Zwierz ętaczęść IV

1. RYBY2. PŁAZY3. GADY4. PTAKI5. SSAKI

Analiza porównawcza kręgowców

SYSTEMATYKA - ryby

SYSTEMATYKA - płazy

SYSTEMATYKA - gady

SYSTEMATYKA - ptaki

SYSTEMATYKA - ssaki

Formy przejściowe

Ichtiostega Seymuria Praptak (Archaeopteryx)

Ryby – Płazy

� cechy ryby: łuski,

szczękowe wieczko

skrzelowe, struna

grzbietowa, płetwa

ogonowa,

Płazy – Gady

� cechy płaza: rozwój

osobniczy, zapłodnienie w

wodzie, ażurowa, płaska

czaszka,

�cechy gada: wyodrębniona

Gady – Ptaki

� cechy gada: wydłużone

szczęki zaopatrzone w zęby,

w kończynie przedniej 3

wolne palce, długi ogon, nie

zrośnięte kręgi piersiowe,

brak grzebienia na mostku,

� cechy płaza: kończyny typu

lądowego, miednica (kość

biodrowa, łonowa,

kulszowa), obręcz miednicza

zbudowana z kręgosłupem 1

kręgiem krzyżowym, płuca.

�cechy gada: wyodrębniona

szyja, kończyna 5-palczasta z

pazurami, uzębione szczęki,

boczne ustawienie oczu, 1

kłykieć potyliczny.

brak grzebienia na mostku,

� cechy ptaka: skrzydła,

pióra, obojczyk zrośnięty w

literę V, podporowe

ustawienie kończyn.

Reliktowa grupa ssaków.

Stekowce (prassaki) – ssaki o cechach gada

� cechy gada: jajorodność, stek, pas barkowy z kością krucza, szerokie

rozstawienie kończyn, budowa oka,

� cechy ssaka: stałocieplność (niepełna 26 – 33 0C), kostki słuchowe, żuchwa

utworzona z 1 kości, serce – 4 działowe, włosy, gruczoły mleczne (bez sutków),utworzona z 1 kości, serce – 4 działowe, włosy, gruczoły mleczne (bez sutków),

gruczoły potowe i łojowe, przepona.

Należą tu: kolczatka (Australia, Nowa Gwinea), dziobak (Australia).

SZKIELET - ryby

Budowa anatomiczna - ryby

Cechy charakterystyczne dla ryb.

anatomiczne i morfologiczne przystosowanie do życia w wodzie

� opływowy kształt ciała

� płetwy rozpięte na chrzestnych lub kostnych promieniach

� skóra bardzo elastyczna z komórki barwnikowymi (melanofory), pokryta śluzem, bierze

udział w oddychaniu, wydalaniu i osmoregulacji,

� łuski – twory skóry, ochrona,

linia boczna – narząd zmysłu (ciałka zmysłowe)� linia boczna – narząd zmysłu (ciałka zmysłowe)

� oczy (krótkowzroczność), brak powiek, gruczołów łzowych, kąt widzenia 1800 w

płaszczyźnie poziomej,

� skrzela (na łukach skrzelowych a na nich bogato unaczynione listki skrzelowe

� pęcherz pławny – (O2, CO2, N2), narząd hydrostatyczny – zmiana objętości pęcherza przy

zmianie głębokości.

SZKIELET - płazy

Budowa anatomiczna - płazy

Cechy charakterystyczne dla płazów.

Przystosowania do lądu Przystosowania do wody

� kończyny przednie i tylne, palczaste stopy,

� wilgotna skóra (uczestniczy w oddychaniu),

� płuca, 2 obiegi krwi,

� silniejszy rozwój mózgu (przodomózgowie),

� oko osłonięte powiekami,

� kopulacja i zapłodnienie w wodzie,

� zapłodnienie zewnętrzne, jaja składane

do wody,

� larwy kijanki (woda), ogon zaopatrzony

w płetwę,

� szkielet całkowicie skostniały, ażurowa

czaszka, brak żeber i klatki piersiowej

� czaszka połączona z kręgosłupem przez 2

kłykcie potyliczne,

� ucho wewnętrzne i środkowe.

� dorosłe osobniki kończyny tylne z

błonami pławnymi,

� górnie ustawione oczy i otwory nosowe.

SZKIELET - gada

Budowa anatomiczna - gady

Cechy charakterystyczne dla gadów.

Przystosowania do lądu Cechy anatomiczne

� sucha, zrogowaciała skóra,

nieprzepuszczalna dla gazów,

� palce z pazurami, kończyny 5 –

palczaste podwieszające ciało,

� oko osłonięte 3 powiekami

(dolna, górna, migawkowa)

� szkielet silnie skostniały,

� szczęki zaopatrzone w niezróżnicowane zęby,

� silnie rozwinięte kości obręczy barkowej i miednicy

(zrośnięcie kości biodrowej, łonowej i kulszowej),

klatka piersiowa

� płuca gąbczaste, (dolna, górna, migawkowa)

�ruchliwa głowa ,

� zwinny sposób poruszania się

dzięki udziałowi całego

kręgosłupa.

� płuca gąbczaste,

� serce trójdziałowe (wyjątek krokodyle),

� nerki ostateczne,

� rozwój półkul mózgowych, zaczątki kory mózgowej,

� narządy węchu

� narząd kopulacyjny, zapłodnienie wewnętrzne,

błony płodowe.

SZKIELET - ptaki

Budowa anatomiczna -

ptaka

Cechy charakterystyczne dla ptaków.

anatomiczne i morfologiczne przystosowanie do lotu

� aerodynamiczny kształt ciała, spneumatyzowane kości, szczeki bez zębów

� kończyny przednie przekształcone w skrzydła, obecność piór,

�zrośnięte kręgi piersiowe (odcinek szyjny – jedyny ruchomy), zrośnięty obojczyk w kształcie

litery „V”, obręcz barkowa silnie związana z mostkiem, kość skokowa (zrośniecie kości stepu i

śródstopia),

� zredukowane kości odcinka ogonowego i czaszki (bez szwów), czaszka połączona 1 � zredukowane kości odcinka ogonowego i czaszki (bez szwów), czaszka połączona 1

kłykciem potylicznym i 2 kręgami szyjnymi,

� silnie rozwinięte płuca, worki powietrzne, serce 4 – działowe,

�brak pęcherza moczowego, stek (kałomocz),

� silnie rozwinięte mięśnie poprzecznie – prążkowane,

� znaczny rozwój mózgu (przodomózgowie), śródmózgowie (płaty wzrokowe), tyłomózgowie

(móżdżek),

� jajorodność, tylko lewy jajnik, owodniowce.

SZKIELET - ssaka

Budowa anatomiczna - ssaka

Cechy charakterystyczne dla ssaków.

anatomiczne i morfologiczne przystosowanie do różnorodnych środowisk życia

� różnorodne twory naskórka (włosy, paznokcie, kopyta, rogi, gruczoły potowe, łojowe,

zapachowe, małżowiny uszne,

� różnorodność szkieletu kończyn, zróżnicowane żebra,

� zróżnicowane zęby (heterodontyzm), żołądek (roślinożerne – żwacz, czepiec, księgi,

trawieniec

� pęcherzykowate płuca + przepona jako mięsień oddechowy,

� pofałdowanie kresomózgowie, rozwój kory mózgowej, podział móżdżku na 2 półkule,� dobrze rozwinięte narządy zmysłów,� dobrze rozwinięte narządy zmysłów,�układ krwionośny zamknięty, serce po stronie brzusznej (2p, 2k), 2 obiegi, bezjądrzaste

erytrocyty i płytki krwi,

� gruczoły mlekowe,� stałocieplność (wyjątek stekowce),

� owodniowce – rozwój prosty w osłonkach jajowych (stekowce) lub w ciele samicy

(torbacze i łożyskowce).

CZYNNOŚCI ŻYCIOWE

UKŁAD KRĄŻENIA

1

2

Układ krążenia i budowa serca:1 – bezżuchwowców, 2 – ryb chrzęstnoszkieletowych.

2

BUDOWA SERCA - kręgowce

CZYNNOŚCI ŻYCIOWE

UKŁAD NERWOWY UKŁAD NERWOWY

(rozwój mózgu, narządy zmysłów)

Budowa mózgukręgowców.

1 – ryby – śródmózgowie z ośrodkiem wzroku, móżdżek – równowaga, u drapieżnych

(kresomózgowie i płaty węchowe),

1

3

2

(kresomózgowie i płaty węchowe),2 – płaza – kresomózgowie podzielona na 2 półkule, 3 – gada – kresomózgowie (kora mózgowa), 4 – ptaka – rozrasta się kresomózgowi i móżdżek (ośrodki koordynacji i równowagi = lot), 5 – ssaka – kresomózgowie o pofałdowanej

powierzchni, ośrodki pamięci i kojarzenia,

dobrze rozwinięty móżdżek (równowaga i koordynacja).5

4

Narządy zmysłów u kręgowców.

kręgowce narządy zmysłów

ryby linia boczna (mechanoreceptor, urzęsione komórki czuciowe), narząd wzroku – krótkowzroczność (akomodacja przez adaptacyjne ruchy

soczewki, kąt widzenia do 180 stopni),

płazy oko podobnie jak u ryb, ucho środkowe(strzemiączko przyczepione do

błony bębenkowej) – ucho wewnętrzne, narząd węchu (jama nosowa),

narząd smaku (jama gębowa),

gady zmysł dotyku (język), węchu (pola węchowe w jamie nosowej), ucho środkowe (brak u węży), zaczątki ucha zewnętrznego (jaszczurki, środkowe (brak u węży), zaczątki ucha zewnętrznego (jaszczurki,

krokodyle), oko z 3 powiekami i gruczołem łzowym (brak u węży – oko

osłania złuszczający się podczas linienia naskórek), węże odczuwają

drgania podłoża i ciepłoty innych organizmów (polowanie nocą),

ptaki zmysł wzroku (zmiana kształtu soczewki i jej przesuwanie = podwójna

akomodacja), rozróżniają barwy (myszołów – promienie podczerwone),

ssaki zmysły: dotyku, wzroku, słuchu (małżowina uszna, 3 kosteczki słuchowe,

błona bębenkowa, ucho wewnętrzne), węchu, dobrze unerwiona skóra (dotyk, ból, ucisk, zimno, ciepło), zdolność porozumiewania się.

CZYNNOŚCI ŻYCIOWE

UKŁAD ODDECHOWYUKŁAD ODDECHOWY

Układ oddechowy

1 – ryby – skrzela,

2 – płazy – słabo pofałdowane workowate

płuca (kijanki – skrzela) + ruchy jamy

gębowo – gardzielowej + skóra,

3 – gady gąbczaste płuca, zwiększona

ilość komór pęcherzykowych (u węży 1

1

zanika) + ruch klatki piersiowej,

4 – ptaki płuca z cienkich rureczek,

rozgałęzień oskrzeli + 9 worków

powietrznych (podwójne oddychanie),

5 – ssaki płuca pęcherzykowate + drogi

oddechowe.

2 3

4 5

CZYNNOŚCI ŻYCIOWE

UKŁAD WYDALNICZY

UKŁAD WYDALNICZY – wydalanie i osmoregulacja

1 – ryby - proste nerki, moczowody i pęcherz moczowy + skrzela,

2 – płazy - parzyste nerki (typu pranercza), moczowody, pęcherz moczowy, ujście

u dorosłych w kloace, mocznik,

3 – gady – nerka ostateczna (typu zanercza), rozdzielenie układu wydalniczego i

rozrodczego(moczowody uchodzą bezpośrednio do kloaki), kwas moczowy

(niekiedy w postaci krystalicznej),(niekiedy w postaci krystalicznej),

4 – ptaki – nerka ostateczna, barak pęcherza moczowego (morskie – gruczoły

solne), kwas moczowy,

5 – ssaki – parzyste nerki (typu zanercza), skóra (gruczoły potowe), mocznik.

CZYNNOŚCI ŻYCIOWE

ROZMNAŻANIEROZMNAŻANIE

Rozmnażanie kręgowców.

Sposoby rozmnażania

RYBY - rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy, jajorodne i zapłodnienie zewnętrzne, tarło = jaj

samicy to ikra oblewana mleczkiem samca (sperma), niektóre jajożyworodne (mieczyki, gupiki) –

zapłodnienie wewnętrzne, narząd kopulacyjny – przekształcona płetwa odbytowa,

PŁAZY - rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy (jaskrawsze ubarwienie samca), okres rozrodów

– „rechot” = rezonator (żaba wodna, kumak nizinny), modzele (zgrubienia na pierwszych palcach

kończyn – przytrzymywanie samicy podczas zapłodnienia), zapłodnienie zewnętrzne (u

ogoniastych – wewnętrzne, narząd kopulacyjny – wysuwający się stek), skrzek (larwy u

salamandry) składane w wodzie,

GADY - narząd kopulacyjny (zapłodnienie wewnętrzne), u większość rozwój w jaju (składane na

ladzie lub w ciele samicy = niektóre węże i jaszczurki), jaja posiadają skórzaste osłonki i dużo substancji zapasowej, błony płodowe, rozwój prosty,

PTAKI – dymorfizm płciowy, u większości nie ma narząd kopulacyjnego (kloaka), samice – lewy

jajnik i jajowód (odcinki produkujące białko i skorupkę), zagniazdowniki, gniazdowniki,

SSAKI – samiec – 2 jądra, 2 nasieniowody (gruczoły dodatkowe – prostata i pęcherzyki nasienne), narząd kopulacyjny, samica - 2 jajniki, 2 jajowody, macica, pochwa, zapłodnienie wewnętrzne, rozwój zarodka w macicy.

Cechy charakterystyczne kręgowców.

1. Powłoka ciała – skóra, gruczoły i wytwory, skóra jest unerwiona i

unaczyniona.

2. Szkielet wewnętrzny (chrzęstny lub kostny) – osiowy, pasów i kończyn.

3. Ośrodkowy układ nerwowy powstały z cewki nerwowej (pęcherzykowaty

mózg i rdzeń kręgowy), kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie,

móżdżek (tyłomózgowie) i rdzeń przedłużony (zamózgowie). Z ośrodkowego

układu – nerwy obwodowe.

4. Narządy zmysłów – wzroku, węchu, smaku, równowagi, dotyku.

5. Zamknięty układ krążenia (2, 3 lub 4 jamowym sercem), 1 lub 2 obiegi krwi.

6. Wydalenie przez parzyste nerki, jednostka funkcjonalna – nefron.

7. Rozmnażanie – rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy, narządy kopulacyjne,

jajorodne, jajożyworodne, błony płodowe.

Źródła:

1. „Biologia” – repetytorium, WSiP

2. „Biologia” – E. P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin

3. „Zoologia” – podręcznik dla liceum ogólnokształcącego – J. Grzegorek, E. Jastrzębowska, E. Pyłka - Gutowska