudiliin Hristiyanla ve onun nderi sa' ya bak, pozitif venegatif deerleri birlikte ihtiva eder. sa'nn bir Yahudi, Hristiyanln daYahudilikten tremi bir din olmas noktasnda Yahudi bilginlerin bakolumludur. Fakat, sa' nn Yahudi retilerine ters retiler getirmesi veHristiyanln da daha sonra politeist bir yapya brnmesi noktasnda bu olumlu bak olumsuzlar. Genel olarak Yahudilere gre sa, Galileli dindar ve zahid bir Yahudidir. Ferisi gelenei zere yetimitir. Halkn sevmi ve Romal yneticilerin basks altnda onlann ezilmesinden znt duymutur. Tanr'ya olan derin inancyla, 12

kardelerini eitmek ve rehberlik etmek zere yola kmtr. O, yeni bir ey getirmemitir. Onun syledikleri Tevrat'ta ve Rabbani gelenekte bulun-mayan eyler deildir. Onun tek amac, Yahudi retisindeki ahlaki unsurlar- n hayat planna karlmasdr. Onun retilerini benimseyen kk bir grup onu stad edinmi, o da onlara nderlik yapmtr. evresindekiler, sa' nn bir mesih olduunu dnm ve kendilerini kurtaracan zannetmilerdir. Halbuki sa, onlara Tevrat'n emirlerine sk bir ekilde uymay telkin etmitir.

sa Kuds'e geldiinde, Galileli bir isyanc lider olarak, onun mesihivaazlar Romal yneticilerin kulana gitmitir. Vali Pontus Pilate, sa' yyakalatm ve Roma ceza usulne gre armha germitir. sa, daha ncekiYahudi ehitler gibi kaderini skunetle karlam ve kendini Tanr' nniradesine brakmtr. Hayat ve lm bakmndan sa' nn kaderi diermesihi fikirler tayan Yahudilerin kaderiyle ayn olmutur.

Her Yahudinin kendi grn aklama hakk Yahudi toplumundahogryle karlanmtr. Bu bakmdan sa, Yahudi toplumunda gr veinanlarn aklama hakkna sahipti. sa, dier Yahudi Rabbiler gibi kendi gr asndan Tevrat' yorumluyor ve retiyordu. Onun ayrld nokta, kendisini bir mesih olarak ilan etmesiydi. Modern dnem Yahudi bilginleri sa hakknda bu ekilde dnmektedirler.

Modern dnem Yahudi bilginlerin bu bakna kar klasik Rabbanikaynaklarnda sa hakknda hi de iyi eyler sylenmemitir. Rabbiler,Talmud'da, sa'y, srailoullarn saptran bir byc olarak tantmlardr.Babil Talmudu' nun Sanhedrin blmnn Hristiyan sansrnden kurtulmu bir yerinde, sa' nn byclk yapt iin asld, fakat onu asanlarn Romallar olduu belirtilmektedir. Burada anlatldna gre, byclk yapt iin sa' nn aslmasna karar verilmi ve cezann infazndan krk gn nce, byclk yaparak srailoullarn saptrmaya yeltendiindendolay talanarak ( idam sehpasnda ) ldrlecei, lehine savunas olanlarn gelip onu savunmas bir mbair tarafndan sokaklarda ilan edilmitir. Lehine savunma yapacak kimse kmadndan sa, Fsh arefesinde aslmtr. Talmud'un sa'nn lmyle ilgili bu metninde kark bir anlatm vardr. sa ile ilgili bu olay, lm cezasna arptrlan sulunun ceza kararnn infazdan ka gn nce sokaklarda ilan edilmesi gerektii meselesi tartlrken misal olarak zikredilmitir. Tesniye 13. Bab'da, bycln cezas talanarak lm13

olarak bildirilmitir. armha gererek ldrme Tevrat hkm deildir. Talmud ' daki bu anlatmdan, sa' nn Yahudi hukukuna gre yargland ve sulu bulunduu, fakat cezalandrlmasnn Romallar tarafndan Roma ceza usulne gre yapld anlalmaktadr.

Babil Talmudu' nun ilgili blmnde, sa' nn akirdlerinin mahkemesiyleilgili bir haber de bulunmaktadr. Burada, Mattay, Nakay, Nezer, Buni ve Todah isimli sa'nn be akirdinin Yahudi mahkemesinde yarglanmasndanszedilmekte, fakat cezalandrlmalar hususunda bilgi verilmemektedir.

sa hakknda olduu gibi, ilk Hristiyanlar ve onlarn kutsal kitaplarhakknda Talmud'da pek az bilgi vardr. Bunlar da ak deildir. Talmud'daHristiyanlar iin tanmlayc bir isim kullanlmamakta, sadece onlardan "minim" (heretikler) olarak bahsedilmektedir . lk Hristiyanlarn toplant yerlerine "Be-Nizrefe", kitaplarna da "bo sahifeler" anlamnda "Gillayon'' denmektedir. Apokrif kitaplarn ne yaplaca hususundaki bir tartmada bir rabbi bu kitaplarn, Hristiyan kitaplar da dahil olmak zere, iindeki Tanr isimleriyle birlikte derhal gmlmesini, Rabbi Yosi ise Tanr isimleri karl- dktan sonra gmlmesini ileri srer. Rabbi Tarphon' un gr ise daha ilgintir. Rabbi Tarphon yle der: "O kitaplar elime ulatnda, iinde Tanr isimleri olduu halde gmmezsem, olumu gmm olaym. Bir kimse, boaz- lamak veya bir ylan sokmak iin beni kovalasa, putperestlerin mabedine snrm da onlarn mabedine girmem. nk, putperestler Tanry bilmezler de inkarederler, bunlar ise bildikleri halde inkar ederler".

Hristiyanlar iin daha sonraki isimlendirme "ituf'tur . "ituf',Tanr-nn ismini baka bir varla vererek ona ortak komaktr. Ortaa Yahudiyorumcular, Yahudilikteki "ituf' kelimesini Hristiyanlk asndan akla kavuturmulardr. Onlar, Hristiyanln ibadet eklini "Avoda Zara" dan (putataparlk) ayr tutmulardr. Bu suretle, dolayl olarak, Hristiyanl Nuh eriat erevesine sokmulardr. Buna bal olarak, Talmud' un Sanhedrin 63b, Megillah 28a, Berakot 2b'nin yorumlarndan hareketle, bir Hristiyann Yahudi huzurunda Hristiyan yemini yapmasn geerli saymlardr. Bununla birlikte Hristiyan Teslisi, Yahudi eriat asndan bir kfr olarak grlm, bir Yahudinin byle bir inanca sahip olmasna msaade edilmemitir. Burada Yahudi bilginler, neyin irk, neyin irk olmad hususunda Yahudiler ve Yahudi olmayanlar asndan bir ayrma gitmilerdir. Yahudiler sz konusu olduunda ller sk tutulmu, Yahudi olmayanlar sz konusu olduunda ise bu ller 14

pek dikkate alnmamtr. ou Yahudi otoriteler, Tanr ile insan arasndaarac anlayn hem Yahudiler hem de Yahudi olmayanlar asndan uygun bulmamken, bazlar, aracya put olarak taplmadka, Yahudi olmayanlar baka bir varl arac olarak benimseyebileceklerini sylemilerdir. kinci grte olanlar, Hristiyan Teslisini Yahudiler asndan irk kabul ederken, Yahudi olmayanlara byle bir tanr inancn uygun grmlerdir. Birinci gre dahil olanlardan Maymonides, Teslisi politeizm olarak deerlendirmi- tir. Maymonides, Hristiyanlar kafir; putperest; " Karnda benden baka tanrlarn olmayacak " emrini ihlal edenler olarak deerlendirmitir. Maymonides, gerek monoteistler olarak Yahudileri ve Mslmanlar grm- tr. Yine nl bir Yahudi bilgini olan Saadiah Gaon ( MS. 882- 942. slam dnyasnda Said el-Feyyum olarak bilinir), Teslisin kutsal kitapla yerinin bulunmadn, bu anlayn monoteizme ters dtn belirtmitir. Raobenu Tam (MS. 1100-1171. Asl ad Yaakov ben Meir'dir) Teslis konusunda Hris- tiyan teologlarn grn benimsemitir . Bu gr; Teslisin, Tanrnn tezahr eklinde yorumlanmasdr. Rabbenu Tam, Sanhedrin 63b v e Berakot 2b'nin yorumunda, Hristiyanlarn Baba, Oul ve Kutsal Ruh adna yemin ettikleri zaman gerekte tek bir Tanr adna yemin etmeye niyetlendiklerini belirtir. Rabbenu Tam'a gre, Hristiyanlar uluhiyete ahslar eklemekten men edilmemilerdir. Bu sadece Yahudiler iin geerlidir. Hristiyanlar Nuh' unyedi kanununa baldrlar. Bu kanunlar iin de ise ortakl (ituf) yasaklayanbir kanun yoktur

Btn bu farkl anlaylarn yannda, genel olarak Yahudiler, u noktalar asndan Hristiyanl eletirmilerdir:

1. srail peygamberleri kendiler i adna konumam, kendilerini nplana karmamlardr. srail peygamberleri, kendilerini Allah' n szcssaymlardr. sa ise " Allah byle syledi " yerine " Ben size derim ki "ifadesiyle, Allah' deil kendini otorite yerine koymutur. sa, kendiniAllah' n szcsnden baka bir ekilde tasvir etmi ve bundan dolay Yahudiler onu peygamber olarak tanmamlardr.

2. Yahudilie gre Allah, mutlak olarak Bir'dir. Baba, Oul ve KutsalRuh lemesi, Yahudi nazarnda ayr ahs ifade eder. " Bir tr, birdir" Hristiyan anlay, Yahudilik iin anlamszdr. Bunun iin Tesliskabul edilemez.

15

3. Yahudilikte Tanr ekilizdir. O, ne bir ekle brnm, ne de brnecektir. Yahudi, Tanr'nn sa'da bir insan eklini aldn kabul edemez.Bu, onun en temel inanlarna aykrdr.

4. Yahudi inancna gre hibir beeri varlk ilahi bir hviyet kazanamaz.

5. Yahudilie gre hi bir beeri varlk mutlak mkemmel olamaz. Yahudi kutsal metinlerinde hibir ahsiyet mkemmel olarak tanmlanmamtr.

6. Yahudilik , nsanla Tanr arasnda arac kabul etmez. HerkesTanr'ya dorudan ulaabilir. Kurtulua ulamak iin aracya gerek yoktur.

7. Hristiyanlk, asl gnah inancn tar. Yahudilik iin byle birey szkonusu deildir. Gnah miras olarak babadan oula gemez (Ezekel,18: 3-(7).

8.Hristiyanlk, sa'ya imann kurtulua gtreceini retir. Yahudilik,ilah kanunlarn gzetilmesiyle kurtulua ulalacan savunur.

9. Hristiyanlk, sakramentlere inanr. Sakramentler ilah inayetin vastalardr. Yahudiliin sakramentleri yoktur.

10. Hristiyanlk, kurtuluu sa'ya balar. Sadece sa'ya iman kurtuluusalar. Yahudilik ise, dnyann btn dindar halklarnn ahirette pay sahibi olduunu retir. Adaletin temel kanunlarna uymak kurtulu iin yeter- lidir. Yahudilik, Hristiyanl, Hristiyanlar Tanr' ya ulatran iyi bir yol olarak grr. Yahudiliin slam, Budizm ve dier etik dinlere bak da bu ekildedir. Bu dinler de mensuplarn Tanr 'ya ve kurtulua gtrrler.Yahudilik, hi kimsenin din deitirmesini gerekli grmez.

11. Hristiyanlk, Yahudilii daha aa bir ahlak geleneine ve azgelimi bir ilah ve beeri sevgiye sahip bir din olarak grmektedir. Yahudilik, Hristiyan ahlakn ve sevgi mefhumunu gelimi olarak grmez;Yahudiliinkinin yeni bir ifade ekilleri olarak grr. Yahudilik, Yeni Ahit'te Yahudi ahlaknda bulunmayan hibir yenilik bulmaz.

12 . Bundan dolay Yahudilik, Yeni Ahit'i ilahi vahiy olarak grmez.Yahudi bilginler, onda sadece Yahudi fikirlerinin zlerini bulurlar. Yeni16

Ahit'in baz ksmlar , Yahudilikle duygu balar olmayan yabanclar tarafndanRomen dnyasnda yazlmtr. Onun yazarlar, kendilerini ve yeni inanc Yahudilikten ve Yahudilerden koparmlardr. Bu yzden Yeni Ahit'te anti-Yahudi ifadelere yer verilmitir. Yuhanna ncili bunun en iyi rneidir.

13 . Bir Hristiyan iin sa 'nn ad derin sevgi frtnalar oluturur.Yahudi bu duygudan yoksundur. O, Hristiyan inancna sayg gsterir; Tanr sevgisini ve dier bir dizi ahlak retilerini onunla paylar. Hristiyan tarihi szkonusu olduunda Yahudinin yaklam bilimseldir. Yahudi iin sa, bir insan, bir retici ve reformisttir.

Yukarda maddeler halinde zikredilen itirazlar bakmndan YahudilikHristiyanl bu ekilde reddetse de, Yahudi bilginleri Hristiyanlar, Msl- manlara nazaran, kendilerine daha yakn bulurlar. nk aralarnda mene birlii vardr. Maymonides bunu aka vurgular ve yle der :

" Hristiyanlar, bizim gibi, kutsal kitabn ilahiliine ve efendimiz Musa' ya vahyedildiine inanr ve kabul ederler. Sadece yorumda bizden ayrlrlar" Bunun iin Maymonides, Hristiyanlara Tevrat'n retilmesine cevaz verir, fakat ayn eyi Mslmanlar asndan caiz grmez. nk Mslmanlar, Tevrat' n tahrif edildiine inanrlar. Hristiyanlarla Yahudiler arasndaki fark kutsal kitabn yorumuna daYilndndan, HristiyanlaraYahudiler tarafndan Tevrat' n retilmesi, akidelerinin dzelmesini sala yabilir.

Bir yandan Hristiyanl kendilerine en yakn din olarak grp, dier yandan Hristiyan inancn Yahudilik asndan irk olarak deerlendiren ve byle bir irki Yahudi olmayanlar iin uygun gren Yahudi bilginler, bir Yahudinin kiliseye girmesini kesinlikle yasaklamlardr. ada Yahudi bilginlerinden Rab bi Moe Feinstein, sadece sanatsal ve mimar ynn incelemek gayesiyle bile bir Yahudinin kiliseye girmesini uygun bulmamtr. srail' de bir zamanlar Sefarad Ba Hahaml grevinde bulunan Rabbi Ovadya Yosef ise, misyonerlik faaliyetlerini de gznne alarak, Yahudilerin kiliseye girmesini yasaklamtr. Ona gre Hristiyanlar putperesttir, kilisleri de putperest mabedleridir. Baz Yahudi bilginler ise, btn ha ve sembollerin karlmasndan sonra bir Yahudinin kilisede ibadet edebileceini belirtmilerdir

17

Yahudiliin slam'a ve Mslmanlara Bak

Yahudiliin slam' a ve Mslmanlara bak, Hristiyanla ve Hristiyanlara baknda olduu gibi, pozitif ve negatif yaklamlar birlikte ihtiva etmektedir.

Klasik Yahudi dnyasnda " Mslman " deyince, genellikle , hemenAraplar kasdedilir. Bilindii gibi, Yahudilerle Araplar arasnda amansz bir dmanlk vardr. Bu dmanln temeli de, Hz. smail ile Hz. shak'a dayanmaktadr. Tevrat'a gre Hz. brahim'in mbarek soyu Hz. shak' ta devam etmitir. Hz. brahim, Hz. smail'i yanndan uzaklatrm ve Hz. shak' alkoymutur. Tevrat'taki bu anlatm, daha sonraki Yahudi literatr- nde Araplar aleyhine daha da olumsuzlatrlmtr. Midraik bir eser olan Sifre'de, Hz. smail'in Hz. brahim'in hayrsz olu olduu belirtilmi ve unlar sylenmitir: " Babamz brahim hayata geldiinde, hayrsz evlatlara sahip oldu; smail ve Keturah oullar. Bunlar, nceki nesillerden daha kt idiler. shak geldiinde o da bir hayrsz evlada sahip oldu: Esav. Onun nesli nceki nesillerden daha kt idi. Yakup geldiinde, o hayrsz evlada sahip olmad. Onun btn ocuklar hayrl kt.

Hz. smail, Zohar' da, snneti dolaysyla kusurlu bulunmu ve yledenmitir: " Snneti sayesinde smail, shak domadan kutsal ahde girdi. smail' in gkteki temsilcisi drtyz yl Tanr' nn huzurunda durdu ve smail'i savundu. O, dedi: Snnet olann senin isminde pay var mdr? Evet, dedi Tanr. O, o halde smail'e ne oluyor ? O snnet olmad m? Niin onun shak gibi senin adnda pay yoktur ? Tanr cevap verdi: shak kurala gre, smail ise kural d snnet oldu. srailoullar sekizinci gnde kendilerini bana baladlar, fakat smailoullar uzun zaman benden ayr kaldlar ". Tevrat'a gre Hz. smail on yanda, Hz. shak ise sekizinci gnnde snnet olmutu. Zohar'da bu snnet olay, Hz. shak' n seilmiliinin iareti olarak kullanlmtr. Halbuki Hz. smain on yanda snnet olmas., onun kendi suu deildir. Snnet Hz. brahim'e farz klndnda, Hz. smail on yana gelmitir. Bu manta gre, Hz. brahim'in Tanr' dan daha uzak olmas gerekir. nk Hz. brahim doksandokuz yanda snnet olmutur.

18

Zohar'n baka bir yerinde Hz. smail ' in doumu srailoullar iintahilsizlik saylmtr. Bu hususta Rabbi Hiyya unlar sylemitir: "smail'indoduu ve snnet olduu zamana yazklar olsun. Kutsal olan ne yapt ? O, smailoullarn st komnyondan srd ve kutsal topraklardan deersiz bir ksm onlara verdi. Bunu, snnetleri sebebiyle yapt. Gelecekte smailoul- lar, snnetlerinin eksik ve geersiz olduu gibi, kutsal topran bo olduu zamanda ona hakim olacaklar. srailoullarnn vatanlarna dnmelerine mani olacaklar; bunu faziletleri tkenene kadar yapacaklar ve gelecekte smail- oullar, dnyada byk savalar karacaklardr. Edomoullar (Hristiyanlar) onlara kar birleecek ve onlarla savaacaklar; bu savalarn biri denizde, biri karada, biri Kuds yaknlarnda olacak. Zaman zaman biri dierine stn gelecek ve kutsal toprak Edomoullarna verilmeyecek". Rabbi Hiyya, szler- inin devamnda, smailoullarnn kutsal topraktan sklp atlacan ve srailoullarnn bu topraa hakim olacan syler.

Hz. smail'e duyulan bu kin ve olumsuz dnceler, onun soyu olan Araplara ve daha sonra Mslmanlara da yneltilmitir . Zohar emot' ta Araplar ve Mslmanlar srailoullarna en ok zulmeden kavim olarak takdim edilmitir. Rabbi Yahuda bu konuda yle demitir:"Gerekte, smail' in ( Mslman Araplarn ) sultasndaki srgn, srgnlerin en iddetlisidir.Bir defasnda Kudse giderken Rabbi Yeu, bir Arapla olunun hadisesine tank oldu. Arap oluna dedi: Bak, orada Tanrnn reddettii bir Yahudi var. Git ve ona hakaret et. Yzne yedi defa tkr, nk o, yceltilmi birinin tohumudur. Onlara yetmi milletin hakim olacan biliyorum. ocuk gitti ve Yahudinin sakalndan tuttu. Bunun zerine Rabbi Yeu, yerin dibine batman iin yceler ycesine yalvaryorum, diye dua etti. Henz szn bitirmiti ki, yer azn at ve Arab oluyla birlikte yuttu". Zoharn baka bir yerinde, smailoullarnn (Mslman Araplar) Yahudilere kar birok ktlk iledikleri ve onlara ac tattrdklar belirtilmektedir. Devamnda, Zohar.' n yazld dnem tasvir edilerek, yle denmektedir, " Bugn smaililer sraile hkmet- mekte ve Yahudilerin inanlarnn gereini yerine getirmelerine mani olmak- tadrlar. Ve sen, smail'in diasporasndan daha zor bir diaspora grmedin".

Ortaa Yahudi literatrnde Araplardan ve dolaysyla Mslmanlar- dan bylesine kin ve nefretle bahsedilmekle birlikte, zaman zaman onlarniyiliinden ve faziletinden de bahsedilmektedir. Sura akademisinin bakanlar- ndan Gaon Yehuda (8. yzyln ortalar) u szlerle bunu itiraf etmektedir: "smaililer geldiinde bizi Tevrat'la megu lolmakta serbest braktlar" 19

Yahudi bilginler, Araplarn dini hakkndaki rlerinde daha olumludur- lar. Babil Talmudu' nun abat blmnde, Raba ben Mekhasia, R. Hama ben Guria'dan naklen, " Bir smaili'nin tahakkmnde olmak, yldza tapan putpe- restlerin tahakkmnde olmaktan daha iyidir" demitir.

R. Hama ben Gurion'un bu sznde Araplar (Mslmanlar) putperest- lere tercih edilmekte, dolaysyla onlarn dininin putperestlik olmad vurgu- lanmaktadr. Talmud ' daki bu ifade, Mslmanlarn dini hakknda Yahudi bilginlerine bir fikir kazandrmtr. Yahudi bilginler Talmud' daki bu ve benzeri ifadelerden hareketle, slam' n monoteist karakterli bir din oldu- unu kabul etmilerdir. Mehur Yahudi bilgini Maymonides, slam' dan irti- dat ettii sylenen Rabbi Obadiah'n Mslmanlarn putperest olup olmadk- lar sorusu zerine, onlarn monoteist olduklarn belirtmitir. Maymonides'in bu konuyla ilgili grlerini, birok ynden nem tad iin, zetleyerek, burada naklediyoruz.

Maymonides, Rabbi Obadiah' a cevap olarak gnderdii mektupta,nce Obadiah'n sorununu zetler ve yle'der : " Sen, Mslmanlarn put- perest olmadklarn sylediini, fakat hocann, onlarn putperest olduklarnibadet yerlerinde Mercury' yi * taladklarn iddia ettiini naklediyorsun. Daha da tesi, hocann seni bu konuda uygunsuz bir ekilde terslediini ve seni "Aklsza aptallnca cevap' ver" ayetine muhatap kldn belirtiyorsun.

(* Mercury, tanrlarn elisi ve llerin ruhlarnn rehberi olan bir Roma tanrsdr. 0, ayn zamanda seyyahlarn da koruyucusudur. Bu yzden onun mabetleri yol gzergahlarnda bulunurdu. Yolcular bu mabetlere ta atarak Mercury' ye ballklarn bildirirlerdi. Obadiah'n hocas, Mslman- larn Mekke'de eytan talama ritelini bu Roma tanrsna yaplan rituel ile ayn grm ve bu yzden Mslmanlar putperest olarak telakki etmitir.)

Araplar hibir ekilde putperest deildirler. Putperestlik onlarn dilinden ve kalbinden ok nceleri kesilmi ve onlar tam bir tevhidle tek bir tanrya inanmlardr. Onlarn bizi Tanrnn bir olu olduuna inanmaklasuladklar gibi, onlarn putperest olduklarn syleyerek biz de yalanlamisillemede mi bulunacaz ? Bize iftirada bulunanlara kar ehadet edenTevrat, " Onlarn az yalan syler, onlarn sa eli yalann sa elidir"diye- rek bize kar da ehadet eder. Yine Tevrat, " srailin bakiyesi hakszlketmeyecek ve yalan sylemeyecek ve azlarnda hileli dil bulunmayacak "20

der. Eer bir kimse, onlarn (Araplarn) ibadethanelerinin (Kabe) putperest evi olduunu, atalarnn ibadet ettii bir putun orada gizli olduunu iddia ederse, bu nedir ? Bugn orada ibadet edenlerin kalbinde sadece Tanr vardr. Bizim Rabbilerimiz Talmud'un Sanhedrin blmnde (61 b) bu hususa aklk getirerek demilerdir ki, bir kimse, puthanenin nnde, orasnn bir sinagog (havra) olduunu dnerek badet ederse, onun kalbi Tanr' ya ynelmitir. Ayn ey bugn Araplara da uygulanabilir. Putperestlik, kadnlar ve ocuklar da dahil olmak zere, onlarn hepsinin azndan ve yreinden uzaklamtr. Onlarn Tanrnn birliiyle ilgili inanlarnda hibir hata yoktur.

lk zamanlar Araplarn, szkonusu yerlerde tip tanrya sahip ol- duklar dorudur. Bunlarn ad, Peor, Mercury ve Kemo' dur. Araplar bunu kendileri de itiraf eder ve bunlara Arapa isimlerle ( Lat, Menat, Uzza) zikrederler. Peor'a, bugnk Araplarn da yapt gibi , ba eilip srt yk- seltilerek ibadet edilirdi. Mercury' ye, ta atmak suretiyle tapnlrd.Kemo'a, ba ak ve dikisiz elbiseyle ibadet edilirdi. Btn bu meselelerbizim nceki yazlarmzda aka izah edilmitir. Fakat bugn Araplar, ba ak ve dikisiz elbiseyle ibadet etmelerinin sebebini, Tanrnn huzurunda alak gn belirtmek ve mezardan dirilii hatrlamak olarak aklamak- tadrlar. eytan talamalarnn sebebinin ise, onu artmak olduunu syle- mektedirler. Araplar bu hususlarda deiik izahlarda da bulunmaktadrlar. Btn bunlar putperest kaynakl olsa bile, bugn hibir yerde, hibir kimse bu ileri putperest amala yapmamaktadr. Bunu yapanlarn kalbinde sadece Tanr vardr.

Hocann sana muamelesine gelince, sana aptal ve aklsz demekle b-yk bir gnah ilemitir. Fakat bana yle geliyor ki, o bunu kastsz yap- mtr. rencisi olsan bile, affetmen iin senden zr dilemesi en doru davrantr. O, senden af diledikten sonra oru tutmal ve Tanr' nn huzur unda yakararak acizliini belirtmelidir. Belki bundan sonra Tanr onu affe- decek ve gnahn balayacaktr. O sarhomuydu ki Yahudilie ihtidaya iyi bakmamz hususunda bizi ikaz eden en az otuzalt ayetin farkna var- mad? " Bir yabancya kt davranmayacaksn " ayetinin anlam nedir? O doru, sen yanl olsan bile, onun sana kar yumuak davranmas gerekir. Senin doru onun yanl olduu, bir durumda onun halinin vehameti nedir?

Bu adam, Araplarn putperest olup olmad meselesiyle ilgilenirkenkendi halini gznne alsn. Samimi bir ihtidada bylesine ters davranan,21

fkelenen, eriata muhalefet eden kimse kendi durumunu deerlendirsin.Bizim Rabbilerimiz, eer bir kimse fkeye kaplrsa, o sizin gznzde puta tapm biri gibi olsun, demilerdir.

Yahudilie ihtida eden yabanclara kar grevimizin ne kadar bykolduunu bilmelisin. Biz, ebeveynimize kar sayg gstermekle ve peygam- berlerin emirlerine uymakla emrolunduk. Bir kimse sevmedii birine, isterse, sayg gsterebilir ve ona itaat edebilir. Fakat yabanclara gelince, Tanry sevdiimiz gibi, kalbimizin derinliklerinden gelen byk bir sevgiyle onlar sevmemiz bir emirdir.

Sana aklsz demesine gelince, bu beni ok utandrd. Bir adam baba- sn, doduu yeri ve halknn idaresinin korumasn terkedecek; bugn dier- leri tarafndan hakir grlen ve yneticilerin klesi olan bir halkn dinini takdir ederek kendini ona balamann anlamn farkedecek; btn dier din- lerin srailin dininden alndn anlayacak; btn bunlar grp Tanr' ya ulaacak . Byle bir adam aklszlkla sulanr m? Allah saklasn ! "

Maymonides'in Obadiah'a yazd bu mektubun nemli birka noktasvardr. Bu mektupta, sadece Araplarn (Mslmanlarn) putperest olup olma- dklar tartlmamakta, ayn zamanda, Yahudilerin Yahudi olmayanlarla mnasebetlerinin dini adan mahiyeti de ortaya konmaktadr. Yahudi hukuk sistemi Halakhah, Yahudilerin putperestlerle ticari ve sosyal mnasebetleri hakknda bir takm kurallar getirmitir. Mesela, putperest bayramlarndan nce gn boyunca putperestlerle ticar ilikiye girmek, putperestlerin imal ettii araptan faydalanmak Yahudilere yasaktr. Bu bakmdan, Arap- larn (Mslmanlarn) putperes t olup olmadklar, Arap topraklarnda yaayan Yahudiler iin nemli olmaktadr. Dier birok Ortaa Yahudi bilgini gibi Maymonides, Araplarn (Mslmanlarn) putperest olmadklarn, onlarn tek bir Tanr ' ya inandklarn ve ona ibadet ettiklerini hkmetmitir. Maymonides, Araplarn slam' dan nce putperest olduklarn, Peor, Mercury ve Kemo adndaki putlara tapndklarn , slam' dan sonra bu inanc terkettiklerini, slam ncesinden kalma bugnk uygulamalarnn putperest ama tamadn sylemektedir. Maymonides, Mslman Araplar hakkndaki bu tanmlamasnda onlarn beyann esas almtr. Netice olarak, Maymonides, Mslman Arap- larn ibadet yerlerinin nceden putperest nitelikli olsa da, bugn Mslman- larn zihninde ve kalbinde tek bir Tanr inanc olduunu, dolaysyla onlara, eski inanca ve uygulamalara bakarak putperest denilemeyeceini belirtmek- 22

tedir. Maymonides, Mslmanlarn, kendilerini Allah' n bir oula sahip olduuna inanmakla itham ettiklerini, buna misillerne olarak kendilerinin de onlar, hakikate muhalif bir ekilde, putperest olarak tanmlamalarnn doru olmayacan, yanla yanlla karlk vermenin Tevrat'n ruhuna aykr oldu- unu sylemektedir. Maymonides, bu szleriyle, Araplarn ahsnda, slam' a ve Mslmanlara bakn net bir ekilde ortaya koymutur.

Maymonides' in slam' a ve Mslmanlara bu bak, Yahudiliin"Bney Noah" (Nuhiler) arlayyla snrldr. Maymonides ve dier ortaaYahudi bilginleri, slam'n Nuh kanunlarn ihtiva ettiini kabul etmektedirler.Ancak, slam'n btnyle Yahudilik gibi vahiy dini olduunu kabulden kan maktadrlar. Maymonides, Obadiah' a yazd mektubunda deindii gibi, slam da dahil btn dinlerin Yahudilikten alnt olduklarn, ilave ve kar- malar yaplarak orjinal bir dinmi gibi ortaya konduklarn belirtmektedir. Maymonides'in bu gr Yahudi bilginler arasnda yaygndr. Yahudi bilgin- lere gre Hz. Muhammed, gerek bir peygamber deildir. Niteliksiz, aypl biridir. O, Yahudilerin tesiri altnda yetimitir. Mesajn ilk defa yaymaya baladnda, Yahudiler gibi ibadette Kuds' e ynelinmesini, haftann yedin- ci gnnn abat gibi kutlanmasn, Keffaret Gn' nn (Yom Kipur) yllk oru ve tevbe gn olarak kabul edilmesini retmitir . Yahudiler kendisini peygamber olarak kabul etmeyince, bu Yahudi uygulamalarn deitirmitir.

Yahudi bilginler, te yandan Yahudilikle slam arasnda ciddi mesele- lerde nemli yaknln bulunduunu da kabul etmektedirler. Rabbi RoyA. Rosenberg' e gre, monoteizm konusunda her iki din de mttefiktir.kisi de ibadethahelerde insan ve hayvan temsillerinin bulunmasna izinvermemektedir. Snnet olmak, domuz eti yememek, iki dinin dier nemliortak zelliklerindendir. Her iki dinin din otoriteleri ayinleri yneten rahip- ler deil, eriat yorumlayan bilginlerdir. ki din arasndaki bu benzerliigznne alan israil' in nde gelen aydnlarndan Yehayahu Liebowitz,Yahudilik ile slam' n birbirine sanldndan daha yakn olduunu ileri sr- mektedir. Bu bakmdan o, " Bet Ha-Mikda' n (Sleyman Mabedi) bulunduu tepede bir cami oluu (Mescid-i Aksa) beni hi rahatsz etmiyor, ama bir kilise olsayd ok zlrdm " demitir. Ona gre Yahudiliin balca dman Hristiyan dnyasdr.

23

Netice olarak, Yahudi bilginler, doktrin ve gelenek bakmndanslam' Yahudilie daha yakn bulmaktadrlar. slam', her ne kadar onunYahudilikten alnna bir din olduunu iddia etseler de, Mslmanlar iinkurtuluun vesilesi olarak kabul etmektedirler. Ayn eyi Hristiyanlk iin de sylemekle birlikte, Hristiyanln tevihide uzak olduunu, bir eit politeist karakter tadn ileri srmekte ve Yahudileri Hristiyanlakar uyarmaktadrlar.

SONU

Yahudiliin Hristiyanla ve slam'a bakn ele aldmz bu alma- nn sonunda, balangta zikrettiimiz kanaatlerin bir ounun doru olmad ortaya kmtr. Yahudilik, rken Yahudi olmayanlarn Yahudilie giriini yasaklamamakta, fakat Yahudi olmalar iin gayret gsterilmesini emretme- mektedir. Bunun yerine, tevhid inancna dayal Nuh Kanunlarn benimseyen ve uygulayanlarn kurtuluuna garanti vermektedir. Bu ereve de, Hristiyan- l ve slam' insanlar tek tanr inancna, dolaysyla kurtulua gtren dinler olarak grmektedir . Orjin bakmndan Hristiyanl, inan bakmndan ise slam' kendine daha yakn din olarak tanmaktadr .

Bu sonular, slam d dinler zerinde alrken o dinlerin kaynak- larnn ve mensuplarnn verdii bilgilerin fenomenolojik olarak deerlendir- ilmesinin nemini ortaya koymaktadr. Fakat, itiraf etmek gerekir ki, zamana ve mekana bal olarak greceli bir mahiyet tayan baz olaylarn sonu- larnn bir inan haline dnmesi, bizlerde yanl saplantlar meydana get-irmitir. imdiye kadar bilip inanageldiklerimizin dnda, kar tarafn fikir- lerini dorudan renmeyi pek gerekli grmemiizdir. Bu, zellikle Yahudilik ve Yahudiler sz konusu olduunda daha belirgin hale gelmektedir. Halbuki, mitlemi n yarglardan hareket ederek yanllklar ve arptmalar zerine kurulu bilgilenmenin hibir yararnn bulunmad bilinen bir gerektir.

24