ZAŁĄCZNIK NR 2 · AUTOREFERAT . Katedra Zdrowia Publicznego . Wydział Nauk o Zdrowiu. Uniwersytet Medyczny w Lublinie . Lublin 2015. Dr n. med. Anna Beata Pacian Anna Beata Pacian,

ZAŁĄCZNIK NR 2

Autoreferat w języku polskim

Dr n. med. Anna Beata Pacian

AUTOREFERAT

Katedra Zdrowia Publicznego

Wydział Nauk o Zdrowiu

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Lublin 2015

Dr n. med. Anna Beata Pacian

Anna Beata Pacian, Załącznik 2. Autoreferat w języku polskim, 2015 Strona 6

Anna Beata Pacian, Załącznik 2. Autoreferat w języku polskim, 2015 Strona 7

1. Dane osobowe:

Imię i nazwisko: Anna Beata Pacian

Miejsce pracy: Adiunkt w Katedrze Zdrowia Publicznego,

Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Anna Beata Pacian, Załącznik 2. Autoreferat w języku polskim, 2015 S t r o n a 8

2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe

Stopień doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej; temat

pracy doktorskiej: „Społeczno-medyczne skutki bezrobocia”, stopień nau-

kowy nadany uchwałą Rady Wydziału Lekarskiego z Odziałem Angloję-

zycznym i Oddziałem Stomatologicznym Akademii Medycznej im. Prof.

Feliksa Skubiszewskiego w Lublinie – 21.04. 2005r.

Tytuł magistra pielęgniarstwa; temat pracy magisterskiej: „Marketing w pie-

lęgniarstwie. Percepcja przez kierowniczą kadrę pielęgniarską stacjonarnej

opieki zdrowotnej”. Wydział Pielęgniarski, Akademia Medyczna w Lublinie

– 6.07.1999r.

Specjalizacja w dziedzinie Zdrowie Publiczne. MZ-NS-ZM-851-12879-

2/EK/07 – 12.10.2012r.

Studia Podyplomowe w zakresie organizacji i zarządzania w ochronie zdro-

wia. Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzy-

skim – 15.06.2009r.


3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu

Od 1.10.2000r. do 30.09.2004r.

Studia Doktoranckie w Międzywydziałowej Katedrze i Zakładzie Zdrowia Publicznego Akademii Medycznej w Lublinie

Od 1.10.2004r. do 31.01.2007r

Asystent w Międzywydziałowej Katedrze i Zakładzie Zdrowia Publicznego Akademii Medycznej w Lublinie

Od 1.10.2005r. do 30.09.2006r.

Asystent w Katedrze Pedagogiki Ogólnej Wydziału Zamiejscowego Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

Od 1.10.2005r. do chwili obecnej

Nauczyciel akademicki w Wyższej Szkole Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim

Od 1.02.2007r. do chwili obecnej

Adiunkt w Katedrze Zdrowia Publicznego Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie


4. WSKAZANIE OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO wynikającego

z art. 16 ust. 2 Ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule

naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn. zm.).

Mój dorobek naukowy zawiera 177 prac ogłoszonych drukiem o łącznej punktacji

14,941 IF i 916 PK (MNiSzW). W skład jego wchodzi 64 prace oryginalne, z których 8 opublikowa-

nych zostało w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, posiadających Impact Factor i 56

w czasopismach posiadających punktację KBN (MNiSzW). Dorobek zawiera także 18 prac

poglądowych, w tym 1 opublikowana w czasopiśmie z Impact Factor oraz 1 stanowiąca opis

przypadku opublikowana w czasopiśmie z punktacją PK (MNiSzW). Jestem również współautorem 14

publikacji pełnotekstowych w suplementach czasopism wśród których 12 posiada punkty

Impact Factor. Jestem także autorem i współautorem 7 rozdziałów w monografiach

międzynarodowych oraz 63 rozdziałów w monografiach krajowych. Część mojego dorobku stanowią

także prace popularno-naukowe, których jest 10.

Podczas swojej aktywności naukowej uczestniczyłam w licznych zjazdach i kongresach

naukowych, prezentując 97 doniesień w trakcie konferencji międzynarodowych i 70 w czasie tych

zorganizowanych w Polsce.

Jestem także redaktorem naukowym 4 wieloautorskich monografii w języku polskim,

do których należą:

I. Zdrowie Publiczne (2014r.).,

II. Edukacja zdrowotna w naukach medycznych i społecznych: zagrożenia

zdrowia-profilaktyka –wychowanie zdrowotne. Część 1 (2008r.),

III. Edukacja zdrowotna w naukach medycznych i społecznych: antropologia-

aksjologia-problemy zdrowotne i społeczne wieku podeszłego Część 2 (2010r.),

IV. Wybrane zagadnienia z zakresu opieki pielęgniarskiej i zdrowia publicznego

(2008r.).

Szczególną pozycję w moim dorobku stanowi wydana w roku 2014 publikacja pt. Zdrowie

Publiczne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL w której jestem drugim redaktorem naukowym.

Stanowi ona gruntowe omówienie problematyki Zdrowia Publicznego i jest przydatna w kształceniu

teoretycznym i praktycznym studentów kierunków medycznych i nauk o zdrowiu oraz uczestników

specjalizacji medycznych.


Według bazy Web of Science Core Collection na dzień 26.10.2015 r. wszystkie

moje prace były cytowane łącznie 10 razy, a ich indeks Hirscha wynosi 2. Natomiast

według bazy Scopus na dzień 26.10.2015r. wynosi 26 a ich indeks Hirscha wynosi 3.

Dorobek naukowy przed uzyskaniem stopnia doktora nauk medycznych wynosi

1,098 IF i 108 KBN (MNiSzW) natomiast po jego nadaniu 13,843 IF i 808 KBN

(MNiSzW).

Obszar badawczy związany z jakością życia kobiet z nowotworem piersi i po

mastektomii oraz zapotrzebowanie na opiekę medyczną i wsparcie społeczne stanowi

przedmiot mojego zainteresowania od 2010 roku. Spośród publikacji na temat jakości

życia kobiet z nowotworem piersi i po mastektomii oraz zapotrzebowania na opiekę

medyczną i wsparcie społeczne, w których jestem pierwszym autorem i współautorem,

wybrano 9 pozycji do cyklu publikacji powiązanych tematycznie. Przedstawiony cykl

publikacji wchodzących w skład osiągnięcia naukowego dowodzi o ciągłości moich

zainteresowań.

Jednocześnie prezentowane wyniki badań wzbogacają problematykę w zakresie

nauk o zdrowiu dotyczącą jakości życia kobiet z nowotworem piersi i po mastektomii oraz

zapotrzebowanie na opiekę medyczną i wsparcie społeczne.

Łączna wartość bibliometryczna cyklu publikacji powiązanych tematycznie wynosi:

4,66 IF i 90 KBN (MNiSzW)

5,368 IF i 90 KBN (MNiSzW) – stan do 25.06.2015r. (zmiana punktacji czasopism na

Liście Filadelfijskiej)

4.1. Tytuł osiągnięcia naukowego

Osiągnięcie naukowe zgłoszone do postępowania habilitacyjnego stanowi cykl publikacji powiązanych tematycznie których tematem jest:

JAKOŚĆ ŻYCIA KOBIET Z NOWOTWOREM PIERSI I PO MASTEKTOMII

ORAZ ZAPOTRZEBOWANIE NA OPIEKĘ MEDYCZNĄ I WSPARCIE

SPOŁECZNE


4.2. Wykaz publikacji stanowiących osiągnięcie naukowe

1. Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Jolanta Pacian, Paweł Chruściel, Dorota Żoł-

nierczuk-Kieliszek, Mirosław J. Jarosz. Psychosocial aspect of quality of life of Polish

women with breast cancer. Ann. Agric. Environ. Med. 2012, vol. 19, nr 3, s. 509-512.

IF 3,060 KBN/MNiSW 25

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na: opracowaniu koncepcji badań, założeń i

metodologii badań, przeprowadzeniu badań, interpretacji uzyskanych wyników badań,

ostatecznym zatwierdzeniu publikacji. Mój udział procentowy szacuję na 80%.

2. Anna Pacian, Jolanta Pacian, Teresa Bernadetta Kulik. Practicing euthanasia in Poland

necessity or freedom of introducing and application of legal regulations? Discussion on the

legal matters. Rev. Rom. Bioet. 2011, vol. 9, nr 4, s. 74-84.

IF 0,683

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na: opracowaniu założeń i metodologii pracy,

analizie literatury, wstępnym przygotowaniu tekstu opracowania i opracowaniu

ostatecznej wersji publikacji. Mój udział procentowy szacuję na 90%.

3. Anna Pacian, Jolanta Pacian, Agnieszka Kowalska. Aspects of passing the unfortunate

medical information to patients with breast cancer. Rev. Rom. Bioet. 2015, vol 13, nr 2, s.

290-301.


IF 1,170 (do 25.06.2015r.)


metodologii badań, analizie materiału badawczego, interpretacji uzyskanych wyników

badań, przygotowaniu tekstu opracowania i opracowaniu ostatecznej wersji publikacji.

Mój udział procentowy szacuję na 85%.


4. Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Hanna Skórzyńska, Paweł Chruściel, Agata

Stefanowicz, Agnieszka Dąbrowska. Health factors among women after mastectomy.

Przegl. Menopauz. 2013, 12, nr 5, s.392-398.



metodologii badań, interpretacji uzyskanych wyników badań, przygotowaniu tekstu

opracowania i opracowaniu ostatecznej wersji publikacji. Mój udział procentowy szacuję

na 80%.

5. Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Jolanta Pacian, Mariusz Goniewicz, Agnieszka

Kowalska. Analysis of the doctor-patient communication if breast cancer is diagnosed.

Acta Bioet. 2014, vol. 20, nr 1, s. 23-29.


Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na: opracowaniu koncepcji badań, założeń i me-

todologii badań, analizie materiału badawczego, interpretacji uzyskanych wyników badań,

przygotowaniu tekstu opracowania i opracowaniu ostatecznej wersji publikacji. Mój udział

procentowy szacuję na 80%.

6. Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Hanna Skórzyńska, Wioletta Ferenc, Marlena

Krawczyk, Karolina Suszyńska, Joanna Kwolek. Rola wsparcia w bólu nowotworowym.

Medycyn. Paliatyw. 2014, vol. 6, nr 2, s. 95-100.

KBN/MNiSW 6


metodologii bada, interpretacji uzyskanych wyników badań, przygotowaniu tekstu

opracowania i opracowaniu ostatecznej wersji publikacji. Mój udział procentowy szacuję

na 80%.


7. Anna Pacian, Wioletta Ferenc, Marta Jędrasik. Wiedza młodych kobiet na temat profi-

laktyki raka piersi. Medycyn. Paliatyw. 2014, vol. 6, nr 3, s. 151-157.

KBN/MNiSW 6

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na: opracowaniu koncepcji badań, założeń i me-

todologii badań, analizie materiału badawczego, interpretacji uzyskanych wyników ba-

dań, ostatecznym zatwierdzeniu publikacji. Mój udział procentowy szacuję na 85%.

8. Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Wioleta Zakrzewska, Jolanta Pacian, Piotr Flie-

ger. Mastektomia – rodzaje zabiegów, refundacja protez, wpływ operacji na samopoczucie

pacjentek. OPM Ogólnopol. Prz. Med. 2012, nr 7. S. 26-31.

KBN/MNiSW 4


metodologii badań, przeprowadzeniu badań, analizie materiału badawczego, interpretacji

uzyskanych wyników badań, ostatecznym zatwierdzeniu publikacji. Mój udział procentowy

szacuję na 85%.

9. Anna Pacian, Ewa Pakuła, Sylwia Gomułka, Janusz J. Kraczkowski. Przegląd popula-

cji kobiet zrzeszonych w klubie amazonek oraz analiza ich sytuacji zawodowej i finansowej

przed i po przebytym zabiegu mastektomii. Med. Ogóln. i Nauki o Zdr. 2013, t.19, nr 3, s.

356-361.

KBN/MNiSW 4


metodologii badań, analizie materiału badawczego, interpretacji uzyskanych wyników

badań, ostatecznym zatwierdzeniu publikacji. Mój udział procentowy szacuję na 80%.


4.3. Omówienie celu naukowego cyklu publikacji powiązanych tematycznie i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania

4.3.1. Wprowadzenie i cel naukowy

Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem u kobiet w Polsce, jak i na

świecie [20,76]. Szacuje się, że u 1,5 mln kobiet wykrywa się raka piersi, co stanowi 34%

zachorowalności na ten nowotwór. W Polsce rak piersi stanowi 27% wszystkich

zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet i mniej niż 1% u mężczyzn, co stanowi 120

przypadków zachorowań rocznie [55,56]. Największy wzrost zachorowań notuje się u

kobiet 60 letnich, ale największa śmiertelność występuje u kobiet pomiędzy 40-45 rokiem

życia [13,44,83].

Mimo znacznego postępu w diagnozowaniu i terapii raka piersi umieralność

w Polsce i na świecie jest wciąż duża, dlatego największym wyzwaniem dla współczesnej

opieki zdrowotnej początku XXI wieku jest zapobieganie i wczesne leczenie chorób

nowotworowych [79]. Umieralność z powodu raka piersi nie zostanie zmniejszona w

wyniku pojedynczych działań interwencyjnych, lecz może być obniżona dzięki wielu

skoordynowanym działaniom z zakresu profilaktyki pierwotnej (poprzez identyfikację

czynników ryzyka, modyfikację zachowań zdrowotnych) i wtórnej (wczesną diagnostykę

i skuteczne leczenie choroby oraz szeroko pojętą rehabilitację) [59,79,94].

Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, polityka zdrowotna UE obliguje także

i Polskę jako członka UE do wprowadzania szeregu zmian na korzyść zdrowia.

Prezentowany cykl publikacji zwraca uwagę na czynniki warunkujące stan zdrowia

i jakość życia kobiet z nowotworem piersi i po mastektomii oraz ocenia zapotrzebowanie

na działania profilaktyczne i opiekę w wymiarze medycznym i społecznym.

Ocena czynników warunkujących jakość życia kobiet z chorobą nowotworową ma istotne

znaczenie w profilaktyce, jak i w leczeniu tej choroby.

Celem cyklu publikacji powiązanych tematycznie jest ocena jakości życia

kobiet z nowotworem piersi i po mastektomii oraz określenie zapotrzebowania na

opiekę medyczną i wsparcie społeczne.


4.3.2. Metodologia przeprowadzonych badań i przedstawienie wyników badań

Badania będące przedmiotem zainteresowania, poświęcone tematyce

przedstawionej do oceny jako cykl publikacji powiązanych tematycznie zostały

opublikowane w czasopismach naukowych. Dotyczą one czynników zdrowotnych,

psychospołecznych determinujących jakość życia kobiet leczonych z powodu raka piersi

oraz oceny wiedzy i zachowań zdrowotnych z zakresu profilaktyki raka piersi, a także

zapotrzebowania na opiekę medyczną i wsparcie społeczne w chorobie nowotworowej.

Zdiagnozowanie raka piersi stanowi dla kobiety wielkie przeżycie stresowe.

Po usunięciu piersi może pojawić się uczucie bezradności, brak poczucia kontroli nad

własnym zdrowiem i dalszym życiem, trudności w akceptacji kobiecości. Ponadto choroba

nowotworowa dezorganizuje życie rodzinne, wiąże się z utrudnieniami w pełnieniu ról

społecznych i zawodowych [19,20]. Problematyka dotycząca czynników

psychospołecznych warunkujących jakość życia kobiet leczonych z powodu raka piersi

została zawarta w poniższej pracy.

Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Jolanta Pacian, Paweł Chruściel,

Dorota Żołnierczuk-Kieliszek, Mirosław J. Jarosz. Psychosocial aspect of quality of

life of Polish women with breast cancer. Ann. Agric. Environ. Med. 2012, vol. 19, nr 3, s.

509-512.

Celem badań było określenie jakości życia w sferze psychicznej i społecznej kobiet

w okresie klimakterium leczonych z powodu raka piersi. Metodą badawczą był sondaż

diagnostyczny, zaś techniką standaryzowane narzędzie badawcze: skala WHOQOL – Bref,

opracowana na podstawie WHOQOL – 100, a do polskich warunków zaadaptowana przez

L. Wołowicką i K. Jaracz.

Anonimowe badania przeprowadzono w 2009 roku na terenie Radomia

oraz Lublina wśród 107 kobiet leczonych z powodu nowotworu piersi.

W badaniach odniesiono się do wyników z zakresu sfery psychicznej

oraz społecznej. Analizie poddano także ocenę ogólnej jakości życia.

Otrzymane wyniki surowe badanych dziedzin zostały przekształcone

na zawierające się w skali od 4 do 20 (poza ogólną jakością życia mierzoną w skali od 1 do


5).

W etapie końcowym zebrany materiał został poddany analizie statystycznej za pomocą

programu SPSS przy użyciu testów nieparametrycznych (test mediany - χ2, tau Kendalla -

τ, Mann-Whitney’a - U). Za istotne statystycznie przyjęto wyniki, w przypadku których

poziom istotności p≤0,05.

Z przeprowadzonej analizy danych wynika zauważalna tendencja do obniżania się

ocen poszczególnych dziedzin funkcjonowania w porównaniu z wiekiem badanych

(im starsze respondentki, tym gorsza ocena funkcjonowania w poszczególnych

dziedzinach).

W zakresie dziedziny psychicznej najwyższe wyniki wśród badanych uzyskały

kobiety z wykształceniem wyższym (M=14,77). Najniżej oceniały tę dziedzinę badane

z wykształceniem zawodowym (M=13,00). W ocenie sfery społecznej zaobserwowano

podobne zależności (lepszej oceny dokonały kobiety z wyższym poziomem wykształcenia

- M=15,31). Również ocena ogólnej jakości życia była lepsza w grupie kobiet

z wykształceniem wyższym (M=4,03). Dziedzina społeczna była wyżej oceniana,

w porównaniu ze sferą psychiczną. Przeprowadzenie analizy statystycznej pozwoliło

stwierdzić istnienie zależności (p=,038) pomiędzy wykształceniem, a oceną dziedziny

psychicznej. Wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie również poziom ocen sfery

psychicznej (τ = ,256; p<,01).

Respondentki stanu wolnego lepiej oceniały poszczególne dziedziny

funkcjonowania oraz ogólną jakość życia, niż pozostałe kobiety. Wyżej oceniana była

przez nie dziedzina społeczna. Na podstawie przeprowadzonej analizy nie stwierdzono

statystycznych zależności pomiędzy stanem cywilnym, a ogólną oceną jakości życia oraz

omawianymi dziedzinami.

W badaniach stwierdzono, że respondentki lepiej funkcjonują w sferze społecznej

niż psychicznej. Sferę psychiczną, społeczną oraz ogólną jakość życia lepiej oceniały

kobiety młodsze, z wykształceniem wyższym, stanu wolnego oraz zamieszkałe na wsi.

Wraz z wiekiem maleje u badanych odczuwana jakość życia, natomiast wzrostowi

wykształcenia towarzyszy wzrost ocen sfery psychicznej. Wyższymi wynikami w sferze

społecznej cechowały się osoby mieszkające na wsi w porównaniu do respondentek

z miast. Ogólna jakość życia pozostaje w ścisłym związku z funkcjonowaniem


respondentek w sferze społecznej.

Choroba nowotworowa powoduje ograniczenie dotychczasowej aktywności

życiowej i zmianę stylu życia. Prawidłowe zachowania zdrowotne w czasie trwania

choroby są jednym z niezbędnych warunków powrotu do sprawności psychofizycznej

i dobrego samopoczucia. W procesie leczeniu obok zwalczania choroby nowotworowej

należy dbać o poprawę stanu psychiki kobiety oraz o powrót sprawności fizycznej do stanu

przed leczeniem. Pomimo coraz częstszego stosowania leczenia oszczędzającego

amputacja piersi wciąż jest szeroko stosowana, a nowa sytuacja wymusza zmianę

dotychczasowego trybu życia. Adaptacja do sprawnego funkcjonowania w warunkach

zmienionych przez operację nie musi oznaczać całkowitej rezygnacji z dotychczasowego

stylu życia [26,35]. Problematyka uwarunkowań zdrowia kobiet po amputacji piersi została

przedstawiona w poniższej pracy:

Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Hanna Skórzyńska, Paweł Chruściel, Agata

Stefanowicz, Agnieszka Dąbrowska. Health factors among women after mastectomy.

Przegl. Menopauz. 2013, 12, nr 5, s.392-398.

Celem prezentowanych badań była ocena uwarunkowań zdrowia wśród kobiet

po mastektomii.

Metodą badawczą wykorzystaną w niniejszej pracy był metoda sondaż

diagnostyczny. Materiał badawczy zebrano wykorzystując w tym celu dwa narzędzia

standaryzowane autorstwa Z. Juczyńskiego: Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ) oraz

Listę Kryteriów Zdrowia (LKZ).

Treści zawarte w powyższych kwestionariuszach uzupełniono o zestaw pytań własnego

autorstwa, badających dane demograficzne (wiek, wykształcenie, stan cywilny, miejsce

zamieszkania, czas od zdiagnozowania raka piersi, powikłania mastektomii oraz inne

współistniejące schorzenia). Badania przeprowadzone zostały na terenie Lublina,

Zamościa, Łęcznej, Radomia oraz Ostrowca Świętokrzyskiego. W większości były

to kobiety zrzeszone w Klubach Amazonek.

Wyniki surowe zebrane za pomocą IZZ oraz LKZ przekształcono zgodnie

z kluczem diagnostycznym zaproponowanym przez autora. Dobór metod statystycznych,


jakie zostały zastosowane w niniejszym opracowaniu, uwarunkowany był rodzajem

danych zawartych w kwestionariuszach ankiet. Dla zmiennych obliczono statystyki

opisowe (średnia, odchylenie standardowe) oraz zbadano czy rozkłady są zbliżone do

rozkładu normalnego (test Shapiro-Wilka). Do porównania istotności różnic dwóch grup

niezależnych zastosowano test U Mann-Whitney’a jako nieparametryczny odpowiednik

testu t-Studenta. Powyższy test stosowano w przypadku nierównolicznych grup

(weryfikacja testem Chi2). W celu dokonania analizy zmiennych porządkowych

zastosowano korelację rang Spearmana traktowaną jako nieparametryczny odpowiednik

współczynnika korelacji r-Pearsona. Za istotne statystycznie przyjmowano wyniki testów

z wartością p≤0,05. Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą programu

SPSS.

Ogólny wskaźnik zachowań zdrowotnych dla przebadanej grupy kobiet wynosi

86,09 (SD=10,12). Dominującym rodzajem zachowań zdrowotnych były zachowania

profilaktyczne (M=3,72), zaś najniżej ocenianym: prawidłowe nawyki żywieniowe

(M=3,01). Rozkłady analizowanych zmiennych były zbliżone do rozkładu normalnego.

Analizy korelacji wykazały, iż wzrostowi poziomu wykształcenia towarzyszył

niższy poziom pozytywnego nastawienia psychicznego (rs=-,22). Dowiedziono również, że

im badane osoby dłużej były chore, tym przejawiały wyższy poziom praktyk zdrowotnych

(rs=,24). Przeprowadzono analizy korelacji rho-Spearmana pomiędzy wiekiem badanych

osób, ich poziomem wykształcenia oraz czasem trwania choroby, a oceną kryteriów

zdrowia. Dowiedziono, że wraz ze wzrostem wieku wyżej oceniano kryterium

przystosowania się do zmian w życiu (rs=,22).

Badania wykazały, że respondentki w większości osiągnęły przeciętny (51,94%)

oraz wysoki (29,80%) poziom zachowań zdrowotnych. W skali punktowej respondentki

osiągnęły ogólny wynik na poziomie ponad przeciętnym (M=86,09). Najwyżej ocenioną

kategorią zachowań zdrowotnych były zachowania profilaktyczne (M=3,72), a najniżej

prawidłowe nawyki żywieniowe (M=3,01). Poziom wykształcenia miał związek

z zachowaniami zdrowotnymi w odniesieniu do pozytywnego nastawienia psychicznego

(im wyższy poziom wykształcenia, tym bardziej obniżone pozytywne nastawienie

psychiczne; rs=-,22). Czas trwania choroby wpływał w sposób dodatni na praktyki

zdrowotne (rs=,24). Im dłuższy czas od zdiagnozowania choroby, tym wyższy poziom

praktyk zdrowotnych. Respondentki największą wartość przypisywały zdrowiu

rozumianemu jako stan (M=1,36), zaś zdrowie jako wynik zajęło w hierarchii wartości


dalszą pozycję (M=,53). Preferowane przez ankietowane kryteria wskazują

na instrumentalne traktowanie zdrowia, które najczęściej nie jest wynikiem świadomych

działań. Na ogół badane kobiety zdrowie utożsamiały z umiejętnością cieszenia się z życia

(M=1,36), akceptowania siebie, swoich możliwości i braków (M=1,19) oraz byciem

szczęśliwym przez większość czasu (M=1,14).

Życie rodzinne i zawodowe kobiet po mastektomii często ulega całkowitej zmianie.

Głównie jest to spowodowane samym nastawieniem psychicznym kobiet do nowej

sytuacji, w której się znalazły [10]. Ważną rolę w dostosowaniu się do nowych

zmienionych warunków odgrywa, indywidualna dla każdej kobiety, umiejętność radzenia

sobie ze stresem [72]. Zagadnienie to zostało przedstawione w poniższej publikacji:

Anna Pacian, Ewa Pakuła, Sylwia Gomułka, Janusz J. Kraczkowski. Przegląd popu-

lacji kobiet zrzeszonych w klubie amazonek oraz analiza ich sytuacji zawodowej i finan-

sowej przed i po przebytym zabiegu mastektomii. Med. Ogóln. i Nauki o Zdr. 2013, t.19,

nr 3, s. 356-361.

Celem pracy był przegląd populacji kobiet zrzeszonych w Klubie Amazonek oraz ocena ich

sytuacji zawodowej i materialnej przed i po dokonanym zabiegu mastektomii. Badania przeprowadzono

metodą sondażu diagnostycznego. Techniką badawczą był autorski kwestionariusz ankietowy składają-

cy się z 18 pytań dotyczących pracy zawodowej zarówno przed, jak i po operacji usunięcia gruczołu

piersiowego u kobiet. Badaniami objęto kobiety z Tarnowskiego Klubu Amazonek. Do zbadania istnie-

nia zależności użyto testu niezależności chi-kwadrat (χ² ).

Najstarsza pacjentka była w wieku 81 lat, najmłodsza miała 48 lat. Średni wiek

respondentek oszacowano na 61,28 lat. Średnia wieku dla zabiegu mastektomii to 51,28

lat.

Pacjentki, które przeszły radykalną mastektomię stanowiły 95%. Natomiast

pozostałe 5% to kobiety, które przeszły oszczędzającą (częściową) mastektomii.

Po operacji oszczędzającej oceniały swoją sytuacje materialną przed zabiegiem jako dobrą

i zadowalającą. Po przeprowadzonym zabiegu mastektomii podjęły pracę

w dotychczasowym zakładzie pracy na poprzednim stanowisku. Swoją aktywność

zawodową połowa z nich oceniła jako zwiększoną.

Poddając analizie powrót do pracy po przebytym zabiegu mastektomii oraz wiek

respondentek stwierdzono istotną statystycznie zależność ( = 21,47, p=0,0003). W grupie


wiekowej od 22 do 45 lat ponad połowa kobiet (58,33%) nie wróciła do pracy, a 41,67%

kobiet wróciło do poprzedniej pracy zajmując to samo stanowisko. W grupie wiekowej

od 46 – 55 lat ponad połowa kobiet (53,33%) wróciła do poprzedniej pracy.

Natomiast w grupie wiekowej 56 – 67 lat w 22,22% kobiet wróciło do pracy na poprzednie

stanowisko. Kobiety zamieszkujące tereny wiejskie raczej nie wracały do pracy po

przebytej mastektomii (60%), natomiast połowa respondentek zamieszkujących duże

miasta > 100 000 mieszkańców wracała do pracy do poprzedniego pracodawcy, na to samo

stanowisko. Istotny statystycznie ( = 17,84, p= 0,001) jest także związek powrotu do pracy

od posiadanego wykształcenia. Kobiety z wykształceniem wyższym raczej wracały do

pracy po zabiegu operacyjnym (65,52%), natomiast osoby z wykształceniem

podstawowym lub zawodowym nie podejmowały ponownie pracy (88,89%).

Większość respondentek zapytanych o to, czy ich aktywność zawodowa uległa

zmianie, odpowiadała, że uległa ona zmniejszeniu. Kobiety, które udzieliły takiej

odpowiedzi stanowiły 53,33%. 26,66% kobiet uważało swoją aktywność za

porównywalną do tej sprzed operacji. Tylko jedna respondentka (1,7%) uznała, że jej

aktywność wzrosła. Osoby z wykształceniem podstawowym oraz zawodowym, a także

te z wykształceniem średnim wykazywały tendencję do mniejszej aktywności zawodową

po operacji, niż przed operacją ( = 8,66, p= 0,07).

Uzyskane wyniki badań wykazały, że w Klubach Amazonek zrzeszają się kobiety

z wykształceniem wyższym oraz średnim, czynne zawodowo, głównie mieszkanki miast.

U prawie połowy kobiet sytuacja finansowa po operacji usunięcia piersi pogorszyła się.

Blisko 42% kobiet nie wróciła do aktywności zawodowej po dokonanym zabiegu

mastektomii. Były to głównie osoby z wykształceniem podstawowym, zawodowym

oraz średnim. Prawie połowa czynnych zawodowo kobiet informuje swoich

współpracowników o terapii choroby nowotworowej piersi, a o 6% mniej dzieli się tą

informacją tylko z niektórymi, bardziej zaufanymi osobami z pracy. W miejscu pracy nie

zmienia się znacząco stosunek do Amazonek. Wiele kobiet może liczyć na wsparcie ze

strony swoich współpracowników. Tylko 20% kobiet było zadowolonych ze swojej

aktywności zawodowej po mastektomii i miało to związek z istnieniem wsparcia ze strony

współpracowników. Ponad połowa kobiet określa swoją aktywność zawodową za bardziej

ograniczoną w porównaniu do okresu przed terapią choroby nowotworowej.


Najważniejszym aspektem w opiece medycznej nad pacjentką ze diagnozowaną

chorobą nowotworową jest indywidualne i holistyczne podejście w stosunku do jej

potrzeb i oczekiwań. Istotnym elementem jest skuteczne postępowanie terapeutyczne

i rehabilitacja psychofizyczna, która umożliwi szybki powrót do funkcjonowania w życiu

rodzinnym, zawodowym i społecznym. Jest ona szeregiem określonych działań

edukacyjnych, profilaktycznych, psychologicznych i fizjoterapeutycznych, łącznie

z prawidłowym zaprotezowaniem. Problematyka dotycząca samopoczucia i satysfakcji

z życia kobiet po zastosowanym leczeniu raka piersi została przedstawiona w artykule:

Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Wioleta Zakrzewska, Jolanta Pacian, Piotr

Flieger. Mastektomia – rodzaje zabiegów, refundacja protez, wpływ operacji

na samopoczucie pacjentek. OPM Ogólnopol. Prz. Med. 2012, nr 7. S. 26-31.

Celem pracy było przedstawienie metod leczenia kobiet z nowotworem piersi

i związanych z tym kosztów oraz ich wpływu na poziom satysfakcji z życia. Analizie

poddano 100 kwestionariuszy ankiet przeprowadzonych wśród kobiet po mastektomii

w wieku od 39 do 81 lat. Badaniami objęto Ośrodek Rehabilitacji z Poradnią i Gabinetem

Rehabilitacyjnym w Lublinie, Klub „Amazonki” w Ostrowcu Świętokrzyskim,

Stowarzyszenie Klub Kobiet po Mastektomii „Amazonki – Dana” w Radomiu,

Stowarzyszenie Klub Kobiet po Mastektomii „Amazonki” w Lublinie i Stowarzyszenie

Klub Kobiet po Mastektomii „Amazonki” w Łęcznej.

W badaniach wzięło udział 85% kobiet po leczeniu chirurgicznym doszczętnym

z usunięciem całej piersi wraz z węzłami chłonnymi pachy, 6% kobiet po leczeniu

chirurgicznym doszczętnym z usunięciem całej piersi, z pozostawieniem węzłów

chłonnych pachy, 9% kobiet po leczeniu chirurgicznym oszczędzającym, z usunięciem

fragmentu piersi wraz z guzem i węzłami chłonnymi pachy. Wyniki badań wykazały,

że wśród kobiet po mastektomii najczęściej stosowano chemioterapię – 26% oraz

radioterapię z hormonoterapią – 17%.

Badania wykazały, że rodzaj zabiegu terapeutycznego kobiet miał wpływ na ocenę

ich satysfakcji z życia. U kobiet, u których zastosowano leczenie chirurgiczne

oszczędzające zauważa się wyższy poziom satysfakcji z życia, niż u tych, u których

zastosowaną techniką leczniczą było leczenie chirurgiczne doszczętne. Fakt wystąpienia

choroby nowotworowej i efekt zastosowanego leczenia spowodował przewartościowanie


własnego życia i zdrowia pacjentek. Kobiety, które doświadczyły choroby nowotworowej

i przeszły leczenie chirurgiczne doszczętne uważają, że najważniejszą wartością w życiu

jest zdrowie. Amputacja piersi jest wielkim przeżyciem dla każdej kobiety i oddziałuje

negatywnie na ich stan psychiczny. Mastektomia powoduje wzrost negatywnych emocji

(tj. lek, strach, niepokój), które utrudniają kobietom funkcjonowanie. Wyznacza

to konieczność podejmowania działań wspierających proces adaptacji pacjentek do

choroby w czasie realizacji procesu pielęgnowania. Celem ich powinna być pomoc

pacjentkom w radzeniu sobie z problemami, jakie wiążą się z amputacją piersi.

Zespół terapeutyczny odgrywa istotną rolę w procesie zmagania się pacjenta

z poważną chorobą, zwłaszcza z nieuleczalną chorobą nowotworową. A każdy pacjent

wymaga indywidualnego podejścia w zależności od osobistych umiejętności radzenia

sobie w sytuacji choroby. Rola lekarza i całego zespołu terapeutycznego jest nieoceniona

w trakcie zmagania się pacjenta z poważną chorobą. Niezwykle ważna w procesie leczenia

i rekonwalescencji jest komunikacja lekarz-pacjent. Nawet najtrudniejsze informacje

przekazywane stopniowo z zachowaniem należytego szacunku do pacjenta jako osoby

ludzkiej i człowieka cierpiącego, mogą odegrać rolę bodźca motywującego do walki

z chorobą [2,28]. Zagadnienie to zostało przedstawione w poniższych artykułach:

Anna Pacian, Jolanta Pacian, Agnieszka Kowalska. Aspects of passing the unfortunate

medical information to patients with breast cancer. Rev. Rom. Bioet. 2015, vol 13, nr 2, s.

290-301.

Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Jolanta Pacian, Mariusz Goniewicz,

Agnieszka Kowalska. Analysis of the doctor-patient communication if breast cancer is

diagnosed. Acta Bioet. 2014, vol. 20, nr 1, s. 23-29.

Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego wśród pacjentek Kliniki

Chirurgii Onkologicznej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 1

w Lublinie, Poradni Onkologicznej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 1

w Lublinie oraz Ośrodka Rehabilitacji z Poradnią i Gabinetem Rehabilitacyjnym przy

Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej. W badaniach wzięły również udział kobiety

zrzeszone w lubelskim Klubie Kobiet po Mastektomii „Amazonki”, Klubie Amazonki


Zespół Poradni Specjalistycznych w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz Klubie „Amazonki”

w Radomiu. Badania objęły łącznie 120 respondentek.

W badaniach wykorzystano standaryzowany kwestionariusz Listy Oczekiwań

Pacjenta - PRF (zawierający 18 pytań zamkniętych jednokrotnego wyboru) autorstwa

Peter’a Salmona i Johna Quine adaptowany przez Z. Juczyńskiego oraz kwestionariusz

ankiety własnego autorstwa składający się z 17 pytań jednokrotnego wyboru dotyczących

medycznych, prawnych i etycznych aspektów przekazywania niepomyślnej diagnozy

pacjentkom z podejrzeniem nowotworu piersi Kwestionariusz ankiety zakończono

metryczką, w której zawarte zostały pytania dotyczące sytuacji życiowej i zawodowej

respondentek.

W analizie statystycznej wykorzystano weryfikacje hipotez statystycznych opartą

o testy niezależności 2. Istotność różnic pomiędzy wynikami badań stwierdzano przy

poziomie p≤0,05. Opracowanie wyników badań zostało dokonane z wykorzystaniem

programu „STATISTICA”.

Badania wykazały, że w zdecydowanej większości przypadków tj. w 97,50%

diagnozę dotyczącą choroby przekazał pacjentkom lekarz. Jedynie 2,50% respondentek

uzyskało informację dotyczącą rozpoznania od rodziny. W przeważającej większości

przypadków (93%) lekarz przekazał kobietom informacje dotyczące diagnozy w swoim

gabinecie. Blisko 2% ankietowanych zostało poinformowanych o stanie zdrowia na sali

szpitalnej, w obecności innych pacjentek. 2,50% respondentek otrzymało informacje

dotyczące rozpoznania na korytarzu szpitalnym, natomiast 2,50% pacjentek zostało

poinformowanych o stanie zdrowia przez rodzinę.

Analiza statystyczna wykazała zależność pomiędzy zastosowaną techniką zabiegu

leczniczego, a udziałem pacjentki w wyborze metody leczenia. Pacjentki będące jeszcze

przed zabiegiem mastektomii w ponad 80% deklarowały współudział w wyborze metody

leczenia. Współudział w podjęciu decyzji o technice zabiegu zadeklarowały również

kobiety po operacji oszczędzającej polegającej, na usunięciu fragmentu piersi wraz

z guzem i węzłami chłonnymi dołu pachowego (59%). Ankietowane po radykalnym

zabiegu usunięcia piersi oraz pacjentki po przebytym zabiegu usunięcia guzka

z pozostawieniem węzłów chłonnych dołu pachowego w 67% były zdania, że nie brały

udziału w wyborze metody leczenia.


Analiza statystyczna nie wykazała zależności pomiędzy wiekiem respondentek,

a oceną sposobu przekazania niepomyślnej diagnozy (p=0,103536). Nie ma również

związku pomiędzy badaną cechą, a wykształceniem ankietowanych (p=0,381867).

Wykazano natomiast istotną zależność pomiędzy miejscem zamieszkania kobiet biorących

udział w badaniu, a oceną sposobu przekazania niepomyślnej diagnozy (p=0,015446).

Mieszkanki miast w 84% oceniają sposób przekazania niepomyślnej diagnozy jako

profesjonalny, przeciwnego zdania jest 11% badanych. Kobiety ze wsi (71%) pozytywnie

oceniły przekaz informacji dotyczący rozpoznania choroby a odmiennego zdania było

jedynie 5% badanych mieszkanek wsi.

Analiza uzyskanych wyników badań wykazała, że: kobiety z rozpoznaniem

nowotworu sutka chcą znać informacje dotyczące diagnozy, leczenia oraz rokowania

w chorobie (93%). Respondentki biorące udział w badaniu uważają, że pacjent powinien

znać diagnozę oraz prawdopodobny dalszy przebieg choroby. Spośród kobiet biorących

udział w badaniu aż 75% uważa, że podczas pobytu w szpitalu udzielono im

wyczerpujących informacji o proponowanych metodach terapii. Większość ankietowanych

(71%) zostało poinformowanych o ryzyku związanym z podjęciem każdej z metod

leczenia. Spośród ogólnej liczby respondentek biorących udział w badaniu, aż 75% było

w przebiegu leczenia informowanych o efektach stosowanej terapii. Kobiety

z rozpoznaniem nowotworu piersi oczekują od lekarza wyczerpujących informacji

w zakresie odległych konsekwencji choroby nowotworowej oraz ich wpływu na dalsze

zdrowie i życie (78%). Pacjentki chcą, aby lekarz przedstawił im prawdopodobny dalszy

przebieg choroby (85%) oraz możliwe skutki uboczne z nią związane (89%).

Z badań wynika, że ponad 77% ankietowanych oczekuje informacji na temat leków, które

przyjmuje, a 93% oczekuje od lekarza wyjaśnienia istoty prowadzonego leczenia.

Pacjentki dobrze oceniają (55%) realizację przez zespół terapeutyczny prawa pacjenta

do informacji o stanie zdrowia. Kobiety z rozpoznaniem nowotworu piersi określają

sposób przekazania niepomyślnej diagnozy jako profesjonalny (82%), a wsparcie

udzielane w trudnych chwilach ich zdaniem jest jako duże (30%), a nawet bardzo duże

(25%)

Rak piersi w Polsce stanowi istotny problem medyczny, ekonomiczny a także

społeczny. Związane jest to przede wszystkim z dużym wskaźnikiem śmiertelności jak

i zachorowalności na nowotwór złośliwy piersi wśród kobiet. Przyczyną takiego stanu


rzeczy jest zbyt późne zdiagnozowanie choroby, które często wynika z braku wiedzy na

temat badań profilaktycznych i częstości ich wykonywania [6,36,92]. Istotnym elementem

profilaktyki raka piersi powinno być nie tylko dostarczanie informacji na temat badań

profilaktycznych oraz zwiększenie dostępu do usług medycznych, lecz także wpływ na

wartości, przekonania i postawy społeczne. Personel medyczny powinien działać

w kierunku podnoszenia poziomu świadomości zdrowotnej kobiet oraz eliminować bariery

o charakterze psychologicznym lub kulturowym. Tą problematykę przedstawia niżej

wymieniona praca:

Anna Pacian, Wioletta Ferenc, Marta Jędrasik. Wiedza młodych kobiet na temat

profilaktyki raka piersi. Medycyn. Paliatyw. 2014, vol. 6, nr 3, s. 151-157.

Celem głównym pracy była ocena poziomu wiedzy młodych kobiet na temat

profilaktyki raka piersi. Badania prowadzono w 2013 r. wśród mieszkanek województwa

lubelskiego. W badaniu wzięło udział 100 kobiet w wieku od 20 do 45 roku życia.

W pracy wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Badania zrealizowano

techniką badań kwestionariuszowych.

Zdecydowana większość respondentek (62%) profilaktykę kojarzyła się

z zapobieganiem chorobie. Około jedna trzecia badanych uznała, iż polega ona na

wykonywaniu badań w celu wykrycia choroby (34%). Niektóre kobiety zdefiniowały

profilaktykę jako działania polegające wyłącznie na zwalczaniu choroby (4%).

Żadna z respondentek nie zaznaczyła, że nie wie, czym są działania profilaktyczne (0%).

Do czynników mających wpływ na wystąpienie raka piersi badane zaliczyły przede

wszystkim uwarunkowania genetyczne (87%). Dla połowy respondentek bardzo ważnym

czynnikiem ryzyka, który może wywołać nowotwór piersi, jest przebyty rak drugiej piersi

(58%). Ponadto dość istotne wydawały im się również takie czynniki, jak: wiek (37%),

płeć (36%), rak narządu rodnego (34%) i działanie promieniowania jonizującego (30%).

Czynniki, które zdaniem badanych mają mniejszy wpływ na możliwość

wystąpienia raka gruczołu piersiowego, to: antykoncepcja (27%), nieprawidłowa dieta

(20%), otyłość (12%), spożywanie alkoholu (12%), aborcja lub poronienia (5%), wczesna

pierwsza miesiączka (8%) i późna menopauza (4%) oraz zróżnicowanie geograficzne


(2%). Do działań pozytywnie wpływających na zapobieganie i/lub wczesne wykrywanie

raka piersi zaliczono przede wszystkim badanie palpacyjne piersi (samobadanie od 20.

roku życia) – 76%, badanie lekarskie raz w roku – 61%, oraz wykonywanie mammografii

– 71%. Połowa osób biorących udział w badaniu stwierdziła, że istotne jest, by kobiety

w grupie podwyższonego ryzyka zostały objęte odpowiednią opieką – 51%.

Trzy czwarte respondentek posiadało wiedzę na temat częstości wykonywania

samobadania piersi, które powinno się przeprowadzać raz w miesiącu (75%). Według 17%

kobiet piersi należy badać nawet raz w tygodniu. Pozostały odsetek kobiet uważał, że nie

ma konieczności systematycznego badania piersi i powinno się je wykonywać

samodzielnie raz w roku lub raz na dwa lata, na co wskazało łącznie 8% respondentek.

Prawie wszystkie respondentki (89%) wiedziały, czym jest mammografia,

i definiowały ją jako badanie polegające na obrazowaniu struktur piersi za pomocą zdjęć

rentgenowskich. Tylko pojedyncze osoby myliły to badanie z ultrasonografią piersi lub

badaniem klinicznym, wskazując na odpowiedź, że mammografia polega na obrazowaniu

struktur piersi za pomocą ultradźwięków (9%) lub ocenie palpacyjnej (2%).

Podsumowując uzyskane wyniki badań stwierdzono, że młode kobiety

nie posiadają odpowiedniego zasobu wiedzy na temat działań mających pozytywny wpływ

na zapobieganie nowotworom piersi. Respondentki skupiają uwagę przede wszystkim

na diagnostyce i kontroli, natomiast nie są przekonane, że styl życia ma również ważny

wpływ na zdrowie człowieka. Mieszkanki województwa lubelskiego posiadają wiedzę

na temat samobadania piersi pod względem technik oraz częstości jego wykonywania.

Poza regularnością samodzielnego kontrolowania swoich piersi, ważne jest również,

by badanie to było przeprowadzane w odpowiednim czasie cyklu miesiączkowego.

Wiedzę na ten temat posiada nieco ponad połowa respondentek, natomiast jedna trzecia

badanych wymaga edukacji w tym zakresie. Respondentki wymagają także edukacji na

temat częstości wykonywania mammograficznych badań przesiewowych. Badania własne

wykazały, że prawie połowa kobiet w wieku 20–45 lat zamieszkujących województwo

lubelskie nie poddała się żadnym badaniom kontrolnym w zakresie profilaktyki raka piersi.

W opinii respondentek główną blokadę działań profilaktycznych stanowi brak wiedzy

społeczeństwa. Głównym źródłem informacji na temat profilaktyki raka piersi były media

(telewizja, Internet, czasopisma). Z kolei specjaliści, tacy jak: lekarz, położna

i pielęgniarka, mimo swojego doświadczenia i wiedzy, nie stanowili dla respondentów


głównego źródła informacji.

Odpowiednia wiedza na temat wczesnej profilaktyki raka piersi oraz właściwe

zachowania prozdrowotne mogą w znaczący sposób wpłynąć na zwiększenie wykrywania

niepokojących objawów przez same kobiety. Badania mammograficzne u kobiet

w określonym przedziale wiekowym są wykonywane co 2 lata, a pacjentka na badanie

zgłasza się z wynikami z poprzednich badań w celu porównania, natomiast w przypadku

kobiet z grupy podwyższonego ryzyka, badanie to wykonywane jest co roku [42].

Kobiety z grupy ryzyka to te, u których wystąpiły mutacje w genach BRCA1 i BRCA2

[112]. Nie bez znaczenia są także czynniki ryzyka wystąpienia nowotworów piersi takie

jak: wiek kobiety, wczesna miesiączka, późna menopauza, współwystępowanie innych

nowotworów, zwłaszcza raka macicy, jajników, jelita grubego, otyłość, liczba ciąż

zakończonych porodem, a także niski poziom aktywności fizycznej [41,81].

Jedną z głównych przyczyn niepowodzeń w leczeniu raka piersi jest opóźnienie

wykrycia choroby. Rak piersi późno zdiagnozowany rokuje niepomyślnie i często jest

przyczyną przedwczesnej śmierci wielu pacjentek. Postępujący proces choroby potęguje

cierpienia pacjenta w każdej ze sfer życia: psychicznej, fizycznej, społecznej i duchowej.

Pacjent spotyka się wtedy z tak zwanym bólem totalnym, wszechogarniający. W takim

przypadku duże znaczenie w zakresie dalszej pomocy pacjentowi ma niewątpliwie opieka

paliatywna. Pomimo znacznego cierpienia pacjenta i niepomyślnego rokowania, opieka

taka powinna być sprawowana do końca życia pacjenta. Zaprzestanie sprawowania takiej

opieki byłoby eutanazją. Natomiast sprawowanie takiej opieki pozwoli pacjentowi godnie

umrzeć, bez doświadczania uporczywego cierpienia.

Anna Pacian, Jolanta Pacian, Teresa Bernadetta Kulik. Practicing euthanasia in

Poland necessity or freedom of introducing and application of legal regulations?

Discussion on the legal matters. Rev. Rom. Bioet. 2011, vol. 9, nr 4, s. 74-84.

Artykuł 30 Kodeksu Etyki Lekarskiej stanowi, że „lekarz powinien dołożyć

wszelkich starań, aby zapewnić choremu humanitarną opiekę terminalną i godne warunki

umierania. Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia chorego w stanach terminalnych

i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość kończącego się życia” [50]. I chociaż

łagodzenie cierpień na drodze narkotycznej może spowodować zgon chorego, to jednak

zgodnie z doktryną takie przyspieszenie śmierci, o ile nie było wprost zamierzone, nie jest


aktem eutanazji i nie może być obciążone winą sumienia lekarza [25]. Pewne rozbieżności

występują na gruncie art. 31 i 32 Kodeksu Etyki Lekarskiej. Z jednej strony art. 31 głosi,

że „lekarzowi nie wolno stosować eutanazji, ani pomagać choremu w popełnieniu

samobójstwa.

Natomiast art. 32 mówi, że „w stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku

podejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania środków

nadzwyczajnych. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do lekarza i jest związana

z oceną szans leczniczych”. W świetle powyższych regulacji można mieć wątpliwości, czy

powinnością lekarza jest stosowanie biernej eutanazji w odniesieniu do osoby znajdującej

się w stanie terminalnym, poprzez zaprzestanie leczenia, czy też kontynuowanie leczenia

za wszelką cenę, zgodnie z zakazem wynikającym z art. 31.

Indywidualne stanowisko w kwestii zaprzestania stosowania uporczywej terapii

przedstawia Deklaracja Kongregacji Nauki Wiary, która mówi wprost, że: „gdy zagraża

śmierć, której w żaden sposób nie da się uniknąć przez zastosowanie dostępnych środków,

wolno w sumieniu podjąć zamiar niekorzystania z leczenia, które może przynieść tylko

niepewne i bolesne przedłużenie życia”. Według Kongregacji Nauki Wiary nie jest

to jednak eutanazja, tylko rezygnacja z uporczywego leczenia [21].

Również Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy stoi na stanowisku,

że priorytetem powinna być opieka paliatywna i podawanie środków przeciwbólowych,

a także społeczne i psychologiczne towarzyszenie choremu oraz jego rodzinie.

Zgromadzenie uznaje, że konsekwencją tych ostatnich czynności może być skrócenie życia

osoby chorej, ale w konkluzji wyraźnie mówi o „absolutnym zakazie intencjonalnego

położenia kresu czyjemuś życiu”. Dlatego, też zgodnie z powyższymi twierdzeniami,

należy odróżnić przerwanie opieki (które jest eutanazją) i powinno być bezwzględnie

zakazane, od przerwania leczenia (które nią nie jest) i powinno być dozwolone.

Przepisy nie mogą dawać lekarzowi pewnej swobody decydowania o tym, kiedy

może, a kiedy nie może stosować eutanazji. Jego powołaniem jest ratowanie życia

i zdrowia człowieka, a także zapewnienie godnej opieki medycznej. Lekarz musi pozostać

gwarantem życia i zdrowia. Taka sytuacja może spowodować, że lekarz straci pozycję

gwaranta życia, a także zaufanie pacjentów co do celów jego działania. Najbardziej

niebezpiecznym dla pacjentów stałby się lekarz, nie współczujący chorym i nie okazujący

tego współczucia.


Wsparcie społeczne jest bardzo ważną i podstawową interwencją dla osoby chorej

onkologicznie [108]. Pacjenci chorzy onkologicznie poszukują i potrzebują wsparcia

społecznego w sytuacjach stresu życiowego [90]. Poszukują go u członków rodziny,

przyjaciół, znajomych, a także od specjalistów pracujących w różnych instytucjach opieki

medycznej i pomocy społecznej. Potrzeba wsparcia pacjentów istnieje na każdym etapie

choroby nowotworowej i na każdym etapie jej leczenia [7]. Badania pokazują, że jeżeli

pacjenci są otoczeni wieloaspektowym i wszechstronnym wsparciem, to dostrzegają nowe

możliwości radzenia sobie z chorobą. Dostrzegają własną rolę w procesie leczenia i tym

samym w radzeniu sobie z bólem nowotworowym. Redukuje to poczucie beznadziejności

i bezradności, a tym samym przyczynia się do poprawy jakości ich życia [4].

Aby leczenie pacjenta było skuteczne, należy ocenić jakiego rodzaju wsparcia chory

oczekuje.

Anna Pacian, Teresa Bernadetta Kulik, Hanna Skórzyńska, Wioletta Ferenc, Marlena

Krawczyk, Karolina Suszyńska, Joanna Kwolek. Rola wsparcia w bólu

nowotworowym. Medycyn. Paliatyw. 2014, vol. 6, nr 2, s. 95-100.

Głównym celem pracy jest określenie, jaką rolę u osób z bólem nowotworowym

odgrywa wsparcie. Metodą, którą wykorzystano w niniejszej pracy był sondaż

diagnostyczny. Narzędziem badawczym użytym w badaniu był autorski kwestionariusz

ankiety. Badania zostały przeprowadzone w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św.

Jana z Dukli w Lublinie. Badaniami objęto 120 osób z rozpoznaniem nowotworu

złośliwego.

Wyniki badań poddano analizie statystycznej przy użyciu programu SPSS. Za

istotne statystycznie zależności przyjęto te, których poziom istotności wynosił p ≤ 0,05.

Dane zostały przedstawione za pomocą podstawowych statystyk opisowych: odchylenia

standardowego i wariancji. Do analizy próby zastosowano test zgodności χ2 oraz

dokonano obliczeń poziomu istotności.

W badaniach uzyskano potwierdzenie, iż tylko 26% respondentów z chorobą

nowotworową w pełni akceptuje swój stan zdrowia. Większość z nich (71%) stanowią

osoby najstarsze, powyżej 70. roku życia. Ponad połowa (51%) nie może się pogodzić ze


swoją sytuacją zdrowotną, pozostali natomiast nie potrafią określić, jaki jest ich stosunek

do choroby. Grupy wsparcia stanowią istotny element życia, mimo to jedynie 19%

respondentów przynależy do nich. Najwięcej chorych (33%) należących do grup wsparcia

to osoby pomiędzy 60 a 69 rokiem życia. Rozmowa jest istotnym elementem wsparcia.

Badani najczęściej rozmawiają o swojej chorobie i bólu z rodziną (48%) – kobiety – 50%,

mężczyźni – 46%. Rodzina i przyjaciele stanowią największe źródło wsparcia (77,5%) dla

osoby chorej. Wśród kobiet 89% jako największe źródło wsparcia wskazuje rodzinę

i przyjaciół, natomiast mężczyźni nieco mniej, ponieważ 62%. Udzielanych przez

najbliższych pomocy i wsparcia kobiety nie odbierają negatywnie (87%). Mężczyźni

natomiast w niemal równym stopniu odbierają pomoc jako gest politowania i zwykłą

pomoc z „dobrego serca” (odpowiednio 48% i 52%).

4.3.3. Omówienie i znaczenie uzyskanych wyników badań

Z badań prezentowanych w literaturze wynika, iż najwięcej problemów uwidacznia

się w sferze psychicznej, w grupie pacjentów cierpiących na schorzenia onkologiczne

[62,111]. Jak uważa K. A. Mika, brak wiary w skuteczność leczenia, a także trudne do

przezwyciężenia problemy osobiste, rodzinne czy zawodowe oddziałują bezpośrednio na

psychikę kobiet [67]. Założenie to nie znalazło potwierdzenia w badaniach własnych.

Większość respondentek (71,96%) oceniła swoje życie psychiczne i społeczne jako dobre.

Jednocześnie, taka sama liczba kobiet oceniła swoją ogólną jakość życia jako

zadowalającą. Wyniki badań A. Chwałczyńskiej nie do końca znalazły poparcie

w badaniach własnych, w których wykazano zdecydowanie lepszy, bo zadowalający,

poziom jakości życia u kobiet, leczonych z powodu raka piersi. Dziedzina emocjonalna

jest najniżej ocenianym wymiarem jakości życia [10,111].

Kobiety w młodszym wieku (45-50 lat) lepiej oceniały swoje funkcjonowanie

we wszystkich badanych obszarach życia, w porównaniu z respondentkami starszymi.

Tym samym potwierdzono założenie, iż kobiety po 50 r. życia gorzej oceniają jakość

swojego życia. Podobnie, w badaniach innych autorów zaobserwowano tendencje

do silniejszych zmian u kobiet starszych w obszarze psychicznym funkcjonowania, niż

u pacjentek młodszych [9,62,98]. W licznych publikacjach stwierdza się jednak wyższy

poziom stresu w grupach młodszych pacjentek. Diagnoza raka w młodym wieku wiąże się


z zaburzeniem dotychczas pełnionych ról społecznych, problemami wcześniejszej

menopauzy, czy zmianami wyglądu własnego ciała [19,64,68,100].

W badaniach własnych stwierdzono, iż wykształcenie badanych kobiet miało

związek z oceną jakości życia w zakresie dziedziny psychicznej – lepszej oceny

dokonywały badane z wykształceniem wyższym [105]. Wykazano, iż kobiety stanu

wolnego lepiej oceniały jakość swojego życia w porównaniu z pozostałymi

respondentkami, podobnie w badaniach przeprowadzonych przez J. Engel i wsp. [24].

Założenie to nie znajduje potwierdzenia w badaniach innych autorów [57].

Analizując wpływ stanu cywilnego na jakość życia kobiet leczonych z powodu raka piersi,

stwierdzono, iż stan cywilny nie wpłynął na ocenę jakości życia w żadnej ze sfer.

Doświadczenia przeprowadzone przez innych badaczy w pełni, nie potwierdziły tej

zależności [20]. Stwierdzono, iż miejsce zamieszkania miało związek z oceną jakości życia

w zakresie dziedziny społecznej – lepszej oceny dokonywały respondentki zamieszkałe na

terenach wiejskich.

Odwołując się do wyników przeprowadzonych badań można stwierdzić,

że choroba nowotworowa stała się istotnym elementem modyfikującym życie badanych

kobiet. Respondentki określiły chorobę jako czynnik zmieniający niektóre aspekty życia

lub zmieniający je całkowicie. Porównywalne wyniki można zaobserwować w badaniach

autorstwa M. Bulsa, gdzie badane kobiety uznały, iż najistotniejszym celem ich życia jest

dobry stan zdrowia oraz szczęście rodzinne. Powyższe stwierdzenie częściowo znalazło

potwierdzenie w badaniach własnych [7].

Kobiety po mastektomii prezentują dość wysoki indywidualny poziom zachowań

zdrowotnych oraz przeciętne nasilenie zachowań zdrowotnych we wszystkich czterech

kategoriach (prawidłowe nawyki żywieniowe, zachowania profilaktyczne, pozytywne

nastawienie psychiczne i praktyki zdrowotne). Wyniki te znajdują potwierdzenie

w badaniach innych autorów [1]. Kobiety posiadające wykształcenie wyższe,

charakteryzował najniższy poziom ocen w kategorii pozytywnego nastawienia

psychicznego. Z drugiej jednak strony wykształcenie badanych kobiet miało wpływ na

regularność zgłoszenia się na badania lekarskie. Kobiety posiadające wyższe

wykształcenie dbały o systematyczne kontrole swojego stanu zdrowia. Nie stwierdzono

jednak wpływu obecnego statusu zawodowego kobiet po mastektomii na poziom ich

zachowań zdrowotnych. Osoby aktywne zawodowo (w wieku do 60 lat) oraz pozostające


w związku małżeńskim charakteryzowała porównywalna średnia ocen wskaźników

zachorowań zdrowotnych w kategorii prawidłowych nawyków żywieniowych oraz

zachowań profilaktycznych, w korelacji z osobami biernymi zawodowo (w wieku powyżej

60 lat) oraz stanu wolnego. Różnice zaznaczyły się w odniesieniu do pozytywnego

nastawienia psychicznego oraz praktyk zdrowotnych.

Doniesienia z badań M. Bulsy wskazują na dużą rolę partnerów życiowych kobiet

po mastektomii. To oni są dla badanych głównym źródłem wsparcia w trudnych chwilach,

na różnym etapie przebiegu choroby i procesu jej leczenia [7]. Może wynikać to z faktu,

iż kobiety bierne zawodowo dysponują większą ilością wolnego czasu oraz skłonne

są poświęcać go na realizację prozdrowotnego stylu życia. Opinia ta znalazła

potwierdzenie w wynikach badań innych autorów [10]. Kobiety zamieszkałe na terenach

wiejskich dokonywały wyższych ocen w kategorii pozytywnego nastawienia psychicznego

w porównaniu z mieszkankami miast. Prozdrowotny styl życia kobiet po amputacji piersi

przejawia się w realizowaniu wielu działań sprzyjających zdrowiu. Należą do nich między

innymi prawidłowe nawyki żywieniowe [39]. Badane kobiety dbały o racjonalne

odżywianie, unikały spożywania nadmiernej ilości soli i konserwantów, starały się unikać

tłuszczy zwierzęcych i cukru. Kobiety po mastektomii w swojej diecie często uwzględniały

warzywa i owoce, a takie działania mają ochronny wpływ na ryzyko zachorowania na raka

piersi [53].

Wykonywanie ćwiczeń fizycznych po mastektomii zapobiega rozwojowi bolesnego

usztywnienia i ograniczenia ruchomości stawu barkowego i stawów kręgosłupa,

wystąpieniu obrzęków kończyny górnej oraz poprawia ogólną kondycję [10]. Aktywność

fizyczna nie tylko podnosi sprawność ruchową kobiet po mastektomii, ale zmniejsza

również ryzyko wielu chorób, wyzwala optymizm i pozwala obiektywnie spojrzeć

na problemy, które wynikają z faktu choroby nowotworowej [87,95]. Chirurgiczne leczenie

raka piersi obniża aktywność ruchową związaną z wykonywaniem codziennych czynności,

a w jeszcze większym stopniu utrudnia uprawianie sportu czy rekreacji ruchowej [85].

Jednak kobiety po mastektomii całkowicie nie rezygnują z podejmowania aktywności

fizycznej. Większość z nich wykonuje ćwiczenia usprawniające kończynę górną strony

operowanej. Kobiety po amputacji piersi chętnie korzystają z ruchu na świeżym powietrzu

(głównie spacerują) oraz uczestniczą w ćwiczeniach wodnych w basenie. Podejmowanie

przez kobiety po mastektomii aktywności fizycznej, pomimo pewnych ograniczeń


ruchowych, wykazały zarówno badania własne, jak i innych autorów [11]. W badaniach A.

Chwałczyńskiej i A. Howell stwierdzono wysoką świadomość potrzeby aktywności

fizycznej w grupie kobiet po mastektomii, a jednocześnie zbadano, iż 27% kobiet do 60

roku życia i 58% ankietowanych w wieku powyżej 60 lat, nie uprawia sportu. Autorzy

wskazują brak czasu, złe warunki ekonomiczne oraz ograniczenia cielesne, jako główny

powód niepodejmowania aktywności ruchowej w grupie kobiet po mastektomii [11,37].

Badania własne nie wykazały istotnego wpływu wieku kobiet po mastektomii na częstość

podejmowanych, przez nie ćwiczeń fizycznych.

Samoakceptacja własnego ciała, która niewątpliwie wpływa na pozytywne

nastawienie psychiczne (jedno z kryteriów zachowań zdrowotnych) stanowi problem

kobiet po mastektomii. A. Chwałczyńska uważa, iż większość kobiet po amputacji piersi

nie akceptuje zmienionego obrazu własnego ciała [10]. Opinia ta znalazła potwierdzenie

w przeprowadzonych badaniach. Ponad połowa ankietowanych w pełni, nie akceptowała

swojego wyglądu, a kilka kobiet w ogóle nie potrafiło pogodzić się z obecnym stanem

swojego ciała.

Poddając analizie sytuację materialną Amazonek uzyskano, wyniki wskazujące

na fakt, że w przeprowadzonych badaniach własnych prawie 50% kobiet po operacji

znalazło się w gorszej sytuacji materialnej niż przed zabiegiem. Można wysunąć wniosek,

że praca tych kobiet, po powrocie do czynności zawodowych przerwanych chorobą,

została zmieniona na mniej płatną lub zmienił się wymiar czasu pracy na mniejszy, czy

zostało zmienione stanowisko lub miejsce zatrudnienia na inne. Nie jest to z pewnością

sytuacja korzystna czy zadowalająca - z jednej strony te kobiety muszą zmagać się

z problemami związanymi z chorobą, która je dotknęła, a z drugiej ich zabezpieczenie

materialne, które daje poczucie bezpieczeństwa, pogorsza się [47]. Młodsze kobiety

po mastektomii szczególne dotkliwie odczuwają pogorszenie swojej sytuacji materialnej

w porównaniu do kobiet starszych. Częściej mają problemy finansowe, co w niekorzystny

sposób przekłada się na kondycję psychiczną oraz życie rodzinne. Taka sytuacja może

wynikać z faktu, że młodsze kobiety często są czynne zawodowo (po zabiegu operacyjnym

czują się osłabione, zmagają się z gojącą się raną pooperacyjną lub ewentualnymi

powikłaniami zabiegu) oraz w ich gospodarstwach domowych są dzieci pod opieką/ na

utrzymaniu [47,77]. Można wysunąć wniosek, że utrata pracy jest częściowo

konsekwencją choroby nowotworowej. Nie wszystkie kobiety, które przeszły leczenie


radzą sobie w środowisku zawodowym [96]. W takiej sytuacji aby uniknąć dodatkowego

stresu, rezygnują z zatrudnienia. Brak pracy może także wynikać z innych uwarunkowań,

np. nie mogą do niej wrócić, ponieważ pracodawcy w obawie przed częstszą absencją

w pracy preferują nie zatrudniać kobiet z takim wywiadem chorobowym i po dość długim

okresie przebywania na zwolnieniach lekarskich. Badania dotyczące powrotu do zdrowia

po przeprowadzonym leczeniu raka piersi z 2000 roku wskazują, że najbardziej dotkliwie

odczuwane dolegliwości i skutki terapii występują w okresie od 3 miesięcy do 1 roku,

od pierwszego etapu leczenia. W aspekcie funkcjonowania społecznego oraz zawodowego

po upływie roku czasu sprawność leczonych kobiet powraca do wartości porównywalnych

dla zdrowych kobiet, w tym samym wieku z populacji ogólnej [48].

W wielu badaniach autorzy wykazali, że im bardziej rozległy jest zabieg

chirurgiczny, tym gorsza jest satysfakcja z życia [30]. Wyniki badań różnych autorów

ukazują, że kobiety u których wykonano zabieg oszczędzający, lepiej oceniają rokowanie

dotyczące własnego zdrowia. Funkcjonowanie i jakość życia są u nich mniej zaburzone,

niż u pacjentek po całkowitej amputacji piersi [29, 32]. Niezależnie od rodzaju zabiegu

chirurgicznego - doszczętnego lub oszczędzającego, kobiety traktują chorobę bardzo

poważnie i nieszybko wracają do normalnego stanu psychicznego. Prof. Z. Juczyński

uważa, że leczenie wiąże się ze stresem wynikającym z całej procedury, a także

z ubocznych skutków tego postępowania. W przypadku chorych na raka stosowane zabiegi

stawiają ich na ogół w roli biernych odbiorców, co pogłębia w nich poczucie bezradności.

Leczenie kojarzy się z dodatkowymi dolegliwościami, szpitalnym stresem, niekorzystnymi

zmianami w wyglądzie, utratą sił i bezradnością. Chirurgia, chemioterapia i radioterapia są

podstawowymi metodami terapii. Każda z nich może wywołać swoistego rodzaju stres

psychologiczny i fizyczny. Jego konsekwencją są zaburzenia emocjonalne oraz zmiany

w zachowaniu i stylu życia, w obrazie siebie itp. [45]. Wydawałoby się więc, że leczenie

oszczędzające ma korzystny wpływ na postrzeganie własnej osoby i satysfakcje z życia.

W polskim badaniu obserwacyjnym ponad 80% kobiet po mastektomii podawało niższą

niż przed zabiegiem aktywność życiową [10]. Wyniki te znajdują potwierdzenie w innych

badaniach [93,102]. Człowiek dotknięty chorobą nowotworową usiłuje przewartościować

swoje życie, zmienia cele życiowe oraz aktywności w walce z chorobą. Ważne jest, aby

w tym okresie życia człowiek chory miał wokół siebie ludzi motywujących go do walki

z chorobą, którzy dają wsparcie, opiekę i pocieszenie [52].


Mastektomia jest jedną z metod leczenia raka piersi, ale jest jednocześnie metodą

najmniej akceptowaną przez pacjentki. Powoduje okaleczenie fizyczne i psychiczne oraz

zmniejszenie sprawności chorej pacjentki. Kobieta, w momencie gdy dowiaduje się,

że należy amputować pierś, znajduje się w szczególnej sytuacji psychologicznej.

Odcięcie piersi jest powodem poczucia mniejszej wartości. Zadaniem personelu

medycznego jest ułatwić kobiecie przebrnięcie przez szereg badań i zalecić odpowiednie

leczenie. Na tym bardzo często kończy się rola personelu. Tymczasem kobieta chora

na raka piersi powinna otrzymać nie tylko recepty, skierowanie na badania czy leczenie

szpitalne, ale również zrozumienie dla swego cierpienia fizycznego i psychicznego oraz

porady, jak w danej sytuacji życiowej radzić sobie z chorobą. Jednak od lekarza, który ma

kontakt z wieloma trudnymi przypadkami, trudno jest oczekiwać, by pełnił rolę

psychologa, gdyż nie jest to jego zawód. Mimo to, w sytuacji, gdy w wielu polskich

szpitalach brakuje elementarnej pomocy psychologicznej, każdy pracownik powinien brać

na siebie zadania, do których nie jest wystarczająco przygotowany z racji wykształcenia,

obciążenia innymi pracami, czy po prostu z przyczyn charakterologicznych. Istniejącą lukę

pomiędzy lekarzem, a pacjentem wypełnia obecnie coraz częściej psycholog

lub psychoonkolog współpracujący z chirurgicznym oddziałem leczenia nowotworów.

Współpraca interdyscyplinarna, opieka specjalistyczna i systematyczny monitoring

chorych - to obecnie najważniejsze zadania współczesnej chirurgii onkologicznej.

Z prowadzonych w Polsce i za granicą badań nad zapotrzebowaniem pacjentów

na informacje o swoim stanie zdrowia wynika, że jest ono duże. Wg K. Czubalskiego,

A. Zachara i M. Łempickiej-Jastrzębskiej chęć uzyskania informacji o własnym stanie

zdrowia zgłasza 75% respondentów, a spośród pacjentów chorych na raka odsetek ten jest

wyższy i wynosi 91% [14]. Analiza przedstawionych badań własnych potwierdza wyniki

uzyskane przez innych naukowców, bowiem wśród kobiet z rozpoznaniem nowotworu

piersi, aż 93% respondentek jest zdania, że pacjent powinien znać diagnozę.

Pacjenci są zainteresowani informacjami na temat istoty prowadzonego leczenia.

Zarówno w prezentowanych badaniach, jak i w pracach K. Czubalskiego, A. Zachara i M.

Łempickiej-Jastrzębskiej zapotrzebowanie na informacje dotyczące procesu leczenia jest

bardzo duże bowiem zgłasza je ponad 90% ankietowanych [14]. Zarówno prezentowane

badania jaki i badania innych autorów (K. Czubalski, A. Zachara i M. Łempicka -

Jastrzębska) wykazały, że pacjenci chcą znać prawdopodobny dalszy przebieg choroby


oraz jej skutki [14]. Zapotrzebowanie na informacje w tym zakresie zgłosiło blisko 90%

ankietowanych.

Pomimo coraz większej liczby akcji profilaktycznych, spotów promujących dbanie

o własne zdrowie, a także różnego rodzaju plakatów, biuletynów dostępnych w każdej

poradni ginekologicznej, zauważa się ciągle brak dostatecznej wiedzy kobiet na temat

profilaktyki raka piersi. Fakt nieznajomości czynników ryzyka i niepokojących objawów,

niestety, przyczynia się do tego, że kobiety nie potrafią wykryć wczesnych objawów

mogących sugerować rozwój choroby nowotworowej piersi. Zatem ważnym elementem

profilaktyki jest właśnie edukacja zdrowotna, która dzięki dobrym wzorcom zachowań

prozdrowotnych, umożliwiłaby kobietom dbanie o siebie, co w przyszłości

zaowocowałoby zmniejszeniem liczby przedwczesnych zgonów. Na usprawnienie

wczesnej diagnostyki nowotworów piersi ma wpływ poziom wiedzy kobiet na temat

czynników ryzyka rozwoju i objawów tej choroby. Z analizy badań własnych wynika,

że respondentki do czynników tych zaliczyły przede wszystkim uwarunkowania

genetyczne (87%), co jest poniekąd zgodne z prawdą, gdyż wiadomo, że obciążenia

przekazywane z pokolenia na pokolenie są istotnym czynnikiem ryzyka wielu chorób.

Dotyczy to również raka piersi, w przypadku którego mówi się o nosicielstwie

zmutowanego genu mogącego przyczyniać się nawet w ok. 90% do wystąpienia choroby

u krewnych. Podobne wyniki podają Muszyńska i wsp. – 87% respondentek wie, że rak

piersi pojawiający się na przykład u matki, może przyczyniać się do wystąpienia tej

choroby u krewnych pierwszego stopnia [69]. Analiza badań własnych pokazała również,

że dla respondentek z Lubelszczyzny bardzo ważnym czynnikiem ryzyka, który może

wywołać nowotwór, jest przebyty rak drugiej piersi (58%), a także takie czynniki, jak:

wiek (37%), płeć (36%), rak narządu rodnego (34%) i działanie promieniowania

jonizującego (30%). Czynniki, które wg badanych mają mniejszy wpływ na ryzyko

wystąpienia nowotworu gruczołu piersiowego, to: antykoncepcja (27%), nieprawidłowa

dieta (20%), otyłość (12%), spożywanie alkoholu (12%), aborcja lub poronienia (5%),

wczesna pierwsza miesiączka (8%) i późna menopauza (4%) oraz zróżnicowanie

geograficzne (2%). W badaniach Zych i wsp. Kobiety powyżej 35. roku życia wśród

czynników mogących mieć wpływ na wystąpienie raka piersi najczęściej wymieniały: stres

(53%), okres przekwitania (50%), palenie tytoniu (49%) i zaburzenia hormonalne (42%)

[117].


Badania profilaktyczne należą do jednych z najlepszych metod wczesnego

wykrywania nowotworów piersi. Na tego rodzaju badania kobiety powinny chodzić

przynajmniej raz w roku, począwszy od 18. roku życia. Z badań własnych wynika,

że prawie połowa kobiet (45%) w wieku 20–45 lat zamieszkujących województwo

lubelskie, nie poddała się żadnym badaniom profilaktycznym, mającym na celu wczesne

wykrycie patologicznych zmian w obrębie gruczołu piersiowego. Z kolei w badaniach

Sawaryn i Krukar większość respondentek nie zadeklarowała, czy uda się na badania

przesiewowe. Prawdopodobnie spowodowane jest to tym, że większość z nas

w przypadku, gdy nie występują żadne objawy, nie widzi potrzeby kontroli, ponieważ

czuje się zdrowa [88]. Przeprowadzone badania wykazały, że respondentki jako główne

blokady działań mających na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka piersi

podawały: brak wiedzy społeczeństwa (79%), ograniczony dostęp do badań

diagnostycznych (61%) oraz brak środków materialnych (55%). Aż 39% respondentek za

jedną z przeszkód wskazało brak zaufania do lekarza. Około jedna czwarta kobiet (26%)

stwierdziła, że rak piersi ma wstydliwy charakter, dlatego też wszelkie czynności

i działania profilaktyczne mogą być przez to zahamowane.

Analiza badań własnych wykazała, że respondentki mają wiedzę na temat częstości

wykonywania samobadania piersi (75%). Część z nich uważała, że piersi należy

samodzielnie kontrolować nawet raz w tygodniu (17%). Tylko 8% respondentek wymaga

edukacji w tym zakresie, ponieważ nie zdawały sobie one sprawy z tego, jak często

powinno się badać samodzielnie piersi. Poza regularnością wykonywania samobadania

ważne jest również, by było ono przeprowadzane w odpowiednim czasie cyklu

miesiączkowego. Ponad połowa respondentek odpowiedziała, że piersi powinny być

kontrolowane tuż po menstruacji (58%). Prawie jedna trzecia kobiet stwierdziła, że termin

tego badania nie ma istotnego znaczenia (27%). Kilka osób odpowiedziało również, że

samobadanie wykonuje się przed krwawieniem miesięcznym (7%) lub w trakcie jego

trwania (3%). Respondentek przyznających się do braku wiedzy w tym zakresie było 5%.

Inne badania wykazały, że ogółem 64% Polek ma świadomość konieczności wykonywania

samobadania piersi raz w miesiącu [52]. Badania innych autorów w poszczególnych

województwach pokazują, że występuje zróżnicowanie poziomu wiedzy w określonym

regionie. Badania Kurpas i wsp. wykazały, że 45% mieszkanek gminy Ujazd


w województwie łódzkim wykonuje samobadanie piersi raz w miesiącu, natomiast

pozostałe respondentki robią to rzadziej lub nie robią tego wcale. Badane z województwa

łódzkiego posiadały mniejszą wiedzę na temat terminu wykonywania samobadania piersi

(47%) [58]. Kolejnym ważnym badaniem mającym na celu wczesne wykrycie

patologicznych zmian w obrębie piersi jest mammografia. Respondentki z województwa

lubelskiego wiedzą, na czym polega mammografia, i definiują ją jako badanie polegające

na obrazowaniu struktur piersi za pomocą zdjęć rentgenowskich (89%). W ramach badań

przesiewowych bezpłatną mammografię wykonuje się między 50, a 69 rokiem życia.

Badanie to musi być wykonywane w określonym odstępie czasu, który wg Narodowego

Funduszu Zdrowia wynosi 2 lata. Świadomość tego faktu posiadało 35% respondentek

biorących udział w badaniach własnych. W badaniach Muszyńskiej i i wsp. wiedzę tę

posiadało 84% respondentek [69]. W badaniach Zych i wsp. wiele respondentek

opowiedziało się za tym, że istnieje potrzeba i konieczność mówienia o raku piersi,

o metodach wczesnego wykrywania, o objawach i sposobach jego leczenia.

Biorąc pod uwagę opinie respondentek na temat zapotrzebowania na wiedzę w zakresie

nowotworów oraz analizę literatury i badań naukowych, można stwierdzić, że istnieje

konieczność propagowania informacji na temat raka piersi oraz upowszechniania akcji

edukacyjnych mających na celu promocję profilaktyki m.in. poprzez naukę samobadania

piersi i zachęcania do poddawania się badaniom przesiewowym.

Choroba nowotworowa traktowana jest jako wydarzenie, które istotnie oddziałuje

na życie społeczne osoby chorej i jej stosunki rodzinne. To wielkie wyzwanie dla chorego,

co może manifestować się różnorodnością postaw wobec choroby, stwarzając problemy

z przystosowaniem się do niej. Uzyskane wyniki własnych badań dowodzą, że wiek osób

zapadających na chorobę nowotworową i doświadczających towarzyszącego jej bólu ma

znaczący wpływ na akceptację choroby. Najliczniejszą grupę respondentów akceptujących

chorobę stanowiły osoby powyżej 70 roku życia (71%), natomiast osoby, które nie potrafią

zaakceptować obecności nowotworu w swoim organizmie, to pięćdziesięciolatkowie (68%

badanych). Uogólniając wyniki – chorobę akceptuje blisko 26% badanych, natomiast

pozostali nie mogą pogodzić się z diagnozą nowotworu bądź też nie potrafią określić, jaki

jest ich stosunek do choroby. Podobne wyniki, choć nieco wyższe, uzyskały w swoich

badaniach Wiraszka i Lelonek [109]. Osoby akceptujące swoją chorobę stanowiły 37%,

natomiast 63% badanych to osoby niepotrafiące pogodzić się ze swoim stanem [109].


Wsparcie w chorobie niewątpliwie wywiera znaczący wpływ na całościowe

funkcjonowanie chorego, a tym samym na jakość życia. Znajduje to odbicie zwłaszcza

w sferze psychicznej. Może zmniejszyć nasilenie objawów choroby, daje poczucie

bezpieczeństwa, jakże istotne w aspekcie jakości życia pacjenta zmagającego się z chorobą

nowotworową [109]. Wśród badanych najczęściej do grup wsparcia przynależą osoby

w wieku od 60 do 69 lat (67%). Wskaźnik ten znacząco rożni się od wskaźnika

uzyskanego w badaniach Michałowskiej-Wieczorek, gdzie przynależność do grup wsparcia

wśród przebadanych osób w podobnym wieku wynosiła jedynie 42%, w przeciwieństwie

do trzydziestolatków, którzy stanowili największą grupę (69%) [66]. Osoby mające

wielodzietne rodziny najczęściej bały się śmierci w następstwie choroby (33%).

Jeśli chodzi o bezdzietnych respondentów, to jako największe źródło lęku wskazywali oni

chorobę (71%). Wynik ten w niewielkim stopniu odbiega od rezultatów uzyskanych

w badaniach Nowickiego, w których wśród osób z nowotworem posiadających

wielodzietne rodziny chorzy, którzy bali się śmierci, stanowili 39%, natomiast wśród

bezdzietnych respondentów choroba była największym źródłem lęku dla 64% [73].

Wyniki dowodzą, że rodzina odgrywa kluczową rolę w adaptacji funkcjonalnej

osób chorych na nowotwór. Badania własne pozwalają na określenie największego źródła

wsparcia dla chorego. Kobiety znacznie częściej niż mężczyźni jako swoich powierników

wybierają rodzinę i przyjaciół (89%), natomiast 9% udaje się do poradni. Mężczyźni

częściej zaś prowadzili rozmowy z personelem medycznym (24%) bądź też nie szukali

wsparcia w trudnych chwilach (15%). Znaczenie rodziny jako głównego źródła wsparcia

dokumentuje również praca de Walden-Gałuszko, gdzie rodzinę i przyjaciół

jako największe źródło wsparcia wskazuje 85% kobiet i 62% mężczyzn – podobnie jak

w badaniach własnych [19].

Problematyka podejmowanych badań dotyczących aktualnego obszaru w naukach

o zdrowiu zawartych w prezentowanym cyklu publikacji powiązanych tematycznie

ma walory teoretyczno-poznawcze i praktyczne. Prezentowane wyniki badań wypełniają

lukę w literaturze, jaką niewątpliwie stanowi jakość życia kobiet z nowotworem piersi oraz

zapotrzebowanie na opiekę medyczna i wsparcie społeczne. Przeprowadzona analiza

literatury, wskazuje, że tematyce tej poświęcono zbyt mało uwagi w dotychczasowych

badaniach. Nowotwór piersi w Polsce stanowi drugą przyczynę zgonów wśród kobiet

w Polsce. Rocznie ponad 15 000 kobiet dowiaduje się, że ma chorobę nowotworową piersi,


z czego ponad 5000 umiera. Dotyczy to wszystkich województw w Polsce, również

województwa lubelskiego. Największa zachorowalność dotyczy kobiet między 50, a 70

rokiem życia. Znaczny wzrost zachorowań oraz otrzymane wyniki badań własnych

w zakresie profilaktyki raka piersi wskazują na ciągłą potrzebę zwiększania wiedzy

wszystkich kobiet zarówno młodych jak i w średnim wieku oraz starszych w zakresie

nowotworów piersi, samobadania piersi jak i poddawania się badaniom przesiewowym.

Uzyskane wyniki badań przyczynią się do opracowania skutecznych programów

profilaktycznych, dotyczących wczesnego wykrywania raka piersi wśród kobiet z grup

ryzyka oraz podjęcia działań edukacyjnych w zakresie zapobiegania rozwojowi tej

choroby. Tego typu postępowanie może przyczynić się do zmniejszenia wskaźników

zachorowalności i śmiertelności kobiet na raka piersi oraz pozwoli zwiększyć wiedzę

kobiet na temat zagrożeń zdrowia i życia związanego z pojawieniem się tej choroby.

W wyniku zmian zachodzących w systemie opieki zdrowotnej istnieje potrzeba

podnoszenia jakości świadczonych usług medycznych również w zakresie opieki

onkologicznej. Kluczowym elementem prawidłowo prowadzonej opieki onkologicznej jest

jej interdyscyplinarny charakter. Zarówno lekarz, pielęgniarka jak i psycholog, pracownik

socjalny, rodzina i osoba duchowna odgrywają ważną rolę w opiece interdyscyplinarnej.

Otrzymane wyniki badań mogą przyczynić się do efektywniejszego leczenia choroby

nowotworowej i poprawy jakości opieki medycznej i społecznej nad tą grupą pacjentów.

Istotnym elementem w zakresie poprawy jakości opieki onkologicznej może być

organizacja szkoleń dla kobiet z chorobą nowotworową piersi w trakcie hospitalizacji na

oddziałach onkologicznych. Celem tych szkoleń powinno być przygotowanie do zmiany

stylu życia w chorobie oraz przekazanie wiedzy na temat radzenia sobie z konsekwencjami

psychosomatycznymi i społecznymi choroby oraz podejmowanych metod leczenia.

Tego typu szkolenia mogliby prowadzić przyszli edukatorzy zdrowia przygotowani

do profilaktyki onkologicznej.

Otrzymane wyniki badań własnych mogą zostać wykorzystane przez teoretyków

i praktyków zajmującym się poprawą jakości opieki medycznej i społecznej nad pacjentem

onkologicznym. Mogą mieć również zastosowanie praktyczne w instytucjach

i organizacjach zajmujących się problemami osób chorych onkologicznie oraz mogą być

wykorzystane w opracowaniu interdyscyplinarnych programów kształcenia przyszłej

profesjonalnej kadry, zajmującej się opieką onkologiczną.


Reasumując, należy podkreślić, że współpraca interdyscyplinarna zespołu

terapeutycznego oraz podnoszenie jakości specjalistycznej opieki medycznej i społecznej

to najważniejsze zadanie w zakresie współczesnej opieki onkologicznej mające wpływ na

poprawę terapii i profilaktyki pacjentów z chorobą nowotworową piersi.


4.3.4. PIŚMIENNICTWO:

1. Andruszkiewicz A, Koźmińska A. Zachowania zdrowotne kobiet po mastektomii.

Ann Acad Med Siles. 2005; 59; s. 298-301.

2. Barański J.: Interakcja lekarz-pacjent. [W:] Zdrowie i choroba. Wybrane problemy

socjologii medycyny. Barański J. (red.), Piątkowski W. (red.). Oficyna Wydawnicza

Atut-Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe. 2002; s.158-161.

3. Bernatek-Zaguła I., Prawo pacjenta w Polsce do informacji medycznej, Toruń, 2008;

s 6,78,190.

4. Bidacha – Horodeńska M.: Metody psychologiczne. W: Malec-Milewska M., Kraj-

nik M., Wordliczka J.: Chory na nowotwór: kompendium leczenia bólu. Warszawa:

Medical Education Oficyna Wydawnicza 2013; s. 480.

5. Bogusz J., Lekarz i jego chorzy, Warszawa, 1984; s. 58.

6. Briss PA. Evidence-based. US road and public–health side of the street. Lancet 2005;

365; s. 828-830.

7. Bulsa M, Czaja-Bulsa G, Foszczyńska-Kłoda M, Rzepa T, Teichert H. Stan psy-

chiczny kobiet po mastektomii. Doniesienia z badań. Post. Psychiatr. Neurol. 2002;

1; s.55-70.

8. Burstein HJ, Winer EP. Primary care for survivors of breast cancer. N Engl J Med.

2000; 343; s.1086-1094.

9. Chachaj A, Małyszczak K, Lukas J, i wsp. Jakość życia kobiet z obrzękiem limfa-

tycznym kończyny górnej po leczeniu raka piersi. Współcz Onkol 2007; 11 (9); s.

444-448.

10. Chwałczyńska A, Woźniewski M, Rożek-Mróz K, i wsp. Jakość życia kobiet po ma-

stektomii. Wiad. Lek. 2004; 57 (5-6); s. 212-216.

11. Chwałczyńska A. Aktywność ruchowa a wiek na przykładzie kobiet po leczeniu raka

piersi. Fizjoterapia. 2007; 15 (4); s.54-59.

12. Cipora E, Pasternak K, Poźniak E. Amputacja piersi – tragedia i nadzieja. Zdr Publ.

2002; 112(supl.1); s. 148-151.

13. Czekanowski R.: Choroby gruczołu sutkowego. Menopauza. Hormonalna terapia

zastępcza. Warszawa. Wyd. Med. Borgis 2003; s. 72-236.

14. Czubalski K., Zachara A., Łempicka- Jastrzębska M.: Wyniki wstępnych badań po-

staw, opinii i zachowań lekarzy dotyczących informowania chorych na nowotwory

złośliwe o ich rozpoznaniu. Nowotwory 1992; 42; s. 261-268.


15. De Walden-Gałuszko K, Majkowicz M, Trojanowski L, Trzebiatowska I. Jakość

życia u kobiet z nowotworem gruczołu piersiowego. [W:] De Walden-Gałuszko K,

Majkowicz M (red.). Jakość życia w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo Uni-

wersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1994; s.105-112.

16. De Walden-Gałuszko K, Majkowicz M. Model oceny jakości opieki paliatywnej

realizowanej w warunkach ambulatoryjnych. Akademia Medyczna, Gdańsk 2000; s.

23-24, 27-40, 87-91.

17. De Walden-Gałuszko K. Psychologiczne następstwa leczenia chorych na nowotwo-

ry. Onkol. Pol. 1998; 1 (3-4); s.149-152.

18. De Walden-Gałuszko K. Psychoonkologia w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Le-

karskie PZWL, Warszawa 2011; s. 25.

19. De Walden-Gałuszko K. Psychospołeczne aspekty raka sutka. [W:] Jassem J. (red.)

Rak sutka. Springer PWN, Warszawa 1998; s.377-391.

20. Didkowska J, Wojciechowska U, Tarkowski W, i wsp. Nowotwory złośliwe

w Polsce w 2000 roku. Centrum Onkologii - Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie.

Krajowy Rejestr Nowotworów, Warszawa 2003; s. 75-76.

21. Dzienis P.: Zgoda pacjenta jako warunek legalności leczenia. Przegląd Sądowy

2001; nr 11-12; s.83.

22. Earle CC, Burstein HJ, Winer EP, Weeck JC. Quality of non-breast cancer health

maintenance among elderly breast cancer survivors. J Clin Oncol. 2003; 21; s. 1447-

1451.

23. Employment and unemployment (Labour Force Survey) [Internet]. Statistical Office

of the European Communities (Eurostat). 2010 [cited 2010 Jun 30]. Available from:

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

24. Engel J, Kerr J, Schlesinger-Raab A, et al. Predictors of quality of life of breast can-

cer patients. Acta Oncol 2003; 42 (7); s. 710-718.

25. Fularz A.: Moralna niedopuszczalność eutanazji. Eutanazja: perspektywa religijno-

medyczna-prawna, etyka kresu życia. Materiały z Sympozjum Ogólnopolskiego 22-

23 marca 1996; s.101.

26. Garman KS, Pieper CF, Seo P, Cohen HJ. Function in elderly cancer survivors de-

pends on comorbidities. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2003; 58; M1119-M1124.

27. Gavrilovici C., Bioethics in the world (II), Revista Romana de Bioetica, 2009, 7 (4);

s. 2

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/


28. Gordon T., Edwards W.S.: Pacjent jako partner. Instytut Wydawniczy Pax. Warsza-

wa 1999; s. 37.

29. Ganz PA, Kwan L, Stanton AL et al. Quality of life at the end of primary treatment

of breast cancer: first results from the moving beyond cancer randomized trial. J.

Natl. Cancer Inst. 2004; 96 (5); s. 376–387.

30. Gorisek B, Krajnc P, Krajnc I. Quality of life and the effect on social status among

Slovenian women after breast cancer treatment. J Int Med Res 2009; 37; s. 557–66.

31. Góralski P.: Oceny prawno-karne przedawkowania przez lekarza analgetyków (art.

150 k.k.). Prawo i Medycyna. 2003, nr 13; s. 67.

32. Grodecka-Gazdecka S, Graja T. Czynniki wpływające na jakość życia kobiet leczo-

nych z powodu raka piersi. Przegl. Ginekol. Pol. 2005; 5 (3); s. 115–120.

33. Guglielmo M, Trovato. Behavior, nutrition and lifestyle in a comprehensive health

and disease paradigm: skills and knowledge for a predictive, preventive and person-

alized medicine. EPMA J. 2012; 3; s. 8.

34. He ZY, Tong Q, Wu SG, Li FY, Lin HX, Guan XX. A comparison of quality of life

and satisfaction of women with early-stage breast cancer treated with breast conserv-

ing therapy vs. mastectomy in southern China. Support Care Cancer. 2012

Oct;20(10):2441-9. doi: 10.1007/s00520-011-1364-9. Epub 2012 Jan 12.

35. Hewitt M, Rowland JH, Yancik R. Cancer survivors in the United States: Age,

health, and disability. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2003; 58; s. 82-91.

36. Hiatt RA., Klabunde C, Breen N.: Cancer screening practices from National Health

Interview Surveys: past, present and future. J Natl Cancer Inst 2002; 94; s. 1837-

1846.

37. Howell A, Astley S, Warwick J, Stavrinos P, Sahin S, Ingham S, et al. Prevention of

breast cancer in the context of a national breast screening programme. J Intern Med.

2012; 271; s. 321–330.

38. Huziuk Z.: Przestępstwo eutanazji w kodeksie karnym z 1969. Nowe Prawo 1973; nr

111; s. 1604.

39. Irwin ML, McTiernan A, Baumgartner RN, Baumgartner KB, Bernstein L, Gilliland

FD, Ballard-Barbash R. Changes in Body Fat and Weight After a Breast Cancer Di-

agnosis: Influence of Demographic, Prognostic, and Lifestyle Factors. J Clin Oncol.

2005; 23(4); s. 774-782.


40. Jakubowska-Winecka A, Włodarczyk D. Psychologia w praktyce medycznej. Wy-

dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007; s. 54.

41. Janssens J., Vandeloo M.: Rak piersi: bezpośrednie i pośrednie czynniki ryzyka

związane z wiekiem i stylem życia. Nowotwory 2009; 3.

42. Jodba B.: Rak piersi, przyczyny, wczesne wykrywanie. Piel.Położ. 2007; 49(10); s.

13-16.

43. Johnsson A, Fornander T, Rutqvist LE, Vaez M, Alexanderson K, Olsson M. Predic-

tors of return to work ten months after primary breast cancer surgery. Acta Oncol.

2009;48(1); s. 93-8.

44. Jokiel M., Bielska-Lasota M., Kraszewska E.: Poinformowanie i zachowania zdro-

wotne kobiet dotyczące profilaktyki raka piersi w latach 1998-2002. Prz. Epidemiol.

2003; 57; s. 521-530.

45. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia te-

stów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001.

46. Juczyński Z., Radzenie sobie ze stresem spowodowanym chorobą nowotworową.

[in:] Psychoonkologia, K. de Walden – Gałuszko (ed.), Kraków 2000; s. 23-44.

47. Kenny P, King MT, Shiell A, Seymour J, Hall J, Langlands A, Boyages J. Early

stage breast cancer: costs and quality of life one year after treatment by mastectomy

or conservative surgery and radiation therapy. Breast. 2000 Feb;9(1); s. 37-44.

48. King MT, Kenny P, Shiell A, Hall J, Boyages J. Quality of life three months and one

year after first treatment for early stage breast cancer: influence of treatment and pa-

tient characteristics. Qual Life Res. 2000;9(7); s. 789-800.

49. Kłapa Z, Ogórek-Tęcza B, Jacek M. Zachowania zdrowotne kobiet w profilaktyce

raka piersi i szyjki macicy w środowisku miejskim i wiejskim. Med Og 2007; 13; s.

329-336.

50. Kodeks Etyki Lekarskiej – uchwalony przez Światowe Stowarzyszenie Lekarzy w

1949 roku.

51. Krajewski R.: Przestępstwo eutanazji w kodeksie karnym z 1997. Prokuratura i Pra-

wo 2005; nr 2; s. 65.

52. Krakuska M, Stanisławek A, Tomczykowski J, et al. Zaburzenia funkcjonowania

pacjentów onkologicznych leczonych cytostatykami. Psychoonkologia 2001; 8; s.

19–23.


53. Kruk J. Jedzenie owoców i warzyw a ryzyko raka piersi. Wspolcz Onkol. 2006; 10:

5; s. 224-230.

54. Krychowska-Ćwikła A, Dmoch-Gajzlerska E. Rak piersi. Położ. Nauka Prakt. 2009;

2; s. 18-23.

55. Krzakowski M., Kawecki A.: Nowotwory złośliwe. Postępowanie wielodyscyplinar-

ne. Leczenie systemowe, chirurgia, radioterapia. Wyd. Czelej Lublin 2013; s. 97-

141.

56. Krzakowski M.: Onkologia kliniczna Tom II. Wyd. Med. Borgis. Warszawa 2006; s.

1001-1006.

57. Krzyżanowski D, i wsp. Psychologiczny aspekt jakości życia pacjentów

w terminalnej fazie choroby nowotworowej. Pol. Med. Rodz. 2004; 6 (1); s. 187-194.

58. Kurpas D, Trusz A, Steciwko A. Wiedza pacjentek na temat profilaktyki raka piersi.

Fam. Med. Prim. Care Rev 2006; 8; s. 670-673.

59. Lissowska J.: Wybrane nowotwory narządów płciowych u kobiet. Rak piersi. W:

Niemiec T.(red.): Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15-49 lat. Polska

2006. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju. Warszawa 2007; s. 132-134.

60. Litwiniuk M, Łojko-Dankowska A. Rak piersi u kobiet w podeszłym wieku. Onkol.

Pol 2000; 3 (3); s. 157-161.

61. Łamanie praw pacjentów, Komunikat z badań (Violation of Patients’ Rights, Rese-

arch Announcement), Zdrowie Publiczne 1997, Supplement II, VII; s. 23-35.

62. Majkowicz M, Chojnacka-Szawłowska G. Metodologiczne problemy badania jakości

życia. W: de Walden-Gałuszko K, Majkowicz M. Jakość życia w chorobie nowotwo-

rowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1994; s. 65-84.

63. Marczewski K.: Dokąd prowadzi spirala eutanazji. [W:] Notatki do ćwiczeń z etyki

medycznej. Praca zbiorowa. Marczewski K. (red.). PWZN Print 6 Sp. z o.o. 2003; s.

121.

64. Meyza J. Jakość życia w chorobie nowotworowej. Centrum Onkologii Instytutu im.

Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 1997; s. 46-58.

65. Michałowska K., Informowanie pacjenta w polskim prawie medycznym, Prawo i

Medycyna 2003, 13; s. 107.

66. Michałowska-Wieczorek I. Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową.

Psychoonkologia 2006; 10; s. 51-56.

67. Mika KA. Po odjęciu piersi. PZWL, Warszawa 2005; s. 123.


68. Mor V, Malin M, Allen S. Age differences in the psychosocial problems encountered

by breast cancer patients. J Nat Cancer Inst Monographs 1994; 15; s. 191-196.

69. Muszyńska A, Mastalerz-Migas A, Brona A i wsp. Stan wiedzy polskich kobiet na

temat profilaktyki raka piersi. Fam Med. Prim Care Rev 2006; 8; s. 708-710.

70. Muszyńska A, Mastalerz-Migas A, Jawiarczyk A i wsp. Czynniki zwiększające ry-

zyko wystąpienia raka piersi – czy możemy je modyfikować? Fam Med Prim Care

Rev 2006; 8; s. 711-714.

71. Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych, realizowany przez

Narodowy Fundusz Zdrowia.

http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=b3&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0&mt=&m

y=247&ma=5225 (dostęp 2012.04.06).

72. Nowicki A, Kwasińska E, Rzepka K, Walentowicz M, Grabiec M. [The impact of

illness on the emotional life of women united in "the amazons" clubs after breast

cancer surgery]. Ann. Acad Med. Stetin. 2009;55(3); s. 81-5.

73. Nowicki A, Rządkowska B. Depresja i lęk u chorych z nowotworami złośliwymi.

Współczesna Onkol. 2005; 9; s. 396-403.

74. Oeffinger KC, Hudson MM. Long-term complications following childhood and ado-

lescent cancer: Foundations for providing risk-based health care for survivors. CA

Cancer J Clin. 2004; 54; s. 208-236.

75. Omachel – Świątnicka B, Nowoczesne metody wykrywania raka piersi. Biospołecz-

ne skutki mastektomii. Poznań 2001; s. 15 – 17.

76. Pawlicki M.: Błędy w diagnostyce i leczeniu raka sutka. Rak piersi – nowe nadzieje i

możliwości leczenia. Wyd. α-medica Press Bielsko-Biała 2011; s. 133-137.

77. Petersson LM, Wennman-Larsen A, Nilsson M, Olsson M, Alexanderson K. Work

situation and sickness absence in the initial period after breast cancer surgery. Acta

Oncol. 2011 Feb;50(2); s. 282-8.

78. Pierzchała RP, Pasz-Walczak G, Jeziorski A. Nowe czynniki rokownicze w raku

piersi. Współcz. Onkol 2004; 8 ( 9); s. 429-343.

79. Pięta B., Chmaj-Wierzchowska K., Opala T.: Life style and risk of development of

breast and ovarian cancer. Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2012;

Vol 19; No 3; s. 379-384.

80. Pitea M. Cojocaru D, Oprea L., Ethical Aspects of informal payments in the

healthcare system, Revista Romana de Bioetica 2014, 12 (4); s. 164.

http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=b3&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0&mt=&my=247&ma=5225

http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=b3&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0&mt=&my=247&ma=5225


81. Piotrowski J.: Rak piersi. [W:] Kozakiewicz B. (red.). Onkologia kliniczna. Wybrane

zagadnienia. Wyd. Borgis. Warszawa 2004.

82. Poborski W., Tomiczek A., Kozaczka A. i in.: Opóźnienia w rozpoczęciu leczenia u

chorych z guzami piersi – analiza przyczyn. Współczesna Onkologia 1998; 4; s. 25-

28.

83. Prażmowska B., Puto G., Huras H.: Czynniki wpływające na częstość wykonywania

badania mammograficznego. Med. Og. 2010; 16(4); s. 474-484.

84. Pryce J, Munir F, Haslam C. Cancer survivorship and work: Symptoms, supervisor

response, co-worker disclosure and work adjustment. J Occup. Rehabil. 2007;/17; s.

83-92.

85. Ridan T, Ślęczkowska J, Sobota M, Ochałek K. Ocena profilaktyki raka piersi oraz

jakości życia w opinii kobiet po jednostronnej mastektomii zrzeszonych w klubach

amazonek. Zdr. Publ. 2011; 211 (1); s. 32-36.

86. Safjan M., Kilka aspektów prawnych odpowiedzialności lekarskiej, Polski Przegląd

Radiologiczny 1996, Nesterowicz M., Prawo medyczne, Toruń 2007: 119; Kubiak

R., Prawo medyczne, 2014: 258; that is Journal of Laws of 2005 No. 226, item 194,

as amended.

87. Sagen A, Kåresen R, Risberg MA. Physical activity for the affected limb and arm

lymphedema after breast cancer surgery. A prospective, randomized controlled trial

with two years follow-up. Acta Oncol. 2009; 48(8); s. 1102-1110.

88. Sawaryn D, Krukar D. Wiedza młodych kobiet na temat czynników ryzyka i profi-

laktyki raka piersi. Nowa Med. 2010; 4; s. 119-124.

89. Sęk H. Znaczenie zachowań zdrowotnych w psychoonkologii. In: de Walden-

Gałuszko K. Psychoonkologia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000; s. .7-

22.

90. Sęk H.: Rola wsparcia społecznego w sytuacji kryzysowej. [W:] Kubacka-Jasicka D.,

Lipowska-Teutsch A. (red.): Oblicza kryzysu psychologicznego i pracy interwencyj-

nej. Kraków Wyd. ALL 1997; s. 159-169.

91. Skórzyńska H, Rudnicka-Drożak E, Pacian A, Zych B. Prophylaxis of breast cancer

among women over 35. Ann Univ Mariae Curie-Sklodowska [Med]. 2004; 59 (1); s.

474–480.

92. Smith RA., Cokkinides V., Eyre HJ.: American Cancer Society Guidelines for the

Early Detection of Cancer 2006; CA Cancer J Clin 2006; 56; s. 11-25.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19863217


93. Smolec B, Śniarowska M. Psychospołeczne uwarunkowanie jakości życia po ma-

stektomii. Ku lepszemu funkcjonowaniu w zdrowiu i chorobie. AWF. Wrocław,

1998; s. 445–450.

94. Spaczyński M., Nowak-Markwitz E., Kędzia W.: Cervical cancer screening in Po-

land and worldwide.Ginekol. Pol. 2007; 78(5); s. 354-360.

95. Specht MC, Borgen PI, Fey J, Zhang Z, Sclafani L. Personal health behaviors in

women who have undergone risk-reducing mastectomy. Am J Surg. 2004; 188(4); s.

448-449.

96. Stachyra J, Domagała W. Patologia – znaczy słowo o chorobie. Kraków 2005. T II.

s.1035 – 1056.

97. Stańko M. Arteterapia jako metoda profesjonalnej pomocy chorym na nowotwory.

Współczesna Onkol. 2008; 12; s. 148-152.

98. Stępień RB. Uwarunkowania społeczno-demograficzne poziomu lęku i depresji u

kobiet po radykalnym leczeniu chirurgicznym raka piersi – mastektomii. Probl. Piel

2007; 15 (1); s. 20-25.

99. Szeroczyńska M.: Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie. Kraków 2000;

s. 34.

100. Ślubowska M, Ślubowski T. Problemy psychosocjalne w raku piersi. Psychoonkolo-

gia 2008; 1; s. 14-25.

101. Ślusarska T., Stosunki społeczne w środowisku pacjentów szpitalnych, Szpitalnic-

two polskie 1982, 26 (3); s. 79.

102. Śniarowska M, Smolec B. Jakościowa analiza urazu po mastektomii. Biospołeczne

skutki mastektomii. AWF. Poznań, 1997; s. 73–77.

103. Taranowicz I. Zachowania w zdrowiu i chorobie. In: Barański J. Zdrowie i choroba.

Wybrane problemy socjologii medycyny. ATUT, Wrocław 2002; s. 63-74.

104. Taskila T, Lindbohm ML. Factors affecting cancer survivors’ employment and work

ability. Acta Oncol. 2007;/46; s. /446 -51.

105. Tchórzewska H, Niwińska A, Nagadowska M, i wsp. Wpływ zachowawczego lecze-

nia raka piersi na fizyczny, psychiczny i seksualny obraz kobiety – ocena pacjentek.

II Ogólnopolska Konferencja „Diagnostyka i Leczenie Raka Piersi” Warszawa – Fa-

lenty 22-24 marca 2001; s. 44.

106. The Act of 06.09.2001 on access to public information (Journal of Laws No. 112,

item 1198, as amended)

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Borgen%20PI%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=15474447

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Fey%20J%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=15474447

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Zhang%20Z%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=15474447

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15474447



5. Wykaz innych prac związanych z tematem osiągnięcia naukowego

1. Pacian A., Janiec E., Ferenc W., Chruściel P., Suszyńska K.: Ocena jakości

opieki medycznej wśród kobiet po mastektomii z bólem onkologicznym.

W: Społeczne i zdrowotne uwarunkowania promocji zdrowia. Red. nauk. Maciąg

D., Cichońska M. Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości Ostrowiec

Świętokrzyski, 2014r., s. 83-95.

KBN/MNiSW 3

2. Pacian A., Pacian J., Kowalska M.: Wsparcie dla kobiet po mastektomii

w przepisach prawa polskiego. W: Współczesne zagrożenia psychospołecznego

funkcjonowania człowieka. Pod red. Barbary Kałdon, Ireny Kurlak. Ostrowiec

Świętokrzyski, WSBiP, 2010 r., s. 79-86.

KBN/MNiSW 3

3. Pacian A., Chruściel P., Pacian J., Zboina B.: Jakość życia kobiet po mastektomii.

W: Wybrane zagadnienia z edukacji zdrowotnej. Pod red. Macieja Juszczyka.

Kielce, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Li-

pińskiego, 2010 r., s. 349-360.

KBN/MNiSW 3


6. Wykaz doniesień zjazdowych związanych z tematem osiągnięcia naukowego

1. TERESA KULIK, ANNA PACIAN, JOLANTA PACIAN, AGNIESZKA J.

KOWALSKA, BOŻENA ZBOINA, MARIOLA JANISZEWSKA-GRZYB, HANNA

SKÓRZYŃSKA, DOROTA ŻOŁNIERCZUK-KIELISZEK. Medyczne, prawne i etyczne

aspekty przekazywania niepomyślnej diagnozy pacjentkom z podejrzeniem nowotworu

piersi. (The medical, legal and ethical aspects passing on the unsuccessful diagnosis the

patients with suspicion of tumour breast.). W: Międzynarodowa Konferencja Naukowa :

Europejski wymiar kształcenia i praktyki zawodowej pielęgniarek i położnych. Lublin, 15-

17 października 2009. Streszcz. s. 84-85.

2. TERESA KULIK, ANNA PACIAN, JOLANTA PACIAN, AGNIESZKA KOWALSKA,

HANNA SKÓRZYŃSKA, MARIOLA JANISZEWSKA-GRZYB, BOŻENA ZBOINA.

Aspekty przekazywania niepomyślnej diagnozy pacjentkom z podejrzeniem nowotworu

piersi. (Aspects of conveying an unfavourable diagnosis to patients who are suspected to

have breast cancer.). W: Zdrowie publiczne w działalności Państwowej Inspekcji

Sanitarnej: Międzynarodowej III Konferencji Naukowej. Międzyzdroje, 23-25

października 2009. Streszczenie s. 133-136.

3. ANNA PACIAN, PAWEŁ CHRUŚCIEL, MARIOLA JANISZEWSKA, HANNA

SKÓRZYŃSKA, AGATA STEFANOWICZ, DOROTA ŻOŁNIERCZUK-KIELISZEK,

MARIUSZ GONIEWICZ. Jakość życia kobiet po mastektomii. (Women's quality of life

after mastectomy.). W: Międzynarodowa Konferencja Naukowa: Dni medycyny społecznej

i zdrowia publicznego: Między profilaktyką a medycyną kliniczną. Bydgoszcz, 15-17

września 2010. Streszczenie. Probl. Hig. Epidemiol. 2010 t. 91 nr 3 supl. 1 s. k-56.

4. ANNA PACIAN, E. CYRAN, JOLANTA PACIAN, MIROSŁAW JAROSZ, AGATA

STEFANOWICZ, P. KRÓL, W. BAJOREK. Zachowania zdrowotne kobiet po

mastektomii. (Health-related behaviour of women after mastectomy.). W:

Międzynarodowe Forum "Zdrowie i Długowieczność". Kielce, 20-22 maja 2010 r.

Streszczenie. s. 178-179.

http://bpp.umlub.pl/bpp/wydawnictwo_zwarte/56621/
























http://bpp.umlub.pl/bpp/wydawnictwo_ciagle/61205/




















5. ANNA PACIAN, JOLANTA PACIAN, M. KOWALSKA. Wsparcie dla kobiet po

mastektomii w przepisach prawa polskiego. (Support for women after mastectomy

according to the Polish low.) W: Międzynarodowa Konferencja Naukowa. „Bioetyka w

praktyce medycznej" Lublin, 5-6 lutego 2010r. Streszczenia Bioetyka 2010 t. 1 z s. . 1 35-

36.

6. TERESA B. KULIK, ANNA PACIAN, AGNIESZKA J. KOWALSKA, JOLANTA

PACIAN, B. ZBOINA, MARIOLA JANISZEWSKA, DOROTA ŻOŁNIERCZUK-

KIELISZEK, HANNA SKÓRZYŃSKA. Zapotrzebowanie pacjentek z nowotworem piersi

na informację medyczną. (Demand for medical information among patients suffering from

breast cancer.) W: Międzynarodowe Forum "Zdrowie i Długowieczność". Kielce, 20-22

maja 2010 r. Streszczenie. s. 162-164.

7. TERESA B. KULIK, ANNA PACIAN, AGNIESZKA J. KOWALSKA, JOLANTA

PACIAN, MIROSŁAW J. JAROSZ, JAROSŁAW J. SAK. Respektowanie prawa pacjenta

do informacji medycznej jako element profesjonalnej relacji lekarz-pacjent. (Respecting

patients' rights to medical information as an element of the professional physician-patient

relationship.) W: Międzynarodowa Konferencja Naukowa: Dni medycyny społecznej

i zdrowia publicznego : między profilaktyką a medycyną kliniczną. Bydgoszcz, 15-17

września 2010. Streszczenie Probl. Hig. Epidemiol. 2010 t. 91 nr 3 supl. 1 s. k-13.

8. ANNA PACIAN, TERESA BERNADETTA KULIK, JOLANTA PACIAN, WIOLETA

ZAKRZEWSKA, HANNA SKÓRZYŃSKA, DOROTA ŻOŁNIERCZUK-KIELISZEK,

MARIOLA JANISZEWSKA. Ocena satysfakcji z życia kobiet po mastektomii. W: Dni

medycyny społecznej i zdrowia publicznego. Wyrównywanie różnic w zdrowiu

społeczeństw. Siedlce 2011. Streszcz, [b. Pag.].

9. ANNA PACIAN, TERESA B. KULIK, JOLANTA PACIAN, B. ZBOINA, HANNA

SKÓRZYŃSKA, AGATA STEFANOWICZ, PIOTR FLIEGER, MARIOLA

JANISZEWSKA. Ocena leczenia bólu u kobiet po mastektomii. W: Dni Medycyny

Społecznej i Zdrowia Publicznego – Zielona Góra 2012 „Polska 2012 – priorytety zdrowia

publicznego”. Pod red. Tomasz Gajewski, Agnieszka Janiak-Osajca, Irena Woźniak.

[Zielona Góra, 24-26.05.2012. Zielona Góra 2012, Lubuska Wyższa Szkoła Zdrowia

Publicznego, 978-83-934349-5-4.Streszczenie s. 50.
















































Documents

ZAŁĄCZNIK NR 2 · AUTOREFERAT . Katedra Zdrowia Publicznego . Wydział Nauk o Zdrowiu. Uniwersytet Medyczny w Lublinie . Lublin 2015. Dr n. med. Anna Beata Pacian Anna Beata Pacian,