Zov Rata u Siriji i Bosanskohercegovacki Kontingent Stranih Boraca

1Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca

ZOV RATA U SIRIJI I BOSANSKOHERCEGOVAKI KONTINGENT STRANIH BORACA Vlado Azinovi i Muhamed Jusi

Istraivaki projekt - Sarajevo, 2015.

Ovo istraivanje pomogla je Ambasada Kraljevine Norveke u Bosni i Hercegovini. Miljenja, zakljuci i preporuke izneseni u studiji predstavljaju iskljuivo stajalita autora i ne odraavaju nuno slubene stavove Vlade Kraljevine Norveke.

Copyright 2015 Atlantska inicijativa. Sva prava pridrana.

Strogo je zabranjeno kopiranje, distribucija, objavljivanje ili izmjena bilo kojeg dijela ovog teksta bez prethodnog pismenog odobrenja Atlantske inicijative.

Dr. sc. Vlado Azinovi je vanredni profesor na

Fakultetu politikih nauka Univerziteta u Sarajevu.

Muhamed Jusi je islamski teolog i publicist.

Vlado Azinovi i Muhamed Jusi

ZOV RATA U SIRIJI I BOSANSKOHERCEGOVAKI KONTINGENT STRANIH BORACA Istraivaki projekt

Sarajevo, 2015.

SADRAJUvod ..................................................................................................................................................................................................... 6Saetak najvanijih zakljuaka .............................................................................................................................................. 7Stranci u tuim ratovima ........................................................................................................................................................... 9Sukob u Siriji povijesni pregled ...................................................................................................................................... 14 Masakr u Hami ......................................................................................................................................................................14 Viak povijesti ....................................................................................................................................................................16 Aleviti ili nusejrije .................................................................................................................................................................17 Dinamika sukoba u Siriji ....................................................................................................................................................19 Korijeni tzv. Islamske drave ............................................................................................................................................23 Strategija djelovanja ISIL-a i upravljanje divljatvom ..........................................................................................27 Kranske frakcije u sirijskom sukobu ..........................................................................................................................29Bosanskohercegovaki dravljani u Siriji i Iraku ......................................................................................................... 32 Prebrojavanja ....................................................................................................................................................................32 Evidencije odlazaka dravljana BiH u Siriju i Irak......................................................................................................34 Okvirna procjena ................................................................................................................................................................35Trendovi i karakteristike ......................................................................................................................................................... 37 Mukarci ..................................................................................................................................................................................37 ene ..........................................................................................................................................................................................38 Djeca .........................................................................................................................................................................................39 Putovanja ................................................................................................................................................................................40 ivot u Siriji ............................................................................................................................................................................42 Udio dijaspore .......................................................................................................................................................................44 Kriminalna prolost .............................................................................................................................................................44 Geografija fenomena..........................................................................................................................................................45 Motivi za odlazak u Siriju i Irak ........................................................................................................................................45 Oblici radikalizacije .............................................................................................................................................................49Povratak ratnika ..........................................................................................................................................................................51 Drutveni izazovi .................................................................................................................................................................53 Sankcioniranje i prevencija odlazaka ..........................................................................................................................54Zakljuna razmatranja i mogue preporuke ................................................................................................................. 56Aneks 1 Zakon o dopuni Kaznenog zakona Bosne i Hercegovine ................................................................... 58 (lanak 162b. Protuzakonito formiranje i pridruivanje stranim paravojnim ili parapolicijskim formacijama)Aneks 2 Rezolucija Vijea sigurnosti Ujedinjenih naroda 2178 ....................................................................... 60 (Prijetnje meunarodnom miru i sigurnosti uzrokovane aktima terorizma)Aneks 3 Izmjene i dopune krivinih zakona u nekim zemljama regije Zakon o izmjenama i dopunama Krivinog zakona Crne Gore lan 449b (Uestvovanje u stranim oruanim formacijama) ....................................................................................................70 Zakon o zabrani udruivanja u stranim oruanim sukobimavan teritorije Kosova Zakon o izmjenama i dopunama Krivinog zakona Makedonije lan 322-a (Uestvovanje u stranim vojnim, policijskim, paravojnim ili parapolicijskim formacijama) .........................................................................................................................................................................67 Zakon o dopunama Krivinog zakonika Srbije lan 386a (Uestvovanje u ratu ili oruanom sukobu u stranoj dravi)Izbor iz koritene literature i izvora .................................................................................................................................. 82 Dokumenti .............................................................................................................................................................................82 Izbor relevantnih studija ...................................................................................................................................................83 Internetski izvori .................................................................................................................................................................88

6Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca

UVOD

Povratnici s ratita u Siriji i Iraku iskuani u borbama, vjeti u rukovanju orujem i eksplozivom, i

ideoloki motivirani openito se smatraju izravnom prijetnjom ne samo po sigurnost Bosne i Her-

cegovine nego i po regionalnu i meunarodnu sigurnost jer se vjeruje da bi se nakon povratka u

matinu zemlju mogli prikljuiti ve postojeim mreama ideoloki radikaliziranih osoba i zajednica

ili uspostaviti nove. Smatra se takoer da bi se takve osobe mogle angairati u procesu radikalizacije

i vrbovanja novih boraca za sukobe u Siriji i Iraku ili da bi njihova znanja i iskustvo mogli biti privlani

nekoj od organiziranih kriminalnih skupina.

Veterani sa stranih ratita mogli bi takoer proizvesti dugorone posljedice po bosanskohercego-

vako drutvo jer bi se svojim, u ratu steenim statusom, mogli nametnuti kao novi lideri svojih

zajednica ili lako postati drutveni uzori za mlade osobe i djecu koja ive u takvim zajednicama.

Zbog toga se ini vrlo vanim pratiti i analizirati odlaske graana Bosne i Hercegovine na strana

ratita, ali i razviti djelotvornu kontranaraciju i strategiju za odvraanje i, openito, prevenciju ta-

kvih odlazaka. Do sada, meutim, tako osmiljenog i usmjerenog napora u BiH nije bilo.

Zov rata u Siriji i bosanskohercegovaki kontingent stranih boraca jedna je od prvih studija koja poku-

ava na jednom mjestu i u mjeri u kojoj je to bilo mogue istraiti i objasniti dinamiku graanskog

rata u Siriji i ulogu u tom sukobu stranih boraca, prije svih onih iz Bosne i Hercegovine, ali i iz regije.

Istraivanje nastoji omoguiti cjelovit uvid u pojavu dobrovoljnih odlazaka graana BiH na strana

ratita i utvrditi kljune trendove u procesu ideoloke radikalizacije, vrbovanja, organiziranja, finan-

ciranja i putovanja osoba koje se odlaze boriti u ratovima u Siriji i Iraku. Takoer, nastoji se istraiti da

li i na koji nain ekonomski, drutveni, obrazovni i geografski faktori utjeu na ovu pojavu, te utvrditi

dobnu strukturu, naine putovanja i duinu ostanka u Siriji i Iraku, kao i udio dijaspore i osoba s

kriminalnom prolou u dobrovoljakoj populaciji. Uz to, istraivanjem se pokuao utvrditi i obim

prijetnje koju po Bosnu i Hercegovinu predstavlja povratak dijela dobrovoljaca sa stranih ratita.

I konano, studijom se predlau koraci za koje se vjeruje da bi mogli doprinijeti uspostavi djelo-

tvornijih (sigurnosnih, politikih, drutvenih i drugih) mjera za (1) bolje razumijevanje fenomena

odlazaka na strana ratita i (2) razvoj strategije za njegovu uspjenu prevenciju.

Najvanija saznanja do kojih su autori doli tokom istraivanja ostvarena su kroz uvid u otvorene

i povjerljive izvore te kroz seriju razgovora s osobama koje po prirodi posla prate ovu pojavu ili su

u poziciji da raspolau vanim saznanjima o njoj.

7Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca

SAETAK NAJVANIJIH ZAKLJUAKA

Odlasci u tue ratove nisu nova pojava i mogu se pratiti dugo kroz povijest. Drave se upliu u

sukobe u drugim zemljama kako bi zatitile svoje interese, dok se pojedinci u tuim ratovima

bore za novac ili ideje.

Znaajno prisustvo stranih boraca u nekom unutranjem sukobu esto (1) podie nivo nasilja u

konfliktu i (2) ojaava onu stranu koja ih privue k sebi. Pokazalo se takoer (3) da strani borci

zaostali u nekoj zemlji nakon zavretka sukoba predstavljaju smetnju provedbi dogovorenog mira.

Usprkos meunarodnom pritisku i prijetnji po unutranju sigurnost, u Bosni i Hercegovini

se pojavi odlazaka na strana ratita relativno kasno poela posveivati ozbiljna panja. Uz

poetno nedovoljno razumijevanje i praenje ovog fenomena, sloena struktura drave i esto

preklapajue ovlasti vie od 20 policijskih agencija koje u njoj djeluju jo uvijek oteavaju

napore za suzbijanje ovog sigurnosnog izazova.

Tokom protekle tri godine uloeno je dosta napora da se utvrdi broj osoba koje su bile ili su

jo uvijek na ratitima u Siriji i Iraku. Zbog niza razloga, stvaran broj takvih osoba kako iz BiH

tako i iz drugih drava nije mogue precizno utvrditi. Takve procjene bi bilo bolje uzimati s

rezervom i shvatiti ih vie kao alat za potpunije razumijevanje problema to ga predstavljaju

odlasci graana, iz sada ve skoro 90 zemalja, na sirijska i iraka ratita.

Istraivanje je utvrdilo pojedinane identitete 156 mukaraca, 36 ena i 25-ero djece, dravljana

ili porijeklom iz Bosne i Hercegovine, koji su od kraja 2012. do kraja 2014. godine boravili u

Siriji (a neki i u Iraku). Iz te skupine, 48 mukaraca i 3 ene vratili su se u BiH do poetka 2015.

godine, dok je na ratitima u Siriji i Iraku poginulo najmanje 26 osoba.

Prosjena starosna dob mukaraca iz ove skupine je 32, a ena 27 godina.

Najvei broj graana BiH na ratitima u Siriji i Iraku dolazi iz (1) Zeniko-dobojskog, (2)

Tuzlanskog, (3) Sarajevskog, i (4) Unsko-sanskog kantona.

Najmanje jedna petina (20 posto) bosanskohercegovakog kontingenta u Siriji/Iraku stalno

boravi, privremeno ivi ili radi u zemljama Zapadne Europe i SAD-u.

Od ukupno 156 mukaraca, njih 44 (skoro jedna treina) od ranije su registrirani u sudskim i

policijskim evidencijama.

Najvei broj putovanja u Siriju i povrataka iz Sirije u Bosnu i Hercegovinu registriran je tokom

2013 godine. Najei nain odlaska bio je avionom iz Sarajeva, preko Istanbula, za Gaziantep

ili Hataj, te odatle kopnenim putem do Kilisa i Azaza, odnosno Rejhanlija i Bab al-Have.

Zadravanja u Siriji su isprva (2013) u prosjeku trajala oko dva mjeseca. Nakon toga, znatan

dio dobrovoljaca vraao se u BiH, neki za stalno, a neki da bi poveli porodice i vratili se u Siriju.

Iako usporen, trend se dijelom nastavio i tokom 2014. godine, ali se vremenom broj povrataka

8Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca znatno smanjio i skoro prestao. Za pretpostaviti je da se dravljani BiH koji su sada u Siriji i

Iraku nemaju namjeru vraati u matinu zemlju.

Motivi za odlazak su razliiti, ali za pretpostaviti je da veina dobrovoljaca odlazi na ratita u

Siriji i Iraku jer u tom pothvatu vidi ispunjenje vjerskog naloga. Meutim, iz niza pojedinanih

primjera vidljivo je da znaajan broj drugih faktora (ekonomskih, socijalnih, generacijskih i

drugih) potie, olakava ili ubrzava takve odlaske.

Istraivanje nije moglo utvrditi postojanje samo jednog, dominantnog, oblika ideoloke

radikalizacije ovih osoba. U procesu promjene pogleda na svijet i vienja vlastite uloge u njemu

sudjeluju duhovni autoriteti (kroz izravan, osobni kontakt), drutvena interakcija u zajednici

istomiljenika, te posebno i sve vie sadraji na takozvanim drutvenim mreama i drugim

platformama koji omoguuju individualiziranu radikalizaciju baziranu na redukcionistikoj

interpretaciji prolosti i sadanjosti.

Kao i druge zemlje koje strahuju od povratka svojih graana s ratita u Siriji i Iraku, Bosna i

Hercegovina jo uvijek nema provjerene alate za procjenu stvarnog sigurnosnog rizika koji

predstavlja povratak takvih osoba.

Uz mogue sigurnosne implikacije, ideoloka priprema i vrbovanje za odlaske u Siriju i Irak

ukljuuju niz drutveno, moralno i pravno kontroverznih, pa i kanjivih djela koja se prikazuju

kao teoloki imperativ, odnosno ne samo kao opravdana, nego i kao naloena od boga. U

kompleksnom BiH drutvu, s teko naruenim sistemom preostalih univerzalnih vrijednosti i

normi, takva praksa zapravo ima normativni karakter jer uspostavlja i propisuje nove norme

drutvenog ponaanja. Uz openito radikaliziran drutveni kontekst u BiH, ovakav trend nosi

ugraen potencijal za nastavak postojeih, ali i za nastanak novih sigurnosnih izazova.

Zbog svega navedenog, jasno je da BiH kao drava mora imati djelotvorne instrumente i

mehanizme za represiju i kriminalizaciju ovog, kao i drugih sigurnosnih izazova. Meutim,

represija i kriminalizacija same ne mogu zaustaviti irenje opasnih ideologija niti odvraati

graane od toga da ih prihvate. Neophodno je razviti drutvene odgovore na ovakve

sigurnosne izazove i napustiti dosadanji iskljuivo promatraki pristup. Da bi se to postiglo,

nuno je ojaati preostale drutvene korektive od porodica, kola i medija, do akademske

zajednice i organizacija civilnog drutva kako bi se razvio vidljiv i razumljiv sistem

univerzalnih vrijednosti, i na njega oslonjen kontranarativ, kao mogui alat za prevenciju

ovakvih drutvenih i sigurnosnih izazova.

9Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca

STRANCI U TUIM RATOVIMA

ovjek naputa svoj dom i odlazi se boriti za poniene. To zvui herojski sve dok umjesto

ovjek ne napiete musliman. Tada on postaje terorist i ekstremist. Tako se na to gleda na Za-

padu, napisao je u jednoj od svojih posljednjih Twitter poruka Iftikhar Jaman, mladi Britanac

koji je krajem 2013. godine poginuo kao dobrovoljac u graanskom ratu u Siriji. Koliko god

da svjedoi o dubini Jamanove frustracije, ova teza podsjea i na ponekad neugodnu istinu

naa spremnost da neto razumijemo i opravdamo obino zavisi od toga koliko se to neto

podudara s time kako doivljavamo sebe i sistem vrijednosti s kojim se identificiramo. Uee

stranih boraca u tuim ratovima, u nae vrijeme u Siriji i Iraku, u mnogim je dijelovima svijeta

tu spremnost neoekivano stavilo na kunju.

Strano uplitanje u tue ratove vjerovatno je staro koliko i sukobi u ljudskom drutvu. Zavisno

od konteksta i motiva, u sukobe u drugim zemljama, pozvani i nepozvani, izravno i posredno,

kroz povijest su se ukljuivali mnogi. Od vladarskih dinastija, osvajakih vojski, paravojnih i tajnih

formacija, do ideolokih pokreta, specijalnih agenata i obinih plaenika. I dok su drave u tue

ratove ulazile, i jo uvijek ulaze, zbog navodne ili stvarne zatite stratekih i nacionalnih interesa,

u osobne pohode u tue ratove uglavnom odlaze plaenici i dobrovoljci.

Mogunost uplitanja drava u takve sukobe kroz povijest je, s manje ili vie uspjeha, postupno

normirana, pa se od Vestfalskog mirovnog sporazuma (1648), sve do Povelje Ujedinjenih naroda

(1946) i Sjevernoatlantskog ugovora o osnivanju NATO-a (1949), nastoje ograniiti ili propisati

uvjeti u kojima se drave i vojni savezi mogu ukljuiti u ratove koji se vode izvan njihovih granica

ili zajednica kojima pripadaju.1

Meunarodno pravo je rijeilo i pitanje plaenika. enevske konvencije (1977) i Konvencija Ujedi-

njenih naroda o plaenicima (2001) predviaju da osoba za koju nadleni sud utvrdi da je plae-

1 Povelja Ujedinjenih naroda, Glava VII: Djelovanje u sluaju prijetnje miru, naruenja mira ili ina agresije (l. 39 do 51). Sjevernoatlantski ugovor, l. 5 i 6.

10

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca nik gubi status i prava ratnog zarobljenika i postaje nezakonit borac, te se u daljnjem postupku

sudski procesuira kao obian kriminalac.2

Unato brojnim preostalim sivim zonama i pravnim nedoreenostima, uplitanje suverenih drava

i plaenika u tue ratove tako je vremenom ipak djelomino normirano.

Na spoznajnoj razini, ini se kako je ratovanje za interes i novac mnogo lake shvatiti i opravdati

nego ratovanje za ideje. Materijalna dobit ostvarena u takvom pothvatu donosi zadovoljtinu

koju je lake razumjeti, pa ni motive za takav angaman ne treba posebno propitkivati. S ratova-

njem za ideje to je znatno tee, ne samo zato to je ideja mnogo i to neke ne razumijemo nego

i zato to se s mnogim od tih ideja jednostavno ne slaemo. Naa podrka i razumijevanje za one

koji odlaze u tue ratove esto zavise od toga bore li se oni tamo, i u kojoj mjeri, za vrijednosti i

identitet s kojima se i sami poistovjeujemo.

A povijest obiluje priama o stranim borcima koji su ratovali upravo za ideje. Tako je jedan od naj-

veih pjesnika romantizma Lord Bayron (1788-1824) poao kao ratnik dobrovoljac u grko-turski

rat (1821-1832) jer je u njemu prepoznao borbu za osloboenje potlaenih potomaka antikih

Grka od viestoljetne osmanske represije. I do danas jedan od najveih junaka popularne ame-

rike kulture, Davy Crockett (1783-1836) predvodio je naoruane amerike dobrovoljce koji su

stigli u pomo pobunjenim doseljenicima iz Sjeverne Amerike nastanjenima u tada jo uvijek

meksikoj pokrajini Texas. I dok je Bayron u Grkoj podlegao od posljedica sepse, Crockett je (pod

ne sasvim razjanjenim okolnostima) poginuo u uvenoj bici za Alamo.

Graanski rat u panjolskoj (1936-1939) privukao je veliki broj stranih dobrovoljaca na objema

zaraenim stranama republikanskoj, lojalnoj demokratski izabranoj vladi Druge panjolske

Republike, i nacionalistikoj, antivladinoj koaliciji uglavnom konzervativnih, monarhistikih i

faistikih skupina. Ugledni knjievnici Andr Malraux i George Orwell borili su se na strani

republikanaca, kako su tvrdili, protiv faizma, ba kao i oko 40.000 dobrovoljaca, pripadnika

2 Jedan od protokola enevskih konvencija iz 1977. godine, uz ostalo, navodi kako je plaenik osoba koja nije dravljanin niti stanovnik zemlje u kojoj se vodi sukob. Takva osoba sudjeluje u sukobu potaknuta eljom za ostvarenjem osobne dobiti, a za taj napor jedna od strana u sukobu obeala joj je materijalnu naknadu koja je znatno vea od one koja se plaa slino rangiranim pripadnicima regularnih oruanih snaga te strane. Za detaljniji uvid o ovome vidi: The Protocol Additional GC 1977 (APGC77) The Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts, (Protocol I), 8 June 1977: Art 47 (Mercenaries). Ujedinjeni narodi su 4. decembra 1989. usvojili rezoluciju 44/34 Meunarodna konvencija protiv regrutiranja, koritenja, financiranja i uvjebavanja plaenika, koja je stupila na snagu 20. oktobra 2001. godine i postala poznata kao Konvencija UN-a o plaenicima.

11

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acainternacionalnih brigada iz pedesetak zemalja.3 Nacionalisti su, s druge strane, uivali podrku

reima u Njemakoj, Italiji i Portugalu, i vie hiljada dobrovoljaca stizalo je u panjolsku vjeru-

jui da e u graanskom ratu u tuoj zemlji braniti tradicionalne (kranske) vrijednosti pred

naletom komunizma. Ili, kako to navodi jedan onovremeni dokument, braniti Krista od Sotone

i njegovih judeo-masonskih delata.4

Upravo borbeno iskustvo steeno u tom sukobu navelo je vou jugoslavenskog partizan-

skog pokreta u Drugom svjetskom ratu Josipa Broza Tita da poetkom 1945. godine za

zapovjednike prvih etiriju partizanskih armija imenuje etvoricu bivih stranih boraca u

panjolskoj Kou Popovia, Peku Dapevia, Petra Drapina i Kostu Naa.

I modernu povijest obiljeili su sukobi u kojima su znaajno mjesto imali strani borci.

U posthladnoratovskom razdoblju dokumentirani su odlasci stranih dobrovoljaca u Afganistan i

dijelove Pakistana, Bosnu i Hercegovinu, eeniju, Irak, Somaliju, Uzbekistan, Jemen, a odnedav-

no i u Ukrajinu, kao i druga konfliktna podruja.

U biti, i bez obzira na kontekst, nekoliko je kljunih razloga zbog kojih veina suvremenih drava

nastoji ograniiti ili sprijeiti odlaske svojih graana na tua ratita.

Veina sluajeva iz novije prolosti pokazala je da pojava stranaca u unutranjem sukobu

dovodi do nekoliko tipinih posljedica: (1) Prisutnost stranih dobrovoljaca po pravilu potie

eskalaciju nasilja do znatno vie razine od one dostignute dok su u sukobu sudjelovale samo

domae snage. (2) Strane koje u unutranjem sukobu na svoju stranu uspiju privui borce

izvana esto su znatno uspjenije od onih koji ostaju ogranieni samo na vlastite snage. (3)

Kontingenti stranih boraca u graanskim ratovima tradicionalno predstavljaju smetnju uspo-

stavi i provedbi mirovnih sporazuma. (4) Vremenom je potvreno da strani borci predstavljaju

i ozbiljan sigurnosni rizik kad se vrate u matine zemlje ili odu na neke druge destinacije jer je

dio njih sklon ponovnom angairanju u aktima nasilja, ukljuujui terorizam.5

3 Na strani republikanaca borilo se oko 10.000 dobrovoljaca iz Francuske, vie od 5.000 iz Njemake i Austrije, te oko 3.500 iz Italije. Po vie od 1.000 dobrovoljaca dolo je u panjolsku iz Velike Britanije, Sovjetskog Saveza, Kanade, Poljske i Maarske. Oko 2.800 Amerikanaca takoer se borilo na strani republikanaca u sastavu brigade Abraham Lincoln, a vie od 750 ih je poginulo u borbama. Znaajan kontingent dobrovoljaca stigao je u panjolsku i iz tadanje Kraljevine Jugoslavije i uglavnom bio rasporeen u bataljone Georgi Dimitrov i uro akovi, koji su bili u sastavu internacionalnih brigada. Veina ih je prola kroz regrutacijski centar Kominterne koji je u Parizu vodio Josip Broz Tito. Od oko 1.600 jugoslavenskih dobrovoljaca gotovo polovina (oko 800) ih je poginula u borbama.

4 Judith Keene, Fighting for Franco: International Volunteers in Nationalist Spain During the Spanish Civil War, 1936-1939 (London and New York: Leicester University Press, 2001).

5 Za potpuniji uvid u posljedice sudjelovanja stranih boraca u unutranjem sukobu, vidi: David Malet, Foreign Fighters: Transnational Identity in Civil Conflicts, Oxford University Press, 2013.

12

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca Fenomen stranih boraca nenadano je aktualiziran i okupirao je meunarodnu panju u vezi s

konfliktom u Siriji, posebno 2013. i 2014. godine. Dosadanja mobilizacija stranaca za rat u Siriji

najznaajnija je od vremena sovjetske okupacije Afganistana (1979-1989). Toliko stranih dobrovo-

ljaca (do poetka 2015. godine vie 20.000) nije bilo mobilizirano ni za jedan od sukoba u novijoj

povijesti.

Opasnosti od daljnje eskalacije dobrovoljakog fenomena i njegovih refleksija na regionalnoj i

meunarodnoj razini navele su kljune meunarodne faktore, a prije svih Sjedinjene Amerike

Drave, da potaknu nastanak pravnog okvira koji bi omoguio suzbijanje ovoga trenda.

Kampanja pokrenuta kroz Ujedinjene narode protiv skupine Islamska drava (u Siriji i Levantu

IDIL, od ega bi engleski akronim bio ISIL, a arapski D`AI od Dawlat al-Islamijje fi al-Iraki ve

al-Shami) oslanja se na Rezoluciju Vijea sigurnosti br. 2170, usvojenu na 7242. sjednici, odranoj

15. augusta 2014. godine, te na Rezoluciju Vijea sigurnosti br. 2178, usvojenu na 7272. sjednici,

odranoj 24. septembra 2014. godine. Ove dvije rezolucije donesene su pod okriljem Poglavlja VII

Povelje Ujedinjenih naroda, koje dozvoljava upotrebu vojne sile protiv strana na koje se rezolucija

odnosi u skladu s lanom 42 Povelje UN-a.

Rezolucija 2178 vrlo je detaljna, no primjetno je da se sintagma strani borac iskljuivo odnosi

na osobe koje su dole izvana i pridruile se samo trima skupinama u sirijskom sukobu, i to: orga-

nizaciji Islamska drava u Iraku i Levantu (ISIL), Dabhatu al-Nusri (Fronta podrke) i organizaciji

Al-Kaida, kao i uope bilo kojoj skupini povezanoj s Al-Kaidom.

Prema toj rezoluciji, priliv stranih boraca u ove organizacije potie rasplamsavanje sukoba i do-

prinosi irenju nasilnog ekstremizma. Stoga se od ove tri strane zahtijeva da odmah zaustave sve

oblike nasilja i teroristikih aktivnosti, kao i da se hitno razoruaju i demobiliziraju. Od svih terori-

sta stranog porijekla koji su povezani s ovim skupinama trai se hitno povlaenje.

Rezolucijom 2178 takoer se poimence navode tri prethodno spomenute organizacije, ali se njom

strani borci definiraju kao osobe koje putuju u dravu koja nije drava njihovog prebivalita ili

nacionalnosti kako bi poinile, planirale, pripremale ili sudjelovale u poinjenju akata terorizma,

13

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acaodnosno izvodile, pohaale ili sudjelovale u teroristikoj obuci, ukljuujui i obuku za djelovanje

u kontekstu oruanih sukoba.6

Vezano za pojavu stranih boraca i pokuaje definiranja njihovog statusa, zanimljivima se ine jo

dvije definicije koje, makar iznijansirano, potvruju razliita vienja uloge stranaca u unutranjem

konfliktu.

Tako enevska akademija za meunarodno humanitarno pravo i ljudska prava stranim borcem

smatra osobu koja naputa svoju zemlju porijekla ili zemlju u kojoj stalno boravi kako bi se pri-

kljuila nedravnoj oruanoj skupini u oruanom sukobu u inozemstvu, a koja je (osoba) prven-

stveno motivirana ideologijom, religijom i srodnitvom.7

S druge strane, i oito pod dojmom aktualnog konteksta i vlastite uloge, EUROPOL definira strane

borce sa izraenim naglaskom na motivacijski faktor, i to kao vjerski motivirane pojedince koji

naputaju matine zemlje da bi trenirali, borili se ili izvodili ekstremistike aktivnosti u zonama

sukoba, a koji predstavljaju prijetnju nakon povratka u matine sredine. Osobe koje nisu vjerski

motivirane, poput kriminalaca ili avanturista koji ele ovladati borbenim iskustvom i koritenjem

oruja, takoer mogu poeljeti otputovati u zonu sukoba. Ipak, EUROPOL te osobe, u uem smi-

slu, ne klasificira kao strane borce.

Na kraju, iako ne postoji jedna, opeprihvaena i sveobuhvatna definicija stranog borca, za namjenu ove

studije korisnom se uinilo odreenje koje je za potrebe slinog istraivanja koristio londonski Meunarod-

ni centar za prouavanje radikalizacije (International Center for the Study of Radicalisation ICSR), u kojem se

navodi kako je strani borac bilo koja osoba koja je otputovala u Siriju da bi se prikljuila bilo kojoj skupini

koja se bori protiv sirijske vlade, koja (osoba) izvodi borbene aktivnosti i koja nema sirijsko dravljanstvo (ili

ako je porijeklom iz Sirije, ali ne ivi u toj zemlji) .8

6 Definicija stranog (teroristikog) borca koja je usvojena Rezolucijom 2178 najveim je dijelom preuzeta iz dokumenta poznatog kao Hag Marake Memorandum o najboljim rjeenjima za djelotvornije suprotstavljanje fenomenu stranih boraca: Osobe koje putuju u inozemstvo, u dravu koja nije mjesto njihovog prebivalita i iji nisu dravljani, da bi se angairale, ukljuivale, poduzimale, planirale, pripremale, izvodile, ili na drugi nain podravale teroristike aktivnosti, odnosno uvjebavale druge ili same bile uvjebavane za takve aktivnosti. Vie detalja o ovome u: Foreign Terrorist Fighters (FTF) Initiative The Hague Marrakech Memorandum on Good Practices for a More Effective Response to the FTF Phenomenon. Dostupno na internetu na adresi https://www.thegctf.org/documents/14/159879/10162Sept19_The+Hague-Marrakech+FTF+Memorandum.pdf. Vidi takoer, Ali Hussein Bakeer, Dobri teroristi u Iraku i Siriji, (http://balkans.aljazeera.net/vijesti/dobri-teroristi-u-iraku-i-siriji, pristupljeno 22. marta 2015).

7 Foreign Fighters under International Law, The Geneva Academy of International Humanitarian Law and Human Rights, Academy Briefing no. 7, October 2014.

8 Joseph A. Carter, Shiraz Maher, Peter R. Neumann, #Greenbirds: Measuring Importance and Influence in Syrian Foreign Fighter Networks, ICSR, 2014.

14

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca

SUKOB U SIRIJI POVIJESNI PREGLED

Sirija je i zvanino postala nezavisna 17. aprila 1946. godine, ali su dravu potresali stalni vojni uda-

ri i borba za vlast. Nakon arapsko-izraelskog rata 1948. godine, niza dravnih udara i dolaska Baas

stranke na vlast 1949. dolo je, 1958, do ujedinjenja Sirije i Egipta u Ujedinjenu Arapsku Republiku.

Bilo je to zlatno doba panarapskih ideja i ideala. Meutim, Sirija je nakon samo tri godine istupila iz

unije, nakon to je skupina vojnih oficira izvela dravni udar i ponovo proglasila nezavisnost. Tada

se ve vidjelo da je u Siriji dolo do jaanja alevitske zajednice (ogranka iizma), jer se kao kljuni

razlog nezadovoljstva unijom navodilo da je sunitski arapski Egipat dominirao odnosima.

Razdoblje politike nestabilnosti i estih vojnih udara je nastavljeno sve dok tajna skupina u

kojoj su znaajan dio inili nezadovoljni alevitski oficiri, meu kojima su bili i Hafez al-Assad i

Salah Dadid, nije pomogla Baas stranci da se ponovo vrati na vlast. Nakon toga je uslijedilo

razdoblje u kojem je ova skupina oficira postepeno preuzimala kontrolu nad vladajuom

strankom. Godine 1966. alevitski oficiri i njihovi prijatelji slomili su otpor i iz stranke istisnuli

stare lanove Baasa koji su slijedili ideje i stavove arapskog kranina Miela Aflaka i sunita

Salahudina al-Bitara, ideologa i osnivaa starog Baasa. Oni su kao novog ideologa stranke

nametnuli Zakija al-Aruzija, proglaavajui ga Sokratom novog reformiranog Baasa.9 Taj po-

tez je ovoj skupini alevitskih oficira omoguio da svoju vojnu diktaturu zaogrnu platom po-

litike i drutvene sile koja e do danas krojiti glavne odluke u Siriji i vrstom rukom vladati

njenim stanovnicima.

Taj proces e i formalno biti uoblien kada na vlast 1970. godine bude doveden alevitski general

zrakoplovstva Hafez al-Assad, otac dananjeg predsjednika Sirije Bashara al-Assada.

Masakr u Hami

Veinski suniti, Arapi su se, kao vie puta kroz povijest kolonijalne vladavine, koja je favorizi-

rala manjine na Bliskom istoku, osjetili prevarenim. Jo jedna krvava stranica tih odnosa bit

e ispisana u Hami. Ovaj grad je kroz povijest bio znaajno uporite arapskih sunita i zato je

bilo za oekivati da e upravo tu doi do pokuaja da se sprijei alevitska dominacija.

9 Robert D. Kaplan, Syria: Identity Crisis, The Atlantic, February 1993.

15

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acaPobuna u Hami je 1964. skoro svrgnula tada vladajui baasistiki reim, s visoko pozicioniranim

alevitima. Na kraju, u februaru 1982. godine sunitska arapska Muslimanska braa su preuzela

kontrolu nad gradom i likvidirala njegove zvaninike, koje su aleviti doveli na vlast.

Sunitski pobunjenici su prije toga izvrili napad na alevitske vojnike u Alepu. Bio je to odgovor na

brutalnosti reima koji je ve tada razvijao i usavravao represivne metode vladavine to je kulmi-

nirala u sukobu kojem danas svjedoimo. Usporedo s tim razvojem, tokom kasnih 1970-ih Assad

je otvoreno podravao maronitske kranske militante tokom graanskog rata u Libanu, to su

sirijski suniti doivjeli kao jo jedan dokaz alevitsko-kranske zavjere protiv njih.

Assad je reagirao slanjem 12.000 alevitskih vojnika u Hamu, koji su izmasakrirali 30.000 sunitskih

civila i grad skoro sravnili sa zemljom.10 Dogaaji u Hami 1982. godine potvrdili su kako ispod

oblande Assadove naizgled stabilne vladavine lei uzavreo prostor koji nije nimalo blie nacional-

nom jedinstvu nego to je to bio nakon odlaska Turaka i Francuza.

S poetkom sukoba u Siriji 2011. godine te stare i nikad dokraja zacijeljene rane ponovo su prokrvarile,

a zemlja skliznula u strahote graanskog rata. U vrtlogu globalnih ideolokih i geostratekih

konfrontacija na tom prostoru oivio je i jedan od najstarijih sukoba unutar muslimanskog kulturno-

civilizacijskog kruga onaj sunitsko-iitski, koji svoje korijene vue jo od prvih stoljea islama.

Nepromiljeno i redukcionistiko prikazivanje rata u Siriji kao gotovo iskljuivo sunitsko-iitskog rata

moe imati nesagledive posljedice po muslimanske zajednice irom svijeta i destabilizirati drutva

i drave daleko od zidina ama. Istovremeno, ta sektaka pozadina sirijskog sukoba e igrati bitnu

ulogu u mobilizaciji sunitskih mladia irom svijeta jer e oni u borbi protiv reima Bashara al-

Assada vidjeti ne samo borbu sirijskog naroda za osloboenje od jednog diktatorskog reima nego i

ispravljanje povijesnih nepravdi prema sunitima.

Rije sunit u arapskom jeziku dolazi od termina ehlu-s-sunne ve al-demaà, to jest sljedbeni-

ci sunneta (Poslanikove prakse) i veinske zajednice, dok iit/ija dolazi od arapskog termina

iàt Àli, to znai pristalica Alije bin Ebi Taliba. Nakon smrti Poslanika islama, veina njegovih

uenika je za vladara muslimanske zajednice izabrala Ebu Bekra.

Tako je Ebu Bekr dobio titulu halifatu resuli `llah, ili nasljednik Boijeg poslanika, odakle dolazi

naziv halifa, koji su uzeli ne samo prva etvorica halifa, koji se nazivaju pravilno voenim, upu-

enim (raidun), nego i kasniji muslimanski vladari dinastija Emevija, Abbasija i Fatimija, a naziv

halifa koristili su ak i Osmanlije.

10 Ibidem.

16

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca U tim presudnim momentima za muslimansku zajednicu jedan je broj ljudi smatrao da Alija treba

postati Poslanikov nasljednik i okupljali su se oko njega, formirajui prvo jezgro iizma. Sam je Alija

odbio da se suprotstavi Ebu Bekru i zapravo je blisko suraivao s njim i dvojicom njegovih nasljedni-

ka, Omerom i Osmanom, sve dok i sam nije postao etvrti pravilno voeni halifa sunitskog islama.

Tek je nakon Alijine smrti, koju je prouzrokovao jedan lan havarida, ekstremistike grupacije

koja je odbila priznati za halifu kako Mu`aviju, koji je preuzeo hilafet od Alije, tako i samog Aliju,

iizam postao religijsko-politiki pokret u Iraku. Tako barem ovaj sporni trenutak islamske povi-

jesti opisuje profesor Sejjid Husein Nasr u svom za zapadne itaoce pojednostavljenom uvodu u

islam sabranom u djelu Srce islama.11

Upravo se o ovim povijesnim dogaajima, a u kontekstu sukoba u Siriji, ponovo poinje rasprav-

ljati u mnogim muslimanskim zajednicama u svijetu, pa i u islamistikim krugovima u Bosni i Her-

cegovini i regiji. Na to dodatno ukazuje i povran uvid u nedavno prevedenu literaturu u kojoj se,

iz perspektive iizma ili ekstremnog sunizma, pokuavaju reinterpretirati dogaaji koji su doveli

do velike islamske izme.

Viak povijesti

Na primjeru Sirije jo se jednom potvruje kako su opasna poigravanja identitetima i politizacija

vika povijesti, a koja, kao i na Balkanu, karakteriziraju drutva tog dijela svijeta. Historija odnosa

meu etnikim i vjerskim skupinama u Siriji otkriva ne samo njihovu duboku sloenost nego i

potencijal za interpretativnu manipulaciju kakvu ima i sunitsko-iitski sukob. U nedostatku okvira

koji bi omoguio kvalitetno upravljanje takvim interpretacijama, one mogu biti koritene kao os-

nova za nastanak novih antagonizama.

Kako god, mi smo sada u poziciji u kojoj se brutalnost jednog totalitarnog reima prema vlastitom

narodu sve ee doivljava, tumai i analizira iskljuivo kroz prizmu sunitsko-iitskih odnosa. U

to se moe uvjeriti svako ko pogleda brojne arapske forume na kojima Arapi iz itavog svijeta

razmjenjuju informacije i komentiraju dogaaje u ovoj za arapsko pitanje jednoj od povijesno

najvanijih drava. Kako je vrijeme odmicalo, diskurs kojim se muslimanske mase, ne samo u Siriji

nego i irom svijeta, mobiliziraju protiv reima Bashara al-Assada sve se vie udaljava od argu-

mentacije koja se temelji na pozivima da se suprotstavi jednom diktatorskom reimu koji nije osi-

gurao slobode, prava i prosperitet svom narodu ka pozivima da se isprave povijesne nepravde

prema vlastitoj vjerskoj zajednici i da se izravnaju nikada svedeni rauni u sunitsko-iitskim odno-

11 Sejjid Husein Nasr, Srce islama, El-Kalem, Sarajevo, 2002, str. 96-97.

17

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acasima. Ti pozivi e se postepeno poeti prenositi, prije svega, u virtualnim online zajednicama i na

zatvorenim predavanjima (dersovima) na Balkanu i u muslimanskoj dijaspori u Evropskoj uniji, pa

tako i u Bosni i Hercegovini.

Zanimljivo je kako su, naroito u konzervativnim i radikalnim vjerskim krugovima sunitske uleme,

stavovi o navodnom heretikom uenju iita i njihovog ogranka alevita postali glavni argument

opravdanja borbe protiv njih, a ne brutalnost reima. Tako se fokus borbe protiv jednog reima,

koji ne ine samo aleviti nego i brojni arapski suniti i krani, sve vie pretvarao u sektaki sukob

koji moe posluiti za ideoloku indoktrinaciju i radikalizaciju daleko od granica Sirije.

Aleviti ili nusejrije

Iako bi se lako moglo upasti u zamku prihvaanja paradigme sunitsko-iitskog sukoba u Siriji, povi-

jesna analiza odnosa izmeu alevita, kojima se gleda u iitske korijene, i sirijskih sunita (a o ekonom-

sko-vojno-stratekim interesima drava involviranih u konflikt da i ne govorimo) otkriva da se radi o

daleko sloenijem problemu od teolokog ili ak vjerskog spora unutar islamske teoloke misli.

Kao prvo, treba primijetiti da se, kada je rije o analiziranju dogaaja u Siriji kroz prizmu sunit-

sko-iitskih odnosa, preciznije kroz pripadnost porodice Al-Assad alevitskoj sekti islama, ne radi o

alevitima iz Turske, koji, i pored nekih slinosti, ne pripadaju istoj vjerskoj sljedbi.

Naime, aleviti u Siriji su pripadnici sekte poznate u sunitskoj literaturi kao nusejrije. Radi se o misti-

noj religioznoj skupini koja se u strunoj literaturi smatra ogrankom iitskog islama.

Iako se u najveem dijelu klasine islamske literature nazivaju nusejrijama, to referira na njih

kao sljedbenike Abu Shuayba Muhammeda ibn Nusajra (umro priblino 270. hidretske godine,

odnosno 863), za kojeg povjesniari ove sljedbe vjeruju da je uio u kruocima (halkama) zadnje

trojice imama koje priznaje veina iita kao nasljednike i potomke Poslanika islama,12 dananji

sljedbenici nusejrija taj naziv ne prihvaaju i smatraju ga uvredljivim. Oni se danas nazivaju alevi-

tima i tvrde da to ime asocira na njihovu privrenost Aliji, prvom imamu prema iitskom uenju i

etvrtom pravednom halifi prema sunitskoj tradiciji. Ustvari, tek u septembru 1920. godine Fran-

cuzi su zvanino uveli naziv aleviti za ovu skupinu stanovnika Sirije koji su se nali pod mandatom

francuske okupacijske sile.13

12 Encyclopdia Britannica, 11. izdanje od 1911, pod esticom Nosairis (dostupno na http://www.1911encyclopedia.org/Nosairis, pristupljeno 15. maja 2012).

13 James Minahan, Encyclopedia of the stateless nations: ethnic and national groups around the world / James Minahan, Vol. 1, Greenwood Press, Westport, Conn, 2002, 79.

18

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca Nasr za njih, pak, veli da su oni prvobitno bili predislamska religijska sekta s korijenima u gno-

sticizmu i babilonskim religijama. Preivjeli su, kae ovaj autor, i sam iitskog porijekla, kao kola

iizma, a tokom nekoliko posljednjih desetljea pokuavaju stei i vie iitske legitimnosti.14

Iako je povijest bila obiljeena dugim razdobljima interakcije ili barem tolerancije meu nusej-

rijama i drugim islamskim denominacijama, nisu bila rijetka ni razdoblja sukoba, ugnjetavanja

i progona. U vrijeme osmanske uprave nusejrije su esto dizali bune, koje su, kao i druge irom

carstva, guene silom. Nakon sloma Osmanskog carstva, emu su znaajan doprinos dali i sirijski

aleviti, uslijedilo je razdoblje francuske okupacije. Nakon Prvog svjetskog rata i iskustava koloni-

jalne uprave u Aliru i Tunisu, Francuzi su htjeli preduprijediti uspon sunitskog arapskog naciona-

lizma, za koji se ispostavilo da je najvea prepreka kolonijalnoj dominaciji, i zato su alevitima dali

potpunu autonomiju u Latakiji i Debel Druzeu (veinski nastanjenom jednom drugom iitskom

batinijskom sektom druzima), gdje su oni inili veinu, kako bi ih odvojili od sunitskih Arapa u

Damasku i tako uvrstili vlast u okupiranoj zemlji. Osim toga, aleviti su u prvim godinama francu-

ske okupacije pod vodstvom alevitskog prvaka Saleha al-Alija vodili estoku borbu protiv francu-

skih kolonizatora, koju su ovi jedva u krvi uguili, to je bio jo jedan bitan razlog da se alevitima

izae ususret kako se ponovo ne bi odluili dii pobunu.15

Do tada je alevitsko stanovnitvo u Latakiji najveim dijelom nastanjivalo ruralna podruja i i-

vjelo u skoro kmetskom odnosu prema sunitima, koji su bili veinski vlasnici zemlje, a onda su se

Francuzi poeli predstavljati kao zatitnici njihovih interesa. U vrijeme francuske uprave aleviti,

druzi i druge manjine plaali su manje poreze od veinskih sunita i primali veu pomo za razvoj-

ne projekte, to je dodatno stvaralo tenzije meu sunitima i alevitima. Osim toga, ove skupine su,

uz Kurde i erkeze, najee vojaene u specijalne snage koje su sluile kolonizatorima, poznate

kao Posebne jedinice Levanta (Troupes Speciales du Levant).16

Ovo je dodatno doprinijelo stvaranju slike o nusejrijama kao suradnicima okupatora i neprijate-

ljima islama i Arapa, ali je uinilo i da jedno od najperspektivnijih zanimanja za veinu siromanih

mladih alevitskih seljaka, kako pie Robert D. Kaplan u svom tekstu o krizi identiteta u Siriji objav-

ljenom 1993. u asopisu The Atlantic, bude angaman u vojsci, to e im osigurati kasniji znaajan

utjecaj u drutvu u kojem e vojska nakon osloboenja od kolonizacije igrati kljunu ulogu i izvo-

diti este vojne udare.17

14 Sejjid Husein Nasr, Srce islama, El-Kalem, Sarajevo, 2002, 111.15 Matti Moosa, Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse University Press, New York, 1987, 282-283.16 Robert D. Kaplan, Syria: Identity Crisis, The Atlantic, February 1993.17 Ibidem.

19

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acaIstovremeno, kolonijalna uprava je inila sve da sunite Arape dri pod opsadnim stanjem. Damask

je tretiran kao okupirano podruje s brojnim vojnim prisustvom okupatorskih jedinica koje su

najveim dijelom inile trupe iz Senegala i ve spomenuti alevitski i druski odredi.

Kada su se Sirijci uz velike rtve izborili za svoju nezavisnost, brojni aleviti su meu sunitima ostali

omraeni kao suradnici okupatora i izdajice vlastitog naroda. San koji su ve brojni alevitski autori

poeli sanjati o nezavisnoj dravi alevita ugaen je 28. februara 1937. godine, kada je autonomna

pokrajina Latakija pripojena onome to e postati nova Sirija.

Dio sjeverozapadne Sirije, takozvani Sandak Alexandretta (dananji Hatay), u kojem je ivjela zna-

ajna populacija alevita, Francuska je 1939. godine ustupila Turskoj nakon plebiscita koji je pro-

veden u provinciji pod supervizijom Lige naroda. Alevitski nacionalisti i danas tvrde kako su Turci

nakon aneksije protjerali sve Arape alevite i Armene koji su tamo ivjeli, pa je taj antiturski element

u njihovom kolektivnom pamenju itekako prisutan i u dananjim odnosima izmeu Sirije, na i-

jem elu su aleviti, i Turske. U tom kontekstu nije nebitna ni povijesna anegdota koja nam govori

kako je upravo Zaki al-Arsuzi, mladi alevitski lider iz provincije Iskandarun u Alexandretti, koji je

predvodio otpor protiv turske aneksije, kasnije postao jedan od osnivaa vladajue Baas stranke.

Dinamika sukoba u Siriji

Rat u Siriji poeo je, prije svega, kao mirni pokuaj graana jedne od najneslobodnijih drava,

kojom desetljeima suvereno i brutalno vlada ista porodica sa uskim krugom odanih suradnika,

da se izbore za vee slobode i bolje uvjete ivota. Vlast je na mirne demonstracije naroda uzvratila

brutalnou, masovnim zatvaranjima i egzekucijama, aljui vojsku, tenkove i avione na kolone

demonstranata. Tek tada poinje oruana borba malih, nenaoruanih i nekoordiniranih skupina,

koje sebe poinju nazivati suvar ili revolucionari. Svaka lokalna skupina je sebi davala ime, imala

vlastito zapovjednitvo i samostalno izvodila operativna djelovanja, koja su se najee svodila na

pokuaje da se sprijee pripadnici vojske i reimskih paravojnih formacija poznatih kao ebiha od

ulaska u gradove i sela u kojima su inili brojne zloine.

Ubrzo e, nakon to je oruana pobuna zahvatila itavu dravu i dola do predgraa samog

Damaska i nakon to su pobunjenici preuzeli kontrolu nad brojnim graninim prijelazima, na-

roito prema Turskoj, poeti pristizati oruje i dobrovoljci iz zemalja koje bi rado vidjele pad

reima predsjednika Bashara al-Assada. Tada poinju pokuaji da se ratrkane formacije stave

pod jedinstveno zapovjednitvo. Skupno ime za te manje jedinice na poetku sukoba bilo je

Slobodna sirijska vojska (Free Syrian Army FSA), ali nije bilo nikakvog centraliziranog zapovjed-

nitva niti koordinacije meu tim frakcijama. Tek 7. decembra 2012. godine vojni zapovjednici

20

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca razliitih jedinica irom Sirije objavili su da su uspostavili zajedniko zapovjednitvo, u koje je

izabrano 30 lanova, koje su nazvali Vrhovno vojno vijee, poznato i kao Vrhovno vojno zapo-

vjednitvo (Supreme Military Command SMC).

Odmah po formiranju Vijea i nakon to su sve frakcije pozvane da se stave pod zapovjednitvo

Slobodne sirijske vojske (FSA) bilo je oito da meu oruanim skupinama postoje i one koje su

ideoloki i po ciljevima svoje borbe toliko daleko od veine sirijskih pobunjenika da nemaju ni

minimum zajednike osnove za djelovanje. Takvo zajedniko zapovjednitvo nisu prihvatile sku-

pine koje se ideoloki povezuju s onim to je, naroito nakon 11. septembra 2001. godine, postalo

poznato kao Al-Kaida, prije svega ISIL, ali i Fronta al-Nusra, koja je pristala da koordinira akcije i

aktivnosti na terenu sa FSA-om, ali ne i da se stavi pod zajedniko zapovjednitvo.

Osnivanje zajednikog zapovjednitva ojaalo je revolucionare i u jednom razdoblju predstavnici

SMC-a tvrdili su da se pod njihovim zapovjednitvom nalazi 80 posto operativnih vojnih formaci-

ja. inilo se tada da reim i Sirijska arapska vojska nee izdrati sukob s pobunjenim graanima.

Sirijska vojska, kao i sve konvencionalne vojske, jednostavno nije bila obuena za gerilski nain

ratovanja i sukob s veinom svojih graana, te je zbog toga bila zbijena u kasarnama, izvodei

samo zrane napade na pobunjene gradove i sela.

Onda se desila prekretnica. U rat je uao proiranski iitski Hezbollah iz susjednog Libana, iji su

vojnici obueni upravo za takvu vrstu ratovanja. I ne samo to, Hezbollah je pokazao zavidnu izdr-

ljivost u ratu s konvencionalnom vojnom silom, i to ne bilo kojom, nego onom izraelskom, kojoj

je u nekoliko navrata nanio teke poraze.

Ovim se, meutim, borba jednog naroda za slobodu sve vie pretvara u sektaki rat u kojem su na

jednoj strani sirijski suniti i brojne sunitske zemlje sa zapadnim saveznicima, a na drugoj alevitski

proiitski i proiranski reim, koji jo podrava Rusija. Sukob se tada pretvara u sektaki rat i u nje-

mu sve vie snage odmjeravaju regionalni i svjetski centri moi. Sukob je u medijima, a naroito

na drutvenim mreama, prikazan kao agresija iitske manjine nad sunitskom veinom i kao dio

vee zavjere, prije svega Irana, protiv sunitskih muslimanskih naroda Bliskog istoka. Svi zloini re-

ima predstavljani su kao zloini povijesnih neprijatelja sunita iz reda rafidija, kako suniti pogrdno

nazivaju iite. To je mobiliziralo stotine, naroito selefijskih, dobrovoljaca iz itavog svijeta, pa i Bo-

sne i Hercegovine, koji su zbog teolokih neslaganja sukobljeni sa iizmom, da priteknu u pomo

svojoj sunitskoj brai. Ono to je za bosanskohercegovaki kontekst posebno zanimljivo jest da

tradicionalni islam kakav se nauavao i ivio na Balkanu nije bio optereen tom unutarmusliman-

skom izmom. Muslimani ovih prostora nisu imali iskustvo sa iizmom, osim preko nekih sufijskih

21

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acaredova koji su u nekim elementima svoga uenja batinili pojedine elemente iitske tradicije, pa

samim tim nisu imali ni antagonizam prema njima. Zato je zanimljivo pratiti napor koji je, putem

prevoenih knjiga, predavanja i online propagande, uloen da se ovdanji muslimani uvjere u to

da je iizam najvei neprijatelj islama koji ga napada iznutra.18 Taj proces je iao istovremeno sa

iitskim prozelitizmom koji provode neke dravne i nevladine organizacije i obrazovne institucije

u Bosni i Hercegovini i regiji.19 Bez te polarizacije teko bi ovdanje sunitske mladie bilo mogue

motivirati da odu na drugi dio svijeta kako bi ubijali krive muslimane.

Istovremeno, na terenu u Siriji, instruktori iz Irana, koji su obuavali pripadnike Hezbollaha u Li-

banu, brojne iitske milicije u Iraku, Husijune u Jemenu i druge proksi paravojne formacije, uz

svestranu podrku logistike Hezbollaha, Irana, Rusije i reima u Damasku, formiraju teritorijalne

odbrane i male skupine milicija koje djeluju bez centralnog zapovjednitva u svojim selima i uli-

cama, i to u iitskim, alevitskim, kranskim i reimu lojalnim sunitskim mjestima. Ovakav razvoj

dogaaja e predstavljati prekretnicu u ratu i od tada pobunjenici vie nee imati inicijativu na

terenu. Simbol tog preokreta postat e pad strateki bitnog gradia Kusejr na granici s Libanom u

junu 2014. godine koji su nakon vie sedmica opsade zauzeli pripadnici Hezbollaha.

Vrhovno vojno zapovjednitvo je dugo pokuavalo odravati razliite frakcije sirijske vojne opo-

zicije na okupu. Kako bi osigurali nastavak podrke zapadnih zemalja, prije svega Amerike, njihov

zvanini diskurs je bio izrazito sekularan. Govorili su da je njihov cilj svrgavanje reima a da e

onda narod odluiti na slobodnim izborima kakvu vlast eli. U operativnom smislu proteirali su

profesionalni vojni kadar iz reda prebjeglih oficira iz reimske vojske, pokuavajui stvoriti dojam

da preuzimaju nacionalnu vojsku Sirije. Meutim, situacija na terenu je ila u sasvim drugom prav-

cu. Pretvaranje sukoba u sektaki rat, ali i strahote rata i dugo ugnjetavanje vjerskih sloboda rezul-

tirali su jaanjem vjerskih osjeanja meu vojnicima i narodom. Neuspjeh i neodlunost Zapada

da pomogne sirijskoj opoziciji i narodu samo su ojaali one skupine koje su se pozivale na islam i

koje se nisu obazirale na stavove zapadnih saveznika. Vijesti o sukobima oko logistikih ruta i sve

ei sukobi izmeu rivalskih frakcija oko kontrole nad osloboenim teritorijima dodatno su osla-

bili autoritet centralnog zapovjednitva. Veina dobrovoljaca koji su dolazili da se bore za svoju

18 Lista antiiitske literature na bosanskom jeziku bi se oduila. Moda je prvo djelo te vrste knjiga Veliki ejtan Halida Tulia, koja je tampana jo 1996. u Jordanu a distribuirana u Bosni i Hercegovini. Nakon toga su prevedene i tampane brojne antiiitske broure, najee bez imena izdavaa. Dva djela su posebno u velikom tirau distribuirana u BiH, i to Osnove uenja ija imamija isna àerija autora Es-Sejjida Muhibbuddina El-Hatiba i iìti i iìzam Ihsana Ilaheja Zahira.

19 Obim proiitske literature prevedene na bosanski jezik nakon rata je pozamaan. Iako stavovi esto nisu izrazito antisunitski u toj literaturi, oni jasno promoviraju interpretaciju historije i teologije koja odudara od zvanine sunitske doktrine. Jedno vrijeme je u tome prednjaila organizacija Muslimanski ivot (http://www.muslimanskizivot.org/, link vie nije aktivan), koja je iitsku literaturu prevodila i distribuirala irom Bosne i Hercegovine i bosanskohercegovake dijaspore, a ureivali su i istoimeni asopis.

22

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca viziju dihada i za uspostavu islamske drave pridruivala se ISIL-u, koji je na ranije osloboenim

teritorijima uspostavljao svoje vienje islamske drave koja je povezivala teritorije u kojima su

djelovali protiv, kako oni kau, istog iitskog neprijatelja u Iraku.

Sve vie je uloga Vrhovnog vojnog zapovjednitva i Slobodne sirijske vojske slabila, a njegovo

mjesto su pokuale zamijeniti neke druge krovne organizacije koje su osnivane, a koje su sad

u svom imenu umjesto sirijska sve ee nosile prefiks islamska. Formiranje islamske fronte

Al-Debha al-Islamijje bio je posljednji u nizu pokuaja da se objedine ponovo razjedinjene vojne

frakcije sirijske opozicije. U ovoj koaliciji, zvanino formiranoj 22. novembra 2013. godine, djeluju

neke od najborbenijih i najbrojnijih vojnih formacija, kao to su selefijski odred Ahrar al-Sham,

Liva al-Hak iz Homsa, Sukur al-Sham iz Idliba, ili nedavno u Damasku osnovane Vojske islama

(Dej al-Islam), za koju se vjeruje kako ima direktnu podrku Saudijske Arabije, koja preko ove

fronte pokuava umanjiti utjecaj antisaudijske Al-Kaidi bliske Islamske drave u Iraku i amu, ali

i Al-Nusre, koja je ideoloki bliska Al-Kaidi, ali se taktiki i zapovjedniki od njih udaljila. Trenutni

obraun sa ISIL-om neki vide kao pokuaj neke nove, umjerene islamske opozicije, da preuzme

kontrolu nad snagama revolucionara, ali i kao preduvjet da strana, a naroito amerika i britanska

pomo, nastavi stizati pobunjenicima.

U vrijeme zakljuivanja ove studije umjerena sirijska opozicija je bila oslabljena i bez izgleda da se u

toj dravi postigne bilo kakvo vojno rjeenje. Istovremeno je u Iraku krenula ozbiljna ofanziva pro-

tiv tzv. Islamske drave u Tikritu. Ovu ofanzivu prate brojne kontroverze od prisustva instruktora

iz Irana (poput zapovjednika Revolucionarne garde Kasima Sulejmanija), brojnih zloina i osveta,

ne samo prema pripadnicima ISIL-a nego i sunitima koji se tamo nalaze, preko spreavanja arap-

skih sunita da se vrate u osloboene gradove i sela i nepotrebnog unitavanja njihove imovine, do

angamana iitskih izrazito ideoloki i sektaki motiviranih paravojnih formacija, kao to su Hashd

al-Shaabi, Ketibetu Ali, Ketibetu Bedr, Ketibetu Abu Fadl al-Abasi i druge koje iza sebe imaju povi-

jest zloina nad sunitima.20 Ovakav razvoj prilika moda moe kratkorono potisnuti vojno prisustvo

ISIL-a u Iraku, ali ako se ne nae nain da se iraki suniti uvjere da nisu oni meta operacija protiv

ISIL-a, i ako se ne garantira sigurnost u novom Iraku nakon povlaenja ISIL-a i ukljuivanje u centralnu

vlast, itava operacija moe postati osnova za dodatnu radikalizaciju sunita ne samo u Iraku i susjed-

noj Siriji nego i irom svijeta. Ovakvim raspletom situacije i slamanjem ISIL-a na terenu ideologija

20 Dovoljno je pogledati brojne Twitter profile onih koji izvjetavaju s ratita, iitskih boraca i drugih aktivista na kojima se vidi brutalnost iitskih paravojnih formacija koja se ni po emu ne razlikuje od one koju su iskazali pripadnici ISIL-a kada su zauzimali te gradove. U nekim sluajevima anti-ID propaganda na istim mjestima na kojima su nastali snimci brutalnih pogubljenja sada producira iste takve snimke na kojima su rtve navodni pripadnici ID-a. Vidi npr. Twitter profil @XxhassanxXm, koji sebe naziva Podrka irakoj vojsci ( ).

23

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acaovog pokreta moe samo ojaati, jer e se on i dalje predstavljati kao jedini zatitnik sunita, protiv

kojih su se zajedniki urotili Amerika, Iran i korumpirani arapski despoti.

Korijeni tzv. Islamske drave

Kada govorimo o stranim dobrovoljcima u sirijskom ratu, pretpostavlja se kako se veina njih bori

u formacijama koje se ideoloki povezuju s Al-Kaidom i idejama selefijskog globalnog dihada.

Islamska drava u Iraku i amu/Levantu (ISIL, IDI ili DAI) pobunjenika je skupina aktivna u

Iraku i Siriji. Prvi put se pojavila poetkom 2004. godine u Iraku, kada ju je osnovao militant jor-

danskog porijekla Abu Musab al-Zarkavi pod imenom Jamaat al-Tawhid wal-Jihad (Zajednica

monoteizma i dihada), ali je ve u oktobru te iste godine promijenila ime u Tanzim Qaidat al-Ji-

had fi Bilad al-Rafidayn, ili bolje poznati naziv Al-Kaida u Iraku. Ovo ime su prihvatili nakon to

su dali zavjet na poslunost i pokornost (islamski koncept bejata ili zavjeta na poslunost koji se

davao halifi) liderima globalne Al-Kaide. U januaru 2006. godine skupina se ujedinila sa vie ma-

njih organizacija koje su se tada nazivale Shuratu al-Mujahidin. U oktobru 2006. sebe su prozvali

Islamskom dravom Irak (Dawlat al-Iraq al-Islamijja), i danas neki dobro upueni izvori govore o

tome da je ve od tada poeo tihi raskol izmeu lidera Dawlata i centralnog zapovjednitva, ali da

on dugo nije bio oit. Kako god, od aprila 2013. oni sebe nazivaju Islamska drava u Iraku i amu/

Levantu kako bi naglasili svoje prisustvo u Siriji ili amu.

Od samog osnivanja zvanian cilj bio im je uspostava islamskog hilafeta u Iraku. U jeku irakog

rata znaajnu vojnu prisutnost su imali u pokrajinama Anbar, Niniva, Kirkuk i Salahudin, zatim u

Dijali i Bagdadu, a Bakubu su smatrali svojim glavnim gradom. Nakon to su se lideri sunitskih

arapskih plemena okrenuli protiv ovih skupina i njihove vizije ureenja post-Sadamovog Iraka, i

nakon to su uz podrku Amerikanaca i centralne vlade u Bagdadu osnovali svoje milicije poznate

kao Sehavat, vojno prisustvo Al-Kaide je potisnuto, a njeni pripadnici dugo su djelovali u tajnosti,

sluei se samo teroristikom taktikom, odnosno napadima na civilne iitske i vladine ciljeve.

Nakon eskalacije nasilja u Siriji ISIL je prebacio dio svojih ljudi u Siriju, koristei tamonju situaciju

da pridobije nove dobrovoljce i da se domogne oruja i opreme. Posebno je u tom procesu, kao i

u itavoj strukturi ISIL-a, zanimljiva uloga baasistikih oficira koje su demobilizirali Amerikanci na-

kon okupacije Iraka i koji ine operativno jezgro ISIL-a. Nakon to su ostali bez privilegija i osjetili

se zapostavljenima u novom Iraku, kojim dominiraju iiti, oni su se preko noi okrenuli idejama

24

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca borbe protiv unutranjeg neprijatelja islama koje je tada promovirao Abu Musab al-Zarkavi.21 I

uistinu, ISIL je danas, prema svim dostupnim izvjetajima, kopija brutalne policijske drave ko-

jom upravljaju svemone obavjetajne i sigurnosne agencije, samo to su one ovaj put zaogrnute

platom islama i navodne apsolutne pokornosti halifi, kao nekada Sadamu. To objanjava vojne

vjetine i iskoritene taktike prednosti koje je ISIL pokazao kada je u munjevitom naletu zavladao

velikim dijelom teritorija, a koje dobrovoljci koji su dolazili iz itavog svijeta u taj sukob sigurno

nisu imali. Danas oni mjesta u kojima su prisutni smatraju svojom dravom i za njih su ratita Iraka

i Sirije spojena. Veina stranih dobrovoljaca koji su dolazili u Siriju kako bi se borili za slom reima

Bashara al-Assada i kako bi tamonju krizu iskoristili za uspostavljanje njihove vizije islamske dr-

ave pridruivala se frakcijama koje su imale identine ciljeve, a o kojima kao i pozadini itavog

sukoba nisu znali osim ono to su im njihovi ideolozi i zapovjednici rekli. Takvi su se rijetko borili

u redovima Slobodne sirijske vojske.

Krajem decembra 2013. godine ISIL je fokus svoga djelovanja ponovo premjestio na Irak, koriste-

i nezadovoljstvo tamonjih arapskih sunita, naroito onih lojalnih plemenima (ar. aair), koji su

se osjetili politiki marginaliziranim i progonjenim od proiitske vlade Nurija al-Malikija. Kada je

postalo izvjesno da e na netom odranim izborima Nuri al-Maliki ponovo osigurati dovoljan broj

glasova da pokua formirati iraku vladu, suniti su bez ozbiljne borbe gradove na sjeverozapadu

drave prepustili malom broju pripadnika ISIL-a koji su u njih umarirali iz susjedne Sirije.

U junu 2014. godine ISIL je bez veeg otpora zauzeo drugi po veliini grad u Iraku Mosul, dolazei u

jednom trenutku do samih predgraa Bagdada. Krajem mjeseca, nakon to su pred oima svjetske javno-

sti proveli nevienu brutalnost i masovna pogubljenja svih onih koji nisu bili spremni prihvatiti njihovu

vlast, ISIL je konsolidirao vlast nad velikim dijelom teritorija Sirije i Iraka, uklonio granice izmeu ove dvije

drave i proglasio osnivanje hilafeta. Shodno tome, organizacija je promijenila ime u Islamska drava22.

To je dovelo ne samo do raskola u opoziciji nego i do sukoba meu samim selefistima koji sebe nazivaju

mudahidima ili borcima na Boijem putu.

Tako su se borci bliski ideologiji Al-Kaide vrlo rano podijelili u dvije skupine: Dabhat al-Nusru (Fronta po-

drke), koji vodi izvjesni Abu Mohammad al-Golani, a koji priznaje lidersku poziciju novog voe Al-Kaide

u svijetu Ajmana al-Zavahirija, i na one koji su se od njega odvojili i slijede lidera irakog ogranka Al-Kaide

Abu Bakra al-Bagdadija, koji osporava autoritet Al-Zavahirija i prvenstveno sebe smatra emirom ili vlada-

21 O ulozi Sadamovih oficira u kreiranju ISIL-a vidi prilog Der Spiegelovog novinara Christopha Reutera koji je nainio na osnovu dokumenata koje su pripadnici Sirijske slobodne vojske zaplijenili od ubijenog kreatora ISIL-ove strategije irenja utjecaja na Siriju poznatog pod imenom Haji Bakr. Christoph Reuter, The Terror Strategist: Secret Files Reveal the Structure of Islamic State, Der Spiegel, 18. aprila 2015.

22 Za vie pojedinosti o ovome, pogledaj What is Islamic State?, BBC, 26. septembra 2014, (http://www.bbc.com/news/world-middle-east-29052144, pristupljeno 18. marta 2015).

25

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acarom Islamske drave u Iraku i Levantu (amu ili Siriji), a koji se kasnije proglasio halifom ili jedinim vjerskim

i politikim liderom svih muslimana u svijetu.

Do otvorenog raskola izmeu ISIL-a i elnika globalne Al-Kaide dolo je kada je Al-Zavahiri zatraio da se

u Siriji ratuje pod zapovjednitvom Al-Nusre a da ISIL zadri operativnu samostalnost na prostoru Iraka.

Al-Bagdadi je to odbio i sebe proglasio emirom ili vladarom islamske drave u nastanku, a u jednom svom

govoru je Al-Zavahirija optuio da je odstupio od erijata jer je dao bejat lideru talibana Mula Omeru koji je

Patun iako se od Poslanika islama prenosi da halifa moe biti samo neko ko je iz plemena Kurej. Istovre-

meno, Al-Bagdadi za sebe tvrdi da je porijeklom Kurej i da bi se zato sve druge islamistike frakcije trebale

podvrgnuti njegovom zapovjednitvu.

Kada su eskalirali sukobi izmeu Slobodne sirijske vojske i drugih pobunjenikih frakcija s jedne

i ISIL-a s druge strane, Al-Nusra je dugo pokuavala ostati izvan te borbe, ali se situacija ubrzo

otela kontroli. Al-Nusra danas oponaa ISIL-ovu taktiku u okolini Haleba tako to potiskuje druge

umjerene frakcije sirijske opozicije, naroito one za koje se smatra da ih podravaju Sjedinjene

Amerike Drave. Najjasnija potvrda ove taktike je slamanje frakcije Harektu-l-Hazm u koju su

Amerikanci i drugi zapadni saveznici polagali znatne nade.23

Sada je raskol meu selefijskim dihadistima oit i obje frakcije se bore oko toga koja e se na-

metnuti kao lider globalnog dihada. Zato implikacije ovog sukoba nadilaze granice sirijskog

ratita iako e tamo biti najoitije. Naime, ovim je ISIL izrastao u glavnog oponenta Al-Kaide, ijim

se ogrankom dugo smatrao. Taj sukob je vidljiv i meu dobrovoljcima iz Bosne i Hercegovine jer

su se neki od njih nali na suprotstavljenim stranama. Sukob se moe osjetiti i u virtualnom svijetu

meu bosanskim islamistima, gdje svaka od frakcija ima svoje istomiljenike koji zastupaju njiho-

ve stavove i njihovu verziju onoga to se deava na terenu u Siriji i Iraku.

Pitanje je sada koja od frakcija e biti vie oslabljena ovim raskolom. Dok jedni smatraju da je ovo

dokaz kako se Al-Zavahiri nije uspio nametnuti kao lider organizacije nakon ubistva Osame bin

Ladena i da staro rukovodstvo gubi podrku na terenu, gdje nova generacija preuzima stvari u

svoje ruke, drugi smatraju da e ISIL-ova taktika ratovanja na ovaj nain izgubiti legitimitet u tzv.

dihadistikim krugovima i da e to ii u prilog Al-Nusri.

Ipak, ISIL bi lako od Al-Kaide mogao preoteti poziciju lidera tzv. globalnog dihada. ISIL danas

kontrolira vie teritorija u Iraku i Siriji nego ijedna islamistika skupina do sada i na sve naine po-

23 Jeffrey White, Rebels Worth Supporting: Syrias Harakat Hazm, The Washington Institut, 28. aprila 2014. (http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/rebels-worth-supporting-syrias-harakat-hazm, pristupljeno 18. marta 2015).

26

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca kuava dokazati regionalnoj i globalnoj javnosti da nije nikakva frakcija ili skupina, nego drava.

Procjene sugeriraju da ISIL ima daleko vee i stabilnije prihode od Al-Nusre i matinog pokreta,

prije svega zbog iroke mree donatora koji financiraju njihovu borbu protiv reima u Damasku,

ali i zbog prihoda od ratnog plijena, kontrole nad poljima nafte i plina u istonim dijelovima Sirije,

kojima se trguje na crnom tritu, kao i od prihoda od otmica i pljake.

Ko e u budunosti nastaviti predvoditi ideje tzv. globalnog dihada zavisit e uveliko od ishoda

sukoba u Siriji. Jaanje ISIL-a bi moglo potpuno marginalizirati Al-Kaidu na globalnom planu. Jo

niko ne zna kako e se eventualni trijumf ISIL-a odraziti na ideologiju Al-Kaide i ta e za globalnu

sigurnost znaiti pretvaranje Al-Kaide od teroristike organizacije u borbenu formaciju koja po-

kuava osnovati dravu i kontrolirati teritorije na obalama Mediterana i u srcu arapskog svijeta.24

24 O sukobu izmeu ISIL-a i Al-Kaide vidi izvjetaj Aarona Y. Zelina: The War between ISIS and al-Qaeda for Supremacy of the Global Jihadist Movement, Washington Institute for Near East Policy, br. 20, juni 2014.

27

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acaStrategija djelovanja ISIL-a i upravljanje divljatvom

Trenutna strategija djelovanja ISIL-a ne samo u Iraku i Siriji nego i na mjestima gdje se ISIL poku-

ava proiriti, poput Sinaja u Egiptu, Libije, Afganistana, Jemena, Nigerije, Tunisa i brojnih dru-

gih drava u kojima se javljaju organizacije koje se obavezuju na poslunost (daju bejat) halifi

Al-Bagdadiju i bore se pod obiljejima ISIL-a, ima dosta slinosti sa strategijom poznatom kao

upravljanje divljatvom. Ustvari, radi se o nekoj vrsti kombiniranog terenskog prirunika i svo-

jevrsnog manifestom za povratak hilafeta naslovljenog sa Upravljanje divljatvom (ili zvjerstvi-

ma) najkritiniji stadij kroz koji e zajednica vjernika (ummet) proi (Management of Savagery:

The Most Critical Stage Through Which the Ummah Will Pass: : ,

Idrat at-Tawahhush: Akhtar marhalah satamourrou biha l ummah). Ova studija djelo je islamisti-

kog ideologa poznatog kao Abu Bakr Naji. Publikacija se pojavila na drutvenim mreama 2004.

godine, prvo na zatvorenim forumima, a kasnije i na brojnim stranicama na kojima se okupljaju

militanti, kao i na stranicama specijaliziranih centara koji prate trendove unutar teroristikih or-

ganizacija.25

Stvarni identitet Abu Bakr Najija nije nikada zvanino potvren, ali Hani Nesira sa Al Arabiya Insti-

tute for Studies je u svom istraivanju doao do zakljuka da se radi o Egipaninu Muhammadu

Khalilu al-Hakaymahu ( ), koji je napisao jo nekoliko studija o djelovanju pojedina-

ca i organizacija tada povezanih s globalnom Al-Kaidom.

Naji vjeruje da e samo graanski rat unutar islama, tj. muslimana, dovesti do uspostave sunit-

skog hilafeta. Zato on predlae eskalaciju brutalne kampanje nasilja i zvjerstava u muslimanskim

zemljama koja treba rezultirati polarizacijom njihovih drutava i novim sukobima, razotkrivanjem

nesposobnosti sigurnosnih agencija i vladajuih elita da odre kontrolu nad narodima, to bi tre-

balo privui nove sljedbenike u redove dihadista i u konanici stvoriti depove nesigurnosti ili

prostore u kojima vladaju strah, nesigurnost i zvjerstva. Pod upravljanjem zvjerstvima Naji po-

drazumijeva stvaranje anarhije, kojom bi onda militanti upravljali, tj. u kojoj bi se nametnuli kao

jedini koji mogu uspostaviti red i smijeniti nesposobne i korumpirane vlasti, i to na principima

islama, erijata, historijskog iskustva i tradicije muslimanskih naroda.

Abu Bakr Naji je osmislio borbeni plan iji je cilj oslabiti neprijateljske drave onim to je nazvao

snaga uznemiravanja i iscrpljivanja. Uvlaenje Sjedinjenih Amerikih Drava u otvoreni ratni su-

kob, umjesto ranijeg zastupnikog (proxy) ratovanja, bio je cilj zamisli jer je Naji vjerovao da e

25 Knjiga Management of Savagery: The Most Critical Stage Through Which the Ummah Will Pass je dostupna na internetu na adresi: https://azelin.files.wordpress.com/2010/08/abu-bakr-naji-the-management-of-savagery-the-most-critical-stage-through-which-the-umma-will-pass.pdf.

28

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca kada jednom ameriki vojnici budu ubijeni od mudahedina na bojitu medijski oreol njihove

navodne nepobjedivosti nestati. Muslimani e tada biti zaslijepljeni tetom koju su u stanju na-

nijeti slaboj i moralno iskvarenoj supersili i istovremeno gnjevni zbog okupacije za njih svetih ze-

malja, to e ih naposljetku nagnati u dihad. On je pozivao da se napadi usmjere na ekonomske

i kulturne institucije otpadnikih reima koji su saveznici SAD-a. Javnost e vidjeti postrojbe u

bijegu, obezglavljene... U tom trenutku nastupa divljatvo i haos u kojem e regija ispatati zbog

nepostojanja sigurnosti. Ovo e dodatno doprinijeti ve postojeoj iscrpljenosti i iznurenosti, koje

su rezultat napada na preostale ciljeve i oruani otpor vlastima, napisao je Naji.26

Naji je koristio tradicionalni dihadistiki primjer Egipta, ali se implicite odnosio na Irak, gdje je

pozivao na brzu konsolidaciju dihadistikog trijumfa s namjerom ovladavanja okolnim zemlja-

ma. Jedan ISIL-ov duhovnik je ispriao Michaelu Weissu i Hassanu Hassanu, autorima knjige Inside

the Army of Terror, da je Najijeva knjiga nairoko distribuirana meu oblasnim ISIL-ovim zapovjed-

nicima i nekim obinim vojnicima kao sredstvo za opravdavanje odrubljivanja glava ne samo kao

religijski doputenim radnjama ve preporuenim od Boga i Njegovog poslanika. Za ISIL, najvei

doprinos teksta Upravljanje divljatvom lei u razlikovanju znaenja dihada u odnosu na druga

religijska pitanja. Naji u jednome trenutku poduava itatelja tvrdei da nain na koji se ui o di-

hadu u knjigama oteava mladim mudahidima da spoznaju pravo znaenje njegovog koncep-

ta. Neko ko isprva ui o dihadu misli da je to nita doli nasilje, grubost, terorizam, zastraivanje

(drugih) ili bezono ubijanje. Ja govorim o dihadu i borbi, ne o islamu, i to se ne bi trebalo mije-

ati... Ne moe se nastaviti boriti neko i prelaziti iz jedne etape u drugu osim ako inicijalna etapa

ne podrazumijeva etapu bezonog ubijanja neprijatelja i ruenja njihovih domova....27

Tu ideju upravljanja drutvima u anarhiji i stvaranja a zatim popunjavanja pravnog i politikog va-

kuuma koju je razradio Naji u praksi pokuava provesti Al-Bagdadi. Ovo nije promaklo sve veem

broju analitiara koji analiziraju sve to se deava u Islamskoj dravi i oko nje. Tako Loretta Napo-

leoni u svojoj novoj knjizi The Islamist Phoenix (u Sandorfa iz Hrvatske prevedeno pod naslovom

Uspon islamizma) pie:

Spretnost kojom Al-Bagdadi i njegova skupina uvjeravaju sunite u Siriji, a isto tako i u Iraku, da bi

mogli uspjeti u onome u emu su svi ostali podbacili, nevjerojatan je podvig njihove modernosti.

U prolosti, nijedna dihadistika skupina nikada nije bila opremljena za voenje prave drave.

Nisu znali kako upravljati zalihama vode, kanalizacijom, izgradnjom cesta, niti su znali kako ko-

ristiti virtualni svijet za novaenje i skupljanje sredstava diljem planeta. Jo su manje znali kako

26 Ibidem.27 Michael Weiss i Hassan Hassan, Inside the Army of Terror, Regan Arts, New York, 2015, 40-41.

29

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acapostii konsenzus u zajednicama. Takve greke, a viali smo ih u Afganistanu u halifatu (kalifatu)

mule Omera (Omara), poivaju na predmodernoj viziji drutva kakvu je projicirao selefizam.

Iako je san dihadistikog pokreta oduvijek bio obnova halifata, bila je to samo nejasna, roman-

tina ideja, potpuno neprimjenjiva u modernim vremenima, jer je selefizam, tvrdi Napoleoni,

odbijao konstrukciju moderne drave. Radikalni je selefizam radije zamrznuo koncept idealnog

drutva kakav je vrijedio u Arabiji sedmoga stoljea. Svaki napredak koji je slijedio nakon toga ili

je suvian ili opasan, od infrastrukture moderne drave do moderne tehnologije, to je oito jer su

talibani zabranili muziku, radio i TV.28

S time na umu, ono to je napravio Al-Bagdadi, iscrtavajui unutar Sirije vlastite enklave Islamske

drave u Iraku i vodei te zajednice kao politiki autoritet sa svim instrumentima moderne drave,

zaista je nevjerovatno. On je uspio spojiti politiku namjeru islamista o preuzimanju vlasti u dravi

s neto globalnijom vizijom neotradicionalista o stvaranju prepoznatljive, makar i nesavrene dr-

ave, koja bi istovremeno trebala biti lansirna rampa za daljnje irenje. Ova kombinacija bez pre-

sedana vrlo je vana, pie, prema citatu L. Napoleoni, Jason Burke, veteran prouavanja dihada.29

Ali ovaj iskorak koji je napravio ISIL nije samo nevjerovatan, nego je i izuzetno privlaan i-

rokom spektru simpatizera islamistikih ideja i bitan je faktor mobilizacije. Za mnoge mlade

muslimane uspostava Islamske drave u Iraku i Siriji je ostvarenje dugog sna o povratku hilafeta

kao politikog okvira koji e muslimanima povratiti potovanje i ugled koji su nekada u svojoj

povijesti uivali.

Kranske frakcije u sirijskom sukobu

Kada je rije o tome koje se sve frakcije danas bore u Siriji i Iraku, vrlo je teko pohvatati sve konce,

naroito ako bismo htjeli ui u trag novcu i dobrovoljcima, tj. ako bismo htjeli znati ko od svjet-

skih i regionalnih centara moi podrava koju frakciju. To bi nam teko polo za rukom, naroito

ako znamo da se skoro svakodnevno prave novi savezi i blokovi, dok se neke frakcije rasputaju

ili pridruuju drugima s boljom logistikom ili naoruanjem. Ali je bitno napomenuti da pored

sunitskih i iitskih frakcija te irakih i sirijskih vladinih snaga postoje i brojne kurdske frakcije koje

pokuavaju zatititi teritorije na kojima ive Kurdi od upada razliitih paravojnih formacija, ali i

stvoriti uvjete za eventualnu autonomiju tih regija u buduem preustroju Sirije nakon pada re-

ima Bashara al-Assada, a moda i njene nezavisnosti i pripajanja nekoj buduoj kurdskoj dravi.

28 Loretta Napoleoni, Uspon islamizma, Sandorf, Zagreb, 2015, 83-84.29 Jason Burke, The ISIS leader`s vision of the state is a profoundly contemporary one, The Guardian.

30

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

aca I dok se o sunitskim, iitskim, pa i kurdskim dobrovoljcima i vojnim frakcijama pisalo i izvjetavalo

u svjetskim medijima, rijetki su izvjetaji koji govore o kranskim dobrovoljcima, pa i vojnim or-

ganizacijama u Siriji. O kranskoj manjini u Siriji se najee pie samo kroz prizmu visoke cijene

koju plaaju uhvaeni izmeu dvije sukobljene strane. Meutim, situacija na terenu je daleko slo-

enija.

Tako je BBC-jev servis na arapskom jeziku poetkom 2014. godine emitirao prvi prilog o sve

veem broju kranskih boraca koji iz brojnih evropskih zemalja dolaze u Siriju kako bi se

borili na strani kurdskih vojnih formacija i proreimskih snaga protiv skupina povezanih s

Al-Kaidom, prije svega protiv pripadnika Islamske drave u Iraku i amu ISIL.30

Autor priloga Muhieddeen Hamish tvrdi kako je veina njih sirijskog porijekla, ali da imaju dr-

avljanstva brojnih evropskih zemalja, gdje godinama ive. Kao primjer ovog novog trenda on

navodi djelovanje formacije koja se naziva Sutoro i koja se bori u sjeveroistonoj pokrajini Hasaka

zajedno s kurdskim frakcijama protiv s Al-Kaidinom ideologijom povezanih pobunjenika.

Prvi su ovaj novi zaplet u ionako kompleksnom sirijskom sukobu primijetili u vicarskom centru

Agenfor, iji je direktor Sergio Bianchi za BBC na arapskom jeziku izjavio da samo ime organizacije

Sutoro dolazi iz staroaramejskog, to bi moglo ukazivati na pokuaj da se naglasi kranski karakter

formacije. On tvrdi da je jedan od vojnih instruktora u toj organizaciji bivi narednik vicarske vojske

Johan Kosar, te da je on samo jedan od kranskih dobrovoljaca iz Evrope koji se bori u toj formaciji.

Za Kosara on kae da je kao i znaajan broj njemu slinih dobrovoljaca sirijskog porijekla, ali da

ima i turske korijene. Navodno je odrastao u Siriji, kasnije ivio u Lucernu u vicarskoj, odakle

je i doao u pogranini sirijski grad Kamili. Prema izvorima centra on ima tri pasoa i samo je

jedan od brojnih kranskih dobrovoljaca s pasoima lanica Evropske unije koji su svoje znanje

i ivote stavili na raspolaganje razliitim sirijskim frakcijama kako bi stali u zatitu svoje brae

u vjeri. Prema Bianchiju, centar kojim rukovodi do sada je evidentirao takve dobrovoljce meu

vicarcima, Nijemcima i veanima.

Spomenuti izvjetaj se takoer bavi pitanjem njihovog mogueg povratka u evropske zemlje iz

kojih su otili u sveti rat. Tako Yasem Otblogim, glasnogovornik Rafidain Cultural Centera u Lu-

cernu, kae kako nemaju taan broj krana iz Evrope koji su se otili boriti u Siriju, ali da je to

vjerovatno 10 do 20. On kae da broj sigurno nije velik. Takoer naglaava da oni odlaze kako

30 Prilog BBC-ja na arapskom f19. februara 2014, (http://www.bbc.co.uk/news/undefined, pristupljeno 18. marta 2015).

31

Vlad

o A

zino

vi

i Muh

amed

Jusi

- Z

ov ra

ta u

Siri

ji i b

osan

skoh

erce

gova

ki k

ontin

gent

str

anih

bor

acabi zatitili domicilne sirijske krane i osigurali njihov opstanak, te da oni ne ele da ih se tretira

kao plaenike kada se vrate kui.

Prema zvaninim podacima, u Siriji ima oko 10 posto krana i oni su prema pisanju eksperta za

odnose meu sirijskim vojnim frakcijama Aymenna Jawada al-Tamimija u trenutnim sukobima

podijeljeni u tri frakcije: one koji podravaju reim i bore se u zvaninim reimskim vojnim i si-

gurnosnim snagama, one koji se bore na strani Slobodne sirijske vojske protiv reima i one koji se

bore za autonomiju veinski kranskih podruja u Siriji. Strani dobrovoljci se najee pridruuju

ovoj treoj frakciji, dok su dom

Documents

Zov Rata u Siriji i Bosanskohercegovacki Kontingent Stranih Boraca