Zakres wiedzy i umiejętności obowiązujący uczniów technikum w klasach objętych nową podstawą programową

(w tym wiedza i umiejętności z zakresu gimnazjum – III etap kształcenia)

STAROŻYTNOŚĆ -

ANTYK GRECKO – RZYMSKI

1. Obowiązuje dobra znajomość treści i problematyki utworów:„Iliada” Homera* ( inwokacja, fragment pojedynku Achillesa z Hektorem ), „Mitologia” J. Parandowskiego *( mit o powstaniu świata, mit o Prometeuszu, mit o Syzyfie, mit o wojnie trojańskiej, mit o rodzie Labdakidów, o Odyseuszu ), „Król Edyp” Sofoklesa, „Wybudowałem pomnik”, „Do Leukonoe”, „Do Postuma” Horacego. 2. Co oznacza łacińska sentencja: carpe diem, non omnis moriar, exegi monumentum, 3. O kim mowa? Kim są? ( według wzorów: a) Wyłonił się z Chaosu, małżonek Gai, ojciec Kronosa………………………………………………….. b) Dionizos to……………………………………………………………………………………………………………………….)

Gaja, Uranos, Eros, Kronos, Reja, Okeanos, Hestia, Demeter, Hades, Posejdon, Hera, Zeus, Atena, Artemida, Apollo, Hermes, Afrodyta, Dionizos, Herakles, Ares, Hefajstos, Hebe, Orfeusz, Eurydyka, Achilles, Hektor, Agamemnon, Menelaos, Helena, Parys, Priam, Kasandra, Patroklos, Odyseusz, Penelopa, Antygona, Ismena, Eteokles, Polinejkes, Hajmon, Kreon, Terezjasz, Jokasta, Edyp, Prometeusz, Syzyf, Tezeusz, Narcyz;

Safona, Anakreont, Tyrteusz, Teokryt, Wergiliusz, Horacy, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Sokrates, Arystoteles, Platon, Epikur, Zenon z Kition.

4. Archetypy, najstarsze wzory postaw, zachowań, doznań ludzkich: Edyp, Syzyf, Prometeusz, Ikar, Odyseusz, Penelopa, Niobe, Narcyz. 5. Przenośne znaczenie związków frazeologicznych:

stajnia Augiasza, puszka Pandory, męki Tantala, paniczny strach, argusowe oko, pod egidą, syzyfowa praca, iść po nitce do kłębka, wpaść w objęcia Morfeusza, ikarowy lot, wpaść w ekstazę, stoicki spokój, koń trojański, róg obfitości, pięta Achillesa.

6. Zastosowanie związków frazeologicznych w zdaniu ( zastąpienie części zdania lub uzupełnienie go znanym związkiem frazeologicznym ). 7. Znajomość pojęć:

prolog, parodos, epeisodion, stasimon, kommos, exodos;

orchestra, ekspozycja, perypetia, koturn, fatum, katharsis, hamatria, wina tragiczna, mimesis, rola chóru, trzy jedności;

aojd, epos, inwokacja, patos, kalos kagathos, heros, mit, epitet stały, porównanie homeryckie, narrator w posie, podział mitów;

filozofia, etyka, estetyka, retoryka, horacjanizm, liryka, anakreontyk, klasycyzm, epigramat, idylla, plejada, poezja tyrtejska;

topos, archetyp, sacrum, profanum.

stoicyzm, epikureizm.

8. Cechy tragedii i dramatu antycznego na przykładzie „Króla Edypa” Sofoklesa. Geneza teatru antycznego. 9. Twórczość Horacego – tematyka, odbicie koncepcji filozoficznych, toposy. 10. Analiza fragmentów „Iliady” pod kątem środków stylistycznych. 11. Cechy eposu antycznego na przykładzie „Iliady” .

12. Znane pary: Odys i Penelopa; Parys i Helena ; Eurydyka i Orfeusz; Antygona i Hajmon; Edyp i Jokasta. UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

BIBLIA 1. Dobra znajomość treści , problematyki podanych fragmentów Biblii i ich interpretacja: - Opowieść o powstaniu świata i człowieka*, Hymn o miłości św. Pawła*, O miłosiernym Samarytaninie* (lub inna przypowieść ewangeliczna), Psalmy ( 6 i 144 ), Ks. Hioba (fr.), Pieśń nad Pieśniami (fr.), Apokalipsa (fr.) 2. Wiadomości ogólne o Biblii: pochodzenie, budowa, nazwy, języki, czas powstania, księgi biblijne, gatunki biblijne,

tłumaczenia, nazwy tłumaczeń. 3. Związki frazeologiczne mające źródło w Biblii ( wskazanie dokładnie źródła, podanie znaczenia przenośnego w

języku polskim, zastosowanie w zdaniu ): zakazany owoc, manna z nieba, szatańska pokusa, raj utracony, grzech pierworodny, arka przymierza, plagi egipskie, ziemia obiecana, wieża Babel, egipskie ciemności, ofiara Abrahama, zamienić się w słup soli, Sodoma i Gomora, czarna owca, hiobowa wieść, kainowe piętno, umycie rąk, rzeź niewiniątek, miłosierny Samarytanin, niewierny Tomasz, syn marnotrawny, wdowi grosz, judaszowe srebrniki, salomonowy wyrok, łono Abrahama.

4. Słynne postaci biblijne: Noe, Abraham, Józef, Mojżesz, Dawid, Goliat, Salomon, Kain i Abel, Samson, Izaak,

Hiob, Jezus, Łazarz, Jan Chrzciciel, Maria, Maria Magdalena, Piłat, Piotr, Paweł, Tomasz, Judasz, ewangeliści. 5. Symbole biblijne, archetypy, toposy: potop, tęcza, arka, baranek, czterej jeźdźcy, bestia, siedmiogłowy smok,

Babilon, Nowa Jeruzalem, siedem pieczęci, Hiob, Salomon, Kain, Herod, Judasz, homo viator. 6. Język, styl biblijny: paralelizm, zdania krótkie, współrzędnie złożone, zwykle rozpoczynane spójnikiem itd.,

wizyjność, symboliczność, hiperbolizacja, fragmentaryczność itd. , stylizacja biblijna. 7. Pojęcia: Wulgata, Tora, werset, testament, ewangelia, diaspora, prorok, apostoł, apokalipsa, kosmogonia,

monoteizm, eschatologia, Dekalog, hymn, przypowieść, psalm ( oraz pojęcia wynikające z w/w zagadnień ). UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

- ŚREDNIOWIECZE - Obowiązuje znajomość: 1. dat: 476 r., 966 r., 1000 r., 1025 r., 1410 r., 1453 r., 1492 r. 2. nazwy epoki.

3. treści i problematyki następujących tekstów: a) „Bogurodzica” , b) „Posłuchajcie, bracia miła”, c) „Kwiatki św. Franciszka” (fr.) , d) „Dzieje Tristana i Izoldy” (fr.) , e) „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią ”(fr.), f) „Pieśń o Roladzie”(fr.)*

4. postaci: św. Wojciech, św. Jerzy, św. Franciszek, św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, Roland, Karol Wielki, król Artur, Tristan, Izolda, Polikarp. 5. zagadnień z historii sztuki ( architektura, malarstwo ): cechy stylu romańskiego i gotyckiego ; typowe tematy malarstwa i rzeźby średniowiecznej ( deesis, pieta, danse macabre, Stabat Mater Dolorosa ). 6. zwrotów łacińskich: memento mori, ars moriendi, carmen patrium oraz wymienionych wyżej. 7. terminów: teocentryzm, uniwersalizm, krucjata, hierarchia, pareneza, hagiografia, apokryf, pieśń o czynach, etos, trubadur ,archaizm, alegoria. 8. scholastyki średniowiecznej: augustynizm, tomizm, franciszkanizm. 9. wzorów osobowych: rycerza, ascety, władcy. 10. obrazu śmierci i ars moriendi. 11. gatunków średniowiecznych: pieśń religijna, plankt, dialog średniowieczny, epos rycerski. 12. zagadnień z języka: pochodzenie i rozwój języka polskiego, najdawniejsze zabytki języka polskiego, związki frazeologiczne ( np. podjąć rękawicę, zachować się po rycersku, kruszyć kopie o coś, z podniesioną przyłbicą, polegać jak na Zawiszy ); analiza językowa „Bogurodzicy”. UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

- RENESANS - OBOWIĄZUJE: I. DOBRA ZNAJOMOŚĆ TREŚCI NASTĘPUJĄCYCH TEKSTÓW: 1. Pico della Mirandolla, O godności człowieka 2. J. Kochanowski: Niezwykłym i nie leda piórem… Czego chcesz od nas, Panie, Pieśń o spustoszeniu Podola, Nie porzucaj nadzieje…, Do gór i lasów, o żywocie ludzkim i inne fraszki*, Tren V*, VII*, VIII*, IX, X, XI, Psalm 8 3. T. Morus, Utopia II. DOBRA ZNAJOMOŚĆ FAKTÓW HISTORYCZNYCH: odkrycia i wynalazki ( także odkrycia geograficzne – patrz: podręcznik ), czasy panowania ostatnich Jagiellonów, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, rozwój uniwersytetów europejskich ( także Akademii Krakowskiej ), powstanie oficyn drukarskich, wpływy kultury włoskiej ( zasługi Bony Sforzy ) . Czas trwania epoki. III. ZNAJOMOŚĆ POJĘĆ PODSTAWOWYCH DLA EPOKI: renesans, humanizm ( także homocentryzm, antropocentryzm ), reformacja ( arianizm, kalwinizm , luteranizm ), racjonalizm, klasycyzm ( nurt literacki epoki ). IV. ZNAJOMOŚĆ POSTACI: Zygmunt Stary, Zygmunt August, Bona Sforza, Mikołaj Kopernik, Krzysztof Kolumb, Mirandolla, Tomas Morus, Michał Anioł, Rafael Santi, Leonardo da Vinci, Marcin Luter, Jan Kalwin. V. ZNAJOMOŚĆ: 1. MAKSYM RENESANSOWYCH : „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”, „Człowiek jest kowalem swojego losu”, „Człowiek jest miarą wszechrzeczy” oraz pojęć: „Ad fontem”, Deux artifex, Deus creator, poeta doctus, utopia. VI. ZNAJOMOŚĆ POJĘĆ Z TEORII LITERATURY: 1. Znajomość gatunków literackich: fraszka, pieśń, tren, psalm, hymn. 2. Znajomość środków stylistycznych: przenośnia ( antropomorfizacja ), epitet, porównanie, anafora, apostrofa, przerzutnia, paralelizm składniowy, puenta, symbolizm, strofika J. Kochanowskiego. VII. ZNAJOMOŚĆ TOPOSÓW: arkadii ziemiańskiej, świata jako teatru, losu ludzkiego ( Fortuny ), poety – ptaka, lipy czarnoleskiej VIII. OKREŚLENIE POSTAWY FILOZOFICZNEJ PODMIOTU LIRYCZNEGO jednego z tekstów Kochanowskiego. UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

- BAROK - 1. Obowiązuje dobra znajomość treści i problematyki następujących tekstów: a) M. Sęp-Szarzyński, Sonet I, II, IV, V b) J. Ch. Pasek, Pamiętniki ( fragmenty ) c) W. Szekspir, Makbet. d) Miquel Cervantes, Don Kichot (fr.) 2. Czas trwania epoki, znaczenie nazwy. 3. Znajomość malarzy barokowych. 4. Kim byli: B. Pascal, G. Bruno, Galileusz, I. Loyola, Zygmunt III Waza, Jan III Sobieski, Rembrandt, Rubens, J. S. Bach oraz wymienieni w punkcie 1 . 5. Ważniejsze wojny w wieku XVII: polsko-szwedzkie, polsko-tureckie, z Moskwą. 6. Znajomość podstawowych terminów: koncept, konceptyzm, marinizm, sarmatyzm, kontrreformacja. 7. Barokowa koncepcja Boga, świata, człowieka. ( UWAGA! Twoim zadaniem będzie analiza i interpretacja konkretnego tekstu poetyckiego pod kątem wyżej wymienionych zagadnień ). 8. Znajomość toposów barokowych: życia jako teatru, marności( vanitas). ( UWAGA! Twoim zadaniem będzie odczytanie toposu z konkretnego, dołączonego do testu, tekstu poetyckiego ). 9. Znajomość idei i symboli vanitatywnych w poezji i malarstwie. 10. Znajomość środków stylistycznych charakterystycznych dla baroku: anafory, retoryka wyliczenia, kontrast, antyteza, oksymoron, inwersja składniowa, przerzutnia, paradoks. ( UWAGA! Wyżej wymienione środki stylistyczne będziesz musiał znaleźć i określić ich funkcje w konkretnym tekście ). 11. Znajomość ideologii szlacheckiej XVII wieku – sarmatyzmu. 12. Znajomość pojęć: ksenofobia, megalomania narodowa i stanowa, anarchia, wybujały indywidualizm, warcholstwo, zaściankowość, pieniactwo, dewocja, mesjanizm sarmacki, przedmurze chrześcijaństwa, makaronizmy. 13. Ogólna znajomość kultury sarmackiej: strój narodowy, dwór szlachecki, portret trumienny. UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

- OŚWIECENIE - O B O W I Ą Z U J E ZNAJOMOŚĆ: 1. treści i problematyki omawianych utworów literackich wraz z umiejętnością ich analizy i interpretacji: - I. Krasicki, satyra Pijaństwo i Do króla, wybór bajek* - F. Karpiński, Do Justyny… 2. ram czasowych epoki ( Polska, Europa ), pochodzenia nazwy; 3. sytuacji w Polsce w omawianym okresie i ważnych wydarzeń historycznych (m. in.: Sejm Wielki, uchwalenie KONSTYTUCJI 3 MAJA, rozbiory ) – z datami; 4. ważnych przedsięwzięć społecznych i kulturalnych czasów stanisławowskich ( np. w dziedzinie czasopiśmiennictwa, szkolnictwa- patrz: podręcznik s.179 -180 ); 5. postaci: Stanisław August Poniatowski, Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Ignacy Krasicki, Franciszek Karpiński, Wojciech Bogusławski, Julian Ursyn Niemcewicz, Józef Wybicki, Canaletto, Jan Jakub Rousseau, Jonathan Swift, Denis Diderot, Molier, John Locke, Wolter, Kartezjusz. 6. pojęć: racjonalizm, empiryzm, sensualizm, ateizm, deizm, libertynizm, krytycyzm, utylitaryzm, encyklopedyści, bigoteria, dewocja; 7. gatunków: bajka, satyra, sielanka; 8. prądów literackich oświecenia: klasycyzm, sentymentalizm; UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

- ROMANTYZM - I. OBOWIĄZUJE: dobra znajomość treści i problematyki następujących utworów: • J. W. Goethe, Cierpienia młodego Wertera; • A. Mickiewicz:

a) Oda do młodości: b) Romantyczność: Lilie: c) Wybór sonetów (np. Stepy akermańskie, Burza, Widok gór ze stepów Kozłowa. Droga nad przepaścią... ); d) III część Dziadów: e) Pan Tadeusz: f) II część Dziadów* g) IV część Dziadów (fr.)

• J. Słowacki. Kordian; Grób Agamemnona (fragmenty); liryki ( Testament mój i/lub Smutno mi Boże ): • C.K. Norwid, wybór liryki np. Bema pamięci żałobny rapsod: Coś Ty Atenom zrobił Sokratesie.

A.Fredro, Zemsta* W kontekście wymienionych utworów należy umieć omówić następujące zagadnienia:

Różnorodność krajobrazu romantycznego ( step. morze, góry. Wschód- -Sybir, Orient), sposoby jego przedstawienia i funkcje w konkretnych utworach;

Bohater romantyczny -jego cechy i wcielenia literackie;

Rola natury w poznanych utworach romantycznych;

Tragizm romantyczny;

Rosja i Rosjanie w wybranych utworach literackich;

Miłość romantyczna;

Oda do młodości" A. Mickiewicza jako utwór o młodych i do młodych;

Na przykładzie konkretnej ballady wyjaśnij, co to jest ballada, jakie są jej cechy gatunkowe;

Udowodnij, że III część „Dziadów" A. Mickiewicza to dramat romantyczny;

Konrad jako bohater romantyczny;

Idea mesjanizmu w III części „Dziadów" A. Mickiewicza;

Obraz i ocena społeczeństwa polskiego w III części „Dziadów" A. Mickiewicza;

Heroiczna klęska Kordiana - przedstaw losy bohatera dramatu Juliusza Słowackiego i wyjaśnij, na czym polega jego ewolucja;

Udowodnij, że A. Mickiewicz idealizuje „kraj lat dziecinnych" w „Panu Tadeuszu";

Ewolucja ideowa Jacka Soplicy;

Obraz szlachty polskiej i jej tycia w „Panu Tadeuszu" A. Mickiewicza;

Dlaczego Werter popełnił samobójstwo? Odpowiedz na pytanie odwołując się do historii głównego bohatera powieści epistolarnej J. W. Goethego;

Życie i twórczość A. Mickiewicza. 2. znajomość czasu trwania epoki, znaczenia nazwy. 3. znajomość kontekstu społeczno-politycznego epoki ( Wielka Rewolucja Francuska, powstania: listopadowe, styczniowe i ich konsekwencje. Wiosna Ludów, rola Napoleona w polityce i kulturze. Towarzystwo Filaretów i Filomatów. 4. znajomość postaci: F. Chopin. S. Moniuszko, L. van Beethoven, E. Delacroix. A. Fredro. Napoleon oraz wymienionych w punkcie 1. 5. znajomość pojęć: romantyzm, okres „burzy i naporu", werteryzm, synkretyzm, mistycyzm, tragizm romantyczny, martyrologia, prometeizm, mesjanizm, winkelriedyzm, irracjonalizm, orientalizm, ludowość, wieszcz. 6. znajomość gatunków literackich: powieść epistolarna, dramat romantyczny, ballada romantyczna, sonet, epopeja narodowa. 7. znajomość losów poznanych bohaterów: ( Werter, Pielgrzym, Gustaw-Konrad, Kordian, Jacek Soplica- nowy typ bohatera romantycznego ) i typowych cech bohatera romantycznego - w odwołaniu do konkretnych przykładów (młody, artysta, indywidualista, buntownik, patriota, konspirator, samotny, nieszczęśliwie zakochany, egocentryk, nadwrażliwy, przeżywa „ból istnienia", przechodzi metamorfozę, pielgrzym, podróżnik, wędrowiec i inne). UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

- POZYTYWIZM -

I. OBOWIAZUJE: 1. dobra znajomość treści i problematyki następujących utworów:

B. Prus, Lalka;

H. Sienkiewicz, wybrana powieść historyczna (Potop/Krzyżacy/ Quo vadis)*

F. Dostojewski, Zbrodnia i kara.

W kontekście wymienionych utworów należy umieć omówić następujące zagadnienia:

Czas i miejsce akcji Lalki B. Prusa.

Obraz Warszawy w Lalce B. Prusa.

Dzieje Wokulskiego i ocena postaci.

Topos teatru-świata w Lalce B. Prusa.

Rodzaje narracji w Lalce B. Prusa.

Przedstaw warstwy społeczne i narodowe w Lalce B. Prusa.

Idealiści w Lalce B. Prusa.

Zbrodnia i kara jako studium zbrodniarza.

Zbrodnia i kara jako powieść psychologiczna.

Petersburg jako bohater literacki.

Wpływ Sonii na Raskolnikowa.

Podział ludzi na zwykłych i niezwykłych według Raskolnikowa.

Interpretacja tytułów: Lalka, Zbrodnia i kara.

Obraz Żydów w literaturze pozytywistycznej.

Postaci kobiece w zwierciadle pozytywistycznym.

Topos miasta w literaturze pozytywistycznej.

2. znajomość czasu trwania epoki, znaczenie nazwy. 3. znajomość kontekstu społeczno-politycznego epoki (powstanie styczniowe, represje popowstaniowe). 4. znajomość postaci: A. Comte, J. Mill, Ch. Spencer, K. Darwin, E. Zola, A. Gierymski, A. Grottger, J. Chełmoński oraz wymienionych w punkcie I. 5. znajomość pojęć: pozytywizm, praca u podstaw, praca organiczna (organicyzm), emancypacja kobiet, asymilacja Żydów, antysemityzm, filantropia, ewolucjonizm, determinizm, scjentyzm, utylitaryzm, naturalizm, altruizm. 6. znajomość gatunków literackich: powieść historyczna, powieść psychologiczna, nowela, powieść realistyczna. 7. znajomość losów bohaterów utworów wskazanych w punkcie I. UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

- Młoda Polska -

I. OBOWIAZUJE: 1. dobra znajomość treści i problematyki następujących utworów:

Stanisław Wyspiański Wesele

Władysław Stanisław Reymont Chłopi tom I (Jesień)

Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Kazimierz Przerwa-Tetmajer: Evviva l’arte!, Koniec wieku XIX, Lubię, kiedy kobieta, Melodia mgieł nocnych

Jan Kasprowicz: Dies irae (fragmenty); Krzak dzikiej róży

Leopold Staff: Kowal, Deszcz jesienny.

W kontekście wymienionych utworów należy umieć omówić następujące zagadnienia:

Inteligencja i chłopi w Weselu S. Wyspiańskiego.

Wesele jako dramat symboliczny, narodowy, młodopolski.

Koncepcja losy ludzkiego w Chłopach W. S. Reymonta.

Świat przedstawiony w Chłopach (czas, przestrzeń, bohater zbiorowy i jednostkowy, hierarchia społeczna).

Koncepcja czasu i miejsca w Chłopach W. S. Reymonta.

Narrator i narracja w powieści Władysława Stanisława Reymonta.

Chłopi jako powieść naturalistyczna.

Kategorie bezdomności w powieści S. Żeromskiego.

Bohater- charakterystyka: sylwetka psychiczna, kompleksy, tradycje romantyczne w kreacji Judyma.

Ludzie bezdomni jako powieść młodopolska.

Melancholicy i dekadenci w poezji młodopolskiej.

Młodopolskie pejzaże i nastroje.

Koncepcja artysty i sztuki.

Kobieta w literaturze młodopolskiej.

Odbicie tendencji artystycznych w literaturze (impresjonizm, ekspresjonizm, symbolizm, naturalizm).

2. znajomość czasu trwania epoki, znaczenie nazwy, inne nazwy epoki. 3. znajomość kontekstu społeczno-politycznego epoki. 4. znajomość postaci: A. Schopenhauer, F. Nietzsche, W. Podkowiński, J. Malczewski, C. Monet, E. Munch, V. van Gogh, E. Manet, K. Szymanowski oraz autorów wymienionych w punkcie I. 5. znajomość pojęć: naturalizm, ekspresjonizm, symbolizm, impresjonizm, „sztuka dla sztuki”, dekadentyzm, neoromantyzm, fin de siecle, modernizm, pesymizm, schopenhaueryzm, nietzscheanizm, nadczłowiek, femme fatale, filister, kołtun, cyganeria, chłopomania (ludomania), nirwana 6. znajomość gatunków literackich: dramat symboliczny, powieść naturalistyczna, sonet, hymn. 7. znajomość losów poznanych bohaterów z utworów wymienionych w punkcie I. UWAGA!!! Gwiazdką (*) oznaczono lektury z gimnazjum.

JĘZYK POLSKI

III etap edukacyjny

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej

skomplikowanej organizacji – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami

słów i dąży

do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia,

dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe

gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze

i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości

– z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne

ważne dla kultury polskiej i światowej.

III. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą

formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci

umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki

mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków

audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie;

2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;

3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;

4) odróżnia informacje o faktach od opinii;

5) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;

6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;

7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);

8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;

9) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;

10) rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż);

11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu.

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

1) samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w

wypowiedziach ustnych;

2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu

informacji;

3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych,

synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i

elektronicznej.

3. Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;

2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;

3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe

i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,

archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania

wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;

4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;

5) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień,

okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;

6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania

bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki;

8) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika

oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;

9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w

nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury

wskazane przez nauczyciela.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;

2) rozpoznaje problematykę utworu.

2. Analiza. Uczeń:

1) przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;

2) charakteryzuje postać mówiącą w utworze;

3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;

4) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów,

archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i

równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych);

5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty,

punktu kulminacyjnego);

6) przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);

7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię,

balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;

8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe,

przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;

9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;

10) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach,

piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady

mieszania gatunków;

11) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących

rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

3. Interpretacja. Uczeń:

1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;

2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;

3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz

określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota, a

także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;

2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe

zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna,

samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji

uniwersalne wartości humanistyczne;

3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych,

religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach

gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć,

zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka

postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia

z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl

języka do gatunku, w którym się wypowiada;

2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem

logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;

3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;

4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst,

dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i

justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy

językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;

5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;

6) przestrzega zasad etyki mowy w róŜnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna

konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania

informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji

powodowanych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obraŜania obcych,

ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w

sytuacjach kłopotliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii);

7) stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od

sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły

grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do

nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł

niestosownych i obraźliwych;

8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca)

z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.

2. Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;

2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu

młodzieżowego;

3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy

dla wyrażenia zamierzonych treści;

4) stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;

5) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do

wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;

6) wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;

7) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje

strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na

imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia

mowę niezależną na zalezną;

8) wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników

wypowiedzi;

9) wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu

osiągnięcia efektów retorycznych;

10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników,

liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);

11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i

koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka;

społeczeństwo i kultura; region i Polska).

Zakres wiedzy i umiejętności obowiązujący uczniów technikum w klasach czwartych – maturalnych

- XX- LECIE MIĘDZYWOJENNE - OBOWIAZUJE: 1. dobra znajomość treści i problematyki następujących utworów:

S. Żeromski, Przedwiośnie

Z. Nałkowska, Granica

W. Gombrowicz, Ferdydurke (rozdziały: II, III, VI, VII, VIII, IX, X, XII, XIV)

wybór poezji ( B. Leśmian, J. Tuwim, S. Młodożeniec, J.Przyboś, M. Pawlikowska- Jasnorzewska )

W kontekście wymienionych utworów należy umieć omówić następujące zagadnienia:

Czas i miejsce akcji Przedwiośnia S. Żeromskiego

Różne koncepcje Polski po odzyskaniu niepodległości - Przedwiośnie S. Żeromskiego.

Charakterystyka polskiej rzeczywistości w Przedwiośniu S. Żeromskiego.

Kreacja Cezarego Baryki: etapy dojrzewania i edukacji, przynależność pokoleniowa, rewolucyjny rodowód, jego sąd o Polsce.

Metaforyczny sens tytułu powieści S. Żeromskiego.

Czas i miejsce akcji Granicy Z. Nałkowskiej.

Portrety kobiet w powieściach dwudziestolecia międzywojennego.

Wieloznaczność tytułu powieści Z. Nałkowskiej.

Charakterystyka głównego bohatera: motywy jego decyzji, relatywność ocen tej postaci, tragizm bohatera.

Granica Z. Nałkowskiej jako powieść psychologiczna.

Rola szkoły, domu mieszczańskiego i dworku ziemiańskiego w życiu głównego bohatera powieści W. Gombrowicza.

Sytuacja człowieka uwikłanego w formę (forma według W. Gombrowicza).

Tematyka poezji dwudziestolecia międzywojennego i język w poezji

2. Znajomość czasu trwania epoki, znaczenie nazwy. 3. Znajomość kontekstu społeczno-politycznego epoki: pierwsza wojna światowa i życie w Polsce po odzyskaniu niepodległości, Wielka Rewolucja Październikowa. 4. Znajomość postaci: Zygmunt Freud, Albert Einstein, Pablo Picasso, Salvador Dali, Karol Szymanowski oraz wymienieni w punkcie 1. 5. znajomość pojęć: faszyzm, totalitaryzm, nazizm, komunizm, manifest, awangarda, futuryzm, kubizm, surrealizm, dadaizm, Awangarda Krakowska Skamander, psychoanaliza, groteska, neologizm. 6. znajomość gatunków literackich: powieść psychologiczna, polityczna, powieść polifoniczna, ballada. 7. znajomość losów bohaterów utworów wskazanych w punkcie 1.

- WSPÓŁCZESNOŚĆ - OBOWIAZUJE: 1. dobra znajomość treści i problematyki następujących utworów:

T. Borowski, Wybór opowiadań ( Proszę państwa do gazu, U nas w Auschwitzu, Pożegnanie z Marią, Bitwa pod Grunwaldem)

A. Camus, Dżuma

G. Herling-Grudziński, Inny świat

H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem

S. Mrożek, Tango

Wybór poezji (T. Różewicz , K.K. Baczyński, J. Twardowski, W. Szymborska, Z. Herbert ,M. Białoszewski , Cz.

Miłosz, S. Barańczak ) W kontekście wymienionych utworów należy umieć omówić następujące zagadnienia:

Różne sposoby mówienia o cierpieniu w literaturze XX wieku.

Katastrofizm w literaturze współczesnej.

Literatura wobec zła i zagłady.

Wizerunek człowieka zlagrowanego i złagrowanego.

Obraz obozów niemieckich i sowieckich w literaturze polskiej.

Bóg w literaturze współczesnej.

Jaką prawdę o człowieku ukazuje literatura współczesna.

Problematyka egzystencjalna w Dżumie A. Camusa.

Tradycja i nowoczesność w Tangu S. Mrożka,

Trzy pokolenia w Tangu S. Mrożka.

2. Znajomość czasu trwania epoki, znaczenie nazwy.

3. Znajomość kontekstu społeczno-politycznego epoki: powstanie w getcie warszawskim (likwidacja getta), II wojna

światowa, przełomy polityczne (1956, 1968, 1970, 1976, 1980, 1989). 4. Znajomość postaci: A. Hitler, J. Stalin, K. Kieślowski, A. Wajda, K. Zanussi, A. Wróblewski oraz wymienionych w punkcie 1.

5. znajomość pojęć: lagier, zlagrowany, GUŁAG, łagier, everyman, parabola, Kolumbowie; Kolumbowie rocznik 20;

apokalipsa spełniona; behawioryzm, getto; holocaust, system totalitarny, Nowa Fala, egzystencjalizm, groteska,

totalitaryzm, katastrofizm, utopia, literatura faktu. 6. znajomość gatunków literackich: reportaż literacki, dramat groteskowy, powieść-parabola. 7. znajomość losów bohaterów utworów wskazanych w punkcie 1.