PërmbajtjaFalenderime HyrjeKAPITULLI I. NJË VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I SISTEMIT FINANCIAR DHE ECURIA E SISTEMIT BANKAR NË SHQIPËRI.

1.1. Sitemi financiar,fuksionet dh elementët përbërës të tij............................................51.2. Historiku i sistemit bankar në Shqipëri....................................................................71.2.1. Klasifikimi i Bankave Tregëtare..............................................................................91.2.2. Ndarja e bankave sispas madhësisë së kapitalit........................................................101.2.3. Aktivet e sistemit bankar,struktura dhe cilësia e tyre................................................111.3. Produktet e sistemit bankar në Shqipëri................................................................121.3.1. Depozitat dhe llogaritë rrjedhëse.........................................................................121.3.2. Kredit dhe aktiviteti kreditues............................................................................131.3.2.1. Tregues të kredisë sipas afatit të maturimit............................................141.3.2.2. Tregues të kredisë sipas monedhës.................................................................141.3.2.3. Tregues të kredisë sipas subjektit kredimarrës...................................151.3.2.4. Tregues të kredisë sipas sektorëve të kredisë.........................................151.4. Sistemi i pagesave..................................................................................................151.5. Investimet në letrat me vlerë....................................................................................151.6. Mjaftueshmëria e kapitalit......................................................................................161.6.1. Treguesit e rentabilitetit..........................................................................................171.6.1.1. Treguesit e përfitueshmërisë...................................................................................18

KAPITULLI II-DISA ZHVILLIME KRYESORE TË KREDISE NË SISTEMIN BANKAR NË SHQIPËRI.

2.1. Fazat nëpër të cilat kalonë procesi i kreditimit............................................202.2. Besueshmëria e huamarrësit.........................................................................212.3. Kredit bankare,avantazhet dhe disavantazhet..................................................232.3.1 Llojet e kredive bankare.............................................................................232.3.1.1 Kredia për individet....................................................................................242.3.1.2 Kredia për bizneset......................................................................................262.3.1.2.1 Faktorët me kontributin kryesor në shtërngimin e standarteve të kredisë për

bizneset................302.4 Arsyet e rritjes së kredisë...........................................................................31

KAPITULLI III-PROBLEMATIKA E PROÇESIT TË KREDITIMIT

3.1 Risku i kreditimit..........................................................................................................333.1.1 Risku i kreditimit të individëve ................................................................................343.1.2 Risku i kreditimit të bizneseve..................................................................................373.1. Rreziku që vjenë nga rritja e aktivitetit kreditues....................................................403.2.1.Roli që ka regjistri i kredive në procesin e kreditimit................................................41

KAPITULLI IV – VLERËSIMI KREDITOR I QEVERISJES VENDORE DH KRAHASIMI I KREDITIMIT NË SHQIPËRI ME EVROPËN JUG-LINDORE.

4.1. Vlerësimi i kredisë së qeverisë vendore për të indetifikuar ofertën konkurruese............42

4.2. Cili instrument borxhi ëdhtë më i përshtatshëm:bonot apo kreditë?...............................45

4.3. Si mund të rrisin shanset qeverit vendore për të marr hua?........................................46

4.4. Krahasimi i kreditimit në Shqipëri me Evropën Juglindore.....................................46

KONKLUZIONE

REFERENCAT

2

HYRJE Procesi i kreditimit lidhet me faktin se ai është nje ndër veprimtaritë më të rëndësishme dhe më fitimprurese të bankave që operojnë në sistemin bankar në vendin tonë.Vetë sistemi bankar është një nga sektorët më të rëndësishëm të sistemit financiar dhe zë peshën më të madhe në të.Kreditimi krijon mundësi për zhvillimin e ekonomisë së vendit, pasi u mundeson sektoreve të ndryshem të ekonomisë që përmes një kredie të përmiresohen, të zgjerohen dhe të zhvillohen më tej. Kjo është mjaft e rëndësishme në sektorë të tille si :ndërtim, tregti, bujqësi etj të cilët duke mos patur mundësi vetefinancimi, arrijnë ta sigurojnë atë nga institucionet bankare. Në Shqiperi, ndërtimi është ndër sektorët më të kredituar dhe arsyeja është se Shqipëria me pozitën e saj gjeografike, të përshtashme për zhvillimin e turizmit, ofron potenciale të mëdha në ndërtim, të cilat këto tre vitet e fundit janë intensifikuar. Këto ndërtime janë kryesisht ndërtesa banimi, tregtare, hotele, restorante etj.Duke qënë se kredia është një mjet financimi për ndërmarrjet,bizneset.individët,po e analizoj për ta kuptuar më mirëzhvillimin rreth krdisë. Në këtë studim analizoj tiparet kryesore të kredive dhe faktorët që qëndrojnë në themel të zhvillimit të tyre si dhe duke u fokusuar në në vendin tonë kam analizuar kredinë për banim, si një nga produktet më të rëndësishme të kredisë afatgjatë bankare. Kjo zgjedhje nuk është rastësore, por vjen si rezultat i nje lloj varësie që ekziston midis rritjes së ndërtimeve për banim dhe kredimarrjes nga ana e individëve të një kredie për blerje shtëpie. Kërkesa për pasuritë e paluajtshme për strehim është rritur si rezultat i ndryshimeve demografike që kanë ndodhur kohët e fundit, ndryshimit të menyres së jetesës së shqiptarëve me tendencë drejt familjeve të vogla etj.Sa përqind zënë kredit me probleme në sistemin bankar.Dhe kjo padyshim varet nga besueshmëria e huamarrësit,e cila ka të bëjë me 5 K-të e kredisë.Vlerësimi i kredisë do të bëhet në varësi të bërjes së një analze të plotë mbi kredidhënien.Në këtë temë do të trajtoj krdinë me të gjitha aspektet e saj.Së pari do të flas për koponentët e kredisë dhe aktivitin e saj kreditues.Por një cëshje me shumë rëndësi është dhe risku i kredisë,për të gjitha llojet e kredive...etj. Është e kuptueshme se përpara se të flasim për kredinë, nuk mund të anashkalojmë pa treguar një pamje të përgjithshme të sistemit bankar në Shqipëri, si financuesja kryesore e kredisë në vend.

3

KAPITULLI I

Një vështrim i përgjithshëm i sistemit financiar dhe ecuria e siatemit bankar në Shqipëri.

1.1. Sistemi financiar,fuksionet dhe elementët përbërës të tij Sistemi financiarë përfshin tregjet ,institucionet ndërmjetësus dhe institucione të

tjera financiare të përdorura që të kryejnë vendimet financiare të familjeve ,firmave të biznesit dhe qeverisë.

Tregu për një instrumet financiar të vecantë ka nje lokacion gjeografikë specifik si Bursa e New Yorkut-New York Stock Exchange.

Tregu mund të mos këtë lokacion të vecantë-Over-the Counter market(telefon –ekraneve të kompjuterit)

Tregjet financiare dhe institucionet ndërmjëtësuses janë të lidhura ndërmjet rrjetiti të telekomunikimt ndërkombëtare ashtu që transferi i pagesave dhe shiteblerja e letrave me vlere mund të bëhet pothuaj brenda ore.

Ndërmejtësuesit financiarë janë definuar si firma ku biznesi kryesore i tyre është të siguroj produkte dhe shërbime financiare.

Ata perfshijnë :Bankat,Kompanite Investive,dhe Kompanite e Sigurimit. Fuksionet e sistemit financiar: fuksioni i kurësimit fuksioni i pasurisë fuksioni i likuiditetit fuksioni i kreditit fuksioni i pagimit fuksioni i rrezikut fuksioni politik Elementët përbërës të sistemit financiar- Banka është institucion financiarë ndërmjetësimi që shërben për të vendosur

ekulibrat e nevojshem midis flukseve suficitare dhe atyre deficitare në ekonomi.Objekt i veprimtarisë së tyre është tregetimi i parasë. Banaka Qëndrore është në zemër të sistemit të pagesave të vendit,ajo përcaktonë ofertën e parasë dhe drejtonë sisteminë e pagaesave e të kompesimeve ndërmjetë bankave(merë emrin e shtetit,psh BQK).

- Institucionet finaciare jobanka-të njëjtin fuksion kryejnë dhe ndërmjetësit e tjerë financiarë jobankar.Në vitin 2012, numri i institucioneve financiare jobanka të cilat ushtrojnë veprimtarinë e tyre në tregun vendas arrin në 19, nga 17 që regjistroheshin një vit më parë. Këto institucione, sipas aktiviteteve të licencuara nga Bankae Shqipërisë, klasifikohen në:

4

Institucione që ushtrojnë veprimtarinë financiare të “kredidhënies”; Institucione që ushtrojnë veprimtarinë financiare të “qirasë financiare” Institucione që ushtrojnë veprimtarinë financiare të “ofrimit të shërbimit të

pagesave dhe transferimit të parave”; Institucione që ushtrojnë veprimtarinë financiare të “mikrokredisë”;faktoringut

Tabela1.1.Totali I aktiveve ndaj PBB-seTreguesit 2007 2008 2009 2010 2011 2012Institucionet jobanka 1.5 1.7 2.2 2.7 2.5 2.6SHKK_të dhe unionet e tyre 0.6 0.7 0.8 0.8 0.7 0.78Shoqëri sigurimi 1.4 1.4 1.5 1 1.5 1.5Fonde pensioni _ _ 0.01 0.01 0.01 0.02Fonde investimi           1.1Burimi:Banka e Shqiperisë

Burimi:Banka e ShqipërisëGrafiku 1.1:Pesha e subjekteve të sistemit financiar/totalit të aktiveve të sistemit financiar 2011

94,70%

2,80%

1,60% 0,80%

Sektori bankare JobankatShoqerite e sigurimitFonde pensioniSHKK-teFondi iinvestimit

Burimi:Banka e Shqiperise

Sektori financiar jobankar, vijon të pasqyrojë një peshë totale të vogël ndaj tërësisë së sistemit financiar. Totali i aktiveve të sektorit financiar jobankar përfaqëson rreth 6.4% të sistemit financiar, duke shënuar rritje të peshës referuar fundit të vitit 2011 kur rezultonte 5.3%. Kjo rritje është pasojë e shtimit të numrit të institucioneve financiare jobanka. Në fund të vitit 2012, pesha e aktivitetit të sektorit financiar jobankar ndaj PBB-së ishte rreth 6%. 1 Grafiku 1.2:Pesha e subjekteve të sistemit financiar / totalit të aktiveve të sistemit financiar 2012

1 Të dhënat e fundit të raportuara pranë Bankës së Shqipërisë i takojnë tremujorit të katërt të vitit 2012.

5

93,60%

2,70%

1,60%1,20%

0,80%

Sektori bankareJobankareShoqerite e sigurimitFonde pensioniSHKK-teFondi iinvestimit

Burimi:Banka e Shqipërisë

1.2. Historiku i sistemit bankar në Shqipëri

Në Shqipëri për shkak të prapambetjes në nivelin e zhvillimit të marredhenieve kapitaliste në prodhim, trashegimia në fushën e institucioneve të ekonomisë së tregut ka qënë e varfër dhe krijimi i tyre është bërë më vonë se shtetet e tjera evropiane dhe ballkanike.Historikisht, roli i bankave ka qenë grumbullimi i kursimeve të ekonomisë në formën e depozitave dhe vënia e këtyre kursimeve në dispozicion të sektorëve të ekonomisë që kanë nevojë, në formën e kredive.

Në vitin 1913, është krijuar Banka Kombëtare e Shqipërisë, me kapitale austriake dhe italiane prej 10 milione korona ar. Në tetor te 1913 u lidh marrëveshja e themelimit të saj midis qeverisë shqiptare, bankes Winerbank(Vienë) dhe Bankës Tregtare Italiane me qendër në Milano.

Banka e Shtetit Shqiptar, deri në vitin 1976 ishte e vetmja. Megjithëse, në parim funksionet e saj mund të cilësoheshin si: autoritet monetar dhe kredituese e ekonomisë, në realitet roli i kësaj banke ishte mjaft i kufizuar, pasi si politika monetare, ashtu dhe shpërndarja e kredisë drejtoheshin sipas një plani të centralizuar.

Në vitin 1977, një seksion i Bankës së Shtetit shqiptar që mbulonte ofertën për fonde të sektorit bujqësor, u transformua në një banke të veçantë nën emrin Banka Bujqësore. Më vonë, në vitin 1990, departamenti i marrëdhënieve me jashtë të Bankës së Shtetit Shqiptar shërbeu si bazë për krijimin e Bankës Tregtare Shqiptare, bankë kjo e cila kishte për detyrë të financonte dhe nxiste eksportet dhe të vepronte me pagesat me jashtë.

Gjithashtu, në vitin 1992 u licencuan dy banka me kapital të përbashkët (të huaj dhe të qeverisë shqiptare): Banka Italo-Shqiptare dhe Banka Arabo-Shqiptare Islamike .

ne vitin 1993 u krijua Banka Dardania (Qeveria e Kosovës) Ne 1996 u licensuan dy banka me kapital grek: Banka e Tiranës dhe Dega e

Bankës Kombëtare të Greqisë.

6

Në vitin 1997 u licensua një bankë tjeter me kapital tërësisht të huaj, Banka Ndërkombëtare Tregtare,

Në vitin 1998 u licencua Banka Amerikane e Shqipërisë dhe dega e Tiranës e Bankës Alpha.

Po në vitin 1998, iu revokua licenca Bankës Tregtare Agrare dhe një pjesë e aktiveve të kësaj banke u transferuan në Bankën e Kursimeve, ndërsa aktivet me probleme u transferuan në Bankën Kombëtare Tregtare dhe në Agjensinë e Ristrukturimit të Kredive (agjensi që u krijua për trajtimin e kredive të këqija të bankave me kapital shtetëror). Në vitin 1999 filluan aktivitetin edhe tre banka të tjera, Banka e Parë e Investimeve, Banka Ndërtregtare dhe banka FEFAD .

Ndërkohë, në gusht të vitit 2002 iu dha licensa bankës së 14-të, “Bankës së Kreditit të Shqipërisë” dhe më vonë, Bankës Credins dhe Bankës Popullore respektivisht në muajt mars 2003 dhe shkurt 2004.

Më dhjetor 2005, Banka e Shqipërisë liçencoi krijimin e Bankës Union nga Unioni Financiar Tirana Numri i përgjithshëm i bankave në Shqipëri arriti në 19, ndërsa numri i bankave me kapital plotësisht shqiptar arriti në 3.

Në fund të muajit dhjetor 2012, sipas origjinës së kapitalit, bankat e sektorit bankar shqiptar grupoheshin si në vijim:

Figura1.1:Struktura e sektorit financiar dhe bankar

BANKA E SHQIPERISE

BANKA TREGETARE

(16)

SUBJEKTE FINANCIARE

JOBANKA (19)

ZYRA KEMBIMI

VALUTORE (301)

UNONE TE KURSIM

KREDITIT (2) DHE SHOQERI

TE KURSIM KREDITIT(124)

ZYRAPERFAQESI

MI (1)

KAPITAL PRIVAT TE HUAJ

(81%)

KAPITAL PRIVATVENDAS DHE TE HUAJ (19%)

KAPITAL PRIVAT VENDAS

(53%)

KAPITAL SHTETEROR

VENDAS (11%)

KAPITAL PRIVAT I

HUAJ (26%)

KAPITAL PRIVAT VENDAS

DHE I HUAJ

KAPITAL PRIVAT VENDAS (100%)

Burimi:Banka e Shqipërisë

a) me kapital të huaj: Banka Raiffeisen; Banka Intesa Sanpaolo – Shqipëri, Veneto Banka (Itali); Banka Alfa-Shqipëri, Banka Tirana, Banka Kombëtare e Greqisë

7

(Greqi); Banka Kombëtare Tregtare (Turqi); Banka Societe Generale, Banka Credit Agricole (Francë); Banka Procredit (Gjermani); Banka e Parë e Investimeve (Bullgari); Banka Ndërkombëtare Tregtare (Malajzi); Banka e Bashkuar e Shqipërisë (Arabia Saudite); Banka e Kreditit të Shqipërisë (Kuvajt)

b) me kapital shqiptar: Banka Credins, Banka Union.Shtrirje të rrjetit të degëve jashtë vendit evidenton Banka Kombëtare Tregtare, në Prizren, Kosovë.

1.2.1 Klasifikimi i bankava tregetare

Tabela 1.2:Klasifikimi i bankave tregetareNga kënvështrimi ekonomik:Banka Tregetare ëshë një institucion financiar që pranon depozita nga individët ,personat fizik dhe juridik dhe që ju jep kredi individëve,personave fizik dhe juridik.Nga këndvështrimi juridik:Banka tregetare është një personë juridik që kryen veprimtari bankare.Pra,vet veprimatari bankare është pranimi i depozitave monetare ose i fondeve të tjera të ripagueshme nga publiku dhe perdorimi i tyre për dhënie kredie vendosje në emër dhe për llogari të vet,dhe emetimi i mjeteve të pagesës në formën e paras elektronke

Burimi :Banka e Shqipërisë

1.2.2 Ndarja e bankave sipas madhësisë së kapitalit

Kriteri për ndarjen e bankave në grupe është madhësia e aktivitetit.Konkretisht, G1 është grupi i bankave më të vogla, ku pesha e vlerës së aktiveve të secilës bankë në këtë grup është më e vogël se 2% e totalit të vlerës së aktiveve të sistemit; G2 është grupi i bankave të mesme, ku pesha e secilës bankë përbërëse të këtij grupi është midis 2 dhe 7% të totalit të vlerës së aktiveve të sistemit; dhe G3 është grupi i bankave të mëdha, ku pesha e secilës bankë në këtë grup është mbi 7% e totalit të vlerës së aktiveve të sistemit bankar

8

Klasifikimi i bankave tregetare:

Sipas shumellojshmerise se sherbimeve te ofruara:

1.      Banka universale tregetare2.      Banka te spcializuara

Sipas organizimit:1.      Banka pa dege(unike)2.      Banka me dege3.      Shoqeri tregetare

Sipas pronesis se kapitalit1.      Banka me kapital provat2.      Banka me kapital shteteror3.      Banka me kapital te

perbashketSipas formes juridike:

1.      Banka si shoqeri anonime 2.      Banka Kooperative

Sipas shtrirjes gjeografike1.      Banka lokale2.      Banka kombetare3.      Banka nderkombetare

Tabela 2.2.Peshat e grupbankave ne sisteme sipas totalit te aktiveve(ne %)

Dhj.09mars 2010

qershore 2010

shtatore2010

dhjetore 2010

mars 2011

shtatore 2011

dhjetor 2011

shtatore 2012

dhjetore 2012

grupi1 4,7 4,9 4,9 5 5,2 5,2 3,5 3,5 6,1 6grupi2 22,7 23 23,1 23,3 23,5 23,7 23,8 23,7 24,2 25,4grupi3 72,6 72,1 72 71,7 71,5 71,6 72,7 73,4 82 93,6

Burimi:Raportet vjetore 2009-2012 të Bankës së Shqipërisë

1.2.3 Aktivet e sistemit bankar struktura dhe cilësia e tyre

Ecuria e sistemit financiar paraqitet e qëndrueshme. Sektori bankar paraqitet i mirëkapitalizuar, likuid dhe me rritje të treguesve të fitimit, ndonëse gjatë periudhës u evidentua një ritëm më i ulët i rritjes së nivelit të aktiveve krahasuar me një vit më parë. Ritmi vjetor i rritjes së depozitave dhe të kredisë ka rënë, madje për kredinë ai ka rënë në nivelet më të ulëta historike. Institucionet financiare jobanka, shoqëritë e kursim-kreditit, shoqëritë e sigurimit, shoqëritë e pensioneve private suplementare dhe fondi i investimeve, kanë zgjeruar më tej aktivitetin e tyre. Krahas zhvillimeve pozitive në sistemin financiar, cilësia e kredisë vijon të paraqesë problemin kryesor për institucionet që kryejnë aktivitet kreditues në vend.Sektori bankar mbetet segmenti kryesor i ndërmjetësimit financiar, aktivet e të cilit përfaqësojnë rreth 93.6% të totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi dhe rreth 87.9% të PBB-së. Në sektorin bankar, totali i aktiveve të sektorit u ngjit në 1,187.98 miliardë lekë, duke shënuar një rritje prej 6.1% prej një viti më parë, por duke u tkurrur me 0.1% në tremujorin e fundit. Totali i aktiveve të sektorit financiar jobankar përfaqëson rreth 6.4% të sistemit financiar, duke shënuar rritje të peshës referuar fundit të vitit 2011 kur rezultonte 5.3%. Kjo rritje është pasojë e shtimit të numrit të institucioneve financiare jobanka. Në fund të vitit 2012, pesha e aktivitetit të sektorit financiar jobankar ndaj PBB-së ishte rreth 6%.Gjatë periudhës, sektori bankar përmirësoi më tej rezultatin financiar, treguesit e kapitalizimit dhe të likuiditetit. Por vëllimi i aktivitetit u zgjerua me ritme më të ulëta, në kushtet e rritjes më të ngadaltë të depozitave dhe uljes së ndjeshme të ritmeve të kreditimit.

Tabela1.4.Ecuria e totalit te aktiveve te sistemit bankare dhe raporti ndaj PBB-seTreguesit 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Totali I aktiveve (ne miliarde leke) 496.6 624.3 742.9 834.1 886.3 990.6 1,120 1,187.98

Totali I aktiveve/PBB( ne %) 60.9 70.5 70.8 76.7 77.5 81 84.8 87.9

Burimi:Banka e Shqipërisë

1.3 Produktet e sistemit bankar në Shqipëri

Produktet bankare janë :depozitat,kreditë,pagesat,investimet në letrat me vlerë të cilat do ti trajoj në mënyrë të vecantë më poshtë.Ato zënë një pjesë të rëndësishme në ecurinë e sistemit bankar.1.3.1 Depozitat dhe llogaritë rrjedhëse

Kuptimi ekonomik:Depozitat bankare janë veprime të grumbullimit të fondeve drejtëpërdrjetë nga klientit.Kuptimi juridik:është vendosja e një shume monetare në bankë e cila fiton pronesinë dhe ëshë e detyruar për kthimin e tyre depozitueëve në të njëjtën monedhë.Klasifikimi i depozitave bëhet në dy mënyra si më poshtë.

9

Sipas tipit të klientit:1. Depozita personale2. Depozita të përbashkëta të

individëve 3. Depozita të shoqërive tregetare

Sipas karakteristikave të depzituesëve:1. Tepërica në llogari rrjedhëse dhe

depozitat pa afat2. Depizitat e kurësimit3. Depozitat me afat

Në strukturën e depozitave vërehet një zhvendosje e rëndësishme drejt depozitave me afate më të gjata maturimi. Kjo ecuri mund të reflektojë prirjen e publikut për kursim dhe një nevojë për norma kthimi më të larta për këto kursime. Kjo prirje, gjithashtu rrit qëndrueshmërinë e depozitave si burim financimi për veprimtarinë e bankave.

Lidhur me strukturën e depozitave sipas monedhës, vërehet se në fund të vitit 2012, depozitat në lekë dhe ato në valutë zënë thuajse të njëjtën peshë në totalin e depozitave, secila me vlerë rreth 500 miliardë lekë. Kundrejt një viti më parë,depozitat në valutë kanë një peshë lehtësisht më të madhe në totalin e depozitave.

Grafiku1.2:Peshat specifike që zënë depozitat sipas afatit dhe sipas monedhës

19%

20%

22%47%

43.5%

44%

struktura e depozitave sipas monedhes

Depozitat me afat ne monedhen vendase

Depozitat me afat ne USD

Depozitat me afat ne EURO

me afat 1 muaj

me afat mbi 1 vit

Burimi:Banka e Shqipërisë

Çfarë eshtë një llogari rrjedhëse?Llogaria Rrjedhëse është një llogari e cila ofron mundësinë e kryerjes se veprimeve në çdomoment pa asnjë kufizim,mund të bëhen transferta parash, pagesa për kartat e kreditit, pagesatë faturave te shërbimeve dhe pagesa periodike. Individi ka mundësinë të perfitoje avantazhet enje paradhënie bankare, e cila mundëson para – cash edhe kur fondet në llogarinë rrjedhëse nuk janë të mjaftueshme. Klienti (individi) administron sasinë e parave që ai ka nga rroga apo kursimet duke i vendosur në një nga bankat që zhvillojnë

11

aktivitet në vend. Banka të ndryshme të ofrojnë paketa të ndryshme.Llogaria mund të hapet në Lekë, Euro dhe Usd. Llogaria rrjedhëse ndryshon nga depozita, pasi nga llogaria mund t`i tërheqësh paratë në çdo moment dhe banka nuk të aplikon asnjë interes,ndërsa me depozita përfiton interesa që i merr në fund të periudhës së maturimit.Penalizimet:Nga “Llogaria Rrjedhëse” mund të tërhiqen vetëm paratë e depozituara, dhe në qoftë se kalohet shifra e depozituar, klienti eshte i detyruar ta paguaje me interesin më të lartë që ka banka.1.3.2 Kreditë dhe aktiviteti kreditues.Kredia përfaqësonë akordimin e fondeve monetare nga ana e bankave tregëtare për personat fizik,juridik dhe individë për realizimin e investimeve ,shpenezimeve apo konsumin,me kushte shlyerjen e shumës së detyrimit brenda një afati të caktuar dhe pagimit të një interesi.Klasifikimi i kredive

a.Sipas qëllimit për të cilin përdoren: Sipas afatit të maturimit:1. Kredi për prodhim /shërbim 1. Kredi afatshkurtër(-1 vit)2. Kredi për konsum 2.Kredi afatmesme(1-3 vjet)3. Kredi për investime 3.Kredi afatgjatë(+3 vjet)

c.Sipas degëve për të cilën jepen:

1. Kredi për industrisë2. Kredi për tregetinë/shërbimet3. Kredi për buqesinë4. Kredi për ekonomitë familjare(kredi konsumi)

Aktiviteti kredituesAktiviteti kreditues, në fund të vitit 2012, arriti në 42.8% të PBB-së së vendit duke u ngjitur kështu në nivelin 577.8 miliardë lekë2. Rritja vjetore e stokut të kredisë shënon 2%, ndërkohë që një vit më parë rezultonte 15.3%.

1.3.2.1 Tregues të kredisë sipas afatit të maturimit Kreditimi paraqet një zhvendosje drejt maturitetit afatgjatë. Gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit, stoku i kredisë afatgjatë u rrit me 8 miliardë lekë (ose 3.1%). Ndërkohë, rritja e stokut të kredisë afatshkurtër është pothuaj e papërfillshme dhe kredia afatmesme ka rënë me rreth 2.2 miliardë lekë ose 1.9%. Kredia afatgjatë në fund të vitit mban rreth 47% të portofolit të kredisë.

1.3.2.2 Tregues të kredisë sipas monedhësKredia në valutë vijon të bjerë, ndërsa ajo në monedhën vendase është rritur me ritme më të larta. Më konkretisht, kredia në valutë ka rënë me 11 miliardë lekë ose me 2.9% dhe kredia e dhënë në lekë është rritur me 16.9 miliardë lekë ose me 9%. Në gjysmën e parë të vitit 2012, kredia në valutë ra me 0.7 miliardë lekë ose 0.2%, ndërsa rritja e kredisë në lekë shënonte 6.4 miliardë lekë ose 3.5%. Në fund të vitit, kredia në valutë përfaqëson rreth 65% të portofolit të kredisë nga 68% që shënonte një vit më parë. Pyetjes se si e 2 Duke përfshirë dhe interesat e përllogaritur

12

presin ritmin e kreditimit në lekë dhe në valutë për tremujorin e ardhshëm, bankat i janë përgjigjur: në rritje për të parin dhe në rënës për të dytin, duke filluar nga tremujori i tretë i vitit 2012. Për sa i përket për normën e interesit për tremujorin e parë të vitit 2013, bankat kanë rritje të normës për kredinë në monedhën vendase dhe ulje për kredinë në valutë.

1.3.2.3 Sipas subjekteve kredimarrëse Rritja më e shpejtë e kredisë evidentohet për individët - edhe pse në vlera modeste, përkatësisht me 1.7 miliardë lekë ose 1.1%, ndërkohë që kredia akorduar bizneseve është rritur me vetëm 0.6 miliardë lekë ose 0.1%. Një gjashtëmujor më parë, rritja e kredisë për individët ishte më e ulët me rreth 1 miliardë lekë ose 0.7%, ndërsa bizneset u kredituan me rreth 5.2 miliardë lekë, me një rritje prej 1.3%. Sektori publik vijon të kreditohet me ritme të qëndrueshme. Këtë gjashtëmujor, kredia e akorduar për sektorin publik u rrit me 3.7 miliardë lekë ose 16.8%, kundrejt 1.5 miliardë lekë ose 7.4% një periudhë më parë.

1.3.2.4 Sipas sektorëve të ekonomisë këtë gjashtëmujor kredia është akorduar kryesisht për prodhimin e energjisë elektrike për rreth 8.6 miliardë lekë, si dhe për blerjen dhe zhvillimin e pasurive të paluajtshme për rreth 3 miliardë lekë. Ndërkohë, sektorët të cilët kanë ndjerë një tkurrje të kredisë janë ndërtimi me rreth 7.7 miliardë lekë, tregtia me rreth 3 miliardë lekë dhe industria me rreth 1 miliard lekë.

Marrveshja e kredise/huasë: Marreveshja e kredisë është një kontratë ndërmjet huadhënësit (bankës

tregëtare)dhe huamarrësit për huadhënie sipas kushteve dhe afateve të pranuara prej tyre.

Marrveshja e kredisë përmban:llojin e kredisë,njësinë monetare,kushtet e akordimit,afatet,qëllimin ,të drejtat dhe detyrimet e paleve ,llojet e garancive,etj

Tipet e marrvëshjes së kredisë : Linja e kreditit ;Huaja me afat;Kredia rrotulluese

1.4 Sistemi i pagesave Sistemi i pagesave përfshin tërësinë e marrëdhënieve që lindin për shlyerjen e

detyrimeve monetare ndërmjet apo mes njësive ekonomike . Format e pagesave në fuksion të instrumenteve të përdorura janë :Pagesa me

para në dorë(CASH):Pagesa me kalim në llogari

1.5 Investimet në letrat me vlerë

Instrumentet finanicare i ndajmë me dy kategori të medha sipas tregjeve përkatëse: Instrumenta të tregut të parasë; Instrumenta të tregut të kapitaleve. Dallimi midis tyre qëndron në afatin e maturimit. Përgjithësisht në instrumente të tregut të parasë hyjnë përgjithësisht të gjithe ato instrumente ose letra me vlerë që kanë afat maturimi deri në një vit. Këtu përmendim: Bonot e Thesarit, premtim-pagesat, letrat

13

tregtare, pranimet bankare, certifikatat e depozitave, etj. Në instrumentet e tregut të kapitaleve hyjnë aksionet dhe obligacionet. Sipas subjektit emetues, letrat me vlerë i ndajme ne: Letra me vlerë të Qeverisë ndahen Letra me vlerë te shoqerive aksionere

(Sh.A.-ve)

1. Bonot e Thesarit(të 3 janë të qeverisë)2. Notat3. Obligacionet.

Këto letra me vlerë emetohen për dy qellime kryesore:Për mbulimin e deficitit buxhetor të vitit korent (Bonot e Thesarit).Për realizimin e investimeve dhe financimin e projekteve afatgjata të zhvillimit mbarekombetar (Notat dhe Obligacionet).

1.6 Mjaftuedhmeria e kapitalit

Performanca më e mirë financiare, rritja e kapitalit dhe ngadalësimi në zgjerimin e aktiveve të ponderuara me koeficientet e rrezikut, kanë forcuar më tej aftësinë paguese të sektorit bankar gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012. Ecuria më e mirë financiare e sektorit bankar ka ndikuar në rritjen e kapitalit rregullator me rreth 5.7%, në nivelin 104.1 miliardë lekë..Grafiku 1.3.Ecuria financiare e sektorit financiarë dhe borxhit të varur (mld lek)

Jan

are2009

Maj

2009

Korrik 2

009

nentore

2009

janar

e 2010

maj

2010

korri

k 2010

nentore

2010

janar

e 2011

maj

2011

korri

k 2011

nentore

2011

janar

2012

maj

2012

korri

k 2012

nentore

20120.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

140.00

Kapitali bazeBorxh I varur

Burimi:Banka e Shqipërisë

Gjatë vitit 2012, sektori bankar i është përgjigjur rënies së kërkesës për kredi dhe përkeqësimit të mëtejshëm të cilësisë së saj, duke zgjeruar investimet në aktive me koeficientë rreziku të ulët (me ponderim 20%). Në fund të vitit 2012, ritmet e rritjes vjetore të investimeve në aktivet me rrezik të sektorit bankar u ngadalësuan në nivelin 1.7%, krahasuar me 7.9% që ishin një vit më parë, duke arritur vlerën stok prej 643.7 miliardë lekësh. Ritmet më të larta të rritjes së kapitalit rregullator kundrejt aktiveve me rrezik, përmirësuan më tej normën e mjaftueshmërisë së kapitalit në fund të vitit 2012 në nivelin 16.2% nga 15.7% që shënonte në qershor 2012 dhe 15.6% një vit më parë. Grafiku 1.4:Ecuria e përbërsëve të normës së mjaftueshmërisë së kapitalit(mld lek)

14

T1 07

T2 07

T3 07

T1 08

T2 08

T3 08

T4 08

T1 09

T2 09

T3 09

T4 09

T1 10

T2 10

T3 10

T4 10

T1 11

T2 11

T3 11

T4 11

T1 12

T2 12

T3 12

T4 12

0.00

100.00

200.00

300.00

400.00

500.00

600.00

700.00

Kapital rregullatore Aktivet e peshuara me rrezik

Burimi:Banka e Shqipërisë

1.6.1 Treguesit e rentabilitetitRezultati neto i sektorit bankar ishte pozitiv në fund të vitit 2012, në vlerën 3.8 miliardë lekë, 5.3 herë më i lartë se një vit më parë. Fitimi nga aktivitetet kryesore bankare – të ardhurat nga interesat dhe veprimtaritë e tjera – shfaqen të pandryshuara kundrejt një viti më parë. Thuajse i gjithë ndryshimi në rezultatin neto të sistemit bankar vendas vjen nga rënia e konsiderueshme e shpenzimeve për provigjione në tërësi – diktuar kryesisht nga përmirësimi i çmimit të letrave me vlerë në portofolet e bankave, gjë që ka ndikuar në uljen e masës së provigjionimit për këto investime. Efekt të mëtejshëm pozitiv në rezultatin neto ka sjellë gjithashtu edhe rritja e nivelit të shlyerjeve, të cilat kanë zbutur efektin gërryes të fitimit të shkaktuar nga përkeqësimi i portofolit të kredive. Për më tepër, edhe pse në masë më të vogël, ndikim pozitiv dhanë të ardhurat e jashtëzakonshme3

Tabela1.5:Ecuria e përbërsëve të humbjeve nga huatë ndaj tepëricës së kredisë

dhjetore 2008

dhjetore 2009

dhjetore 2010

dhjetore 2011

dhjetore 2012

Provigjon statistikor 0.5 0.1 0.3 0.1 1.5Kredi te fshira 4 4.5 4.8 4.75 12.5Shlyerje 2 1.8 0 3.8 8.8provigjon specifik 3.2 3.8 4.23 4.8 11.25Rimarrje 1.88 1.8 2.5 2.3 9.5Humbjet nga huat 1.2 2.02 2.58 2.5 4.8

Burimi:Banka e Shqipërisë

1.6.1.1 Treguesit e përfitueshmërisë:

3 Rritja e të ardhurave të jashtëzakonshme është ndikuar kryesisht nga ekzekutimi i kolateraleve të lëna pranë bankave për garantimin e kredive të marra.

15

Krahasuar me fundin e vitit 2011, niveli i marzhit neto nga interesat tregoi rënie, duke shfaqur rritjen e kostove të financimit të aktiveve që sjellin të ardhura, kundrejt rënies së të ardhurave që sjellin këto aktive.Tabela1.6:Tregues të përfitueshmërië nga veprimtaria kryesore (kumulative)(ne %)Burimi:Banka e Shqipërisë

 Dhjetore 2008

Dhjetore 2009

Dhjetore 2010

Dhjetore 2011

Dhjetore 2012

Te ardhurat nga interesat/aktivet qe sjellin te ardhura 8.06 8.1 8.11 7.78 7.73

Shpenzimet qe sjellin interesa /aktivet qe sjellin te ardhura 3.94 4.06 3.78 3.57 3.72

Marzhi neto nga interesat(MNI) 4.13 4.04 4.32 4.2 4.01

Një analizë më të detajuar të faktorëve që kanë ndikuar në përmirësimin e RoE-s e jep zbërthimi i përbërësve50 të saj.Kthimi nga aktivet (RoA) rezultoi 0.33%, rreth 5 herë më i lartë se një vit më parë.

Grafiku 1.5:Ecuria e ROE-së dhe ROA-së(në %)

dhjetore 2007

dhjetore 2008

dhjetore 2009

dhjetore 2010

dhjetore 2011

dhjetore 2012

0

5

10

15

20

25

0

5

10

15

20

25

ROAROE

Burimi:Banka e Shqipërisë

Përfitueshmëria e sistemit bankar shfaqet e përmirësuar në krahasim me vitin e kaluar. Kthimi nga kapitali (RoE) u vlerësua në 3.8% nga 0.8% një vit më parë. Megjitharë një rritj në ROE nuk tregon domosdoshmërishtë një sistem financiarë më të fortë .

KAPITULLI II

16

Disa zhvillime kryesore të kredisë në sistemin bankar në Shqipëri.2.1. Fazat nëpër të cilat kalonë procesi i kreditimit Procesi i kredisë kërkon ndërmarrjen e disave hapave, duke filluar nga dëshira jonë për të marr një kredie deri në miratimin e bankës, së cilës në gjuhën bankare i referohemi si procesi i miratimit të kredisë

Figura 2.1:Procesi deri në marrjen kredisë

MBLEDHJA E INFORMACIONIT

ANALIZA PARAPRAK

E

KONTAKTI PARAPRAK ME KLIENTIN & PLOTESIMI I

FORMULARIT

MBLEDHJA E DOKUMETACIONIT ANALIZA E PLOTE

KOMITETI I KREDITIMIT

LIDHJAE MARREVESH

JES SE KREDISE

PERDORIMI I KREDISESHLYERJA E KREDISE

Burimi:Banka e Shqipërisë

1. kontakti paraprak me klientin dhe plotesimi i formularit, bisedimi me këshilluesin e biznesit,plotësimi i aplikimit të kredisë.

2. Mbledhja e informacionit: informacioni i marrë nga aplikimi i kredisë hidhet në sistemin e bankës, d.m.th. në sistemet e krijuara posaçërisht për këtë qëllim.

3. Analiza paraprake e Kredisë: Në këtë fazë vlerësohet aplikimi jonë i kredisë. Bankat kontrollojnë nëse ne jemi të aftë financiarisht për ta marrë kredinë dhe analizojnë aftësinë tonë për ta shlyer atë.

4. Vendimi për dhënien e kredisë: vendimi merret bazuar në kritere të mirëpërcaktuara nga çdo bankë. Në varësi të llojit të kredisë dhe të vetë shumës, mund të ndodhë që vendimi të merret nga shumë persona ose madje nga:

komiteti i kredisë, i cili, në varësi të shumës së kredisë, përbëhet nga punonjës ose menaxherë të ndryshëm të bankës dhe në disa raste nga anëtarë të këshillit mbikëqyrës te bankës.

Ata shqyrtojnë aplikimin së bashku, duke marrë në konsideratë të gjitha dokumentet që ne kemi dorëzuar, në mënyrë që të vërtetojmë aftësinë tonë për të paguar kredinë dhe më pas ata marrin një vendim. Ky vendim mund të jetë pozitiv ose negativ.

5. Lidhja e marrëveshjes së kredisë ose Informimi i klientit rreth vendimit të bankës: banka e njofton klientin mbi vendimin e saj, shumicën e rasteve brenda një ose tre ditësh. Nëse aplikimi jonë i kredisë refuzohet, banka duhet të japë një shpjegim. Pas informimit të klientit, në rastin e marrjes së një vendimi pozitiv, banka përgatit dokumentet për lëvrimin e kredisë.

17

6. Përdorimi i Kredisë: në këtë fazë ne nënshkruajmë një kontratë kredie dhe pjesët e saj përbërëse, si dhe marrëveshjen mbi garancinë.

7. Monitorimi: pas lëvrimit të kredisë (pra pasi klienti(ne) ka marrë fondet nga banka), banka nis me fazën e monitorimit. Në intervale të rregullta, banka kontrollon deri në ç’masë klienti9ne) i respekton detyrimet e tij në bazë të kontratës së kredisë. Sipas një shkalle të caktuar, në disa intervale, kryesisht një herë në vit, banka rikontrollon gjendjen financiare të klientit.

2.2. Besueshmëria e huamarrësit.

Në qoftë se do të dëshironim të aplikojme për një kredi, ne duhet të provojme që jemi në gjendje ta shlyejme atë. Kjo zakonisht njihet si “besueshmëria e huamarrësit” dhe është një vlerësim i aftësive tona për të marrë dhe për të paguar përsëri borxhin që kemi marr. “Besueshmëria e huamarrësit” përcaktohet nga pese kritere të cilat njihen si 5 “K”-të e saj.

Karakteri i huamarresit Kapaciteti i huamarresit Kapitali i huamarresit Kolaterali i huamarreit Kushtete huas

Karakteri. Një kreditor kërkon të ketë disa të dhëna që huamarrësi është i përgjegjshëm dhe i kryen pagesat në rregull. Kur ne aplikojmë për një hua, specialisti i huasë do të takohet me ne dhe do të përpiqet të përcaktojë karakterin tone dhe sa i përgjegjshëm dhe i besueshëm jemi. Disa prej pyetjeve që ju duhet t’u përgjigjeni kur aplikoni për një hua, mund t’ju duken të çuditshme. Disa nga pyetjet mund të jenë: për sa kohë kemi punuar në punën aktuale; sa kohë kemi jetuar në adresën aktuale; dhe nëse kemi marrë borxh më parë, nëse jemi të martuar? Të cilat tregojnë stabilitet dhe pergjegjësi.Në qoftë se kemi ndryshuar vendin e punës shpesh herë, kemi lëvizur nga një vendbanim në tjetrin shpesh, ne mund të dallojmë njëfarë hezitimi nga specialisti i kredisë kur aplikojmë për një hua.

Kapitali.Në çdo rast banka, para se të vendosë për të na dhënë kredi, do të interesohej të dinte se ç’do të ndodhë nëse ne nuk jemi në gjendje të shlyejmë kredinë tonë. Kreditori do të dijë: çfarë mjetesh apo kapitali kemi ne, të cilat mund t’i shesim në mënyrë që të përfitojmë burime financiare të mjaftueshme për të paguar huanë.

Kolaterali Mjeti që ne përdorim “për të siguruar” një hua njihet si “kolateral’.Kolaterali apo garancia e kredise është një e drejtë reale mbi pasuritë e paluajtëshme ose pasuritë e luajtëshme (mobiliare)që pakesonë efektet negative të moskthimit të kredive .Garaci reale:hipoteka,pengu,dorezania

Kapaciteti.Kreditori do të jetë gjithashtu i interesuar në kapacitetin tonë për të marrë borxh. A kemi të ardhura të mjaftueshme për të mbuluar këstet mujore? A kemi marrë një shumë huaje e cila rrezikon aftësinë tonë për të paguar? Sa të holla kemi? Sa borxhe kemi? Mjetet dhe niveli i të ardhurave tona do të krahasohen me kostot e huasë në mënyrë që kreditori të mund përcaktojë nëse duhet apo jo të na miratojë kredinë.

18

Kushtet e huas Kur ne aplikojmë për një kredi, pranë çdo banke oficerët e kreditit na ndihmojnë për të bërë zgjedhjen e duhur. Ata shqyrtojnë të ardhurat tona për të vlerësuar mundësinë e shlyerjes së kredisë.

1. Norma vjetore në përqindje. Norma vjetore e huasë është elementi më i rëndësishëm që duhet marrë në konsideratë kur jemi duke aplikuar për një kredi. Ajo përfshin jo vetëm normën e interesit, por edhe disa lloje të tjera pagesash që kërkohen nga huadhënësi, të shprehura në terma vjetorë.

2. Afati i kredisë. Afati i kredisë është periudha kohore gjatë të cilës huamarrësi duhet të kryejë pagesat kundrejt bankës, në mënyrë që të shlyejë kredinë e marrë së bashku me interesin e saj.

3. Pagesa mujore. Pagesat mujore përfshijnë interesin e kredisë së përfituar dhe një pagesë të vogël të bazës së kësaj shume pa interesin.

4. Kushtet e parapagimit. Ndodh që neve na lind mundësia të shlyejmë kredinë para afatit të vendosur në kontratën e kredisë. Ky fakt merret parasysh që në fillim kur lidhet kontrata, duke përcaktuar kështu edhe disa kushte parapagimi

2.3. Kreditë bankare,avantazhet dhe disavantazhetAvantazhet

Ofron një burim të gatshëm në dispozicion të financimit bazuar në konkurrencën e bankave ekzistuese

Aplikimi për kredi bankare është një proces shumë më i thjeshtë se leshimi i bonove prej bashkisë .

Analiza e kredisë kryer direkt nga kreditori/dhenesi Një vlerësim shtesë i kreditit nga një agjenësi vlerësimi e jashtëme Termat e kredisë dhe kushtet janë të negocueshme në një farë mase ,por ato janë

të kufizuara nga cilësia e huamarrësit të kredisë. Disavantazhet

Normat e interesit kanë tendecë të jenë më të larta se sa llojet e tjera të borxhit ( në varësi të ciklit ekonomik,pjekurisë,shërbimet ndihmëse,etj)

Kredi të larta drejt kerkesës së vlerës dhe kërkesat e kolateralit janë më konservative.

Më pak të përshtatshme për investimet e medha që kerkojnë financim afatgjatë

Kreditë – Borxh i mirë apo borxh i keq?

Një pyetje e rëndësishme që duhet t’i drejtojmë vetes kur hyjm në borxh është nëse shuma e marrë po krijon një borxh të mirë apo të keq. Borxh i mirë konsiderohet kur huaja merret për diçka të cilës do t’i rritet vlera me kalimin e kohës. Për shembull, blerja e një prone të patundshme, hapja e një biznesi ose marrja e huasë për qëllime edukimi, konsiderohen si arsye të mira për të hyrë në borxh.Borxh i keq konsiderohet atëherë kur ne marrim një veprim të pamatur financiar dhe nuk jemi në gjendje ta shlyejmë huanë brenda afatit të caktuar.

2.3.1. Llojet e kredive bankare

19

Bankat ofrojnë një larmishmëri kredish për të realizuar nevojat e individëve dhe të biznesit.

-Kredi dhene individeve , Kredi dhënë individëve jo për qëllime biznesi:o Kredia konsumatore është një mjet financimi, e shpejtë dhe fleksibël që mbulon

nevojat tona për: blerjet e pajisjeve elektronike, të mobilieve.Kredi dhënë individëve për të financuar shpenzimet e tyre. Këtu përfshihet dhe kredia overdraft. o Kredia për shtëpi është një mundësi që ju lejon blerjen e një apartamenti të

dëshiruar. Kredi afatgjatë ose hipotekore dhënë individëve për blerjen e banesës .o Kredia personale mund të përdoret për të plotësuar nevojat tona më të ngutshme

si arsimim, udhëtim.Kjo është një lloj kredie shumë e shpejtë që përfitohet lehtë.-Kredia dhënë bizneseve , ofron financime për investime afatshkurtra dhe afatmesme.o Kredi me kapital qarkullues është një lloj kredie që ofrohet në formën e një

paradhënieje bankare ose llogarie me tepricë debitore (overdrafti), për të gjithë ata që kanë një llogari me bankën. Zakonisht është e përshtatshme për kompanitë ose për personat që kanë kërkesa të vazhdueshme për të qarkulluar para(me pak se 1 vit)o Kredi për investime, është lloji i kredisë që ndihmon për financimin e blerjeve të

mobilieve dhe pajisjeve për zyrë, për makineri ndërtimi etj.(me shumë se 1 vit )o Marzhi - Ndryshimi ndërmjet normës së interesit të kredisë dhe normës së interesit

të referencës së bankës tuaj (Për shembull norma e bonove të thesarit, Euribor, Libor).

2.3.1.1. Kredia per individet

Bazuar në të dhënat e Bankës së Shqipërisë,kam parë kredidhënien e bnkave ndaj individëve ne 2012. Lloji i kredisë sipas qëllimit është ndarë në kategoritë:

Pasuria e paluajtshme përfaqson kreditë për blerjen e banesave dhe tokave. Mallrat e qëndrueshme përfaqsojnë blerjen e mallrave afatgjatë

autoveturat ,mobiljet Mallrat jo të qëndrueshme përfaqsojnë marrjen e kredive konsumatore,shkollim

etj. Ushtrimi i aktivitetit përfaqson marrjen e kredisë për hapjen e bizneseve private. Overdrafti është një kredi afatshkurtër mbi llogarinë rrjedhese

Sikurse mund të shihet edhe nga grafiku, pjesa më e madhe e kredisë ndaj individëve është dhënë për blerjen e pasurive të paluajtshme (100.4 miliardë lek), e ndjekur nga blerja e mallrave jo të qëndrueshme (17.3 miliardë lek), kredia për ushtrimin e aktivitetit (6.8 miliardë lek), blerja e mallrave të qëndrueshme (8.7 miliardë lek) dhe overdrafti (8.6 miliardë lek).Krahasuar me vitin 2011, vihet re një ulje e kredisë per ushtrim aktiviteti, dhe rritje e peshës së kredisë për overdraft dhe blerje mallrash të qëndrueshme.

Gjithashtu nje tjetër e dhënë e rëndësishme është se rreth 54% e totalit të kredisë të dhënë ndaj individëve është në Euro, dhe 45% në Lek (pjesa tjetër është në Usd dhe monedha të tjera). Kjo tregon për një Euroizim të madh të ekonomisë, dhe rritjen e varësisë ndaj monedhës së përbashkët evropiane. Grafiku 2.1.: Kredia për individët Tabela2.1.:Kredi per individet sipas

20

qëllimit(mil lek)

Burimi:Banka e Shqipërisë(Analiza dhe komiteti:ODA

Kredia për pasurit e paluajteshme

Zhvillimet në tregun e pasurive të paluajtshme shfaqin ndryshime krahasuar me periudhën paraardhëse. Tremujori i katërt i vitit 2012 shënoi një rritje të tepricës së kredisë për blerje pasurie të paluajtshme me 1.61%

ndaj një viti më parë, pas një zgjerimi me 1.96% në tremujorin e tretë të vitit.

Në fund të tremujorit të katërt 2012, norma e ponderuar e interesit për kredi për blerje

pasurie të paluajtshme ka shfaqur një rritje prej 0.52 pikësh përqindje në terma vjetorë.Kostoja relative e pagesës së kredisë për blerje pasurie të paluajtshme ka shënuar gjithashtu një rritje në tremujorin e fundit të vitit me 2.58 pikë përqindje në terma vjetorë, por kjo ka qenë më e ulët se rritja prej 4.86 pikësh përqindje në tremujorin e tretë të vitit. Pavarësisht standardeve të shtrënguara të kreditimit nga ana e huadhënësve, kredia për blerje pronash të patundshme ka pësuar një përmirësim gjatë tremujorit të tretë dhe të katërt në terma vjetorë dhe tremujorë.

Kërkesa për mbulim me kolateral të kredisë në raport me madhësinë e saj është rritur

për bizneset dhe individët. Bankat gjithashtu raportojnë që standardet e kredisë për blerje banese kanë mbetur të pandryshuara për individët dhe sugjerojnë për një lehtësim të tyre në tremujorin e parë të vitit 2013. Lidhur me cilësinë e portofolit të kredisë për pasuri të paluajtshme, vërehet një përmirësim i tij në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012. Kështu, raporti i kredive me probleme për blerje pasurie të patundshme ndaj tepricës së kredisë për këtë qëllim është 12.88%, krahasuar me 13.9% në fund të muajit qershor 2012. Në këtë nivel, ky tregues është më i lartë por pranë vlerës së treguesit për fundin e vitit 2011, prej 12.55%. Cilësia e kësaj pjese të kredisë, mbetet gjithsesi më e mirë se cilësia e portofolit total të kredisë, ku objekti i kredisë dhe lloji i kolateralit diktojnë një sjellje të kujdesshme si nga banka ashtu dhe nga kredimarresi. Grafiku 2.2: Kredia për pasuri të paluajtshme

21

8%

12%

6%

71%

3%

kredia per individet ne mln lek

overdraftmallra jo te qendrueshemmallra te qendrueshempasuri te paluajtshmeushtrim aktiviteti

kredi per individet sipas qellimit ne mln lek

Periudha12/31/2012

Overdraft 8599,6Mallra jo te qendrueshem 17324,6Mallra te qendrueshem 8681,9Pasuri te palujateshme 100424,2Ushtrim aktiviteti 6796,1

T4 06

T2 07

T4 07

T2 08

T4 08

T2 09

T4 09

T2 10

T4 10

T2 11

T4 11

T2 12

T4 12

0.000

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

180.000

200.000

kredia per blerje pasiria te palua-jteshmecmimi i banesavekosto e pageses se kredise per blerje pasurie te palijateshme

Burimi:Banka e Shqipërisë

2.3.1.2. Kredia për bizneset

Kërkesa për kredi nga bizneset vlerësohet të jetë rritur ndjeshëm në tremujorin e katërt të vitit 2012, veçanërisht ndikuar nga kërkesa për kredi e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Kërkesa neto e individëve për kredi ka vijuar të jetë negative edhe gjatë këtij tremujori, ndikuar kryesisht nga rënia e kërkesës për kredi për blerje banese.Balanca neto4 e përgjigjeve të bankave që janë shprehur për shtrëngim të standardeve, shënoi vlerën -7.2%, në rritje me rreth 0.9 pikë përqindje krahasuar me tremujorin e mëparshëm. Sipas madhësisë së ndërmarrjeve, standardet e kredidhënies u shtrënguan si për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, ashtu dhe për ndërmarrjet e mëdha. Balancat përkatëse shënuan vlerat -7.2% dhe -5.2%. Sipas qëllimit të përdorimit të kredisë, ekspertët e kredisë shprehen për shtrëngim të standardeve për kredi me qëllim financimin e kapitalit qarkullues dhe për qëllime investimi (balancat përkatëse rezultuan, -2.7% dhe -4.7%). Grafiku2.3: Ndryshimet në standardet e zbatuara në kreditë për bizneset,sipas madhësisë së ndërmarrjeve

T1 0

9

T4 1

0

T1 1

2

T4 1

3

T4 0

9

T1 1

1

T4 1

2

T1 1

0

T4 1

1

T4 1

3

T4 0

2

T1 1

1

T4 1

2

T1 0

9

T4 1

0

T1 1

2 -70%

-60%

-50%

-40%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

aktuale pritjet

total bizneset

nderrmarje te vogla dhe te medha

ndrrmarje te medha

kapitalqarkullues investime

Burimi:Banka e Shqipërise(2013)(Raporti i mbikqyrejes bankare 2012-2013)

Faktorët me kontributin kryesor për shtrëngimin e standardeve të kredisë për bizneset gjatë tremujorit të katërt të vitit 2012 ishin:

4 Balanca pozitive tregon për lehtësim të standardeve, ndërsa balanca negative tregon për shtrëngim të standardeve.

22

problemet specifike të sektorit ku zhvillon aktivitetin ndërmarrja, gjendja e huave me probleme në sistemin bankar dhe situata makroekonomike në vend Në të njëjtin drejtim, por në një shkallë më të ulët, ka ndikuar mjaftueshmëria e

kapitalit. Gjendja e likuiditetit dhe konkurrenca në sistemin bankar kanë ndikuar në lehtësimin

e standardeve të kredidhënies për bizneset.

Grafiku 2.4:Ndikimi i faktorëve të ndryshëm në standartet e kredisë për bizneset

T1 1

1

T4 1

1

T3 1

2

T1 1

1

T4 1

1

T3 1

2

T1 1

1

T4 1

1

T3 1

2

T1 1

1

T4 1

1

T3 1

2

T1 1

1

T4 1

1

T3 1

2

T1 1

1

T4 1

1

T3 1

2

T1 1

1

T4 1

1

T3 1

2-70%

-60%

-50%

-40%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

mjaftushmeria e kapitalit

vendime

konkurrenca

specifike te sektorit

situata makroekonomike

huatmeprobleme

likujditeti

Burimi:Banka e Shqipëris(/Raporti_Vjetor_i_Mbikeqyrjes_2012_6603_1.php?kc=0,8,6,0,0)

Kërkesa e bizneseve për kredi

Në tremujorin e katërt të vitit 2012, vlerësimi i ekspertëve të bankave për kërkesën e bizneseve për kredi është përmirësuar ndjeshëm krahasuar me tremujorin e tretë. Përqindja neto e bankave që kanë perceptuar rritje të kërkesës për kredi rezultoi 6.3% nga -4.9% që ishte në tremujorin e 4 te mëparshëm. Ky zhvillim, megjithëse në një masë më të ulët, është në të njëjtin drejtim me pritjet e ekspertëve bankarë për kërkesën për kredi, të shprehura në vrojtimin e tremujorit të tretë, 2012. Përmirësim më të dukshëm shënoi kërkesa për kredi nga ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, balanca neto e saj shënoi nivelin 27.1%, duke qenë në përmirësim me rreth 29.8 pikë përqindje krahasuar me tremujorin e kaluar. Ashtu si dhe kërkesa nga NVM-të, kërkesa për kredi nga ndërmarrjet e mëdha u vlerësua pozitivisht, në nivelin 4.3%, në rritje me rreth 19.6 pikë përqindje.Në ndarjen sipas qëllimit të përdorimit të kredisë, kërkesa për kredi me qëllim financimin e investimeve fikse vijoi të vlerësohet negativisht edhe gjatë tremujorit të katërt të vitit 2012. Ndërkohë, kërkesa për financimin e kapitalit qarkullues ka vijuar të vlerësohet në rritje.

23

Grafiku2.5:Ndryshimi i kushteve për miratimin e kredive për bizneset.

T1 1

1

T3 1

1

T1 1

2T3

12

T2 1

1T4

11T2

12T4

12T1

11T3

11T1

12T3

12

T2 1

1T4

11T2

12T4

12T1

11T3

11T1

12T3

12

T2 1

1T4

11T2

12T4

12

-40%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

marzhi mesatare

marzhi per kredite me rrezik

komisionet bankare

madhesia e kredise

kerkesa per kolateral

maturiteti max i kredise

Burimi:Banka e Shqipërisë(Raportet vjetore 2012 dhe nga një pyetësor online nga vet Banka e Shqipërisë)

Në përgjithësi, të gjithë faktorët e konsideruar kanë ndikuar pozitivisht në kërkesën totale për kredi, në tremujorin e fundit të vitit 2012. Ndër to, kontributin kryesor e kanë dhënë nevoja për financimin e kapitalit qarkullues dhe kushtet e kreditimit. Balancat neto përkatëse rezultuan në rreth 48.5% dhe 42.6%, në rritje të ndjeshme, krahasuar me tremujorin e mëparshëm. Në të njëjtin drejtim kanë ndikuar edhe nevoja për financimin e investimeve fikse dhe përdorimi i burimeve alternative të financimit. Ndikimi i fundit është rritur ndjeshëm në tremujorin e katërt 2012.Për tremujorin e parë të vitit 2013 ekspertët e bankave presin që standardet e kredisë për bizneset të shtrëngohen. Balanca neto e pritjeve shënoi vlerën -11.0%. Standardet e kredidhënies pritet të shtrëngohen si për kreditë dhënë sipas madhësisë së biznesit (NVM dhe të mëdha) ashtu dhe sipas qëllimit të përdorimit të kredisë (kapital qarkullues apo investime fikse). Në total, ekspertët e kredisë presin rënie të kërkesës për kredi gjatë tremujorit të parë të vitit 2013. Bazuar në madhësinë e biznesit, kërkesa për kredi pritet të jetë e ulët nga ndërmarrjet e mëdha. Sipas qëllimit të përdorimit të kredisë, kërkesa pritet të jetë e ulët për kreditë me qëllim financimin e investimeve fikse. Politika shtrënguese e bankave gjatë tremujorit të katërt të vitit 2012 është realizuar kryesisht nëpërmjet rritjes së kërkesës për kolateral në raport me madhësinë e huasë, zgjerimit të marzhit mesatar dhe të atij për kreditë me rrezik. Kushti i vetëm, i cili ka ndihmuar disi në zbutjen e standardeve te kredidhënies është rritja e madhësisë së huasë.

2.3.1.2.1. Faktorët me kontributin kryesor në shtrëngimin e standardeve të kredisë për bizneset:

Bazuar në rezultatet e vrojtimit të aktivitetit kreditues, standardet e kredisë kanë vijuar të shtrëngohen për bizneset dhe kanë mbetur të pandryshuara për kreditë dhënë individëve, gjatë tremujorit të fundit të vitit 2012. Standardet e kredisë u shtrënguan si për kreditë dhënë ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme ashtu dhe për ato dhënë ndërmarrjeve të mëdha. Sipas qëllimit të përdorimit të kredisë, standardet u shtrënguan për ato me qëllimin financimin e investimeve dhe të kapitalit qarkullues. Standardet për kredi për

24

blerje banese dhe për kredinë konsumatore kanë mbetur të pandryshuara që prej tremujorit të parë të vitit 2012.

problemet specifike të sektorit ku zhvillon aktivitetin ndërmarrja, gjendja e huave me probleme në sistemin bankar dhe situata makroekonomike në vend.

Për kreditë dhënë individëve, faktorët që kontribuuan në shtrëngimin e standardeve janë: gjendja e kredive me probleme, gjendja financiare e individëve dhe zhvillimet në tregun e pasurive të paluajtshme.

Kushtet nëpërmjet të cilave bankat kanë zbatuar politikën shtrënguese të standardeve për kreditë dhënë bizneseve janë:

rritja e kërkesës për kolateral, në raport me madhësinë e huasë, zgjerimi i marzhit mesatar dhe ( Marzhi - Ndryshimi ndërmjet normës së interesit

të kredisë dhe normës së interesit të referencës së bankës tuaj (Për shembull norma e bonove të thesarit, Euribor, Libor).

atij për kreditë me rrezik. Për individët, politika shtrënguese është zbatuar nëpërmjet uljes së madhësisë së

kredisë së akorduar dhe rritjes së kërkesës për kolateral.

Standardet e kredisë dhënë bizneseve pritet të shtrëngohen më tej, sipas qëllimit të përdorimit dhe sipas madhësisë së bizneseve. Standardet e kredisë dhënë individëve janë lehtësuar, si përblerje banese ashtu edhe për kredinë konsumatore.

2.4. Arsyet e rritjes së kredisë

Rritje e kreditimit në Shqipëri përgjatë këtyre viteve (2010-2012) ka ardhur si pasojë e një rritje si në kahun e ofertës, ashtu edhe në atë të kërkesës.

Në kahun e ofertës, gjatë këtyre viteve institucionet financiare kanë ndjekur politika nxitëse me synim zgjerimin e kreditimit, duke shfrytëzuar kështu hapësirat dhe nevojat për kreditim në ekonominë vendase. Kjo është arritur nëpërmjet:

o normave joshëse të interesit,

o standarteve të zbuturatë kredisë,

o lehtësim të proçedurave dhe

o një marketing jo të pakët të bankave, mjaft agresive për të rritur portofolin e

kredisë dhe pjesën e tyre të tregut në këtë drejtim. Kjo dukuri është vënë re

25

sidomos pas privatizimit të bankës më të madhe në sistem, e cila më parë nuk mund të ofronte kredi ndaj sektorit privat dhe individëve.

Në kahun e kërkesës, rritja e qëndrueshme ekonomike, e prodhimit dhe e të ardhurave u bënë njënxitje e madhe në rritjen e kërkesës për kredi nga ana e individëve dhe firmave. Kështu, gjatë këtyre viteve kërkesa ka qenë më e lartë dhe më prirje rritëse, me synim përmbushjen e nevojave afatshkurtra për likuiditet, si edhe të projekteve afatgjata.Pra, rritja paralele e ofertës dhe kërkesës kanë çuar në një rritje të kreditimit të ekonomisë gjatë këtyre viteve.Më poshtë le të shohim një sërë faktorësh të cilët kanë ndikuar në këtë rritje të kreditimit në Shqipëri. Një prej këtyre faktorëve me ndikim në kreditimin e ekonomisë është:

Qëndrueshmëria makroekonomike: Ritmet e kënaqshme të rritjes reale të Prodhimit të Brendshëm Bruto në një nivel prej rreth 6 për qind(me një rritje në 2012 me 2.7 %), si edhe të një inflacioni të qëndrueshëm në nivele të ulëta prej mesatarisht rreth 3 për qind(për shkak të krizes botërore të rritjes së çmimeve të ushqimeve), sipas objektivit kryesor të Bankës së Shqipërisë, kanë ndikuar në krijimin e një mjedisi të favorshëm për rritjen e kreditimit.Por ne kemi një luhatshmëri më të madhe ne tremujorin e parë 2013 të inflacionit 2-4 %. Kjo rritje ka patur një ndikim edhe në pritshmëritë për të ardhmen,sepse nëse individët presin që të ardhurat e tyre të vazhdojnë të rriten në të ardhmen me ritme të ngjashme, atëherë ata nxiten të marrin hua në periudhën aktuale. Ndikim pozitiv në këtë aspekt ka patur edhe norma në rënie e papunësisë në vend(nga 16.8%në 2000 ajo ka arritur në 13.5% në 2007 dhe në 2012 ajo ka pasur një ulje deri në 12.8%), si edhe rritja e të ardhurave për frymë, rrjedhimisht prej rritjes së Produktit të Brendshëm Bruto. Niveli i kreditimit të ekonomisë ka shënuar nivele të ulëta, veçanërisht deri në vitin 2005që arriti 74.24 % dhe ka pësuar një rritje me vetëm 0.11%. Kjo mund të shihet nga ecuria e raportit të kredisë ndaj Produktit të Brendshëm Bruto ndër vite. Kufizimet evendosura nga Banka Qendrore mbi aktivitetin kreditues, politika e shtrënguara të ndjekura nga bankat private dhe zhvillimi ekonomik kanë ndikuar në këtë raport. Ndryshimi i këtyre elementëve ka sjellë përmirësimin gradual të këtij raporti, veçanërisht pas vitit 2004. Një faktor tjetër është edhe prezenca e bankave të huaja në vend. Në sistemin tonë prej 16 bankash, 14 prej tyre përbëhen prej një kapitali tërësisht të huaj. Bankat e huaja kanë sjellë përmirësime të shpejta në shumë fusha të veprimtarisë bankare. Ekspertiza e tyre në marketing, në teknologjinë e informacionit dhe në manaxhimin e riskut është e dukshme. Bankat e huaja kanë qenë gjithashtu mjaft aktive në prezantimin e produkteve dhe të shërbimeve të reja, duke nxitur mjaft konkurrencën në treg. Ndërkohë, ato kanë sjellë kapital të ri dhe linja kredie nga bankat e tyre mëma në ato bija në Shqipëri. Privatizimi i bankave shtetërore ka patur një rol mjaft të rëndësishëm

KAPITULLI III -Problematika e proçesit të kreditimit3.1.Risku i kreditimit

26

Figura 3.1:Ndarja e rrezikut të kreditimit

Rreziku i mospagimit – rreziku që kundërpartia të ndodhet në paaftësi paguese: të gjitha bankat e konsiderojnë këtë lloj rreziku të shfaqur kryesisht në kreditë dhënë individëve, duke qenë edhe kategoria e klientëve me probabilitet më të lartë për të hasur paaftësi paguese. Megjithatë, shumica e bankave shprehen se ky rrezik është gjithashtu shumë i pranishëm edhe në kreditë për biznese, pasi vetë mjedisi ku operojnë nuk iu krijon sigurinë e mjaftueshme për të pasur stabilitet.

Rreziku i portofolit -– rreziku që buron nga mënyra e formimit të portofolit si dhe përqëndrimi i kredive në disa sektorë apo klientë

Shumica e bankave mendojnë se ky rrezik është shumë i lidhur me kreditë për biznese dhe, vetëm një pjesë e vogël e lidhin këtë rrezik me kreditë për individëRreziku i portofolit përbëhet nga: a) rreziku i brendshëm; b) rreziku i përqendrimit. Nënlloji i parë, rreziku i brendshëm, mund të burojë nga:

Mangësi në politikat dhe procedurat e kredisë; Mungesë e limiteve prudenciale apo kufizuese për përqendrimin e kredisë, ose

përcaktim jo i saktë i tyre; Mangësi në metodat e vlerësimit të rrezikut; Vlerësim i papërshtatshëm i rrezikut; Varësi e tepërt nga kolaterali; Mungesë mbikëqyrje pas vendosjes së sanksioneve.

Ndërsa, nënlloji i dytë, rreziku i përqendrimit, mund të burojë nga:

Gjendja e ekonomisë; Kufizimet tregtare; Sanksionet ekonomike;

27

Rreziku i huadhënies

Rr. Normës së interesit

Rr. Kursit të këmbimit Rr. i Kredisë

Rr.Mospagimit Rr. i Portofolit

Rr. Brendshëm

Rr. Përqëndrimit

Rr. Vendit Rr. Kundërpartisë

Politikat e Qeverisë.3.1.1 Risku i kreditimit për individët

Teprica e kredisë5për individë në sektorin bankar ka shënuar një rritje të lehtë prej 0.46% në terma vjetorë dhe një rritje prej 1.01% krahasuar me qershorin 2012.Kredia afatshkurtër për individë është rritur,duke shënuar një rritje vjetore prej 26%. Grafiku 3.1:Cilësia e portofolit të individëve

T3 10 T4 10 T1 11 T2 11 T3 11 T4 11 T1 12 T2 12 T3 12 T4 12-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Cilesia e portofolit individe

kredia me problemeteperica e krediseraporti i kredise me probleme

Burimi:Banka e ShqipërisëKredia afatmesme është tkurrur me 5.96% në terma vjetorë. Struktura e kredisë për individë sipas afatit të maturimit mbetet e ngjashme me periudhën paraardhëse, ku kredia afatshkurtër zë 7.7% të tepricës së kredisë për individët, kredia afatmesme zë 13.3% dhe ajo afatgjatë 79%. Edhe struktura e kredisë sipas monedhës ka mbetur thuajse e njëjtë, sipas të cilës kredia në valutë zë 55.3%, ndërsa ajo në lekë 44.7%. Në fund të gjashtëmujorit të dytë, kredia për individë në lekë është rritur me 3.3%, ndërsa ajo në valutë është tkurrur me 1.72%.Cilësia e kredisë është përkeqësuar për portofolin e individëve. T2 2012, raporti “kredi me probleme për individët / totali i kredisë për individë” shënoi vlerën 16.9%, duke u rritur me 1.6 pikë përqindje në 2011.

Risku i kreditimit për individët për shkak të kursit të këmbimit

Grafiku3.2:Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit Burimi:Banka e ShqipërisëRreth 85.1% e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit përbëhet nga “kredia për blerje shtëpie” dhe ky raport është rritur krahasuar me nivelin prej 83.7% të rezultuar një vit më parë. Në dhjetor 2012, raporti “kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për individët / kredia totale për individë” u rrit në 39.0% krahasuar me 37.7% në fund te T1, por rezultoi më i ulët krahasuar me të njëjtën periudhë të 2011 ishte 40.4%. 5 Në grafik paraqitet norma vjetore e rritjes së stokut të kredive me probleme, të tepricës së kredisë së individëve (në përqindje) dhe raporti i kredive me probleme në përqindje.

28

Cilësia e portofolit të kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për individët në fund të vitit 2012, është përkeqësuar më shpejt se cilësia e portofolit të kredisë në valutë dhe e portofolit total të kredisë, por ky ritëm duket se është ngadalësuar në gjysmën e dytë të vitit 2012.Në dhjetor 2012, pjesa problematike e kredive të pambuluara nga rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit për individët, është rritur në 19.0%, nga 17.7% që rezultonte në dhjetor 2011, por është ulur pak krahasuar me vlerën 19.7% të qershorit 2012. Në të njëjtën kohë, treguesit e cilësisë për portofolin e kredisë për individë në valutë dhe për portofolin total të kredisë për individë, në fund të vitit 2012, kanë arritur respektivisht në nivelet 18,08%.Grafiku 3.3:Raporti i kredive me probleme ndaj tepëricës së kredisë Burimi:Banka e Shqipërisë

Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të normës së interesit

Ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të lëvizjeve të pafavorshme në normën e interesit ka mbetur në të njëjtat nivele. Grafiku 3.4:Norma e interesit për individët

29

T3 09 T4 09 T1 10 T2 10 T3 10 T4 10 T1 11 T2 11 T3 11 T4 11 T1 12 T2 12 T3 12 T4 120%

5%

10%

15%

20%

25%

Kredi e pambuluar nga rreziku i kursit te kembimitKredi totalKredi ne valute

T3 09

T4 09

T1 10

T2 10

T3 10

T4 10

T1 11

T2 11

T3 11

T4 11

T1 12

T2 12

T3 12

T4 12

0.000

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

kredi e pambuluar ndaj kursit te kembimitkredi per blerje banesekredi konsumatore

Burimi:Banka e Shqipërise

Për individët, raporti i kredisë me normë të ndryshueshme interesi ndaj totalit të tepricës së kredisë ishte 23.4%, duke rënë me 0.4 pikë përqindje krahasuar me fundin e vitit 2011. Për periudhën, normat e interesit të kredisë për individë në lekë dhe në valutë kanë rënë në krahasim me fundin e një viti më parë. Për kredinë e re për individë, normat e interesit ranë me 0.47 pikë përqindje për kredinë në lekë, me 1.34 pikë përqindje për atë në dollarë amerikanë dhe me 0.44 pikë përqindje për euron.

3.1.2 Risku i kreditimit për bizneset

Kreditimi i bizneseve është ngadalësuar ndjeshëm përgjatë gjithë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012. Në muajin dhjetor 2012, kredia për biznese u zgjerua me vetëm 1.8% në terma vjetorë, kundrejt 11.9% në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit dhe 15.6% në fund të vitit 2011. Sipas strukturës së kreditimit sipas madhësisë së bizneseve, vërehet një rënie e peshës së kredisë së akorduar biznesit të vogël dhe të mesëm dhe një rritje e peshës së kreditimit të biznesit të madh, i cili zë 63.7% të portofolit të kredisë për bizneset ose 1.7 pikë përqindje më tepër se në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 2012.Gjatë periudhës, stoku i kredisë me probleme tek biznesi ka vijuar të tkurret, duke ndjekur këtë prirje që prej tremujorit të katërt të vitit 2011. Megjithatë, për shkak të ngadalësimit të ndjeshëm të kreditimit, raporti i kredive me probleme është rritur në vlerën 24.5% në dhjetor 2012, krahasuar me 22.8% në qershor 2012 dhe 20.0% në të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit Gjithashtu, stoku i kredisë në valutë ndaj tepricës së kredisë për bizneset, ka vijuar rënien duke shënuar nivelin 67.0% në fund të vitit 2012. Në qershor 2012 ky tregues ishte 70.4%, ndërsa në fund të vitit 2011 ishte 71.4%. Ekspozimi i bizneseve ndaj luhatjeve të kursit të këmbimit ka vazhduar të bjerë gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, duke vijuar rënien e nisur gjatë gjysmës së parë të tij . Në fund të vitit 2012, 46.3% e kredisë së pambuluar nga rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit për bizneset, përbëhet nga kredia “për tregti”, 26.6% përbëhet nga kredia “për zhvillim biznesi” dhe 10.4% përbehet nga kredia “për zhvillimin e pasurisë të paluajtshme”. Sipas objektit të kredisë, kredia “për tregti” ka rezultuar me probleme në masën 20.4% nga 19.1% në

30

Jan-1

0

Mar

-10

May

-10

Jul-1

0

Sep-1

0

Nov-10

Jan-1

1

Mar

-11

May

-11

Jul-1

1

Sep-1

1

Nov-11

Jan-1

2

Mar

-12

May

-12

Jul-1

2

Sep-1

2

Nov-120.%

2.%

4.%

6.%

8.%

10.%

12.%

14.%

16.%

18.%

lek usd euro

qershor 2012 dhe 14.1% në dhjetor 2011. Për kredinë për “zhvillim biznesi”, ky tregues është ngjitur në nivelin 37.9% nga 35.8% në qershor dhe 27.2% në fund të vitit të kaluar.

Grafiku3.5: Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë për shkak të kursit të këmbimit.

T3 09

T4 09

T1 10

T2 10

T3 10

T4 10

T1 11

T2 11

T3 11

T4 11

T1 12

T2 12

T3 12

T4 12

0.000

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

kredi per biznesekredi per zhvillimin e pasurive te paluajteshmekredi per zhvillim biznesikredi per tregeti

miln

le

k

Burimi:Banka e ShqipërisëTeprica e kredisë për biznese e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit është tkurrur gjatë gjithë vitit 2012 me 21.4% . Graiku3.6: Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë për shkak të kursit të këmbimit.

T4 10 T1 11 T3 11 T1 12 T2 12 T3 12 T4 120%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

teperica e kredise se pambuluar nga rreziku i kuresit te kembimitteperica e kredise

Burimi:Banka e ShqipërisëCilësia e portofolit për “kredinë e bizneseve të pambuluar nga lëvizjet e kursit të këmbimit”, ka vazhduar të përkeqësohet gjatë gjithë vitit 2012, ku pesha e kredisë me probleme ka arritur në nivelin 27.2% në dhjetor 2012, krahasuar me 25.2% në qershor 2012 dhe 19.4% në dhjetor 2011. Përkeqësimi i cilësisë të këtij portofoli në fund të vitit 2012 ka qenë më i lartë se përkeqësimi i kredisë totale të bizneseve, ku pesha e kredive me probleme ka rezultuar 24.5% dhe se e kredisë në valutë të bizneseve, ku kreditë me probleme kanë arritur në 26.7% . Raporti “kredia e pambuluar nga rreziku i kursit të

31

këmbimit / teprica totale e kredisë”, ra në nivelin 28.4% në dhjetor 2012. Ky raport ishte në nivelin 30.0% në qershor 2012 dhe 37.2% në dhjetor 2011.Përkeqësimi ka qenë më i theksuar për kredinë e bizneseve me qëllim “zhvillimin e pasurisë së paluajtshme”, ku raporti i kredisë me probleme është ngjitur në nivelin 47.1% nga 37.6% në qershor 2011 dhe 33.0% një vit më parë. Në ecurinë e këtyre treguesve, krahas rritjes së stokut të kredive me probleme, ka ndikuar edhe tkurrja e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit krahasuar me një vit më parë.Grafiku3.7:Raporti i kredive me probleme ndaj tepricës së kredis

Burimi:Banka e Shqipërisë

Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të normës së interesit

Në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012, ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë të kredisë për shkak të normës së interesit ka ardhur në rënie. Raporti i kredisë me normë të ndryshueshme interesi ndaj tepricës së kredisë për biznese shënoi një vlerë prej 63% kundrejt 63.8% në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 2012. Sidoqoftë, ndonëse në rënie, kjo normë mbetet mbi vlerën mesatare afatgjate te ketij raporti. Normat e interesit të kredisë së re për bizneset janë paraqitur më të larta për monedhën vendase dhe dollarin amerikan, ndërkohë që janë ulur disi për monedhën euro. Normat e interesit për kredinë e re për bizneset janë rritur me 0.85 pikë përqindje dhe me 0.42 pikë përqindje, përkatësisht për lekun dhe dollarin amerikan, ndërkohë që janë ulur me 0.22 pikë përqindje për euron. Luhatja e këtyre normave ka reflektuar ecurinë e normave bazë të interesit sipas monedhave dhe vendimmarrjen e bankave në përcaktimin e marzheve të tyre.

Grafiku3.8:Norma e interesit për bizneset

32

T3 09 T4 09 T1 10 T2 10 T3 10 T4 10 T1 11 T2 11 T3 11 T4 11 T1 12 T2 12 T3 12 T4 120.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

kredi e pmabuluar nga risku i kursit te kembimit kredi totalekredi ne valute

Jan-1

0

Mar

-10

May

-10

Jul-1

0

Sep-1

0

Nov-10

Jan-1

1

Mar

-11

May

-11

Jul-1

1

Sep-1

1

Nov-11

Jan-1

2

Mar

-12

May

-12

Jul-1

2

Sep-1

2

Nov-120.00%

2.00%

4.00%

6.00%

8.00%

10.00%

12.00%

14.00%

lek euro dollar

Burimi:Banka e Shqipërisë

3.2 Rreziku që vjen nga veprimtaria e aktivitetit kreditues.

Një rritje e shpejtë e kreditimit shpesh ngre shqetësime si nga perspektiva e stabilitetit financiar, edhe atij makroekonomik, teorikisht, rritja e kredisë mund të quhet “e tepruar” nëse:a) rrezikon stabilitetin financiar, nëpërmjet financimit të disa projekteve që mund të mos

plotësojnë kushtet dhe që mund të shndërrohen në kredi të këqija;b) cënon stabilitetin makroekonomik nëpërmjet përkeqësimit të pozicionit të jashtëm

duke çuar në paqëndrueshmëri të borxhit të jashtëm,në përgjithësi, rritja e kredisë konsiderohet si “e tepruar”, nëse ajo është më e lartë sesa nivelet që justifikojnë zhvillimi dhe treguesit makroekonomikë të një vendi.Megjithatë, duhet theksuar që identifikimi i këtij “tejkalimi” bëhet i vështirë dhe madhësia e tij mund të ndryshojë në varësi të metodës së përzgjedhur për të llogaritur nivelin e ekuilibrit, përtej të cilit rritja e kredisë është e tepërt.“këto nivele ekuilibër janë në vetvete shënjestra të lëvizshme, pasi ato ndryshojnë në të njëjtin drejtim me fondamentet që qëndrojnë pas tyre. Viti 2012, mes perceptimit të qeverisë dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar, ka të përbashkët idenë që ky ishte viti më i keq, por në shifrat e rritjes sërish diferencat janë të dukshme.Në viti 2012 ka një rritje 1.5 për qind, Fondi Monetar Ndërkombëtar deklaronte një rritje 0.5 për qind.Në rast se rritja ekonomike për vitin 2012 do të jetë 1.5 për qind, atëherë borxhi publik për vitin e kaluar do të arrijë mbi 61.9% e GDP-së. Me të njëjtën llogaritje, rritet edhe parashikimi për vitin 2013, ku borxhi pritet të arrijë në 63.5% e GDP.Raporti i fundit i këtij institucioni ndërkombëtar për Shqipërinë, i publikuar në 2012, vë theksin në disa nga problemet kyçe të ekonomisë shqiptare, pika këto që janë lakuar aq shumë edhe nga Banka Botërore.Fondi Monetar Ndërkombëtar e ka vënë theksin te rëndësia që qeveria duhet t’i kushtojë uljes së kredive të këqija dhe nga ana tjetër, ka kërkuar që të paguhen faturat ndaj bizneseve që kanë kryer punët publike.“Në veçanti përfaqësuesit e FMN-së inkurajuan autoritetet që të marrin masa konkrete kundër rritjes së kredive të këqija në banka, duke përfshirë këtu edhe pagesën e faturave të papaguara të qeverisë ndaj kompanive,

33

si dhe të përmirësohet ekzekutimi i kolateralit”.Kjo thirrje vjen në kohën kur niveli i kredive të këqija arriti 22.7 për qind në muajin tetor ku fitimet ishin dhe më të larta..

3.2.1 Roli që ka regjistri i kredive në procesin e kreditimit

Kemi dy lloj regjistrash :privat dhe publik.

Përmban:të dhëna të përmbledhura në lidhje me ekspozimin kreditor të çdo kredimarrësi,informacion mbi kolateralet,informacion mbi performancën e kredimarrësve

Redukton asimetrit e informacionit mes huadhenësve dhe huamarrësve. I jep mundësi huadhënësve të vlerësojnë në mënyrë të kujdesëshme rrezikun e çdo

kredimarrësidhe të rrisin cilësin e portofolit të tyre. Minimizon problemin e përzgjedhjes së kredimarrësve të gabuar dhe të ul koston

e kreditimit për një kreditorë të mirë. Rrit aksesein e personave të ndryshëm fizikë dhe juridik në kredimarrje dhe për

rrjedhoj të rrit nivelin e kredive të bankës

Uljen e kostove operacionale,rritjen e përfitueshmëris.

KAPITULLI IV-Vlerësimi kreditor i qeverisjes vendore dhe krahasimi i kreditimit në Shqipëri me Evropën Jug-Lindore4.1 Si mund t'i rrisin qeverisjes vendore shanset për të marrë hua Institucionet financiare që kanë sznim qeverisjet vendore zakonisht bëjnë një analizëtë detajuar ciësore dhe sasiore të një sërë faktorësh financirë,ekonomik,institucional,në mënyrë që të bëjnë vlerësimin për dhënien e kredisë.Kushtet ekonomike në të cilat operon qeverisja vendore kanë një influencë të rëndësishme në vlerësimin që huadhënësi bënë për dhënien e kredisë.Kur vlerësohet performaca e buxhetit të qeverisjes vendore intitucionet financiare analizojnë:

Tendencën e rezulataeve operative Shkalla e fleksibiliteti financiarë,që ato kanë në dispozicion të tyre për të

përshtatur buxhetin në periudhat e çrregullimit financiarë. Duke pasur fleksibilitetin të lartë ajo do të jetë e aftë të përshtasë të ardhurat me

shpenzimet që vijnë nga jashtë,duke mbajtur stabilitetin financiarë.

34

Por duke pasur fleksibilitet financiarë,mund të ketë mungesë të gadishmërisë për të zbatuar masat përshtatëse për të balancuar buxhetin.

Ekzistenca e strategjisë për menaxhimin e borxhit në nivel vendorë ka impakt pozitiv përsa i përket kredidhënies

Ndryshimet politike në qeverisjen vendore mund të përcaktojnë një kthes për strategjinë për zhvillimin lokal,e cila mund të ketë pasoja negative në gadishmërinë në shlyerjen e borxhit.Huamarrja e qeverisjeve vendore garantohet nga të ardhurat e vet qeverisjes vendore.Garancitë janë karakteristikë për fazat e para të zhvillimit.ku njohuria për qeverisjet vendore dhe vullneti për tu dhënë atyre hua është e ulët.

4.1.1 Vlerësimi i kredisë për të indetifikuar ofertën konkurruese

Për të krahasuar oferta e bankave qeveria lokale duhet të mbledh komponentët e kredisë në mënyrë transparente dhe ojektive.Po paraqesë një metodologji të plotë me anë të të cilave një qeverisje vendore mund të përmbledh kriteret e vlerësimit:

Presioni financiarë i kredisë në buxhetin e qeverisjes lokale:periudha e mospagimit,maturimi, programi i ripagimit të borxhit.

Tabela 4.2:Presioni financiare i kredisë

Faktori Piket minimale piket maksimale

Periudha e mospagimit0-banke ne periudhen me te ulet te mospagimit

10-bankat ne periudhen me te larte te mospagimit

Maturimi0-bankat ne peridhen me te ulet te maturimit

10-bankat ne periudhen me te ulet te maturimit

Programi i ripagimit

0-bankat per te cilat programi i ripagimit rezulton ne barren me te larte te borxhit,si nje perqindje e te ardhurave te qeverisjes vendore

10-bankat per te cilat programi i ripagimitrezulton ne barren me te ulet te borxhit,si nje perqindje e te ardhurave te qeverisjes vendore

Nëse norma e interesi është e ndryshueshme,në mënyrë që të jemë në gjendje për të llogaritur një plan shlyerje,qeverit lokale duhet të përcaktojnë një vlerë të vecantë për normat e referencës,të cilat duhen të perdoren nga të gjitha bankat kur bëjnë një ofertë.Banka me kosto të përgjithshme më të lartë duhet të marrë një rezultat 0,ndërsa banka që ofron koston më të ulët në përgjithësi duhet të marrë 10 pikë.Pesha e këtij faktori në rezultatin agregat duhet të jetë më i lartë,40-50%

Rifinancimi dhe pagimi i tarifave në avanc:një rrjet i ngjashëm duhet të përdoret për të vlerësuar shkallën e fleksibilitetit që një bank ofron në lidhje me opsionet e rifinancimit.

35

Tabela 4.3:Rifinancimi dhe pagimi i tarifaveFaktori Piket minimale Piket maksimale

Tarifa e ripagimit ne avanc0-banka me tarifen me te larte te ripagimit

10-bankat me tarifen me te ulet te ripagimit

Tarifa e ristrukturimit0-banka me tarifen me te larte te ristrukturimit

10-bankat me tarifen me te larte te ristrukturimit

Grumbullimi i pikëve llogaritet nga mbledhja e pikëve për secilin faktorë individual të përshkruar në pikat më lartë.Banka me pikët më të larta duhet të fitoj tenderin.Pushteti vendore dëshiron të marrë hua 10 million EUR për një projekt,për ifrastrukturen lokale. Tabela 4.4:Pushteti vendore mori oferta nga tre bankaKriteri RAIFFESEN BANK SHPKK INTESA SAN PAOLO

Norma e interesit 3,50% 2,70% 4%

Tarifat n[ disbursimin e kredise 1% dyshime 1,5% dyshime 0,27% dyshimeTarifat vjetore 0,30% 0,50% 0,20%Maturiteti 12 vjet 15 vjet 20 vjetPeriudha e mospagimit 2 vjet 1 vit 3 vjetTarifa e hershma e shlyerjes 1,50% 2% 0,75%Tarifa e ristrukturimit 1% 1,50% 0,80%

Përsa i përket presionit financiar:banka e tret(ISP) ka periudhën më të lartë të mospagimit,maturitetin më të gjatë dhe maksimumin më të ulët të barrës së borxhit për të gjithë jetëgjatësinë e kredisë.Banka e pare(RB) ka pikët më të ulta.Tabela 4.5:Presioni financiar

Faktori RAIFFESIEN BANK SHKKINTESA SAN PAOLO PESHA

Periudha e mospagimit 5 0 10 5%

Maturimi 0 3,75 10 7%

Programi i ripagimit0 8,2 10 8%

Përsa i përket kostos së përgjithshme efektive,SHKK ka koston më të ulët me një interes të brendshëmtë kthimit 4,4%,e ndjekur nga RB me 4,9% dhe ISP me 5,2%.Tabela 4.6.:Kosto e përgjithshme efektive

Faktori RAIFFESIEN BANK SHKK

INTESA SAN PAOLO PESHA

Kosto e pergjithshme e kthimit 7 10 0 50%

36

Nga pikëpamja e opsioneve të rifinancimit dhe ristrukturimit oferta më e mirë është ajo ISP.

Tabela 4.8:Opsionet e rifinancimit dhe ristrukturimi i ofertës

FAKTORIRAIFFESIEN BANK SHKK

INTESA SAN PAOLO Pesha

Pagese e kryer në kohë 2 0 10 20%Ristrukturim pagese 5,70% 0,00% 10,00% 10%

Pra,duke mare në konsiderat të treja bankat, qeveria lokale do të zgjedh bankën e Intesa San Paolo sepse duke mar në shqyrtim vlerësimin në të treja hapat kemi:

1. Përsa i përket presionit financiar:banka e tret(ISP) ka periudhën më të lartë të mospagimit,maturitetin më të gjatë dhe maksimumin më të ulët të barrës së borxhit për të gjithë jetëgjatësinë e kredisë.

2. Përsa i përket kostos së përgjithshme efektive,SHKK ka koston më të ulët me një interes të brendshëmtë kthimit 4,4%,e ndjekur nga RB me 4,9% dhe ISP me 5,2%.

3. Nga pikëpamja e opsioneve të rifinancimitdhe ristrukturimit oferta më e mirë është ajo ISP.

4.2.Cili instrument borxhi eshtë më i përshtatshëm,bonot apo kreditë?Ka dy lloje kryesore te instrumenteve te borxhit ne dispozicion per financimin e shpenzimeve kapitale komunle:KREDITËNë rastin e kredive ,debitorët merren direkt me huadhënësit(bankat.fondet e pensioneve etj).huamarrësi negocion kushtet e kredisë direkt me huadhënësin.Proçesi i kujdesit të duhur(vlerësimin e rrezikut dhe monitorimit) të huamarrësit kryet nga kreditori.Kredit njihen si një instrument i financimit të borxhit të qeverisjes lokale në të gjithë Evropën Perëndimore,ku ato financojnë investimet komunale.Shlyerja e një kredie varet nga institucioni fiananciar dhe në përgjithësi ka afat maturimi më të shkurtër se bonot.Kostot e fondeve të huazuar nëpërmjatë një kredie afatgjatë janë më tëa larta se bonot.

BONOTPërfaqësojnë një lloj tjetër të ndërmjetësimit financiar.Ato shiten drejpërsedrejti ose nëpërmjet ndërmjetësve financiarë,të investitorëve institucionalose individual.Bonot bazuar në analizat e tyre ,investitorët vendosin se në cilat kushte ata janë të gatshëm për të blerë bono.bonot i kanë fillesat në SHBA dhe vendosën themelet e zhvillimit të kredive komunale.Shyerja e një bonoje është më tërheqëse,kanë maturime më të gjata Kostot e fondeve të huazuara duke lëshuar bono janë zakonishtë më të ulta.Janë më të vështira për ti marr dhe kanë një treg më pak të zhvilluar fiananciar

Shqipëria ka nje fond që quhet Fondi i Zhvillit të Investimit i cili ofron kredi për qeverit vendore në normat e interesit më të ulta në krahasim me bankat tregëtare.Për

37

shembull,interesi mesatar në 2012 për kredi për qeverot lokale nga bankat komerciale është 10%,ndërsa në të njëjtën kohë Fondi i ka ngarkuar vetëm 5%.Fondi gjithashtu kontrollon tregun primar komunal,blen bono të lëshuara nga qeveritë lokale.nuk ka treg dytësor për bonot komunale.Bankat që marrin pjesë në programet e kreditimit performojnë gjithë kujdesin e duhur për huamarrësit potencialë dhe mbajnë rrezikun e të gjithë kredive të portofolit të kredisë.

4.3 Krahasimi i kreditimit të Shqipërisë me Evropën Juglindore

Pas dy viteve rikuperimi të brishtë nga recesioni global, si grup gjashtë vendeve të Evropës Juglindore (EJL6) - Shqipëria, Bosnje dhe Hercegovina (BiH), Kosova, IRJ e Maqedonisë, Mali i Zi, dhe Serbia - janë duke përjetuar një recesion të dyfishtë në vitin 2012. Përkeqësimi i kushteve të jashtme, ndikimi i dimrit të ashpër në aktivitetin ekonomik, dhe një rritje e vazhdueshme e papunësisë në fillim të vitit patën efekt negativ mbi konsumin, investimet dhe eksportet. Rimëkëmbja e kreditimit dhe konsolidimi fiskal janë të kërcënuara. Kreditë me probleme të cilat vetëm disa muaj më parë u mendua se po stabilizoheshin - janë përsëri në rritje.Mjedisi, brenda dhe jashtë rajonit, është bërë shumë më i vështirë për tu menaxhuar, dhe kompensimet e politikave ekonomike të nevojshme për të stabilizuar ekonomitë dhe ringjallur rritjen ekonomike janë më të ashpra.Në Serbi, Shqipëri dhe Mal të Zi, borxhi publik është shumë i lartë. borxhi publik Serb qëndronte në 57.6 përqind, shumë më lart se tavani prej 45 për qind i vendosur nga Ligji për Përgjegjësinë Fiskale. Shqipëria gjithashtu ka shkelur pragun e saj të borxhit publik prej 60 për qind të PBB. Borxhi publik i Malit të Zi është rritur ndjeshëm, mbi 59 për qind të PBB. Borxhi i Bosnje dhe Hercegovinës ishte rreth 40 për qind e PBB në fund të vitit 2011 por duhet ulur në përudhën afatmesme duke mbajtur parasysh paqëndrueshmërinë e vendit. Borxhi publik i Kosovës është tani rreth 9 për qind e PBB, ndonëse përpjekjet për të ndërtuar një treg të brendshëm kreditimi mund ta rrisin atë pak në vitin 2013. Borxhi publik në Maqedoni është i moderuar - rreth 30 për qind e PBB.

Grafiku 4.1 :Borxhi publik dhe garancit publike(% të PBB)

Mal

i Zi

Shqi

përi

Serb

i

Bosn

j-H

Maq

ed

Koso

v

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

garancitëI brendshëmI jashtëmkufiri

38

Burimi:Përllogaritjet e stafit të Bankës BotëroreDinamikat e pafavorshme të borxhit publik kanë rezultuar në ulje të vlerësimit të borxhit sovran të dy vendeve EJL6 që nga muaji Qershor. Në kushtet e dinamikave gjithnjë e më të pafavorshme të borxhit publik, Standard and Poor (S&P) ka ulur vlerësimin e borxhit sovran të Malit të Zi dhe Serbisë (Tabela 5). Këto ulje mund të pengojnë daljen në tregje për financimin e deficitit. Vlerësimet mund të ulen më tej nëse materializohen rreziqet aktuale të qëndrueshmërisë fiskale dhe të borxhit.

Tabela 4.1:Renditjet e kredisë sovrane Dhj.10 Dhj.11 Dhj.12Shqipëri B+ B+ B+Maqedoni BB BB BBMali zi BB BB- BB-Bosnj-herc B+ B BSerbi BB- BB BB

Burimi:Standart&Poor6

Kosova dhe Mali i Zi kanë euron në përdorim të plotë; Bosnje dhe Hercegovina dhe Maqedonia kanë monedhat të lidhura me euron; Serbia ka një rregjim me kurse këmbimi luhatëse të menaxhuara dhe Shqipëria ka një regjim me kurse këmbimi luhatëse.Sistemet bankare në disa vende të EJL janë tepër të ekspozuara ndaj kredive në monedhë të huaj dhe për rrjedhojë mospërputhjeve të monedhave.Grafiku 4.2 :Huat në monedh të huaj (% tot) 2012

MAQEDONI

MALI I ZI

SHQIPERI

KOSOVE

SERBI

BOSNJ-HERCEKOVIN

25

25

63

25

72

64

Huate ne monedhe te huaj (% e totalit)T4 2012

Burimi:Banka QëndroreRritja e shpejtë e kreditimit deri në vitin 2008 u ndërpre me fillimin e krizës; bankat e rajonit panë shterimin e financimeve të huaja dhe në disa raste tërheqje të depozitave. Rritja vjetore e kreditimit të brendshëm ishte mesatarisht 25 për qind.Flukset u motivuan pjesërisht nga likuiditeti i bollshëm globa dhe stabiliteti politik i rajonit, dhe kryesisht nga perspektivate anëtarësimit të mundshëm në BE për vendet e Ballkanit Perëndimor. Me

6 Kosova nuk ka vlerësim të borxhit sovran.

39

shterimin e fondeve nga jashtë, bankat u detyruan të përshtateshin. Bosnje dhe Hercegovina, Mali i Zi, dhe Serbia patën rrjedhje të depozitave.Kreditimi është ende e rëndë, duke reflektuar jo vetëm kërkesë më të ulët, por edhe probleme në rritje lidhur me cilësinë e aktiveve pasi disa banka filluan te tkurrin kreditimin.Grafiku 4.3:Rritja e kreditimit dhe raporti hua –depozitë(2012)

MAQEDONI

MALI I ZI

SHQIPERI

KOSOVE

SERBI

BOSNJ-HERCEKOVIN

92

95

60

79

121

121

Raporti hua-depozite(% 2012)

Burimi:IFSPër më tepër, raportet kredi- depozita të bankave janë mbi 100 për qind në Bosnje dhe Hercegovinë dhe Serbi, duke reflektuar një bazë të vogël depozitash vendase dhe varësi relativisht të lartë nga financime të mëdha . Në të njëjtën kohë, mbizotërimi i kredive në monedhë të huaj mund të evidentojë rreziqe të lidhura me kursin e këmbimit të huamarrësve të pambrojtur, që është një shqetësim i mprehtë në disa vende. Ndërsa ne te dhenat më të fundit reflektojnë se sa mirë sistemi i kreditit,informatat dhe kolaterali dhe ligjet e falimentimit në Shqipëri mbështetin kreditimin dhe huamarrjen sot, të dhënat me kalimin e kohës mund të ndihmojnë për të treguar ku institucionet dhe rregulloret janë forcuar

40

MAQEDONI

MALI I ZI

SHQIPERI

KOSOVE

SERBI

BOSNJ-HERCEKOVIN

-2.2

-3.4

0.8

-0.1

2

0.5

5

21

9

5

7

6

Rritja e kreditimit( % e ndryshimit)

2012 2007

Konkluzionet Kur bëhet fjalë për një rritje të shpejtë të nivelit të kreditimit, është e domosdoshme

që të merren parasysh ndikimet potenciale mbi stabilitetin makroekonomik dhe financiar, meqënëse ekzistonjë lidhje e ngushtë midis tyre.

Rritja e shpejtë e kredisë, një fenomen shumë i përhapur për ekonomitë në tranzicion, është shoqëruar nga stabiliteti makroekonomik, rritja e fuqishme, mjedisi i përshtatshëm ekonomik,ristrukturimi dhe rritja e besimit në sistemin bankar.

Bumet e kredisë ndikojnë në rritjen e lartë të nivelit të investimeve të brendshme, rritje të normave të brendshme të interesit, përkeqësim të llogarisë korrente, ulje të rezervave kombëtare,si dhe në ulje të normës së rritjes së prodhimit potencial.

Parandalimi i rreziqeve që vijnë si rezultat i bumit të kreditimit, arrihet nëpërmjet kombinimit të politikave makroekonomike, politikave rregullatore dhe atyre mbikqyrëse me njëra tjetrën.

Rritja më e madhe e nivelit historik të kreditimit në vendin tonë, u arrit në vitin 2005 ku raporti kredi/GDP arriti 15.7 % por edhe ne vitin 2012 ajo ka pasur një rritje prej 0.11% në krahasim me vitin 2011,por këto vite mund të themi që janë një bum i jashtëzakonshëm për ekonominë shqipëtare...në 2010-40.1%;2011-40%;2012-42.7%.

Investimi kryesisht në projekte afatgjata, si për shembull ndërtimi, si edhe fakti se sektorë të ndryshëm të ekonomisë e kryejnë aktivitetin në monedhë të huaj, ka bërë që gjatë viteve të fundi të vërehet kalimi nga kredia afatshkurtër(33%) në atë afatgjatë(48%) si dhe nga monedha vendase në atë në valutë(në valutë 64.5%,dhe në lek 35.5%).

Rritja e nivelit të kreditimit në Shqipëri, ka ardhur si pasojë e një rritjeje të ofertës dhe të kërkesës. Në kahun e ofertës, institucionet financiare kanë ndjekur politika nxitëse, duke shfrytëzuar hapësirat dhe nevojat për kreditim në ekonominë vendase. Në kahun e kërkesës, rritjae qëndrueshme ekonomike, e prodhimit dhe e të ardhurave u bënë një nxitje e madhe në rritjen ekërkesës për kredi nga ana e individëve dhe firmave.

Faktorët të cilët kanë ndikuar rritjen e kreditimit në Shqipëri janë kryesisht: qëndrueshmëria makroekonomike, prezenca e bankave të huaja në vend, struktura e bilancit të bankave si dhe çmimet të pasurive të patundshme.

Burimi i financimit të kredive në vendin tonë janë kryesisht depozitat e sistemit bankar.

Sidoqoftë, tkurrja e kreditimit 2000-2009 nuk ka ardhur vetëm si pasojë e krizës financiare botërore, e ndërveprimit të kërkesë-ofertës dhe e faktorëve të analizuar më lart, por njëkohësisht edhe për shkak të një pjekurie të arritur në tregun e kredisë. Për këtë arsye, bankat tashmë janë më prudente në dhënien e saj dhe për rrjedhojë norma të larta historike rritjeje por në vitet më pas ka pasur një rritje të favorëshme.

Për të nxitur kredidhënien, ndryshimet rregullative parashikojnë:

41

o heqjen e kërkesave për kapital për rritjen vjetore të stokut të kredisë për

ekonominë, nëse ajo është midis 4%-10%; o rritjen e kërkesave për kapital për shtesën e investimeve të sektorit bankar me

institucionet financiare jorezidente;o uljen e përgjithshme me 5 pikë përqindje të kërkesës rregullative për nivelin e

raportit minimal të likuiditetit në total, për lekun dhe për valutën, në krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit të rrezikut të bankave.

Totali i tepricës së kredisë të sistemit bankar përllogaritet i rritur prej rreth 2%, nivel ky më i ulët se ai i një viti më parë (2011: 15.3%);

Treguesi i cilësisë së portofolit të kredisë në terma bruto u rrit më tej, duke regjistruar vlerën prej 22.5% në dhjetor 2012, nga 18.8% në vitin 2011;

Niveli i mbulimit me provigjione vijon të mbetet i kënaqshëm, duke shfaqur ritëm rritjeje më të lartë se kreditë me probleme. Në fund të vitit 2012, evidentohet një nivel prej 55.4% nga 51.8% që shënonte një vit më parë;

Raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit është mbi nivelin minimal rregullator prej 12%, me një rritje të kënaqshme krahasuar me një vit më parë, duke arritur nivelin prej 16.2% nga 15.6% që rezultonte në fund të vitit 2011;

Rezultati financiar i sistemit bankar shfaqet në nivele të kënaqshme në fund të vitit 2012 me rreth 3.8 miliardë lekë, disa herë më i lartë se ai i vitit 2011 (0.7 miliardë lekë).

Treguesit e përfitueshmërisë RoA dhe RoE përllogariten në vlera pozitive prej 0.33 dhe 3.78% dhe krahasuar me vitin e kaluar shfaqin një përmirësim të dukshëm.

42

REFERENCATReferencat e huaj:

Rinaldi, L and Sanchis-Arellano, A. (2011), Household Debt Sustainability: What Explains Household Non-Performing Loans? An Empirical Analysis, ECB Working Paper No. 570“Credit Risk ” 2012 A. Saunders Williamson, S. (2008), Financial Intermediation, Business Failures and Real Business Cycles.World Bank (2012); World Banks Doing Business Report 2012, Washington D.C. World Bank: Global Economic Prospects – Maintaining Progress amid Turmoil, June 2011.Ivanic, Maros, and Will Martin. 2008 ―Implications of Higher Global Food Prices for Poverty in Low- Income Countries.‖ Policy Research Working Paper No. 4594. Washington, DC: Grupi i Bankës Botërore

http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/eca/al-snapshot- mar-2013.pdf

http://issuu.com/ibde/docs/doing_business_in_abania_-_2012_report Banka Botërore 2010 Lights out? The Outlook for Energy in Eastern Europe and the Former Soviet Union. Washington, DC: Grupi i Bankës BotëroreBanka Botërore 2010 Lights out? The Outlook for Energy in Eastern Europe and the Former Soviet Union. Washington, DC: Grupi i Bankës Botërore

http://www.fiaalbania.com/docs/DoingBusinessInAlbania2012ErnstYoung.pdf http://wwwwds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/

2011/11/22/000356161_20111122011701/Rendered/PDF/652150Albania00Box0361567B00PUBLIC0.pdfWodon, Quentin, Clarence Tsimpo, Prospere Backiny-Yetna, George Joseph, Franck Adobo, and Harold Coulombe. 2008 ―Potential Impact of Higher Food Prices on Poverty: Summary Estimates for a Dozen West and Central African

43

Countries.‖ Policy Research Working Paper No. 4745. Washington, DC: Grupi i Bankës BotëroreDuff & Phelps Credit Rating. (1999).“Vleresim dhe diagnostikim I Kredive per Qeverisjen Vendore:Raundi I,II.Jokay, Károly.(1997).“Vleresimi I Bashkive Huamarrese ne Ekonomite ne Tranzicion”

Literaturë vendase:Raporti Vjetor 2012 I gjashtemujorit te katert , Banka e ShqiperiseBuletini Ekonomik mars 2012 vellimi 10 nr. 1- Banka e ShqiperiseBuletini ekonomik shtator 2010 vellimi 12 nr.3 – Banka e ShqiperiseBanka e Shqipërisë: Sistemi i Pagesave, Shkurt 2012.“Mbi pasurite e paluajtshme dhe huaja hipotekore” –Dorina Kripa“Zhvillimi i sistemit bankar ne Shqiperi” Konferenca e 14-te e BSH 30 tetor 2012.Faqja zyrtare ne internet e Bankes se Shqiperise www.bankofalbania.orgFaqet zyrtare ne internet te Bankave te sistemit bankar.

http://www.ascunion.org.al/al/pdf/Raport_Vjetor_2012.pdf . http://www.slideshare.net/diskovera/kuadri-operacional-i-banks-s-shqipris .

Banka Botërore: Evropa Juglindore Raporti i Zhvillimeve Ekonomike – 15 Nëntor 2012Banka Boterore.(2012).Raporti I Zhvillimit Boteror2008-2012:Ndertimi I Institu- cioneve per Tregun.New York:Universiteti I Oxfordit,Shtypi.Rregullorja “Për administrimin e rrezikut të kredisë” miratuar me vendimin e Këshillit Mbikëqyrës nr. 62, datë 14.09.2011.

http://www.instat.gov.al/al/home.aspx(mbi normat e paunësisë.inflacionit...treguesit makroekonomik2000-2012-T1 2013) Rregullorja “Për raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit”, miratuar me vendimin nr. 58, datë 05.05.1999 dhe ndryshuar me vendimet e Këshillit Mbikëqyrës: nr. 86, datë 07.11.2001; nr. 72, datë 11.09.2002; nr. 30, datë 16.04.2003; nr. 82, datë 08.10.2003; nr. 22, datë 24.03.2004; nr. 46, datë 08.06.2005; nr. 07, datë 31.01.07, nr. 63, datë 29.08.2008,nr. 89, datë 22.12.2010; dhe me vendimin nr. 63, datë 14.09.2011. “Mbi përmbajtjen e informacionit dhe funksionimin e Regjistrit të Kredive në Bankën e Shqipërisë”, miratuar me vendimin e Këshillit Mbikëqyrës, nr. 67, datë 13.10.2012.

http://www.bankofalbania.org/web/ Raporti_Vjetor_i_Mbikeqyrjes_2012_6603_1.php?kc=0,8,6,0,0

file:///D://albania/Kredi%20Dokumentare.htm sistemi_pag_264_1.pdf.Banka e Shqipërisë

http://www.instat.gov.al/media/146064/tab_4.xls

Mbështetur në botime të ndryshme:Economicus, Tregjet financiare, nr. 5

44

Financa Publike, Harvey S. Rosen fq:139-182“Teknika bankare” - Lavdosh Zaho dhe Drini Salko“Paraja dhe Banka” -Sulo HaderiTregjet financiare-Prof.Dr.Lavdosh ZahoTeknika Bankare-Lavdosh Zaho,Shkëlqim Cani(2008) .Një mbështetje prej 15% të punës në dhënien e koncepteve kryesore.

Publikime të ndryshme:

Gazeta Metropol:(http://www.gazetametropol.com/instat-norma-e-papunesise-do-te-zbrese-ne-9-4-deri-ne-2015/)Gazeta Telegraf(http://www.telegrafi.com/ekonomi/rriten-kredit-e-keqija-46-6399.html.)Gazeta Shqip(http://gazeta-shqip.com/lajme/2012/08/11/bankat-rrisin-fitimet-kredite-e-keqija-21-per-qind/)

45