١٢٥-١٤٣ ، صفحات١٣٩٨ تابستان، دهمنوز ي، شمارهمپنجسال شهري، ساختار و كاركردفصلنامه مطالعات

ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي كاربرد با تاكيد بر تغييرات اقليمي ١بيوفيليك

٢لادن ملكي ٣دكتر حميد ماجدي

٤دكتر سعيده زهرا سادات زرآبادي ٢٠/٠٣/١٣٩٨ تاريخ پذيرش: ١١/٠٩/١٣٩٧فت: تاريخ دريا

چكيده

هاي زيست محيطي ناشي از گسترش كالبدي شهرها به سمت هاي اخير، بروز بحراندر دههاز جمله زيست شهر را افزايش داده است.نواحي باز و طبيعي پيرامون، ضرورت توجه به محيط

بر محيط مبتني جديد هاي شهريديدگاه از منديباشد. بهرهها، تغيير اقليم ميمهمترين چالش افزايش و زيستيتنوع طبيعت، حفظ ضمن پاسخگويي به نيازهاي كالبدي، منجر به تواندزيست مي

يكي از . گردد كيفيت محيط زيست در شهر و نهايتا پاسخگويي به معضلات ناشي از تغييرات اقليمرو، هدف تحقيق حاضر ارائه باشد. از اينميهاي نوين در اين زمينه، شهرسازي بيوفيليك انديشه

هاي شهر بيوفيليك در پنج شهر سنگاپور، پورتلند، بريسبين، پرت مدلي تحليلي براي ارزيابي ويژگي(مبتني بر مطالعات باشد. روش اين تحقيق از نوع توصيفيو برلين در پاسخ به تغييرات اقليم مي

يك متاسوات) است. رويكرد اين تحقيق نيز، كمي و كيفي مندي از تكناسنادي) و تحليلي (با بهرهدهد كه شهر سنگاپور در اقدامات راهبردي بيوفيليك نسبت به ساير شهرها باشد. نتايج نشان ميمي

در شرايط بهتري قرار دارد. همچنين هر سه هدف شهر بيوفيلك، داراي اهميت بالا هستند و در هاي جنگلي و كشاورزي شهري، يين راهبردها در دو قابليت پاركپاسخگويي به اثرات تغيير اقليم، تب

محيطي در برابر توسعه كالبدي، دادن به توسعه زيستاولويتدر اولويت قرار دارند (عوامل داخلي). باشد.نيز مهمترين عامل محيطي (بيروني) در دستيابي به اهداف شهر بيوفيليك مي

تكنيك متاسوات ري، شهر بيوفيليك، تغييرات اقليم، راهبرد، محيط زيست شه واژگان كليدي:

به معناي علاقه ذاتي است، اما تاكنون در دانش "فيليك"به معناي زيست و "بيو"واژه بيوفيليك متشكل از دو واژه ١

شهرسازي براي اين واژه، معادل فارسي تعريف نشده است. تهران اسلامي، آزاد دانشگاه ت،تحقيقا و علوم گروه شهرسازي، واحد شهرسازي، دكتري دانشجوي ٢ majedi@srbiau.ac.ir تهران اسلامي، آزاد دانشگاه تحقيقات، و علوم واحد شهرسازي، گروه استاد ٣ تهران اسلامي، آزاد دانشگاه تحقيقات، و علوم واحد شهرسازي، گروه دانشيار ٤

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٢٦

مقدمه - ١ دلايل. است بوده رو به رو ايسابقهبي افزايش با شهرنشين جمعيت تاكنون، بيستم قرن ابتداي از

وضع بهبود ،)منفي يا مثبت طور به( شدن مدرن روند ادامه و شروع گسترش قبيل از متعددي نواحي در ويژه به جمعيت رشد به منجر غيره و شهرها در ماتخد و امكانات افزايش بهداشتي،

رشد آن، نتيجه كه است گذاشته تاثير شهرها كالبد بر روند اين كه است بديهي. است شده شهري فضاهاي باغات، كشاورزي، اراضي جمله از پيرامون نواحي سمت به شهرها حد از بيش فيزيكي داشته همراه به را بسياري محيطي زيست مخرب پيامدهاي درون باشد. ادامه اين مي غيره و طبيعي

،)ضابطه بدون و شمار بي سازهاي و ساخت( شهرها كالبد به حد از بيش توجه ديگر عبارت به. است باعث) شهر پيرامون چه و داخل در چه( محيطي زيست بعد به توجه عدم و جمعيتي تراكم افزايش

زيستي شده است. از رفتن تنوعبومي و از بين طبيعت با نناهمگو كالبدي بافت و فرم گيري شكلگردد. هايي همچون تغييرات اقليمي ميطرفي ديگر، تخريب طبيعت شهري منجر به تشديد بحران

از فان) وهوايي (نظير سيل و طواي و گسترش رويدادهاي آبگرمايش، افزايش گازهاي گلخانه شوند.ها محسوب ميمهمترين تبعات تغييرات اقليمي در شهر

و موجود وضع بهبود جهت متعددي هايتلاش اخير قرن دوم نيمه از ها،در پاسخ به اين چالش ابعاد در(پايدار توسعه همچون جديدي رويكردهاي. است گرفته صورت محيطي كيفيت افزايش شهرسازي لقبي از آن از ناشي هايديدگاه و) كالبدي و اقتصادي اجتماعي، محيطي، زيست مختلف

به دنبال اصلاح و غيرهو نوشهرسازي در آمريكا نظير هاييجنبش هوشمند و رشد فشرده، شهر سبز،اند. وجه اشتراك هاي مختلف بودههاي بشري در سطوح و مقياسكاهش معضلات ناشي از فعاليت

باشد. از اين يجانبه به شهر به جاي تاكيد صرف بر بعد كالبدي م چندهاي فوق، نگرش اغلب ديدگاههاي توسعه شهري قرار ها و برنامهرو توجه به محيط زيست در شهر در دستور كار بسياري از طرح

گرفته است. مطرح شناسي زيست در ابتدا كه است بيوفيليا فرضيه زمينه، اين در جديد هايديدگاه جمله از

تنها و است داشته پيوند و ارتباط طبيعت با بشر سال، هزاران براي كه كندمي بيان فرضيه اين. شد را شهر در طبيعت حضور شهرها، رشد و جمعيت افزايش و صنعتي هايفعاليت اخير، قرن دو در

دليل همين به و آمده وجود به طبيعت از انسان كه است معتقد ديدگاه اين. است داده كاهش حوزه به ١٩٩٠ دهه در كبيوفيلي ديدگاه. )Wilson,1984دارد( طبيعت به ذاتي ميل و گرايش

مورد) شهري ريزيبرنامه( شهرسازي در ديدگاه اين اخير هاي سال در و يافت راه طراحي و معماري .)Beatley,2011:55است( گرفته قرار توجه

توجه مورد اخير دهه در عملي و نظري بخش دو در بيوفيليك شهرسازي از طرفي ديگر ديدگاههايي نظير فشار و است و به چالش بوده مختلف شهرهاي ريزانرنامهب و پردازاننظريه از بسياري

هاي گياهي و جانوري و استرس رواني به دليل عدم اتصال انسان به طبيعت، خطر انقراض گونه

١٢٧... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

بررسي تجارب موفق جهاني و اولويت بندي راهبردهاي .تغييرات اقليمي در شهر پاسخ داده است امي مهم در دستيابي به اهداف بيوفيليكي در شهرهاي ايراني محسوب ارائه شده در اين شهرها، اقد

هاي رو در اين تحقيق ابتدا با روشي توصيفي مبتني بر مطالعات اسنادي، ويژگيشود. از اينميبا روشي تحليلي و با استفاده از نرم افزار متاسوات، و سپس شهرسازي بيوفيليك بررسي شده

شود و بر اساس سنگاپور، پورتلند، بريسبين، پرت و برلين مقايسه ميخصوصيات پنج شهر بيوفيليك گردد.بندي ميآن، راهبردهاي شهر بيوفيليك در پاسخ به تغييرات اقليمي اولويت

چارچوب نظري-٢ شهرسازي بيوفيليك - ١-٢

براي و تحت تاثير شهرهاي پايدار و سبز، ١مندي از فرضيه بيوفيلياايده شهر بيوفيليك با بهرهمطرح شد. مطابق با ديدگاه وي، شهر بيوفيليك، ٢٠١٠در سال ٢بيتلي اولين بار توسط تيموسي

گيرد، نيازهاي ريزي و مديريت خود، طبيعت را در نظر ميشهري است كه ابتدا در طراحي، برنامهادي كه هاي محيطي و اقتصاساسي ارتباط روزانه انسان را با طبيعت و همچنين بسياري از ارزش

دهد. يك شهر بيوفيليك، در شود را تشخيص ميهاي طبيعي ايجاد ميتوسط طبيعت و سيستمكه در آن ساكنين زيستي است، شهري سرشار از طبيعت و مكاني بطن خود يك شهر داراي تنوع

ين كنند. بنابرابينند و تجربه ميكنند، ميطبيعت غني را در زمينه كار، بازي و زندگي، احساس ميهاي توانند از طريق تركيب شرايط فيزيكي و زيرساخت خود و فعاليتشهرهاي بيوفيليك مي

هاي حكمروايي، ظرفيت و تعهدات نهادها و ادارات ها و همچنين اولويتساكنين، آگاهي و دانش آن ). در واقع، شهرهاي بيوفيليك، شهرهايي سرشار از طبيعتBeatley,2011:54ها تشريح شوند. (آن

هاي بسيار متفاوت و عميق هستند: شهرهايي داراي فضاهاي باز فراوان و پوشش بلند به روشزيستي هستند، اگرچه ممكن است تشريح شهرهاي بيوفيليك سايبان درختان و ميزان بالايي از تنوع

، شهرهاي ٣در ديدگاه نيومن ).Beatley,2016(به عنوان يك جنبش جهاني، جسورانه باشد. كنند. استفاده از عنوان بخشي از يك زيرساخت استفاده ميك از فرايندهاي طبيعي بهبيوفيلي

هاي فسيلي باعث كاهش اثرات كردن سوختفرايندهاي فتوسنتزي در شهرها، ازطريق جايگزينهاي طبيعي تواند مزاياي اصلي اكولوژيكي را از طريق تاكيد بر سيستمشود و مياكولوژيكي مي

اساس هدف اصلي از شهرسازي بيوفيليك اصلاح و بهبود عدم براين ).Newman,2010(فراهم كند اي از جهان طبيعي به صورت بخشي يكپارچه از زندگي متداول شهر اتصال به طبيعت، ايجاد تجربه

١ Biophilia

٢ Beatley

٣ Newman

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٢٨

، شهرسازي بيوفيليك به عنوان يك رويكرد براي ايجاد چشم ٤. به اعتقاد ليتكه)kellert,2016(است است و از اين رو، به مومي و درك بسياري از مزاياي طبيعت در شهرها، داراي نقاط قوتاندازهاي ع

، شهرسازي٥بركلند نظر از ).Littke, 2016( پردازدريزي فضاي سبز شهري ميتقويت جايگاه برنامه بااتصال و ارتباط احساس به ذاتي نياز يك هاانسان آن، در كه است اينظريه بر مبتني بيوفيليك،

باشند در واقع مي آن روانشناسانه مزاياي تقويت براي هاييراه جستجوي در و دارند طبيعتكند و شهرسازي بيوفيليك بر تجربه افراد از طبيعت و اهميت آن در كيفيت زندگي بشر تاكيد مي

هاي صنعتي و ها و اكوسيستم در راستاي طراحي مجدد سيستمتوسعه مثبت بر حفاظت از گونهدهد. هر دو تارهاي فيزيكي تاكيد دارد كه پايه اكولوژيكي و دارايي عمومي را افزايش ميساخ

,Birkeland( طور پايدار، نياز آن وجود داردديدگاه، براي گذار كلي سيستمي حياتي هستند كه به

ك، توان شهر بيوفيليك را بدين صورت تعريف نمود: شهر بيوفيليباتوجه به موارد فوق، مي ).2016باشد و نخورده) در داخل و پيرامون خود ميشهري سرشار از طبيعت (اراضي طبيعي بكر و دست

هاي مختلف گياهي و جانوري شهري است كه از لحاظ زيستي، متنوع است (برخورداري از گونهبومي) و به علت يكپارچگي و ادغام شهر با محيط طبيعي پيرامون (تلفيق محيط طبيعي و محيط

كه ايده شهر )، مرز طبيعت پيرامون و حدود شهر در آن مشخص نيست. باتوجه به اينمصنوعتوان نتيجه گرفت كه در شهر بيوفيليك، است، ميبيوفيليك تحت تاثير فرضيه بيوفيليا مطرح شده

اي در شود تا طبيعت نقش عمدهعلاقه و دلبستگي ذاتي ساكنين نسبت به طبيعت باعث ميباشد و به دليل حضور طبيعت در ابعاد مختلف زندگي انسان، ساكنين داشته هاي مختلففعاليت

هاي بومي مختلف گياهي و جانوري، آگاهي نسبت به آگاهي نسبت به آن وجود دارد (شناخت گونهزيست و غيره). همچنين در هاي درمعرض خطر، تلاش براي حفظ و بهبود طبيعت و محيطگونه

اي در زيرساخت شهري دارد. هاي طبيعي و حضور طبيعت نقش عمدهشهرسازي بيوفيليك، فرايندشود تا مي هاي محيطي و اقتصادي طبيعت، تلاشعبارت ديگر، در شهر بيوفيليك با توجه به ارزشبه

گيري از زيرساخت شهري تحت تاثير طبيعت باشد. سه عنصر مهم در اين زمينه عبارتند از بهره وادغذايي ارگانيك و بومي و توليد مصالح بومي.هاي طبيعي، پرورش مانرژي

هاي كلي شهرسازي بيوفيليك، در قالب معيارها و عوامل مختلف (و هاي اخير، ويژگيدر سالكه شهرهاي ضمن اين )،٢٠١٣اند. بيتلي و نيومن(مرتبط با محيط زيست شهري) مطرح شده

هار معيار اصلي براي شهرسازي بيوفيليك كنند، چآور معرفي ميبيوفيليك را شهرهاي پايدار و تابهاي بيوفيليك، دانش و رفتار دهند كه عبارتند از: شرايط و زيرساخت بيوفيليك، فعاليتارائه مي

. كلرت و )Beatley and Newman,2013(بيوفيليك و نهايتا حكمروايي و نهادهاي بيوفيليك

٤ Littke ٥ Birkeland

١٢٩... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

رفتاري افراد و ساكنين شهر بيوفيلك ) عمدتا بر بعد فيزيكي (بدني)، ذهني و٢٠١٥( ٦كالابرسها، مهمترين ويژگي شهر هاي كالبدي شهر. از ديدگاه آنكنند تا خصوصيات و ويژگيتاكيد مي

بيوفيليك، ارتباط ساكنين با طبيعت است كه پيامدهاي مثبتي براي ساكنين خواهد داشت )Kellert and Calabrese, 2015() اي ازيوفيليك را زيرمجموعهكه شهر ب) ضمن آن٢٠١٠. نيومن

) انرژي ١كند: كند، سه ويژگي اصلي براي شهرهاي بيوفيليك ارائه ميشهرهاي سبز معرفي ميگرمايي (با استفاده از تجهيزات غيرمتمركز) و همچنين تجديدپذير كه از خورشيد، باد، زمين

جويي شهروندان، باعث صرفه )پرورش مواد غذايي كه ضمن تامين نياز٢شود، توده، حاصل ميزيستهايي براي اقتصاد ) استفاده از مصالح ساختماني بومي كه فرصت٣شود و هاي جابجايي ميدر هزينه .)Newman,2010(كند، كاهش انرژي در ايجاد مصالح، حائز اهميت است فراهم مي

ه عبارتند از: است ك براي طراحي بيوفيليك نيز از ديدگاه صاحبنظران شش رويكرد تعريف شدهلحاظ روانشناسي و هاي گياهي و جانوري شاخص به هاي محيطي (مثل گونه) عارضه١

هاي هاي طبيعي و فرمسازي عارضههاي طبيعي (مثل شبيهها و شكل) فرم٢شناسي)، زمين، ) الگوها و فرايندهاي طبيعي (مثل تغييرپذيري حساس، رشد و تغيير٣ارگانيك، گياهي و جانوري)،

) نور و فضا (مثل نور طبيعي، تغييرپذيري فضايي، ٤هاي متفاوت)، هاي مشابه در مقياسفرمبر مكان (مثل اتصال فرهنگي به مكان، استفاده از ) روابط مبتني ٥فضاهاي انتقالي داخل و بيرون)،

ز و اندا) روابط استنتاجي بشر با طبيعت (مثل چشم٦مواد بومي و محلي، حس و روح مكان) و )Baldwin et al,2010( پناهگاه، نظم و پيچيدگي، ابداع و امنيت)

دارد و كننده طبيعت با شهرو يكپارچه دهندهنقش اتصال بنابراين، شهرسازي بيوفيليك ، ١زيست شهري گردد. جدول تواند منجر به ارتقاي كيفيت محيطراهبردهاي مبتني بر آن مي

دهد.ص شهرهاي بيوفيليك را ارائه ميكليات ديدگاه انديشمندان در خصو

بندي ديدگاه انديشمندان در خصوص شهرهاي بيوفيلك: جمع١جدول تاكيد كليدي خصوصيات شهر بيوفيلك نظر(ان)/ سالصاحب رديف

)٢٠١١بيتلي ( ١چهار معيار اصلي: شرايط و زيرساخت بيوفيليك،

هاي بيوفيليك، دانش و رفتار بيوفيليك و فعاليت يتا حكمروايي و نهادهاي بيوفيليك.نها

ارائه شاخص در هر يك از معيارها

بيتلي و نيومن ٢)٢٠١٣(

چهار معيار اصلي: شرايط و زيرساخت بيوفيليك، رفتارها، الگوها، اقدامات و شيوه هاي زندگي

بيوفيليك، دانش و رفتار بيوفيليك، حكمروايي و نهادهاي بيوفيليك

هاي تكميل شاخص )٢٠١١بيتلي (

كلرت و كالابرس ٣)٢٠١٥(

توجه به ارتباط با طبيعت، تناسب، سلامتي، بهزيستي، راهكارهاي همزمان تقويت، ارتباط

دروني و يكپارچه معماري

بعد سلامتي روحي و جسمي شهر بيوفيليك

انرژي، كشاورزي شهري شهر داراي انرژي تجديدپذير، موادغذايي و مصالح )٢٠١٠نيومن ( ٤

٦ Kellert and Calabrese

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٣٠

و مصالح بومي بومي

بالدوين و ديگران ٥)٢٠١٠(

ها و گيري از فرمهاي طبيعي، بهرهوجود عارضههاي طبيعي، الگوها و فرايندهاي طبيعي، شكل

نور و فضا و روابط وابسته به طبيعت طراحي مبتني بر طبيعت

مآخذ: نگارندگان تغييرات اقليمي -٢-٢

& Cowan(باشدمي ايگلخانه گاز اثر از ناشي زمين سطح شدن گرم به معناي اقليم تغيير

Smith, 2004.( معناي تغييرات در شرايط ريزي شهري، تغيير اقليم بهنامه منظر و برنامهدر دانشتواند طبيعي باشد، مثل نوسانات در فعاليت اقليمي در يك دوره زماني طولاني است كه دلايل آن مي

هاي دليل تغيير در شيب محور زمين و يا فعاليتهخورشيدي، تغيير زاويه تابش خورشيد بهاي انساني است، مثل گرمايش زمين پس از انقلاب آتشفشاني. ساير دلايل آن ناشي از فعاليت

). اين تغيير شامل تغييراتي در متوسط شرايط Evert,2010: 135ويژه در چهار دهه اخير (صنعتي بهدماي جهاني و همچنين تغييراتي در ميزان و تعداد امواج وهوايي زمين از قبيل تغيير ميانگينآب

باشد. تغيير اقليم وهوايي ميها و ساير رويدادهاي سخت آبها، طوفانها، سيلگرما، خشكساليصورت طبيعي رخ دهد كه ناشي از تغيير در انرژي خورشيد يا چرخه اوربيتال كره زمين تواند بهمي

اي، گازهاي هاي انساني باشد؛ مثل افزايش گازهاي گلخانهفعاليتتواند ناشي از است، و يا مي).در ادبيات جغرافيا، تغيير Masih,2010سولفاتي و كربن سياه در جو و يا تغيير در كاربري اراضي (

هاي وهوايي (مثل دما، بارش و غيره) در دورهاقليم به تغيير بلندمدت در توزيع آماري الگوهاي آب). بنابراين، تغيير اقليم هرگونه تغيير در Ishaq-ur Rahman,2013( شودلاق ميزماني مختلف اط

گيرد كه تا پيش از دوران معاصر بيشتر جنبه طبيعي داشت، اما امروزه وهوايي را دربر ميشرايط آبمحيطي در هاي زيستهاي انساني قرار دارد و به يكي از مهمترين چالشعمدتا تحت تاثير فعاليت

اي هستند و همچنين است. نواحي شهري منابع اصلي انتشار گازهاي گلخانهاضر تبديل شدهقرن ح Solecki etپذيري بيشتري دارند (در برابر تغيير اقليم،نسبت به ساير فضاها و سطوح آسيب

al,2015اي است كه شده مسئول تقريبا يك سوم از انتشار گازهاي گلخانهتنها محيط ساخته). نهعنوان سايت اصلي حيات اقتصادي، اجتماعي شده بهشود، بلكه محيط ساختهتغيير اقليم مي منجربه

رو مداخله در شهرها در پاسخ به و فرهنگي بشر، بايد با اثرات تغييرات اقليم انطباق يابد. از اينو دسته شده، به دطور كلي، پاسخ به تغيير اقليم در محيط ساختهتغييرات اقليمي ضرورت دارد. به

شود. اولين دسته، كاهش عوامل منجربه تغيير اقليم از طريق كاهش انتشار گازهاي اصلي تقسيم ميشده تغيير اقليم بينيشده فعلي و آتي با اثرات پيشاي است. دسته دوم، انطباق محيط ساختهگلخانه

).Zari,2010باشد (مي

١٣١... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

تحقيق روش شناسي- ٣ روش تحليل - ١- ٣

شود. استفاده مي ١تحليلي است. براي تحليل از تكنيك متاسوات –حقيق توصيفي روش اين ت ٢اي تكامل يافته از تكنيك سواتريزي راهبردي و به نوعي، نمونهمتاسوات، تكنيكي جديد در برنامه

(استاديار علوم رايانه) و ٣است. اين مدل راهبردي براي نخستين بار توسط گروه سه نفره اگروالمعرفي شد. ٢٠١٢آمريكا در سال ٤انش در دپارتمان مديريت بازرگاني دانشگاه نوربرت كالجهمكارشكل منابع بر مبتني ديدگاه نوعي به و خارج به داخل رهيافت اساس تحليلي متاسوات، بر مدل

نسبي مزيت نوع هر و دانش مثبت، هايها، ويژگيدارايي ها،توانايي منابع از منظور .است گرفتهاست (بدري و ديگران، موثر هاآن شرايط آيندة بهبود در و گروه قرار دارد يك اختيار در كه ستا

بايد خود راهبرد فرايند هدايت براي سازمان يك منظر، اين ). ازBarney, 1991: 100به نقل از ١٣٩٤ در آميزيوفقيتم طور به دارد انتظار كه در صورتي كند، مراجعه خود دروني هايقابليت و منابع به

پيشينة مقابل در بيروني همواره محيط كاوش واقع به .برود پيش فزاينده طوربه خارجي محيط با را هاقابليت و منابع ، اين٥وي آر آي او معيارهاي نتيجه، در. دهدمي روي موجود داخلي عوامل

رويكرد . بنابراين،كندمي بندياولويت پويا راهبردهاي تدوين در بيروني عوامل ديدگاه جذب ,Agarwal et al(است واقعي داخلي -خارجي– داخلي مدل يك راهبردي ريزيبرنامه پيشنهادي

2012(. شناسايي داخلي عوامل از مستقل طور به سازمان محيط با مرتبط عوامل متاسوات، مدل در

عوامل تني برچارچوب مب اين .گرددمي استفاده ٦پستل روش از شناسايي شوند. براي اينمي شناسايي براي تحليل است. اين استوار قانوني و فناورانه، زيست محيطي اجتماعي، اقتصادي، سياسي، كار يك با نتيجه، در است. موثر هرمجموعه گسترش احتمالي خطرات همچنين و رو پيش هايفرصت

رضايي و ديگران: (كند مي محيط، ناشناخته ابعاد سوي از محتمل خطرات كاهش به اقدام سازماني هاقابليت و منابع كه ايدرجه در مورد قضاوت واسطة به نيز ٧راهبردي تناسب ايدة نهايت، در ).١٣٩٤

١ Meta- SWOT

٢ SWOT

٣ Agarwal ٤ Norbert College

٥ VRIO ٦ PESTEL ٧ Strategic Fit

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٣٢

را هازوج از فهرستي ها قضاوت اين .شودمي عملياتي كنند،مي سازماني پشتيباني اهداف از هاقابليتفهرست دارند. نتيجه، اي جستهبر اهميت كه آورندمي پديد عوامل محيطي و هاقابليت يا منابع بين

است. وابسته پيشين هايارزيابي همة به كه است راهبردي هاياولويت از ايشده بندياولويت عوامل با آنها راهبردي تناسب و ها قابليت و منابع قوت نقطة بر منابع، مبتني ديدگاه بنابراين

مزيتي امر اين كه رسدمي نظر شود. بهمي بندي عوامل اولويت اين قوت نقطة بر تنهايي به محيطي، .)Agarwal, & Others, 2012(باشد تحليل سوات داشته و نسبت به تجزيه اساسي

هاي مورديمعرفي نمونه - ٢- ٣

براي ارزيابي راهبردهاي شهرسازي بيوفيليك، پنج شهر سبز سنگاپور، پورتلند، بريسبين، پرت و عنوان شهر اصلي و ساير شهرها به عنوان رقبا). خصوصيات كلي اند (سنگاپور به برلين انتخاب شده

شهرهاي به شرح زير است. سنگاپور -١- ٢-٣

شود. اين شهر تقريبا نيمي شهر سنگاپور از پيشگامان جهاني شهرسازي بيوفيليك محسوب مير است و اين يك دستاورد موثر د از مساحت زمين خود را به طبيعت و فضاي سبز اختصاص داده

). سنگاپور با هر دو وجه شهرسازي بيوفيليك Beatley,2011:46باشد (يك شهر بسيار متراكم ميهاي طبيعي ها و همچنين ايجاد سيستمهاي طبيعي بيشتر بين ساختمانمرتبط است: ايجاد سيستم

اي هها، باغاي، منظر خيابان، اتصالات پاركهاي منطقهها (در سطوح برنامهدر نماي ساختماناي سنگاپور، هاي سبز). از طرفي ديگر موقعيت جزيرهاي و همچنين ضوابط: ساختمانمحله

هاي دريايي و است. حفاظت از گونهرا با نواحي ساحلي مرتبط ساختهخصوصيات بيوفيليكي آنباشد كه منجر به كاهش فرسايش ناشي از امواج احداث ديوار دريايي از اقدامات بيوفيليكي شهر مي

است اي از سايبان درختان ممتد توسعه يافتهدر سراسر شهر شبكه ).Chan,2016:66-67(ده است شهاي خطي، نواحي سبز بزرگ و مقاصد پيرامون سنگاپور را به هم كه همراه با شبكه وسيعي از پارك

ها از سطح ساختمان تا منطقه در كند. عناصر شهرسازي بيوفيليك در تمامي مقياسمتصل ميدر سنگاپور اجرا ٢٠١٢دهنده پارك در سال اساس، برنامه شبكه اتصالاست. براينگاپور ارائه شدهسنهاي خطي در پهنه جزيره است . اين شبكه، يك شبكه از پارك)Matan and Newman,2015( شد

كند ويژه نواحي مسكوني) در پيرامون سنگاپور متصل ميكه نواحي عمده سبز را به مقاصد (به)Newman, 2014( . پورتلند -٢- ٣-٣

شهر ساحلي پورتلند در ايالت اورگان امريكا يكي از بزرگترين شهرهاي آگاه به مسائل مداري، وجود اجتماع بزرگي از شود كه اين ناشي از پيادهمحيطي محسوب ميزيست

هر مذكور به باشد. شهكتار پارك عمومي مي ٤٠٠٠سواران، مواد غذايي ارگانيك و بيش از دوچرخه

١٣٣... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

هاي ها در خيابانزارها و انواع گلهاي زيبا، درختان پهن برگ، بوتهدليل برخورداري از پاركمسكوني و وجود رودخانه به يكي از شهرهاي داراي طبيعت زيبا و سبز تبديل شده است. نزديكي

رده است. آل بر اساس فرضيه بيوفيليا تبديل كاين شهر به طبيعت، آن را به يك شهر ايده)www.biophiliccities.org(. هاي مختلف در اين بنابراين شهرسازي بيوفيليك در سطوح و مقياس

كند كه گيرد. در مقياس خيابان، پورتلند يك برنامه اقدام وسيع را اجرا ميشهر مورد توجه قرار ميها و هاي باراني در طول خيابانه با اثرات منفي كم است، مثل باغهاي توسعصورت تكنيكبه

آوري و حفظ آب باران هايي براي جمععنوان فرصترو بههاي پيادهروها و استفاده از گستره لبهپيادههاي حاصل از تغييرات اقليمي در اين شهر از مهمترين چالش ).Beatley,2011:117(در سايت

، اقداماتي ٢٠٠٠تن دما و ايجاد جزاير گرمايي شهري اشاره كرد. بنابراين از سال توان به بالا رفميها عبارتند گرفته است كه برخي از مهمترين آنجهت مقابله با اثرات تغيير اقليم در پورتلند صورت

اد و هاي كم كربن مثل ب) استفاده از منابع انرژي٢ها و وسايل نقليه، ) ارتقاي كارايي ساختمان١از: ) كاهش انتشار متان و بازيافت ٤ونقل عمومي، حركت دوچرخه و پياده و ) ارتقاي حمل٣خورشيد،

City of(درصدي توليد كربن شده است ٢١باعث كاهش ٢٠١٤كمپوس. اقدامات مذكور تا سال

Portland Oregon and Multnomah County,2017: 4.( بريسبين -٣- ٣-٣

ستايشي در زمينه نواحي بزرگ رشد و حفاظت در استراليا تلاش قابل منطقه كلانشهري بريسبينزيستي گسترده در داخل و دهد و همچنين از تنوعاي را نشان مياز طبيعت در سطح منطقه

كند. مهمترين ويژگي بيوفيليكي در شهر بريسبين، درصد ساكنين فعال پيرامون شهر حفاظت ميهاي قع در تمام شهرهاي استراليايي، يك شبكه وسيع از گروهدر طبيعت و محيط زيست است. در وا

كه منجر به نظارت صدها -شوندكه اغلب مراقبان طبيعت شهري ناميده مي –شهروندي وجود دارد شدن، طور همزمان باعث اجتماعيشوند و بهو شايد هزاران فرد بر قطعات كوچك زمين در شهر مي

محلي درحين اتصال مجدد و محسوس به تعهد به اجتماع شدنيابي و عميقبخشي، دوستلذتهاي ، در پاسخ به چالش٢٠٠٧شوراي شهر بريسبين در سال ). Beatley,2011:73( شودزمين مي

حاصل از تغييرات اقليمي، افزايش مصرف انرژي و افزايش هزينه سوخت، برنامه اقدام تغيير اقليم و شهري در اين برنامه هاي يكپارچهتري از فرمف وسيعرا تدوين كرد. تدوين كرد. طي ١انرژي

اي شامل اتصال مجدد مطرح شده است. هدف برنامه اقدام براي بوم طبيعي، ايجاد منطقه درصد از پوشش سايه درختان در معابر مسكوني و ٥٠كريدوهاي اكولوژيكي و دستيابي به

د. رويكرد اصلي اين برنامه در ابتدا، اجتناب از انجام باشمي ٢٠٢٦معابر عبور دوچرخه تا سال باشداي و سپس كاهش انتشار آن مياقداماتي براي توليد يا افزايش انتشار گازهاي گلخانه

) Brisbane City Council,2007: 3 همچنين شهرداري بريسبين يك كمپين براي كاشت دو .(

١ Brisbane’s Plan for Action on Climate Change and Energy

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٣٤

اندازي كرد. پوشش درختان در بافت راه ٢٠١٢ري تا سال ميليون درخت در اين شهر گرمسيهزار خودروي شخصي در هر سال ٣٠اكسيدكربن حاصل از مسكوني بريسبين معادل جذب دي

.)El-Baghdadi,2016:15 باشد (مي پرت -٤- ٣-٣

شود. در شهر پرت در غرب استراليا، از مهمترين شهرهاي بيوفيليك در اين كشور محسوب ميهاي مختلف وجود دارد. براي مثال در ناحيه كلانشهري پرت، شهر عناصر بيوفيليك در مقياساين

هاي وسيع قرار دارند و اين بدان معناست كه بخشي هاي بوتانيكال در جنگلها و باغبزرگترين پاركوحشي در حال حفاظت است كه باعث ارتباط ساكنين از نواحي شهر به شكل طبيعت وحشي و نيمه

هاي مدارس بيوفيليك را شود. در سطح ساختمان، بهترين نمونههاي گياهي و جانوري ميا گونهبريزي، طرح كلانشهري پرت در سطح برنامه ).Beatley,2011:126-127(توان در اين شهر يافت. ميت كردن طبيعريزي كاربري اراضي و دخيلسازي مديريت منابع طبيعي با برنامهدنبال يكپارچهبه

. در پاسخ به تغييرات اقليمي، پروژه )Reeve,2014: 23(باشدشهري در راهبردهاي شهر ميتعريف شد. در اين زمينه ٢٠١٢فرمنتل در ناحيه كلانشهري پرت در سال "هاي سبزپوسته"

).Söderlund,2015:79هايي براي احداث ديوار سبز برداشته شد (گام برلين -٥- ٣-٣

درصد ناحيه شهري برلين را ٤٠هاي آبي بيش از ي سبز عمومي و بدنهنواحي جنگلي و فضاها. )Hansen,2015(را به يكي از سبزترين شهرهاي بزرگ دنيا تبديل كرده است دهد و آنتشكيل مي

ها، نواحي تفريحي، هكتار پارك، حياط ساختمان ١٠اين فضاهاي سبز عمومي شامل بيش از با توجه به افزايش جمعيت و ).Kabisch, 2015( شودبان ميهاي ورزشي و فضاي سبز خيازمين

امكان تبديل برخي از اين اراضي به نواحي مسكوني، شهرسازي بيوفيليك در اين شهر مورد توجه هاي يكپارچه استفاده از فرم)١ بيوفيليك در برلين عبارت است از:قرار گرفته است. فرايند شهرسازي

رويكردهاي )٣، هاي طبيعت شهريكردن ارزش عارضه) بهينه٢ه، هاي چندگانطبيعت در مقياسهاي طبيعت براي عارضه افزايش حمايت سياستي و مالي )٤يكپارچه با سبزكاري شهري و

بخش مهمي از فرايند شهرسازي بيوفيليك در شهر برلين، به ).Chenoweth et al,2015(شهري، به ٢ح توسعه اقليم شهري با عنوان استپ كليماكند. طرتغييرات اقليمي در اين شهر توجه مي

تدوين شده است كه تاكيد اصلي آن ٢٠١١منظور پاسخگويي به تغييرات اقليمي در برلين در سال ها و فضاهاي سبز شهري موجود را در باشد. اين طرح، اهميت پاركبر انطباق با تغييرات اقليمي مي

حفاظت از منابع آب و حفظ زيستگاه جانوران و گياهان هاي فراغتي،ارتقاي شرايط اقليمي، فرصت

٢ StEP Klima

١٣٥... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

دهد. اين فضاها نقش مهمي در انطباق با اثرات منفي تغيير اقليم و ارتقاي شرايط زيست نشان مي، كليات شهرهاي بيوفيليك مورد مطالعه را ٢). جدول UN-Habitat,2012: 47 در شهر دارند (

كند.بندي ميجمع

هرهاي بيوفيليك مورد مطالعه: كليات ش٢جدول نحوه پاسخگويي به تغييرات اقليمي هاي بيوفيليكمنابع و قابليت نام شهرهاي بوتانيكال، بام سبز، ديوار سبز، باغ سنگاپور

ها، خيابان و محور سبزدهنده پاركاتصالحفاظت از اراضي طبيعي و افزايش فضاي سبز در

سطوح مختلف ٤٠٠٠ذايي ارگانيك، بيش از پرورش مواد غ پورتلند

هكتار پارك عمومي، بام سبز، ديوار سبز، هاي بارانيهاي سبز، باغخيابان

(تجديدپذير) گذاري در بخش انرژيسرمايه - هاي فسيليمحدود كردن سوخت- ونقل عموميگذاري در بخش حملسرمايه- پرورش مواد غذايي محلي -

كاشت درخت و حفظ بوم -داث كريدورهاي اكولوژيكي، كاشت درختان اح بريسبين

هاي شهريو جنگلهاي شهري براي جذب كاشت درختان و جنگل

اكسيدكربنديپرت

(فرمنتل)هاي بيوفيليكي در مقياس ساختمان: فعاليت

هاي شخصيهاي سبز، باغچهمدارس، بامدرخت )، ١٠٠٠مقياس خيابان: (كاشت سالانه

ديوارهاي سبزهاي توسعه شهري يكپارچه حمقياس شهر: طر

زيستبا طبيعت و محيط

سبزسازي شهري درخت ١٠٠٠كاشت سالانه -

هاي سبز، ديوارهاي سبز، مقياس ساختمان: بام برلين هاي تخت و سنگفرش نفوذپذيرباغچه

كاشت درختان مقياس خيابان:كيلومتري از ٢٢٠مقياس شهر:شبكه

هاي سبزها و تفرجگاهراهپياده

هاي مستقل ين طرحتدو-هاي ارائه راهبردهاي انطباقي و كاهش در بخش -

عرضه انرژي، ساختمان و توسعه شهري، اقتصاد و صنعت، ترافيك و خانوارهاي شخصي

مآخذ: نگارندگان

ها و بحثيافته - ٤

نتايج حاصل از بررسي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك در پاسخ به تغييرات اقليمي از طريق در براي انجام تحليل افزار متاسوات به شرح اين مراحل است: پرسش نامه و با استفاده از نرم توزيع

اي به ترتيب مراحل تكنيك متاسوات تدوين شد. در اولين مرحله نامهنرم افزار متاسوات، ابتدا پرسشارتباط انسان با اصلاح و بهبود . سه هدف اصلي شهر بيوفيليك عبارتند از: اهداف مورد نظر ارائه شد

جا كه اين اهداف از آن ريزي شهري با طبيعت.طبيعت، حفاظت از اكوسيستم و يكپارچگي برنامه

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٣٦

بندي از شوند. براي اولويتوزن يكساني ندارند، در سه سطح بالا، متوسط و پايين اولويت بندي ميسه هدف شهر بيوفيليك، پنج نفر) استفاده شد. بر اين اساس، هر –دلفي (بررسي نظر نخبگان روش

ريزي شهري يعني اصلاح و بهبود ارتباط انسان با طبيعت، حفاظت از اكوسيستم و يكپارچگي برنامهبا طبيعت در اولويت بالا قرار دارند. بنابراين اهميت اهداف ارتباط با طبيعت، حفاظت و كاربرد آن در

شهرسازي يكسان است.شهر بيوفيليك (با تاكيد بر تغييرات اقليمي) تعريف شد. در هاي يك پس از آن منابع و توانايي

سبز، ديوار سبز، بام شود كه عبارتند از:بيوفيليك مي ها شامل هفت عارضهاينجا، منابع و قابليت و شهري كشاورزي خيابان، در درخت كاشت جنگلي، هايپارك سبز، خطي محور يا كريدوربراي تعيين وزن (اهميت) نسبي منابع فوق با . لبانهداوط و جمعي محيطي زيست هايفعاليت

هاي تحليل سلسله مراتبي استفاده شد. با توجه به نتايج، پارك مندي از ديدگاه نخبگان، از روشبهره)، به ترتيب بيشترين وزن را به خود اختصاص داده اند. %٢٩) و كشاورزي شهري (%٣٤جنگلي(

باشد. ) مي%٣كمترين وزن نيز مربوط به بام سبز (در مرحله بعد، دو بعد رقابتي شهر بيوفيليك مشخص شد. در اينجا، اقدامات مرتبط با شهرسازي

شوند. سپس وضعيت شهرهاي بيوفيليك عمدتا در ابعاد زيست محيطي و كالبدي مطرح ميشهر بيوفيليك مورد سنجش قرار گرفت. با توجه به مطالعات صورت گرفته، شهر سنگاپور به عنوان

عنوان شهرهاي رقيب معرفي شدند. اصلي تعريف شد و شهرهاي برلين، پورتلند، بريسبين و پرت، به سطح پنج ، مقايسه شهر سنگاپور با شهرهاي رقيب را با توجه به منابع تعريف شده و در٣جدول

بخش به دليل عدم دهد. در اينفراتر، نشان مي بسيار و فراتر تقريبا برابر، تر،تر، پايينپايين بسياربندي ديدگاه صاحبنظران ها بر مبناي جمعشناخت نخبگان نسبت به شهرهاي مورد مطالعه، مقايسه

ويژه بيتلي و نيومن و همچنين با استناد به آمار و اطلاعات موجود در شبكه جهاني اين حوزه به ست. هاي توسعه بررسي شده در هر شهر، انجام شده او طرح ٣شهرهاي بيوفيليك

ها: مقايسه سنگاپور با شهرهاي رقيب بر حسب منابع و قابليت٣جدول

پرت بريسبين پورتلند برلين تقريبا برابر فراتر تقريبا برابر تقريبا برابر بام سبز

فراتر فراتر فراتر فراتر ديوار سبز فراتر بسيار فراتر فراتر فراتر كريدور يا محور خطي سبز

فراتر فراتر فراتر راترف هاي جنگليپارك تقريبا برابر تقريبا برابر تقريبا برابر تقريبا برابر كاشت درخت در خيابان

ترپايين تقريبا برابر ترپايين تقريبا برابر كشاورزي شهري ترپايين تقريبا برابر تقريبا برابر تقريبا برابرمحيطي هاي زيستفعاليت

٣ www.biophiliccities.org

١٣٧... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

جمعي و داوطلبانه گانمآخذ: نگارند

يعني وضعيت رقبا ، بيانگر نقشه رقابتي ١در پايان اين مرحله، نقشه رقابتي تعيين شد. شكل

باشد. و برحسب منابع و اهداف شهر بيوفيليك مينسبت به يكديگر

: نقشه رقابتي١شكل

، در هر دو بعد عنوان مهمترين شهر بيوفيليكدهد كه شهر سنگاپور بهنقشه فوق نشان مي

و كالبدي در وضعيت بهتري نسبت به رقبا قرار دارد. دليل مهم اين امر، اقدامات محيطي زيست باشد. در واقع در سنگاپور طيف متنوعي از گسترده در سطوح مختلف مسكن، خيابان و شهري مي

هاي و وجود دارد و طرحاند)، منابع و قابليت مطرح شده هاي بيوفيليك (كه در اينجا در قالبعارضههاي مستقلي براي عناصر سبز و بيوفيليكي در اين شهر تدوين و اجرا شده است. پس از رنامهب

شوند. دو شهر عنوان شهرهاي بيوفيليك محسوب موفق ميسنگاپور، شهرهاي پورتلند و برلين به گيرند. تري قرار ميبريسبين و پرت نيز در مقايسه با سنگاپور، در جايگاه ضعيف

نظر از هاقابليت و منابع اساس، اين از ديدگاه مبتني بر منابع استفاده شد. بر در مرحله بعد،شدند. با توجه گيري اندازه و بررسي بودن جايگزين و غيرقابل تقليدناپذيري بودن، نادر بودن، شباارز

دو هاي جنگلي و كشاورزي شهري به عنوانبه نتايج ديدگاه مبتني بر منابع از منظر نخبگان، پاركقابليت كمياب و نادر، تقليدناپذير و غيرقابل جايگزين در يك شهر بيوفيليك معرفي شدند

مندي از ساير منابع (بام سبز، ديوار سبز، كريدور يا محور خطي سبز، كاشت كه امكان بهرهدرحالي. هاي زيست محيطي جمعي و داوطلبانه) در تمامي شهرها وجود دارددرخت در خيابان و فعاليت

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٣٨

رقابتي مزيت ايجاد به هاي جنگلي و كشاورزي شهري قادربنابراين در يك شهر بيوفيليك، پارك پايدار هستند.

عنوان عوامل دروني)، عوامل محيطي (خارجي) نيز در دستيابي به ها (بهعلاوه بر منابع و قابليتولويت دادن به توسعه اموفقيت در يك شهر بيوفيلك تاثيرگذار هستند. در اين تحقيق چهار عامل

زيست محيطي در مقايسه با توسعه كالبدي، اختصاص بودجه و منابع مالي لازم براي محيط زيست شهري، افزايش جمعيت و نياز به ساخت و ساز بيشتر و گسترش زيرساخت خاكستري (راه،

از تحليل منديعنوان عوامل محيطي معرفي شدند. در اين مرحله با بهرهونقل و غيره)، بهحمل طول در عوامل اين افزايش احتمال شهر بيوفيليك، درجة موفقيت در عوامل اين تأثير ميزانپستل،

مهم، بسيار اسمي گروه پنج شهر در توسط مورد اين رفع بودن اضطراري و ميزان ريزي برنامه دورةدهد كه شان مينتايج نمشخص شد. اهميت از سوي نخبگان بسيار كم و اهميت كم متوسط، مهم،

كالبدي، در ميان ساير عوامل توسعه با مقايسه در محيطي زيست توسعه به دادن عامل اولويتبيشترين ميزان تاثيرگذاري، درجه احتمال افزايش و ميزان اضطرار را دارد (بسيار با اهميت). اگرچه

و پشتيباني تأثير ميزان ارزيابي بعد گام درباشد. اهميت سه معيار مذكور براي ساير عوامل نيز بالا مياست صورت گرفت (شكل راهبردي همان تناسب كه محيطي عوامل در ها توانايي و منابع تأثيرپذيري

٢ .(

محيطي عوامل در ها توانايي و منابع تأثيرپذيري و پشتيباني تأثير ميزان : ارزيابي٢شكل

به شدت تحت تاثير كشاورزي شهري،هاي جنگلي و پارك دهد كه دو قابليتنتايج نشان مي

عوامل محيطي قرار دارد، در واقع موفقيت شهرهاي بيوفيليك در اقدامات مرتبط با احداث، حفاظت به ميزان زيادي به اولويت دادن ي و همچنين گسترش كشاورزي شهري، هاي جنگلو نگهداري پارك

بستگي دارد. علاوه بر ختصاص بودجهعه كالبدي و همچنين ابه توسعه زيست محيطي در برابر توساين افزايش جمعيت و تبعات آن نظير نياز به فضا براي ساخت و ساز و همچنين گسترش زيرساخت

ها، عوامل بسيار مهمي در عدم دستيابي به موفقيت در اين دو قابليت خاكستري همچون راه

١٣٩... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

د كه ديوار سبز، كريدورهاي خطي شود. در ارتباط با ساير منابع نيز اين نتيجه حاصل شمحسوب ميدادن به توسعه زيست محيطي و سبز و كاشت درخت در خيابان، به ميزان زيادي تحت تاثير اولويت

محيطي هاي زيستاختصاص بودجه قرار دارند. همچنين عوامل محيطي تاثير اندكي بر فعاليتاهداف تعيين شد بر هاتوانايي و عمناب تأثير سپس، ميزانوطلبانه دارد. ساكنين به صورت جمعي و دا

هاي جنگلي، كاشت درخت در خيابان، كشاورزي شهري و ). بر اساس اين ارزيابي، پارك٣(شكل هاي زيست محيطي ساكنين، به ميزان بسيار زيادي بر دو هدف اصلاح و بهبود ارتباط انسان فعاليت

هاي جنگلي همچنين دو قابليت پاركبا طبيعت و همچنين حفاظت از اكوسيستم تاثيرگذار هستند. ريزي شهري با طبيعت دارند.و كشاورزي شهري نيز تاثير بسيار زيادي بر يكپارچگي برنامه

ها بر اهداف شهر بيوفيليك: ميزان تاثيرگذاري قابليت٣شكل

هاي آبي رنگ، ). در اين نقشه، حباب٤در مرحله آخر، نقشه راهبردي تدوين شد (شكل

هاي نارنجي بيانگر اهداف شهر بيوفيليك هستند. با توجه به اين نقشه هنده منابع و حبابدنشانهاي جنگلي و كشاورزي شهري به لحاظ كميابي، توان نتيجه گرفت كه دو قابليت پاركمي

تقليدناپذيري و تناسب سازماني، بيشترين عوامل دروني تاثيرگذار در موفقيت شهر بيوفيليك . دو قابليت پارك جنگلي و كريدور يا محور خطي سبز، بيشترين تناسب با اهداف شوندمحسوب مي

دادن به توسعه زيست محيطي در برابر شهر بيوفيليك را دارند و در ميان عوامل محيطي، اولويت باشد. توسعه كالبدي، مهمترين عامل دستيابي به اهداف شهر بيوفيليك مي

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٤٠

: نقشه راهبردي٤شكل

نديبجمع-٥

ريزي و طراحي شهري در قالب نظريه سازي آن با برنامهارتباط انسان با طبيعت و يكپارچههاي جديدي با عنوان شهرسازي بيوفيليك مطرح شده است كه ضمن حفاظت از طبيعت به چالش

ارتباط آن، اساس و پايه كه شهري عنوان به بيوفيليك شهر دهد.محيطي شهر پاسخ ميزيست تمامي در بومي طبيعت بر مبتني بافت و فرم و شهر در طبيعت حضور بر است، طبيعت با انسان

به عبارت ديگر، يك شهر بيوفيليك، علاوه بر نيازهاي كالبدي، به .دارد اشاره سطوح، و هامقياسهاي دهد. از طرفي ديگر، يكي از مهمترين چالشنيازهاي زيست محيطي شهروندان نيز پاسخ مي

هاي انساني باشد كه عمدتا ناشي از فعاليتفعلي در قرن حاضر، تغييرات اقليمي مي محيطيزيستهاي اخير، ضرورت مقابله با اثرات ناشي از تغييرات اقليمي در سطوح مختلف در است. در سال

تواند زيست شهري از جمله شهرسازي بيوفيليك ميدستور كار قرار گرفته است. رويكردهاي محيطي مربوطه پاسخ دهد. شهرهاي سبز نظير سنگاپور، پورتلند، برلين، بريسبين و پرت، از هابه چالش

اند به هاي) بيوفيليكي توانستهمندي از ابزارها و عناصر (قابليتشهرهايي هستند كه با بهره جمله، هدف اصلي اين تحقيق هاي حاصل از تغييرات اقليمي نظير گرمايش پاسخ دهند. بنابراينچالش

هاي حاصل از تغييرات رزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك در پاسخگويي به چالشاها به عنوان وضعيت فعلي و دستاوردهاي بيوفيليكي آن اقليمي در پنج شهر مذكور بود تا با مقايسه

محيطي تعيين شود.تجارب موفق جهاني، راهبردهايي براي كاهش معضلات زيستنامه با ابزار متاسوات نشان داد كه از ديدگاه نخبگان، هر سه تحليل پريسشهاي حاصل از يافته

هدف شهر بيوفيليك (اصلاح و بهبود ارتباط انسان با طبيعت، حفاظت از اكوسيستم و يكپارچگي ريزي شهري با طبيعت) داراي اهميت يكسان هستند و در اولويت بالا قرار دارند. همچنين، برنامه

١٤١... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

ها) كه قابليت هاي بيوفيليكي (تواناييمقايسه با شهرهاي رقيب، از لحاظ عارضه شهر سنگاپور درترين شرايط است و پس از آن شهرهاي برلين و مواجهه با معضلات اقليمي را دارند، حائز مطلوب

هاي هاي دروني شهر (عارضهدر بخش ارزيابي منابع و قابليتهاي بعدي قرار دارند. پورتلند در رتبههاي جنگلي و كشاورزي شهري اهميت بيشتري دارند. فيليك) مشخص شد كه دو قابليت پاركبيو

گيرند. همچنين در رو در ارائه راهبردهاي شهر بيوفيليك، اين دو قابليت در اولويت قرار مياز اين دادن به توسعه زيستاولويت ارزيابي عوامل محيطي (عوامل بيروني موثر بر شهرسازي بيوفيليك)،

محيطي در برابر توسعه كالبدي در رتبه اول قرار دارد. رو، در تبيين راهبردهاي يك شهر بيوفيليك در كاهش و انطباق با تغييرات اقليمي، از اين

محيطي در برابر توسعه كالبدي اهميت دارد. اين امر نه تنها به معناي اولويت دادن به توسعه زيستباشد. در سازي محيط كالبدي با محيط طبيعي ميبيانگر يكپارچهتقابل طبيعت با شهر نيست، بلكه

هاي جنگلي و پاركهاي شهرهاي بيوفيليك يعني اين زمينه بايد ضمن حفاظت از مهمترين قابليتها پرداخته شود. از مهمترين اثرات ارتقاي ريزي براي توسعه آنكشاورزي شهري، به برنامه

ييرات اقليمي، ايجاد سرمايش طبيعي، بهبود كيفيت هوا و هاي مذكور در پاسخ به تغقابليت باشد.جلوگيري از شدت يافتن رويدادهاي ناگهاني طبيعي مي

١٣٩٨ تابستاندهم، نوزي شمارهم، پنج.. فصلنامه مطالعات ساختار و كاركرد شهري، سال ......................١٤٢

منابع: مورد( پايدار، گردشگري براي استراتژيك ابزاري ) متاسوات،١٣٩٤بدري، سيد علي و ديگران ( )١

٢٩ - ٥٠ ، صص:١٣، شماره گردشگري توسعه و ريزيبرنامه، )ميغان روستاي: مطالعه

با اندام كوچك شهرهاي فضايي راهبردي ريزي ) برنامه١٣٩٤و ديگران ( رضايي محمدرضا )٢هاي جغرافياي پژوهش ،)يزد استان در تفت شهر: موردي مطالعه( متاسوات، مدل از استفاده ٤٦٨-٤٨٦صص ،٤،شماره ريزي شهريبرنامه

3) Agarwal, R et al (2012). Meta-SWOT: Introducing a New Strategic Planning Tool, Business Strategy, 33(2): 12-21 4) Baldwin, Robert et al (2010) Habitat as Architecture: Integrating Conservation Planning and Human Health, AMBIO,40, pp: 322–327, doi:10.1007/s13280-010-0103-7 5) Beatley,Timothy (2011) Biophilic Cities: Integrating Nature into Urban Design and Planning,Island Press, Washington .DC. 6) Beatley,Timothy (2016) Planning for Biophilic Cities: From Theory to Practice, Planning Theory & Practice, 17(2),pp: 295-300 7) Beatley,Timothy and Newman,Peter (2013) Biophilic Cities Are Sustainable,Resilient Cities. Sustainability, 5, 3328-3345. doi:10.3390/su5083328 8) Birkeland, J. L. (2016). Net positive biophilic urbanism. Smart and Sustainable Built Environment, 5(1), pp: 9-14, doi: 10.1108/SASBE-10-2015-0034 9) Brisbane City Council (2007) Brisbane’s Plan for Action on Climate Change and Energy 2007, Brisbane City Council ,Brisbane,Australia. 10) Chan, Lena (2016) An Overview: Biophilic Practices in Singapore, A Centre for Urban Greenery and Ecology,p:66-67. Singapore. 11) Chenoweth, Angela et al (2015) Biophilic Urbanism: Contributions to Holistic Urban Greening for Urban Renewal, Smart and Sustainable Built Environment, 4(2),pp: 215-133, doi: 10.1108/SASBE-11-2014-0057 12) City of Portland Oregon and Multnomah County (2017) Climate Action Plan Progress Report, City of Portland Oregon and Multnomah County, Portland, Oregon. 13) Cowan, Henry J. and Smith, Peter R.(2004) Dictionary of Architectural and Building Technology, Spon Press, London and New York. 14) El-Baghdadi, Omniya (2016) Exploring The Economic Business Case for Incorporating Biophilic Urbanism, School of Earth Environmental and Biological Sciences, A Doctoral Thesis, Faculty of Science and Engineering,Queensland University of Technology, Australia. 15) Evert, Klaus-Jürgen (2010) Encyclopedic Dictionary of Landscape and Urban

Planning, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany. 16) Hansen, Rieke (2015) Case Study City Portrait; Berlin, Germany. Green Surge, EU,

GREEN SURGE Project, Technische Universität München (TUM). 17) Ishaq-ur Rahman, Muhammad (2013) Climate Change : A Theoretical Review, Interdisciplinary Description of Complex Systems, 11(1), 1-13, doi:

10.7906/indecs.11.1.1. 18) Kabisch, Nadja (2015) Ecosystem Service Implementation and Governance Challenges in Urban Green Space Planning:The Case of Berlin, Germany, Land Use Policy,42,pp: 557–567. doi:10.1016/j.landusepol.2014.09.005

١٤٣... ...............................................كاربرد ابزار متاسوات در ارزيابي تطبيقي راهبردهاي شهرهاي بيوفيليك

19) Kellert, Stephen (2016) Biophilic Urbanism: the Potential to Transform. Smart and Sustainable Built Environment, 5(1), pp:1-7 20) Kellert, Stephen and Calabrese, Elizabeth.F (2015) The Practice of Biophilic

Design/ www.biophilic-design.com . 21) Littke, Hélène (2016) Becoming Biophilic: Challenges and Opportunities for Biophilic Urbanism in Urban Planning Policy, Smart and Sustainable Built Environment, 5(1), pp:15 – 24. doi: 10.1108/SASBE-10-2015-0036 22) Masih, Justin (2010) Causes and Consequences of Global Climate Change, Applied Science Research,2(2), 100-108. 23) Matan, Anne and Newman, Peter (2015) Green urbanism in the Indian Ocean

region. Indian Ocean Region, 11(1),pp: 60–73. doi:10.1080/19480881.2015.1017228. 24) Newman, Peter (2010) Green Urbanism and its Application to Singapore ,Environment and Urbanization, 1(2), pp: 149-170.

doi:10.1177/097542531000100204. 25) Newman, Peter (2014). Biophilic urbanism: a case study on Singapore. Australian Planner, 51(1), p: 47-65. doi:10.1080/07293682.2013.790832 26) Reeve, A. (2014). Mainstreaming Biophilic Urbanism in Australian Cities: A Response to Climate Change,Resource Shortages and Population Pressures. A

Doctoral Thesis, Queensland University of Technology, Australia. 27) Söderlund, Jana Christina (2015) Biophilic Design: A Social Movement Journey, A Doctoral Thesis, Curtin University Sustainability Policy (CUSP) Institute, Australia 28) Solecki, William, et al (2015) A Conceptual Framework for an Urban Areas Typology to Integrate Climate Change Mitigation and Adaptation, Urban Climate, 14, p: 116-137, doi: 10.1016/j.uclim.2015.07.001 29) UN-Habitat (2012) Urban Patterns for a Green Economy: Working with Nature, UN-Habitat, p: 47. 30) Wilson, Edvard. O (1984) Biophilia, Harvard University Press, Massachusetts. 31) Zari, Maibritt Pedersen (2010) Biomimetic Design for Climate Change Adaptation and Mitigation, Architectural Science Review, 53(2), 172-183. 32) www.biophiliccities.org