Zrozumieć spastyczność - leczenie, rehabilitacja · 2 Co oznacza termin spastyczność? 1, 2, 3 Termin „spastyczność” pochodzi od greckiego słowa spasmos lub spasm, które

Zrozumieć spastycznośćInformacje dla pacjentów i ich rodzin

2

Co oznacza termin spastyczność? 1, 2, 3

Termin „spastyczność” pochodzi od greckiego słowa spasmos lub spasm, które oznacza

„skurcz”. U osób zdrowych podczas każdego ruchu mięśnie harmonijnie ze sobą

współpracują. U osób cierpiących na spastyczność dochodzi do zaburzenia tej współpracy oraz

gwałtownego, niekontrolowanego wzrostu napięcia mięśniowego (zjawisko to określa się

również mianem hipertoniczności). Nawet „proste” ruchy mogą stać się trudne lub

niemożliwe do wykonania. Często występujące lub stale utrzymujące się wzmożone napięcie

mięśniowe może prowadzić do sztywności mięśni, a w konsekwencji do uogólnionego

ograniczenia ruchów. Dolegliwości te mogą również obejmować mięśnie w stanie spoczynku,

które zazwyczaj pozostają niepobudzone. Może dojść do bolesnych zaburzeń postawy ciała

oraz do znacznego obniżenia jakości życia pacjenta.

Kiedy i w jaki sposób może dojść do spastyczności? 2, 4, 5

Spastyczność jest wynikiem niezwykle złożonych zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego

układu nerwowego. Może pojawić się w następstwie uszkodzeń lub wad rozwojowych mózgu

lub rdzenia kręgowego. Najczęstsze przyczyny spastyczności to udar mózgu, stwardnienie

rozsiane, pourazowe uszkodzenia mózgu lub rdzenia kręgowego, a także uszkodzenia mózgu

w okresie niemowlęcym oraz procesy zapalne i guzy mózgu.

Wśród innych objawów uszkodzenia mózgu lub rdzenia nerwowego należy wymienić między

innymi osłabienie siły mięśni, upośledzoną kontrolę ruchów oraz męczliwość.

3

Jak diagnozuje się spastyczność?6

W celu postawienia diagnozy lekarz bada pacjenta, u którego podejrzewa się spastyczność.

Zazwyczaj przeprowadza się badania neurologiczne i obrazowe. Lekarz określa ponadto

nasilenie sztywności mięśni oraz ocenia, w jakim stopniu objawy utrudniają pacjentowi

wykonywanie codziennych czynności. Ocena ta pozwala ustalić:

� Stopień ograniczenia

� Siłę mięśni

� Napięcie mięśniowe (oceniane np. wg skali Ashwortha)

� Ruchomość stawów (badanie oceniające zakres ruchu w stawach)

� Natężenie bólu (oceniane np. przy pomocy skali wzrokowo-analogowej).

Ocena ta dostarcza informacji pomocnych w postawieniu diagnozy i może służyć do pomiaru

odpowiedzi na leczenie w oparciu o różne skale oceniające.

Aktywnością mięśni kierują sygnały doprowadzane szlakami wchodzącymi

w skład ośrodkowego układu nerwowego. Uszkodzenie szlaków

nerwowych może prowadzić do niekontrolowanej aktywności mięśni,

powodując spastyczność.1

Ob

jawy sp

astyczno

ści p

o u

darze m

ózg

u

4

Jak spastyczność może wpłynąć na moje życie?2, 3

Stopień nasilenia spastyczności zależy od lokalizacji i rozległości uszkodzenia. Spastyczność

może przybierać różne postaci: od nieznacznej sztywności mięśni aż po bolesne zaburzenia

postawy ciała. Częstym objawem jest porażenie połowicze, zazwyczaj wyraźniej zaznaczone

w górnej lub dolnej kończynie po stronie ogniska chorobowego.

Na skutek osłabienia kontroli nerwowej po udarze często dochodzi do bolesnych skurczów

mięśni. Powszechnym następstwem udaru jest także afazja, czyli zaburzenie polegające na

utracie zdolności mówienia lub rozumienia mowy.

Spastyczność może wpływać niekorzystnie na różne aspekty codziennego życia pacjentaCodzienne czynności takie jak:3, 4

Jedzenie lub

ubieranie się

Higiena

osobista

Spastyczność może powodować ból, zwłaszcza w obrębie stawów, towarzyszący ruchom

inicjowanym przez chorego lub łagodnym ruchom wykonywanym biernie przy pomocy drugiej

osoby.

Poruszanie się

Postawa

Jakość snu

Rotated forearmInternally rotated shoulder

Thumb-in-palmBent wrist

Bent elbow

Clenched fist



Bent elbow

Clenched fist



Bent elbow

Clenched fist



Bent elbow

Clenched fist

Reduced knee mobilityClub foot

Reduced hip mobility Reduced hip mobility

Twisted toe Reduced knee mobilityClub foot


Twisted toe Reduced knee mobilityClub foot


Twisted toe

Reduced knee mobilityClub foot


Twisted toe

5

Jakie są postaci kliniczne spastyczności?3, 7

Spastyczność może obejmować określone mięśnie lub całe grupy mięśni.

� W górnej części ciała: spastycznością najczęściej zostaje dotknięte ramię, łokieć,

nadgarstek oraz palce rąk.

� W dolnej części ciała: spastyczność obejmuje biodra, kolana, kostki i palce stóp.

Postaci kliniczne spastyczności poudarowej w obrębie kończyn górnych

� Rotacja wewnętrzna w stawie

barkowym

� Zgięcie w stawie łokciowym

� Nawracanie przedramienia

� Zgięcie dłoniowe w nadgarstku

� Zaciśnięte palce rąk

� Kciuk stale schowany w dłoni

Postaci kliniczne spastyczności poudarowej w obrębie kończyn dolnych

� Stopa końsko-szpotawa

� Ograniczona ruchomość stawu

kolanowego

� Paluch w ustawieniu grzbietowym

� Ograniczona ruchomość stawu

biodrowego

6

Kto zajmuje się leczeniem spastyczności? 3, 8

Postępowanie lecznicze w spastyczności wymaga współpracy interdyscyplinarnego zespołu

specjalistów takich jak:

Specjalista w dziedzinie rehabilitacji

Lekarz ten specjalizuje się w medycynie fizykalnej i rehabilitacji medycznej. Kieruje

procesem rehabilitacji chorego, opracowując zestaw indywidualnie dobranych

działań terapeutycznych obejmujących farmakoterapię oraz stosowanie sprzętu

i zabiegów wspomagających pracę mięśni, takich jak wyciągi, masaż czy

elektroterapia.

Neurolog

Neurolog stawia diagnozę i zazwyczaj odpowiada za skoordynowanie różnych

terapii stosowanych u pacjentów ze spastycznością.

Pielęgniarka

Pielęgniarka udziela wsparcia chorym i ich opiekunom, dba o sprawne

funkcjonowanie gabinetu lekarskiego lub oddziału klinicznego i jest niezbędnym

członkiem zespołu zajmującego się leczeniem spastyczności.

Fizjoterapeuta

Fizjoterapeuta pracuje z pacjentem, dążąc do poprawy jego ogólnej sprawności

ruchowej, w tym poprawy równowagi i napięcia mięśniowego poprzez takie

zabiegi jak rozciąganie.

7

Terapeuta zajęciowy

Terapeuta zajęciowy udziela pacjentom, a często także ich opiekunom, porad

dotyczących sposobu zorganizowania codziennych zajęć oraz optymalnego

przystosowania miejsca zamieszkania i miejsca pracy do potrzeb chorego.

Neurochirurg

Neurochirurg to lekarz, który w szczególnych przypadkach przeprowadza zabiegi

operacyjne w obrębie układu nerwowego.

Chirurg ortopeda

W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja chirurga ortopedy, który

podczas zabiegu operacyjnego może skorygować niewłaściwą postawę i złagodzić

dolegliwości fizyczne.

U każdego pacjenta obraz kliniczny choroby jest inny, dlatego niezbędna jest wnikliwa

analiza lekarska. Lekarz przeanalizuje, w jakim stopniu sztywność lub przykurcze wpływają

na funkcjonowanie mięśni i utrudniają wykonywanie codziennych czynności. W oparciu

o przeprowadzone badanie lekarz w porozumieniu z pacjentem ustali taką formę leczenia,

która w danym przypadku będzie najodpowiedniejsza.

Pacjent powinien szczegółowo omówić z lekarzem cele terapeutyczne, jakie chciałby

osiągnąć, oraz sposoby ich osiągnięcia. Cele te mogą ulegać zmianie w miarę postępów

w rehabilitacji.

Lekarze w

spo

mag

ający

8

Dostępne są następujące możliwości leczenia3, 8, 9

Leczenie spastyczności jest procesem złożonym i w większości przypadków długotrwałym.

Najlepsze rezultaty przynosi działanie multidyscyplinarne prowadzone przez specjalistów,

personel pielęgniarski, fizjoterapeutów i innych lekarzy, którzy we współpracy z opiekunami

pacjenta realizują indywidualnie opracowany program terapeutyczny.

Na ogół stosuje się połączenie różnych metod terapeutycznych, aby zapewnić jak

najskuteczniejsze leczenie objawów. Największym wyzwaniem jest opracowanie takiego planu

leczenia, który pozwoliłby na zachowanie równowagi pomiędzy poprawą funkcjonowania

i zadowoleniem pacjenta a ewentualnymi skutkami ubocznymi. Podstawową metodę leczenia

spastyczności w każdym przypadku stanowi fizjoterapia.

Interwencja fizycznaFizjoterapia

Fizjoterapia jest podstawową metodą leczenia spastyczności. Zabiegi dostosowane

do indywidualnych potrzeb pacjenta mają na celu zwiększenie elastyczności mięśni

objętych spastycznością. Regularne rozciąganie może złagodzić skurcze mięśni

i zmniejszyć sztywność mięśni na wiele godzin.

Terapeuci dążą do wzmocnienia zdrowych obszarów mięśni oraz do poprawy

motoryki poprzez specjalnie dobrane ćwiczenia.

9

Terapia zajęciowa (szyny korekcyjne, opatrunki gipsowe, wielokrotnie

powtarzane ćwiczenia usprawniające oraz terapia przy użyciu zautomatyzowanych

urządzeń rehabilitacyjnych)

Podczas terapii zajęciowej pacjenci i ich opiekunowie uczą się, jak radzić sobie

z codziennymi zajęciami dzięki zastosowaniu technik, które mogą być pomocne

przy wykonywaniu takich czynności, jak ubieranie się, spożywanie posiłków itp.

Terapeuci zajęciowi pomagają również pacjentom w wyborze specjalnych

sprzętów, które mogą być potrzebne w ich stanie.

Chirurgia ortopedyczna

W bardzo zaawansowanych stanach spastyczności może zajść konieczność

chirurgicznego przecięcia włókien nerwowych kontrolujących mięśnie dotknięte

spastycznością w celu powstrzymania ich nadmiernego pobudzenia. Ponadto

wykonuje się operacje rozluźnienia, wydłużenia lub przeniesienia ścięgien.

Neurochirurgia (operacje neurologiczne i neuroortopedyczne)

W bardzo zaawansowanych stanach spastyczności neurochirurg może przeciąć

wybrane włókna nerwowe (w strefie wejścia do rdzenia) przewodzące impulsy do

kończyn dotkniętych spastycznością. Operacje tego typu wykonuje się w celu

zniesienia spastyczności kończyn dolnych uniemożliwiającej chodzenie.

10

Jakie cele terapeutyczne chce osiągnąć pacjent?(Wyznaczenie celów pomaga ukierunkować wysiłki pacjenta i zapewnia poczucie celowości)

Cele terapii mogą być następujące:3

� Przywrócenie możliwości czynnego wykonywania ruchów dowolnych, takich jak

sięganie po przedmioty oraz ich chwytanie, przenoszenie i puszczanie

� Usprawnienie wykonywania codziennych czynności np. ubierania się, higieny osobistej

� Odciążenie opiekunów (ubieranie, karmienie, przenoszenie i kąpanie chorego)

� Zmniejszenie bólu

� Niedopuszczenie do powstania przykurczy*

� Zmniejszenie częstości występowania skurczów mięśni

� Usprawnienie chodu

*Przykurcz mięśni jest to trwałe skrócenie mięśnia lub stawu.

Farmakoterapia2

Preparaty stosowane w leczeniu spastyczności:

Leki przeciwdrgawkowe - prymidon, gabapentyna itp.

Leki spazmolityczne - baklofen, tyzanidyna itp.

Lek z grupy beta-blokerów - propranalol itp.

Leki dopaminergiczne - lewodopa-karbidopa, ropinirol, pramipexol, apomorfina itp.

Inhibitory MAO-B - selegilina

Inhibitory COMT - tolkapon, entakapon, lewodopa-karbidopa z entakaponem itp.

Benzodiazepiny - diazepam, klonazepam itp.

11

Iniekcje – toksyna botulinowa3, 10, 11, 12

� Podawana domięśniowo toksyna botulinowa jest lekiem z wyboru stosowanym

w leczeniu spastyczności ogniskowej.

� Toksynę botulinową wstrzykuje się miejscowo w spastycznie napięty mięsień lub grupę

mięśni.

� Toksyna botulinowa blokuje sygnały wywołujące skurcze mięśni i powoduje czasowe

rozluźnienie nadmiernie pobudzonych mięśni, dlatego jest stosowana w leczeniu

spastyczności kończyn górnych i dolnych u osób dorosłych w celu obniżenia napięcia

mięśniowego.

� Skuteczność terapeutyczna toksyny botulinowej utrzymuje się na ogół przez 3-4

miesiące. W niektórych przypadkach może jednak utrzymywać się znacznie dłużej lub

krócej. W razie potrzeby leczenie można powtarzać. Indywidualny schemat leczenia

należy ustalić w porozumieniu z lekarzem prowadzącym.

W miejscu wstrzyknięcia preparatu może wystąpić ból,

tkliwość i zasinienie. W przypadku pojawienia się trudności

z przełykaniem, zaburzeń mowy lub zaburzeń oddychania

należy niezwłocznie zasięgnąć porady lekarskiej.

Leczenie toksyną botulinową stanowi jeden z elementów

skoordynowanego, multidyscyplinarnego programu

terapeutycznego obejmującego fizjoterapię oraz inne

metody leczenia, takie jak stosowanie łusek ortopedycznych

czy terapia zajęciowa.3 Przed zastosowaniem toksyny

botulinowej zespół prowadzący powinien opracować

odpowiedni program rehabilitacji pacjenta po iniekcji.

12

Jak najlepiej wykorzystać wizytę u lekarza2

(w każdym przypadku zalecane jest przybycie na wizytę w towarzystwie opiekuna

lub członka rodziny)

Wizyta w gabinecie lekarskim to czas przeznaczony dla pacjenta. Chociaż po długim

oczekiwaniu w poczekalni pacjenci często spieszą się lub są poirytowani, dobry lekarz na

pewno doceni fakt, że pacjent aktywnie uczestniczy w ustaleniach dotyczących leczenia,

i zachęci do omówienia wszelkich zaobserwowanych objawów.

Podczas rozmowy z lekarzem, pamiętaj:

Lekarz chce ci pomóc. Choć może to się wydawać oczywiste, im bardziej otwarcie

i szczerze będziesz mówić o swoich problemach, tym łatwiej będzie lekarzowi znaleźć

sposób na poprawienie twojego samopoczucia. Jeżeli dotychczas nie postawiono diagnozy,

niewykluczone, że konieczne będzie przeprowadzenie dodatkowych badań przez specjalistę.

Postaraj się także dowiedzieć się czegoś samemu – istnieje wiele pomocnych stron

internetowych oraz grup wsparcia, które mogą dostarczyć przydatnych informacji. Adresy

niektórych stron zostały zamieszczone na ostatniej stronie niniejszej broszury.

Nie zapominaj o tym, że lekarz nie potrafi czytać w myślach. Odpowiadaj szczerze na jego

pytania. Nakreśl lekarzowi szczegółowy obraz obejmujący objawy, które obserwujesz (takie

jak zaburzone ruchy, ból, sztywność), oraz leki, które przyjmujesz, w tym także produkty

dostępne bez recepty oraz suplementy diety. Przed wizytą zastanów się, o czym chcesz

pomówić z lekarzem. Przydatne może być również odnotowanie, kiedy pojawiły się objawy

i czy z upływem czasu uległy zmianie.

13

Rozmowa z lekarzem na temat objawówPraktyczna lista kontrolna, która pomoże ci podczas kolejnej wizyty u lekarza:

Załóż dziennik: Przez tydzień lub dwa tygodnie przed terminem wizyty prowadź dziennik,

w którym będziesz odnotowywać wszystkie objawy.

Dziennik ten pomoże lekarzowi lepiej zrozumieć twój stan i ułatwi dostrzeżenie ewentualnych

tendencji, które mogą stanowić przesłankę do zmodyfikowania schematu leczenia.

Wpisuj objawy w dzienniku: Codziennie notuj objawy, jakie u siebie obserwujesz, opisuj ich

charakter i oceniaj nasilenie.

Zapisz również datę i godzinę, kiedy zdarzyło ci się pominąć dawkę leku. Jeżeli obserwujesz

u siebie objawy inne niż te, które zostały wymienione na następnej stronie, także zanotuj je

w dzienniku. Przykładowy dziennik objawów znajduje się na końcu niniejszej broszury.

Oceniaj nasilenie objawów: W tym celu posługuj

się skalą od 0 do 10, gdzie 0 punktów oznacza, że nie

obserwujesz już danego objawu, a 10 – że dany objaw

nigdy dotąd nie występował w tak dużym nasileniu.

14

Objawy spastyczności po udarze mózgu:3, 5

� Nadmierna aktywność mięśni � Napięcie mięśni

� Mimowolne skurcze mięśni � Wzmożone odruchy

� Utrudniona pielęgnacja i higiena � Zaburzona postawa ciała

� Ból

� Ruchy mimowolne, w tym gwałtowne skurcze (silna i/lub długotrwała mimowolna

aktywacja mięśni) oraz klonusy (ciąg szybko następujących po sobie skurczów

mięśniowych)

� Upośledzona zdolność wykonywania

codziennych czynności

Udając się do lekarza, weź ze sobą listę

pytań:2

Przygotuj zawczasu pytania, jakie chcesz

zadać lekarzowi. Pamiętaj, że nie ma złych

pytań. Jeśli coś cię trapi, zapytaj o to.

Nie czekaj do końca wizyty

z poruszeniem kwestii, którą

uważasz za najpilniejszą.

15

Przykładowe pytania:

� Z jakich metod leczenia mogę skorzystać?

� Jakie szanse na wyleczenie daje ta metoda leczenia?

� Jakie cele pozwoli mi osiągnąć określona metoda leczenia?

� Czy moje cele terapeutyczne są realistyczne?

� Czy ta metoda leczenia sprawi, że będę w stanie robić to, co chcę?

� Jakie potencjalne skutki uboczne niosą ze sobą zalecane metody leczenia?

� Czy objawy spastyczności mogą się jeszcze nasilić?

� Jak długo potrwa leczenie?

� Ile czasu musi minąć, zanim leczenie zacznie przynosić efekty?

� Jak mam postępować?

� Ile będzie kosztowało leczenie?

� Czy istnieją jakieś programy wsparcia dla pacjentów, z których mogę skorzystać?

Rób notatki:2

Weź ze sobą do lekarza mały notes, aby zapisać w nim ważne informacje z wizyty. Dzięki temu

będziesz pamiętać wszystko dokładnie także po opuszczeniu gabinetu. Zasięgnij opinii innego

lekarza: jeśli po wizycie nadal uważasz, że potrzebujesz dodatkowych informacji medycznych,

skonsultuj się z innym lekarzem. Potrzebny jest ci lekarz, który będzie autentycznym

partnerem w staraniach o twój powrót do zdrowia, dlatego ważne jest, aby odpowiadało ci

jego podejście.

16

Jak rozmawiać z lekarzem na temat ograniczonego zakresu ruchów lub zaburzeń motoryki, przewlekłego bólu lub napięcia mięśniowego.Dokładnie opisz sytuację:

Opisowo przedstaw lekarzowi, w których miejscach występują dolegliwości oraz jakiego

rodzaju ból (tępy, rwący, kłujący, pulsujący itp.) lub napięcie mięśniowe odczuwasz. Poinformuj

również lekarza o tym, jaki wpływ mają te objawy na twoje codzienne funkcjonowanie.

Omów z lekarzem cele terapeutyczne.

Nie ulegaj emocjom: lekarz wie, że ból bywa obezwładniający i naprawdę chce ci pomóc.

Opisując ból podczas wizyty, trzymaj emocje na wodzy, aby móc skupić się na tym, jak

poczynić postępy i opracować najkorzystniejszy plan leczenia w oparciu o twoje indywidualne

potrzeby.

Informuj lekarza na bieżąco:

Powiedz lekarzowi o wszystkich lekach, które przyjmowałeś lub przyjmujesz obecnie

w związku z leczeniem twojego schorzenia. To niezwykle istotne, aby lekarz wiedział

o wszystkich lekach, które przyjmujesz lub przyjmowałeś, w tym również o produktach

dostępnych bez recepty, suplementach diety i lekach ziołowych, a także zabiegach medycyny

alternatywnej (np. kręgarstwo, akupunktura).

17

Po wizycie u lekarzaPostępuj zgodnie z planem leczenia zaleconym przez lekarza:

Dokładnie wypełniaj polecenia lekarza. Jeżeli po wizycie masz jakiekolwiek wątpliwości,

skontaktuj się z lekarzem. Nie postępuj zgodnie z własnymi przypuszczeniami. Jeżeli nie

zgadzasz się z zaproponowanym schematem leczenia, niezwłocznie powiedz o tym lekarzowi.

Poinformuj innych:

Powiedz swoim pozostałym lekarzom o przyjętym planie leczenia. Jeżeli przepisano ci leki,

zawsze realizuj recepty w tej samej aptece, aby nawiązać relację z farmaceutą. Realizując

receptę, pytaj farmaceutę o przepisane lekarstwa.

Śledź postępy:

Jeżeli leki, które przyjmujesz, nie działają lub uważasz, że są mniej skuteczne od wcześniej

stosowanych terapii, powiedz o tym lekarzowi. Poinformuj również lekarza, jeżeli

zaobserwujesz u siebie jakiekolwiek skutki uboczne.

Ustal terminy:

Poproś lekarza, by określił dokładnie, kiedy twoje objawy powinny zacząć ustępować oraz

kiedy masz się zgłosić na kolejną wizytę. Umów się na kolejną wizytę, zanim wyjdziesz

z przychodni, aby mieć pewność, że termin został odnotowany w rejestracji.

18

Korzystaj ze wsparcia:13

Poszukaj miejscowych grup wsparcia dla pacjentów i korzystaj z możliwości skontaktowania

się za pośrednictwem Internetu z innymi pacjentami, u których występują takie same

objawy. Wiele osób uważa Internet za cenne źródło informacji. Skorzystaj z serwisów

społecznościowych takich jak Facebook czy Twitter lub z innych stron tematycznych, które

dostarczają informacji i wsparcia. Adresy niektórych stron zostały zamieszczone na ostatniej

stronie niniejszej broszury.

Zaangażuj przyjaciół i rodzinę w swoje leczenie:

Im lepiej przyjaciele i członkowie rodziny będą rozumieli twój stan, tym

skuteczniej będą mogli cię wspierać. Nie musisz samotnie walczyć z chorobą!

19

Nasilenie spastyczności Nieznaczne napięcie Umiarkowane napięcie Duże napięcie

Lokalizacja

spastycznościZaznacz kółkiem miejsce dotknięte spastycznością

Gwałtowne skurczeCzęstość występowania

Nie występują Sporadycznie Często

Natężenie bólu towarzyszącego

spastyczności

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Brak bólu Silny ból

Podczas wykonywania jakich czynności objawy są

najbardziej dokuczliwe?

Dzien

nik

ob

jawó

w

Dziennik objawów Data

20


Lokalizacja





spastyczności

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10





21


Lokalizacja





spastyczności

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10





22

Notatki pomocne podczas wizyty

� Z jakich metod leczenia mogę skorzystać?

� Ile czasu musi minąć, zanim leczenie zacznie przynosić efekty?

� Czy ta metoda leczenia sprawi, że będę w stanie robić to, co chcę?

� Jakie potencjalne skutki uboczne niosą ze sobą zalecane metody leczenia?

� Czy objawy spastyczności mogą się jeszcze nasilić?

� Jak długo potrwa leczenie?

� Czy muszę zapłacić za leczenie, a jeśli tak, jaki będzie jego koszt?

� Czy istnieją jakieś programy wsparcia dla pacjentów, z których mogę skorzystać?

� Jak mam postępować?

� Czy jest jeszcze coś, co może być dla mnie istotne?

Może masz dodatkowe pytania, które są dla ciebie ważne (np. warunki

przechowywania leku lub kwestie dotyczące zażywania leku podczas podróży,

opakowanie przyjazne dla środowiska, koszt itp.)?

23

Ap

po

intm

ent

No

tes


24


25


26


27


Przydatne strony internetowe anglojęzyczne:WE MOVE www.wemove.org

The Stroke Association www.stroke.org.uk

Different strokes (grupa wsparcia dla młodszych pacjentów poudarowych)

www.differentstrokes.co.uk

Przydatne strony internetowe polskojęzyczne:www.spastyka.pl

www.spastycznosc.eu

1. WE MOVE/Spasticity/Spasticity information/Spasticity Introduction [cited August 29, 2012]. Dostęne na: www.wemove.org/spa 2. WE MOVE/Spasticity/Spasticity Resources from Life in Motion Awareness Campaign/Managing a life in motion [cited August 29, 2012]. Available at: www.wemove.org/spa 3. Spasticity in adults: management using botulinum toxin. National guidelines. London: RCP, 2009. 4. WE MOVE/Spasticity/Spasticity Resources from Life in Motion Awareness Campaign/Movement disorder fact sheet - Spasticity [cited August 29, 2012]. Available at: www.wemove.org/spa 5. WE MOVE/Spasticity/Spasticity Information/Overview of Muscles [cited August 29, 2012]. Available at: www.wemove.org/spa 6. WE MOVE/Spasticity/Spasticity information/Measuring Spasticity [cited November 2, 2012]. Available at: www.wemove.org/spa 7. MD VU/WE MOVE/ Spasticity/Introduction/Spasticity Pathophysiology. [cited August 29, 2012]. Available at: www.mdvu.org/library/disease/spasticity 8. WE MOVE/Spasticity/SpasticityInformation/The Spasticity Management Team [cited August 29, 2012]. Available at: www.wemove.org/spa 9. WE MOVE/Spasticity/Spasticity information/Treatment overview [cited November 2, 2012]. Available at: www.wemove.org/spa 10. XEOMIN® Summary of Product Characteristics, September 2012, Merz Pharmaceuticals GmbH, Frankfurt/Main, Germany Available at: www.medicines.org.uk/EMC/medicine/20666/SPC/Xeomin+100+Units/ [Cited October 29, 2012] 11. BOTOX® Summary of Product Characteristics, October 2012, Allergan, Inc. Markham, Ontario. Available at: www.medicines.org.uk/EMC/medicine/112/SPC/BOTOX+100+Units/ [Cited October 29, 2012] 12. DYSPORT® Summary of Product Characteristics, June 2012, Ipsen Ltd, Slough, Berkshire, UK. Available at: www.medicines.org.uk/EMC/medicine/870/SPC/Dysport+300+units%2c+Dysport+500+units/ [Cited: November 16, 2012] 13. Stroke Assosication/About stroke/Community support [cited November 2, 2012]. Available at: www.stroke.org.uk/about/community-support

Merz Pharmaceuticals GmbH

2012-11

BR/XM/SP/02/2013

Documents

Zrozumieć spastyczność - leczenie, rehabilitacja · 2 Co oznacza termin spastyczność? 1, 2, 3 Termin „spastyczność” pochodzi od greckiego słowa spasmos lub spasm, które