18
321 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338 standardy medyczne Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Nutrition of healthy term infants. Recommendations of the Polish Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition Hanna Szajewska 1 , Piotr Socha 2 , Andrea Horvath 1 , Anna Rybak 2 , Anna Dobrzańska 3 , Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka 4 , Alicja Chybicka 5 , Mieczysława Czerwionka-Szaflarska 6 , Danuta Gajewska 7 , Ewa Helwich 8 , Janusz Książyk 9 , Hanna Mojska 10 , Anna Stolarczyk 2 , Halina Weker 11 1 Klinika Pediatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny; Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻDz) 2 Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania, Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa; PTGHiŻDz; Zespół Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN 3 Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa, konsultant krajowy w dziedzinie pediatrii 4 Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Warszawski Uniwersytet Medyczny; Polskie Towarzystwo Neonatologiczne 5 Katedra i Klinika Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny, Wrocław; Polskie Towarzystwo Pediatryczne 6 Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii, Collegium Medicum, Bydgoszcz; konsultant krajowy w dziedzinie gastroenterologii dziecięcej 7 Zakład Dietetyki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa; Polskie Towarzystwo Dietetyki 8 Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa; konsultant krajowy w dziedzinie neonatologii 9 Klinika Pediatrii, Żywienia i Chorób Metabolicznych, Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa; Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego Dzieci 10 Zakład Bezpieczeństwa Żywności, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 11 Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa STRESZCZENIE Dokument, opracowany przez Sekcję Żywieniową Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, stanowi aktualizację zale- ceń dotyczących żywienia zdrowych, urodzonych o czasie niemowląt. Przeznaczony jest dla wszystkich grup zawodowych sprawujących opiekę nad dzieckiem do 1. roku życia. Jako metodykę opracowania przyjęto adaptację do warunków polskich istniejących wiarygodnych wytycznych stworzonych przez towarzystwa naukowe, renomowane instytucje i zespoły ekspertów. W tym celu utworzono grupę do wyszukiwania istniejących wytycznych i oceny ich pod kątem jakości, aktualności i możliwości przyjęcia w warunkach polskich. Przygotowana pierwsza wersja zaleceń została zrecenzowana przez wszystkich członków interdyscyplinarnego zespołu opracowującego niniejszy dokument, przyszłych użytkowników, w tym przedstawicieli śro- dowiska pediatrów, lekarzy rodzinnych, dietetyków, jak również decydentów opieki zdrowotnej (przedstawiciela Ministerstwa Zdrowia) oraz przedsta-

Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

321STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

Zasady żywienia zdrowych niemowląt.Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

Nutrition of healthy term infants. Recommendations of the Polish Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition

Hanna Szajewska1, Piotr Socha2, Andrea Horvath1, Anna Rybak2, Anna Dobrzańska3,

Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka4, Alicja Chybicka5, Mieczysława Czerwionka-Sza%arska6,

Danuta Gajewska7, Ewa Helwich8, Janusz Książyk9, Hanna Mojska10, Anna Stolarczyk2,

Halina Weker11

1 Klinika Pediatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny; Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

(PTGHiŻDz)

2 Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania, Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa;

PTGHiŻDz; Zespół Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN

3 Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa,

konsultant krajowy w dziedzinie pediatrii

4 Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Warszawski Uniwersytet Medyczny; Polskie Towarzystwo

Neonatologiczne

5 Katedra i Klinika Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny, Wrocław; Polskie

Towarzystwo Pediatryczne

6 Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii, Collegium Medicum, Bydgoszcz; konsultant krajowy w dziedzinie

gastroenterologii dziecięcej

7 Zakład Dietetyki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa; Polskie Towarzystwo Dietetyki

8 Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa; konsultant krajowy w dziedzinie

neonatologii

9 Klinika Pediatrii, Żywienia i Chorób Metabolicznych, Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa; Polskie

Towarzystwo Żywienia Klinicznego Dzieci

10 Zakład Bezpieczeństwa Żywności, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa

11 Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa

STRESZCZENIE

Dokument, opracowany przez Sekcję Żywieniową Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, stanowi aktualizację zale-

ceń dotyczących żywienia zdrowych, urodzonych o czasie niemowląt. Przeznaczony jest dla wszystkich grup zawodowych sprawujących opiekę nad

dzieckiem do 1. roku życia. Jako metodykę opracowania przyjęto adaptację do warunków polskich istniejących wiarygodnych wytycznych stworzonych

przez towarzystwa naukowe, renomowane instytucje i zespoły ekspertów. W tym celu utworzono grupę do wyszukiwania istniejących wytycznych

i oceny ich pod kątem jakości, aktualności i możliwości przyjęcia w warunkach polskich. Przygotowana pierwsza wersja zaleceń została zrecenzowana

przez wszystkich członków interdyscyplinarnego zespołu opracowującego niniejszy dokument, przyszłych użytkowników, w tym przedstawicieli śro-

dowiska pediatrów, lekarzy rodzinnych, dietetyków, jak również decydentów opieki zdrowotnej (przedstawiciela Ministerstwa Zdrowia) oraz przedsta-

Page 2: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

322 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

!"#$%&'()*+#$,#(-&!,./(0#*!1.(2& ,#%,) .(3)4$*,#-5)(6) .+"&$7 .(8.$7+)#%7#+)4)5,,/(9#:.7)4)5,,( ,(2&- ,#%,.(;",#!,( :)<1=>.( $,=( .*7?.4,".!1,( ".4#!#@( <)7&-!"A!&!B(-& ,#%,.("<+) &!B/(?+)<")%&!B()(!".$,#(%,#-') 4A7C( D,%,#1$"&( <)*?'#%7( :+"#"%.!")%&( 1#$7( <4.( $"&$7*,!B( 5+?:( ". )<) &!B( $:+. ?1A!&!B( ):,#*=(%.<(<",#!*,#'(<)(EC(+)*?(-&!,.C(F.$7=:?1#()%( !"#-G%,#1$"&($!B#'.7(-& ,#%,.():+.!) .%&(:+"#"(F#$:H>(I*$:#+7H (:) )>.%&!B(:+"#"(J)%$?47.%7.(J+.1) #-5)( (<",#<",%,#(3#<,.7+,,("(KLLM(+)*?N.

Metodyka 3)<#1'?1A!( $,=( ):+.!) .%,.( ".$.<( -& ,#%,.( %,#-') 4A7/(1.*)('#7)<&*=(:+"&1=7)(.<.:7.!1=(<)( .+?%-

*H (:)4$*,!B(,$7%,#1A!&!B( ,.+&5)<%&!B( &7&!"%&!B():+.!) .%&!B(:+"#"(7) .+"&$7 .(%.?*) #/(+#%)')- .%#(,%$7&7?!1#(,("#$:)>&(#*$:#+7H OPEKC(Q(7&'(!#4?(?7 )+")%)(5+?:=/(*7H+#1(".<.%,#'(R&>)( &$"?*, .-%,#( ,$7%,#1A!&!B( &7&!"%&!B( ,( ,!B()!#%.(:)<(*A7#'(1.*)G!,/(.*7?.4%)G!,(,(')-4, )G!,(:+"&1=!,.( ( .+?%-

*.!B(:)4$*,!B(S90/(30/(T9/(TUVC(Q(:+"&:.<*?(R+.*?( &7&!"%&!B(<)7&!"A!&!B(<&$*?7) .%&!B(* #$7,,(".-4#!#%,.():.+7)(%.(%.1R.+<",#1( ,.+&5)<%&!B/(.*7?.4-%&!B(R.<.%,.!BC

Q( *)4#1%&'( #7.:,#( :+"&5)7) .%)( :,#+ $"A( #+$1=(".4#!#@C(F)$7.>.()%.(%.$7=:%,#("+#!#%") .%.(:+"#"( $"&$7*,!B( !">)%*H ( ,%7#+<&$!&:4,%.+%#5)( "#$:)->?( ):+.!) ?1A!#5)( %,%,#1$"&( <)*?'#%7/( :+"&$">&!B(?-&7*) %,*H /( (7&'(:+"#<$7. ,!,#4,(G+)<) ,$*.(:#-<,.7+H /(4#*.+"&(+)<",%%&!B/(<,#7#7&*H /(1.*(+H %,#-(<#!&<#%7H ( ):,#*,( "<+) )7%#1( S:+"#<$7. ,!,#4.( W,-%,$7#+$7 .( F<+) ,.V( )+."( :+"#<$7. ,!,#4,( +)<",!H X):,#*?%H C(Q( &%,*?(*)%$?47.!1,(".4#!#%,)'(")$7.>(%.<.%&()$7.7#!"%&(*$"7.>7C(Y"=G!,A(<)*?'#%7?(1#$7($*+H!)%&( $!B#'.7( -& ,#%,.( :+"#"%.!")%&( <)( !)-

WprowadzenieQ>.G!, #( -& ,#%,#( #( !"#$%&'( )*+#$,#( -&!,.( '.()5+)'%&( :>& ( %.( *)%<&!1=( )+."( +)" H1( Z"&!"%&( ,( :$&!B,!"%&( <",#!*./( ( 7&'( :)" .4.( )$,A5%A[( 5#-%#7&!"%,#( ? .+?%*) .%&( :)7#%!1.>( "+)$7) &()+."( :)",)'( ,%7#4,5#%!1,C( 3)%.<7)( ')-#( :>& .[(%.( "'%,#1$"#%,#( +&"&*.( &$7A:,#%,.( %,#*7H+&!B(!B)+HR( !& ,4,".!&1%&!B/( 7.*,!B( 1.*\( )7&>)G[/( !?-

*+"&!.( 7&:?( K/( )$7#):)+)"./( ',.-<-&!./( .4#+5,./(%) )7 )+&/( 4?R( :+"&%.1'%,#1( .+?%*) .[( >.5)<-

%,#1$"&( ,!B( :+"#R,#5( ( -&!,?( <)+)$>&'EC( Q#<>?5(7#)+,,( :+)5+.') .%,.( '#7.R)4,!"%#5)( 4?R( -& ,#-%,) #5)( #*$:)"&!1.( %.( !"&%%,*,( G+)<) ,$*) #( ,(<)G ,.<!"#%,.(-& ,#%,) #( (7" C(*+&7&!"%&!B()*+#-$.!B(-&!,./('C,%C( ()*+#$,#( !"#$%#5)(+)" )1?(:+#P( ,(:)$7%.7.4%#5)/(')-#(,':4,*) .[(+)" H1()$)R%,!"&( ,( "<+) ,#( #( $"&$7*,!B( *)4#1%&!B( 4.7.!B( -&!,.K. ;.%#( "( R.<.@( #*$:#+&'#%7.4%&!B( %.( " ,#+"=7.!B/(R.<.@( #:,<#',)4)5,!"%&!B/( )R$#+ .!&1%&!B( ,( ,%7#+- #%!&1%&!B( :)7 ,#+<".1A( :+. <):)<)R,#@$7 )( ,%-

7#+.*!1,( :)',=<"&( )<<",.>& .%,.',('#7.R)4,!"%&',( .(:)4,')+Z"'.',(5#%#7&!"%&',E.

Q(7&'(*)%7#*G!,#(%.(? .5=(".$>?5?1A( &%,*,(R.<.-%,.(.%*,#7) #5)()!#%,.1A!#5)( $:)$HR( -& ,#%,.(%,#-') 4A7( (3)4$!#C(].<.%,#(:+"#:+) .<")%#( (5+?:,#(:)%.<(^LL(%,#') 4A7( (_C( )+."(EKC('C-C( &*.".>)(4,!"%#( R>=<&( ( -& ,#%,?( <",#!,^C( ;)( %.1!"=$7$"&!B( "(%,!B(%.4#-.>&\( "R&7(<?-.( 4,!"R.(:)$,>*H ( (!,A5?(<%,.( S`_La( <",#!,( $:)-& .>)( bM( :)$,>*H ( ".+H %)( (_C('C-C/(1.*(,( (EKC('C-CV/(R+.*($?:4#'#%7.!1,( ,-7.',%&(;(S`OLa(%,#') 4A7V/(%,#:+. ,<>) #(+)"!,#@-

!"#%,#X:+"&5)7) .%,#( ',#$".%#*/( "R&7( <?-.( :)<.-($)*H ( (<,#!,#^.

W.1A!(%.(? .<"#("%.!"#%,#( >.G!, #5)(-& ,#%,.( #(

wicieli rodziców/opiekunów. W wyniku konsultacji opracowana została ostateczna postać zaleceń. Częścią dokumentu jest skrócony schemat żywienia

przeznaczony do codziennego użytku przez rodziców/opiekunów dziecka. Kolejna aktualizacja planowana jest nie później niż po 3. latach od publikacji

obecnych zaleceń. Standardy Medyczne/Pediatria 2014 T. 11 321-338

SŁOWA KLUCZOWE: DZIECI NIEMOWLĘTA ŻYWIENIE KARMIENIE PIERSIĄ KARMIENIE SZTUCZNE POKARMY UZUPEŁNIAJĄCE

ABSTRACT

The document, developed by the Committee on Nutrition of the Polish Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, is an update

of recommendations for feeding healthy term infants. The document is intended for use by all health care providers involved in caring for a child up

to 1 year of age. Evidence for the recommendations was obtained by adapting trustworthy guidelines developed by scienti=c societies, renowned

institutions, and expert organizations. For this purpose, a working group was established that searched for and retrieved guidelines and other relevant

documents and then assessed their quality, content, and applicability to the Polish setting. A draft of the document was sent to all co-authors and future

users, including pediatricians, family physicians, dieticians, health care decision makers (representatives of the Ministry of Health), and representatives

of the parents/guardians, for review and further comments. All critical feedback was considered and changes were incorporated as necessary. Part of

this document is a short summary of infant feeding for everyday use by parents/guardians. An update of current recommendations is planned for no

later than 3 years from now. Standardy Medyczne/Pediatria 2014 T. 11 321-338

KEY WORDS: CHILDREN INFANTS BREASTFEEDING FORMULA FEEDING COMPLEMENTARY FEEDING

Page 3: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

323STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

<",#%%#5)(?-&7*?(:+"#"(+)<",!H X):,#*?%H (<",#!-*.C(J)4#1%.(.*7?.4,".!1.(:4.%) .%.(1#$7(%,#(:Hc%,#1(%,-(:)(^(4.7.!B()<(:?R4,*.!1,()R#!%&!B(".4#!#@C(

Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe 0"!"#5H>) #(".4#!#%,.(<)7&!"A!#(".:)7+"#R) .%,.(%.(:)$"!"#5H4%#( $*>.<%,*,( )<-& !"#( ( )<%,#$,#%,?(<)( ,#*?():+.!) .%#(")$7.>&( (KLE^(+)*?(:+"#"(I?+)-:#1$*,(d+"A<(<)($:+. (]#":,#!"#@$7 .(2& %)G!,(SEu-

ropean Food Safety Authority/(Ie0TV(STabela 1VEKC(F.-:)7+"#R) .%,#(%.($*>.<%,*,()<-& !"#/(:+"&%.1'%,#1( ( :,#+ $"&!B( _( 'C-C/( 1#$7( )<%)$")%#( <)( )R1=7)G!,( ,( $*>.<?( $:)-& .%#5)( :)*.+'?( *)R,#!#5)C( f5+.-%,!"#%,#'('#7)<&( 1#$7("',#%%)G[($*>.<?(:)*.+'?(*)R,#!#5)/(".+H %)( (7+.*!,#(4.*7.!1,/(1.*(,( (!,A5?(<)R&/($"!"#5H4%,#( ()<%,#$,#%,?(<)(7>?$"!"H C

Q(3)4$!#()R) ,A"?1A(%)+'&(-& ,#%,) #():+.!) .-%#( (KLEK(+C(:+"#"( g%$7&7?7(2& %)G!,( ,(2& ,#%,.E^. Q&*)+"&$7?1A( )%#( ,%%#( <#Z%,!1#( ".:)7+"#R) .-%,.( %.( $*>.<%,*,( )<-& !"#( ,( <4.7#5)( %,#(')5A( R&[(R#":)G+#<%,)( :)+H %& .%#( "( ".4#!#%,.',( Ie0TEK. Q( %,%,#1$"&'( <)*?'#%!,#( :+"#<$7. ,)%)( $"!"#5H->) )(%)+'&(Ie0T/(:)<<.1A!( &R+.%#($*>.<%,*,()<-

-& !"#($"#+$"#1(<&$*?$1,C

Energiah+#<%,#($:)-&!,#(#%#+5,,( (:+"#4,!"#%,?(%.(*5('.$&(!,.>.(%.(<",#@(<4.(!B>):!H ('.4#1#()<( .+7)G!,(L/NO(Wi(SELj(*!.4V( (EC('C-C/(<)(L/^^(Wi(SMj(*!.4V( (EECPEKC('C-Ck(<4.(<",# !"&%#*(P()<( .+7)G!,(L/N^(Wi(SEL^(*!.4V( (EC('C-C(<)(L/^K(Wi(SMM(*!.4V( (EECPEKC('C-C(

BiałkoU#l#+#%!&1%#($:)-&!,#(R,.>*.(<4.(:):?4.!1,(%,#') -

4A7(Spopulation reference intakes/(3UgV(".R#":,#!".1A-!#(:)<$7. ) #(:)7+"#R&(%.(R,.>*)(")$7.>)()$".!) .-%#(%.(E/MM(5X*5X<)R=( (ECPKC('C-C(,('.4#1#($7):%,)- )(<)( .+7)G!,(E/EN(5X*5X<)R=( (EECPEKC('C-C(

Tłuszczeh+#<%,#( ".:)7+"#R) .%,#( %.( 7>?$"!"#( Saverage

requirement/( TUV( 1#$7( $".!) .%#( <4.( !B>):!H ( (EC('C-C(%.(KE(5X<)R=(,(" ,=*$".($,=(<)(^N(5X<)R=( (OCP_C('C-C()+."(<4.(<",# !"&%#*( (EC('C-C(%.(Ej(5X<)R=(,(" ,=*$".($,=(<)(^K(5X<)R=( (OCP_C('C-C(

f5H4%,#( ".:)7+"#R) .%,#( %.( 7>?$"!"#( ( :,#+ $"&'(:H>+)!"?( -&!,.(')-%.( &+.",[( 1.*)(:+)!#%7( #%#+5,,(7" C(+#l#+#%!&1%#($:)-&!,#(Sreference intake/(UgV/(*7H-+&( :) ,%,#%( ',#G!,[( $,=( ( 5+.%,!.!B( )*C( OLPOOaC( Q(<+?5,'(:H>+)!"?(-&!,.(:)<.-(7>?$"!"H (')-#(R&[($7):%,) )()R%,-.%.(<)(NLa(#%#+5,,C(D,#(".4#!.($,=(%,-$"#1( :)<.-&( 7>?$"!"H ( ( 7&'( ,#*?/( :)%,# .-(')-#( 7)( )R%,-&[( :)",)'( ,7.',%( +)":?$"!".4%&!B( (7>?$"!".!B(S ,7.',%&(T/(;/(I(,(JVk("(<+?5,#1($7+)-

%&("'%,#1$"#%,#(". .+7)G!,(7>?$"!"H (%. #7(<)(KOa(#%#+5,,( "( <,#7&(:+"&( ".:# %,#%,?( #%#+5,,( !.>*) ,7#1(,(',*+)$*>.<%,*H (')-#(R&[(!.>*) ,!,#(R#":,#!"%#C

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczoweQ.-%&',( $*>.<%,*.',( <,#7&( <",#!*.( $A( %,#"R=<%#(%,#%.$&!)%#( * .$&( 7>?$"!") #( S* .$( mP4,%)4#%) &( ,(* .$(4,%)4) &V/(*7H+#($A(:+#*?+$)+.',(<>?5)>.@!?-

!B) &!B/( ,#4)%,#%.$&!)%&!B(* .$H (7>?$"!") &!B(Slong chain polyunsaturated fatty acids/( nY3deTV/( ( 7&'( * .$?( <)*)".B#*$.#%) #5)( Sdocosahexa-

enoic acid/(;9TV(,(.+.!B,<)%) #5)(Sarachidonic acid/(TTVC(nY3deT(:+"#!B)<"A(:+"#"(>)-&$*)/( (%.1 ,=*-

$"#1(,4)G!,( (ggg(7+&'#$7+"#(!,A-&C(F%.!"#%,#(nY3deT( &%,*.("(l.*7?/(-#($A()%#($*>.<%,*.',(R>)%(*)'H+-*) &!B/(.($"!"#5H4%,#(<?-A(,!B(". .+7)G[($7 ,#+<".($,=( (R>)%.!B(*)'H+#*(%#+ ) &!B(,($,.7*H *,(S<)-7&!"&(7)(" >.$"!".(;9TVC(Ie0T()*+#G4,>.(:)<$7. )- #(".:)7+"#R) .%,#(%.(* .$&(7>?$"!") #( ()<%,#-$,#%,?(<)(".:)7+"#R) .%,.(%.(#%#+5,=\(* .$(4,%)4)- &(SNa(#%#+5,,V( ,(* .$(mP4,%)4#%) &(SL/Oa(#%#+5,,VC(F.:)7+"#R) .%,#(%.(TT( (:,#+ $"&'(:H>+)!"?(-&!,.( &%)$,(ENL('5X<)R=k(%,#()*+#G4)%)(".:)7+"#R) .-%,.(%.(* .$(.+.!B,<)%) &( (<+?5,'(:H>+)!"?(-&!,.C(;9T(?"%.%)(".( .+?%*) )(%,#"R=<%&k(".:)7+"#R)- .%,#(:)<$7. ) #(Sadequate intake/(TgV( (EC(+C-C( &-%)$,(ELL('5X<)R=C

WęglowodanyQ=54) )<.%&(?"?:#>%,.1A( .+7)G[(#%#+5#7&!"%A(:)-$,>*?( ,( $7.%) ,A(NLPNOa(#%#+5,,( (:,#+ $"&'(:H>-+)!"?(-&!,.()+."(NOPOOa(#%#+5,,( (<+?5,'(:H>+)!"?(-&!,.C(f5+.%,!"#%,)'(:)<4#5.[(:) ,%%&(!?*+&(:+)-$7#C(Q(:)*.+',#(*)R,#!&'(5>H %&'( =54) )<.%#'(1#$7(4.*7)".(SM(5XELL(5('4#*.V/(:)")$7.>#( =54) )<.-%&($A( :+) .<".%#( (" ,=*$".%&!B(,4)G!,.!B( +."("(:)<.-A(:+)<?*7H (?"?:#>%,.1A!&!B/(%:C( l+?*7)".( +."("() )!.',(,( .+"& .',/($*+)R,.()+."()4,5)$.-!B.+&<&( +."("(*.$"A/( .+"& .',(,(+&-#'C(0"!"#5H4-%A(? .5=(%.4#-&(" +H!,[(%.()5+.%,!"#%,.($.!B.+)"&/(*7H+.(')-#(R&[()R#!%.( (:+)<?*7.!B(%,#:)4#!.%&!B(%,#') 4=7)'C(D,#('.(?".$.<%,#%,.(<)<.7*) .(:)-<.-( =54) )<.%H N.

Karmienie piersiąY#4#'/(<)(*7H+#5)(%.4#-&(<A-&[( (-& ,#%,?(%,#') -

4A7/( 1#$7( &>A!"%#( *.+',#%,#( :,#+$,A( :+"#"( :,#+ -

$"&!B(_(',#$,=!&(-&!,.oC(3)*.+'(*)R,#!&( &7 .+".-%&( ( &$7.+!".1A!&!B(,4)G!,.!B(:+"#"("<+) A/(<)R+"#()<-& ,)%A('.7*=( (:#>%,(".$:)*.1.(".:)7+"#R) .-%,#( %,#') 4=!,.( %.( $"&$7*,#( %,#"R=<%#( $*>.<%,*,()<-& !"#/(".:# %,.1A!('?(1#<%)!"#G%,#(:+. ,<>) &(+)" H1( (:,#+ $"&'(:H>+)!"?(-&!,.C

D,%,#1$"&( <)*?'#%7( ". ,#+.( 1#<&%,#( :)<$7. ) #(,%l)+'.!1#(<)7&!"A!#(*.+',#%,.(%.7?+.4%#5)k($"!"#-

Page 4: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

324 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

Tab

ela

1. Z

apo

trze

bow

anie

na

skła

dn

iki o

dży

wcz

e w

1. r

.ż. (

wg

EFS

A 2

013)

12

SK

ŁAD

NIK

0. d

o <

6. m

.ż.

6. d

o <

12

. m.ż

.

MIE

SIĄ

CC

HŁO

PC

YD

ZIE

WC

ZY

NK

IM

IES

IĄC

CH

ŁOP

CY

DZ

IEW

CZ

YN

KI

Ener

gia

MJ/

d*

0-1

1,5

1,4

6-7

2,5

2,3

1-2

2,1

1,9

7-8

2,7

2,4

2-3

2,2

2,0

8-9

2,8

2,5

3-4

2,1

1,9

9-10

2,9

2,6

4-5

2,3

2,1

10-1

13,

02,

7

5-6

2,4

2,3

11-1

23,

12,

8

Bia

łko

g/d

0-1

--

6-7

98

1-2

87

7-8

1110

2-3

88

8-9

1110

3-4

98

9-10

1110

4-5

98

10-1

111

10

5 6

98

11-1

211

10

Tłu

szcz

eE%

50-5

540

LAE%

44

ALA

E%0,

50,

5

DH

Am

g/d

100

100

DH

A+

EPA

mg

/d-

-

AR

Am

g/d

140

-

Węg

low

od

any

E%40

-45

45-5

5

Bło

nn

ik

g/d

--

Wo

da

mL/

d70

0-10

0080

0-10

00

Wap

ń

mg

/d20

040

0

Fosf

or

mg

/d10

030

0

Page 5: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

325STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczneM

agn

ez

mg

/d25

80

Sód

mg

/d12

017

0-37

0

Ch

lor

mg

/d30

027

0-57

0

Pota

s m

g/d

400

800

Żel

azo

m

g/d

0,3

(kar

mio

ne

pie

rsią

)8

Cyn

k m

g/d

2 (k

arm

ion

e p

iers

ią)

4

Mie

mg

/d0,

30,

3

Sele

n

g/d

12,5

15

Jod

g/d

9090

Mo

libd

en

g/d

210

Man

gan

mg

/d0,

003

0,02

-0,5

Flu

or

mg

/d0,

080,

4

Wit

amin

a A

g R

E/d

350

350

Wit

amin

a D

g/d

1010

Wit

amin

a E

g T

E/d

35

Wit

amin

a K

g/d

58,

5

Tiam

ina

mg

/d0,

20,

3

Ryb

oQ

awin

a m

g/d

0,3

0,4

Nia

cyn

a m

g N

E/d

25

Kw

as p

anto

ten

ow

yM

g/d

23

Piry

do

ksyn

a m

g/d

0,1

0,4

Bio

tyn

a g

/d4

6

Kw

as fo

liow

yg

DFE

/d65

80

Ko

bal

amin

a g

/d0,

40,

5

Wit

amin

a C

mg

/d20

20

Ch

olin

a m

g/d

130

150

*1kJ

= 0

,239

kca

l

Page 6: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

326 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

5H>) #():+.!) .%,#(:)G ,=!)%#("',#%%)G!,($*>.<?(:)*.+'?(*)R,#!#5)/("%.!"#%,?(". .+7)G!,(:)$"!"#-5H4%&!B( 1#5)( $*>.<%,*H ( )+."( *.+',#%,?( ( $&7?-

.!1.!B( $"!"#5H4%&!B( R=<",#( :+"#<',)7#'( ,%%#5)/(%,#".4#-%#5)( <)*?'#%7?( :)G ,=!)%#5)( 1#<&%,#( 7#1(7#'.7&!#C(

Przeciwwskazania do karmienia piersią10

!"#$%&'(")*+!,-.(:+"#!, $*.".%,.',($A\( *4.$&!"%.(5.4.*7)"#',.(S!"=$7)G[(E\(_L(LLL(?+)-<"#@V

+)<")%&(%,#<)RH+(4.*7."&(S!B)+)R.( &$7=:?1A!.(R.+<")( +".<*)k( ):,$.%)( *,4*.<",#$,A7( :+"&:.<-

*H VC

Q"54=<%&',(:+"#!, $*.".%,.',(<)(*.+',#%,.(:,#+-$,A("#($7+)%&(<",#!*.(')5A(R&[\(!,=-*,($7.%(<",#!*./(+)"$"!"#:( :)<%,#R,#%,.( ?7+?<%,.1A!&( $$.%,#/( &-%,$"!"#%,#/(%,#*7H+#( .<&($#+!./( (*7H+&!B( &$,>#*(" ,A".%&("#($$.%,#'($7.%) ,(<4.(%,#') 4=!,.("R&7(<?-#()R!,A-#%,#C(Q(7&!B(:+"&:.<*.!B(:)<. .[(%.-4#-&(G!,A5%,=7&(:)*.+'(*)R,#!&(S$)%<A/(*,#4,$"*,#'/(>&-#!"*A(4?R(R?7#4*AVC

3+"#!, $*.".%,.( <)( *.+',#%,.( :,#+$,A( *!" #$%&'("/.$-+"$&0

!"&%%./(%,#4#!")%.(5+?c4,!.(S*.+',#%,#(1#$7(')-4,- #(:)(bK(7&5)<%,.!B(4#!"#%,.V

".*.-#%,#(9gp( S<)7&!"&(*+.1H (#?+):#1$*,!Bk( 5(Q9f( (*+.1.!B(+)" ,1.1A!&!B($,=(*.+',#%,#(1#$7(<):?$"!".4%#("5)<%,#("#($:#!1.4%&',(:+)7)*)>.',(:)$7=:) .%,.V(

".*.-#%,#(96npPE(P(,(96npPK(Shuman T-cell lym-

photrophic virus type I, type IIV *)%,#!"%)G[(4#!"#%,.('.7*,( &R+.%&',(4#*.',C

1+!"#$.'&2+3"4%*!,+22#-.*.'+.0"

)$7+.(!B)+)R.(,%l#*!&1%.(?('.7*,( ,+?$) #(".:.4#%,#( A7+)R&(SQFQV(7&:?(T(?('.7-*,(S:)(:)<.%,?('.7!#(qP54)R?4,%&V

QFQ(7&:?(](?('.7*,(S<",#!*?(%.4#-&(:)<.[(B,:#-+,''?%,") .%A(qP54)R?4,%=()+."( &*)%.[(:,#+ -

$"#($"!"#:,#%,#(:+"#!, *)(QFQ(7&:?(]V QFQ(7&:?(Y(?('.7*,(S1#-#4,(%,#('.(<)<.7*) &!B(".*.-#@/(%:C(9gpV

".*.-#%,#( ,+?$#'(!&7)'#5.4,,(S!&7)'#5.4)r,+?$/(YWpV(?('.7*,( S (:+"&:.<*?(%,#') 4A7(?+)<")-%&!B( :+"#< !"#G%,#( %.4#-&( +)" .-&[( R,4.%$( *)-+"&G!,(,(# C(+&"&*)(7+.%$',$1,(".*.-#%,.k('+)-#%,#(<)(PKLsY(,(:.$7#+&".!1.(:+. <):)<)R%,#("'%,#1-$".1A($7=-#%,#(YWpV

herpes simplex( S &1A7#*\( *.+',#%,#( "( :,#+$,/( %.(*7H+#1()R#!%#($A("',.%&V

varicella-zoster(S*.+',#%,#(<):,#+)(:)()*+#$,#(".-*.c%&'V

".*.-#%,#( ,+?$#'(I:$7#,%.(,(].++(?('.7*,(

".:.4#%,#(5+?!")>H (:,#+$,) &!B :):=*.%#( R+)<. *,( 4?R( RH4( R+)<. #*( :)<!".$(*.+',#%,.(S"." &!".1( &%,*(">#1(7#!B%,*,(*.+',#-%,.( P( %.4#-&( H !".$( :)'H!('.7!#( $*)+&5) .[(7#!B%,*=(:+"&$7. ,.%,.(<",#!*.(<)(:,#+$,V

-H>7.!"*.(" ,A".%.("(*.+',#%,#'(:,#+$,A(S".+H -

%)( !"#$%./(1.*(,(:Hc%.V :)+H<(:+"#"(!,=!,#(!#$.+$*,# $,4,*)%) #(,':4.%7&(:,#+$,( l#%&4)*#7)%?+,.(S? .5.\(%,#') 4=('?$,(<)<.7*)- )()7+"&'& .[('4#*)(?R)5)l#%&4).4.%,%) #k( &-*.".%)/( -#( <",#!,( *.+',)%#( :,#+$,A( +)" ,1.1A( $,=(4#:,#1(%,-(-& ,)%#( &>A!"%,#('4#*,#'(?R)5)l#%&-4).4.%,%) &'VC(

Jak długo należy karmić niemowlęta wyłącznie piersią? 6) .+"&$7 .(%.?*) #()+."(',=<"&%.+)<) #(5+?:&(#*$:#+7H ( "5)<%,#( ".4#!.1A/( .R&( %,#') 4=7.( R&>&(*.+',)%#( &>A!"%,#( :)*.+'#'( *)R,#!&'( :+"#"(:,#+ $"#(_(',#$,=!&(-&!,.(S',%,'?'(:+"#"(N(',#$,A-!#Vo/EEC(f"%.!".(7)/(-#( (7&'(!".$,#(%,#') 4=()7+"&-'?1#( 1#<&%,#('4#*)('.7*,C(D,#(%.4#-&(:)<. .[( ,%-

%&!B(:>&%H (S%:C( )<&/($)*H /(',#$".%#*VC(Q&1A7#*($7.%) ,A( ,7.',%&(4?R(4#*,C(

F.4#!#%,#( &>A!"%#5)(*.+',#%,.(:,#+$,A(:+"#"(_(',#-$,=!&()<%)$,($,=(<)(!.>#1(:):?4.!1,C(d(%,#*7H+&!B(%,#-') 4A7( S%:C("(<?-&'(".:)7+"#R) .%,#'(%.(-#4.")V(*)+"&$7%#(')-#(R&[( !"#G%,#1$"#(St_C('C-CV( :+) .-<"#%,#(:)*.+'H (?"?:#>%,.1A!&!BC

Całkowite zakończenie karmienia piersią ]+.*?1#(:)<$7. (%.?*) &!B(:)" .4.1A!&!B(%.(G!,-$>#( )*+#G4#%,#/( *,#<&( %.4#-&( !.>*) ,!,#( ".*)@!"&[(*.+',#%,#( :,#+$,AC( D.( :)<$7. ,#( *)%$#%$?$?( #*$-:#+7H ($l)+'?>) .%)(".4#!#%,#/(-#(:)(EKC('C-C(*.+-',#%,#(:,#+$,A(:) ,%%)(R&[(*)%7&%?) .%#(7.*(<>?-

5)/(1.*(R=<",#(7)(:)-A<.%#(:+"#"('.7*=(,(<",#!*)o/EL. Q(7&'(!".$,#( $*.".%#(1#$7(?"?:#>%,.%,#(<,#7&(:+)-<?*7.',( -& %)G!,) &',( &$7=:?1A!&',( ( <.%&'(regionie.

Żywienie sztuczne

Produkty zastępujące mleko kobiece i#-#4,(%,#') 4=(%,#( 1#$7(*.+',)%#(%.7?+.4%,#/( &-'.5.( )%)( $7)$) .%,.( :+)<?*7H ( ".$7=:?1A!&!B('4#*)(*)R,#!#C(

Q(:,G',#%%,!7 ,#( :)4$*,'( P( %.?*) &'( 4?R(?+"=-<) &'( P( $7)$) .%#( $A( +H-%#( 7#+',%&( )*+#G4.1A!#(:+)<?*7&( '4#*)".$7=:!"#/( !"&4,( ".$7=:?1A!#( '4#-*)( *)R,#!#C( F5)<%,#( "( U)":)+"A<"#%,#'( W,%,$7+.(F<+) ,.( "( <%,.( E_( +"#G%,.( KLEL( +C( ( $:+. ,#(G+)<*H ( $:)-& !"&!B( $:#!1.4%#5)( :+"#"%.!"#%,.(

Page 7: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

327STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

-& ,#%,) #5)(S;"CdC(D+(EoL/(:)"C(EKENV(P( (5+?:,#(7#1( -& %)G!,( &+H-%,.($,=\(:+#:.+.7&(<)(:)!"A7*)- #5)( -& ,#%,.( %,#') 4A7( Sinfant formulaV/( ( 7&'('4#*)(:)!"A7*) #/()+."(:+#:.+.7&(<)(<.4$"#5)(-&- ,#%,.(%,#') 4A7(Sfollow on formulaV/( (7&'('4#*)(%.$7=:%#C(W4#*)(:)!"A7*) #(,(%.$7=:%#(!"=$7)(:)-:?4.+%,#( %."& .%#( 1#$7( '4#*,#'( ')<&Z*) .%&'(S4?R(',#$".%*A('4#!"%AVC( i#-#4,(%,#(*)4,<) .>)( 7)("( 7+#G!,A( :+"#*."& .%&!B( ,%l)+'.!1,/( &',#%,)%#( &-#1(7#+',%&(?-& .%#(R&>&(+H %,#-( (%,%,#1$"&'(<)*?'#%!,#/(" >.$"!".( ($!B#'.!,#(<4.(+)<",!H X):,#*?%H (<",#!*.C(

0*>.<( :+#:.+.7H ( <)( :)!"A7*) #5)( -& ,#%,.( %,#-') 4A7(? "54=<%,.($:#!&Z!"%#(:)7+"#R&(-& ,#%,)- #( 7#5)( )*+#$?( -&!,.( ,( ( !.>)G!,( ".$:)*.1.( ".:)-7+"#R) .%,#(%.( $"&$7*,#(%,#"R=<%#($*>.<%,*,()<-

-& !"#C(3+#:.+.7&( 7#5)( 7&:?(')-%.(:)<. .[(+H -

%,#-( ( :Hc%,#1$"&'( ,#*?C( 3+#:.+.7&( <)( <.4$"#5)(-& ,#%,.(:+"#"%.!")%#($A(<)(".$:)*)1#%,.(:)7+"#R(-& ,#%,) &!B( <",#!,( ( )*+#$,#/( *,#<&( :+) .<".($,=(:)*.+'&(?"?:#>%,.1A!#C(Q&'.5.%,.(!)(<)($7):-

%,.(')<&Z*.!1,($A(<4.(7#5)(7&:?(:+)<?*7?("%.!"%,#('%,#1$"#(%,- (:+"&:.<*?(:+#:.+.7?(<)(:)!"A7*)- #5)(-& ,#%,.C(

3+)<?*7&( ".$7=:?1A!#( '4#*)( *)R,#!#( &7 .+".-%#( $A( " &*4#( "( R,.>#*( '4#*.( *+) ,#5)/( :)<<.%#-5)(%,#"R=<%&'("',.%)'(".+H %)( ,4)G!,) &'/( 1.*( ,(1.*)G!,) &'C(W)5A(R&[(7#-( &7 .+".%#("(B&<+)4,-".7H (R,.>*.(4?R(,")4.7H (R,.>*.($)1) #5)C(F5)<%,#("(;&+#*7& A(J)',$1,(I?+):#1$*,#1( "(KLE^(+C(')5A(R&[( 7#-( &7 .+".%#( "( '4#*.( *)",#5)ENC( Q")+!#'/(" >.$"!".( ( )<%,#$,#%,?( <)( :+)<?*7H ( $7)$) .-%&!B( (:,#+ $"&'()*+#$,#( -&!,./( 1#$7( :)*.+'(*)-R,#!&C(3+)<?*7(".$7=:?1A!&('4#*)('.7*,(:) ,%,#%(%,#( 7&4*)(%.G4.<) .[($ ),'($*>.<#'(:)*.+'(*)-R,#!&/(.4#(<)<.7*) )($:+. ,[/(.R&(7#':)( "+.$7.-%,.()+."( $*.c%,*,(:+"#',.%&('.7#+,,(?(%,#') 4A7(-& ,)%&!B( $"7?!"%,#( R&>&( '.*$&'.4%,#( "R4,-)%#(<)( )R$#+ ) .%&!B( ?( %,#') 4A7( *.+',)%&!B( &->A!"%,#( :,#+$,AC(Q,#+%#( )<7 )+"#%,#( $*>.<?('4#*.(4?<"*,#5)(%,#(1#$7(1#<%.*(')-4, #/(!B)!,.-R&("(7#5)(:) )<?/(-#(%,#(1#$7()%($7.>&C(

Mody+kacje składu produktów zastępujących mleko kobieceQ(*+.1.!B(d%,,(I?+):#1$*,#1($*>.<(,( .+7)G[()<-& -

!".(:+)<?*7H (<4.(%,#') 4A7( +#5?4?1#(;&+#*7& .(J)',$1,(I?+):#1$*,#1("(KLL_(+CEOC(W)-4, #($A(1#<%.*(')<&Z*.!1#( )+."( <)<. .%,#( :+"#"( :+)<?!#%7H (%) &!B( $*>.<%,*H /( 1#<%.*-#(:)<( .+?%*,#'/( -#(R#":,#!"#@$7 )(7.*,#1($?:4#'#%7.!1,(?<)*?'#%7)- .%)( (R.<.%,.!B(:+"#:+) .<")%&!B("5)<%,#("(:)- $"#!B%,#(?"%. .%&',($7.%<.+<.',C(3+"#<',)7#'(<&$*?$1,(:)")$7.1A(*)+"&G!,("(7&'(" ,A".%#C(

Q&%,*,( .*7?.4%#5)( SKLENV( :+"#54A<?( $&$7#'.7&!"-negoE_/( :+"&5)7) .%#5)( %.( "4#!#%,#( Ie0T/( $*.-"?1A(%.(R+.*(1#<%)"%.!"%#5)(*)+"&$7%#5)(4?R(%,#-*)+"&$7%#5)( :>& ?( )R%,-#%,.( ". .+7)G!,( R,.>*.( ( :+)<?*7.!B( ".$7=:?1A!&!B( '4#*)( *)R,#!#( %.( $*.c%,*,(+)" )1?(Z"&!"%#5)/($7=-#%,.(.',%)* .-$H ( )+."( +&"&*)( .7):) #5)( ".:.4#%,.( $*H+&C( ;)( &1.G%,#%,.(:)")$7.1#(+)4.($:)-&!,.(R,.>*.( (*)%-

7#*G!,#( +&"&*.( %.< .5,( ,( )7&>)G!,( ( :Hc%,#1$"&'(wiekuEMC( ;.%#( "( R.<.@( )R$#+ .!&1%&!B( $?5#+?1A/(-#(%.<',#+%#( $:)-&!,#(R,.>*.( #( !"#$%&'()*+#-$,#(-&!,.(" ,A".%#(1#$7("($"&R*,'(:+"&+)$7#'('.$&(!,.>.( )+."( ,=*$"&'( +&"&*,#'( +)" )1?( )7&>)G!,( (*)4#1%&!B(4.7.!BEMC(Q&%,*,(1#<&%#5)/(1.*(<)7&!B-

!".$/(R.<.%,.("(+.%<)',".!1A( &*.".>&/(-#(-& ,#%,#(%,#') 4A7(:+)<?*7#'(".$7=:?1A!&'('4#*)(*)R,#!#( "( '%,#1$"A( ,4)G!,A( R,.>*.( SE/MM( 5XELL( *!.4( )+."(K/K(5XELL(*!.4/( )<:) ,#<%,)(<4.(:+)<?*7?(<)(-&- ,#%,.(:)!"A7*) #5)( ,(%.$7=:%#5)V (:)+H %.%,?( "(-& ,#%,#'(:+)<?*7#'(".$7=:?1A!&'('4#*)(*)R,#-!#("( ,=*$"A(,4)G!,A(R,.>*.(S)<:) ,#<%,)(K/j(5XELL(*!.4()+."(N/N(5XELL(*!.4V(:+) .<",>)(<)()$,A5.%,.('%,#1$"#1('.$&(!,.>.()+."(%,-$"#5)( $*.c%,*.('.$&(!,.>.(S]WgV( (:,#+ $"&!B(KN('C-C/("R4,-)%&!B(<)(:.-+.'#7+H ( %,#') 4A7( *.+',)%&!B( :,#+$,AC( Q#<>?5(.?7)+H (R.<.%,.("'%,#1$"#%,#(:)<.-&(R,.>*.( (:)-*.+',#( <4.( %,#') 4A7( -& ,)%&!B( $"7?!"%,#( ')-#(',#[(*)+"&$7%&( :>& (%.()5+.%,!"#%,#(+&"&*.( &-$7A:,#%,.(%.< .5,(,()7&>)G!,( (:Hc%,#1$"&!B(4.7.!B(-&!,.( <",#!*.EoC( T*7?.4%,#( %,#( '.( ".4#!#@( <)7&-!"A!&!B( ,4)G!,(R,.>*.( (:+)<?*7.!B(".$7=:?1A!&!B('4#*)(*)R,#!#( (!#4?("'%,#1$"#%,.(+&"&*.()7&>)G!,C(

Q&%,*,( .*7?.4%#5)( SKLENV( :+"#54A<?( $&$7#'.7&!"-negoE_( <)*?'#%7?1A( R+.*( 1#<%)"%.!"%&!B( *)+"&-G!,( :>&%A!&!B( "( $?:4#'#%7.!1,( :+)X:+#R,)7&*.',(S:)<)R%#(1#$7($7.%) ,$*)(J)',7#7?(2& ,#%,.(I03-

89TDEj()+."(TT3KLV/(%?*4#)7&<.',/(!B)4#$7#+)4#'/(uP:.4',7&%,.%,#'/()4#1#'(:.4') &'(4?R($#4#%#'C(

D.( :)<$7. ,#( &%,*H ( $:)'%,.%#5)( !"#G%,#1(:+"#54A<?( $&$7#'.7&!"%#5)( $7 ,#+<")%)/( -#( $7)-$) .%,#( '4#*.( "R)5.!.%#5)( <>?5)>.@!?!B) &-',( ,#4)%,#%.$&!)%&',( * .$.',( 7>?$"!") &',( (:)+H %.%,?("#($7)$) .%,#'($7.%<.+<) #5)(:+)-<?*7?( ".$7=:?1A!#5)( '4#*)( *)R,#!#( %,#( :+"&%)$,(1#<%)"%.!"%&!B(*)+"&G!,E_C(i#<%.*("5)<%,#("( !"#-G%,#1$"&'($7.%) ,$*,#'(Ie0T($:)-& .%,#(:+)<?*-

7?(".$7=:?1A!#5)('4#*)(*)R,#!#(". ,#+.1A!#5)(;9T

( ,4)G!,( :+"&%.1'%,#1( ELL( '5( S)<:) ,.<.( 7)( ',-%,'?'(L/^a(!.>*) ,7#1( ". .+7)G!,(* .$H ( 7>?$"-!") &!B( ('4#*?(<4.(%,#') 4A7V($:+"&1.(+)" )1) ,()$7+)G!,( ,<"#%,.C( ;)7&!"&( 7)( %,#') 4A7( ?+)<")-%&!B( )( !".$,#/( *.+',)%&!B( $"7?!"%,#( <)( EKC('C-C()+."( %,#') 4A7( *.+',)%&!B( :,#+$,A/( .( %.$7=:%,#($"7?!"%,#(<)(EKC('C-C(F5)<%,#("(7&'($7.%) ,$*,#'(

Page 8: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

328 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

Ie0T/( "R)5.!.%,#(:+)<?*7H (".$7=:?1A!&!B('4#-*)(*)R,#!#(<4.(%,#') 4A7(<>?5)>.@!?!B) &',( ,#4)-%,#%.$&!)%&',(* .$.',(7>?$"!") &',(:)7#%!1.4%,#(')-#(',#[( :>& (%.(+)" H1(Z"&!"%&(,(:$&!B)+?!B)- &()+."(+)" H1(%.+"A<?( "+)*?KE.

Substancje zagęszczające i.*)($?R$7.%!1#(".5=$"!".1A!#($7)$) .%#($A\('A!"-*.( "( ",.+#%( !B4#R) !.( G ,=7)1.@$*,#5)/( $*+)R,.(+&-) ./( $*+)R,.( ",#'%,.!".%./( $*+)R,.( *?*?+&-<",.%.( )+."( 5?'.( $*+)R,) .( "( %.$,)%( l.$)4,C( Q#-<>?5( I0389TD )+."( TT3/( $?R$7.%!1#( ".5=$"!".-1A!#( :>& .1A( %.( "'%,#1$"#%,#( 4,!"R&( +#5?+5,7.!1,( ?(<",#!*./(R#"( :>& ?(%.(4,!"R=(#:,")<H (* .G%#5)(+#v?*$?C( 6&'( $.'&'('.1A( )5+.%,!")%#( <",.>.%,#( ( 4#!"#%,?( !B)+)R&( +#v?*$) #1C( 07)$) .%,#( '4#-*.( ')<&Z*) .%#5)( ". ,#+.1A!#5)( $?R$7.%!1#( ".-5=$"!".1A!#( 1#$7( ?".$.<%,)%#( 1#<&%,#( ?( %,#') 4A7( "( !B)+)RA( +#v?*$) A( "( 7) .+"&$"A!&',( ".R?+"#-%,.',( "+.$7.%,.($:) )<) .%&',($7+.7.',(#%#+5#-7&!"%&',/(". $"#(:)<(%.<")+#'(4#*.+".C(3+#:.+.7&(7#(%,#(:) ,%%&(R&[(%.7)',.$7($7)$) .%#(+?7&%) )(?("<+) &!B/(:+. ,<>) )(+)" ,1.1A!&!B($,=(%,#') -

4A7/(?(*7H+&!B( &$7=:?1A( 7&4*)(?4# .%,.C( 3.',=7.[(%.4#-&/( -#(%,#:)7+"#R%,#( :+) .<")%#(".5=$"!".%#(:+#:.+.7&('4#*.(?("<+) #5)/(?4# .1A!#5)(%,#') -

4=!,.( ')5A( R&[( c+H<>#'( <)<.7*) &!B/( "R=<%&!B(*.4)+,,/( $7 .+".1A!( +&"&*)( +)" )1?( )7&>)G!,C( 3)<.- .%,#( 5)7) &!B( $?R$7.%!1,( ".5=$"!".1A!&!B/( :+"&(:+"#$7+"#5.%,?( ".$.<&( :)<.-&( )<:) ,#<%,#1( ,4)G!,(:+)<?*7H ( ".$7=:?1A!&!B( '4#*)( *)R,#!#( "5)<%,#( "(".:)7+"#R) .%,#'(<",#!*./(%,#($7 .+".(7.*,#5)(+&-"&*.KK/K^.

Jak przygotować mieszanki dla niemowląt?W4#*)( S:+)<?*7( ".$7=:?1A!&( '4#*)( *)R,#!#V( %.4#--&( :+"&5)7) .[( "5)<%,#( "( ".4#!#%,.',( :+)<?!#%7.C(QR+# ( )R,#5) &'( ):,%,)'( :+#:.+.7&( )<-& !"#( (:+)$"*?(:+"#"%.!")%#(<4.(%,#') 4A7(%,#($A($7#-+&4%#C( 0:)+.<&!"%,#( "<.+".1A( $,=( ".%,#!"&$"!"#%,.(',#$".%#*(<+)R%)?$7+)1.',(:.7)5#%%&',( (:+)!#-$,#( ,!B( :+)<?*!1,( 4?R( :+"&5)7) .%,.( <)( $:)-&!,.C(F.*.-#%,.( %,#*7H+&',( R.*7#+,.',/( %:C(Cronobacter

sakazakii( S !"#G%,#1$".( %." .\(Enterobacter saka-

zakiiV/( R&>&( :+"&!"&%A( :) .-%&!B( !B)+HR/( .( %. #7("5)%H (%,#') 4A7(*.+',)%&!B($"7?!"%,#C(W.1A!(7)(%.(? .<"#/(J)',7#7(2& ,#%,.(I0389TD($l)+'?>)- .>(%.$7=:?1A!#(".4#!#%,.(<)7&!"A!#(:+"&5)7) .%,.(',#$".%#*( ( .+?%*.!B(<)') &!B\KN (:+"&:.<*?(*)+"&$7.%,.("(:+)<?*7?( (:+)$"*?(G ,#-A( :)+!1=( '4#*.( %.4#-&( :+"&5)7) .[( R#":)-G+#<%,)(:+"#<(*.-<&'(*.+',#%,#'

:)")$7.>)G!,(:)(*.-<&'(*.+',#%,?(%.4#-&( &+"?-

!,[(,(%,#( &*)+"&$7& .[(:)<!".$(%.$7=:%#5)(*.+-',#%,.

',#$".%#*( %,#( %.4#-&( :+"#7+"&'& .[( ( 7#+')-

$.!B(4?R(:)<5+"# .!".!B(<)(R?7#4#*k(.47#+%.7& -

%&'(+)" ,A".%,#'(1#$7(:+"#!B) .%,#(:)<5+".%#1( )<&( (7#+')$,#(,(<)<.%,#(<)(%,#1(:+)$"*?(R#":)-G+#<%,)(:+"#<(*.+',#%,#'C

5"2.%6'-.,7"#*4+$.8'(,7(".4#!.($,=\K^ &:+.!) .%,#(:,$#'%&!B(".$.<(:+"#!B) & .%,.( ,( &*)+"&$7& .%,.(',#$".%#*

$7)$) .%,#( ?( "<+) &!B(%) )+)<*H (%.( )<<",.->.!B(:)>)-%,!"&!B('4#*.( (:)$7.!,(:>&%%#1

1#-#4,( *)%,#!"%#( 1#$7( !"#G%,#1$"#( :+"&5)7) .%,#(',#$".%*,/(:) ,%%)($,=()%)()<R& .[(%.(R,#-A!)/(R#":)G+#<%,)( :+"#<( :)<.%,#'( <",#!*?( S)R#!%,#(+".<*)/(:)%,# .-(<)$7=:%#( $A(:+#:.+.7&( 5)7) #(<)(R#":)G+#<%,#5)($:)-&!,./(7" C(ready to feedV

'4#*)( ')<&Z*) .%#( %.4#-&( :+"#!B) & .[ (7#':#+.7?+"#( NsY(S*)%,#!"%#(1#$7(')%,7)+) .-%,#(7#':#+.7?+&wV/(%,#(<>?-#1(%,-(:+"#"(^L(5)<"C

:)<5+".%,#('4#*.(')<&Z*) .%#5)( :) ,%%)( )<-

R& .[($,=(R#":)G+#<%,)(:+"#<(*.+',#%,#' :+"#7+"&'& .%,#('4#*.(')<&Z*) .%#5)( (7#'-

:#+.7?+"#( :)*)1) #1( :)<. .%#5)( :+"#"( <>?-$"&()*+#$( S%:C( ( !#4?( -& ,#%,.(:+"#"( $)%<=V(%,#(:)- ,%%)(7+ .[(<>?-#1(%,-(N(5)<"C(

Wprowadzanie pokarmów uzupełniających f:7&'.4%&( ,#*(,(*)4#1%)G[( :+) .<".%,.(:+)<?*-

7H ( ?"?:#>%,.1A!&!B( $A( :+"#<',)7#'( ,#4?( <&$-*?$1,C(F5)<%,#( "( ".4#!#%,.',(I0389TD()+."(Ie0T( :+) .<".%,#( :+)<?*7H ( ?"?:#>%,.1A!&!B( %.4#-&(+)":)!"A[( :)( ?*)@!"#%,?( :+"#"( <",#!*)( EMC( 7&5)-<%,.( -&!,.( ,( %,#( :Hc%,#1( %,-( ( K_C( 7&5)<%,?( -&!,.j. d( ,=*$")G!,( %,#') 4A7( <)1+"# .( 7#<&( "<)4%)G[(:+"&1') .%,.( :)*.+'H ( $7.>&!BC( ;",#!,( %.R& .1A(?',#1=7%)G[( $,#<"#%,.( "( :)<:.+!,#'/( )$,A5.1A( <)1-+".>)G[( %#+ ) )P',=G%,) A( :)" .4.1A!A( %.( *)%-

7+)4) .%,#( +?!BH ( 5>) &( ,( $"&,( )+."( %.( 1#<"#%,#( "(>&-#!"*,C Q()*+#$,#(7&'(".%,*.()<+?!B(?$? .%,.("(?$7(!,.>()R!&!B/(7&:) &(<4.()*+#$?(%) )+)<*) #5)(,( !"#$%)%,#') 4=!#5)(?7+?<%,.1A!&(*.+',#%,#(:)-*.+'.',(,%%&',(%,-(:>&%%#C

J)%,#!"%)G[( :+) .<".%,.( :+)<?*7H ( ?"?:#>-%,.1A!&!B( &%,*.( "( +)$%A!#5)( ".:)7+"#R) .%,.(%.( :# %#( $*>.<%,*,( )<-& !"#/( *7H+&!B( $.')('4#-*)(%,#(')-#( 1?-(%.()5H>( ".$:)*),[C(3+)<?*7&(?"?-

:#>%,.1A!#( :+) .<".( $,=( <)( <,#7&( ',=<"&( ,%%&', (!#4?\(<)$7.+!"#%,.(<)<.7*) #1(#%#+5,,/(R,.>*./(-#-4."./(!&%*?/( ,7.',%(+)":?$"!".4%&!B( (7>?$"!".!B( ST/( ;/( IV( )+."( :,#+ ,.$7*H ( G4.<) &!Bk( :+"&5)7)- .%,.( %,#') 4=!,.( <)( R.+<",#1( ?+)"'.,!)%#1( <,#-ty (:Hc%,#1$"&'()*+#$,#(-&!,.C(3)$,>*,(R#"'4#!"%#(:) ,%%&($7):%,) )(".$7=:) .[('4#*)/(7.*(.R&(:)<(*)%,#!(EC(+C-C(%,#') 4=()7+"&'& .>)(1#<&%,#(< .(4?R('.*$,'?'(7+"&(:)$,>*,('4#!"%#C

Page 9: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

329STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

F.4#!.($,=/(.R&\( %,#( :+) .<".[( *,4*?( %) &!B( :+)<?*7H ( +H -

%)!"#G%,# %) #( :+)<?*7&( :+) .<".[( $7):%,) )/( )R$#+- ?1A!( +#.*!1=( <",#!*.( ,( ".!"&%.1A!( )<( '.>&!B(,4)G!,/(%:C(^PN(>&-#!"#*

:)!"A7*) )( :+) .<".[( 7&:) #( :)*.+'&( ?"?-

:#>%,.1A!#(S%:C(*.$"*,(+&-) #(4?R("R)-) #V/( .-+"& .(S'.+!B# V/() )!#(S1.R>*./(5+?$"*,/(R.%.-%&VC

J)4#1%)G[( :+) .<".%,.( %) &!B( :+)<?*7H ( '.("<#!&<) .%,#('%,#1$"#("%.!"#%,#C(

Częstość posiłków 2& ,#%,#( %,#') 4A7( &'.5.( >.G!, #5)( :)<",.>?(+H4\( +)<",!.X):,#*?%.( ,( <",#!*.C( U)<",!X):,#*?%(<#!&<?1#/(x*,#<&(,(!)("1#(<",#!*)y/(%.7)',.$7(<",#!-*)(<#!&<?1#/(x,4#("1#yC(D.4#-&(.*!#:7) .[($:)-&!,#( ( +.'.!B( <.%#5)( :)$,>*?('%,#1$"#1( 4?R( ,=*$"#1(,4)G!,(:)*.+'?(%,-(+#*)'#%<) .%.("5)<%,#("(".4#-!#%,.',( ,#4*)G[(:)+!1,/(5<&-( ,#4*)G!,(7#($A( .+7)-G!,.',(?G+#<%,)%&',KO.

Q5(Q9f(<",#!,(*.+',)%#(!"=G!,) )(:,#+$,A(:) ,%-

%&()7+"&'& .[( (_CPoC('C-C(KP^(:)$,>*,(?"?:#>%,.-1A!#/(.( (jCPKNC('C-C(^PN(:)$,>*,(?"?:#>%,.1A!#(,(EPK(:+"#*A$*,(S:)*.+'&(" &*4#($.')<",#4%,#($:)-& .-%#(:+"#"(<",#!,(',=<"&(:)$,>*.',(5>H %&',/( &5)<-

%#(,(>.7 #(<)(:)<.%,./(%:C(!"A$7*.( .+"& ./(!"A$7-*.() )!?/(*. .>#*( !B4#R.VC( n,!"R.(:)$,>*H (?"?-

:#>%,.1A!&!B( ".4#-&( )<( ,!B( 5=$7)G!,( #%#+5#7&!"%#1C(D,#') 4=7.(-& ,)%#($"7?!"%,#(:) ,%%&($:)-& .[( (!,A5?(<%,.(NPO(:)$,>*H ()+."(EPK("<+) #(:+"#*A$*,(S (".4#-%)G!,()<(.:#7&7?V^o.

Wielkość porcjiQ(#<?*.!1,(+)<",!H (<)7&!"A!#1(!"=$7)G!,(*.+',#@(,$7)7%#(1#$7(%.?!"#%,#(,!B(+)":)"%. .%,.()R1. H (5>)<?(,($&7)G!,(?(<",#!*.C(Y"=$7&'(R>=<#'( (-& ,#-%,?(%,#') 4A7( 1#$7( ,!B(:+"#*.+',.%,#C( F'?$".%,#(<",#!*.( <)( 1#<"#%,.( :) )<?1#( "%.!"A!#( )R%,-#%,#(?',#1=7%)G!,(<)($.')+#5?4.!1,K_.

F.!B) .%,.(<",#!*.(G ,.<!"A!#()(5>)<",#(7)\(:>.!"/(:)R?<")%#( +?!B&( *)@!"&%( 5H+%&!B( ,( <)4%&!B( %.( ,<)*(:)*.+'?/()7 ,#+.%,#(?$7( ,(:)<A-.%,#(5>) A

($7+)%=(>&-*,C(dG',#!B.%,#($,=/(5. )+"#%,#(,( :.-7+& .%,#( $,=( ( ):,#*?%./( $*."& .%,#( :.4!#'(%.( :)*.+'( :)<!".$( *.+',#%,.( $*."?1A( %.( !B=[(<",#!*.(<)(*)%7&%?) .%,.(1#<"#%,.KM.

0&5%.>&( G ,.<!"A!#()( $&7)G!,(<",#!*.( 7)\( ".$&:,.-%,#/(5+&'.$"#%,#(:)<!".$(1#<"#%,./(" )4%,#%,#(7#'-

:.( :+"&1') .%,.( :)*.+'?/( ".:+"#$7.%,#( $$.%,./( &:4? .%,#( 4?R( )<'. ,.%,#( ",=!,.( $')*./( )<-

'. ,.%,#( :+"&1=!,.( :)*.+'?( "( >&-#!"*,/( )<:&!B.-

%,#(>&-#!"*,/(".!,$*.%,#(?$7(:+"&("R4,-.%,?(>&-#!"*,C(d',#1=7%)G[( )<!"&7& .%,.( :) &-$"&!B( ".!B) .@(<",#!*.(,()<:) ,#<%,.(+#.*!1.(%.(%,#(%."& .%.(1#$7( +.-4, &'(4?R(+#.5?1A!&'(*.+',#%,#'(Sresponsive

feedingVKNPKo.

Kolejność wprowadzania nowych smakówz.7 )G[( (.*!#:7) .%,?(%) &!B(:)*.+'H ("',#-%,.($,=("( ,#*,#'C(3,#+ $"#(K(4.7.(-&!,.($A(*4?!") # (+)" )1?(:Hc%,#1$"&!B(:+#l#+#%!1,(:)*.+') &!B/(%,#*7H+#( :+#l#+#%!1#( ,( . #+$1#( $'.*) #( S71C( :+#l#-+#%!1.($'.*?($>)<*,#5)/($>)%#5)(,(?'.',/()<+"?!.-%,#($'.*?(5)+"*,#5)V($A( +)<")%#(4?R(+)" ,1.1A($,=(%.7?+.4%,#( (:,#+ $"&!B(',#$,A!.!B(-&!,.(<",#!*.C(

;.%#(%.?*) #( $*."?1A/(-#\( Q!"#$%#(<)G ,.<!"#%,.(<",#!*.(" ,A".%#(:+"&1-') .%,#'( +H-%&!B( :)*.+'H (')5A(')<&Z*)- .[ ,( :>& .[(%.(:+#l#+#%!1#(-& ,#%,) #Kj.

D,#') 4=7.(*.+',)%#('4#*,#'('.7*,("( ,=*$"A(>.7 )G!,A( +)" ,1.1A( .*!#:7.!1=( $'.*H ( ,%%&!B(%,-('4#*)^L.

U)" ,1.%,#(.*!#:7.!1,( $'.*?( .+"& ( 1#$7( 7+?<-

%,#1$"#( ( :)+H %.%,?( "( +)" ,1.%,#'( .*!#:7.!1,($'.*?( ) )!H ^E/( .4#( ,#4)*+)7%#( :)<. .%,#(+H-%&!B( .+"& ($:+"&1.(+)" )1) ,(7)4#+.%!1,(,!B($'.*?^KP^N.

F(? .5,(%.( ,=*$"#(7+?<%)G!,( (.*!#:7.!1,($'.-*?( .+"& /( 7)( >.G%,#( .+"& .( :) ,%%&( R&[(:,#+ $"&',( :)*.+'.',( ?"?:#>%,.1A!&',( ( <,#-!,#( %,#') 4=!,./( ) )!#( ".G( %.4#-&( :+) .<".[(<):,#+)(:)()*)>)(K(7&5)<%,.!B/(*)%7&%??1A!(:)-<. .%,#( .+"& C(

D.4#-&(:.',=7.[/(-#R&( (:)!"A7*) &'()*+#$,#($:)--& .%#( ,4)G!,( %) &!B( :)*.+'H ( R&>&( %,# ,#4*,#/(.(,!B()R1=7)G[(" ,=*$".>.($,=($7):%,) )C(D.14#:$"&(#l#*7(+)"$"#+".%,.(<,#7&(?"&$*, .%)/(:)<.1A!(',%,-'?'(^(+H-%#(%) #( .+"& .( (!,A5?(<%,./KO/^O(!B)[("(? .5,(%.(# #%7?.4%#(+#.*!1#(.4#+5,!"%#(".+H %)(I0389TD/( 1.*( ,(TT3(".4#!.1A( :+) .<".%,#(:)1#-<&%!"&!B(:)*.+'H j/EL.

Wprowadzanie pokarmów o różnej konsystencjiQ( !,A5?( EC( +C-C( <",#!*.( +)" ,1.( $,=( $"&R*)( ?',#-1=7%)G[( 5+&",#%,.( ,( -?!,.C( d',#1=7%)G[( 5+&",#%,.(*$"7.>7?1#($,=(<)(?*)@!"#%,.(KNC('C-C/(1#<%.*(%.1- ,=*$"#( ')-4, )G!,( %.R& .%,.( 7&!B( *)':#7#%!1,( &$7=:?1A(',=<"&(_C(.(ELC('C-C(<",#!*.^_C(T*!#:7.-!1.(:)*.+'H ()(*)%$&$7#%!1,( ,%%#1(%,-(:>&%%.(!"&(:.:*) .7.( +)" ,1.( $,=( +."( "( %.R& .%,#'( ?',#-1=7%)G!,( )+.4%&!B^MC( 3)*.+'&/( *7H+&!B( -?!,#( !"&(:)5+&",#%,#($:+. ,.(<",#!*?(7+?<%)G[/($A(:+"#"(%,#()<+"?!.%#C(;4.7#5)(7#-(%.4#-&( :+) .<".[(:)*.+-'&($7.>#($7):%,) )(1?-( (_PMC('C-C(D,#('.(1#<%)-

Page 10: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

330 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

"%.!"%&!B(<.%&!B(<)7&!"A!&!B(+)<".1?(,(*)4#1%)G!,( :+) .<".%&!B( *)%$&$7#%!1,C( J)4#1%)G[( :+) .-<".%,.(+H-%&!B(*)%$&$7#%!1,(".4#!.%A(:+"#"(Q9f^o

:+#"#%7?1#(Tabela 2.

Akcesoria do karmienia3+"#"(:,#+ $"#(_(',#$,=!&(-&!,.(%,#') 4=(*.+',)%#(1#$7(:,#+$,A(4?R("(R?7#4*,("#($')!"*,#'C(3,#+ $"#(:)-*.+'&(?"?:#>%,.1A!#( :+) .<".'&(<)(<,#7&(<",#!*./(:)<.1A!(1#(>&-#!"*AC(D,#('.( ,.+&5)<%&!B(R.<.@(%.-?*) &!B(<)7&!"A!&!B(1.*)G!,($"7?[!H (<)(*.+',#%,.(%,#') 4A7C(z&-#!"*.(:) ,%%.(R&[(7 .+<.(S%:C('#7.-4) .V(,(:>.$*./(7.*(.R&($:+"&1.[(:+. ,<>) #1(+#.*!1,(+?!B) #1(<",#!*.C(

3)<$?') .%,#( ?',#1=7%)G!,( ( ".*+#$,#( *.+',#%,.( ,( :+"&*>.<) &!B( :)*.+'H ( :)<. .%&!B( ( )<:)- ,#<%,!B(',#$,A!.!B(-&!,.(<",#!*./(". .+7#( (+#*)-'#%<.!1.!B(d%,,(I?+):#1$*,#1("(+)*?(KLL_^j/(:+"#<-

$7. ,.(Tabela 3.

i#G4,( <",#!*)( *.+',)%#( 1#$7( '4#*,#'( "( R?7#4*,( "#($')!"*,#'/( )*)>)( _C( 'C-C( %.4#-&( +)":)!"A[( %.?*=(:,!,.("()7 .+7#5)(*?R*.C(3)" .4.(7)(".$7A:,[($$.%,#(

:):,1.%,#'( :>&%?C( 3)( ?*)@!"#%,?( :,#+ $"#5)( +)*?(-&!,.(%,#(%.4#-&(:)<. .[(<",#!*?(:)*.+'H (.%,(:>&-%H (:+"#"(R?7#4*=("#($')!"*,#'NL.

Alternatywny model wprowadzania pokarmów uzupełniającychQ()$7.7%,'(!".$,#(:)1. ,>&($,=(<)%,#$,#%,.()( :+)- .<".%,?(:)*.+'H (?"?:#>%,.1A!&!B('#7)<A(]nQ(SBaby Led WeaningVC(Q(:)4$*,'(7>?'.!"#%,?('#7)-<.(]nQ(7)($:)$HR(*.+',#%,.(%,#') 4=!,.($7#+) .-%&(:+"#"(<",#!*)C(f:,#+.($,=()%.(%.()',%,=!,?(#7.:?(*.+',#%,.(>&-#!"*A(:+"#"():,#*?%H (,(:)<. .%,.(:)-*.+'H ()(*)%$&$7#%!1,(:.:*,(S"?:#*/('?$H /(:+"#-!,#+H /(:?+{#VNEC(F5)<%,#( "('#7)<A(]nQ(%,#') 4=-!,?/( *7H+#( :)7+.Z( $.')<",#4%,#( $,#<",#[( S%.1!"=G!,#1()*C(_PMC('C-CV/(:)<.1#($,=(+H-%#(:)*.+'&($7.>#( (7.*,#1(:)$7.!,/(.R&(<",#!*)(')5>)(1#(>.7 )(!B &!,[(+A!"*A(S%:C(*+A-*,(:)*+)1)%#1('.+!B# *,/(*. .>*,(R.%.%./(+H-&!"*,( R+)*?>H /( >&-*.( *4#,$7#1( *.$"&VC( D,#') 4=($.')<",#4%,#( :)"%.1#( %) #( :)*.+'&C( 3)!"A7*) )(:)" .4.( $,=( '?( 1#G[( :.4!.',/( .( :)7#'( $7):%,) )(:+"&" &!".1.( <)(?-& .%,.( $"7?[!H C(Q( 7&'( !".$,#(<",#!*)(1#$7(%.<.4(*.+',)%#(:,#+$,A(4?R(:+)<?*7#'(".$7=:?1A!&'('4#*)( *)R,#!#C(Q#<>?5( .?7)+H ('#-

Tabela 3. Umiejętności w zakresie karmienia i przykładowe pokarmy podawane w pierwszych 12-24 miesiącach życia34

WIEK (MIESIĄCE) UMIEJĘTNOŚCI RODZAJ POKARMÓW PRZYKŁADY POKARMÓW*

0-6 Ssanie i połykanie Płyny Mleko matki/mleko mody=kowane

4-7

Początkowe „mielenie” językiem, silny odruch ssania, cofanie się odruchu wymiotnego do tylnej części języka

Gładkie purée

Mleko j.w.Gotowane miksowane warzywa (np. marchew) lub owoce (np. banan), mięso lub purée ziemniaczane, kaszki

7-12

Oczyszczanie łyżki wargami, gryzienie, żucie, ruchy języka na boki, rozwój drobnej motoryki umożliwiający samodzielne karmienie

Zwiększona różnorodność rozdrob-nionych lub posiekanych pokar-mów, produkty podawane do rączki, pokarmy z rodzinnego stołu

Mleko j.w.Zmielone mięso, rozgniecione gotowane warzywa i owoce, posiekane surowe warzywa i owoce (np. banan, melon, pomidor), kasze, pieczywo

12-24 Żucie, stabilizacja żuchwy Pokarmy z rodzinnego stołu

Mleko j.w.Wszystkie produkty i pokarmy z rodzin-nego stołu, przy założeniu prowadzenia zbilansowanej, zdrowej diety

*Mleko podawane jest z piersi, butelki ze smokiem lub otwartego kubka. Pozostałe pokarmy podajemy łyżeczką

Tabela 2. Kolejność wprowadzania pokarmów o różnej konsystencji zalecana przez WHO38

WIEK DZIECKA KONSYSTENCJA POKARMU

6-8 miesięcyPoczątek: gęsta kasza, owsianka, dokładnie rozdrobnione produkty (gładkie purée)Następnie: rozdrobnione produkty z rodzinnego stołu (papki/purée z grudkami)

9-11 miesięcy Drobno posiekane lub rozdrobnione pokarmy oraz miękkie produkty podawane do rączki

12-23 miesięcy Produkty z rodzinnego stołu, posiekane lub rozdrobnione w miarę potrzeby

Page 11: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

331STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

7)<&(]nQ(%,#') 4=( (!,A5?(*,4*?(',#$,=!&(:) ,%%)($,=(%.?!"&[($.')<",#4%#5)($:)-& .%,.(:)$,>*H C(

F.5+)-#%,.(" ,A".%#("#($7)$) .%,#'(7#1('#7)<&(<)-7&!"A(',=<"&( ,%%&',(:)<. .%,.(%,#') 4=7)'( >.-$%&!B(:)$,>*H (S:)*.+'H ("(+)<",%%#5)($7)>?V/(*7H-+#(%,#($A()<:) ,#<%,#(<4.(<",#!,( (7#1(5+?:,#( ,#*)-wejNK/(.(7.*-#(+&"&*.(%,#<)R)+?(-#4.".( ,(')-4, )G!,(:)*+&!,.( ".:)7+"#R) .%,.( *.4)+&!"%#5)C( 3)"&7& %#(<)%,#$,#%,.( $*."?1A(%.(*$"7.>7) .%,#($,=(?(<",#!*.(?',#1=7%)G!,( $.')+#5?4.!1,( '#!B.%,"'H ( .:#7&7?( ,($&7)G!,NKC(F(? .5,(%.( !,A-("R&7('.>A(4,!"R=(R.<.@(%.?*) &!B( ,.+&5)<%&!B(:)<( "54=<#'('#7)<)4)-5,!"%&'(7+?<%)(.*7?.4%,#()!#%,[(R#":,#!"#@$7 )(7.-*,#1('#7)<&C(

Uwagi dotyczące wybranych produktów w żywieniu niemowląt

Produkty o właściwościach alergizujących ]+.*?1#( 1#<%)"%.!"%&!B( <.%&!B/( !"&( ):Hc%,)%#( :+) .<".%,#(:)*.+'H (:)7#%!1.4%,#(?!"?4.1A!&!B(+"#!"& ,G!,#( 7+ .4#( ".:)R,#5.( %,#:)-A<.%&'( +#.*-

!1)'(%.( R,.>*.( :)*.+') #C(Q5( .*7?.4%#5)( SKLLMV($7.%) ,$*.(J)',7#7?(2& ,#%,.(I0389TD/( 1.*(+H -

%,#-(TT3(SKLE^V/( (!B ,4,()R#!%#1(%,#('.(<) )<H (%.?*) &!B( ?".$.<%,.1A!&!B( #4,',%.!1=( 4?R( ):Hc-%,)%#( :+) .<"#%,#( :)*.+'H ( :)7#%!1.4%,#( .4#+-5,"?1A!&!B( S (*+.1.!B(+)" ,%,=7&!B(%.4#-A(<)(%,!B\('4#*)( *+) ,#/( 1.1./( )+"#$"*,( ",#'%#/( ,%%#( )+"#!B&/(+&R&(,() )!#(')+".V(".+H %)(?(<",#!,("<+) &!B/(1.*(,("(+)<",%()R!,A-)%&!B(+&"&*,#'( &$7A:,#%,.(!B)+)-R&(.4#+5,!"%#1j/ELC(3)*.+'&(:)7#%!1.4%,#(.4#+5,"?1A!#(%.14#:,#1( :+) .<".[(:)(+."(:,#+ $"&( (<)'?/(.(%,#( (->)R*?(4?R( (+#$7.?+.!1,NN.

Gluten F5)<%,#( "( .*7?.4%&'( SKLLMV( $7.%) ,$*,#'( J)',-7#7?( 2& ,#%,.( I0389TD( %.4#-&( ?%,*.[( ".+H %)("R&7( !"#$%#5)( StNC('C-CV/( 1.*( ,( :Hc%#5)( SbMC('C-CV( :+) .<".%,.( 54?7#%?( <)( <,#7&( %,#') 4=!,.C( D,#-*7H+#(<.%#($?5#+?1A/( -#(54?7#%(%.4#-&( :+) .<".[($7):%,) )/( 1#$"!"#( ( )*+#$,#/( *,#<&( <",#!*)( *.+-',)%#( 1#$7( :,#+$,AoC(Q( !#4?( )$7.7#!"%#5)( &1.G%,#-%,.(" ,A"*?(:)',=<"&(*.+',#%,#'(:,#+$,A/( !".$#'( :+) .<".%,.(54?7#%?(.(!B)+)RA(7+"# %A(.*7?.4%,#(:+) .<")%#($A(R.<.%,.(,%7#+ #%!&1%#C(W)-4, .(1#$7(')<&Z*.!1.(".4#!#@(:)():?R4,*) .%,?(,!B( &%,*H C(

Mleko krowieF5)<%,#("(.*7?.4%&'(SKLE^V($7.%) ,$*,#'(J)',7#7?(2& ,#%,.(I0389TD(%,#(%.4#-&($7)$) .[('4#*.(*+)- ,#5)(1.*)(5>H %#5)(%.:)1?(:+"#<(?*)@!"#%,#'(EKC('C-C/(.(:)(EKC('C-C(1#5)(<",#%%#($:)-&!,#(%,#(:) ,%-

%)(:+"#*+.!".[(OLL('4OC(W4#*)(*+) ,#(". ,#+.('.>#($7=-#%,#( -#4."./( 7.*( ,=!( ):Hc%,)%#( 1#5)( :+) .-

<".%,#( !B+)%,( :+"#<( &$7A:,#%,#'( %,#<)*+ ,$7)G!,( "(%,#<)R)+?(-#4.".C(3)%.<7)( &%,*,(R.<.@(<) )<"A/(-#( !"#$%#( :+) .<".%,#('4#*.(*+) ,#5)(')-#(R&[(:+"&!"&%A(',*+)*+ . ,#@("(:+"# )<?(:)*.+') #-5)C(3)<. .%,#('4#*.(%,#')<&Z*) .%#5)(:+) .<",[(')-#( +H %,#-( <)( %.<',#+%#5)( )R!,A-#%,.( ?$7+)1?(R,.>*,#'( ,( :+)<?*7.',( 1#5)( :+"#',.%&( )+."( $)4.-',(',%#+.4%&',( ,( ( *)%$#* #%!1,( <)( :+"#!,A-#%,.()$')7&!"%#5)(%#+#*()+."(%,# >.G!, #1/(".+H %)(:)<( "54=<#'( ,4)G!,) &'/( 1.*( ,( 1.*)G!,) &'/( :)<.-&( =54) )<.%H ( ,( 7>?$"!"H C( 07)$) .%,#( %,#')<&Z-

*) .%#5)('4#*.(*+) ,#5)(')-#(7.*-#($:+"&1.[(.4#+-5,".!1,C(D,#(".4#!.($,=(+H %,#-(:)<. .%,.('4#*.("#("'%,#1$")%A(". .+7)G!,A(7>?$"!"?C

Mleko kozie lub owczeW4#*)( 7.*,#( !#!B?1#(R.+<")( &$)*,#/(%,#*,#<&(%,#-R#":,#!"%#/($7=-#%,#($)4,(',%#+.4%&!B()+."('.>.(".- .+7)G[(* .$?(l)4,) #5)(,( ,7.',%(S" >.$"!".( ,7.-',%&(]

EKVC(F<#!&<) .%,#(%,#(%.4#-&($7)$) .[(7.*,#-

5)('4#*.(?(%,#') 4A7(:)%,-#1(EKC('C-C(Q:+. <",#(%,#( 1#$7( 7)( :)$7=:) .%,#( ".4#!.%#/( .4#( "<.+".( $,=/(-#('4#*)( *)",#( 4?R( ) !"#( 1#$7( :)<. .%#( $7.+$"&'(<",#!,)'C(0:)-& .%,#(7.*,#5)('4#*.(" ,=*$".(+&"&-*)( &$7A:,#%,.(%,#<)*+ ,$7)G!,("(%,#<)R)+?(* .$?(l)4,) #5)(,X4?R( ,7.',%&(]

EKNO.

Mleko typu junior 3+#:.+.7&( '4#*.( 7&:?( x1?%,)+y( %,#( $A( :+)<?*7.',(+#*)'#%<) .%&',(<",#!,)'(tEC(+C-C(Q5(:+)<?!#%-

7H ('.1A(".$7)$) .%,#(?(<",#!,( (ECP^C(+C-C(i#<%.*( #<>?5(.*7?.4%#5)(SKLE^V($7.%) ,$*.(Ie0T(%,#($A(%,#"R=<%#( <)( :+. ,<>) #5)( -& ,#%,.( ( 7#1( 5+?:,#( ,#*) #1(,(%,#('.1A(:+"# .5,(%.<(,%%&',(:+)<?*7.-',(". .+7&',( (%)+'.4%#1(<,#!,#($:#>%,.1A!#1(:)<-

$7. ) #( &'.5.%,.(-& ,#%,) #('.>&!B(<",#!,( S1.*(%:C(:+)<?*7&(".$7=:?1A!#('4#*)(*)R,#!#/(:+#:.+.7&('4#*.(*+) ,#5)VEK.

Masło, margarynaD,#( $l)+'?>) .%)( &7&!"%&!B( )<%)$"A!&!B( $,=( <)(.$:#*7H ()<-& !"&!B(,(7#!B%)4)5,!"%&!B(7>?$"!"H ($:)-& !"&!B( (<,#!,#(<",#!,( (EC(+C-C(

d(%,#') 4A7(,('.>&!B(<",#!,(<)(^C(+C-C(:) ,%%)($,=($7)$) .[( 7>?$"!"#( $:)-& !"#( 1.*)(<)<.7#*(<)(:+)-<?*7H (?"?:#>%,.1A!&!B(S%:C("?:.(1.+"&%) .VC(W)5A(%,',(R&[\('.$>)/()4#1#(+)G4,%%#(S%:C("()4, #*/(+"#:.-*) &V()+."('.+5.+&%&(',=**,#("(%,$*A(". .+7)G!,A(7>?$"!"H ( 7+.%$( tEa( S".<#*4.+) .%A(:+"#"( :+)<?-

!#%7.VC

JajoW)-#( R&[( :+) .<".%#( ( 7&'( $.'&'( !".$,#( !)(,%%#(:)*.+'&(?"?:#>%,.1A!#C(i.1)/( ($"!"#5H4%)G!,(-H>7*)( 1.1.( *?+"#5)/( 1#$7( c+H<>#'( 7>?$"!"?/( *.4)+,,/(

Page 12: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

332 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

,7.',%("(5+?:&(]()+."( -#4.".C(Q!"#G%,#1( ".4#!.%)(:)<. .%,#(%.1:,#+ (-H>7*./(.(<):,#+)( (:Hc%,#1$"&'( ,#*?( P( R,.>*.C(Q( !B ,4,( )R#!%#1( %,#('.(<) )<H (%.?*) &!B(?".$.<%,.1A!&!B(#4,',%.!1=(4?R():Hc%,)-%#( :+) .<".%,#(!.>#5)(1.1.(".+H %)(?(<",#!,("<+)- &!B/( 1.*( ,( "( +)<",%( )R!,A-)%&!B( +&"&*,#'( &$7A-:,#%,.(!B)+)R&(.4#+5,!"%#1C(D,#(%.4#-&(:)<. .[(1.1.( (:)$7.!,($?+) #1( S"#( "54=<?(%.(+&"&*)(".*.-#%,.(Salmonella($::CVC(

Sól i cukierQ#<>?5()R#!%&!B(".4#!#@(%.4#-&( (<,#!,#(%,#') 4=-!,.(?%,*.[($)4,(*?!B#%%#1(S:+. <):)<)R%,#( :>& .(%.(+&"&*)( &$7=:) .%,.(%.<!,G%,#%,.( (:Hc%,#1$"&'( ,#*?V()+."(!?*+?(S+&"&*)(:+H!B%,!&/(*$"7.>7) .%,.($,=( %,#:+. ,<>) &!B(:+#l#+#%!1,( -& ,#%,) &!BVC(U#-*)'#%<.!1#(#?+):#1$*,#(".4#!.1A(?%,*.%,#($)4,(:)<-

!".$( :+"&5)7) & .%,.( :)*.+'H ( ?"?:#>%,.1A!&!B(4?R(:)$,>*H (<)') &!B( (:Hc%,#1$"&!B(',#$,A!.!B(-&!,.(<",#!*.^o.

].+<")($>)%#(:)*.+'&/(7.*,#(1.*(:,*4#/($)4)%#(',=$./(*)$7*,(+)$)>) #/("?:&( (:+)$"*?(%,#(:) ,%%&("%.1-<) .[($,=( (<,#!,#(<",#!*.C(D,#(%.4#-&(<)(:)*.+'H (:)<. .%&!B(<",#!*?(<)<. .[(!?*+?(,($&+):H () )-!) &!B(%.(R.",#(!?*+?(S7.*-#(<)( )<&(,(B#+R.7&Vo.

3)<. .%,#( %,#$>)<")%&!B( ,( %,#$)4)%&!B( :)*.+'H (?"?:#>%,.1A!&!B(".4#!.($,=(%,#(7&4*)("(:) )<?(<>?-

5)l.4) #5)( :>& ?( %.( "<+) ,#( <",#!*./( .4#( 7.*-#(*$"7.>!#%,.( >.G!, &!B( :+"&" &!".1#@( ,( :+#l#+#%!1,(-& ,#%,) &!B( (:Hc%,#1$"&'(-&!,?j.

Miód W,H<(')-#(". ,#+.[(:+"#7+ .4%,*,(Clostridium botuli-

num/( & )>?1A!#(R)7?4,"'(<",#!,=!&C(F(7#5)(:) )<?(%,#(%.4#-&( :+) .<".[(',)<?(<)(<,#7&(<",#!*.(:+"#"(?*)@!"#%,#'(EKC('C-C/EL(!B&R.(-#(:+"#7+ .4%,*,(")-$7.>&( ,%.*7& ) .%#( ".( :)')!A( &$)*)!,G%,#%,)- &!B( ,( &$)*)7#':#+.7?+) &!B( '#7)<( :+"#'&$>)- &!BC(0:)-& .%,#(',)<?(:+"#"( $7.+$"#(%,#') 4=7.( ,(<",#!,(1#$7(R#":,#!"%#C(

Woda07.%(%. )<%,#%,.(%,#') 4=!,.(+H-%,($,=("%.!"%,#()<($7.%?( %. )<%,#%,.( <)+)$>#5)C( F.:)7+"#R) .%,#( %.( )<=(?(%,#') 4A7/( (:+"#4,!"#%,?(%.(*5('.$&(!,.->./( 1#$7(!"7#+)*+)7%,#( &-$"#(%,-(?()$HR(<)+)$>&!B(,( &%)$,()*C(MLL('4X<)R=( (:,#+ $"&'(:H>+)!"?(-&!,.( ,()*C(oLL('4X<)R=( (<+?5,'(:H>+)!"?(-&!,.C(3)*.+'('.7*,(".:# %,.(<)$7.7#!"%A(:)<.-(:>&%?("<+) #'?(%,#') 4=!,?(<)(_C('C-CN_(Q#<>?5($7.%) ,$*.(3)4$*,#1(8+?:&( I*$:#+7H ( ( $:+. ,#( ".4#!#@( <)7&!"A!&!B($:)-&!,.( )<&( ,( ,%%&!B(%.:)1H (:+"#"(%,#') 4=7./(<",#!,(,('>)<",#-\NO

;4.(%,#') 4A7(%.14#:$".( 1#$7( )<.(c+H<4.%.( 4?R(

%.7?+.4%.( )<.(',%#+.4%.(P%,$*)"',%#+.4,") .-%./(%,$*)$)<) ./(%,$*)$,.+!".%) .C

D,#(*.-<.( )<.(R?7#4*) .%.(1#$7()<:) ,#<%,.(<4.(%,#') 4A7( ,('.>&!B(<",#!,k()(+)<".1?( )<&( ,%l)+-'?1#(#7&*,#7.( S )<.(%,$*)"',%#+.4,") .%.(P)5H4-%.(". .+7)G[($)4,(',%#+.4%&!B(tOLL('5XE(4,7+VC

D.7?+.4%#( )<&(',%#+.4%#($>?-A(<)(:,!,./(.(%,#(<)(5)7) .%,.( P%,#( :) ,%%&( R&[( &*)+"&$7& .%#( <)(:+"&+"A<".%,.(:)$,>*H C

0"!"#5H4%,#(%,#R#":,#!"%#/("#( "54=<?(%.(+&"&*)(".-%,#!"&$"!"#%,.(.")7.%.',(,(.")7&%.',/(')-#(R&[($7)-$) .%,#( )<&( $7?<",#%%#1C( 3+"&" &!".1.%,#(<",#!*.( (EC(+C-C(<)(:,!,.( )<&(".',.$7($)*H ('.("%.!"#%,#( (:+)Z4.*7&!#()7&>)G!,EL.

Soki owocowe F5)<%,#( "(<#Z%,!1A(T5#%!1,(2& %)G!,( ,(n#*H ( SFood

and Drug Administration/(e;TV($)*,() )!) #(7)(:+)-<?*7&/( ( *7H+&!B( ?<",.>( $)*?( ) )!) #5)( &%)$,(ELLaNMC(Q(<,#!,#(%,#') 4A7( (EC(+C-C($)*,(%,#($>?-A(".$:)*.1.%,?( :+.5%,#%,.( ,( %,#( :) ,%%&( ".$7=:) .[( )<&C(d(%,#') 4A7(:)%,-#1(OC('C-C(%,#(".4#!.($,=($7)-$) .%,.($)*H /(:)%,# .-(')5A()%#("%.!"A!)()R%,-&[(,4)G[(:+"&1') .%#5)('4#*.(4?R(:+#:.+.7?(".$7=:?1A-!#5)(:)*.+'(*)R,#!&/(*7H+#($A( >.G!, &'( (7&'( ,#-*?(c+H<>#'(%,#"R=<%&!B($*>.<%,*H (:)*.+') &!BC(

F5)<%,#("#($7.%) ,$*,#'(:)4$*,#1(8+?:&(I*$:#+7H NO

$)*,(')5A(R&[( :+) .<".%#(<)(<,#7&(%,#') 4A7(*.+-',)%&!B(:,#+$,A(%,#( !"#G%,#1(%,-( (MC('C-C/(.(?(<",#!,(*.+',)%&!B($"7?!"%,#(:)(?*)@!"#%,?(NC('C-C(0)*,(%.-4#-&(:)<. .[(>&-#!"*A(,(?%,*.[(,!B(:)<. .%,.(:+"#<($%#'(,( (%)!&C(g4)G[($)*H ( &:,1.%&!B( (!,A5?(<%,.(:) ,%%.(R&[( 4,',7) .%.( ,(%,#(:) ,%%.(:+"#*+.!".[(EOL('4/(:+"&(!"&'($)*,( ,() )!#( 4,!")%#($A( (1#<%#1(+.!1,( :)*.+') #1/( "( :+#l#+#%!1A( ,=*$"#5)( ?<",.>?(G ,#-&!B() )!H C(D,#') 4=7.(')5A()7+"&'& .[( &->A!"%,#($)*,(ELLa/(:+"#!,#+) #/(R#"(<)<.7*?(!?*+?/(:.$7#+&") .%#C(Q$*.".%#( 1#$7( ?%,*.%,#( :)<. .%,.($)*H (',=<"&(:)$,>*.',/(.R&(<",#!*)(%,#()5+.%,!"&>)(,4)G!,($:)-& .%&!B(:)$,>*H C(Q(:+"&:.<*?(".R?+"#@()<-& ,.%,.( S%,#<)-& ,#%,.( RA<c( %.< .5,X)7&>)G!,V/(".R?+"#@( !"&%%)G!,) &!B( :+"# )<?( :)*.+') #5)(!"&( :+H!B%,!&( "=RH ( ,4)G[( $:)-& .%&!B( $)*H ( :)- ,%%.( R&[( <)*>.<%,#( )*+#G4)%.( :+"#"( 4#*.+".( RA<c(<,#7#7&*.C

MięsoF#( "54=<?(%.(". .+7)G[(-#4."./(!&%*?/(* .$?(.+.-!B,<)%) #5)/( :#>%) .+7)G!,) #5)( R,.>*./( ,7.',%&(]EK( ,( *.+%,7&%&(',=$)( :) ,%%)( R&[( !"#G%,#( :+)-

.<".%&'(:)*.+'#'(?"?:#>%,.1A!&'C(3,#+ $"#(:+)-<?*7&(',=$%#( :+) .<".%#(<)(<,#7&(<",#!*.(7)(<+HR(S',=$)( "( ,%<&*./( 5=$,/( *.!"*,/( *?+!".*.V/( )>) ,%./(1.5%,=!,%./(*+H4,*/(:+"&(!"&'(%,#('.(<.%&!B(%.?*)-

Page 13: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

333STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

&!B( $*."?1A!&!B(%.()*+#G4)%A(*)4#1%)G[( :+) .-<".%,.(:)$"!"#5H4%&!B(5.7?%*H (',=$NoC(3)!"A7*) )(:)<.1#'&(:)+!1=()*C(EL(5(5)7) .%#5)(',=$.(<",#%%,#(<)<.%#5)(<)(:+"#!,#+?(1.+"&%) #5)/(*7H+A(" ,=*$".-'&($7):%,) )(<)(KL(5(:)<(*)%,#!(EC(+C-C(

D.4#-&(" +.!.[(? .5=(%.(:)!B)<"#%,#(',=$.(,()<:)- ,#<%,#( .+?%*,(B)<) 4,(" ,#+"A7C(D,# $*.".%#(1#$7(*?:) .%,#(',=$.(%,#"%.%#5)(:)!B)<"#%,./(R#"(:# -

%)G!,/(-#(")$7.>)()%)(:+"#R.<.%#(:+"#"( #7#+&%.+".C(3)<+)R&(%,#($A(".4#!.%#( (<,#!,#(%,#') 4A7 ,(<",#!,(<)(^C(+C-C

Ryby Q>.G!, #'?( :)*+&!,?( ".:)7+"#R) .%,.( %.( ;9T($:+"&1.(+#5?4.+%#($:)-& .%,#(7>?$7&!B(+&R(')+$*,!B/(:+"&%.1'%,#1( EPK( +."&( 7&5)<%,) )C( Q&%,*,( R.<.@( $*."?1A/(-#( (3)4$!#(:+)R4#'#'(1#$7(,!B(%,#<)$7.-7#!"%#($:)-&!,#^C(W)-#(7)( &%,*.[("()R. &/(-#( !"#-$%#( :+) .<"#%,#(+&R(<)(<,#7&(" ,=*$".(+&"&*)(?!"?-

4#%,.C( D.1%) $"#( <.%#( :)*."?1A( 1#<%.*/( -#( 7.*,#5)(+&"&*.(%,#('.(,(+&R&(')-%.(:)<. .[(1?-( ()*+#$,#(%,#') 4=!&'/(!)( +=!"($:+"&1.(+)" )1) ,( 7)4#+.%!1,(,''?%)4)5,!"%#1(,("'%,#1$".(+&"&*)(+)" )1?(.4#+5,,Nj. g%%&'(:) )<#'(%,#<)$7.7#!"%#5)($:)-&!,.(+&R(')5A((R&[()R. &(:+"#<(".%,#!"&$"!"#%,#'(+&R($?R$7.%!1.-',($"*)<4, &',(P(+7=!,A(,(<,)*$&%.',C(

F.4#!.%#( $A( 7>?$7#( +&R&( ')+$*,#/( 71C( G4#<c/( >)$)G/($":+)7C(i#<%A("( .-%,#1$"&!B(".$.<(1#$7(:+"#$7+"#5.-%,#/(.R&(%,#(:)<. .[(%,#') 4=7)'(+&R(<+.:,#-%&!BC(F<#!&<) .%,#(%,#".4#!.%#( $A\(',#!"%,*/( +#*,%/('.-*+#4.(*+H4# $*./(7?@!"&*()+."(:>&7#!"%,*C(

U&R&(%.4#-&(:)<. .[( ('.>&!B(:)+!1.!B/(:)!"A7*)- )(%,#(!"=G!,#1(%,-(+."( (7&5)<%,?/()R$#+ ?1A!(+#.*-

!1=()+5.%,"'?(<",#!*.C(;4.(+)" )1?(7)4#+.%!1,(,''?-

%)4)5,!"%#1("%.!"#%,#('.($:)-& .%,#(%. #7(%,# ,#4-*,!B(,4)G!,(+&R/(1#<%.*( (:+"&:.<*?(%,#<)$7.7#!"%#5)($:)-& .%,.( +&R/(%,#:)*+& .1A!#5)( ".:)7+"#R) .%,.(%.(;9T/( .+7)(+)" .-&[(<)<.7*) A($?:4#'#%7.!1=C

Zasady suplementacji nienasyconymi niezbędnymi kwasami tłuszczowymi D,#') 4=7.(*.+',)%#(:,#+$,A()7+"&'?1A(<>?5)>.@-

!?!B) #/( ,#4)%,#%.$&!)%#(* .$&(7>?$"!") #( +."( "('4#*,#'('.7*,(,(%,#('.(:)7+"#R&(<)<.7*) #1(,!B($?:4#'#%7.!1,C( TR&( ".:# %,[( >.G!, #( $7=-#%,#(;9T( ('4#*?(S',%,'.4%.(:)<.-(ELL('5X<V/('.7*.(*.+',A!.( :) ,%%.( :+"&1') .[( <)<.7*) )( ',%,-'?'(KLL('5(;9T(<",#%%,#/(.( (:+"&:.<*?('.>#5)($:)-&!,.(+&R(%. #7(NLLP_LL('5(;9T(<",#%%,#E.

3) &-#1( _C( 'C-C( <",#!*.( 5>H %&'( c+H<>#'( ;9T( (<,#!,#($7.1A($,=(:+)<?*7&(?"?:#>%,.1A!#()+."('4#-*)(')<&Z*) .%#( ". ,#+.1A!#( ;9T( S1#<%.*( ,=*-

$")G[(',#$".%#*(". ,#+.('%,#1$"#(%,-(+#*)'#%<)- .%#(:+"#"(Ie0T(,4)G!,(;9TVC(0?:4#'#%7.!1.(;9T(')-#(R&[(*)+"&$7%./(5<&($:)-&!,#(;9T("(:)*.+'#'(1#$7(%,# &$7.+!".1A!#(S:)%,-#1(ELL('5X<)R=VNj.

Witamina D Q#<>?5( ".4#!#@( I0389TD( SKLE^V_( ,7.',%.( ;()<5+& .( *4?!") A( +)4=( ( '#7.R)4,"',#( .:%,.( ,( l)$l)+?C( i#$7( +H %,#-( %,#"R=<%.( <)( :+. ,<>) #-5)(+)" )1?(*)G[!.C(Q(:):?4.!1,(<",#!,(#?+):#1$*,!B(%,#<)RH+( ,7.',%&(;( &$7=:?1#( !"=$7)/( " >.$"!".( (5+?:.!B(+&"&*.\ %,#') 4=7.(*.+',)%#(:,#+$,A( (:+"&:.<*?(%,#-:+"#$7+"#5.%,.(".4#!#@(<)7&!"A!&!B($?:4#'#%7.-!1,( ,7.',%&(;

!,#'%.(*.+%.!1.($*H+&( %,# &$7.+!".1A!.( #*$:)"&!1.( %.( $>)@!#( S%.<-

',#+%#($7)$) .%,#(*+#'H ("(Z47+#'/(<>?5)7+ .->#(:+"#R& .%,#( (".'*%,=7&!B(:)',#$"!"#%,.!Bk(?-& .%,#( )<",#-&( ".*+& .1A!#1( ,=*$")G[( !,.>./(".',#$"*, .%,#( ( )*+#$,#( ",') &'( ( *+.1.!B(:H>%)!%&!B

)7&>)G[C(

Q$"&$7*,#( %,#') 4=7.( :) ,%%&( )7+"&'& .[( ,7.-',%=( ;( SNLL( gdX<VC(Q( 5+?:.!B( +&"&*.( $*.".%.(1#$7($?:4#'#%7.!1.( ,7.',%&(;(`EC(+C-C_

3)4$*,#( &7&!"%#/OE( ? "54=<%,.1A!(:)7#%!1.4%#(<)-<.7*) #( )5H4%)?$7+)1) #( *)+"&G!,( &%,*.1A!# "(<",.>.%,.( ,7.',%&(;(S%:C($?5#+) .%&(#l#*7(:4#1)-7+):) &/()!B+)%%&(#l#*7( (!B)+)R.!B($#+!) )P%.-!"&%,) &!B/( !?*+"&!&/( ".R?+"#%,.!B( '#7.R)4,!"-%&!B/(!B)+)R.!B(.?7),''?%)4)5,!"%&!BV/(".4#!.1A($?:4#'#%7.!1=( ,7.',%&(;( 1?-( )<( :,#+ $"&!B( <%,(-&!,./( %,#".4#-%,#( )<( $:)$)R?( *.+',#%,.( <",#!-*.( S*.+',)%#( ($:)$HR(%.7?+.4%&( ,X4?R($"7?!"%&V( (<. !#\ NLL(gdX<( (:,#+ $"&!B(_C('C-C NLLP_LL(gdX<(:)',=<"&(_C(.(EKC('C-C( ()<%,#$,#-%,?(<)(<",#%%#5)($:)-&!,.( &%,*.1A!#5)("(<,#7&(%,#') 4=!,.C

d(<",#!,(`EC( +C-C( +#*)'#%<) .%#($A( 1#$"!"#( ,=*-

$"#(<. *,($?:4#'#%7.!&1%#( ,7.',%&(;(S_LLPELLL(gdX<( (".4#-%)G!,()<('.$&(!,.>./( (',#$,A!.!B()<( +"#G%,.(<)(* ,#7%,.()+."(:+"#"(!.>&(+)*(:+"&(%,#- &$7.+!".1A!&'(%.$>)%#!"%,#%,?( ()*+#$,#(4.7.VOL.

Witamina K Q,7.',%.(J( 1#$7(%,#"R=<%&'($*>.<%,*,#'( .+?%-

*?1A!&'(?7+"&'.%,#( :+. ,<>) #5)( $7=-#%,.( !"&%-

%,*H (*+"#:%,=!,./(1#1(%,#<)RH+(P($"!"#5H4%,#(?(%)- )+)<*H (,(%,#') 4A7(<)(^C('C-C( P(')-#(:) )<)- .[(".5+.-.1A!#(-&!,?(*+ )7)*,(S !"#G%,#1():,$& .-%#(1.*)(!B)+)R.(*+ )7)!"%.(%) )+)<*.VC(Q(KLLo(+C(

Page 14: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

334 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

F#$:H>( I*$:#+7H ( ):+.!) .>( ".4#!#%,.( <)7&!"A!#(:+)Z4.*7&*,(*+ . ,#%,.("(%,#<)R)+?( ,7.',%&(J\OK

$"&$7*,#(%) )+)<*,(:)(?+)<"#%,?(:) ,%%&()7+"&-'.[( ,7.',%=(J

%) )+)<*,("<+) #(,(<)%)$")%#\(L/O('5(<)',=G%,)- )(4?R(K('5(<)?$7%,#

%) )+)<*,( "( 5+?:&( +&"&*.( S:)+H<( ".R,#5) &/( ".-'.+7 ,!.( ?+)<"#%,) ./( B,:)7+)Z.( # %A7+"'.-!,!"%./( "#$:H>( .$:,+.!1,( $'H>*,/( $7)$) .%,#( :+"#"('.7*=(:+"#<(:)+)<#'(4#*H (7.*,!B(1.*(*.+R.'.-"#:,%./( l#%&7),%./(R.+R,7?+.%&/( !#l.4)$:)+&%&/( +,-l.':,!&%./(gD9/(:)!B)<%#(*?'.+&%&V\(L/O('5(<)-',=G%,) )C

W4#*)('.7*,(". ,#+.()<(L/oO(<)(j/K(|5X4( SG+#<%,)(K/O(|5X4VO^( ,7.',%&(J/(%.7)',.$7(".:)7+"#R) .%,#(%.( ,7.',%=( J( ( )*+#$,#( %,#') 4=!&'( &%)$,( E(|5X*5X<)R=C(F(7#5)( "54=<?(".4#!.($,=(<.4$"A(:+)-Z4.*7&!"%A(:)<.-( ,7.',%&(J( ()*+#$,#()<(KC(7&5)-<%,.(-&!,.(<)(?*)@!"#%,.(^C('C-C( (<. !#(KO(|5X<)R=C(;. *=(7=(%.4#-&(" ,=*$"&[(<)(OL(|5X<)R=(?(%,#') 4A7(*.+',)%&!B(:,#+$,A("(:+"# 4#*.1A!A($,=(R,#5?%*A/( :+"#<>?-.1A!A( $,=( -H>7.!"*A( 4?R( :+"#1-G!,) A( !B)4#$7."A( <)( !".$?( ?$7A:,#%,.( )R1. H (!B)+)R) &!BC(

3+#:.+.7&( ".$7=:?1A!#( '4#*)( *)R,#!#( ". ,#+.1A(^Pj( |5XELL('4( ,7.',%&( J/( !)( ".:# %,.( &$7.+-!".1A!A(1#1(:)<.-(R#"(*)%,#!"%)G!,(<)<.7*) #1($?-

:4#'#%7.!1,C(F.4#!#%,.(Ie0T( $*."?1A/(-#(<)?$7%#(:)<. .%,#(O(|5( ,7.',%&(J(%.(<)R=(:) ,%%)(R&[( &$7.+!".1A!#(?(%,#') 4A7(<)(?*)@!"#%,.(_C('C-CEK

Żelazo F5)<%,#("(.*7?.4%&'(SKLE^V($7.%) ,$*,#'(J)',7#-7?(2& ,#%,.(I0389TD/()<%)$"A!&'($,=(<)(:):?4.-!1,/( (*7H+&!B(!"=$7)G[( &$7=:) .%,.(%,#<)*+ ,$7)-G!,("(%,#<)R)+?(-#4.".( 1#$7('.>./(%,#('.(:)7+"#R&(:) $"#!B%#1($?:4#'#%7.!1,(-#4."#'("<+) &!B/(?+)-<")%&!B()(!".$,#(%,#') 4A7(,('.>&!B(<",#!,E.

3+)Z4.*7&!"%#(:)<. .%,#(-#4.".(')-#(R&[(?".$.<-

%,)%#( (:+"&:.<*?(%,#') 4A7("(5+?:&(+&"&*.(S%,$*,($7.7?$($)!1)#*)%)',!"%&/(".',#$"*.%,#( (+#1)%,#/(5<",#( ,$7%,#1#( <?-#( +&"&*)( &$7A:,#%,.( %,#<)*+ ,-$7)G!,("(%,#<)R)+?(-#4."./(1.*(+H %,#-()5+.%,!")%#($:)-& .%,#(:)*.+'H (?"?:#>%,.1A!&!B(". ,#+.1A-!&!B(-#4.")VC(

D,#') 4=7.(*.+',)%#($"7?!"%,#(:) ,%%&()7+"&'&- .[( :+)<?*7&( ".$7=:?1A!#( '4#*)( *)R,#!#( "R)-5.!.%#( -#4."#'( SNPo('5X4VC( 3+)<?*7&( <)( -& ,#%,.(%.$7=:%#5)(:) ,%%&(R&[( "R)5.!.%#( (-#4.")/(.4#(%,#('.( &$7.+!".1A!&!B(<.%&!B/(.R&()*+#G4,[():7&-'.4%#($7=-#%,#(-#4.".( (7#5)(+)<".1?(:+#:.+.7.!BC(

3)!"A $"&()<(_C('C-C( $"&$7*,#(%,#') 4=7.(:) ,%-

%&()7+"&'& .[(:)*.+'&(?"?:#>%,.1A!#(". ,#+.1A!#(-#4.")/( ( 7&'( ',=$)( ,X4?R( :+)<?*7&( "R)5.!.%#(-#4."#'C(D,#(%.4#-&($7)$) .[('4#*.(*+) ,#5)(1.*)(5>H %#5)(%.:)1?X:+)<?*7?(:+"#<(?*)@!"#%,#'(EKC('C-C/(.(1#5)(<",#%%#($:)-&!,#(%,#(:) ,%%)(:+"#*+.-!".[(OLL('4C(

FluorF5)<%,#("(.*7?.4%&'(SKLE^V($7.%) ,$*,#'(Ie0TEK ( !,A5?( :,#+ $"&!B( _( ',#$,=!&( -&!,.( <",#!*?( %,#(%.4#-&(:)<. .[(:+#:.+.7H (v?)+?C(0?:4#'#%7.!1=(')-%.(+)":)!"A[(',=<"&(_C(.(^_C('C-C( (".4#-%)-G!,()<(". .+7)G!,(v?)+?( ( )<",#($:)-& .%#1(:+"#"(<",#!*)(,(,%%&!B(%.:)1.!B()+."(:)*.+'.!BC(0?:4#-'#%7.!1.(1#$7(" &*4#(*)%,#!"%./(5<&($7=-#%,#(v?)+?( ( )<",#(:,7%#1( &%)$,(tL/^('5X4( SL/^(::'VC(07.-%) ,$*)(7)(1#$7("5)<%#("( &7&!"%&',(:)4$*,#1(5+?:&(#*$:#+7H ON.

Schemat żywienia niemowląt d"?:#>%,#%,#'( %,%,#1$"#5)( <)*?'#%7?( 1#$7( $!B#-'.7&!"%#( :+"#<$7. ,#%,#( ".$.<( -& ,#%,.(%,#') -

4A7(STabela 4VC(

PIŚMIENNICTWO1 Domellöf M, Braegger C, Campoy C i wsp.; ESPGHAN Committee on Nutrition. Iron

requirements of infants and toddlers. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2014;58:119-

129.

2 Barker DJ, Bagby SP, Hanson MA. Mechanisms of disease: in utero programming in

the pathogenesis of hypertension. Nat Clin Pract Nephrol 2006;2:700-707.

3 Stolarczyk A, Szott K, Socha P. Ocena sposobu żywienia niemowląt w wieku 6 i 12

m. ż. w populacji polskiej w odniesieniu do zaleceń Schematu Żywienia Niemow-

ląt z 2007 roku. Standardy Medyczne Pediatria 2012;9:545-551.

4 Dobrzańska A, Czerwionka-SzaQarska M, Kunachowicz H i wsp. Zalecenia doty-

czące żywienia dzieci zdrowych w pierwszym roku życia, opracowane przez Ze-

spół Ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy

Medyczne Pediatria 2007;4:197-202.

5 Expert Panel on Integrated Guidelines for Cardiovascular Health and Risk Re-

duction in Children and Adolescents; National Heart, Lung, and Blood Institute.

Expert panel on integrated guidelines for cardiovascular health and risk reduction

in children and adolescents: summary report. Pediatrics 2011;128(S5):213-256.

6 Braegger C, Campoy C, Colomb V i wsp.; ESPGHAN Committee on Nutrition. Vita-

min D in the healthy European paediatric population. J Pediatr Gastroenterol Nutr

2013;56:692-701.

7 Braegger C, Chmielewska A, Decsi T i wsp.; ESPGHAN Committee on Nutrition.

Supplementation of infant formula with probiotics and/or prebiotics: a systema-

tic review and comment by the ESPGHAN committee on nutrition. J Pediatr Ga-

stroenterol Nutr 2011;52:238-250.

prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska

Klinika Pediatrii Warszawski Uniwersytet Medyczny 01-184 Warszawa, Działdowska 1

[email protected]

Page 15: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

335STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

Tab

ela

4. S

chem

at ż

ywie

nia

dzi

eci w

1. r

.ż.

WIE

K (m

.ż.)

LIC

ZB

AP

OS

IŁK

ÓW

N

A D

OB

Ę*

WIE

LKO

ŚĆ

P

OR

CJI

(ml)

*U

MIE

JĘT

NO

ŚC

IP

OD

STA

WA

Ż

YW

IEN

IAR

OD

ZA

JI K

ON

SY

ST

EN

CJA

PO

KA

RM

ÓW

PR

ZY

AD

Y P

OK

AR

W2

17

11

0

Ssan

ie, p

oły

kan

ie

Kar

mie

nie

pie

rsią

lu

b m

leki

em

mo

dy=

kow

anym

1

Płyn

y

M

leko

mat

ki lu

b m

leko

mo

dy=

kow

ane

2-4

61

20

-14

0

5-6

51

50

-16

0

Pocz

ątko

we

rozd

rab

nia

-n

ie p

oka

rmó

w ję

zyki

em

Siln

y o

dru

ch s

san

ia

Wyp

ych

anie

jed

zen

ia

z u

st z

a p

om

ocą

języ

ka

(rea

kcja

prz

ejśc

iow

a)

Otw

iera

nie

ust

prz

y zb

liżan

iu ły

żecz

ki

Gła

dki

e p

uré

e

4

po

siłk

i mle

czn

e

Go

tow

ane

mik

sow

ane

war

zyw

a (n

p. m

arch

ew) l

ub

ow

o-

ce (n

p. j

abłk

o, b

anan

), m

ięso

, jaj

o lu

b p

ure

e zi

emn

iacz

a-n

e

K

aszk

i/kl

eiki

bez

glu

ten

ow

e

Pr

od

ukt

y zb

ożo

we

w m

ałyc

h il

ośc

iach

nie

wcz

eśn

iej n

w 5

. m.ż

., n

ie p

óźn

iej n

iż w

6. m

.ż. (

np

. kas

za z

bo

żow

a/g

lute

no

wa)

Wo

da

bez

og

ran

icze

ń

So

k 10

0%, p

rzec

iero

wy,

bez

do

dat

ku c

ukr

u, d

o 1

50 m

l n

a d

ob

ę (p

orc

ja li

czo

na

z ilo

ścią

sp

oży

tych

ow

ocó

w)

7-8

51

70

-18

0

Po

bie

ran

ie w

arg

ami

po

karm

u z

 łyże

czki

R

ozw

ój u

mie

jętn

ośc

i i k

oo

rdyn

acji

um

ożl

i-w

iają

cych

sam

od

ziel

ne

jed

zen

ie

Zw

ięks

zon

a ró

żno

rod

no

ść ro

z-d

rob

nio

nyc

h lu

b p

osi

ekan

ych

p

oka

rmó

w

Pro

du

kty

po

daw

ane

do

ręki

3 p

osi

łki m

lecz

ne

od

7-8

. m.ż

.

Zm

ikso

wan

e /d

rob

no

po

siek

ane

mię

so, r

yby

Ro

zgn

ieci

on

e g

oto

wan

e w

arzy

wa

i ow

oce

Posi

ekan

e su

row

e w

arzy

wa

i ow

oce

(np

. jab

łko,

gru

szka

, p

om

ido

r)

Mię

kkie

kaw

ałki

/czą

stki

war

zyw

, ow

ocó

w, m

ięsa

po

daw

ane

do

ręki

K

asze

, pie

czyw

o

Jog

urt

nat

ura

lny,

ser

y, k

e=r

Pełn

e m

leko

kro

wie

po

12.

m.ż

.3

Wo

da

i so

ki -

jak

wcz

eśn

iej

9-1

24

-51

90

-22

0

*

Ori

enta

cyjn

a lic

zba

po

siłk

ów

i w

ielk

ość

po

rcji

1 C

elem

, do

któ

reg

o n

ależ

y d

ążyć

jest

wył

ączn

e ka

rmie

nie

pie

rsią

prz

ez p

ierw

szyc

h 6

mie

sięc

y ży

cia

2 M

leko

po

daw

ane

jest

z p

iers

i, b

ute

lki z

e sm

oki

em lu

b o

twar

teg

o k

ub

ka. P

ozo

stał

e p

oka

rmy

po

daj

emy

łyże

czką

3 M

ałe

ilośc

i mle

ka k

row

ieg

o m

ożn

a za

sto

sow

ać d

o p

rzyg

oto

wan

ia p

oka

rmó

w u

zup

ełn

iają

cych

, ale

nie

po

win

no

być

on

o s

toso

wan

e ja

ko g

łów

ny

pro

du

kt m

lecz

ny

prz

ed 1

2. m

.ż.

(m.ż

. - m

iesi

ąc ż

ycia

)

Ro

dzi

c/o

pie

ku

n d

ecyd

uje

CO

dzi

ecko

zje

, KIE

DY

I JA

K je

dze

nie

będ

zie

po

dan

e. D

ziec

ko d

ecyd

uje

CZ

Y p

osi

łek

zje

i IL

E z

je.

Page 16: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

336 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

8 ESPGHAN Committee on Nutrition, Agostoni C, Braegger C, Decsi T i wsp. Bre-

ast-feeding: A commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr

Gastroenterol Nutr 2009;49:112-125.

9 Agostoni C, Decsi T, Fewtrell M I wsp.; ESPGHAN Committee on Nutrition. Com-

plementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J

Pediatr Gastroenterol Nutr 2008;46:99-110.

10 AAP Committee on Nutrition. Pediatric Nutrition Handbook, 6th Edition. 2013

11 Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics

2012;129:827-841.

12 EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies. Scienti=c opinion on

nutrient requirements and dietary intakes of infants and young children in the

European Union. EFSA Journal 2013;11:3408.

13 Jarosz M. (red). Normy żywienia dla populacji polskiej-nowelizacja. Instytut

Żywności i Żywienia 2012.

14 Dyrektywa Komisji 2013/46/UE z dnia 28 sierpnia 2013 r. zmieniająca dyrekty-

wę _2006/141/WE w odniesieniu do wymogów dotyczących białek, odnoszą-

cych się _do preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów

do dalszego żywienia niemowląt. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.

15 Commission Directive 2006/141/EC of 22 December 2006 on infant formu-

lae and follow-on formulae and amending Directive 1999/21/EC Text with

EEA relevance. http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CE-

LEX:32006L0141:EN:NOT

16 Tijhuis MJ, Doets EL, Noordegraaf-Schouten V. Extensive literature search and

review as preparatory work for the evaluation of the essential composition of

infant and follow-on formulae and growing-up milk. www.efsa.europa.eu/en/

supporting/doc/551e.pdf

17 Michaelsen KF, Greer FR. Protein needs early in life and long-term health. Am J

Clin Nutr 2014;99:718-722.

18 Koletzko B, von Kries R, Closa R i wsp.; European Childhood Obesity Trial Study

Group. Lower protein in infant formula is associated with lower weight up to

age 2 y: a randomized clinical trial. Am J Clin Nutr 2009;89:1836-1845.

19 Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). 2001. Health

and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with

Live Lactic Acid Bacteria, www.who.int/foodsafety/publications/fs_manage-

ment/en/probiotics.pdf

20 Thomas DW, Greer FR; American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition;

American Academy of Pediatrics Section on Gastroenterology, Hepatology,

and Nutrition. Probiotics and prebiotics in pediatrics. Pediatrics 2010;126:1217-

1231.

21 EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies (NDA). Lipil® and visu-

al development - Scienti=c substantiation of a health claim related to Lipil® and

visual development pursuant to Article14 of Regulation (EC) No 1924/2006[1]

22 Vandenplas Y, Rudolph CD, Di Lorenzo C i wsp.; North American Society for

Pediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition, European Society for

Pediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition. Pediatric gastroesopha-

geal reQux clinical practice guidelines: joint recommendations of the North

American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition

(NASPGHAN) and the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepa-

tology, and Nutrition (ESPGHAN). J Pediatr Gastroenterol Nutr 2009;49:498-547.

23 Lightdale JR, Gremse DA; Section on Gastroenterology, Hepatology, and

Nutrition. Gastroesophageal reQux: management guidance for the pediatri-

cian. Pediatrics 2013;131:1684-1695.

24 Agostoni C, Axelsson I, Goulet O i wsp.; ESPGHAN Committee on Nutrition. Pre-

paration and handling of powdered infant formula: a commentary by the ESP-

GHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2004;39:320-322.

25 Schwartz C, Scholtens PA, Lalanne A i wsp. Development of healthy eating ha-

bits early in life. Review of recent evidence and selected guidelines. Appetite

2011;57:796-807.

26 Johnson SL. Children’s food acceptance patterns: the interface of ontogeny and

nutrition needs. Nutr Rev 2002;60(5 Pt 2):91-94.

27 Butte N, Cobb K, Dwyer J i wsp.; American Dietetic Association; Gerber Products

Company. The Start Healthy Feeding Guidelines for Infants and Toddlers. J Am

Diet Assoc 2004;104:442-454.

28 Black MM, Aboud FE. Responsive feeding is embedded in a theoretical frame-

work of responsive parenting. J Nutr 2011;141:490-494.

29 Birch LL. Development of food preferences. Annu Rev Nutr 1999;19:41-62.

30 Forestell CA, Mennella JA. Early determinants of fruit and vegetable acceptan-

ce. Pediatrics 2007;120:1247-1254.

31 Mennella JA, Nicklaus S, Jagolino AL, Yourshaw LM. Variety is the spice of life:

strategies for promoting fruit and vegetable acceptance during infancy. Physiol

Behav 2008;94:29-38.

32 Gerrish CJ, Mennella JA. Flavor variety enhances food acceptance informula

-fed infants. Am J Clin Nutr 2001;73:1080-5.

33 Remy E, Issanchou S, Chabanet C, Nicklaus S. Repeated exposure of infants at

complementary feeding to a vegetable puree increases acceptance as e�ecti-

vely as Qavor-Qavor learning and more e�ectively than Qavor-nutrient learning.

J Nutr 2013;143:1194-1200.

34 Caton SJ, Ahern SM, Remy E i wsp. Repetition counts: repeated exposure incre-

ases intake of a novel vegetable in UK pre-school children compared to Qavour-

Qavour and Qavour-nutrient learning. Br J Nutr 2013;109:2089-2097.

35 Maier AS, Chabanet C, Schaal B i wsp. Breastfeeding and experience with va-

riety early in weaning increase infants’ acceptance of new foods for up to two

months. Clin Nutr 2008;27:849-857.

36 Gisel EG. E�ect of food texture on the development of chewing of children be-

tween six months and two years of age. Dev Med Child Neurol 1991;33:69-79.

37 Carruth BR, Skinner JD. Feeding behaviors and other motor development in

healthy children (2-24 months). J Am Coll Nutr 2002;21:88-96.

38 www.who.int/nutrition/topics/complementary_feeding/en

39 European Network for Public Health Nutrition: Networking, Monitoring,In-

tervention and Training (EUNUTNET ). Infant and young child feeding: standard

recommendations for European Union. European Commission,Directorate Pu-

blic Health and Risk Assessment, Luxemburg, 2006 www.ibclc.hu/sites/default/

=les/EUpolicy06.pdf

40 www.nhs.uk

41 Cameron SL, Heath AL, Taylor RW. How feasible is Baby-led Weaning as an ap-

proach to infant feeding? A review of the evidence. Nutrients 2012;4:1575-609.

42 Rowan H, Harris C. Baby-led weaning and the family diet. A pilot study. Appetite

2012;58:1046-1049.

43 Brown A, Lee M. An exploration of experiences of mothers following a baby

-led weaning style: developmental readiness for complementary foods. Matern

Child Nutr 2013;9:233-243.

44 Fleischer DM, Spergel JM, Assa’ad AH, Pongracic JA. Primary prevention of

allergic disease through nutritional interventions. J Allergy Clin Immunol Pract

2013;1:29-36.

45 Basnet S, Schneider M, Gazit A i wsp. Fresh goat’s milk forinfants: myths and

realities - a review. Pediatrics 2010;125:973-977.

46 Woś H, Weker H, Jackowska T i wsp. Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie

zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci

i młodzież. Standardy Medyczne Interna 2010;1:7-15

47 www.fda.gov

Page 17: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci
Page 18: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego ... · Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

338 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014 T. 11 321-338

standardy medyczne

48 Baker RD, Greer FR; Committee on Nutrition American Academy of Pediatrics.

Diagnosis and prevention of iron de=ciency and iron-de=ciency anemia in in-

fants and young children (0-3 years of age). Pediatrics 2010;126:1040-1050.

49 Hesselmar B, Saalman R, Rudin A i wsp. Early =sh introduction is associated with

less eczema, but not sensitization, in infants. Acta Paediatr 2010;99:1861-1867.

50 Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksa-

enowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężar-

nych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Standardy Medyczne

Pediatria 2010;7:729-736

51 Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M i wsp. Practical guidelines for the sup-

plementation of vitamin D and the treatment of de=cits in Central Europe - re-

commended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of

vitamin D de=ciency. Endokrynol Pol 2013;64:319-327.

52 Dobrzańska A, Helwich E, Lukas W i wsp. Zalecenia zespołu ekspertów dotyczą-

ce pro=laktyki krwawienia z niedoboru witaminy K u noworodków i niemowląt.

Przew Lek 2007;3:26-28.

53 Institute of Medicine: Dietary Reference Intakes for vitamin A, vitamin K, arse-

nic, boron, chromium, copper, iodine, iron, manganese, molybdenum, nickel,

silicon, vanadium, and zinc. National Academies Press 2001, Washington DC,

USA

54 Adamowicz-Klepalska B, Borysewicz-Lewicka M, Dobrzańska A i wsp. Current

knowledge of individual Quorideprevention of dental caries in children and

young young adults. J Stoma 2013;66:428-453.

Nie zawiera parabenów

Nowoczesny żel opatrunkowyna wszystkie rodzaje ran

Skaleczenia Zadrapania

Otarcia i pęknięcia skóry Oparzenia

LECZENIE RAN

Dwukrotnie przyspiesza gojenie ran*

Działa przeciwbólowo!

anDwukrotnie przyspiesza gojenie ranra* Hinman CD, Maibach H, Winter GD.Effect of air exposure and occlusion on experimental human skin wounds.Nature. 1963; 200:377–8.