18 ZBOGOM ANDERGRAUND

Radovi iz foto-automata

Fotografisanje u automatu započinje na jesen 1985. godine. Na početku je nastalo više autoportreta da bi, vremenom, sve više poznanika i prijatelja bilo „privođeno”, a zatim se u skučenu kabinu unosila scenografija (slike, tekstovi, predmeti), pa bi se ponekad intervenisalo i na samom rezultatu (foto kaišu sa 4 poze). Od tog materijala nastaje prvi cikus Obnovljena funkcija. Nakon kratkog vremena, 1987. Markoviću postaju interesantne odbačene fotografije NN lica nezadovoljnih postignutim rezul-tatom, koje on štapom ili lenjirom „iskopava” iz okolnih korpi za đubre, izvlači ispod i iza automata, rekonstruiše i pravi još jednu kolekciju Noćna patrola. Kada su u jednom trenutku 1988. nedostajala sveža lica, nastalo je zatišje koje je rezultiralo ciklusom Manastir, odnosno, veličina, oblik i raspo-red kadrova na fotografijama iz automata poslužili su kao okvir za crteže i kolaže na kojima nije bilo ničega što je proizvod samog procesa fotografisanja. Ubrzo ponovo započinje ukrupnjavanje i usitnjavanje novčanica u apoene prihvatljive aparatu, a pojavljiju se i prvi kolor automati sa novim formatima. Tada se u kabinu unose maske, posebno pripremljene i namenske. U seriji Te due, samo Marković ima masku, dok je lice saučesnika neskriveno. Od maja 1988. kada političke partije postaju sveprisutne u životima građana, nastaje možda najzanimljivija i društveno najaktuelnija serija Političke partije, inspirisana karakterima prijatelja i javnih ličnosti. Na maskama je, uz pri-godne crteže, ispisivano „Partija ljutih feferona, Vinodolska 40, Darka Radosavljević”, „Stranka seljaka intelektualaca Tomislav Obrenović, Živko Nikolić, Radomir Pavlović”, „Stranka sitnih udbaša Živka Rotarevića i Slobodana Katanića”, „Partija Sokrata, Diogena & Akima Đilasa”, „Vizantijski pank rokeri Aleksandra Vasiljevića - Anarho-pravoslavna stranka”, „Stranka ludih novinara Dušana Bogavca”, „Neverovatna partija bul terijera nepovratnika ili Velika štenara Olivere Đurđević. Bori se protiv svih”, „Obešenjačka partija dr. Ivana Jankovića”, „Partija komparativnog ludila Hadži Saše Markovića - vul-gate”, „Postmodernistički, posttitoistički konvertiti Antona Kolendića”, „Zalutale, zaludele, zabludele, zabudalile, pacoovce Aleksandra Čotrića”… Ovo je, istovremeno, najveća definisana grupa maski kojoj se teško ulazi u trag jer označava i početak nesebičnog poklanjanja istih.

20 ZBOGOM ANDERGRAUND

Prelomna tačka je svakako pomenuta prva izložba u Srećnoj galeriji SKC-a, od kada izvedeni projekti na izvestan način zamiru a neki se, tada skicirani, razvijaju.

Sledeća osmišljena serija slikanja u automatima dobija zanimljivu formu i prikazana je na izložbi u galeriji Sebastian 1994. godine. Izložba Crossover pored fotografija uključuje tekstove ili mini intervjue rađene sa izabranim ličnostima. Serijal Tajne države & privatna preduzeća, takođe predstavljen na ovoj izložbi, na izvestan način potvrđuje tezu da se Marković odlučio za poziciju aktivnog subjekta u svetu savremene umetnosti Srbije. Fotografiše sebe i saučesnike sa maskama na glavama, zapisuje priče, komentariše, intervjuiše: umetnike, istoričare umetnosti, razne ličnosti iz ovog mikro sveta (Raša Todosijević, Marina Abramović, Nada Rajičić – grupa FIA, Nikola Džafo, Danijela Purešević, kineski umetnik na boravku u Beogradu Čen Li Fan, grupa Škart i drugi). Uz postavljanje pitanja po uzoru na nekada popularni školski leksikon, sve učesnike „obrađuje”, praveći svojevrstan arhiv koji, zajedno sa fotografijama, postavlja u celinu.

Fotografisanje se nastavlja intenzivno do druge polovine 90-tih kada, usled nedostatka hemi-kalija izazvanog političkom i ekonomskom izolacijom Srbije, sve veći broj automata prestaje da funkcioniše. Slikanje u automatima se, sporadično, nastavlja sve do Photo booth konvencije održane u SKC-u 2004. godine, a zatim, gotovo prestaje.

Photo booth konvencija, SKC, 2004., foto: S. Veljović

Photo booth konvencija, SKC, 2004., foto: S. Veljović

PRIČA O MIKROBU 21

Photo booth konvencija je posledica saradnje sa britanskim umetnikom Mixupom (Stephen Howard, Nottingham), sa kojim je Marković slučajno uspostavio kontakt krajem 80-tih godina. Od tada se razvijao neobičan blizak odnos i saradnja koja je u mnogome uticala na to da automati nikada nisu potpuno zaboravljeni, iako je bazično interesovanje samog umetnika skrenulo drugde.

Zanimiljivo je da, sa fotografijama iz automata, posredstvom Markovića, na beogradsku scenu prvi stupa Mixup, izložbom održanom septembra 1990. u Srećnoj galeriji SKC-a.

U saradnji sa Mixupom nastalo je dosta samostalnih i zajedničkih radova jer je ovo pri-jateljstvo podrazumevalo da se oba umetnika susretnu bar svakih par godina u Beogradu ili Notingemu. Najneobičniji i najzačudniji, ujedno i jedini koji nije rađen u automatima, je zajednički animirani video rad iz 2003. godine Oranje Marka Kraljevića,7 realizovan u saradnji sa Aw@csom (Aleksandar Vasiljević).

7 Video se može pogledati na http://www.youtube.com/watch?v=B1-mvkMWHeg

Foto: Z. Rosić

O L JUD IMA , MESTIMA I DOGAĐAJ IMA 129

DVOJAC BEZ KORMILARA + DJ STRANGEFRUIT

Najveća vrednost ovog nastupa je fenomenalna atmosfera foajea Sava centra (na spratu, prostor ispred velikog šanka kod velike sale) koji se kupao u raskošnoj svetlosti dobrog light show-a i vibrirao pod zvukom dobrog razglasa i dobrog mixa. Najbolje od svega beše dobra klimatizacija ovog velikog prostora u ovoj vreloj večeri (ima se, može se!).

Dvojac je bio bend skromnih kreativnih i izvođačkih mogućnosti ali visokih pretenzija. Mnogo su se trudili i sada dobro sviraju ali ideja i dalje nemaju. Pošto nemaju ideja, oni uzmu čitavu sekvencu od Charlsa Mingusa pa je sempluju u pesmu. I... sedim ja jednom sa prijateljem koji ume da sluša muziku ali ne zna Mingusa, slušamo album Dvojaca. Dosadno, dosadno, dosadno... a kad naiđe poveliki komad Mingusa, čovek kaže, čuješ, nije uopšte tako loše, slušaj ovo!

Elem, Dvojac je očigledno privilegovan sastav. Već mesecima, svakog meseca, u Sava centru ide program gde oni sarađuju sa nekim muzičarem za tu priliku dovedenim iz velikog sveta. Pri tome, nisu vezani za prodaju karata, većina ulazi na spisak, a odnekud se svi troškovi i dobri honorari plaćaju...

Ovaj norveški DJ je talentovan, pušta ploče, sempluje, skrečuje, filtrira zvuk pa i peva i ispušta čudne glasove. Ima smisao za dijalog sa publikom... Sve zajedno pripada vrsti jazz-house zvuka kakav promoviše Giles Piterson. Ali, džabe, pretežu beogradjani (sada imaju još i bubnjara + VJ-a). Celina koja formalno vrlo dobro zvuči odiše duhovnom prazninom.

Ako se tome doda prisustvo velikog broja predstavnika vazdušaste, izblazirane beogradske šminke, konačni utisak je jadan. Skup je više ličio na privatnu žurku, što u ovom kontekstu nije afirmativno.

Da ne grešim dušu, majski nastup Dvojca bez kormilara sa indijskim virtuozom na bas gitari imenom Shri je bio fenomenalan ali je ovu furioznu sesiju na svojim snažnim plećima izneo talen-tovani, tripozni i vazda nasmejani građanin Bombaja. Hm, da ne budem surov do kraja, i oni su te večeri bili puno bolji nego obično...

DJ STRANGEFRUITDJ Strangefruit - Longtime collaborator of Nils Petter- Molvaer, coming from early Nineties Detroit and Chicago house/techno-scene, the New

York disco scene of late 70’s and 80’s and experimental jazz. Soon Jazzland recording artist under the name of “Mongolian Jet Set”

Ustvari, najlepše je bilo pre koncerta.Naime, rekreacije i uživanja radi, ja bar jednu turu gradskog kretanja uradim pešice. Pet do deset

kilometara, svakog dana. Na koncert sam isao pešice. Preprečio sam kroz blokove putem kojim godinama nisam prošao. I, čini mi se da se radi o bloku 19, naiđem na mali tržni centar, prodavnica radi, široki betonski prostor na sredini, ispražnjen, okolo ekipe sede po žardinjerama i piju pivo. Čista poezija. Ispijanje piva ispred prodavnice je usko povezano sa zen budizmom. Uzmem holster, hladan kao zmija, pa posle još jedan.

Ukupno pola sata bliskog susreta sa kosmosom.Naravno, posle ni Dvojac bez kormilara nije bio tako loš...

22. 6. 2007.

130 ZBOGOM ANDERGRAUND

Evo nas. Ponedeljak, 13:00 h, vreme je za Ritam lepog srca. Najavili smo leto. Umesto leta, stigla nam je jesen. Koncert Sinana Sakića na Tašmajdanu najavili smo jedanput - otkazano, drugi put - otkazano... Treći put Bog pomaže, ali ne na Tašu nego u Ledenoj dvorani hale Pionir. Ekipa vesela: gospodin Raketa, filozof lutalica i naš drugar iz Engleske Phil Collins, niti peva niti lupa bubnjeve, samo se tako zove, nosi video kameru, došao je u zemlju slobodiju na foto safari.

Na ulazu pretres, odlaganja su učinila svoje - umesto standardnih 10 000 posetilaca, tek nešto više od 5 000. Mnogo omladine, najviše romske, ali i bele radničke omladine. Sve učtiv, fin svet, svi veseli, čisti i umiveni. Blistaju! Milina ih je videti. Ja sam manje-više redovan na svirkama alternativnog roka. Ah, smučilo mi se da gledam krezave narkomane i pijane besprizornike kako se valjaju. Ovde nema ništa od toga. Ima zaljubljenih parova, grupa koje igraju, solo veseljaka... Svi znaju tekstove i pevaju. Svi će ujutru da idu na posao ili u školu. To je to.

Sam Sinan je čudo! Rodom iz Loznice, najpoznatiji srpski Ciga-nin. Nije budala kao Šaban Bajramović, još je manje dripačka ikona šibicarskog soja kao Džej, nego je autentični umetnik, etno pevač, prisutan na sceni od detinjstva, prvih 10 godina kao bubnjar, potom pevač, baš kao maločas pomenuti Phil Collins ili Marvin Gaye. Pokojni Toma Zdravković ga je smatrao svojim naslednikom. Produkcija Južni vetar (to je i ime instrumentalnog benda) kroz koju se formirao jeste fenomen za sebe. Delujući iz provincije, ignorisani od medija, pobe-dili su uz pomoć naroda. To je narodnjačka alternativa osamdesetih. Mene podseća na On-U-Sound produkciju Adrian-a Sherwood-a iz bristolskog perioda.

Antikomercijalizam na delu koji jeste komercijalan uprkos svemu. Sinan Šemsu Suljaković zove sestrom, a ovu muziku naziva orijental. I još, Sinan Sakić je, čini mi se, jedini domaći muzičar koji je nastupao u zatvoru kao supercar Johnny Cash ili, recimo, grupa Hawkwind. I još, Sinan je prvi jugoslovenski umetnik koji je nastupio u Sarajevu posle rata i napunio Skenderiju i, konačno, Sinan Sakić je jedan od malo-brojnih Jugoslovena koji je posetio Sai Babu u čudesnoj zemlji Indiji gde krave seru po ulicama i gde su svi ljudi sretni kao novorođenčad.

I još pride, da bacimo malo bibera u oči, malo bibera i malo aleve paprike. Ideja o emancipaciji naših Roma je, u poslednje vreme, roba

koja se dobro prodaje. Nemam nista sproću, ali kad organizuju tamo neku romsku nedelju, ne kažem, bude tu interesantnih stvari i ulaz, po pravilu, bude za džabe, ali se, svejedno, na neki način osećam prevarenim. Nešto, u tom smislu, govorili su i romski politički pred-stavnici, ali ko njih šta pita. Za Sinanov koncert platili smo bagatelnih 150 dinara, pivo zidarsko za podnošljivih 50 dinara, šest komada po osobi, to je optimum, sve zajedno 15 marona i nimalo se ne osećam prevarenim, samo da sam još mogao da mu priđem i da ga gađam markama, srce bi mi bilo na mestu. Ali, i ovako je bilo supreriška.

Mala zamerka lošem ozvučenju: kad god je koncert organizovan u Ledenoj dvorani - zvuk je bio loš. Zamerka Sinanu: Sinane brate, treba malo da spustiš glas i klavijature, a da pojačaš ritam sekciju i da angažujes tarabukistu, videćeš, dobro će da bude!

Što se nove teme na našoj art i kulturnoj sceni tiče, a to je eman-cipacija i afirmacija turbofolka i srodnih formi, to će ostati prvorazredna tema za dugo vreme. Potrebno je izgraditi kritički aparat i odvojiti žito od kukolja. Jeste, znam već i, ustvari, već vidim, jedan deo šminke (kao i uvek kad je u pitanju intelektualni šik) šepuriće se i prenemagati okolo, ali to je uvek tako. To nema veze sa glavnom temom.

Raspričao se Mikrob debeli, a već je odapeto pet plamtećih strela, lete vam u susret i nije ih moguće zaustaviti. Evo stižu Višnja, Mari-oneta, Danijel, Miloš i Sale. Ako ste pomislili da ćemo sada slušati Sinana Sakića, varate se! Kako su mi naučnici objasnili, a ja u nauku verujem, ako bih ja sada pustio Cigu preko ovog radija, temelji našeg Univerzuma bi kolidirali sa nepojmljivim i sa neobjašnjivim. Desila bi se kosmička kataklizma. Između ostalog, bio bi to kraj ljudskoga roda, a sve zbog gluposti, sve zbog bezvezne pesme u bezveznoj radio emisiji. Bila bi to preskupa cena! Nego, stigao mi je paket od mog drugara Jocular Jim-a iz crnog grada Birmingham-a, a u paketu CD, Why Don’t We Do It In The Road?, kompilacija obrada pesama Bitlsa. Prvo dva ekskluzivna snimka, Echo & the Bunnymen, potom Teenage Fanclub, slede Steve Harley & Cockney Rebel. Na samom početku domaća stvar, moj omiljeni savremeni hrvatski kantautor, upravo, Srbin iz Hrvatske, gospodin Mance, pesma se zove Rip, Rig & Panic. Živeli!

Mance, pesma se zove Rip, Rig & Panic. Živeli!

SINAN SAKIĆ

O L JUD IMA , MESTIMA I DOGAĐAJ IMA 131

NIKOLA DŽAFO

Gospodin Nikola Džafo je dobar čovek, umetnik i revolucionar i stari frik, Novosađanin na privreme-nom radu u Beogradu, idejni tvorac Led arta i ljubitelj zečeva. Takođe, uz moju malenkost, najveći stručnjak za fetišizam ženskih nogu, obuće i najlon čarapa.

Ovaj put nije reč o najlon čarapama nego se radi o zečevima na papirnim kesama.Pitam ja vas, šta će vam kesa bez mesa? A kilo mesa je deset maraka, u kesu stane pet kila

mesa, ukupno - pedeset maraka.Ovde je reč o čoveku koji je pola slikar, što će reći maloprivrednik - pola savremeni umetnik,

dakle, siromah čovek koji bi slobodno da diše i da se slobodno kreće. I to je taj gvint društva u oskudici koje će, po svoj prilici, još dugo siromašiti.

Slikarstvo je potrošena priča, ali još uvek se kako-tako prodaje. Svi bi u nove medije, to košta i ne puni kesu mesom. Kao i toliki drugi zečevi, g. Nikola bi da se uglavi negde između, da mrda dugim ušima i brkovima, da živi i gricka svoju šargarepu. A, svuda okolo vrebaju kurjaci. I to je ta priča. Zato, kupite kesu, napunite je mesom.

Tekst u katalogu izložbe radova Nikole Džafa u Radionici za popravku grada, 1997.

Foto: arhiva S. Marković

194 GOODBYE UNDERGROUND

Darka Radosavljavić Vasiljević

THE STORy OF MICROBE

“Microbe is an organism typical for modern East Europe, capable of eating as mush as served, but also able, when forced to famine, to live for months fasting, ready to eventually accept

any political system, any nasty trick .”1

The last two decades (1990’s and 2000’s) in Serbian political, social and art life were quite tumultuous. Rhythm of the geopolitical turn of events in the nineties seemed to us like some natural disaster we head to cope with, or hide away from. During our everyday struggle to survive by searching for material goods and spiritual values, it was difficult to keep aloof. In faith that this almost perceivable change in the system of values was only a brief excess, unaware of much greater and more serious social changes, we found ourselves in the position of a boiling frog. Looking back at the nineties of the last century, they still give the impression of a hazy moment, of fishing in troubled waters, with consequences we permanently feel more and more. With many generations born before the 1970’s there is a feeling as if they have not estimated well the feasibility of the aims of their, now quite clearly futile and unproductive, fight for a better society.

Not many artists manage to record a certain moment in a clear and witty manner, to comment on actual changes and their initiators, or warn of certain derailments, i.e. collapses of the system of values. Saša Marković Microbe is an exceptional person, not only in our society but also on the broad scale, who managed it all. He lived for and through his art and presented it in different forms: performances, exhibitions, street acts, radio programmes, different videos, video clips, music spots, texts, graphic designs and covers for printed editions. He also designed the covers of CDs. His lectures on history and phenomena of rock and roll were visited by many. He also provoked intensive disputes and monologues in some private surrounding. Saša Marković was able, in his very specific way, to comment actively, lively, the social situation in Serbia, in the last decade of the XX and the first decade of the XXI century, in visual, narrative descriptions of very specific, real occurrences, persons and events.

Saša Marković – The Mexican, Bamboo, Bridegroom, Microbe, Ganesha, was born in 1959, as one of the first born at New Belgrade. After graduating high school he enrolled the Yugoslav literature and Serbo - Croatian language studies at the Faculty of Philology, University of Belgrade. From his early youth, he took many different activities and among them the most interesting were: layout editor of the magazine “Student”, chauffeur and courier at the embassy of an overseas country, cofounder and a secret member of the organisation KPGS (Cock! Cunt! Shit! Tit!), spokesman and a member of Rambo Amadeus rock group (as the author of the unique graphic idea for Rambo’s first album cover “Autumn Sadness”); both the founder and an activist of some opposition parties which disappeared long ago from political scene, briefly a member of the Democratic party (in charge of ballot!), learner of various technical courses, a weapons guard at a bank in a basement in the center of Belgrade, a toilet paper manufacturer, a book salesman.

In the beginning of the 1990’s he decided to become an artist.

1 Z. L. Božović, Likovna umetnost ’80-tih i ’90-tih u Beogradu, Beograd, 2001, 38-45. (april-jun 2000.)

THE STORY OF MICROBE 195

A person of unbelievable energy, exceptionally educated, philanthropist, modest in self-exposing, rich in emotions, provoked by his own need to get out of the dynamic introvert dialog, he was inspired to create his authentic form in art and society. Although more of a poet, rhetor and philosopher by his education and by vocation, Microbe started dealing intensively with photography in photo booths at the end of the eighties and found himself in the visual art world.

He officially entered the art scene in the April of 1992, with his first independent exhibition at the Happy Gallery of SKC. During that period he became a recognizable city face, acquiring it by his ubiquitous presence at the events that marked “the alternative Belgrade” of those times. He was photographing non-stop in the photo booths . On the reverse side of the strips from the photo booths he noted dates, situations and comments of the moments when he decided to choose someone among hundreds of faces which characterised the urban Belgrade then, and he would take him (or her) into his adventure.

His unique carreer started with an exhibition at the Happy Gallery. He appeared as an already mature artist and almost immediatelly became the vital part of the art scene. In the years that followed, besides being presented at the individual exhibitions, his art works became unavoidable part of group exhibitions dealing with the intersection of the contemporary Serbian visual creativity, especially in the nineties.

Along with intensive participation in different exhibitions Marković developed a number of other professional activities. In the beginning of the nineties Microbe became the initiator and the leader of various art workshops, and full-time cooperator of Radio B92. (very soon he became the editor of the programme “Lepi ritam srca” (Cute Rhythm of the Heart). He wrote texts and catalogues for exhibitions of other artists, also a selector for the exhibition “Autodidakt“ in the course of “42nd October Salon“. In 1999 Microbe cofounded “Remont Independent Art Association“with a group of his friends and colleagues. In the beginning of 2000, because of the conceptual programme changes at the cult Radio B92, he got fired and soon started a cooperation with Radio “SKC“, from 2004 to 2006. Microbe and his friend Mićun Ristić edited the radio programme “Black Market“, which was devoted to Belgrade music and concerts. After Radio SKC ceased broadcast in 2006 the “Black Market“ was presented through on-site lectures and talks, mostly at the Cultural Centre “Studentski grad“, but also inside some other premises in Belgrade. At the same time, Microbe started to cooperate with “Radio Kontakt“ and during the short period of time in which this media experiment managed to survive, he arranged and produced the programme “Put u Indiju“ (Road to India). It was devoted to his permanent, albeit never fulfilled, desire to visit India.

Time and again Marković proved himself as a very good actor in the students2 documentary3 and feature4 films (Zombietown, Marc Hawker), as well as in special TV programmes such as “Cikoltron“5, “Marka žvaka“(ADM - Chewing gum), music videos (“Bajaga i Iinstruktori“, “Familija“, Dejan Cukić, “Repetitor“). He also appeared at some live performances as a member of rock group Rambo Amadeus & El Dorado in the late 1980’s and also performed with Tobić Tobić (Idol of the

2 One of the more recent films from the middle of the 2000’s is “Sanitary workers”, http://www.youtube.com/watch?v=GUoyT8G3_2g&feature=youtu.be

3 Saša Marković, as a personality inspired many authors to make a documentary film about him. One of them is Zoran Milić, the journalist of the TV Zaječar. He made a film in 2003 about “One day in the life of Saša Marković…”, http://www.youtube.com/watch?v=oCC8s113OZg

4 “Zombietown“ by the British director and the performer Marc Hawker - the cult film of the Belgrade alternative scenes in the nineties, http://vimeo.com/22046025

5 Santa Clause, http://www.b92.net/video/video.php?nav_category=945&nav_id=362360