Dr Dorota Pikuła

Zakład Żywienia Roślin

i Nawożenia

IUNG-PIB w Puławach

Ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego, w tym azotanami w aspekcie

wejścia w życie ustawy ,,Prawo wodne”

Falenty, 14 grudnia 2017 r.

Zakres i założenia zasad dobrych praktyk rolniczych

Rozdział 4

Ochrona wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze

źródeł rolniczych

Art. 103. 1. Minister właściwy do spraw rolnictwa w porozumieniu z ministrem

właściwym do spraw gospodarki wodnej oraz po uzyskaniu opinii ministra właściwego

do spraw rybołówstwa, biorąc pod uwagę wymagania, o których mowa w art. 102 ust.

1, opracuje zbiór zaleceń dobrej praktyki rolniczej do dobrowolnego stosowania.

2. Zbiór zaleceń dobrej praktyki rolniczej obejmuje co najmniej wskazówki

dotyczące:

1) okresów, kiedy rolnicze wykorzystanie nawozu jest niewłaściwe;

2) rolniczego wykorzystania nawozów w terenie o dużym nachyleniu;

3) rolniczego wykorzystania nawozów na gruntach zamarzniętych, zalanych wodą,

nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem;

4) warunków rolniczego wykorzystania nawozów w pobliżu cieków naturalnych,

zbiorników wodnych, kanałów i rowów;

5) pojemności i konstrukcji miejsc do przechowywania odchodów zwierzęcych oraz

odcieków z przechowywanych materiałów roślinnych, takich jak kiszonka;

6) procedur rolniczego wykorzystania, w tym dawek i równomierności rozprowadzania

nawozów, które zapewniają utrzymanie strat substancji odżywczych do wody na

dopuszczalnym poziomie.

Prawo Wodne

W rolnictwie podstawową jednostką organizacyjno-produkcyjną

jest gospodarstwo (przepływ dużych ilości składników mineralnych, w

jego granicach i na zewnątrz gospodarstwa).

Gospodarstwo jest zatem traktowane jako istotne punktowe źródło

zanieczyszczenia wód.

Biorąc pod uwagę wynikające z tego zagrożenia ważne są dwa

pierwiastki: azot i fosfor!

- bardzo ważnymi składnikami w produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie,

- ich nieracjonalne stosowanie przyczynia się w znacznym stopniu do emisji

azotu i fosforu.

Ocenia się, że 62% ładunku związanego azotu oraz 54% ładunku

fosforu odprowadzanego z Polski do Morza Bałtyckiego pochodzi bezpośrednio

lub pośrednio z produkcji rolniczej.

Dbałość o jakość wód gruntowych poprzez racjonalne zarządzanie

składnikami pokarmowymi na poziomie gospodarstwa rolnego ma zasadnicze

znaczenie w redukcji emisji zanieczyszczeń związkami biogennymi do wód.

Schemat przychodów i strat azotu przemieszczanego do wód

wg. Buckmana i Bradego

Schemat przychodów i strat fosforu przemieszczanego do wód

wg. Buckmana i Bradego

W odniesieniu do ograniczenia eutrofizacji Polska wdraża m.in.

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej.

-propozycja granicznych zawartości fosforu w glebach i azotu

mineralnego

Założenie: przyjmuje się, że na glebach zaliczonych do klas

zawartości najwyższych obu pierwiastków może wystąpić zagrożenie

środowiskowe strat azotu i fosforu i stosowanie nawozów zawierających

te składniki na tych glebach powinno odbywać się z odpowiednio

korygowane, a nawet zaniechane.

Krytyczne środowiskowe zawartości N w glebie

•ze względu na dynamikę przemian związków azotu, ustalenie

krytycznych zawartości jest trudne,

•na glebach zaliczonych do klas zawartości Nmin najwyższych może

wystąpić zagrożenie środowiskowe strat azotu i stosowanie nawozów

zawierających azot na tych glebach powinno odbywać się z niezwykle

dużą ostrożnością,

• dla pól nawożonych regularnie wysokimi dawkami nawozami

naturalnych polecane jest opracowanie planu nawozowego w

gospodarstwie uwzględniającego bilans azotu i fosforu,

• wskazane jest ponadto aby jesienią wykonać oceny wielkości zasobu

pozostającego po wegetacji roślin azotu azotanowego w warstwie 0-90

cm gleby (pomiar sumarycznej zawartości N-NO3 w trzech warstwach

głębokości gleby 0-30, 30-60 i 60-90cm)

Liczby graniczne zawartości azotu stwarzające ryzyko

zanieczyszczenia wód

Rekomenduje się aby górne wartości zasobu azotanów w glebach

stwierdzane jesienią wg klas składu granulometrycznego nie

przekraczały znacząco następujących wartości dla gleb:

• bardzo lekkich i lekkich: 75 kg N-NO3/ha;

• średnich: 80 kg N-NO3/ha;

ciężkich: 90 kg N-NO3/ha;

Dla podanych zasobów granicznych (badania własne IUNG) średnie

straty azotu podczas zimy na ogół nie przekraczały 30 kg N/ha.

Liczby graniczne zawartości fosforu stwarzające ryzyko

zanieczyszczenia wód

Rekomenduje się w odniesieniu do fosforu ze względów

środowiskowych nie zwiększanie zasobności powyżej zasobności

średniej (powyżej 15 mg P2O5/100g gleby).

Zaleca się zaniechać na glebach powyżej 40 mg P2O5/100/g gleby

stosowania nawozów zawierających aktywny fosfor tzn. naturalnych

nawozów oraz rozpuszczalnych w wodzie mineralnych nawozów

fosforowych (tj. superfosfatów, fosforanu amonu i nawozów

wieloskładnikowych typu polifoska), a także stosowania środków

poprawiających właściwości gleby zawierających w swoim składzie

znaczące ilości rozpuszczalnych fosforanów.

Ogólne zasady stosowania nawozów

Zawierających N

-Nawozy naturalne i środki poprawiające właściwości gleby

zawierające azot należy stosować zgodnie z przyjętymi zasadami i

ograniczeniami– tzn. nie więcej niż 170 kg N/ha rocznie wnoszone pod

postacią nawozów naturalnych oraz innych nośników azotu (jak np.

pofermenty z biogazowni, inne odpady z biomasy zawierające azot).

-Inne ograniczenia w zakresie nawozów naturalnych dotyczą

sposobu oraz czasu ich aplikacji zostały ujęte w dalszych częściach

kodeksu.

-Średnie roczne wielkości produkcji nawozów naturalnych i

koncentrację zawartego w nich azotu podane w załączniku nr 7 do

Programu działań.

- Maksymalne dawki nawozów azotowych dla upraw w plonie głównym

w N w kg/ha składnika działającego podane w załączniku nr 9 do

Programu działań.

Ogólne zasady stosowania nawozów

Zawierających P

-nie zaleca się stosowania nawozów zawierających fosfor na zapas

-na glebach charakteryzujących się bardzo niską i niską zasobnością

form przyswajalnych P nie jest wskazane zbyt radykalne zwiększanie

zasobności gleby w fosfor poprzez stosowanie wysokich dawek

nawozów mineralnych

- zaleca się proces rozłożyć na wiele lat i stosować umiarkowanie

wysokie dodatki fosforu ponad potrzeby pokarmowe roślin, tzn.łączna

dawka fosforu w tych warunkach nie powinna przekraczać 1½

wyliczonych potrzeb pokarmowych planowanej rośliny uprawnej.

Ważne! Wzbogacanie gleby w fosfor przyswajalny nie powinno

wyprzedzać regulacji odczynu gleby (znacząca poprawa

zasobności gleby w fosfor przyswajalny po uregulowaniu odczynu

gleby kwaśnej).

Okresy kiedy rolnicze wykorzystanie nawozów jest niewłaściwe:

1) Zabrania się stosowania nawozów na glebach zamarzniętych,

zalanych wodą, nasyconych wodą, pokrytych śniegiem, np. po

powodziach, okresowych podtopieniach oraz po wiosennych roztopach.

2) Za glebę zamarzniętą nie uznaje się gleby, która rozmarza co

najmniej powierzchniowo w ciągu dnia.

3) Dopuszcza się jedynie nawożenie nawozami naturalnymi stawów

wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb.

Rolnicze wykorzystanie nawozów na terenie o dużym

nachyleniu

- Na polach o dużym nachyleniu stosowanie wszelkich nawozów jest

związane z dużym ryzykiem strat!

-W warunkach wąskich pól usytuowanych dłuższą granicą wzdłuż spadku

terenu (duża ilość bruzd i kierunek uprawy sprzyjają nasileniu erozji gleb,

co równa się także stratom składników pokarmowych).

- Nasilenie spływów powierzchniowych rośnie wraz ze stopniem

nachylenia pól i jest szczególnie wysokie podczas wiosennych roztopów i

ulewnych deszczy (stosowanie w tych warunkach zrównoważonego

nawożenia jest szczególnie uzasadnione).

- W bezpośrednim sąsiedztwie wód powierzchniowych na terenach o

dużym nachyleniu należy unikać stosowania wszelkich nawozów.

Nawożenie azotem

Pola o nachyleniu 7-10%

•Należy uwzględniać ogólne przyjęte ograniczenia w zakresie stosowania

nawozów naturalnych (tzn. łączna dawka N w tych nawozach nie większa od

170 kg N/ha rocznie).

•Nawozy te należy bezwzględnie wymieszać z glebą za pomocą odpowiednich

aplikatorów (w przypadku gnojowicy) lub przyorać po zastosowaniu (w

przypadku obornika).

•Dopuszcza się możliwość stosowania pogłównego gnojowicy jednak w

terminach, gdy jest już zawansowana wegetacja rośliny uprawnej stwarzająca

szansę szybkiego okrycia zastosowanego nawozu rozrastającym się łanem.

• Dawki N w nawozach mineralnych powyżej poziomu 60 kg/ha zaleca się

dzielić, a w dawkach podzielonych nie jest wskazane aby stosować więcej niż

60 kg N/ha jednorazowo, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej

dawki przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 10 dni.

Pola o nachyleniu powyżej 10%

•Należy uwzględniać ogólne przyjęte ograniczenia w zakresie

stosowania nawozów naturalnych. Nawozy te należy bezwzględnie

wymieszać z glebą za pomocą odpowiednich aplikatorów (w przypadku

gnojowicy) lub przyorać zaraz po zastosowaniu (w przypadku

obornika).

• Dawki N w nawozach mineralnych powyżej 60 kg/ha należy dzielić,

jednorazowo w dawkach podzielonych nie stosować więcej niż 50 kg

N/ha, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej dawki

przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 15 dni.

Nawożenie fosforem

Zalecenia ogólne:

Wskazane jest aby pola o widocznym nachyleniu powyżej 7%:

1) zostały objęte systematyczną kontrolą zasobności gleb w fosfor

przyswajalny a nawożenie było uzależnione od wyceny gleby (klas zasobności

gleby) i dostosowane do aktualnych potrzeb pokarmowych roślin uprawnych

wg zaleceń szczegółowych.

2) były nawożone nawozami naturalnymi oraz nawozami mineralnymi

zawierającymi fosfor aktywny, rozpuszczalny w wodzie (superfosfaty, fosforan

amonu i nawozy wieloskładnikowe typu polifoska) jedynie wiosną bezpośrednio

przed siewem roślin.

3) były nawożone jesienią (jeżeli istnieje taka potrzeba, przed siewem ozimin i

na użytkach zielonych) nawozami mineralnymi o ograniczonej rozpuszczalności

(mielone fosforyty, nie w pełni rozłożone fosforyty, lub inne nawozy fosforowe

rozpuszczalne w kwasach mineralnych lub w kwasie cytrynowym).

Nawożenie fosforem

Zalecenia szczegółowe:

Pola o nachyleniu 7-10%

-w zakresie niskiej i bardzo niskiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny

sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie

powinny przekraczać 120% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin

uprawnych tzn. 36 kg P/ha lub 80 kg P2O5/ha;

-w zakresie średniej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne

dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać

90% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. ok. 27 kg P/ha lub

62 kg P2O5/ha;

-w zakresie wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny roczne dawki

fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać 50%

wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. 15 kg P/ha lub 35 kg

P2O5/ha;

- w zakresie bardzo wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny roczne

dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych ograniczyć do minimum

tzn.: do tzw. nawożenia startowego (7 kg P/ha lub 16 kg P2O5/ha), a nawożenia

naturalnego należy zaniechać co najmniej przez okres trzech lat, po tym okresie

skontrolować zasobność gleby i postępować wg powyższego wzorca.

Rekomenduje się aby na polach o nachyleniu 7-10% nie zwiększać

zasobności gleby w fosfor powyżej 12 mg P2O5/100g gleby

Pola o nachyleniu powyżej 10%

-w zakresie niskiej i bardzo niskiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny

sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie

powinny przekraczać 100% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin

tzn. 30 kg P/ha lub 69 kg P2O5/ha;

- w zakresie średniej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne

dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać

70% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. ok. 20 kg P/ha lub

46 kg P2O5/ha;

- w zakresie wysokiej i bardzo wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny

należy roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych ograniczyć do minimum

tzn.: do tzw. nawożenia startowego (5 kg P/ha lub 11 kg P2O5/ha) a nawożenia

naturalnego należy zaniechać co najmniej przez okres trzech lat, po tym okresie

skontrolować zasobność gleby i postępować wg powyższego wzorca.

Rekomenduje się aby na polach o nachyleniu powyżej 10% pól nie

zwiększać zasobności gleby w fosfor przyswajalny powyżej 10 mg

P2O5/100g gleby

Warunki rolniczego wykorzystania nawozów w pobliżu cieków

naturalnych, zbiorników wodnych, kanałów i rowów.

-W pobliżu cieków naturalnych, zbiorników wodnych, kanałów i rowów

oraz na terenach, na których stwierdza się okresowe wylewy wód i

podtopienia spowodowane ulewnymi deszczami lub roztopami wiosennymi

(z rzek zbiorników naturalnych, sztucznych, kanałów lub rowów) wskazane

jest ograniczenie intensywności stosowania nawozów, głównie nadmiernej

w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin aplikacji nawozów naturalnych

oraz innych środków poprawiających właściwości gleby zawierających

duży ładunek azotu i fosforu.

-W przypadku nawozów mineralnych należy je stosować uzupełniająco,

jedynie wówczas gdy zachodzi taka potrzeba wynikająca z zaleceń

nawozowych.

- Wszystkie nawozy i środki poprawiające właściwości gleby należy

stosować gdy gleba osiągnie już odpowiedni stan wilgotności.

Bezwzględnie niewskazane jest stosowanie tych środków nawozowych na

gleby podtopione lub w stanie pełnego wysycenia wodą.

Wskazane jest aby wszystkie zabiegi uprawowe oraz stosowanie

nawozów naturalnych, mineralnych i innych środków poprawiających

właściwości gleby wykonywać zachowując bezpieczną odległość od

zbiorników wodnych, naturalnych cieków oraz rowów i kanałów wodnych.

Rekomenduje się utrzymanie strefy ochronnej (nienawożonej) co

najmniej 1/2 szerokości roboczej używanych rozsiewaczy do nawozów,

wozów asenizacyjnych lub rozrzutników obornika. Zgodnie z prawem

strefy ochronne wynoszą 20 m szerokości

Odległości, dotyczące zakazu stosowania nawozów

Na gruntach rolnych od brzegu:

Rodzaj

nawozów

jezior i zbiorników

wodnych

o powierzchni

do 50 ha

cieków

naturalny

ch

rowów z wyłączeniem

rowów o szerokości do 5 m

liczonej na górnej krawędzi

brzegu rowu

kanałów

Nawozy z

wyłączeniem

gnojowicy

5 m 5 m 5 m 5 m

Gnojowica 10 m 10 m 10 m 10 m

Na gruntach rolnych od:

Rodzaj

nawozów

brzegu jezior i zbiorników

wodnych o powierzchni powyżej

50 ha

ujęć wody, jeżeli nie

ustanowiono strefy

ochronnej

na podstawie przepisów

ustawy

– Prawo wodne

obszarów

morskiego pasa

nadbrzeżnego

Wszystkie

rodzaje

nawozów

20 m 20 m 20 m

W zależności od technologii stosowania nawozów dopuszcza się

następujące odstępstwa:

a) Jeżeli stosowanie nawozów odbywa się przy pomocy urządzeń

aplikujących je bezpośrednio do gleby odległości zamieszczone w

tabeli mogą zostać zmniejszone o połowę:

b) Jeżeli pełna dawka nawozów podzielona jest na co najmniej

trzy równe dawki odległości zamieszczone w tabeli mogą zostać

zmniejszone o połowę;

-nawożenie azotem powinno być zrównoważone tzn. dostosowane do potrzeb

pokarmowych roślin uprawnych przy uwzględnieniu realnych warunków

poziomu ich plonowania (bieżąca kontrola przebiegu pogody w czasie

wegetacji),

-rozłożone w możliwie długim okresie czasu (przez stosowanie podzielonych

dawek),

-dawki N w nawozach mineralnych powyżej poziomu 60 kg/ha zaleca się

dzielić,

-w dawkach podzielonych nie jest wskazane stosować więcej niż 60 kg N/ha

jednorazowo, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej dawki

zastosowanej przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 10 dni

Ograniczenia ilościowe dotyczące azotu

- wskazana jest systematyczna kontrola zasobności gleb w fosfor przyswajalny.

- stosowanie nawozów naturalnych i mineralnych powinno być uzależnione od

wyceny gleby (klasy zasobności gleby) i dostosowane do aktualnych potrzeb

pokarmowych roślin uprawnych.

-nie poleca się stosowania tego składnika na zapas ani nie jest wskazane zbyt

radykalne zwiększanie zasobności gleb charakteryzujących się niską

zasobnością form przyswajalnych poprzez stosowanie nawozów zawierających

fosfor aktywny, rozpuszczalny w wodzie

Zaleca się na takich glebach:

- stosowanie trudniej rozpuszczalnych nawozów fosforowych np.

rozpuszczalnych w kwasie cytrynowym lub rozpuszczalnych w kwasach

mineralnych.

- bezwzględnie uregulować odczyn gleby przez ich systematyczne

wapnowanie =większa przyswajalność fosforu

- stosować zalecenia szczegółowe jak podano wyżej

Ograniczenia ilościowe dotyczące fosforu

Terminy i warunki dozwolonego stosowania nawozów

Do nawożenia gleb i roślin można stosować tylko nawozy dopuszczone do

obrotu- znajdujące się w oficjalnym wykazie nawozów oraz nawozy naturalne

pochodzenia rolniczego.

Na glebach nieuprawianych, w tym na ugorach zabrania się przez cały

rok nawożenia. Dopuszcza się jedynie zastosowanie nawozów jesienią

przed planowanym zakończeniem odłogowania.

Rodzaj gruntów

Nawozy z wyłączeniem nawozów azotowych

mineralnych Nawozy azotowe

mineralne

stałe płynne

Grunty orne 1 marca –

30 listopada

1 marca –

31 października 1)

1 marca –

31 października 1), 2)

Grunty orne na terenie

wydzielonych gmin

wymienionych

w załączniku nr 2

5 marca –

15 listopada

5 marca –

20 października 1)

Grunty orne na terenie

wydzielonych gmin

wymienionych

w załączniku nr 3

15 lutego –

30 listopada

15 lutego –

15 listopada

Uprawy trwałe

1 marca –

30 listopada

1 marca –

20 listopada

1 marca –

30 września Uprawy wieloletnie

Trwałe użytki zielone

Gleby odłogowane nie stosuje się nawożenia przez cały rok 3)

Objaśnienia: 1) dopuszcza się zastosowanie nawozów od dnia 15 lutego, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki: grunty, na których

ma zostać zastosowany nawóz nie są zamarznięte, nie są pokryte śniegiem lub wodą, nie są nasycone wodą; 2) termin 31 października nie dotyczy producentów buraków, kukurydzy, którzy zawarli umowę kontraktacyjną na dostawę po 31

października buraków i kukurydzy. Dla nich jesienny termin graniczny stosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do

6 % z przyoranymi resztkami pożniwnymi to 30 listopada. Umowę kontrakcyjną lub dowód dostawy buraków, kukurydzy,

potwierdzające uprawnienia do zastosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do 6 % po 31 października, należy

przechowywać przez 3 lata licząc od dnia dostawy buraków, kukurydzy, która nastąpiła po 31 października. 3) dopuszcza się zastosowanie nawozów jesienią przed planowanym zakończeniem odłogowania.

•Terminów wskazanych w tabeli 2. nie stosuje się do nawożenia upraw pod osłonami oraz upraw kontenerowych.

Ustalanie dawek nawozów naturalnych

Dopuszczalną ilość określonego rodzaju nawozów naturalnych

wytwarzanych w gospodarstwie i ilość azotu w tych nawozach należy obliczyć

na podstawie stanów średniorocznych zwierząt wyznaczonych zgodnie z

załącznikiem nr 5 do Programu działań i średniej produkcji nawozów oraz

koncentracji azotu podanych w załączniku nr 7 do Programu działań.

dopuszczalna dawka nawozu naturalnego = 170 kg N/ha : zawartość

N kg/t lub kg/m3*

gdzie:

*zawartość N kg/t lub kg/m3 można przyjąć z załącznika nr 7 Programu działań lub

wyników aktualnej analizy składu nawozu naturalnego

Dawki nawozów naturalnych należy korygować według

zawartości w nich tak zwanego azotu działającego.

Azot działający wykazuje takie samo działanie nawozowe jak azot

nawozów mineralnych. Przy przeliczaniu azotu całkowitego nawozów

naturalnych, podanego w załączniku, na azot działający należy

posługiwać się wzorem poniżej:

Azot działający = azot całkowity x równoważnik nawozowy*

Źródło azotu Termin stosowania

jesień wiosna

Obornik

Bydło 0,35 0,40

Świnie 0,40 0,45

Drób nieśny 0,40 0,45

Drób rzeźny 0,45 0,50

Pozostałe przeżuwacze, konie, zwierzęta futerkowe roślinożerne 0,30 0,35

Dowolny obornik w drugim roku po zastosowaniu 0,15

Gnojowica/pomiot/odchody

Bydło 0,50 0,60

Świnie 0,60 0,70

Drób nieśny – pomiot podsuszany/nie 0,45/0,65 0,50/0,75

Zwierzęta futerkowe mięsożerne 0,65 0,75

Pozostałe przeżuwacze, zwierzęta futerkowe roślinożerne 0,45 0,55

Gnojówka

Bydło 0,55 0,75

Świnie 0,65 0,80

Drób nieśny 0,65 0,80

Drób rzeźny 0,65 0,80

Pozostałe przeżuwacze, konie, zwierzęta futerkowe roślinożerne 0,45 0,55

Frakcja stała po separacji gnojowicy

Bydło 0,20 0,25

Świnie 0,25 0,30

Frakcja ciekła po separacji gnojowicy

Bydło 0,70 0,80

Świnie 0,75 0,85

Inne

Produkt biogazowy płynny 0,60 0,7

Produkt biogazowy stały 0,3 0,4

Kompost 0,30

Równoważniki nawozowe azotu z różnych źródeł w zależności od terminu stosowania

Rodzaj

przedplonu

Bobowate

w czystym siewie

Bobowate

w mieszankach

z trawami lub zbożami

Przyorane

liście roślin

korzeniowych

plon

główny międzyplon

plon

główny międzyplon

25 kg Zmniejszenie

dawki N pod

roślinę następczą

30 kg 15 kg 20 kg 10 kg

Korekta dawki N:

Obliczoną dawkę N pod rośliny uprawiane po przedplonach lub międzyplonach bobowatych należy

pomniejszyć

Zmniejszenie dawki N pod roślinę następczą.

Na słomę (nie więcej niż 30 kg N/ha, o ile stanowisko przeznaczone jest pod zasiew ozimin).

Jeżeli ilość nawozów naturalnych, wyprodukowanych w gospodarstwie, przeliczonych na azot całkowity,

przekracza 170 kg azotu na l ha, wskazuje to na nadmiar produkcji spowodowany za dużą obsadą

inwentarza.

Rolnik może w tym przypadku zmniejszyć obsadę inwentarza, albo zawrzeć umowę z innymi

rolnikami na odbiór nadwyżkowych ilości nawozów naturalnych.

W przypadku zbywania nawozów naturalnych do obliczenia ilości nawozów naturalnych wytwarzanych w

gospodarstwie i przeznaczonych do zbycia oraz ilości azotu w tych nawozach zobowiązany jest zbywający.

Ustalanie dawek fosforu pochodzącego z nawozów

naturalnych

Zawartość fosforu w nawozach naturalnych i organicznych

powstających w gospodarstwie można określić precyzyjnie na podstawie

analiz ich składu chemicznego.

Dawki nawozów naturalnych wyznacza się przede wszystkim w

oparciu o zawartość w nich azotu, co wynika bezpośrednio z regulacji

prawnych, stąd dla potrzeb bilansowania fosforu, dawki tego składnika

określa się na podstawie ilości stosowanego nawozu oraz stężenia

fosforu w nawozie.

Przeciętna zawartość fosforu (P2O5) w nawozach naturalnych w zależności

od gęstości (Jadczyszyn, 2013)

Rodzaj nawozu Zawartość w masie nawozu

Fosfor (P2O5)

Gnojowica bydlęca gęsta 0,20

Gnojowica bydlęca średnia 0,12

Gnojowica bydlęca rzadka 0,05

Gnojowica świńska gęsta 0,30

Gnojowica świńska średnia 0,20

Gnojowica świńska rzadka 0,10

Gnojówka bydlęca dobra 0,00

Gnojówka bydlęca średnia 0,00

Gnojówka świńska dobra 0,00

Gnojówka świńska średnia 0,00

Obornik bydlęcy 0,28

Obornik koński 0,28

Obornik mieszany 0,30

Obornik owczy 0,30

Obornik świński 0,30

Przykłady obliczeń:

Obliczenie składnika działającego z nawozu naturalnego wykonujemy

w następujący sposób: ustalamy dawkę nawozu, np. 35 m3 gnojowicy

świńskiej gęstej stosowanej wiosną; z nawozem dostarczamy 154

kg/ha N (35 x 4,4) i po 105 kg/ha P2O5 (35 x 3,0); stosując przeliczniki z

tabeli powyżej obliczamy, że w pierwszym roku zadziała: 92,4 kg N

(154 × 0,6), 73,5 kg P2O5 (105 × 0,7);

w drugim roku azot już nie będzie działał, za to do wykorzystania

pozostanie 10,5 kg fosforu (105 × 0,1).

Ilości fosforu i wnoszone w dawce obornika bydlęcego odpowiadającej

170 kg/ha N oblicza się następująco:

35 t/ha × 3 kg P2O5 = 105 kg/ha P2O5

Ustalanie dawek nawozów mineralnych

Nawozy azotowe mineralne

•Dawki nawozów mineralnych azotowych należy wyliczyć za pomocą

następującego wzoru:

• dawka Nmin. = potrzeby pokarmowe roślin* – Σ N z innych źródeł** x

równoważnik nawozowy

*Potrzeby pokarmowe roślin jest to ilość azotu pobierana z

osiągalnym w gospodarstwie plonem, tj. plon [t/ha] x pobranie

jednostkowe azotu [kg N/t]

Zalecane dawki nawozów azotowych można zmniejszyć odpowiednio

po zastosowaniu:

obornika - o 15 kg/N ha, gnojowicy bydlęcej – o 17 kg N/ha, gnojowicy

świńskiej – o 20 kg N/ha, gnojówki – o 20 kg N/ha.

Pobranie jednostkowe zgodne z załącznikiem nr 8 Programu działań

Podział dawek nawozów azotowych mineralnych

- w uprawie zbóż ozimych należy stosować system trzydawkowy.

- w regionach, o dużej częstotliwości występowania susz zaleca się stosować

system dwudawkowy, przy czym pierwsza dawka powinna stanowić około 60-

70% całkowitej zaplanowanej dawki nawozów.

Zgodnie z systemem trzydawkowym, pierwsza dawka nawozów ma

pokryć zapotrzebowanie roślin w stosunku do azotu do fazy strzelania w źdźbło

(stadium pierwszego lub drugiego kolanka), bardzo duże zapotrzebowanie na

azot, co minimalizuje ryzyko rozpraszania nie wykorzystanego przez rośliny

składnika poza strefę systemu korzeniowego.

Dwie kolejne dawki, aplikowane w późniejszych fazach rozwojowych

powinny być odpowiednio mniejsze, stosownie do zmniejszającego się

zapotrzebowania na azot.

- w uprawach zbóż jarych całkowitą dawkę azotu dzieli się na dwie części, w

stosunku 60:40.

Pierwszą dawkę należy zastosować przed siewem i dobrze wymieszać z

glebą.

Druga, powinna być aplikowana w okresie od pełni krzewienia do fazy

ukazania się liścia flagowego. W przypadku małych dawek, poniżej 70 kg N/ha

całą dawkę nawozów azotowych należy zastosować przed siewem.

Zaleca się dodatkowo stosowanie nawozów azotowych w terminach

bezpośrednio poprzedzających krytyczne fazy rozwojowe zwiększa

efektywność wykorzystania azotu z nawozów, ograniczając równocześnie

rozpraszanie tego składnika do środowiska.

Roślina I dawka II dawka III dawka

Zboża ozime przed ruszeniem

wegetacji wiosną

faza strzelania w

źdźbło początek kłoszenia

Zboża jare przedsiewnie faza strzelania w

źdźbło początek kłoszenia

Kukurydza przedsiewnie do wysokości roślin

ok. 30 cm -

Ziemniaki

średniopóźne i

późne

przed sadzeniem początek wschodów -

Buraki przedsiewnie po przerywce lub

w fazie 4-6 liści -

Rzepak przed ruszeniem

wegetacji wiosną faza rozety początek pąkowania

Trawy, motylkowate i

ich mieszanki w

roku siewu

przedsiewnie po I pokosie

Trawy, motylkowate i

ich mieszanki w

latach pełnego

użytkowania

przed ruszeniem

wegetacji wiosną po I pokosie po II pokosie

Terminy stosowania mineralnych nawozów azotowych, z podziałem na dawki

cząstkowe pod poszczególne rośliny uprawy polowej (Jadczyszyn i in. 2013)

Krytyczne fazy rozwojowe podstawowych gatunków roślin uprawy

polowej (Grzebisz, 2008)

Roślina Fazy krytyczne Fazy

w skali BBCH

Zboża

1) krzewienie

2) początek strzelania w źdźbło

3) koniec strzelania w źdźbło

25-29

31-32

37-51

Rzepak

1) pełnia budowy rozety /początek

wzrostu wydłużeniowego

2) pąkowanie

30-31

50-51

Ziemniaki 1) 20-30% zakrytych międzyrzędzi

2) początek tworzenia bulw

32-33

40-41

Buraki cukrowe 1) 2./3. para liści

2) 60 dni od wschodów; początek lipca

14-15

41-43

Strączkowe, groch 1) Początek wzrostu wydłużeniowego

2) Początek kwitnienia

30-31

61-62

Dawki nawozów mineralnych fosforowych

Potrzeby pokarmowe roślin należy ustalać zgodnie z uzyskiwanym realnie

plonem roślin, możliwego do osiągnięcia na danym polu. Następnie należy

określić potrzeby nawożenia fosforem, które wynikają z modyfikacji potrzeb

pokarmowych roślin uwzględniających zawartość przyswajalnych form tego

składnika w glebie.

Potrzebny nawozowe należy określać na podstawie zasobności gleby w fosfor

oznaczony metoda Egnera-Riehma

Gleby

Zawartość P2O5 w glebie w mg/100 gleby

bardzo

niska niska średnia wysoka

bardzo

wysoka

Mineralne do 5,0 5,1-10,0 10,1-15,0 15,1-20,0 od 20,1

Węglanowe do 5,0 5,1-10,0 10,1-20,0 20,1-40,0 od 40,1

Zasady aplikacji nawozów

-Nawozy mineralne i naturalne należy stosować równomiernie na całej

powierzchni pola w sposób wykluczający nawożenie pól i upraw do tego nie

przeznaczonych.

-Nawozy mineralne w postaci stałej należy stosować przy użyciu rozsiewaczy i

siewników nawozowych lub ręcznie z tym, że w bezpośrednim sąsiedztwie stref

ochronnych źródeł i ujęć wody oraz zbiorników i cieków wodnych można je

stosować tylko ręcznie.

-Nawozy mineralne w formie płynnej należy stosować przy użyciu specjalnych

rozlewaczy lub opryskiwaczy wyposażonych w belki polowe z końcówkami lub

wężami rozlewowymi

-Nawozy naturalne należy bezwzględnie wymieszać z glebą za pomocą

odpowiednich aplikatorów (w przypadku gnojowicy) lub przyorać po

zastosowaniu (w przypadku obornika),

-zalecana doglebowa technika aplikacji nawozów (iniekcje doglebowe) niemal

całkowicie eliminuje np. straty P wywołane erozją powierzchniową (na drodze

zmywów powierzchniowych i erozji wietrznej fosforu osadzonego na cząstkach

gleby),

-należy unikać stosowania nawozów w okresach, w których zaaplikowany

składnik nie może być pobrany przez rośliny oraz nie stosowanie nawozów na

glebę mokrą lub w okresach spodziewanych intensywnych opadów bądź

bezpośrednio po nich (unikanie „okresów ryzyka”),

-w przypadku azotu stosowanie tak zwanych późnych dawek azotu, wiąże się

zawsze z ryzykiem nagromadzenia azotanów w glebie, a następnie ich

wymywania do wód gruntowych. Nawożenie to jest uzasadnione tylko w uprawie

roślin, które ze względów technologicznych powinny zawierać dużo białka (zboża

jakościowe),

-nawozy mineralne azotowe zaleca się stosować w okresach bezpośrednio

poprzedzających maksymalne zapotrzebowanie roślin na składniki

pokarmowe. Dawkę nawozów azotowych zaleca się koniecznie podzielić na

kilka części, z których większą stosuje się podczas wegetacji roślin

(pogłównie) oraz uwzględnić szybkość działania mineralnych nawozów

azotowych

-zaleca się uregulowanie odczynu gleby poprzez stosowanie regularnego

minimalnego wapnowania, co zwiększa przyswajalność P i minimalizuje

ryzyko jego strat.

Odczyn gleby jest czynnikiem warunkującym dostępność fosforu dla roślin,

optymalny zakres pH to ok. 6,5–7,2, natomiast już w warunkach lekkiego

zakwaszenia (pH poniżej 6,5) znacznie zmniejsza się przyswajalność fosforu,

zwiększając prawdopodobieństwo emisji z gleby do wód.