Zarządzanie terenami zielonymi w Warszawie · siedlisko życia zwierząt” oraz dr. Piotra Sikorskigo, pt.: „Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślin-ną parków”

Zielone Mazowsze Warszawa 2008

Zarządzanie terenami zielonymiw WarszawieManagement of green areas in Warsaw

Zarządzanie zielenią w Warszawie Raport 2006-2007

Management of green areas in Warsaw Report 2006-2007

Redakcja (editors):Abraham A. Mabelis

Melania Żalińska

Zielone Mazowsze, Warszawa 2008

Raport ten powstał dzięki finansowemu wsparciu Ambasady Królestwa Niderlandów.This report was made with the financial support of the Embassy

of the Kingdom of the Netherlands.

Wydawca (publisher):Zielone Mazowszeul. Nowogrodzka 46, lok. 600-695 Warszawawww.zm.org.pltel/fax: (22) 621 77 77

Autorzy zdjęć (fig.): Abraham A. MabelisPiotr Sikorski (Fot. 13)

Skład (composition):Grafikomp

Podziękowania (Acknowledgements)Dziękujemy mgr inż. Gabrieli Maksymiuk (architekt krajobrazu, magister nauk przyrodniczych, Wagenin-gen, Holandia) za przetłumaczenie tekstu na język polski oraz państwu Fredzie i Bobowi Bunce z Wielkiej Brytanii, którzy pomogli w redakcji angielskiej wersji językowej.

We wish to thank Gabriela Maksymiuk (landscape architect, MSc. Environmental Sciences, Wageningen, The Netherlands) for translating the English text into Polish. Freda and Bob Bunce from England also hel-ped to improve the English text.

Zarządzanie zielenią w Warszawie

3

SPIS TREŚCI / CONTENTS

Wprowadzenie .................................................................................................. 4prof. dr hab. Barbara SzulczewskaIntroduction

Tereny zieleni Warszawy – Wrażenia ...................................................................... 6dr A. A. MabelisImpressions of green areas in Warsaw

Zarządzanie parkami w Warszawie ...................................................................... 15 dr A. A. MabelisPark management in Warsaw

Warszawskie parki jako środowisko fauny ............................................................. 26prof. dr hab. M. LuniakWarsaw parks as habitat for animal wildlife

Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślinną parków ....................................... 28dr P. SikorskiThe effects of management and public use of parks on vegetation

Wnioski ......................................................................................................... 29dr A. A. MabelisConclusions

Przyszłe działania ............................................................................................ 30dr A. A. MabelisFuture Actions

Autorzy / Authors ............................................................................................ 33

List of ilustrations ............................................................................................ 34

Bibliografia / Literature .................................................................................... 35

Plakat z seminarium / Poster from the seminar ...................................................... 36


4

WprowadzenieNa początku 2006 roku, dr Bram Mabelis z Alterra Wageningen University and Research Centre (zlo-

kalizowanego w Holandii), poprosił mnie o rozważenie udziału studentów kierunku architektura krajo-brazu w projekcie zatytułowanym „Zarządzanie terenami zieleni: wyzwanie dla gmin”. Początkowo, ce-lem projektu była wymiana wiedzy i doświadczeń z zakresu zarządzania miejskimi terenami zieleni mię-dzy władzami Warszawy i miasta partnerskiego – Hagi. Projekt dotyczył także komunikacji z mieszkań-cami i edukacji ekologicznej.

Niestety, okazało się, że zaplanowane przedsięwzięcie nie będzie finansowane. Jednakże, w związku z zaangażowaniem grupy studentów, postanowiliśmy zmierzyć się z częścią zadań, m.in. zebrać informacje na temat stanu istniejącego, sposobów zarządzania i metod pielęgnacji stosowanych w kilku warszawskich parkach. W lecie i na jesieni 2006 roku oraz wczesną wiosną 2007 roku, 6 grup studentów (każda skła-dająca się z 2 lub 3 osób), zebrało dane na temat wybranych parków, zgodnie z opracowanym wcześniej kwestionariuszem. Zbierane informacje dotyczyły dostępu do parków, ich programu, ukształtowania tere-nu, systemu wodnego, zróżnicowania roślinności, stosowanych zabiegów pielęgnacyjnych oraz związanych z tym problemów, a także innych czynników, mogących wpływać na atrakcyjność parków w oczach miesz-kańców i ich rolę w funkcjonowaniu przyrodniczym. Zakres kwestionariusza został opracowany przez dr. Brama Mabelisa, a następnie przedyskutowany ze studentami.

Wyniki przeprowadzonych przez studentów ankiet zostały przedstawione na zorganizowanym przez Katedrę Architektury Krajobrazu seminarium pt. „Utrzymanie otwartych terenów zieleni”, które odbyło się 26 kwietnia 2007 roku. W seminarium tym wzięło udział około 70 osób – głównie studentów, jednakże mieliśmy zaszczyt gościć również przedstawicieli władz miasta i dzielnic. W programie seminarium, oprócz komputerowych prezentacji studentów, przedstawiono także trzy referaty: dr. Brama Mabelisa, pt.: „Wra-żenia ze spaceru po warszawskich terenach zieleni”, prof. Macieja Luniaka, pt. „Warszawskie parki jako siedlisko życia zwierząt” oraz dr. Piotra Sikorskigo, pt.: „Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślin-ną parków” (patrz załącznik). W dyskusji podsumowującej wystąpienia, dr Mabelis próbował przekonać uczestników seminarium, że w celu ochrony wysokich wartości przyrodniczych parków warszawskich, ko-nieczne jest stosowanie podejścia ekologicznego, zwłaszcza w zakresie doboru zabiegów pielęgnacyjnych. Jednocześnie, przedstawiciele władz miasta wskazywali problemy organizacyjne, które stoją na przeszko-dzie dawaniu przyrodzie szansy. Oczywiście, poruszono także problemy natury finansowej. Zaangażowani w projekt studenci, mieli okazję porównać swoje spostrzeżenia z uwagami profesjonalistów.

Podsumowanie wyników ankiet studentów przedstawiono poniżej. Wyniki te zostały opatrzone komen-tarzem dr. Mabelisa, który ze swojego punktu widzenia, pokazał mocne i słabe strony warszawskich par-ków. W mojej opinii, raport ten jest istotny dla władz samorządowych, gdyż stanowi źródło alternatywnych rozwiązań dla powszechnie stosowanych zabiegów pielęgnacyjnych i metod zarządzania.

Chciałabym podziękować dr. Mabelisowi, nie tylko za jego troskę o walory otwartych terenów zieleni w Warszawie, ale także za stworzenie studentom możliwości zbierania doświadczeń i rozwoju.

dr hab. Barbara Szulczewska, Prof. SGGW

Kierownik Katedry Architektury Krajobrazu,na wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, SGGW Warszawa


5

Introduction At the beginning of 2006, dr Bram Mabelis from Alterra Wageningen University and Research Centre

(Centre Ecosystems) The Netherlands, asked me to consider participation of landscape architecture students in a project entitled “Green space management: challenges for municipality”. Originally the aim of the project was to exchange knowledge and experience concerning management of urban green areas between authorities of Warsaw and its twin city The Hague. Communication with the public and nature education were also on the project agenda.

Unfortunately it turned out that the project was not funded. But, as the group of students had been already involved and were interested, we decided to proceed with some tasks. The decision was made to gather information about the present state and management practices in selected Warsaw parks. Students were organized in six teams (each combining of two or three persons) during summer and autumn of 2006 and early spring of 2007. A questionnaire was completed – one team for one park – collecting data on park accessibility, programme, relief, water system, vegetation diversity, maintenance practices and other factors, which determine the attractiveness of parks for the public. Their role in environmental performance and problems in management practices were also considered. The scope of the questionnaire was suggested by dr Bram Mabelis and then discussed with the students.

The results of the students surveys were presented during the seminar „Green open spaces maintenance” organized by the Landscape Architecture Department on the 26th of April 2007. About 70 participants – mostly students attended the meeting but we were also lucky to host some representatives of the City and District Halls. On the meeting agenda, as well as students’ Power Point presentations, three papers were presented: „Impressions of green areas in Warsaw” by dr Bram Mabelis, „Warsaw parks as habitat for animal wildlife” by prof. Maciej Luniak and „The effects of management and public use of parks on vegetation” by dr Piotr Sikorski (see appendix). A discussion followed the presentations. Dr Mabelis tried to convince seminar participants that an ecological approach to maintenance practices should be recommended in order to preserve the high natural value of Warsaw’s parks. Representatives of local authorities indicated organizational obstacles in giving nature a chance. Of course, financial problems were also mentioned. The students took the opportunity to compare their findings with opinions of professionals.

A summary of the students findings are given below. The comments on the findings prepared by dr Mabelis show strong and week aspects of Warsaw’s parks management from his point of view. In my opinion, this report is important for local authorities as an alternative to present management practices.

I would like to thank dr Mabelis not only for his concern for maintaining the value of green open spaces in Warsaw but also for providing the opportunity our students to gain experience and participate in the learning process.

dr hab. Barbara Szulczewska, Prof. SGGW

Head of the Landscape Architecture Department at Faculty of Horticulture &

Landscape Architecture; Warsaw University of Life Sciences


6

Tereny zieleni Warszawy – Wrażeniadr A. A. Mabelis

WstępGdy spojrzeć na Warszawę z lotu ptaka, ujrzeć można wiele zieleni: parki, ogrody działkowe, tereny

sportowe, cmentarze, pobocza dróg i torów kolejowych (tzw. „miasto zielone”). Widać wówczas również Wisłę i łęgi, wpływające do rzeki strumienie, jeziorka i stawy oraz starorzecza, będące pozostałościami po dawnym korycie rzecznym (tzw. „miasto niebieskie”). Wszystkie te elementy są częścią sieci ekologicz-nej miasta. Jednakże, funkcjonowanie tej sieci zależy w znacznej mierze od ich konfiguracji i jakości przy-rodniczej poszczególnych elementów.

Te naturalne elementy budujące sieć ekologiczną pełnią nie tylko funkcje eko-logiczne, ale są również istotne dla zdro-wia mieszkańców, dając im możliwości re-kreacji i poznawania przyrody. W związku z tym, że większość ludzi marzy o miesz-kaniu w otoczeniu przyrody, istotne jest nie tylko zachowanie naturalnych przestrzeni w miastach, ale również podnoszenie ich walorów przyrodniczych. Jakość miejskiej przyrody może być oceniana w skali mia-sta (aspekt planowania przestrzennego) lub w skali miejsca (głównie aspekt zarzą-dzania). W celu określenia, jaki jest wpływ działań, z zakresu planowania i zarządza-nia, na przetrwanie gatunków w mieście, można wyznaczyć gatunki wskaźnikowe, które posłużą jako indykatory jakości środowiska przyrodniczego. Utrzymywanie wysokiego poziomu różnorodności biologicznej w mieście wymaga jednoczesnego zachowa-nia naturalnych ekosystemów oraz ochrony lokalnych, autochtonicznych gatunków. Działania te sprawią, że miasto będzie miejscem nadającym się do mieszkania, w myśl Lokalnej Agendy 21, ratyfikowanej rów-nież przez Polskę (Konwencja o Różnorodności Biologicznej, 1992).

Gatunki związane ze zbiorowiskami leśnymi lub trawiastymi mogą występować w parkach, pod wa-runkiem, że zostanie im zapewniona stosownie duża przestrzeń, o odpowiednich warunkach siedliskowych lub jeśli obszar parku jest połączony z podobnym biotopem. Połączenie za pomocą korytarza lub łańcu-cha wysp, może pozwolić na ponowną kolonizację, w sytuacji gdy gatunki te lokalnie wymrą. Gatunki ma-ją większe prawdopodobieństwo przetrwania, jeśli tereny zieleni stanowią część większego układu siedli-skowego. Sytuacja ta jest analogiczna także w odniesieniu do tzw. niebieskich elementów. Wisła wraz z powiązanym układem hydrograficznym funkcjonuje jako sieć siedliskowa dla gatunków zależnych od wo-dy, takich jak rośliny wodne, ryby, płazy, ptaki wodne, owady wodne, czy ssaki (np. bóbr). Podsumowując, liczba i powierzchnia biotopów oraz łączność między nimi są kluczowe dla utrzymania wielu rodzimych gatunków w mieście, a zachowanie wysokiego poziomu bioróżnorodności zależy od właściwego planowa-nia, zarządzania i komunikacji.

PlanowaniePlanowanie inwestycji miejskich powinno uwzględniać istnienie sieci ekologicznych siedlisk różnych ga-

tunków. W wielu przypadkach, możliwe jest połączenie sieci ekologicznej z wypoczynkową, komunikacyj-ną czy wodną. Wisła, wraz nabrzeżami (częściowo porośniętymi zbiorowiskami łęgowymi i łąkami kwiet-

Fot. 1. Rzeka Wisła: ważny korytarz ekologiczny.


7

nymi), stanowi dobry przykład istniejącego „nie-biesko – zielonego” korytarza. Jest on jednocze-śnie częścią Krajowej Sieci Ekologicznej (Liro et al. 1995, Fot. 1). Zielony korytarz może być tak-że planowany w oparciu o mniejsze cieki wodne. Taka propozycja była przedstawiona przez ekolo-gów odnośnie zagospodarowania strumienia, przy którym powstało osiedle Białołęka Dworska (Bań-kowska et al. 1985). Niestety sugestia ta nie zo-stała uwzględniona. Innym przykładem zaprze-paszczenia możliwości stworzenia niebiesko – zie-lonego korytarza jest przeprowadzona kanalizacja Potoku Służewieckiego.

Zielone korytarze mogą być także planowane w oparciu o drogi i tory kolejowe. Szerokie pobo-cza dróg i obrzeża kolejowe mogą być wykorzy-stywane nie tylko jako trasy dla pieszych, czy ro-werzystów, ale także jako siedliska i korytarze dla roślin i zwierząt (Fot. 2). Jakkolwiek, w Warsza-wie takie korytarze nie są uwzględniane w pla-nowaniu inwestycji budowlanych. Przykładowo, wiele gatunków mogłoby migrować korytarzami wzdłuż ulic Żwirki i Wigury oraz Racławickiej, ale ostatnio podjęte kroki skutecznie to uniemożliwiły (Fot. 3, 4). Za kolejny przykład złego planowania i zarządzania może posłużyć pobocze kolejowe niedaleko stacji Warszawa – Rakowiec. Odpowied-nio rozplanowane, mogłoby funkcjonować, nie tyl-ko jako przejście dla mieszkańców, ale także jako siedlisko i korytarz dla różnych gatunków roślin i zwierząt (Fot. 5). Funkcja tego terenu jako kory-tarza została znacznie ograniczona, poprzez nie-dawną budowę muru na zachód od ulicy Grójec-kiej. Taki mur stanowi fizyczną przeszkodę. Innym przykładem, oddzielającym człowieka od przyrody jest, również niedawno wybudowany, mur wzdłuż ścieżki przy Wale Miedzeszyńskim. Obserwując te działania, wydaje się, że w Warszawie brak jest zamiaru utrzymywania (lub tworzenia) zielonych (i niebieskich) korytarzy. Doradztwo i eksperty-zy doświadczonych ekologów mogłoby poprawić opracowywane plany.

ZarządzanieMiejskie tereny zieleni mogą być kwalifikowa-

ne ze względu na ocenę ich jakości przyrodniczej, estetycznej i użytkowej. Parki służą jako miejsca

Fot. 3. Utrata dotychczasowo pełnionej funkcji przez po-bocze jako siedlisko i korytarz dla wielu gatunków owa-dów, w wyniku prac budowlanych i intensyfikacji przepro-wadzanych zabiegów pielęgnacyjnych na pozostałym pasie trawnika (ul. Racławicka).

Fot. 2. Ukwiecone pobocze drogi funkcjonujące jako siedlisko i korytarz dla wielu gatunków owadów (na południe od Warszawy).

Fot. 4. Utrata funkcji korytarza ekologicznego, poprzez zniszczenie pasa zadrzewienia oraz wybudowanie ekranu wzdłuż ul. Żwirki i Wigury.


8

wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców miasta, którzy mogą tu spacerować, leżeć, jeździć na ro-werze, wędkować, pływać i poznawać przyrodę. W dużych parkach istnieje możliwość znaczne-go urozmaicenia przyrodniczego oraz realizacji większej ilości funkcji użytkowych. Dla utrzyma-nia wysokiego poziomu różnorodności biologicz-nej należy dążyć do wysokiej ogólnej jakości śro-dowiska przyrodniczego, co z kolei przekłada się na jakość przyrodniczą poszczególnych terenów zieleni. W tym celu należy kontrolować obieg wo-dy, energii i materii.

Jakość środowiska przyrodniczego można mie-rzyć oceniając proporcję między rzeczywistą, a po-tencjalną ilością występujących rodzimych gatun-ków. Okazuje się, że w większości warszawskich parków wynik tego porównania jest bardzo zły. Bioróżnorodność można wzmocnić poprzez zwięk-szenie strukturalnej różnorodności parków. Przy-kładowo, w dużych obiektach, takich jak park Po-le Mokotowskie, można by przeznaczyć niewielką część rzadziej wykorzystywanych trawników na łą-kę kwietną, gdzie użytkownicy mieliby okazję po-dziwiać owady, niemal jak w popularnym filmie „Mikrokosmos”. Gatunki posiadają zdolność ada-ptacji do reżimów pielęgnacyjnych obowiązujących w parkach, pod warunkiem, że zachowana jest cią-głość przeprowadzanych zabiegów. W ten sposób mogą rozwinąć się ekosystemy bogate w gatun-ki. Innymi słowy, zarządzający parkami powinni dążyć do osiągnięcia w nich różnorodności prze-strzennej, przy jednoczesnej stałości w czasie w zakresie stosowanych zabiegów pielęgnacyjnych. W celu zagwarantowania ciągłości należy sporzą-dzić plan zarządzania parkiem, zawierający opis przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych. Po-nadto, odwiedzający park powinni być informowa-ni o specyfice wykonywanych zabiegów pielęgna-cyjnych i ich celowości, co także mogłoby wpłynąć na ich wzrost zainteresowania florą i fauną.

Również w odniesieniu do lasów, możliwe jest wzmocnienie ich różnorodności strukturalnej po-przez właściwe zarządzanie, pozwalające na wy-kształcenie się zarówno fragmentów otwartych, jak i tych z wyraźną warstwą krzewów. Natomiast w dużych parkach miejskich możliwe jest pozosta-wienie kilku pni martwych drzew, z uwagi na ich

Fot. 6. Staw z roślinnością wodną (park Skaryszewski).

Fot. 7. Staw pozbawiony roślinności wodnej, która mogła-by potencjalnie wpłynąć na poprawę jakości wody (Staw Rakowiecki).

Fot. 5. Właściwie zarządzane i pielęgnowane pobocze kolejowe może służyć zarówno jako przejście dla ludzi, jak i zwierząt.


9

walory ekologiczne i estetyczne. Z projektowego punktu widzenia, działania te można powiązać z angielskim stylem krajobrazowym. Ponadto, kul-turalno – historycznym argumentem na rzecz po-zostawiania martwych drzew w parkach jest fakt, że są one symbolem końca własnego życia, a jed-nocześnie stanowią substancję dla życia nowego. Wzmacnianie flory i fauny leśnej, może nastąpić poprzez promowanie rodzimych gatunków roślin – krzewów i bylin, co z kolei pozytywnie wpływa na warunki lęgowe ptaków leśnych.

Cieki wodne i stawy urozmaicają środowisko miejskie. Ich wpływ na bioróżnorodność zależy w dużej mierze od jakości wody. Obecność roślinno-ści łęgowej wpływa pozytywnie na bioróżnorod-ność, nie tylko dzięki właściwościom oczyszczającym wodę, ale także jako miejsce lęgowe dla ptactwa te-renów podmokłych oraz siedlisko licznych owadów, m.in. ważek (Odonata). Obecność kilku zbiorników wod-nych w Parku Skaryszewskim jest przykładem dobrego planowania i zarządzania (Fot. 6), jednakże wiele pozostałych warszawskich stawów i jeziorek należałoby określić mianem betonowych zbiorników, wypeł-nionych brudną wodą (Fot. 7).

Potoki i strumienie, jak również Wisła (wraz z przyległym lasem łęgowym i łąkami kwietnymi) powin-ny być utrzymywane w dobrej formie (Fot. 8). Dolina Wisły jest fragmentem sieci Natura 2000, co deter-minuje działania z zakresu ochrony, zachowania i poprawy jakości środowiska, włącznie z ochroną natu-ralnych siedlisk. Pomimo to, kilka lat temu władze gminy Łomianki wydały pozwolenie na stworzenie toru wyścigowego dla motocykli w chronionym pasie wzdłuż rzeki. Również, mniej więcej dziesięciu lat temu, odpowiedzialne władze m.st. Warszawy zezwoliły na zrzucanie gruzu do Wisły, co doprowadziło do połą-czenia piaszczystej łachy z brzegiem („Zwałka Farysia”). W praktyce gruz ten wymieszano ze śmiecia-mi. Ale kogo to obchodzi?

KomunikacjaWarunkiem zagwarantowania wysokiego po-

ziomu bioróżnorodności w mieście jest komunika-cja między planistami, zarządzającymi i użytkow-nikami terenów zielonych. Dla właściwego plano-wania i zarządzania konieczne jest doradztwo eko-logów. Niestety, komunikacja pomiędzy wyżej wy-mienionymi grupami pozostawia wiele do życze-nia. Uwaga ta odnosi się także do porozumiewa-nia się mieszkańców z przedstawicielami władzy. Za przykład może znów posłużyć gmina Łomian-ki, w której w miejscowym planie zagospodarowa-nia przestrzennego stare koryto rzeczne przezna-czono na niebiesko – zielony korytarz ekologiczny. Pomimo tego, część mieszkańców wykorzystywa-ło ten teren jako dzikie wysypisko (Fot. 9). Powyż-szy przykład pokazuje, że dobra komunikacja (któ-rej tu brak) mogłaby przyczynić się do znalezienia

Fot. 8. Łąka kwietna w dolinie Wisły (na północ od War-szawy, Łomianki).

Fot. 9. „Dzikie wysypisko” w starorzeczu Wisły, które mogłoby funkcjonować jako niebiesko – zielony korytarz (Łomianki).


10

właściwych rozwiązań na rzecz długofalowego za-rządzania wartościowymi obszarami.

Kluczem do sukcesu jest poparcie społeczeń-stwa. Jak się z nim kontaktować? Wchodząc do parku napotykamy na duże tablice wypełnione przepisami i regulacjami, sformułowanymi w for-mie zakazów. Czy jest to efektywne? Czy nie lepiej byłoby zachęcać ludzi do zachowywania się w spo-sób przyjazny środowisku, zamiast karać ich, w sytuacji gdy tego nie robią? Czy podawanie nume-rów telefonów kontaktowych do zarządzających, zamiast numerów artykułów ustaw regulujących oraz promowanie kontroli społecznej, zamiast po-licyjnej, nie byłoby skuteczniejsze?

W promowaniu zrównoważonego stylu życia duże znaczenie ma dostęp do informacji. Lep-sze zrozumienie wartości przyrodniczych, mo-że prowadzić do bardziej świadomych i przyja-znych środowisku zachowań. Właśnie w tym celu, istotne jest umożliwienie mieszkańcom, a zwłasz-cza dzieciom, poznawania przyrody. Na przykład, leżące odłogiem tereny miejskich rezerw, są często wykorzystywane jako „dzikie wysypiska”, podczas gdy można by je, choćby tymczasowo, zagospoda-rować w sposób pozwalający dzieciom na poznawanie natury (Fot. 10). Zagospodarowaniem tych tere-nów mogliby się zająć okoliczni mieszkańcy, dbając o to, aby były one utrzymane w dobrej formie (i nie zaśmiecane). Również parki osiedlowe mogłyby zostać częściowo zaadaptowane przez mieszkańców, którzy pomagaliby w pracach ogrodniczych i porządkowych, a także angażowali kolejnych ochotników, np. poprzez organizowanie wycieczek, wygłaszanie wykładów, czy pisanie artykułów. Taka współpra-ca mogłaby być nadzorowana przez organizacje pozarządowe (NGO), a przede wszystkim powinna być wspierana przez lokalne władze. Wszyscy powinniśmy dążyć do stworzenia miasta zdrowego i nadają-cego się do mieszkania.

WskazaniaPlan zarządzania

W celu zagwarantowania ciągłości w sposobie zarządzania parkiem konieczne jest opracowanie planu zarządzania obiektem. Dokument taki powinien, oprócz uwarunkowań historycznych, przedstawiać cha-rakterystykę stanu obecnego oraz cele do realizacji. Jednym z nich może być ochrona niektórych charak-terystycznych gatunków, jednak kluczowe jest określenie w planie metody zarządzania służącej realizacji tego celu (np. podanie terminu koszeń).

Plan monitoringuW celu dokonania oceny wpływu przyjętych metod zarządzania na jakość przyrody, można posłużyć się

wybranymi gatunkami wskaźnikowymi, które powinny być charakterystyczne dla konkretnych biotopów, zwłaszcza wrażliwych na zaburzenia i zmiany wywołane m.in. przez zanieczyszczenie środowiska, hałas, psy, wydeptywanie roślinności, etc. Na przykład:

- W rezerwacie przyrody Zakole Wawerskie część wrażliwych roślin, takich jak storczyki, miejsco-wo wyginęła, co świadczy o osuszeniu terenu i wzroście zasobności gleby w składniki pokarmowe.

- Populacja bączków (Ixobrychus minutus) występujących w rezerwacie przyrody Jeziorko Czerniakow-skie jest zagrożona wyginięciem, prawdopodobnie ze względu na wzrost stopnia przekształcenia środowi-

Fot. 10. Dzieci poznające przyrodę na terenach nieużytków.


11

ska przyrodniczego (w efekcie, gatunek wyginie na tym obszarze, jeśli zagrażające mu czynniki nie zosta-ną powstrzymane).

W celu monitorowania gatunków wskaźnikowych, niezbędna jest pomoc wolontariuszy.

Dajmy przyrodzie szansęW dużych parkach, w porównaniu z małymi obiektami, można osiągnąć większą różnorodność, m.in.

poprzez stosowanie stopniowania intensywności przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych. Niektóre fragmenty powinny być pozostawione do ekstensywnej pielęgnacji, pozwalając przyrodzie na spontanicz-ny rozwój. Taka różnorodność wzmacnia atrakcyjność parku, który staje się miejscem wypoczynku dla ludzi o różnych preferencjach. Na skutek wprowadzania wielu gatunków i kultywarów egzotycznych, w większości parków nie występują gatunki rodzime. Do małego zróżnicowania gatunkowego przyczyniają się również takie zabiegi jak: częste koszenie trawników, usuwanie martwych drzew i warstwy podszy-cia (krzewów, roślin zielnych, mchów). Nawet w intensywnie pielęgnowanym parku, nie jest konieczne „czyszczenie” gleby pod krzewami. Powinno promować się obecność rodzimych gatunków, w celu prze-ciwdziałania postępującemu wyobcowaniu mieszkańców od naturalnego środowiska. W tym względzie, należałoby umożliwić tymczasowe zagospodarowywanie nieużytków miejskich na tereny zabaw dziecię-cych, gdzie mogłyby one poznawać przyrodę i np. budować chatki.

WspółpracaJako mieszkańcy możemy oczekiwać, że zarządzający parkami i rezerwatami przyrody, będą dążyć

do utrzymania wysokiego poziomu bioróżnorodności na tych terenach. Jednakże, żeby móc prawidłowo nimi zarządzać, osoby te muszą posiadać wiedzę, nie tylko na temat rodzimych gatunków roślin i zwie-rząt, ale także z zakresu ekologii, hydrologii, geomorfologii, kultury i historii. Powinny to być osoby od-znaczające się poczuciem estetyki i zdolnościami komunikacyjnymi. Gdzie możemy znaleźć takich me-nadżerów? W zasadzie wszyscy posiadamy zbyt małą wiedzę, żeby prawidłowo zarządzać ekosystema-mi, dlatego tak ważne jest, aby korzystać ze szczególnej wiedzy i umiejętności mieszkańców, jak jest to zapisane w „Zielonym Planie dla miasta Hagi” (Holandia): „Wspólnie zarządzajmy zielenią”. Ustano-wienie platformy współpracy z mieszkańcami okazuje się bardzo efektywne.

KomunikacjaOpracowanie folderów informacyjnych na temat historii, walorów i metod zarządzania parkami i re-

zerwatami przyrody, jest dobrą formą komunikacji z mieszkańcami. Jednak, aby ta komunikacja mogła zaistnieć, istotne jest podanie w folderze numeru telefonu kontaktowanego do zarządcy (np. Wydziału Ochrony Środowiska odpowiedniej dzielnicy), co w razie wątpliwości pozwoliłoby odwiedzającym park skontaktować się z osobą odpowiedzialną za dany teren. Niestety wydaje się, że niektórzy urzędnicy nie są zmotywowani do udzielania odpowiedzi na frapujące mieszkańców pytania.

Wymiana wiedzy i doświadczeńWiedza i doświadczenia z zakresu zarządzania parkami, mogłyby być wymieniane w ramach współ-

pracy partnerskiej między Warszawą i Hagą (SDW). Pracownicy Wydziału Zarządzania Miastem (Dienst Stadsbeheer) w Hadze posiadają duże doświadczenie we współpracy z przedstawicielami spo-łeczności lokalnych (m.in. w zakresie wspólnego wypracowywania metod zarządzania parkami), nato-miast strona warszawska mogłaby służyć informacjami z zakresu różnorodności biologicznej parków (źródła: Mabelis 2005). Która strona podejmie się zorganizowania spotkania?


12

Impressions of green areas in Warsawdr A.A. Mabelis

IntroductionWhen flying over Warsaw you see many green areas: parks, allotment gardens, sports fields, cemeteries,

and road and railway verges – the „green city”. There is also plenty of water to be seen: the river Wisła with its adjacent riparian forest, the streams which flow into the river, oxbow lakes, which are remnants of the old river bed, and isolated ponds – the “blue city”. All these elements are part of the ecological network of the city, and their configuration and nature quality largely determine how it functions.

Natural elements not only have an ecological function, but they are also important for health, recreation and experiencing nature. Most people prefer to live in a green environment where natural elements are dominant, therefore it is not only important to maintain green areas in the city, but also to maintain (or improve) their nature quality. The quality of urban nature can be judged at the scale of the city (spatial planning) or at the local scale (mainly management). To estimate the effect of planning and management on the survival of species in the city we can select some target species which can give an indication of environmental quality. The maintenance of a high level of biodiversity in the city, which implies the maintenance of natural ecosystems and indigenous species, will maintain the quality of life in the city, according to Local Agenda 21, which is signed by Poland (Convention of Biological Diversity, 1992).

Species which are dependent on woodland or grassland may occur in parks if the habitat is available and large enough for the maintenance of a local population, or if the park is connected with similar biotopes by means of a corridor, or by stepping stones, which make re-colonization possible if the species will become extinct locally. Species have a higher survival probability if green elements are part of a habitat network. The same can be said of blue elements. The Wisła, and connected streams, function as a habitat network for species which are dependent on water; e.g., some riparian plants, fishes, amphibians, water birds, aquatic insects and some mammal species, such as the beaver. In general, it is the number, the area, and connectivity of biotopes that are important for the maintenance of many native species in the city. Maintenance of urban biodiversity at a high level requires careful planning, management and communication.

PlanningAn ecological network of species’ habitats should be integrated in the planning of urban projects. In

many cases it will be possible to link the ecological network with a recreational network, a traffic network or a water network. The Wisła and its banks, which are partly covered by riparian forest and flower–rich meadows, is a good example of an existing blue-green corridor. It is part of the National Ecological Network of Poland (Liro et al 1995, Fig. 1). A green corridor can also be planned along small streams - as, for example, ecologists suggested for the stream in the area where the Białołęka Dworska housing estate was built (Bańkowska et al 1985). However, this suggestion was not followed up. The possibility of creating a blue–green corridor for the stream in Dolina Służewiecka was also lost after its canalization.

Green corridors can also be planned along roads and railways. Broad road and railway verges can not only be used as corridors for pedestrians and/or cyclists, but also as habitats and corridors for plants and animals (Fig.2). However, often such corridors are not taken into consideration in the planning of construction works; e.g., it would have been possible for many species to migrate via the green corridor along Żwirki i Wigury and via Racławicka, but these opportunities were lost as a result of recent management decisions (Figs. 3, 4). As another example: the verge along the railway near Warszawa-Rakowiec station functions as a corridor for citizens, but could also function as a habitat and a corridor for many plant and animal species, if properly managed (Fig. 5). However, it is managed very badly. The corridor’s function is limited by a recently built high wall west of Grójecka, which acts as a barrier. Moreover a fence is planned along the footpath, separating man from nature, like the newly built fences on both sides of the dike along Wał


13

Miedzeszyński. Therefore it seems that insufficient attention is being paid to the maintenance (or creation) of green/blue corridors in Warsaw. The advice of experienced ecologists could improve planning.

ManagementUrban green space can be qualified by judging it according to its quality regarding nature, aesthetics,

and how user friendly it is. Parks are used for a variety of recreation: walking, cycling, playing, fishing, swimming and experiencing

nature. In large parks more biotope types can be planned and more functions can be achieved than in small parks. The maintenance of a high level of biodiversity requires striving for good environmental quality, upon which the nature value of green elements depends. It implies control of water, energy and waste flows.

Nature quality can be measured by judging the proportion of indigenous species present in relation to the number of species which could be present. It appears that this proportion is very low in most of the parks in Warsaw. Biodiversity could be enhanced by increasing structural diversity. For example in large parks, such as the Pole Mokotowskie and Szczęśliwicki Parks, it could be possible to designate a small part of the extensive grassland as flower–rich meadow, where visitors can enjoy insects, as in the film “Microkosmos”, which attracted large audiences when it was shown in Warsaw. Species can adapt to a specific management regime if there is continuity. In this way a species-rich ecosystem can develop. In other words, managers should aim at diversity in space, but constancy in time. The specific regime should be mentioned in a management plan in order to guarantee continuity. Moreover, visitors should be informed about the management and encouraged to enjoy the flora and fauna.

In the case of woodland, it is possible to increase structural diversity by managing it in such a way that both open and closed woodland and scrub can develop. In large parks some dead trees can be left for ecological and aesthetical reasons, which usually fit well with the design of the park (the English landscape style). In these cases there is also a cultural-historical argument for maintaining a few dead trees: they symbolize the end of one life providing habitats for other life; such as rare species of fungi and insects. Flora and fauna of woodland can be enhanced by promoting indigenous herbs and shrubs, which will create better conditions for bird species which breed on the forest floor or in bushes.

Streams and ponds make the urban area more attractive. Their contribution to biodiversity depends to a great extent on their water quality. The presence of riparian vegetation contributes to biodiversity. It not only has a purification effect on water quality, but also offers breeding places for marshland birds, as well as a habitat for insects, such as dragon flies (Odonata). A few water bodies in Park Skaryszewski are examples of good planning and management (Fig. 6), but some other ponds in Warsaw can be described as concrete containers, filled with dirty water (Fig. 7).

Streams should be kept in a good condition and this also applies to the river Wisła and its adjacent riparian forest and flower–rich meadows (Fig. 8). This area forms part of the Natura 2000 network, which implies a need for the preservation, protection and improvement of the quality of the environment, including the conservation of natural habitats. Nevertheless, a few years ago the municipality of Łomianki gave permission for the establishment of a motor racing track in the protected area along the river. About ten years ago, the responsible authorities in Warsaw gave permission for a peninsula in the Wisła to be connected with the shore by dumping rubble in the river (“Zwałka Farysia”). In practice rubble was mixed with rubbish. Who will care?

CommunicationCommunication between planners, managers and users of urban green is essential for maintaining a

high level of biodiversity in the city. Moreover, for proper planning and management the advice of ecologists is necessary. However, the communication between these stakeholders leaves much to be desired. This is also the case for the communication between officials and citizens. For example, in the land-use plan of


14

Łomianki an old river bed of the Wisła was designated a blue-green corridor. Nevertheless, some people used this corridor as a dumping place for their rubbish (Fig. 9). It shows that good communication is crucial to finding practical solutions for long term management of valuable areas.

The support of the public is crucial for success, but what is the best way to communicate with them? On entering a park one is confronted with large boards with many regulations. It is the language of prohibition instead of persuasion. Encouraging people to behave in an environmentally friendly way is likely to achieve more, rather than threatening to punish them if they do not. Social control is likely to be more effective than police control, with a telephone number instead of a regulation number.

Information can be helpful in encouraging a sustainable lifestyle. A better understanding of the value of nature is likely to lead to more environmentally friendly behaviour. However, for a better understanding it is important to give citizens, especially children, opportunities to experience nature. For example, urban fallow land is often used as a dumping place for rubbish, whereas it could be used as an area where children can experience nature, at least temporarily (Fig. 10). Such areas could be adopted and kept it in a good condition by local people in the neighbourhood. This could also apply to parks, and could involve further volunteers leading excursions, giving lectures and writing articles. Such cooperation could be promoted by Non-Governmental Organizations (NGOs) with support from officials of the district involved. All should strive for a healthy city with a good quality of life.

SuggestionsManagement plan

In order to guarantee continuity of management a management plan is needed. In such a plan the history of the park should be described, as well as its present status. Moreover, objectives should be mentioned, such as the maintenance of some characteristic species, and the appropriate method of management required to achieve this goal (e.g., mowing period).

Monitoring planTo evaluate results of management on nature quality some target species can be chosen. These species

should be characteristic of the biotopes present and sensitive to disturbance, e.g., by dogs, noise, pollution or trampling of the vegetation. For example:

some sensitive plants, like orchids, have become locally extinct in the Zakole Wawerskie nature reserve, which indicates that the area is becoming dryer and richer in nutrients;

the local population of the little bittern (Ixobrychus minutus) in the Jezioro Czerniakowskie nature reserve is in danger of becoming extinct, probably due to increasing disturbances in the area: the species will finally disappear from there if threatening factors continue operating.

The help of volunteers is essential for monitoring target species.

Give nature a chanceMore diversity can be attained in large parks than in small ones: some parts can be managed

intensively, whereas others can be managed extensively, giving nature the chance to develop spontaneously. Diversity makes a park attractive for citizens with different preferences. Most parks have a lack of native species, due to the fact that many exotic species and cultivars have been introduced. Moreover, grassland is mowed frequently, leading to a low species diversity; while woodland is managed in such a way that sensitive woodland species disappear, e.g., by removing old trees, dead wood, bushes, herbs and mosses. Even in a formal park, which is managed intensively, it is not necessary to „clean” the soil under bushes. The presence of native species should be promoted in order to counteract increasing alienation of citizens from their natural environment. In this respect


15

it could also be possible to make fallow land suitable as a temporary playground for children where they can experience nature and be able to build dens.

CooperationIt can be hoped that managers of parks and nature reserves will be motivated to maintain a high level

of biodiversity in their areas. However, to manage them properly, they need knowledge not only about indigenous plants and animals, but also about ecology, hydrology, geomorphology and cultural-history. Moreover, they should ideally have aesthetic appreciation and good communication skills. The difficulty is in finding such managers when, in fact, we all lack the knowledge needed to manage ecosystems properly. Therefore we have to make use of the specific knowledge of local people, as described in the Green Policy Plan of The Hague (The Netherlands): “Let us manage green together”. The establishment of a management platform for local people appears to be very effective.

CommunicationLeaflets concerning parks and nature reserves could be produced, to inform people about their history,

characteristics and management. The telephone number of the Office for Environmental Protection of the district involved could be mentioned to answer questions from visitors or to get information from them. However, it appears that not all officials are motivated to answer questions from the public.

Exchange of knowledge and experienceKnowledge and experience about park management could be exchanged between managers from

Warsaw and their colleagues from The Hague, in the framework of the The Hague–Warsaw city twinning (SDW). The Service City Management (Dienst Stadsbeheer) in The Hague has wide experience in communication and cooperation with citizens about the management of parks, while much knowledge about park biodiversity is available in Warsaw (for literature: see Mabelis 2005). However, it requires someone to take the initiative and organize a meeting.

Zarządzanie parkami w Warszawie dr A. A. Mabelis

W celu zapoznania się z podstawowymi działaniami z zakresu planowania i zarządzania parkami miej-skimi, grupa studentów kierunku architektura krajobrazu zebrała dane na temat wybranych obiektów te-renów zieleni. W ramach analizowanych przykładów, wyróżniono dwie kategorie terenów zieleni:

1. Tereny zieleni o dominującej funkcji rekreacyjnej (parki): park Pole Mokotowskie (dzielnice Ocho-ta, Śródmieście, Mokotów), park Skaryszewski (dzielnica Praga Południe), park Kaskada i Żeromskie-go (dzielnica Żoliborz);

2. Tereny zieleni o dominującej funkcji przyrodniczej (obszary chronione): Zakole Wawerskie (dzielni-ca Wawer) i park Morysin (dzielnica Wilanów).

Dla każdego obiektu zebrano dane odnośnie obecnego statusu, sposobu użytkowania, zarządzania oraz komunikacji między zarządzającymi i użytkownikami, a także wskazano rozwiązania mające na celu po-prawę istniejącej sytuacji (Fot. 11). Wyniki prac studentów posłużyły do opracowania ogólnej analizy SWOT (mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia). Dodatkowo, w celu opracowania ogólniejszych wskazań, odwie-dzono park Szczęśliwicki, Łazienkowski, Ogród Saski, park Morskie Oko oraz park Arkadia.


16

ParkiMocne strony

Wszystkie parki są łatwo dostępne. •Wszystkie parki są raczej zróżnicowa- •

ne, a na ich obszarze występują trawniki, fragmenty leśne oraz grupy krzewów. Wie-le parków odznacza się urozmaiconą rzeź-bą terenu, co pozwala na rozwój różnych siedlisk. Ponadto, prawie we wszystkich analizowanych parkach znajdują się zbior-niki wodne (park Żeromskiego posiada je-dynie rzeźbę z fontanną). Roślinność wod-na jest obecna przy brzegach zbiorników w parkach Skaryszewskim i Szczęśliwic-kim (Fot. 6, 12).

Niemal we wszystkich parkach możli- •we jest spacerowanie, jeżdżenie na rowerze i gry ruchowe, a wszystkie obiekty są wypo-sażone w place zabaw dla dzieci.

Na terenie wszystkich parków, lub nie- •opodal nich, znajdują się obiekty małej ga-stronomii wraz z toaletami.

Kosze na psie odchody są dostępne w •wybranych obiektach.

Słabe stronyWszystkie parki otoczone są ruchliwy- •

mi arteriami komunikacyjnymi, co powodu-je występowanie uciążliwości związanych z zanieczyszczeniem powietrza i hałasem.

Brak zróżnicowania gatunkowego •trawników i obszarów leśnych. Częste ko-szenie trawników oraz usuwanie darni (ro-śliny zielne i mchy) pod krzewami. W wie-lu miejscach brak rodzimych gatunków krzewów.

Brak rodzimych, charakterystycznych •gatunków zwierząt i roślin, co jest wyni-kiem stosowania zbyt wielu zabiegów pie-lęgnacyjnych i presji ze strony użytkowni-ków i psów.

Brak roślinności wodnej w parku Kaskada i Pole Mokotowskie (przy zbiorniku wodnym i wzdłuż stru- •mienia). W parku Pole Mokotowskie: betonowe dno i brzegi zbiornika, wyspa porośnięta nienaturalną ro-ślinnością, brzegi strome – całość nieatrakcyjna.

Brak jest komunikacji między zarządzającymi parkami, a użytkownikami. Przedstawione na tablicach •regulaminy i przepisy porządkowe są nieefektywne. Częstokroć brak jest kontaktowego numeru telefonu do odpowiedzialnego Wydziału Ochrony Środowiska (lub innej odpowiedniej jednostki).

Fot. 12. Zbyt rzadko opróżniany, otwarty pojemnik na śmiecie, wpływa negatywnie na jakość środowiska przyrodniczego (park Szczęśliwicki).

Fot. 11. Zarządzanie parkiem, to coś więcej niż tylko wycinanie i sadzenie drzew: powinno się brać pod uwagę więcej gatunków.


17

SzanseParki można oddzielić od uciążliwego ruchu ulicznego pasem roślinności, np. krzewów. •Różnorodność gatunkową trawników można zwiększyć poprzez wprowadzanie w niektórych fragmen- •

tach parku roślinności łąkowej, sporadycznie koszonej (1–2 razy w roku). Różnorodność partii zalesionych, można zwiększyć poprzez umożliwianie rozwoju krzewom i roślinom zielnym oraz pozostawienie kilku mar-twych drzew. Nawet w małych, formalnych parkach, takich jak park Żeromskiego, można zwiększyć róż-norodność gatunkową poprzez wzmacnianie warstwy roślin zielnych.

Utrzymanie rodzimych gatunków roślin i zwierząt można stymulować poprzez stosowanie mniej inten- •sywnych zabiegów pielęgnacyjnych oraz wydzielanie fragmentów parku, gdzie można spacerować jedynie po wyznaczonych szlakach (miejsca odpoczynku dla zwierząt).

Przy zbiornikach wodnych można wprowadzić roślinność wodną. W przypadku sztucznych zbiorni- •ków, z betonowym dnem, możliwe jest umieszczenie wzdłuż brzegów pojemników z podłożem, co pozwoli na rozwój roślin wodnych. Metoda ta jest miejscami stosowana w parku Pole Mokotowskie. W odniesieniu do tego parku, możliwe (i wskazane) jest także mniej strome uformowanie nabrzeży, pozwalające małym ssakom i kaczkom na łatwe wyjście na brzeg. Roślinność na wyspie należałoby na nowo skomponować, tak aby wyglądała na bardziej naturalną.

W celu umożliwienia dzieciom poznawania przyrody można tworzyć dla nich miejsca zabaw w natu- •ralnym otoczeniu, pozwalając na eksplorację poprzez zabawy w wodzie i w piasku, wspinanie się na drze-wa, obserwację motyli, bąków, żuków, mrówek i innych owadów. Zabawom takim sprzyjają także natu-ralne łąki kwietne.

Brzydkie, nieestetyczne elementy, np. betonowe śmietniki, można zasłonić roślinami okrywowymi i •pnączami lub pomalować na ciemno zielony kolor.

W celu zachęcenia użytkowników parku do zachowywania się w sposób bardziej przyjazny środowisku, •można zastosować efektywne metody edukacji ekologicznej.

ZagrożeniaMożliwość spacerowania (również z psami) nie tylko po wyznaczonych parkowych ścieżkach, może być •

uznane za walor, jednakże może to wpłynąć negatywnie na jakość środowiska przyrodniczego, np. poprzez wydeptywanie roślinności, czy straszenie zwierząt. W przypadku parku Pole Mokotowskie istniejący układ ścieżek miejscami stymuluje i wręcz zachęca użytkowników do opuszczania wyznaczonych dróg.

Niemal wszystkie parki są fragmentarycznie zaśmiecone, co częściowo wynika z konstrukcji pojem- •ników na śmiecie. Otwarte kosze pozwalają ptakom i szczurom na roznoszenie śmieci po terenie parku (Fot.12).

Zbyt intensywne nawożenie powoduje wzrost ilości składników pokarmowych w zbiornikach wodnych •i w efekcie ich eutrofizację, co negatywnie wpływa na ekosystem wodny.

Obszary chronione

1. Zakole Wawerskie (dzielnica Wawer)Już w Planie Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego m.st. Warszawy z 1992 roku obszar Zako-

la Wawerskiego (71 ha) został wyznaczony do ochrony w formie rezerwatu przyrody. Jednakże do chwili obecnej, jedynie fragment Zakola Wawerskiego jest objęty ochroną w formie zespołu przyrodniczo – kra-jobrazowego. Natomiast pozostały obszar znajduje się niemal w całości w rękach prywatnych właścicie-li. Fragment objęty ochroną to przede wszystkim łęgi i olsy (zbiorowiska Alnetum i Salicetum), z dominu-jącymi gatunkami Alnus glutinosa, Betula pubescens i Sorbus aucuparia w warstwie drzew oraz Salix ci-nerea, Prunus padus, Frangula alnus, Sambucus nigra i Euonymus europea w warstwie krzewów (Fot. 13). W warstwie runa, występuje m.in. Iris pseudoacorus i gatunki z rodziny Carex oraz rośliny wskazujące na przesiąkanie wody, np. Impatiens noli tangere i Cardamine amara.


18

Fragment obszaru jest wykorzystywany rolni-czo (uprawa pszenicy, kapusty, chrzanu i rzepaku). Pozostała część jest niewykorzystana lub utrzymy-wana w formie łąki wilgotnej, koszonej dwa razy do roku lub regularnie wypalanej. Tereny podmo-kłe są zdominowane przez trzciny, turzyce i osty.

Mocne stronyRoślinność jest zaopatrywana w wodę przesią- •

kającą od północy.Występuje naturalna roślinność, która wska- •

zuje na zmiany rodzaju gleb, od piaszczystych, po torfowe.

Obszar ten jest atrakcyjnym miejscem dla spa- •cerowiczów, którzy mogą korzystać z kilku ziem-nych ścieżek.

Słabe stronySzybko postępujący proces urbanizacji jest źródłem presji i wielu uciążliwości, związanych z hałasem •

i zanieczyszczeniami drogowymi. Obszary szczególnie narażone, to rejon nowej zabudowy wzdłuż ulic Pło-wieckiej (ograniczającej obszar od wschodu), Wału Miedzeszyńskiego (od zachodu) i Trasy Siekierkow-skiej (od północy).

Obszar stał się bardziej suchy i zasobny w składniki pokarmowe (w związku z eutrofizacją i osusza- •niem). W efekcie, kilka rzadkich i charakterystycznych gatunków roślin zmniejszyło swoją populację lub całkowicie wyginęło np. Iris syberica, Viola palustris, Orchis latifolia, Calla palustris i Menyanthes trifo-liata, podczas gdy gatunki ruderalne, takie jak Cirsium arvense zaczęły dominować (Fot. 14).

Jakość przyrodnicza terenów podmokłych maleje, w związku z brakiem przeprowadzania jakichkol- •wiek zabiegów, nawet na terenie łąki podmokłej. Obszar ten jest zaniedbywany i regularnie wypalany.

W niektórych częściach terenu znajdują się „dzikie wysypiska”. Wzdłuż ścieżki przy kanale zrzucono •ziemię z budowy Trasy Siekierkowskiej (ziemia wymieszana jest ze szkłem i śmieciami).

Słaba komunikacja między władzami odpo- •wiedzialnymi za ten teren, a odwiedzającymi. Przepisy porządkowe i regulamin, umieszczone na tablicach informacyjnych, nie przynoszą żad-nego skutku. Przykładem może być zakaz zanie-czyszczania wody w kanale i zakaz zmiany po-ziomu wód gruntowych w wyniku prac budowla-nych, co jednak nastąpiło (patrz Trasa Siekier-kowska).

SzanseNajważniejszym zadaniem i szansą dla te- •

go terenu, jest zaangażowanie prywatnych wła-ścicieli w prace nad opracowaniem planu, który jednocześnie poprawiłby sytuację obszaru i gwa-rantował korzyści wszystkim podmiotom. Waż-nym pomysłem, wartym rozważenia, jest finanso-

Fot. 13. Wilgotny las olchowy (zespół przyrodniczo– krajobrazowy Zakole Wawerskie).

Fot. 14. Wilgotna łąka kwietna przekształcona w mono-tonną roślinność ostów, jako efekt złego zarządzania.


19

we wsparcie prywatnych właścicieli, którzy utrzymywaliby obszar w zgodzie z zasadami ochrony przyro-dy. W chwili obecnej nie uregulowane są stosunki własnościowe niektórych fragmentów Zakola Wawer-skiego, co jednak można rozwiązać.

Przywrócenie właściwych warunków wodnych (odnowa układu hydrograficznego). •Zatrzymanie procederu wypalania łąk. •Likwidacja „dzikich wysypisk” oraz zapobieganie powstawaniu nowych dzięki lepszej komunikacji z •

mieszkańcami.Nawiązanie współpracy z mieszkańcami, w celu monitorowania poziomu występowania pożądanych •

gatunków oraz opracowania efektywnych metod zarządzania, na rzecz utrzymania lokalnej różnorodno-ści biologicznej.

Projekt ścieżki przyrodniczej, pozwalającej odwiedzającym na podziwianie piękna miejscowej przy- •rody.

ZagrożeniaPlany poszerzenia ulicy Wąbrzeskiej, przechodzącej przez południową część terenu Zakola Wawer- •

skiego. Spowoduje to wzrost uciążliwości komunikacyjnych (hałas, zanieczyszczenie środowiska) w obrę-bie zespołu przyrodniczo – krajobrazowego, a także utrudni wędrówki zwierząt, między terenem Zakola Wawerskiego, a łęgami wiślanymi.

Nowo wybudowana Trasa Siekierkowska spowoduje wzrost zanieczyszczenia środowiska przyrodnicze- •go na terenie Zakola Wawerskiego (m.in. poprzez zimowe solenie dróg).

WskazaniaNależy zorganizować dyskusję – seminarium na temat przyszłości Zakola Wawerskiego, w którym •

wzięliby udział wszyscy uczestnicy procesu zarządzania: urzędnicy, właściciele prywatni oraz użytkowni-cy terenu.

Należy przywrócić właściwe warunki wodne (odnowa układu hydrograficznego). •Należy poprawić komunikację między zarządzającymi urzędnikami, mieszkańcami i odwiedzający- •

mi poprzez:a) ustawienie kilku małych tablic z prosto sformułowanym żądaniem utrzymywania obszaru Zakola

Wawerskiego w dobrych warunkach (istotne jest umieszczenie numeru telefonu kontaktowego do Wydzia-łu Ochrony Środowiska oraz ew. do zainteresowanej organizacji pozarządowej);

b) opublikowanie broszury informacyjnej, opisującej walory chronionego obszaru, z wyjaśnieniem me-tod zarządzania i pielęgnacji oraz żądaniem utrzymywania obszaru Zakola Wawerskiego w dobrych wa-runkach (tak jak powyżej, istotne jest umieszczenie numeru telefonu kontaktowego do Wydziału Ochro-ny Środowiska oraz ew. do zainteresowanej organizacji pozarządowej).

2. Park Morysin (dzielnica Wilanów)Park Morysin (o pow. 53,5 ha) znajduje się między Kanałem Sobieskiego, a Stawem Zawadow-

skim. Obszar ten posiada zarówno walory historyczne, jak i przyrodnicze, zwłaszcza z uwagi na do-brze zachowany las łęgowy, ze starodrzewiem topolowym, jesionowym i wiązowym (Populus nigra, P. alba, Fraxinus excelsior, Ulmus sp.). Licznie występujące pnie martwych drzew są miejscem obec-ności mchów, chrobotków i wielu gatunków bezkręgowców. W warstwie runa charakterystyczne są kwitnące na wiosnę Anemone nemorosa, A. ranunculoides, Gagea lutea, Ranunculus ficaria oraz Vio-la sp. Ponadto, obecnych jest wiele drążonych przez dzięcioły dziupli, które służą jako miejsca lęgo-we dla ptaków i nietoperzy.

Wstęp na teren parku jest bezpłatny, a jego niewielka część wykorzystywana jest jako ogródki dział-kowe.


20

Mocne stronyObszar parku jest raczej odizolowany (spacerowicze muszą dojść ok. 1 km od przystanku autobusowe-

go), a przez to cichy. Z uwagi na charakter i odosobnienie parku, jest on świetnym miejscem na spokojny wypoczynek i eksplorowanie przyrody. Obecność zwalonych, martwych drzew daje wrażenie romantycz-nej dzikości terenu.

Słabe stronyPomimo, iż odwiedzający są proszeni o utrzymywanie terenu w czystości, niestety jest on zaśmieco-

ny. Umieszczenie tablicy informacyjnej oraz ustawienie kilku pojemników na śmiecie nie jest do końca efektywne. Komunikacja między użytkownikami parku, a zarządzającymi jest raczej słaba, czego dowo-dem jest przeprowadzona przez autora, próba spotkania się z odpowiedzialnym urzędnikiem (w 2005 ro-ku), celem dyskusji możliwych rozwiązań usprawniających zarządzanie tym terenem. Niestety, odmówio-no spotkania.

SzanseW celu utrzymania obecnych walorów środowiska przyrodniczego tego obszaru, można rozpocząć

współpracę z różnymi grupami zainteresowanych: urzędnikami odpowiedzialnymi za zarządzanie, właści-cielami ogrodów działkowych, wędkarzami oraz biologami. Wolontariusze z tych grup mogliby pomóc w monitoringu występowania pożądanych gatunków oraz w prewencji zaśmiecania terenu.

ZagrożeniaWzrost liczby użytkowników, z uwagi na umożliwienie łatwego pieszego dostępu od wschodu oraz sa-

mochodowego od południa, może wpłynąć na pogorszenie stanu środowiska przyrodniczego i powodować jego zaburzenia.

WskazaniaLepsza komunikacja między użytkownikami, działkowiczami i urzędnikami może wpłynąć pozytywnie

na zapobieganie zaśmiecaniu tego obszaru. Istotne jest nawiązanie współpracy z zaangażowanymi wolon-tariuszami, którym zależy na utrzymaniu tego obszaru w dobrej formie oraz zorganizowanie spotkania-na-rady, w której wzięliby udział przedstawiciele wszystkich zainteresowanych stron: Muzeum Pałacu w Wi-lanowie, właścicieli ogrodów działkowych, wędkarzy i ekologów.

DyskusjaW trakcie seminaryjnej dyskusji, padł głos, że miejscy urzędnicy odpowiedzialni za zarządzanie te-

renami zieleni, mogą stracić pracę, w przypadku personalnych zmian w samorządzie lokalnym. Taka sytuacja jest demotywująca do jakiegokolwiek działania, a także może przyczynić się do obniżania ja-kości pracy urzędników. Inny problem to brak oddolnej komunikacji między dzielnicowymi Wydziałami Ochrony Środowiska, a Biurem Ochrony Środowiska. Biuro to nie bierze pod uwagę pomysłów wydzia-łów dzielnicowych (np. propozycji tylko częściowego grabienia liści w parkach) co również jest demoty-wujące. Zjawisko to, tłumaczyłoby poniekąd, dlaczego część urzędników odpowiedzialnych za zarządza-nie terenami zieleni, wydaje się de facto nie być nimi zainteresowana.

Niektóre, z uwag które padły w dyskusji, są warte wspomnienia:W celu zagwarantowania ciągłości przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych, konieczne jest •

opracowanie planu zarządzania parkiem. Dokument ten jest szczególnie istotny w przypadku parków leżących na terenie kilku dzielnic, jak np. park Pole Mokotowskie, którego poszczególne fragmenty za-rządzane są przez trzy różne dzielnice (Mokotów, Ochotę oraz Śródmieście);


21

Można nawiązać współpracę między zaangażowanymi przedstawicielami społeczności lokalnych, •urzędnikami i specjalistami z zakresu przyrody, którzy mogliby opracować inwentaryzacje roślinności i występujących gatunków zwierząt;

Mieszkańcy powinni mieć możliwość łatwego dostępu do danych na temat parku (np. o występujących •gatunkach roślin i zwierząt);

Wskazane jest publikowanie broszurek o parkach miejskich, zawierających rys historyczny, stan flo- •ry i fauny, opis przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych (wraz z wytłumaczeniem ich celu). Broszury te powinny zawierać także informacje kontaktowe do podmiotów odpowiedzialnych za zarządzanie danym parkiem, np. dzielnicowym Wydziałem Ochrony Środowiska.

PodziękowaniaOpracowanie analizy SWOT było możliwe dzięki materiałom zebranym przez studentów kierunku ar-

chitektura krajobrazu (SGGW): Urszuli Ćwiek, Annie Kogut, Agnieszce Gralak (Park Pole Mokotowskie), Urszuli Smolińskiej (Żeromskiego Park), Aleksandrze Mysiorskiej, Marcie Muszyńskiej (Park Skaryszew-ski) oraz Irminie Sieradzkiej (Park Kaskada). Dziękujemy im za ich pracę i wkład.

Opracowanie analizy SWOT dla obszaru Zakola Wawerskiego było możliwe dzięki inż. Marcie Dąbrow-skiej, która zebrała konieczne dane i przekazała pomysły na rzecz poprawy stanu Zakola Wawerskiego.

Opracowanie analizy SWOT dla parku Morysin było możliwe dzięki grupie wolontariuszy, którzy regu-larnie odwiedzają teren parku Morysin.

Park management in Warsawdr A.A. Mabelis

Several students of Landscape Architecture collected data about a few green areas in Warsaw in order to get an impression about planning and management of urban parks. Two categories were distinguished:

Green areas with recreation as their main function (parks): Pole Mokotowskie Park (Ochota, •Śródmieście, Mokotów districts), Skaryszewski Park (Praga Południe district), Kaskada Park and Żeromskiego Park (Żoliborz district);

Green areas with nature conservation as their main function (nature reserves): Zakole Wawerskie •(Wawer district) and Morysin Park (Wilanów district).

The students collected data concerning the status of the park chosen, its use, its management and the communication between managers and users. Moreover they made suggestions for improving situations (Fig. 11). The findings of the students were taken together and arranged in Strong aspects, Weak aspects, Opportunities and Threats (SWOT-analysis). To make more general observations a few other parks were also visited: Szczęśliwicki Park, Łazienkowski Park, Ogród Saski Park, Morskie Oko Park, and Arkadia Park.

ParksStrong aspects

All parks are easily accessible. •All parks are fairly diverse: grassland, patches of woodland and scrub are present. Many parks have •

some relief, giving opportunities to develop different biotopes. Water is available in nearly all parks (Żeromskiego Park has no pond, but does have a statue with a small fountain). Riparian vegetation is present along water margins in the Skaryszewski and Szczęśliwicki Parks (Figs. 6, 12).

Walking, cycling and playing are possible in nearly all parks. All parks have a playground for children. •All parks have a restaurant (with toilet) in or close to the park. •Bins for dog excrement are available in some parks. •


22

Weak aspectsAll parks are surrounded by arterial roads; which implies traffic noise and air pollution. •There is a lack of diversity in the structure and species composition of grasslands, as well as in wooded •

areas. Grasslands are mowed frequently and the soil under shrubs is often kept free from herbs and mosses. Native shrub species are often lacking.

There is a lack of native plant and animal species characteristic of the biotopes which are present, due •to intensive management and disturbances by men and dogs.

Riparian vegetation is lacking in Kaskada Park and by the pond in Pole Mokotowskie Park, as well as •along the largest part of the stream which leads to the pond. The pond is made of concrete, with steep sides. The island in the pond is unattractive, with an abrupt edge and unnatural vegetation.

There is a lack of communication between the managers and users of a park. Regulations presented •on boards are not very effective and often fail to include the telephone number of the relevant Office of Environmental Protection (or Public Areas Management Board).

OpportunitiesParks could be screened from busy roads by plantation of shrubs. •The diversity of grassland could be increased by developing areas of flower–rich vegetation by •

mowing less frequently (once or twice a year). Woodland diversity can be increased by encouraging the growth of shrubs and herbaceous species, and by leaving some dead wood. Even in a small formal park, like Żeromskiego Park, it is possible to increase biodiversity by giving more attention to the herbaceous vegetation.

The establishment of native plant and animal species could be stimulated by less intensive management •of the vegetation and by setting aside areas where walking is restricted to footpaths and were dogs should be kept on a rope.

Riparian vegetation can be developed along the edge of ponds. In the case of an artificial pond it is •possible to put mud boxes along its shore to give riparian plants the opportunity to establish. This method is applied locally in Pole Mokotowskie Park. The border of the large pond in this park could be made less steep in more places to give small mammals and ducks the opportunity to go ashore. The vegetation on the island in the pond could be reconstituted to look more natural.

Possibilities for children to explore nature could be created by giving them the opportunity to play with •water and sand, to walk over tree trunks and, by creating a flower-rich vegetation, enable them to observe butterflies, bumblebees, beetles, ants and other insects.

Unsightly objects, like a concrete storage facility, could be covered by wall-plants or painted dark •green.

Effective methods of environmental education could be applied to encourage visitors to behave in an •environment-friendly manner and to prevent pollution.

ThreatsThe fact that men (and their dogs) may walk outside the footpaths can be seen as an advantage, but it •

may threaten the nature quality of an area by trampling the vegetation and disturbing the fauna. The system of footpaths in Pole Mokotowskie Park stimulates visitors to leave the track in places.

Rubbish can be found in nearly all parks. Bins for rubbish are not covered, which give birds and rats •the opportunity to take it out and spread it around the container (Fig. 12).

Input of nutrients in ponds causes eutrophication, which negatively affects the aquatic ecosystem. •


23

Nature reserves1. Zakole Wawerskie (Wawer district)

Zakole Wawerskie (71 ha) was mentioned in Warsaw’s Master plan of 1992 as a planned nature •reserve, but currently only part of the area is protected as a public natural landscape („zespół przyrodniczo-krajobrazowy”). The remainder is largely private property. The protected part consists mainly of wet alder forest (Alnetum and Salicetum), where Alnus glutinosa, Betula pubescens and Sorbus aucuparia dominate the tree layer and Salix cinerea, Prunus padus, Frangula alnus, Sambucus nigra and Euonymus europaea are present in the shrub layer (Fig. 13). In the herb layer species of wet areas, such as Iris pseudacorus and Carex species occur together with some seepage water indicators, like Impatiens noli tangere and Cardamine amara.

Part of the area is used for agriculture (wheat, cabbage, horseradish, and rape), part remains unused and abandoned, and part is kept as a wet meadow, which is mown (one or two times a year) or regularly burned by local people. This marshland is dominated by reed, sedges and thistles.

Strong aspects The vegetation in the area is fed by seepage water coming from the north. •The vegetation is natural and shows a gradient from sandy to peaty soil. •The area is attractive for walkers, who can cross the area over a few unpaved roads. •

Weak aspectsThe area suffers from fast developing urbanization processes: new built-up areas and increased •

disturbance from traffic (noise, air pollution) in Płowiecka (east side of the area), Wał Miedzeszyński (west side), and the new motorway (Trasa Siekierkowska) along its northern edge.

Desiccation and eutrophication have resulted in the area becoming dryer and more nutrient rich. •Consequently a few characteristic and rare species have decreased in numbers or disappeared; e.g., Iris siberica, Viola palustris, Orchis latifolia, Calla palustris and Menyanthes trifoliata; while ruderal species, like creeping thistle (Cirsium arvense) have become dominant (Fig. 14).

The marshland is decreasing in quality, due to poor management of at least part of the wet meadow. •This area is neglected or regularly burned.

Dumping of rubbish occurs in some parts. The path along the Canal is filled with soil mixed with rubbish •and glass, from the construction of Trasa Siekierkowska.

There is poor communication between the responsible authorities and visitors. Regulations mentioned •on boards are ineffective; e.g., there is a regulation banning construction work from contaminating or changing the level of water (see Trasa Siekierkowska).

OpportunitiesIn order to improve the situation, it is essential to involve all private land owners in making a plan for •

the area which, to be most effective, should be profitable for all stakeholders. The possibility of supporting private land owners financially for managing their land properly for nature conservation should be considered seriously. Not all private land owners are known at the moment, but this can be resolved.

The hydrological regime could be re-established. •The burning of vegetation could be stopped. •Existing rubbish could be removed, while further dumping of rubbish could be prevented by improving •

the communication with users of the area. A management platform with local people could be established to stimulate monitoring of vulnerable •

species, and to find out what methods of management would be most effective in maintaining local biodiversity.


24

A system of footpaths could be created, in order to give people the opportunity to enjoy the beauty of •the area.

ThreatsIt is proposed to widen the road (Wąbrzeska) which passes through the south part of the area. This •

would increase the effects of noise and pollution in the nature reserve and would further restrict the movement of animals between Zakole Wawerskie and the outer marshes of the Wisła.

The newly built motorway Trasa Siekierkowska will increase pollution of the area (e.g., salt damage •in winter).

SuggestionsOrganize a seminar about the future of Zakole Wawerskie for all stakeholders of the area: officials •

from the district, private land owners and visitors.Restore the hydrological situation. •Improve the communication with private land owners and visitors by: •

a) placing a few small boards with a simple request for keeping the area in a good condition (with telephone number of an Office for Environmental Protection and/or an NGO).

b) publication of a leaflet with a description of the characteristics (value) of the area, explanation of its management and a request to keep it in a good condition (with telephone number of an Office for Environmental Protection and/or an NGO).

2. Park Morysin (district Wilanów)Park Morysin (53,5 ha) is situated between Kanał Sobieskiego and Staw Zawadowski. The area has

great values: historical (follies), as well as natural. It is very well preserved as riverine woodland with old poplar, ash and elm trees (Populus nigra, P. alba, Fraxinus excelsior and Ulmus sp.). Dead standing and laying trees are full of mosses, lichens and invertebrate species. Plant species which flower in spring are characteristic for the herb layer, like Anemone nemorosa, A. ranunculoides, Gagea lutea, Ranunculus ficaria and Viola sp. Woodpeckers are making holes for hollow breeding birds and bats.

Entrance of the reserve is free. A small part of the area is used as allotment gardens.

Strong aspectsThe area is rather isolated and consequently very quiet. Visitors have to walk about 1 km from the bus

stop to Park Morysin. Thanks to this isolated position visitors can relax and enjoy nature. The presence of dead wood gives the woodland the impression of romantic wilderness.

Weak aspectsDumping of rubbish. Visitors are asked (via a board) to keep the area clean of rubbish and a few

containers were placed, but it appears to be not very effective. The communication between officials and visitors of the area is rather poor. In 2005 an attempt was made to meet an official from the district in order to discuss possibilities to improve the communication. However, a visit was refused.

OpportunitiesFor maintaining the nature quality of this reserve a management platform could be established, in which

representatives of different interest groups take part: officials, owners of allotment gardens, fisherman and biologists. Volunteers of these groups could be helpful for monitoring vulnerable species and to prevent dumping of rubbish.


25

Threats Possibilities to enter the area from the eastern side by foot and from the southern side by car may

increase in future. This will lead to disturbances and a decrease of its nature value.

SuggestionsDumping of rubbish can be prevented by improving the communication between managers of the

area, the owners of the allotment gardens and volunteers, which are motivated to keep the area in a good condition, e.g. by establishing a deliberation platform in which different stakeholders take part: Museum Palace at Wilanów, owners of allotment gardens, fishermen and nature lovers.

DiscussionDuring the discussion it was stated that managers of urban green can lose their jobs if the local

government changes. That idea is de-motivating. It may lead to managers losing the will to carry out their job properly. It was also mentioned that a proposal from officials in one district’s Office for Environmental Protection, to rake only part of the leaves in a park, was rejected by an official from the town hall without any discussion. That is also de-motivating. It may explain why some officials dealing with urban green areas show no interest in green space management.

Some remarks which were made are worthy of mention: In order to guarantee continuation of specific methods of management, a management plan is needed. •

This is especially important for parks where more than one district is responsible for its management. For example Pole Mokotowskie Park belongs to three districts: Ochota, Śródmieście and Mokotów.

Management platforms could be established to involve interested citizens. They can help to keep the •park in good condition.

Specialists could be asked to make inventories of plants and animals. •Data about a park (e.g., about the occurrence of plants and animals) should be easily obtainable by the •

public from the Office for Environmental Protection of the district concerned. It is desirable to publish leaflets about parks in which the history, the status (flora and fauna) and •

management is described. An explanation of aims and methods is needed, and the telephone number of the Office for Environmental Protection should be mentioned, as is given on the boards in Kaskada Park.

AcknowledgementsA SWOT–analysis of the parks was made thanks to the data collected by several students of Landscape

Architecture (SGGW): Ula Ćwiek, Anna Kogut, Agnieszka Gralak (Pole Mokotowskie Park), Aleksandra Mysiorska, Marta Muszyńska ((Skaryszewski Park), Irmina Sieradzka (Kaskada Park) and Urszula Smolińska (Źeromskiego Park). We are very grateful for their useful contribution.

The SWOT -analysis of Zakole Wawerskie was made thanks to inż. Marta Dąbrowska. She collected the data and presented useful ideas to improve the situation in Zakole Wawerskie.

The SWOT–analysis of Morysin Park was made thanks to a few volunteers who visited the area regularly.


26

Warszawskie parki jako środowisko faunyprof. dr hab. Maciej Luniak

StreszczeniePojęcie „fauna” (miasta) obejmuje tu zwierzę-

ta wielokomórkowe z wszystkich grup zoologicz-nych, będące składnikiem ekosystemu jako trwa-łe, wolno żyjące („dzikie”) populacje, niezależne (lub mało zależne) od stałej i zamierzonej pomo-cy człowieka. Do fauny należą m.in. żyjące „przy człowieku”: szczury, myszy domowe, karaluchy, muchy domowe, mrówki faraona, gołębie miejskie. Natomiast nie należą do fauny np.: wszystkie zwie-rzęta domowe (także zdziczałe koty i psy), przy-padkowi uciekinierzy z hodowli, specyficzne paso-żyty człowieka.

Warszawa, w porównaniu z innymi metropolia-mi, ma najlepiej zbadaną faunę, liczącą 5–7 tys. gatunków zwierząt. W ogromnej większości są to niezauważalne dla nas bezkręgowce (m.in. pier-ścienice, mięczaki, pajęczaki, owady), a kręgow-ców (ssaki, ptaki, gady, płazy i ryby) jest tylko ok. 330 gatunków.

Głównym rezerwuarem bogactwa fauny War-szawy są różnego rodzaju tereny zieleni miejskiej. Niestety sposób urządzania i utrzymania war-szawskich parków pod wieloma względami nie sprzyja pomyślnemu bytowi fauny. Najbardziej szkodzą jej, a więc zubażają jej skład, następu-jące czynniki.

Niespójność systemu łączności ekologicznej •między terenami zielonymi, utrudniająca prze-mieszczanie i osiedlanie się zwierząt.

Niszczenie ciągłości trwania (funkcjonowa- •nia) ekosystemów. Chodzi tu zarówno o usuwa-nie z nich poszczególnych elementów (np. starych drzew) jak też o ogólne zmiany całych środowisk, polegające na zastępowaniu dotychczasowych natural-nych składników (gleba, roślinność) nowymi, obcymi dla tego środowiska (Fot. 15, 16).

Zubażanie wartości przyrodniczej szaty roślinnej przez nienaturalnie ograniczony udział warstwy krze- •wów (także żywopłoty, pnącza), usuwanie starych drzew, obcinanie gałęzi w koronach drzew, promocję ob-cych gatunków ze szkodą dla rodzimych. Zbyt intensywne koszenie i wycinanie roślinności, a zwłaszcza koszenie w okresach suszy.

Zubażanie siedliska (gleby, fauny glebowej, siedlisk zwierząt naziemnych) przez wygrabiane ściółki •pod drzewami i krzewami (Fot. 17).

Fot. 15. Usunięcie pięknego, starego drzewa (z gniazdem mrówki Lasius brunneus).

Fot. 16. Ochrona młodych drzew.


27

Strome brzegi zbiorników wodnych stano- •wią przeszkodę i pułapkę dla zwierząt w dostępie lub wydostaniu się z wody, także ubóstwo roślin-ności nadwodnej nie sprzyja faunie, a czyszcze-nie zbiorników w okresie rozrodu płazów powo-duje ich zagładę.

Brak też ponadto wydzielonych ostoi przyrody (jak np. w niektórych parkach Berlina) utrzyma-nych bardziej proekologicznie, m.in. bez dostępu wolno puszczanych psów.

Porównanie warszawskich parków z terenami zielonymi Berlina lub Hagi (miasto współpracu-jące z Warszawą), wykazuje że parki w tamtych miastach w znacznym stopniu ustrzeżono od wy-mienionych wyżej wad. Dzięki temu są one bar-dziej wartościowe dla przyrody miasta, a przy tym bardziej atrakcyjne dla publiczności.

Warsaw parks as habitat for animal wildlifeprof. dr hab. Maciej Luniak

Summary For current purposes, the fauna of the city includes all free living (i.e., wild) zoological groups of

animals. Faunal populations of urban ecosystems survive with minimal intentional support from man. Animals living in close association with man; e.g., brown rats, house mice, cockroaches, house flies, pharaoh’s ants and feral pigeons; are classified as fauna, whereas domestic animals (including even feral cats and dogs) are excluded from this definition, as are human parasites and species which have accidentally been released into the wild.

In comparison with other metropolises, the fauna of Warsaw has been well investigated. It includes between five and seven thousand animal species. The majority are small invertebrates, unnoticeable to city dwellers (e.g., annelids, molluscs, spiders, and insects). About 330 vertebrate species occur in the city: mammals, birds, reptiles, amphibians and fishes.

Various kinds of urban green areas contribute to the richness of species in the city. Unfortunately, it must be said that the way parks in Warsaw are managed does not favour the existence of sensitive animal species. The following factors impoverish the fauna.

Breaks in connectivity of corridors between green areas make it more difficult for many species to •migrate to other suitable habitat, which lowers their probability of survival in the city.

Degradation of ecosystem functions; for example, by the removal of micro-biotopes (e.g., an old tree), •as well as general changes to micro-biotopes, e.g., altering natural components such as soil and vegetation; can result in major changes to the environment (Fig. 15, 16).

Further impoverishment of the vegetation can occur through reduction of its shrub layer (also hedges •and climbers), removing old trees, cutting off and pruning branches of trees and by promoting alien plant species at the expense of native ones. The structure and composition of grasslands is also impoverished by mowing over frequently or in an extremely dry period.

Fot. 17. Intensywne wygrabianie i usuwanie ściółki zubaża florę i faunę glebową.


28

Removal of leaf litter under trees and shrubs impoverishes the soil and its fauna ( • Fig. 17).Ponds with steep banks prohibit some animals leaving the water. Poorly developed riparian vegetation •

is unsuitable for water birds to breed, and aquatic plants will be scarce or absent if ponds have a concrete bottom: consequently, the aquatic fauna will also be poor. Temporary removal of water of a pond (for hydro technical reasons) may lead to the extermination of amphibians if it is carried out during their reproductive period.

Zones could be established in parks, where nature can be better preserved, and where dogs must be kept on the lead. If we compare the parks of Warsaw with those of Berlin or The Hague (two of Warsaw’s twin cities) it appears that the mistakes mentioned above can be avoided. Thanks to this they are more valuable for maintaining nature in the city and more attractive for the public.

Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślinną parkówdr Piotr Sikorski

StreszczenieOchrona obszarów o korzystnych warunkach

dla rozwoju naturalnej roślinności jest jedną z ważnych strategii w ochronie różnorodności biolo-gicznej. Duże parki miejskie są miejscem występo-wania różnych semi-naturalnych zbiorowisk oraz wielu rodzimych gatunków roślin (Fot. 18). Pod-legają one jednak w różnym stopniu presji urbani-zacyjnej. Zanikanie niektórych roślin w parkach warszawskich na skutek zmian w zarządzaniu ty-mi parkami, ma negatywny wpływ na inne wystę-pujące tam gatunki. Na podstawie długotrwałych badań w parkach miejskich Warszawy (np. w par-ku Skaryszewskim w ciągu ostatnich 20 lat) moż-na stwierdzić, że intensyfikacja pielęgnacji obja-wia się zanikiem różnorodności gatunkowej eko-systemów leśnych i trawiastych. Zanikają zwłasz-cza gatunki związane ze stabilnymi siedliskami.

Parki leśne (takie jak Las Kabacki, gdzie za-rzucono dotychczasowe użytkowanie) regenerują się i stają bogatsze w gatunki, zwłaszcza leśne. Wzrost różnorodności gatunkowej w parkach zwiększy ich atrakcyjność dla odwiedzających. Wartość przyrodniczą parków można zwiększyć poprzez ich prawidłowe planowanie oraz prawidłowe zarządzanie. Narzędziem do osiągnięcia tego celu jest plan urządzania parku, który powinien zawierać nie tylko szczegółowe infor-macje o florze i faunie parku lecz również dokładne procedury jego zarządzania.

The effects of management and public use of parks on vegetation dr Piotr Sikorski

SummaryThe protection of urban areas with a high potential for the development of natural vegetation is an

important strategy in the promotion of biodiversity. Large urban parks possess a high concentration of

Fot. 18. Naturalna roślinność zadrzewień (park Pole Mo-kotowskie).


29

semi-natural plant communities and indigenous plant species (Fig.18). However, they suffer from increasing urbanization. Changes in management regimes have led to the disappearance of some plant species from parks in Warsaw, which has had a negative effect on other species. On the basis of a long term study carried out in Warsaw’s urban parks (e.g., in Skaryszewski Park over the last 20 years), it appears that intensification of management leads to a decline of species diversity in woodland and grassland ecosystems. In particular, species favouring undisturbed areas have disappeared.

When exploitation was stopped in woodland parks, such as Las Kabacki, they began to recover and became more species rich; especially in terms of forest species. An increase of species diversity will make a park more attractive. The ecological value of parks can be increased by careful planning and proper management. A tool for achieving this objective is a Park Management Plan, which should not only contain detailed information about vegetation and fauna, but should also describe exact management procedures.

Wnioskidr A. A. Mabelis

1. Lepsze i prostsze zarządzanie miejskimi terenami zieleni oraz łączącymi je zielonymi korytarzami, może być osiągnięte poprzez wdrożenie pro-aktywnego planowania zieleni miejskiej. Pojawia się pytanie, które tereny zieleni powinny być utrzymane w niezmienionej formie przez następne 50 – 100 lat? Władze samorządowe powinny opracowywać odpowiednie plany, a nie pozostawiać podejmowanie tak ważnych de-cyzji deweloperom i użytkującym tereny zieleni. Uchwalenie jakiegokolwiek planu należy poprzedzić eks-pertyzą doświadczonego ekologa miejskiego.

2. W celu uniknięcia degradacji środowiska przyrodniczego i jego poszczególnych siedlisk, konieczne jest opracowywanie planów zarządzania zbiornikami wodnymi oraz zarządzania parkami. W dokumen-tach tych, oprócz analizy uwarunkowań przyrodniczych, należy wskazać metody zarządzania i pielęgnacji, umożliwiające osiągnięcie pożądanego celu.

3. W celu oceny wpływu zarządzania na środowisko przyrodnicze danego obszaru, konieczne jest opra-cowanie planu monitoringu, w którym wskazane są gatunki podlegające monitoringowi. W prace tereno-we związane z monitoringiem należy zaangażować wolontariuszy z organizacji pozarządowych, a wszyst-kie zebrane wyniki powinny być gromadzone w odpowiedniej bazie danych.

4. Metody zarządzania terenami zieleni i ich pielęgnacji, powinny być opisane we wspomnianym pla-nie zarządzania. Działania wspierające utrzymanie rodzimych gatunków w parkach to np. stosowanie eks-tensywnych zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak rzadsze koszenie trawników oraz celowe pozostawianie martwych drzew w wybranych fragmentach obszarów zadrzewionych.

5. W celu osiągnięcia utrzymania różnorodności biologicznej pożądany jest właściwy kontakt z wła-dzami miasta, zarządzającymi i mieszkańcami. Dzielnicowe Wydziały Ochrony Środowiska powinny być wyposażone w stanowisko obsługi mieszkańców, gdzie mogliby oni zarówno uzyskać informacje na temat parków i obszarów chronionych, jak i się podzielić własnymi spostrzeżeniami, np. na temat występujących rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Dlatego też, wszelkie tablice informacyjne powinny zawierać numer telefonu kontaktowego do odpowiedzialnego Wydziału Ochrony Środowiska. Objaśnienia metod zarządza-nia i pielęgnacji, mogłyby być umieszczone w stosownych broszurach na temat danego obszaru, na tablicz-kach informacyjnych (np. umieszczonych na drzewach), czy w artykułach w prasie lokalnej, a także tłu-maczone podczas wycieczek przyrodniczych. Istotne jest podkreślenie konieczności przybliżenia mieszkań-com problematyki przyrodniczej.

6. Wymiana wiedzy i doświadczeń między planistami i zarządzającymi terenami zieleni w Warsza-wie i jej partnerskim mieście Hadze może przynieść wiele korzyści. Jednym z holenderskich rozwiązań, stosowanym przez zarządzających terenami zieleni w Hadze, jest angażowanie do prac porządkowych


30

wolontariuszy. Ochotnicy mogą pomagać w zapobieganiu zaśmiecaniu parków, np. poprzez informowa-nie odpowiedzialnych urzędników, w przypadku gdy kosze na śmiecie są przepełnione lub poprzez orga-nizowanie akcji wspólnego sprzątania użytkowanego parku. Innym rozwiązaniem, które można promo-wać w Warszawie, jest przekazywanie parków w opiekę zaangażowanym mieszkańcom, którzy mogli-by wspierać utrzymywanie porządku.

Conclusionsdr A.A. Mabelis

1. Pro-active planning facilitates the maintenance of green urban areas and their connective corridors. Decisions on which areas should be maintained over the next 50 – 100 years, and the drawing up of such plans, should be the responsibility of local government, rather than being left to the discretion of project designers and developers. Before implementing a plan the advice of an experienced urban ecologist is needed.

2. A Management plan is needed for aquatic environments, as well as for green areas. These plans should describe natural qualities as well as recommending management methods needed to maintain them. Potential sources of habitat degradation should be avoided; e.g., plans to prevent rubbish tipping are needed.

3. A Monitoring plan is required to evaluate the results of management on local biodiversity, with the identification of vulnerable species which should then be monitored. Volunteers from Non –Governmental Organizations (NGO’s) could be mobilized to execute a monitoring program using recognized protocols. All collected data should be saved in a structured database.

4. Methods of management should be described in a management plan. The establishment and maintenance of native species could be promoted by managing green areas partly extensively, e.g., by mowing parts of grasslands less frequently, and by leaving dead wood in situ. In this way it is possible to increase biodiversity, especially in large parks.

5. Effective communication between officials, managers and the public is essential, in order to achieve the aim of maintaining urban biodiversity. The offices of Environmental Protection in the districts should have an information desk where citizens can get information about the status of parks (e.g., their natural qualities) and where they can give information regarding the presence of vulnerable plant and animal species and about threats to parks (e.g., pollution). Therefore a telephone number should be mentioned on every information board in a park. Management procedures could be explained in a message (e.g., fixed to a tree, in a leaflet, in newspaper articles or during excursions. It is important to underline the necessity of bringing people closer to nature.

6. Exchange of knowledge between Warsaw and its twin city, The Hague, could be very useful; combining the expertise of planners and managers of green spaces from both cities. Managers of urban green in The Hague make use of volunteers to keep parks in a good condition. Volunteers can help to prevent dumping of rubbish, e.g., by phoning the responsible authorities when litterbins are not emptied frequently enough, and by organizing rubbish collecting schemes. The adoption of parks by involved members of the public could be also promoted in Warsaw.

Przyszłe działaniadr A. A. Mabelis

Prościej jest krytykować zaistniałe sytuacje, niż poprawiać je. Dlatego też, Melania Żalińska (repre-zentująca Zielone Mazowsze) i Bram Mabelis (ekolog) przeprowadzili z warszawskimi urzędnikami sze-reg rozmów na temat planowania i zarządzania terenami zieleni oraz metod pozwalających zminima-


31

lizować zanieczyszczenie środowiska. W efekcie w kilku dzielnicach podjęto pozytywne działania, któ-re przedstawiono poniżej.

Pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska dzielnicy Ochota zamierzają zastąpić betonowe dno i brzeg zbiornika wodnego w parku im. Malickiego naturalnymi materiałami, co pozwoli na rozwój roślinności wodnej, a w przyszłości wpłynie pozytywnie na jakość wody. Z kolei, naczelnik Wydziału Ochrony Środo-wiska dzielnicy Mokotów podkreślił, że dla kontrolowania zrównoważonego rozwoju i ochrony terenów zie-leni, szczególnie ważne jest właściwe planowanie. Ponieważ przepisy prawa miejscowego mogą nie tylko zapewnić ochronę terenów zieleni, ale także wód powierzchniowych i podziemnych, dlatego też w dzielnicy planowane jest opracowanie długoterminowych planów obejmujących przywrócenie naturalnego przebiegu strumieni oraz odnowę zbiorników wodnych. W bliższym horyzoncie czasowym zostaną również opracowa-ne plany zarządzania parkami oraz rozważone możliwości angażowania mieszkańców w utrzymanie par-ków. Ponadto, więcej uwagi zostanie poświęcone edukacji ekologicznej. Kolejnym pozytywnym działaniem podjętym przez pracowników Zarządu Oczyszczania Miasta jest udział w eksperymencie, w ramach które-go część murawy w parku Pole Mokotowskie zostanie przekształcona w łąkę kwietną. Co więcej, urzędni-cy z kilku dzielnic warszawskich zadeklarowali, że dołożą wszelkich starań, aby zapobiegać zaśmiecaniu warszawskich parków i rezerwatów przyrody.

Częstsze opróżnianie śmietników w parkach oraz promowanie efektywnej edukacji ekologicznej może przeciwdziałać zaśmiecaniu terenów zieleni. Okazuje się, że bardziej efektywne jest ustawienie w parku je-dynie kilku zamkniętych pojemników, z których śmiecie będą odpowiednio często wybierane. Natomiast, jeśli chodzi o edukację ekologiczną, to autor raportu, wraz z panią Melanią Żalińską, przygotowali tekst, który proponują umieścić na małych tymczasowych tablicach informacyjnych wzdłuż ścieżki przy stacji Warszawa – Rakowiec (patrz Rysunek). Jednakże, urzędnicy z dzielnicy Ochota nie byli entuzjastycznie na-stawieni do tej inicjatywy, gdyż, ich zdaniem, tablica taka zostanie zdewastowana w ciągu kilku dni. Nie przedstawiono natomiast alternatywnego rozwiązania. Należy dodać, że ustawianie takich tablic nie będzie miało sensu, jeśli spacerujących ścieżką oddzieliłoby od roślinności na stoku ogrodzenie (Fot. 5).

Kolejnym poruszanym zagadnieniem było porozumiewanie się urzędników z mieszkańcami. Przykłado-wo, opracowanie broszur informacyjnych o kilku warszawskich parkach pozwoliłoby sprawdzić, czy w ten sposób można zainteresować i zaangażować społeczność lokalną w zarządzanie terenami zieleni. Urzęd-nicy z Biura Ochrony Środowiska są pozytywnie nastawieni do tego pomysłu. W kwestii tej, pomocna by-łaby również wymiana doświadczeń z urzędnikami z miasta partnerskiego – Hagi, którzy mają praktykę w angażowaniu mieszkańców w proces zarządzania i pielęgnacji parkami, a także w przekazywaniu in-formacji o terenach zieleni, m.in. poprzez broszury informacyjne, drogą internetową (e-mail), czy telefo-

ZIELONY KORYTARZ

Ta ścieżka może być wykorzystywana równocześnie przez ludzi, zwierzęta i rośliny. Stok wzdłuż ścieżki jest siedliskiem dla kilku rodzimych gatunków. Musimy dbać o to, aby mogły one przetrwać. Czy pomożesz zapobiegać zaśmiecaniu tego miejsca? Dziękujemy!

Dodatkowe informacje i przekazywanie uwag: Zakład Linii Kolejowych w Warszawie (tel.: ...........) Dzielnica Ochota (tel.: ...............) Inicjatywa: Zielone Mazowsze, Nowogrodzka 46/6, Warszawa (tel.: ......)

Krótki i przekonujący tekst może być skuteczny.


32

nicznie. Dodatkowo, w kilku parkach w Hadze ustanowiono fora zarządzania, gdzie wolontariusze w czyn-ny sposób dążą do utrzymania tych parków w dobrej formie, zgodnie z myślą przewodnią planu dla mia-sta Hagi: „Wspólnie zarządzamy miejską zielenią”.

Future Actionsdr A. A. Mabelis

It is easier to criticize situations than to improve them. Therefore Melania Żalińska (Zielone Mazowsze) and Bram Mabelis (ecologist) discussed with Warsaw officials aspects of planning and management of green areas and how environmental pollution could be minimized.

We will mention a few good initiatives:Officials from district Ochota (Department of Environmental Protection) intend to replace the

concrete bottom and edge of the pond in park im. Zasława Malickiego by natural materials so that riparian vegetation can develop, which can improve the water quality. The director of the Department of Environmental Protection of district Mokotów underlined the importance of proper planning. By preparing a local law it will be possible to get a better grip on sustainable development and to safeguard green areas. Such a plan should also provide healthy surface water and proper groundwater conditions. The renewal of water reserves and the restoration of the natural course of a stream are long term plans for the future. In a much shorter term management plans of parks will be developed and possibilities for involvement of the public in taking care of green areas will be examined. Moreover, ecological education will get more attention. Another good initiative is that officials from ZOM (Department of urban green) are willing to support the experiment to set-a-side a small part of the meadow in park Pole Mokotowskie as a flower-rich grassland. In general it can be stated that officials from several districts will increase their efforts to prevent dumping of rubbish in parks and nature reserves.

Dumping of rubbish can be counteracted by emptying the litter bins more frequently and by promoting effective environmental education. It appears to be most effective to put only a few (closed) litter bins in a park, which will be emptied frequently. Concerning environmental education we presented a text for two small (temporary) boards which could be placed along the footpath along the railway verge near Warszawa-Rakowiec station (see Figure). However, officials from district Ochota were not enthusiastic about this proposal, because they expected that such boards will be destroyed after a few days by the public. An alternative approach was not presented. After all, it will have no sense to place such boards if a fence between the footpath and the vegetation on the slope will be realized (Fig. 5).

GREEN CORRIDOR

This footpath can be used as a corridor by men, animals and plants The slope along this path is also habitat of several remarkable species We have to manage it in a way that they can survive Will you help to prevent dumping of rubbish? Thank you!

For remarks and information: Zakład Linii Kolejowych w Warszawie (tel.:............)Dzielnica Ochota (tel.: ..............)Initiative: Zielone Mazowsze, Nowogrodzka 46/6, Warszawa (tel.: ..............)

A text, which is short and persuasive, can be effective.


33

The communication between officials and the public was also discussed. A small booklet could be made for a few parks in order to see whether such an initiative could be an effective tool for involving the public in park management. Officials from the Office for Nature Protection are positive about the proposal to make such a booklet. Cooperation with our partner city The Hague may be useful, because there is experience of public involvement in park management and providing information about the management of a park via a booklet, an e-mail or a telephone call. For some parks management platforms have been established and volunteers are active in trying to keep them in a good condition, as mentioned in the Policy Plan of The Hague: „Managing urban green together”.

Autorzy / Authors

Dr hab. B. Szulczewska, prof. SGGW

Architekt i planistka krajobrazu, ukończyła Wydział Ogrodnictwa (Sekcję Planowania Terenów Otwar-tych), SGGW. Przez ponad 20 lat pracowała w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, a następ-nie na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu. Obecnie jest kierownikiem Katedry Architektury Krajobrazu. Główne zainteresowania badawcze to planowanie krajobrazu w skali lokalnej i regionalnej oraz przyrodnicze podstawy planowania przestrzennego. Jest członkiem Towarzystwa Urbanistów Polskich.

Landscape planner, graduated at Faculty of Horticulture (Section of Green Open Spaces Planning), War-saw Agricultural University (now: Warsaw University of Life Sciences). She worked more than 20 years in the Institute of Physical Planning and Municipal Economy than she moved to Warsaw University of Life Sci-ences (Faculty of Horticulture and Landscape Architecture). Nowadays she is a Head of Department of Land-scape Architecture. The main field of her research activities is landscape planning at local and regional scale and environmental basis for spatial planning. She is a member of Polish Society of Town Planners.

Dr A. A. MabelisEkolog – etolog, ukończył Uniwersytet w Lejdzie, Holandia. Przez 20 lat pracował w Instytucie Zarzą-

dzania Przyrodą (odpowiednio: w Departamencie Zoologii, Departamencie Doradztwa oraz Departamencie Ekologii Krajobrazu) w Leersum. Obecnie pracuje jako wolontariusz w instytucie badawczym Alterra (w Centrum Ekosystemów), działającym przy Uniwersytecie Wageningen. Jest członkiem Holenderskiej Gru-py Roboczej na rzecz Ekologii Miasta, Instytutu Edukacji Przyrodniczej oraz dziesięciu innych stowarzy-szeń działających w zakresie utrzymania walorów przyrodniczych i historycznych. Od 30 lat odwiedza re-gularnie Warszawę i jest zaniepokojony degradacją jej walorów przyrodniczych.

Ecologist-ethologist, graduated at Leiden University, The Netherlands. He worked during 20 years at the Institute for Nature Management in Leersum (Department of Zoology, Advisory Department and Department of Landscape Ecology, respectively). At the moment he is working voluntarily at Alterra, Wageningen University Research (Centre Ecosystems). He is member of the Dutch Working Group Urban Ecology, the Institute for Nature Education, among ten other societies concerning the maintenance of natural and historical values. He visited Warsaw regularly during the last 30 years and is concerned about the loss of nature qualities in the city.

Studenci kierunku Architektura Krajobrazu (SGGW)Ula Ćwiek, Agnieszka Gralak i Anna Kogut (park Pole Mokotowskie)Marta Muszyńska i Aleksandra Mysiorska (park Skaryszewski)Irmina Sieradzka (park Kaskada)Urszula Smolińska (park Żeromskiego)inż. Marta Dąbrowska (Zakole Wawerskie)


34

Prof. dr hab. M. Luniak Zoolog – ornitolog, ukończył Uniwersytet Warszawski. Emerytowany profesor Instytutu Zoologii, Pol-

skiej Akademii Nauk, w Warszawie, gdzie przepracował 45 lat. Do jego głównych zainteresowań badaw-czych należą: ekologia miasta, miejska fauna oraz zarządzanie środowiskiem miejskim. Jest zaangażowa-ny w liczne działania na rzecz ochrony przyrody w Warszawie.

Zoologist-ornithologist, graduated at Warsaw University. He worked during 45 years in the Institute of Zoology, Polish Academy of Sciences in Warsaw and actually he is a professor emeritus in this Institute. The main field of his research work is urban ecology, fauna and managing of urban environments. Involved in activities on nature protection in Warsaw.

Dr P. Sikorski Architekt krajobrazu, fitosocjolog i dendrolog, ukończył SGGW w Warszawie. Od 9 lat pracuje jako ad-

iunkt w Katedrze Ochrony Środowiska na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW. Głów-nym kierunkiem jego badań są: roślinność parków oraz przemiany strukturalne roślinności. Uczestniczył w licznych inwentaryzacjach szaty roślinnej i ocenach oddziaływania inwestycji na roślinność.

Landscape architect, phytosociologist and dendrologist, graduated SGGW in Warsaw. He has worked for 9 years in Environmental Protection Department on Horticulture and Landscape Architecture Faculty – Warsaw University of Life Science. His main field of research is vegetation of parks and structural changes of vegetations in a landscape. He participated in many vegetation inventories and environmental impact assessment procedures.

List of ilustrations 1. The river Wisła: an important ecological corridor. 2. A flower-rich road verge functions as habitat and corridor for many insect species (S. Warsaw). 3. A flower-rich road verge lost its function as habitat and corridor for many insect species, due to

construction works and intensification of the management of the remaining grass strips (Racławicka). 4. Loss of an ecological corridor by damaging a strip of woodland and erecting a screen along Zwirki

i Wigury. 5. A railway verge can function as a corridor for men, as well as for animal species if properly managed. 6. A pond with a riparian vegetation along its margins (park Skaryszewski). 7. A pond without a riparian vegetation, which could improve its water quality (Staw Rakowiecki). 8. A flower-rich grassland along the river Wisła (N. Warsaw, Łomianki). 9. Rubbish heap in an old river bed of the Wisła, which could function as a blue-green corridor

(Łomianki).10. Children experiencing nature in fallow land.11. Park management includes more than cutting and planting trees: more species should be considered. 12. An open rubbish container will lead to deterioration of its environment if it is not emptied frequently

(park Szczęśliwicki).13. Wet alder forest (reserve Zakole Wawerskie).14. The flower-rich marshland of Zakole Wawerskie changed into a monotonous vegetation with creeping

thistles, due to poor management.15. An old beautiful tree (with a nest of the ant Lasius brunneus) is removed. 16. Protection of young trees.17. Intensive removal of leaf litter impoverishes the soil fauna and flora. 18. Natural vegetation in a woodlot (park Pole Makotowskie).


35

Bibliografia / LiteratureLiro, A. (ed.), 1995. National Ecological Network EECONET – Poland. Foundation IUCN Poland,

Warsaw; 66 p + 10 maps.Luniak, M., 1981. The birds of the park habitats in Warsaw. Acta Ornithologica 18 (6): 335-371.Luniak M., 1983. The avifauna of urban green areas in Poland and possibili ties of mana ging it. Acta

Ornithologica 19, 1: 3–61.Luniak, M., 2005. Warsaw. In: Birds of European cities (J.G. Kelcey & G. Rheinwald eds.). Ginster,

St. Katharinen: 389–415.Kaliszuk, E., 2005. Warsaw. In: Final report Cost Action C11 – Green structure and urban planning:

206–215.Mabelis, A.A., 2000. Przyroda Warszawy – warta zachowania i ochrony (Nature in Warsaw – worthwhile

to preserve). Aura 27 (2): 17-19.Mabelis, A.A., 2004. Zielone korytarze w Warszawie (Green corridors in Warsaw). Przyroda Polska

6:10.Mabelis, A.A., 2005. Green infrastructure of a city and its biodiversity: Warsaw as an example. Fragmenta

Faunistica 48 (2): 231–247.Szulczewska, B. & Kaliszuk E., 2003. Challenges in the Planning and Management of “Green structure”

in Warsaw, Poland. Built Environment 29 (2): 144–156.Szulczewska, B., 2005. The Vistula Valley case in Warsaw, Poland Warsaw – back or face to the river?

In: Final report Cost Action C11 – Green structure and urban planning: 365–37.Szulczewska, B. & Kaliszuk E., 2005. Problems of green structure planning and management in Warsaw.

In: Final report Cost Action C11 – Green structure and urban planning: 90–102.

36

Załącznik / Appendix

Plakat z seminarium / Poster from the seminar

Documents

Zarządzanie terenami zielonymi w Warszawie · siedlisko życia zwierząt” oraz dr. Piotra Sikorskigo, pt.: „Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślin-ną parków”