Embed Size (px)
Citation preview
C E N T R U M 12
278
Zineta Asani, PhD 1 Arlinda Kadri Shahinoviq, PhD 2
UDC: 347.235:340.13(497.7)
VEPRIMET JURIDIKE PËR BARTJEN E PALUAJTSHMËRIVE SIPAS LEGJISLACIONIT TË REPUBLIKËS SË MAQEDONISË SË
VERIUT
ПРАВНИТЕ ДЕЈСТВИЈА ЗА ПРЕНОС НА НЕДВИЖНОСТИ СПОРЕД ПРАВНАТА РЕГУЛАТИВА НА РЕПУБЛИКА
СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА
LEGAL ACTION FOR TRANSFER OF REAL ESTATE ACCORDING THE LAW OF THE REPUBLIC OF NORTH
MACEDONIA
ABSTRACT
This research paper focuses on the analysis, legal, historical and
practical treatment of very important civil law institutes: the institute of
property law and legal action as one of the means of transferring immo-
vable property. The importance of these institutes, their relation and
dependence on the transfer of ownership, the effects and impact they
give to each other will be addressed in this paper as a special consi-
deration in the circulation of real estate in a free market economy. .
Particular emphasis will be given to the development of these institutes
in both historical and theoretical terms as they evolve over the years as
well as the treatment of all factors, the basic and indirect elements that
make up and play an important role in these institutes. Since legal
ownership of property, the validity of legal actions, and the registration
1 Ass.Professor, First University FON, Skopje, [email protected] 2 Ass.Professor, First University FON, Skopje, arlinda.kadri-
C E N T R U M 12
279
of title deeds, today constitute the main volume of litigation, the clarify-
cation of law and case law in this field will serve as an effective means
of avoiding all the problems that are observed today in judging issues
of this nature. The process of analyzing and examining the interrela-
tionship of these institutes is done through the analysis of the legislation
of the Republic of North Macedonia.
Keywords: right of ownership, legal action, real estate, form of
legal action, conditions for validity of legal action, will of the parties,
contracts etc.
1. PRONA PRIVATE DHE FILLET HISTORIKE TË SAJ
Instituti i së drejtës së pronësisë, pjesë përbërëse e të cilit është
dhe marrëdhënia juridike e pronësisë si dhe veprimi juridik si një nga
mjetet për transferimin e pasurive të paluajtshme, përbën bazën dhe
themelin e një shteti demokratik si dhe të së drejtës sonë civile.
Vështruar në aspektin historik kësaj të drejte i jepen dy kuptime:
pushteti i pronarit mbi sendin (dominium sipas të drejtës
romake) si dhe
raporti i përkatësisë së pronarit mbi sendin (në të drejtën romake
proprietas)3.
Pra, romakët për pronësinë kishin dy emra: dominium dhe pro-
prietas. Sipas kuptimit të parë shprehej pushteti që titullari kishte mbi
sendin, e sipas të dytit shprehej raporti i përkatësisë mbi sendin i një
personi të caktuar (res mea est). Sipas definicionit të parë, “Është pronari
i sendit dhe askush tjetër ai që ushtron të gjitha të drejtat mbi të”, ndërsa
sipas definicionit të dytë “Pronari është ai të cilit i përket sendi, është
pronari ai që duhet të vërtetojë se sendi është i tij dhe se ai ka të drejtë
të ushtrojë çdo të drejtë mbi të”. Në të dyja kuptimet, pronari nënkupton
pronarin e ligjshëm, që e ka fituar sendin sipas rregullave të detyrueshme
dhe që ka të drejtat e tij absolute mbi sendin për ta përdorur, gëzuar, për
të përfituar frytet dhe të ardhurat e sendit si dhe për ta tjetërsuar atë4.
Rreth këtyre dy pikëpamjeve (të pushtetit dhe të përkatësisë) mund të
përmblidhen përkufizimet që studiues të ndryshëm i japin të drejtës së
pronësisë. Në burimet romake mungon një definicion tekstual
përfundimtar, ndërsa definicione të shumta dhe të ndryshme do të gjejmë
3Puhan I.,. E drejta romake. , përkthyer nga Çaushi B., Prishtinë, 1989, f. 239. 4 Mandro A.,, E drejta romake. Emal, 2007, f. 108.
C E N T R U M 12
280
në kodet moderne, të cilat në më të shumtën e rasteve japin përshkrime
të përmbajtjes së të drejtës së pronësisë se sa përkufizime të saj.
Nga studimi i legjislacionit maqedonas si dhe studimi i legjisla-
cioneve të një sërë vendesh të tjera evropiane si Italia, Gjermania,
Greqia, na rezulton se nuk gjendet një përkufizim unik, i plotë dhe
përfundimtar i së drejtës së pronësisë. Kjo e drejtë, nga njëra anë përbën
një të drejtë absolute, të patjetërsueshme, që e lejon titullarin e saj të
bëjë çdo gjë me pronën që nuk është e ndaluar në mënyrë të shprehur
nga ligji, dhe nga ana tjetër kjo e drejtë mund të jetë objekt i kufizimeve
vetëm në rastet e parashikuara shprehimisht në ligj (p.sh. servitus altius
non tollendi). Vështirësia në përkufizimin e saktë të së drejtës së
pronësisë vjen si rrjedhojë e një game të gjerë tagrash që përfshihen në
këtë të drejtë dhe e një sasie të limituar kufizimesh që mund të vendosen
ndaj titullarit të saj për ta gëzuar dhe disponuar lirisht sendin5. Në këtë
kuptim, e drejta e pronësisë në kuptimin objektiv është një tërësi nor-
mash juridike që rregullojnë marrëdhënien juridike të pronësisë e në
kuptimin subjektiv është e drejta e një subjekti, individi, personi fizik
apo juridik, mbi sendin.
Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, e drejta e pronësisë, si
një nga të drejtat reale më të rëndësishme dhe më themelore të një shteti
demokratik gëzon mbrojtje kushtetuese 6 si dhe mbrojtje ligjore të
veçantë, jo vetëm nga legjislacioni ynë i brendshëm, por dhe nga një
sërë aktesh ndërkombëtare të cilat janë ratifikuar dhe nënshkruar nga
shteti ynë. Kjo e drejtë gëzon mbrojtje nga legjislacioni i çdo vendi
që qeveriset dhe funksionon në bazë të parimit të shtetit të së drej-
tës, sundimit të ligjit, mbrojtjes dhe respektimit të të drejtave dhe
lirive të njeriut. E garantuar në nivelin e të drejtave themelore të
njeriut, ajo jo vetëm që duhet të njihet e të respektohet nga shtetet që
kanë aderuar dhe kanë nënshkruar aktet ndërkombëtare, të cilat kanë
sanksionuar të drejtën e pronës, por nënshkrimi i tyre përbën në të njëj-
tën kohë dhe detyrimin e tyre për të marrë masa efektive për të mun-
dësuar ushtrimin efektiv të kësaj të drejtë si dhe detyrimeve që rrjedhin
prej saj. Këto shtete janë të detyruara që të sigurojnë në të njëjtën kohë,
funksionimin e një pushteti gjyqësor të aftë me qëllim realizimin dhe
5 Galgano F.,. “Hyrje-Pronësia”. E drejta private 1. Tiranë, 2003, f. 132. 6 Në Kushtetutën e RMV, njëri nga vlerat bazike të sistemit kushtetues është mbrojtja
e pronësisë.
C E N T R U M 12
281
garantimin e një mbrojtje efektive të kësaj të drejte nëpërmjet zbatimit
të një procesi të rregullt ligjor7.
Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, e drejta e pronësisë gëzon
mbrojtje të plotë e të gjithanshme dhe kjo e drejtë qëndron në themel të
sistemit ekonomik të vendit tonë. E drejta e pronësisë si institut juridik,
si tërësi e normave që sanksionojnë marrëdhëniet juridike të pronësisë,
përbën një nga institutet më të rëndësishme të së drejtës sonë civile.
Definicionin e të drejtës së pronësisë në legjislacionin maqedonas
e gjejmë në nenin 8 të Ligjit për pronësi dhe të drejta tjera reale8, në të
cilin thuhet shprehimisht se: “Pronësia është e drejta për të gëzuar dhe
disponuar lirisht sendet, brenda kufijve të caktuar me ligj”. Pavarësisht
se në këtë dispozitë jepen në mënyrë të shprehur vetëm dy tagra, ajo e
gëzimit dhe e disponimit, e drejta e pronësisë referuar legjislacionit tonë
është shumë më e gjerë. Referuar LPDTS, pronari ka një numër të
pakufizuar tagrash dhe të drejtash mbi sendin në pronësi të tij; ai ka të
drejtë të sillet me të ashtu si ai dëshiron, por pa cenuar dhe pa u shkak-
tuar dëm subjekteve të tjerë, si dhe duke aplikuar një sjellje në përputhje
me ligjin dhe zakonet e mira të vendit. Në themel të së drejtës tonë të
pronësisë qëndrojnë të drejtat reale mbi sendin (ius in re) të cilat janë:
E drejta për të gëzuar sendet9; E drejta për të disponuar sendin10
dhe E drejta për të poseduar sendin11.
7 Kjo e drejtë është sanksionuar në nenin 1 të protokollit 1, që ka amenduar
Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut, ratifikuar nga vendi ynë. E drejta
e pronës mbrohet edhe nga neni 17 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut,
neni 14 i Kartës Afrikane për të Drejtat e Njeriut dhe Popujve, neni 21 i Konventës
Amerikane për të Drejtat e Njeriut etj. 8 Ligji për pronësi dhe të drejta tjera sendore“ Gazeta zyrtare e RM-së” nr. 18 nga
5.03.2001. 9 Kjo e drejtë lidhet me të drejtën dhe tagrën që ka mbajtësi i titullit të pronësisë mbi
sendin për ta shitur ose jo sendin, për ta dhuruar ose jo atë, për ta disponuar apo jo me
testament. Në këtë të drejtë përfshihet edhe e drejta e pronarit për ta lënë peng sendin
deri në përmbushjen e një detyrimi që ai ka ndaj një subjekti tjetër, apo për ta vendosur
si garanci hipotekore deri në shlyerjen e një kredie në favor të të tretëve etj. 10 Kjo e drejtë lidhet me të drejtën dhe tagrën që ka mbajtësi i titullit të pronësisë mbi
sendin për ta shitur ose jo sendin, për ta dhuruar ose jo atë, për ta disponuar apo jo me
testament. Në këtë të drejtë përfshihet edhe e drejta e pronarit për ta lënë peng sendin
deri në përmbushjen e një detyrimi që ai ka ndaj një subjekti tjetër, apo për ta vendosur
si garanci hipotekore deri në shlyerjen e një kredie në favor të të tretëve etj. 11 Pronësia dhe posedimi janë gjendje juridike të ndryshme nga njëra-tjetra. Ndërsa
pronësia përfaqëson një situatë juridike mbi sendin, posedimi përfaqëson situatën
reale dhe faktike të subjektit mbi sendin. Posedimi është pikërisht sundimi dhe push-
teti efektiv, faktik mbi sendin. Ligjërisht pronari është dhe duhet të jetë dhe posedues
C E N T R U M 12
282
2. MARRËDHËNIA JURIDIKE E PRONËSISË DHE
KARAKTERISTIKAT E SAJ
Pronësia është një marrëdhënie shoqërore, e cila siç e përmendëm
paraprakisht rregullohet nga normat e së drejtës civile. Kjo lloj marrë-
dhënie duke u rregulluar nga normat e së drejtës civile, shndërrohet në
një marrëdhënie juridike civile të pronësisë. 12 Marrëdhënia juridike
civile e pronësisë, ndryshe nga marrëdhëniet e tjera karakterizohet nga
këto elemente.
ka karakter pasuror - objekt i saj janë vetëm sendet që kanë
vlerë ekonomike dhe jo të drejtat me karakter personal;
ka karakter absolut - që d.m.th., askush nuk mund të cenojë
pronarin në ushtrimin e tagrave të tij të cilat përfshihen dhe përbëjnë të
drejtën e pronësisë. Personat e tretë, kanë detyrimin të respektojnë
pronarin në ushtrimin e të drejtës së pronësisë, duke mos kryer veprime
apo mosveprime të paligjshme, të cilat çojnë në cenimin e kësaj të
drejte.
karakteri real- me ç’rast pronari ka pushtet të drejtpërdrejtë
mbi sendin në pronësi të tij. Pronari e realizon ketë të drejtë pa ndihmën
apo mbështetjen e personave të tjerë. Kjo për faktin se ligji i siguron
zotëruesit të titullit të pronësisë pushtet të drejtpërdrejtë mbi sendin pa
qenë nevoja e ndihmës së personave të tretë, të cilët janë të detyruar që
të mos kryejnë veprime, të cilat cenojnë apo kufizojnë të drejtën e
pronësisë së pronarit.
ka karakter të qëndrueshëm, të përhershëm dhe të vazhdue-
shëm - e drejta e pronësisë nuk ka ndërprerje në kohë dhe nuk është e
lidhur me ndonjë afat. Marrëdhënia juridike e pronësisë vazhdon të ek-
zistojë për aq kohë sa ekziston sendi. Marrëdhënia juridike e pronësisë
pushon së ekzistuari vetëm nëse sendi shuhet, asgjësohet apo shkatërro-
het, pasi vetëm në këto raste, marrëdhënies juridike të pronësisë i mun-
gon objekti i saj. Kjo marrëdhënie konsiderohet ekzistente gjatë gjithë
kohës që sendi ekziston, edhe nëse ndryshon titullari i së drejtës së
pronësisë.
faktik mbi sendin. Ai sundon sendin efektivisht dhe faktikisht por mund të ndodhë që
poseduesi i sendit nuk është pronar i tij . Referuar të drejtës sonë civile posedimi është
një e drejtë që mund të ushtrohet dhe nga personi, i cili nuk është pronar i sendit, por
ka të drejtën e posedimit të tij në bazë të një marrëveshje me pronarin, (si marrëveshje
qeraje, uzufrukti, emfiteoze etj., ose posedon sendin në bazë të një akti administrativ). 12 GALGANO. Francesko. E drejta private 1, Pronësia. Tiranë, 2003.
C E N T R U M 12
283
Nga karakteri absolut dhe real i së drejtës së pronësisë, pronarit i
njihet në çdo kohë dhe e drejta e kërkimit të sendit nga çdo posedues
apo mbajtës i paligjshëm, qoftë ky dhe në mirëbesim , një e drejtë kjo e
cila nuk parashkruhet. Në LPDTS parashihet që “Padia për kërkimin të
sendit, parashikuar nga neni 160 i LPDTS, nga natyra e saj është një
padi e paparashkruar”, që nënkupton faktin se, paparashkrueshmëria e
padisë së rivendikimit (Rei vindicatio) buron nga karakteri i përhershëm
dhe i qëndrueshëm i pronësisë, që do të thotë se pronësia mbetet e tillë
edhe kur ndodhet në posedimin e personit të tretë, i cili (ky i fundit) nuk
e ka fituar pronësinë nëpërmjet veprimeve juridike të tjetërsimit apo në
ndonjë mënyrë tjetër të ligjshme.
2.1 Elementet e marrëdhënies juridike të pronësisë
Ashtu si çdo marrëdhënie juridike civile edhe marrëdhënia
juridike e pronësisë ka elementet e saj që në ketë rast janë tre: subjekti,
objekti dhe përmbajtja. Mungesa qoftë dhe e njërit element sjell si
pasoje mosekzistencën e marrëdhënies juridike te pronësisë.
Subjekt i marrëdhënies juridike të pronësisë quhet pronari i
sendit. Është subjekt i së drejtës se pronësisë:
çdo person fizik vendas apo i huaj (ky i fundit në rastet e lejuara
nga ligji), me apo pa shtetësi shqiptare;
çdo person juridik i të drejtës shqiptare apo i të drejtës se huaj,
(kur këtë të fundit e lejon ligji);
si dhe shteti shqiptar.
Referuar sot legjislacionit tonë çdo person fizik dhe juridik i cili
ka zotësinë juridike dhe për të vepruar, ka të drejtë të ketë pronësinë
mbi sendet e luajtshme dhe të paluajtshme, mjafton që sendi të jetë i lirë
në qarkullimin civil13. Personat fizikë dhe juridikë të së drejtës së huaj
janë subjekte të marrëdhënies juridike të pronësisë në RMV-së vetëm
në rastet e parashikuara shprehimisht në ligj. Gjithashtu subjekte të
marrëdhënies juridike të pronësisë janë dhe personat juridikë publikë.
Këto subjekte në ushtrimin e të drejtave të tyre të pronësisë kanë të
njëjtën pozitë me subjektet e tjera.
13 Kadriu O., Hyrje në të drejtën civile, Tetovë, 2008, f.341
C E N T R U M 12
284
Si objekt i marrëdhënies juridike të pronësisë janë sendet. Sendet
përbëjnë në të njëjtën kohë dhe objektin më të rëndësishëm të së drejtës
civile. Sendet janë pjesë materiale e natyrës, por që një pjesë materiale
e natyrës të jetë send në kuptimin juridik të së drejtës civile nevojiten
dy kushte: kushti fizik dhe kushti shoqëror.
a) kushti fizik qëndron në atë që pikërisht ajo pjesë e natyrës që
konsiderohet si send të jetë faktikisht apo në mënyrë vizuale në push-
tetin fizik të njeriut. Për këtë arsye hapësira e lirë ajrore, ujërat në oqe-
ane, planetet, meteorët nuk janë sende; ndërsa oksigjeni i ambalazhuar
për përdorim teknik është send, pasi ai gjendet në pushtetin fizik te
njeriut.
b) kushti shoqëror do të thotë se pjesa e natyrës që konsiderohet
si send në kuptimin juridik duhet të jetë njëkohësisht mall nga
pikëpamja ekonomike, pra të ketë një vlerë/vlerësim ekonomik.
Në të drejtën e pronësisë, sendet janë ato mallra që kanë vlerë
ekonomike dhe që mund të shkëmbehen dhe të dalin në qarkullimin
ekonomik. Nuk futen në kategorinë e sendeve vlerat personale si nderi,
shëndeti, dija, liria personale, integriteti fizik, shpirtëror dhe moral, sek-
reti personal, liria e vetëdijes etj., të cilat përfshihen në të drejtat dhe liritë
e njeriut. Gjithashtu nuk përbëjnë send produktet e krijimtarisë njerëzore
si realizimet shkencore apo artistike në prodhimtarinë materiale.
E drejta civile rregullon vetëm ato marrëdhënie juridike civile, të
cilat kanë si objekt sendet (të mirat materiale) në kuptimin juridik;
sendet që sjellin përfitime ekonomike dhe që janë të lira në qarkullimin
civil dhe ekonomik. Ndarja e sendeve në të luajtshme dhe të paluaj-
tshme ka një rëndësi të madhe jo vetëm për institutin dhe marrëdhënien
juridike të pronësisë por edhe për institutin e regjistrimit të pasurive të
luajtshme dhe të paluajtshme si dhe për veprimtarinë e zyrave përkatëse
që merren me regjistrimin e këtyre sendeve14.
14 Sendet e paluajtshme regjistrohen në regjistrat publikë të pasurive të paluajtshme;
vetëm disa sende të luajtshme, regjistrohen në regjistrat publikë dhe vetëm kur kjo
kërkohet shprehimisht nga ligji, p.sh. anijet regjistrohen në regjistrin e autoritetit të
portit, automjetet regjistrohen në organin kompetent për transportin rrugor, etj. Në
regjistrin e pasurive të paluajtshme regjistrohen edhe: kontratat për kalimin e prone-
sisë së sendeve të paluajtshme dhe aktet për pjesëtimin vullnetar të tyre; kontratat me
të cilat krijohen, njihen, ndryshohen ose pushojnë të drejta pronësie mbi sendet e
paluajtshme, të drejta uzufrukti, përdorimin e bujtjeve, emfiteoze e servituti e të drejta
të tjera reale; aktet me të cilat hiqet dorë nga të drejtat pasurore të mësipërme; ven-
dimet e gjykatave me të cilat njihet cilësia e trashëgimtarit dhe fitohet pasuria e
trashëguar; aktet me të cilat krijohet një shoqëri ose një subjekt tjetër i së drejtës që
C E N T R U M 12
285
Mungesa e regjistrimit të sendit të paluajtshëm në regjistrin
publik përbën pengesë në qarkullimin civil të tij. Pasuritë e paluajtshme
dhe të drejtat reale mbi ato që janë fituar ose njohur sipas dispozitave të
LPDTS, nuk mund të tjetërsohen dhe kur është rasti, të ngarkohen me
barrë, në rast se nuk është bërë regjistrimi i tyre në regjistrat e pasurive
të paluajtshme.
Regjistrimi paraqet mjet të nevojshëm për t’i dhënë publicitetin
kontratës, për të bërë të njohur ekzistencën e saj dhe të pronarit nga të
tretët. Regjistrimi ka funksionin e publikimit deklarativ. Kontrata si
veprim juridik i dyanshëm në rast se plotëson kushtet për vlefshmërinë
e saj edhe në rast se nuk regjistrohet në regjistrin e pasurive të paluajt-
shme është plotësisht e vlefshme mes palëve që e kanë realizuar atë.
Është kontrata ajo që transferon mes palëve pronësinë e sendit të paluaj-
tshëm, krijon të drejta reale mbi sendin dhe legjitimon pronarin të
kërkojë dhe mbrojë këto të drejta. Regjimi i regjistrimit realizohet
nëpërmjet mbajtjes së regjistrit publik dhe ka si objekt regjistrimin e
akteve që krijojnë, ndryshojnë ose përfundojnë të drejta reale mbi
pasuritë e paluajtshme dhe pasuritë e luajtshme të regjistruara.
Së fundi mund të konkludojmë se, regjistrimi i veprimit juridik
(kontratës) në regjistrat e pasurive të paluajtshme është shumë i rëndë-
sishëm për të tretët, pasi vetëm pas regjistrimit, kontrata bëhet e njohur
prej tyre dhe mund të kundërshtohet. Mosregjistrimi i veprimit juridik
(kontratës) për një pasuri të paluajtshme në regjistrat e pasurive të
paluajtshme nuk cenon vlefshmërinë e kontratës, por nuk i jep mundë-
sinë blerësit që ta tjetërsojë atë tek të tretët dhe ndërkohë, mund të sjellë
pasoja dhe rrezik për blerësin për faktin së shitësi në keqbesim mund të
tjetërsojë përsëri sendin. Mund të blihet një pasuri e paluajtshme me
siguri, vetëm në rast se nga regjistrat e pasurive të paluajtshme rezulton
duke u nisur nga shitësi dhe përpara tij një seri e vazhdueshme
regjistrimesh.
ka në pronësi pasuri të paluajtshme ose gëzon të drejta të tjera reale mbi to; vendimet
e gjykatave ose organeve kompetente shtetërore që përkatësisht përmbajnë fitimin ose
njohjen e pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme, pjesëtimin e pasurive të paluajtshme
ose që deklarojnë të pavlefshme veprimet juridike për kalimin e pronësisë së regjis-
truar më parë rregullisht, si dhe aktet e përmbarimit gjyqësor për sekuestrimin e pasu-
risë së paluajtshme ose shitjen në ankand të tyre.
C E N T R U M 12
286
3. VEPRIMI JURIDIK SI MËNYRË E FITIMIT TË
PRONËSISË
Instituti “veprimi juridik” nënkupton “shfaqjen e ligjshme të
vullnetit të personit fizik ose juridik që synon të krijojë, të ndryshojë
ose të shuajë të drejta dhe detyrime civile”. Veprimet juridike nuk janë
gjë tjetër veçse shfaqje e vullnetit për arritjen e qëllimeve të caktuara,
pasojat juridike të të cilave konsistojnë në krijimin, ndryshimin ose
shuarjen e situatave juridike, me anë të të cilave realizohet në të drejtën
private autonomia e subjekteve. Subjekti, qoftë ky person fizik apo
juridik ka pushtetin të rregullojë interesat e veta dhe më pas t’i
nënshtrohet pasojave të veprimit juridik që ai vetë i kryen.
3.1 Elementet e veprimit juridik
Në strukturën e veprimit juridik gjejmë elementet thelbësore që janë
të domosdoshëm për ekzistencën e tij. Elementet e tilla janë të domosdosh-
me pasi mungesa e njërit prej tyre shkakton pavlefshmërinë dhe mos
sjelljen e pasojave juridike. Në këta elemente përfshihen: subjektet, shfaqja
e vullnetit, forma e shfaqjes së vullnetit, si dhe objekti dhe shkaku ligjor.
Në përmbajtjen e veprimit juridik përkrah elementëve të domos-
doshëm mund të ekzistojnë dhe elemente të tjerë që janë modifikime të
vendosura nga palët në formën e klauzolave pa prekur tipin e veçantë
të veprimit juridik dhe që kufizojnë në një farë mënyre përmbajtjen
normale të aktit. Ato janë: kushti, afati, të drejtat dhe detyrimet e palëve,
penalitetet, barra etj. Këto elemente mund të ekzistojnë ose jo në
veprimin juridik, por pasi të jenë futur në të, do të kenë rëndësinë dhe
do të trajtohen sikur të ishin elementë thelbësorë. E rëndësishme është
që veprimet e njerëzve të vlerësohen sipas kritereve të përgjegjësisë, ku
secili nga subjektet e veprimit juridik mbetet i lidhur me pasojat e
parashikuara nga vetë përmbajtja e veprimit, gjithmonë në rast se kjo
përmbajtje do të jetë frut i një vullneti të ndërgjegjshëm. Një formë e
veçantë kërkohet nga ligji si element thelbësor i veprimit juridik, në të
kundërt mosrespektimi i formës së kërkuar pas sjell pavlefshmëri. P.sh.
shitblerja e një pasurie të paluajtshme, kërkon që akti i shkruar të
miratohet përpara noterit. Pra, “Veprimi juridik për kalimin e pronësisë
së sendeve të paluajtshme dhe të të drejtave reale mbi to, duhet të bëhet
me akt noterial dhe të regjistrohet, përndryshe nuk është i vlefshëm.
Është i pavlefshëm veprimi juridik që nuk është bërë në formën e
kërkuar shprehimisht nga ligji. Në rastet e tjera veprimi juridik është i
vlefshëm, por nuk mund të provohet me dëshmitarë”.
C E N T R U M 12
287
Objekti i veprimit juridik - është sendi ose një marrëdhënie (titull,
e drejtë), për të cilin ekziston një interes i mbrojtur ligjërisht. Objekti
në fjalë duhet të jetë i përcaktuar dhe i ligjshëm. Objekti i veprimit juri-
dik mund të jetë dhe një send apo e drejtë e ardhshme, (p.sh. shitja e një
sendi të ardhshëm, apo vendosja e hipotekës mbi një send të ardhshëm).
Që një veprim juridik të jetë i vlefshëm duhet që të plotësohen
këto kushte: zotësia e veprimit të palëve; vullneti i brendshëm i palëve
të përputhet me shfaqjen e tij të jashtme; veprimi juridik duhet të reali-
zohet në formën e paraparë me ligj. Momenti i realizimit të veprimit
juridik është momenti i lidhjes së kontratës si veprim juridik për bartjen
e të drejtës së pronësisë, me ç’rast me realizimin apo nënshkrimin e
veprimit juridik ai bëhet i vlefshëm dhe blerësi ose përfituesi i pasurisë
së paluajtshme bëhet menjëherë pronar i kësaj pasurie.
3.2 Klasifikimi i veprimeve juridike
Veprimet juridike në qarkullimin privat-juridik paraqiten në lloje të
ndryshme. Ato dallohen nga veçoritë e tyre. Megjithatë, në një grup
veprimesh juridike ka edhe veçori që janë të përbashkëta. Këto veçori të
përbashkëta mund të lidhen me numrin e palëve që marrin pjesë në to, me
përmbajtje e veprimeve juridike, mungesës së formës ose të shkakut,
pasojave të tjera, etj. Duke pasur parasysh këto veçori të përbashkëta,
veprimet juridike ndahen në disa lloje si:
veprime juridike të njëanshme; veprimet juridike të dyanshme;
veprimet juridike midis të gjallëve (inter vivos); veprimet juridike
për shkak vdekje (mortis causa) etj.
4. FITIMI I PRONËSISË SIPAS VEPRIMEVE JURIDIKO-
LIGJORE
E drejta e pronësisë si e drejtë reale mbi sendin është e transfe-
rueshme, përveç kur ndalohet shprehimisht me ligj. Faktet juridike që
çojnë në lindjen e së drejtës së pronësisë janë mënyra të fitimit të
pronësisë. Mënyrat e fitimit të pronësisë në bazë të LPDTS i RMV-së,
ndahen në dy grupe:
Fitimi origjinar i pronësisë15;
Fitimi derivativ i pronësisë16;
15 Neni 112, LPDTS i RM-së 16 Neni 112, LPDTS i RM-së
C E N T R U M 12
288
4.1 Fitimi origjinar i pronësisë
Fitim i pronësisë me titull origjinar ka të bëjë me faktin se e drejta
e pronësisë që fitohet mbi sendin, është e pavarur nga e drejta e një
pronari të mëparshëm. Në këto raste pronësia e sendit fitohet e lirë nga
çdo detyrim që mund të rëndonte pronarin e mëparshëm. Kemi fitim
pronësie me titull origjinar, edhe kur pronari i mëparshëm e ka braktisur
sendin apo kur sendin e ka një pronar i mëparshëm, por e drejta e tij
është e destinuar të humbas kundrejt atij që e fiton sendin me titull
origjinar. Mënyra të tilla të këtij lloji të fitimit të pronësisë janë: pushti-
mi dhe gjetja e sendit; shtimi; bashkimi; përzierja e përpunimi; para-
shkrimi fitues; fitimi me mirëbesim i sendeve të luajtshme; fitimi i
pronësisë me shpronësim.
4.2 Fitimi derivativ i pronësisë
Kur e drejta e pronësisë fitohet mbi sendin që i përkiste një pro-
nari të mëparshëm, kemi të bëjmë me fitimin derivativ të pronësisë17.
Thelbi i kësaj mënyre fitimi pronësie qëndron në faktin se pronari i ri e
fiton të drejtën e pronësisë mbi sendin, vetëm në rast se pronari i mëpar-
shëm ka pasur të drejtën e pronësisë, mbi këtë send.
Mënyra të fitimit të pronësisë derivative apo me titull të
prejardhur janë:
Veprimet juridike të kalimit të pronësisë, (kontratë shitjeje,
kontratë dhurimi, kontratë për heqje dorë nga e drejta e pronësisë në
favor të një subjekti).
Trashëgimia ligjore dhe testamentare.
Sipas legjislacionit tonë momenti i fitimit të së drejtës së prone-
sisë për blerësin është në të njëjtën kohe humbje e të drejtës së pronësisë
për shitësin. Thelbi i fitimit të së drejtës së pronësisë me titull të prejar-
dhur qëndron në faktin që pronari i ri e fiton të drejtën e pronësisë mbi
sendin vetëm në qoftë se tjetërsuesi është pronar i tij. Vlen parimi antik
sipas të cilit asnjëri nuk mund t’u transferojë të tjerëve më shumë të
drejta sa ka ai vetë.
Mënyra të tjera të fitimit të pronësisë janë edhe fitimi i pronësisë mbi
frytet e sendit, që mund të fitohen nga pronari (titull i prejardhur), ose nga
poseduesi jopronar (titull origjinal); p.sh. me akt administrativ fitohet
pronësia në rastet e sekuestrimeve për kundërvajtje administrative, si
17 Aliu A., E drejta Sendore, Prishtinë, 2014, f. 221
C E N T R U M 12
289
policia e pyjeve, etj.; me vendim gjyqësor, fitohet pronësia nga shteti mbi
sendet që sekuestrohen si rezultat i kryerjes se veprave penale etj.
5. KONTRATA E SHITBLERJES SI VEPRIM JURIDIK
PËR BARTJEN E PRONËSISË
Veprimet që kryhen ndërmjet personave fizike të gjallë apo ndër-
mjet personave fizikë dhe juridikë, janë kryesisht veprime juridike të
dyanshme dhe quhen veprime juridike inter vivos. Kontrata është një
veprim juridik i dyanshëm, d.m.th. është shprehja e vullnetit të dy apo
më shumë palëve për të krijuar, rregulluar ose shuar marrëdhëniet
juridike pasurore. Që kontrata e shitblerjes të jetë e vlefshme duhet të
përmbushen kushtet si vijon: pëlqimi i palëve; shkaku i ligjshëm në të
cilin mbështetet detyrimi; objekti që formon lëndën e kontratës dhe
forma e saj e kërkuar me ligj.
Kontrata e shitblerjes si veprim juridik për kalimin e pronësisë së
sendeve të paluajtshme dhe të të drejtave reale mbi to, duhet të bëhet
me akt noterial dhe të regjistrohet, përndryshe kjo kontratë nuk është e
vlefshme.
Kontrata konsiderohet e lidhur në momentin kur personi që ka
bërë propozimin vjen në dijeni të pranimit nga pala tjetër të propozimit
të bërë prej tij. Propozimi është deklarata që përmban në vetvete të
gjithë elementet thelbësore të kontratës, e cila bëhet me qëllimin për të
marrë përsipër një detyrim nga palët. Nga pikëpamja subjektive shiko-
het deklarimi i vullnetit të palës. Nga pikëpamja objektive propozimi
duhet të jetë i plotë dhe të përmbajë të gjithë elementet thelbësore. Nga
pikëpamja formale, propozimi duhet të ketë formën që ligji parashikon
për kontratën që do të lidhet. Pra, kontrata paraqet një veprim juridik
me anë të së cilës një ose disa palë krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë një
marrëdhënie juridike. Që kontrata e tjetërsimit të pasurive të paluajtsh-
me dhe konkretisht, kontrata e shitblerjes si veprim juridik të jetë e vlef-
shme është e domosdoshme që të plotësohen të gjitha kushtet e parashi-
kuara me ligj si: pëlqimi i palëve, shkaku i ligjshëm, objekti i kontratës
të jetë i përcaktuar dhe i ligjshëm, forma e kërkuar ligjore.
Pasoja më e rëndësishme juridike e kontratës së shitjes është kali-
mi i së drejtës së pronësisë nga shitësi tek blerësi. Ky moment ka
rëndësi të madhe sepse që nga ky moment shitësi pushon së qeni pronar
i sendit ndërsa blerësi bëhet pronar i ri i tij duke i lindur e drejta ta
kërkojë sendin nga kushdo qoftë. Veç kësaj, rreziku i humbjes apo
C E N T R U M 12
290
dëmtimit rastësisht të sendit pa fajin e ndonjërës nga palët që nga ky
moment rëndon mbi blerësin. Blerësi i fundit nuk ka më të drejtë të
kërkojë nga shitësi dorëzimin e një sendi tjetër të të njëjtit lloj dhe
njëkohësisht detyrohet t’i paguajë çmimin shitësit nëse nuk ia ka paguar
atë më parë. Thelbi i fitimit të së drejtës së pronësisë me titull të
prejardhur qëndron pikërisht në faktin që pronari i ri e fiton të drejtën e
pronësisë mbi sendin vetëm në qoftë se tjetërsuesi është pronar i tij.
Në aspektin praktik rëndësi të veçantë paraqet fakti se: cili do të
konsiderohet momenti i kalimit të së drejtës së pronësisë mbi sendin, cili
do të konsiderohet titulli i pronësisë si dhe kur fiton të drejtën blerësi që
të realizojë të drejtat e tij mbi sendin? Legjislacioni maqedonas pranon
sistemin e lidhjes së kontratës si rregull të përgjithshëm dhe regjistrimi i
palujtshmërisë në Zyrat për regjistrim të këtyre palujtshmërive. Mënyra
e përpilimit të aktit noterial të tjetërsimit të pasurisë së paluajtshme është
parashikuar shprehimisht dhe në ligjin “Për noterinë”, sipas të cilit: “Akti
noterial për tjetërsimin ose njohjen e pronesisë mbi sende të paluajtshme,
ose të një të drejte reale mbi to, kryhet nga noteri, pasi të ketë verifikuar
pronësinë e palës mbi sendin e paluajtshëm. Për këtë qëllim ajo i paraqet
noterit dokumentet e pronësisë të lëshuara nga organi kompetent dhe kur
sendi nuk figuron i regjistruar, një vendim gjyqësor për vërtetim prone-
sie. Noteri duhet të shënojë në akt verifikimin e bërë”. Pra, vlen të kon-
kludohet se: “Pronësia mbi një pasuri të paluajtshme kalon në çastin e
lidhjes së kontratës së tjetërsimit të kësaj pasurie. Blerësi ose përfituesi i
kësaj pasurie bëhet pronar i ligjshëm i saj që në momentin e nënshkrimit
të kontratës duke fituar dhe të gjitha të drejtat dhe detyrimet që lidhen
me të qenit pronar mbi këtë pasuri”.
6. KONTRATA E DHURIMIT DHE TESTAMENTI SI
VEPRIME JURIDIKE PËR BARTJEN E
PALUAJTSHMËRIVE
Dhurimi është një veprim juridik, një shfaqje e lirë vullneti me
anë të së cilit një person heq dorë pa kundërshpërblim nga një e drejtë
e tij pasurore, në favor të një personi tjetër. Dhurimi haset më së shumti
në marrëdhëniet mes subjekteve të së drejtës, ka ngjashmëri me akte të
tjera të cilat kanë, po ashtu sikurse dhurimi, kanë elemente të libera-
litetit apo vullnetit të lirë.
Kontrata e dhurimit është e një forme të veçantë për shkak të
afërsisë që ajo ka me veprimet e njëanshme mortis causa (testamentin),
C E N T R U M 12
291
duke u vendosur kështu në një pozicion të ndërmjetëm midis veprimeve
juridike të dyanshme dhe veprimeve juridike të njëanshme, por duke u
dalluar dhe shmangur edhe nga kontratat e tjera për faktin se në të nuk
gjejnë zbatim dispozitat mbi negocimin e palëve në fazën paraprake për
të lidhur kontratën, kjo edhe për vetë natyrën e dhurimit dhe që kufizohet
vetëm në një pranim ose refuzim të propozimit të bërë dhe kjo rreptësisht
sipas formave të kërkuara në ligj. Nëse qoftë edhe për një moment do të
pranonim të kundërtën, pra negocimin në fazën paraprake të lidhjes së
kontratës së dhurimit, do të dilnim tej nocionit të dhurimit si “dhënie e
diçkaje vetëm prej vetes në favor të një personi tjetër”, ku është dhuruesi
i vetmi person që me vullnetin e lirë kontraktor përcakton se nga cilat të
drejta është në gjendje dhe i gatshëm të heqë dorë për ta kaluar ato një
personi tjetër, përfituesit. Çdo tejkalim apo thyerje e këtij koncepti dhe
hapja e shtegut për negocim paraprak mes palëve në fazën përpara
nënshkrimit të kontratës, do të linte hapësira të mjaftueshme për veprime
fiktive apo transaksione të tjera civile, të mbuluara me anën e dhurimit.
Kontrata e dhurimit është e një forme të veçantë për shkak të afërsisë që
ajo ka me veprimet e njëanshme mortis causa (testamentin), duke u
vendosur kështu në një pozicion të ndërmjetëm midis veprimeve juridike
të dyanshme dhe veprimeve juridike të njëanshme, por duke u dalluar
dhe shmangur edhe nga kontratat e tjera për faktin se në të nuk gjejnë
zbatim dispozitat mbi negocimin e palëve në fazën paraprake për të
lidhur kontratën, kjo edhe për vetë natyrën e dhurimit dhe që kufizohet
vetëm në një pranim ose refuzim të propozimit të bërë dhe kjo rreptësisht
sipas formave të kërkuara në ligj. Kjo është një veçanti që e dallon
kontratën e dhurimit nga kontratat e tjera, pasi fakti se dhuruesi, bashkë
me propozimin për dhurim, mund të ketë dorëzuar edhe sendin te
përfituesi, nuk përbën shkak që juridikisht kontrata të cilësohet e lidhur.
Veprime juridike për shkak të vdekjes janë veprimet kur vdekja
është kushti i domosdoshëm për efikasitetin e veprimit dhe se pa ekzis-
tencën e të cilit veprimi juridik nuk mund të sjellë pasoja të synuara në
momentin e kryerjes të tij. Testamenti është rasti tipik dhe i vetëm i
veprimeve juridike mortis causa. Testamenti është një veprim juridik i
njëanshëm që realizohet nga një person i gjallë me qëllimin e vetëm që
pas vdekjes së tij, ky akt të sjellë pasoja tek një kategori e caktuar
personash të cilët do të quhen trashëgimtarë.
Ashtu siç tek kontrata e dhurimit edhe të testamentit si veprim
juridik kemi kalim të pasurisë, të pronësisë. Me anë të testamentit, në
mënyrë të caktuar trashëgimlënësi bën ndarjen e pasurisë së vet, duke
C E N T R U M 12
292
mos e cenuar pjesën e domosdoshme të trashëgimtarëve, kurse te dhuri-
mi dhuruesi ia fal pronësinë ose një të drejtë pasurore tjetër përfituesit.
Pranimi i përfituesit është i nevojshëm. Në rastin e testamentit ky pël-
qim shprehet me mosrefuzim brenda afateve ligjore ku “Heqja dorë
duhet të bëhet me deklaratë të shkruar regjistrohet në gjykatën e rrethit
të vendit ku është çelur trashëgimia” dhe “Heqja dorë mund të bëhet
nga trashëgimtari brenda tre muajve nga çelja e trashëgimisë”. Testa-
menti mund të anulohet në qoftë se cenon pjesën e domosdoshme të
trashëgimtarëve, ndërsa dhurimi mund të revokohet në raste të caktuara,
me kusht që të jenë plotësuar rrethanat e caktuara.
Si në marrëdhënien që lind për shkak të dhurimit dhe në atë që
lind nga trashëgimia, kemi kalimin e pasurisë nga titullari i së drejtës te
përfituesi (që mund të jetë sipas rastit përfituesi i dhurimit ose trashë-
gimtari), dhe në të dy rastet kalojnë ato të drejta pasurore që i përkasin
beneficiarit, pra janë në pronësi të tij, me dallimin këtu se ky moment
te dhurimi llogaritet nga momenti i lidhjes së kontratës që përbën edhe
momentin e shprehjes së vullnetit të përbashkët të palëve, ndërsa te
trashëgimia nga momenti i çeljes së trashëgimisë që është një moment
i ndryshëm nga ai i shprehjes së vullnetit të testatorit. Një ndryshim që
duhet vënë re qëndron edhe tek koncepti i pasurisë, i cili ndryshon tek
të dyja veprimet juridike p.sh. te trashëgimia, me të drejtë pasurore do
të kuptojmë jo vetëm sendet, por edhe tërësinë e të drejtave dhe detyri-
meve pasurore të trashëgimlënësit, ndërsa te dhurimi, me të drejtë
pasurore do të kuptojmë sendet dhe të drejtat reale të dhuruesit. Në këtë
mënyrë do të vërejmë, se shohim se nocioni i pasurisë te trashëgimia
është një koncept shumë i gjerë në raport me atë të kontratës së dhuri-
mit, duke qenë se në të përfshihen të drejtat pasurore që mund të jenë
reale ose detyrimi, ndërkohë te dhurimi kemi vetëm të drejtat reale.
Testamenti, si vullnet i shprehur nga testatori është një veprim
juridik i njëanshëm, ku për vlefshmërinë e tij ka rëndësi shprehja e
vullnetit vetëm të testatorit, mjafton ky të jetë shprehur sipas formës të
kërkuar nga ligji dhe ku pëlqimi i trashëgimtarit ka lidhje vetëm me këtë
të fundit nëse do të pranojë ose jo pasojat e testamentit, duke zgjidhur
me efekt prapaveprues një marrëdhënie automatikisht të lindur. Pranimi
ose mospranimi nga ana e trashëgimtarit nuk cenon vlefshmërinë ligjore
të testamentit, ndërkohë që te dhurimi, si veprim juridik i dyanshëm që
është, pëlqimi i përfituesit të dhurimit është esencial për lidhjen e
kontratës. Mungesa e këtij pëlqimi nga ana e përfituesit e lë pa pasoja
juridike vullnetin e dhuruesit.
C E N T R U M 12
293
7. REGJISTRIMI I VEPRIMEVE JURIDIKE/TITUJVE
TË PRONËSISË
Për të realizuar regjistrimin e pasurisë se paluajtshme pranë
Agjencisë për regjistrim të paluajtshmërive 18 , subjekti i interesuar,
duhet të disponojë aktet e fitimit të pronësisë të cilat janë:
kontratat për kalimin e pronësisë së sendeve të paluajtshme;
kontratat me të cilat krijohen, njihen, ndryshohen ose pushojnë
të drejta pronësie mbi sendet e paluajtshme, të drejta uzufrukti,
emfiteoze e servituti e të drejta të tjera reale;
aktet me të cilat hiqet dorë nga të drejta pasurore të mësipërme;
vendimet e gjykatave me të cilat njihet cilësia e trashëgimtarit
dhe fitohet pasuria e trashëguar;
aktet me të cilat krijohet një shoqëri ose një subjekt tjetër i së
drejtës që ka në pronësi pasuri të paluajtshme ose gëzon të drejta të tjera
reale mbi to;
vendimet e gjykatave ose organeve kompetente shtetërore që
përkatësisht përmbajnë fitimin
ose njohjen e pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme, pjesëtimin e
pasurive të paluajtshme ose që deklarojnë të pavlefshme veprimet
juridike për kalimin e pronësisë së regjistruar më parë rregullisht, si dhe
aktet e përmbarimit gjyqësor për sekuestrimin e pasurisë së paluajtshme
ose shitjen në ankand të tyre. Gjithashtu, vlen të potencohet që , veprimi
juridik për kalimin e pronësisë së sendeve të paluajtshme duhet të bëhet
me akt noterial dhe të regjistrohet përndryshe është i pavlefshëm.
CONCLUSION
Property right is a category of property law which is recognized
as one of the oldest civil law istitutes. As a legal category, this right is
closely related to property legal relations and legal action as a way of
transfering this right from one entity to another, having as its criterion
the existence af a legal basis or title. The transfer of immovable property
in Republic of North Macedonia is regulated by the Law on Cadastre,
which regulates all the criteria reguired for the transfer and registation
of such immovable property, which on the same time imply the legal
actions of the legal entites related to the legal property.
18 Neni 148 i LPDTS
C E N T R U M 12
294
The transfer ownership between legal titles as weel as the
registraton of ownership between these titles as a legal action is a must
for any developed democratic and European country as the importance
and benefits of these legal action are indisputable.The importance of
lies in the fact that among these legal actions comes the benefit to the
individual, creating legal certainty and guarantees for third parties who
have a legitimate interest in real astate.
This also implies regular up-to-date and reliable information of
ewnership titles for various administrative purposes, for the company
which cannot continuously sufer the problems of uncertainty regarding
ownership and titles.
Registration of title deeds as a legal action is a must for the fact
that it can provide an integratedregistration system for all real astate
which can be used uniformly. Using a form and procedure leaves no
room for confusion and confidence in the system. Above all affers a
promise of a peaceful and peaceful approach to the use of resources by
seeking the cooperation at all institutions and individuals who have on
interest in property titles. The registration of legal securities( sale,
purchase, donation,will) guarantees the resolution of disputes between
multiple buyers who may be for the same material good and for the
same thing, to stimulate the borrowing process etc.
The use of the system of publication of legal actions is particular
important and it belongs to all jurisdictions and security outcomes in
the various sectors affected by publicity, the law is intended to make
know to third parties, except those who have committed legal acts and
are the creators of title, legal situations, facts and iformation on real
estate and legal actions performed to ensure legal certainty.
Publicity may affect both the entitie that have created the title of
ownership and the goods created by this title, between entities we can
talk about both natural goods and legal persons, while when talking
about material goods we also consider and talk about real estate and
related material goods such as real right related to real astate, loan
guarantees etc…
Recensentë:
Prof. dr. Osman Kadriu
Prof. dr. Bajram Pollozhani
C E N T R U M 12
295
BIBLIOGRAFIA
1. Ardian Nuni, Luan Hasneziri, Leksione të pronësisë dhe
trashëgimisë, Tiranë, 2008.
2. Ardian Nuni, Padia Pauliana – Kundërshtimi i veprimeve
juridike të debitorit , Revista “Studime Juridike”, Tiranë, 2002.
3. Arta Mandro, E drejta romake, Botimet Toena, Tiranë, 1998.
4. Alajdin S, Alishani, E drejta e detyrimeve, Pjesa e
përgjithshme, Prishtinë, 2002.
5. Aleks Luarasi, Komentar i Kodit Civil: Obligimet dhe
kontratat e përgjithshme, Luarasi, Tiranë, 1998.
6. Ardian Nuni- Leksione të së Drejtës Civile, Përmbajtja dhe
elementët e veprimit juridik, Tiranë, 2004.
7. Abdulla Aliu, E drejta Sendore, Prishtinë, 2014
8. Francesko Galgano .,. “Hyrje-Pronësia”. E drejta private 1.
Tiranë, 2003
9. Ivo Puhan,. E drejta romake. , përkthyer nga Çaushi B.,
Prishtinë, 1989.
10.Nerxhivane Dauti, E drejta e detyrimeve”, Prishtinë, 2008
11.Osman Kadriu, Hyrje në të drejtën civile, Tetovë, 2008
AKTET JURIDIKE:
Ligji për pronësi dhe të drejtat tjera sendore, Gazeta Zyrtare e
RM-së, nr.18/2001
Ligji për marrëdhëniet e detyrimeve, Gazeta Zyrtare e RM-së,
nr.11/2001
Kodi civil i Shqipërisë, i v.1994
