Korzystny wpyw

Finn Holm

FoodGroup Denmark

Denmark

Finn.Holm@FoodGroup.DKNOWA YWNO FUNKCJONALNA CZYNNIKIEM WPYWAJCYM NA ZDROWY UKAD SERCOWO NACZYNIOWY

Niniejszy dokument odzwierciedla prywatne pogldy autorw, niekoniecznie zgodne z oficjalnym stanowiskiem Komisji Europejskiej

Spis treci

Wstp

ywno funkcjonalna

Rynek ywnoci funkcjonalnej

Owiadczenia zdrowotne w aspekcie prawnym

Choroby sercowo-naczyniowe

ywno funkcjonalna a zdrowy ukad sercowo-naczyniowy

Wnioski

Podzikowania

Literatura

Ilustracja na okadce zostaa opublikowana

za pozwoleniem Danish Heath Foundation

Wstp

Podczas ostatnich dekad wiedza na temat wpywu specjalnych skadnikw ywnoci oraz sposobu odywiania na zdrowie i dobre samopoczucie znacznie si rozwina. Umoliwio to projektowanie zdrowej ywnoci, obniajcej ryzyko przewlekych i zakanych chorb. Zostaa ona nazwana ywnoci funkcjonaln lub ywnoci zaprojektowan i jest to modyfikacja tradycyjnej ywnoci, ktra ma korzystny wpyw na zdrowie w porwnaniu z niezmodyfikowanymi produktami.

Wedug niektrych ekspertyz, oglnowiatowy rynek ywnoci funkcjonalnej jest bardzo duy i szybko si rozwija. A zatem oszacowano, e rynek ten osign 73 miliardy , a tempo jego wzrostu wynosi w przyblieniu 3-16%.

Z pojciem ywnoci funkcjonalnej wie si wieloma stanami i chorobami wysokiego ryzyka, w szczeglnoci z chorobami sercowo-naczyniowymi, osteoporoz, czynnoci jelit, otyoci, cukrzyc, nowotworami, funkcjami organicznymi i psychicznymi. Przede wszystkim produkty takie jak nabia, pieczywo i napoje bezalkoholowe korzystnie wpywaj na zdrowie. Jednak szeroki asortyment rnych produktw wykazuje podobne waciwoci.

Celem bada naukowych jest udowodnienie wpywu specjalnej ywnoci oraz jej skadnikw na zdrowie i dobre samopoczucie jak i produkcj czy receptury ywnoci funkcjonalnej.

W czwartym i specjalnym pitym programie Wsplnoty Europejskiej (EC Framework Programme) wprowadzono ponad 50 duych projektw. 26 z nich dotyczyo chorb sercowo-naczyniowych, a 17 chorb nowotworowych.

Celem tego zsyntetyzowanego raportu europejskiego (Flair-Flow) byo przedstawienie wnioskw z projektw europejskiego przemysu ywnociowego, dotyczcych zdrowego ukadu sercowo-naczyniowego, jak i zalenoci pomidzy cukrzyc drugiego stopnia a chorobami wiecowymi oraz w innowacjach nowej, zdrowej ywnoci.

Raport ten zwraca take uwag na zwizek midzy ywnoci a chorobami nowotworowymi.

Wewntrzna budowa sercaywno funkcjonalna

Pojcie ywnoci w rozwijajcym si wiecie ulega zmianom. Jeszcze do niedawna pokarm traktowany by tylko jako niezbdny czynnik utrzymania ycia, zaspokojenia godu czy sprawnego rozwoju organizmu. Jednak w toku rozwoju cywilizacji, techniki i wiedzy ywno zacza odgrywa wan rol i przyczynia si do lepszego samopoczucia, poprawy zdrowia, zmniejszenia ryzyka chorb przewlekych , a nawet w wspomaganiu leczenia chorb wiecowych, niektrych nowotworw czy otyoci. Wan czci nowego pojcia zdrowego odywiania Healthy Eating Concept jest ywno funkcjonalna, dokadniej nazwana fizjologiczn ywnoci funkcjonaln, majc waciwoci biochemiczne, fizjologiczne, jak i skutki uboczne.

Cho brak dotychczas oficjalnie uzgodnionej definicji ywnoci funkcjonalnej, to wikszo ekspertw mogoby zgodzi si, e ywno funkcjonalna to taka, ktra pozytywnie wpywa na organizm, samopoczucie oraz oferuje korzyci zdrowotne i profilaktyczne w okrelonym stopniu (Diplok et al. , 1999, dot. 1). Definicja ta bya zamieszczona w powszechnym dokumencie projektu Wsplnoty Europejskiej FUFOSE [2].Ewolucja ywnoci funkcjonalnej jest moliwa dziki postpom badawczym w zakresie nauk ywieniowych i medycznych, przede wszystkim zwizanych z diet oraz specjalnymi skadnikami odywczymi, jak i chorobami chronicznymi, takimi jak: choroby sercowo-naczyniowe (CSN), nowotwory, wylewy, osteoporoza, cukrzyca, otpienie (demencja), czynnoci jelita grubego, funkcje ukadu immunologicznego oraz fizjologicznego i zdolnoci pojmowania. Brano rwnie pod uwag otyo (pomimo, e nie jest to choroba), poniewa zwiksza ona ryzyko wystpienia przewlekych chorb, a liczba osb otyych w krajach zachodnich gwatownie wzrasta.

Wiele chronicznych i zakanych chorb powizanych jest z odywianiem. Ponad 25-70% z nich mona zapobiec przez odpowiedni diet bogat w penowartociowe skadniki. Okoo 30% CSN jest spowodowanych nieprawidowym odywianiem. Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 1, ponad 35% wszystkich typw nowotworw (w najmniejszym stopniu raka oskrzeli poprzez raka sutkw do najczciej wystpujcego raka jelita grubego) mona zapobiec przez odpowiedni diet.Tabela 1 Procentowy wpyw diety na choroby i dolegliwociChoroba/ dolegliwoWpyw diety [%]

Choroby sercowo-naczyniowe> 30

Nowotwory > 35

Zaparcia > 70

Otyo> 5

Cukrzyca drugiego stopnia> 25

Prchnica zbw> 30

La Socit Franaise de Sant Publique zweryfikowa powysze dane w lipcu 2000 [3]. W Europie wydatki na leczenie CNS wyniosy ponad 180 miliardw w cigu roku. Sum t mona by zmniejszy o okoo 60 miliardw kadego roku poprzez popraw sposobu odywiania.

Te zaskakujce dane, zmiany demograficzne w Europie, Stanach Zjednoczonych i innych krajach rozwinitych, wzrastajca liczba osb starszych oraz wysoka czstotliwo wystpowania CSN i innych zalenoci pomidzy chorobami a wiekiem s gwn przyczyn rozwoju bada dotyczcych zdrowego odywiania i ywnoci funkcjonalnej. Ogromne sumy pienidzy, liczba zgonw i osb cierpicych mog by zmniejszone przez rozpowszechnienie informacji o pozytywnym wpywie zdrowego odywiania oraz produkcj zmodyfikowanej ywnoci.

Zarwno w Japonii, jak i Europie gwne skadniki odywcze, prebiotyki, probiotyki i specjalny funkcjonalnej bonnik pokarmowy ywieniowe wchodzce w skad ywnoci funkcjonalnej (tab. 2) stanowi szeroka gam produktw. Owiadczenia zdrowotne skadnikw ywnoci funkcjonalnej, ktre zostay przedstawione w powyszej tabeli, musz by lub nie, udokumentowane naukowo. Rwnie ten pozytywny wpyw jest uyteczny w badaniach in vitro, testach przeprowadzanych na zwierztach czy obserwacjach ludzi.

Ponadto wanym czynnikiem wpywajcym na postpy naukowe, odnoszce si do ywnoci funkcjonalnej, s wiarygodne, udokumentowane badania medyczne dotyczce wpywu np. cholesterolu, cinienie krwi na CSN. Jednak duym utrudnieniem dla bada medycznych jest dugi czas rozwoju tych chorb.

Tabela 2 Gwne grupy skadnikw ywnoci funkcjonalnej (FoodGroup Denmark)Skadniki ywnoci funkcjonalnejPrzykadyKorzyci zdrowotne

Protybiotyki Bakterie kwasu mlekowego, BifidobacteriumPolepszaj mikroflor jelitow, zmniejszaj biegunk i zaparcia, wzmacniaj ukad immunologiczny, obniaj poziom cholesterolu, redukuj choroby jelita grubego i nowotwory

PrebiotykiOligosacharydy (Frukto-, galakto-, ksylo-) skrobia i pektyny Korzyci zdrowotne podobne jak probiotykw, ale rwnie podwyszaj absorpcj wapnia i magnezu (zmniejszaj osteoporoz)

WitaminyKwas foliowy, B6, B12, D, KZmniejszaj ryzyko chorb ukadu sercowo-naczyniowego oraz osteoporozy

MinerayWap, magnez, cynkObniaj ryzyko osteoporozy, wzmacniaj ukad immunologiczny

PrzeciwutleniaczeTokoferole (np. witamina E), witamina C, karotenoidy, flawonoidy, polifenole zielonej herbatyZmniejszaj ryzyko miadycy, ograniczaj rozwj nowotworw, obniaj tlenowe uszkodzenia DNA i opniaj procesy starzenia, maj dziaanie przeciwzapalnie

Proteiny, peptydy i aminokwasyTripeptydy pochodzce z mleka biakowegoObniaj cinienie krwi i mog wpywa na funkcje fizjologiczne i psychiczne

Kwasy tuszczowe Omega-3 kwasy tuszczowe, GLA, CLAObniaj ryzyko chorb sercowo-naczyniowych i nowotworowych, symptomy zapalenia staww oraz problemy klimakteryczne

FitozwizkiFitosterole, -glukan, izoflawonoidy, ligninyObniaj poziom cholesterolu oraz reguluj gospodark hormonaln podczas menopauzy

Rynek ywnoci funkcjonalnej

Podczas ostatnich dwch dekad nastpi znaczny rozwj rynku ywnoci funkcjonalnej, ktry by zapocztkowany w Japonii ale rwnie postp ten jest widoczny w krajach rozwinitych, Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii/Nowej Zelandii. Pomimo, e ywno funkcjonalna w krajach rozwijajcych si stanowi tylko kilka procent wszystkich artykuw ywnociowych, to ich liczba szybko wzrasta. Wedug szacunkowych danych (Datamonitor), wiatowy rynek (dodatkw ywnociowych) wynosi 73 miliardy (w 2000 r.) i przewiduje si 16% wzrost w cigu kadego roku. Jak wynika z danych (tab. 3), rynek ten w 1998 r. w USA wynosi 25 miliardy , w Europie ponad 15 miliardw i w Japonii 13,5 miliarda .

Nutrition Buissnes Journal (NBJ Raport na temat ywnoci funkcjonalnej Functional Food Report, 2002) wyceni rynek ywnoci funkcjonalnej w Stanach Zjednoczonych na kwot 18,5 miliarda $, rynek dodatkw na 17,6 miliarda $, a cakowity rynek ywnociowy (rynek ywnoci ekologicznej) na 55 miliardw $, poza cakowitym rynkiem ywnociowym szacowanym na ponad 500 miliardw $. Natomiast Sloan Trends & Solutions wycenili rynek ywnociowy USA na sum 70 miliardw $ [4]. Raport Lestherhead Food Research Association (LFRA), na podstawie danych rynkowych, poda bardziej szczegow definicje ywnoci funkcjonalnej oraz oszacowa wiatowy rynek napojw funkcjonalnych na 16 miliardw w 2000 r. Przewiduje si, e rynek ten wyniesie 27 miliardw w 2005 r. i nastpi 75% wzrost w tym okresie [5].

Tabela 3 Szacunkowe wartoci wiatowych rynkw ywnoci funkcjonalnej (Datamonitor 1999)

Miliony USD19941998Roczna stopa wzrostu, %

USA

ywno funkcjonalna

Dodatki

Cakowita suma, USA 6 773

6 640

13 41312 700

9 300

22 00017,5

8,1

12,8

Francja, Niemcy, UK

ywno funkcjonalna

Dodatki

Cakowita suma 6 352

3 377

9 729 8 511

5 155

13 666 6,8

10,5

8,1

Japonia

ywno funkcjonalna

Dodatki

Cakowita suma, Japonia 5 853

2 374

8 227 8 180

3 710

11 890 7,9

11,2

8,9

Jak mona zauway, powysze dane znacznie si rni. Jest to jednym z powodw powstania tak rnych definicji ywnoci funkcjonalnej, np. w skad tej ywnoci mog wchodzi skadniki o korzystnym wpywie na zdrowie, przyjmowane w pigukach, ktre jednak nie s zawarte w tradycyjnych pokarmach lub o szczeglnej wartoci odywczej, w ktrej skad wchodz witaminy i mineray. Wedug definicji zawartej w tym raporcie, ywno funkcjonalna przede wszystkim powinna korzystnie wpywa na zdrowie w porwnaniu z podstawowymi skadnikami odywczymi. W innych definicjach jej waciwoci musz by potwierdzone naukowo np. przez owiadczenia zdrowotne.

Klasyfikacja ywnoci funkcjonalnej wedug rda jej pochodzenia lub sposobu modyfikacji:

Naturalne produkty zawierajce skadniki, ktre maj pozytywny wpyw na zdrowie, np.: sok borwkowy zapobiega infekcjom drg moczowych lub bonnik pokarmowy z tradycyjnych ziaren zb zmniejszaj ryzyko CSN lub nowotworw jelita grubego. Wedug definicji zawartej w tym raporcie produkty te nie s cile uznawane za ywno funkcjonaln.

Produkty ywnociowe wzbogacone w skadniki, ktre przeciwdziaaj chorobom i maj pozytywny wpyw na zdrowie, np.: wap zawarty w chlebie, jogurtach probiotycznych, chlebie wzbogaconym o omega-3, fitosterole wzbogacajce ziarna.

ywno uwolniona z nieodywczych substancji, wytwarzanych przez obrbk np.zwizkw toksycznych lub alergenw.

Naturalne skadniki ywnociowe, ktre polepszaj zdrowie poprzez zwikszenie specyficznych zwizkw w pokarmach dla zwierzt np.: jaja lub miso z wysok zawartoci omega-3 kwasw tuszczowych, woowina wzbogacona o CLA, kwasy tuszczowe lub inne substancje odywcze.

Nowa ywno o waciwociach poprawiajcych zdrowie wytwarzana poprzez modyfikacje genetyczn lub selekcje podrobw nie konsumowanych wczeniej np.: ry z wysok zawartoci elaza lub witamin z grupy B, olej roliny wzbogacony o kwasy tuszczowe, ywno bez alergenu oraz jagody bogate w przeciwutleniacze.

Tempo rozwoju rynku ywnoci funkcjonalnej w Europie, Stanach Zjednoczonych i Japonii byo zrnicowane. Gwn kategori ywnoci funkcjonalnej w Europie stanowi nabia (46%), produkty zboowe (28%). W USA i Japonii s to napoje funkcjonalne (58%) oraz produkty zboowe (USA, 17%) lub wyroby cukiernicze (Japonia, 15%) (tab. 4).Tabela 4 Szacunkowe dane wiatowego rynku ywnoci wybranych grup produktw [6]Miliony $NabiaZboa/zboowe wyroby niadaniowe Wyroby cukiernicze NapojeTuszcze / wyroby tuszczoweInneSuma

USA 7272 200 9007 4251 45012 700

Wsplnota Europejska3 9032 444 22955,71 871 8 503

Japonii 841 8951 2004 754 8 180

Do czynnikw ograniczajcych rozwj rynku ywnoci zalicza si m.in. regulacje prawne i wymagane dokumentacje badawcze dotyczce potwierdzenia korzystnego wpywu ywnoci funkcjonalnej i specjalnych dodatkw na zdrowie.

Owiadczenia zdrowotne w aspekcie prawnym

Czsto produkcja i sprzeda ywnoci funkcjonalnej musi by zalegalizowana. W Unii Europejskiej jest to dyrektywa, jak i midzynarodowe prawo, praktyka administracyjna oraz dobrowolne znakowanie. Na og, wymagania zdrowotne w marketingu lub etykietowaniu s regulowane w zalenoci od kraju, jednak w wikszoci przypadkw produkcja ta jest ograniczona.

Wymagania ywieniowe s zalecane przez Kodeks ywnociowy (ang. Codex Alimentarius) i uznawane w Europie (UE). Wedug dyrektywy dotyczcej etykietowania ywnoci (UE Food Labelling Derective), wymagania zdrowotne ywnoci funkcjonalnej powinny by fakultatywne. Jakkolwiek owiadczenia zdrowotne dotyczce poprawy zdrowia np.: pozytywnego wpywu na funkcjonowanie jelit, mocne koci, zdrowe serce, cholesterol oraz cinienie krwi (ktre nie s chorobami ale jej oznakami) s w szarej strefie, mog by akceptowane przez niektre kraje europejskie.

Projekt Wsplnoty Europejskiej FUSFOSE [2 i 8] recenzowa naukowe uzasadnienia wpywu ywienia na wiele chorb, tworzc sze tematycznych grup, take zawierajcych wpyw ywienia na system sercowo-naczyniowy. Twrcy projektu sugerowali zaprezentowanie terminu Amerykaskiego: zmniejszenie ryzyka chorb (w odrnieniu od profilaktyki), ktry by uyty przez urzd ywnoci i lekarstw (FDA) od 1993 r., zatwierdzajc owiadczenia zdrowotne. Zaproponowano dwa typy wymaga zdrowotnych [9]: Typ A. Poprawienie funkcji zdrowotnych (bez odniesienia do chorb, jedynie funkcje zdrowotne np.: przyczyniajce si do zdrowia serca).

Typ B. Obnienie ryzyka chorb (w nawizaniu do chorb np.: wap moe pomc w zmniejszeniu ryzyka osteoporozy).

Ta systematyka bya nastpnie przyjta przez Kodeks ywnociowy i Wsplnot Europejsk i wykorzystywana w ich pracy nad rekomendacjami i przyszymi Dyrektywami.

W nowej, wsplnej akcji, koordynowanej przez Midzynarodowy Instytut Europejski Nauki o yciu - International Life Science Institute Europe (PASSCLAIM, [10]) czonkowie rozwijaj ramy dla naukowych potwierdze, owiadcze zdrowotnych i zdefiniowania medycznych oznak chorb. Przez dugi okres czasu omawiano w jaki sposb potwierdzi te owiadczenia, w szczeglnoci statystyczne wielkoci, rozmiary, plany ludzkich interwencji lub obserwacji naukowych, jak i medycznych porad odnoszcych si do chorb/dobrej kondycji.

Podczas pierwszego roku PASSCLAIM skupia uwag na podkreleniu tymczasowych kryteriw, dla uzasadnienia naukowych wymaga zdrowotnych i wycigniciu wnioskw z wanych wyznacznikw chorb: ukad krenia, zdrowych koci, osteoporozy, stanu fizycznego, kondycji [17]. Rwnie uczestnicy tego projektu recenzowali stan owiadcze zdrowotnych w wielu krajach i proponowali proces naukowych uzasadnie [18]. W przyszoci projekt ten bdzie dotyczy wraliwoci insuliny i ryzyka wystpienia cukrzycy, zalenoci nowotworw od odywiania, stanu psychicznego, zdrowych jelit oraz systemu immunologicznego.

wiatowe przepisy owiadcze zdrowotnych i ywieniowych byy poddane ekspertyzie przez FoodGroup Denmark i Leatherhead Food RA [7], wwikszoci krajw Europejskich, USA, Kanadzie, Japonii, Australii i Nowej Zelandii. Kraje UE nale do najbardziej restrykcyjnych obszarw ale obecny stan ich przepisw jest chaotyczny. Jednake Szwecja (www.snf.ideon.se), Wielka Brytania (owiadczenia JHCI, www.jhci.co.uk) i Holandia maj teraz rozwijajcy si wsplny, konsumencko przemysowy kodeks, dotyczcy praktyki akceptowania kilku zgodnych z prawd (udokumentowanych naukowo) owiadcze zdrowotnych. A zatem, w Szwecji zatwierdzano przez dugi czas 8oglnych wymaga, a nowe owiadczenia okrelonych produktw niedawno zostay przyjte. W Wielkiej Brytanii, sze wymaga zostao zaakceptowanych, np. o biaku sojowym, zdrowym sercu i wymaga odnonie caej ywnoci zboowej. Inne kraje europejskie rwnie wykazyway inicjatyw, np. Finlandia zatwierdzia kilka owiadcze odnoszcych si do cholesterolu i cinienia krwi, awDani zaproponowano 3 genetyczne wymagania. We Francji zaakceptowano owiadczenia zdrowotne funkcji prebiotykw.

W lipcu 2002, Komisja Wsplnot Europejskich sporzdzia projekt kontroli przepisw ywnociowych, wymaga zdrowotnych i funkcjonalnych SANCO/1832/2002 [11]. W poowie 2003 r. Komisja Europejska ma zamiar przedstawi ostateczny szkic dyrektywy. W duej mierze projekt ten by podstaw w poprzednim opisie komplementu, dotyczcego owiadcze ywieniowych, funkcjonalnych, zdrowotnych (typu A i typu B) i spisw zatwierdzonych przez owiadczenia funkcjonalne i zdrowotne oraz ywieniowe. Poprzedni rynek aprobowa nowe owiadczenia i procedury Europejski Urzd Bezpieczestwa ywnoci (European Food Safety Authority - EFSA). Dyskusja na temat wymaganej sytuacji w Europie i nowej propozycji Wsplnoty Europejskiej, zob. [12,13,14,15] oraz odpowiedzi europejskich udziaowcw zawarte s na stronie internetowej Wsplnoty Europejskiej http://europa.eu.int/.

W Stanach Zjednoczonych Agencja ds. Lekw i ywnoci (Food and Drug Administration -FDA), zaoona w 1993, pochwalaa system owiadcze zdrowotnych i zaakceptowaa 13 z nich. Gwnie owiadczenia te dotyczyy chorb sercowo-naczyniowych i nowotworw. Ponad 300 produktw lub skadnikw ywnoci zostao przyjtych w Japonii, wrd ywnoci o zdrowym zastosowaniu FOSHU, ktra bya zgodna z systemem zainicjowanym w 1991 r. Przede wszystkim dotyczyo to funkcji zdrowotnych przewodu pokarmowego (pro i prebiotykw i bonnika pokarmowego, 91% z wszystkich produktw ywnociowych o specjalnym zdrowotnym zastosowaniu Food for Specyfic Healtj Use FOSHU), absorpcji mineraw, energii i cinienia krwi.Choroby sercowo naczyniowe

Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia WHO, wiatowy Raport Zdrowotny the World Health Raport, 2002 [16], jedna trzecia wszystkich schorze wrozwijajcym si wiecie jest spowodowana przez tyto, alkohol, wysokie cinienie krwi, wysoki poziom cholesterolu i otyo. Ponadto wicej ni trzy czwarte chorb wiecowych gwnych przyczyn przedwczesnych zgonw- jest rezultatem uywania tytoniu, podwyszonego cinienia krwi, wysokiego poziomu cholesterolu lub ich kombinacji. Wysoki poziom cholesterolu jest przyczyn czterech milionw przedwczesnych zgonw w cigu roku, tyto prawie trzech milionw a wysokie cinienie krwi siedmiu milionw. Poniewa wystpuje silna zaleno pomidzy diet a wyznacznikami chorb sercowo-naczyniowych (cinienie krwi i LDL-cholesterol), duej liczbie przedwczesnych zgonw mona zapobiec przez popraw odywiania i rozwj nowej ywnoci funkcjonalnej, ktra moe zmniejszy cinienie krwi i LDL cholesterol.

CSN s zasadnicz przyczyn zwenia ttnic (miadyca ttnic), ktra moe prowadzi do zmniejszenia dostarczanego tlenu do organw, takich jak: serce, minie szkieletowe, mzg, jelito, nerki. CSN nale do grupy degeneracyjnych chorb wcaym ukadzie sercowo-naczyniowym i obejmuj chorob wiecow (Coronary Heart Disease CHD), miadyc ttnic obwodowych i wylewy. Dominujcymi, klinicznymi symptomami CHD jest naruszenie minia sercowego (zawa serca), dusznica bolesna i nagy zgon sercowy.

Gwnymi czynnikami powodujcymi ryzyko wystpienia chorb sercowo-naczyniowych s najczciej [16]:

1. Zaburzenia metabolizmu lipoprotein, w szczeglnoci utlenianie w surowicy LDL-cholesterolu i wysokiego stenia LDL-cholesterolu lub cakowitego cholesterolu. Innymi rozwaanymi wskanikami s triacyloglicerole (TAG), VLDL-cholesterol, HLD-cholesterol i dugie acuchy n-3 wielonienasyconych kwasw tuszczowych (NNKT). Obnienie cakowitego cholesterolu w surowicy z np. 5 mmol/l do 4,4 mmol/l przyczynia si w 27% do obnienia ryzyka niedokrwiennej choroby serca.

2. Wzrost ryzyka powstawania zakrzepicy naczy ttniczych (ttniczy zakrzep). Czynniki ryzyka obejmuj wzrost iloci skupienia pytek krwi oraz wzrost aktywnoci czynnikw krzepnicia.

3. Nadcinienie. Wysokie cinienie krwi moe powodowa wzrost ryzyka wylewu, niedokrwiennych chorb serca, nadcinienia lub innych chorb serca. Kade 10 mm Hg do obnienia cinienia rozkurczowego, zmniejsza o 37% ryzyko wylewu, a o 25% ryzyko choroby wiecowej.

4. Integralno ttnicza. Uszkodzenie komrek rdbonka naczy ttniczych, jak i wikszo oglnych uszkodze strukturalnych w podatnych obszarach ttnicy, podwysza ryzyko wystpienia miadycy oraz CSN.

5. Hyperhomocysteinemia. Wysoki poziom homocysteiny jest czsto zwizany ze wzrostem ryzyka CSN jak i cukrzycy drugiego stopnia.

Naukowcy wewntrz projektu PASSCLAIM dokonali przegldu procesw etiologicznych ryzyka CSN, ktre mog by modyfikowane przez diet, a mianowicie metabolizmu lipidw i lipoprotein, funkcji hemostatycznych, uszkodze tlenowych, metabolizmu homocysteiny i cinienia krwi. Podstawowym wnioskiem z tej recenzji byo stwierdzenie , e typ A wymaga mgby poprzez ywno zmniejsza LDL cholesterol i cinienie krwi. Obecna wiedza dotyczca HDL cholesterolu, trjglicerydw i homocysteiny jest niewielka i potrzebnych jest wicej bada na ten temat [19].

ywnoci funkcjonalna a zdrowy ukad sercowo-naczyniowy

Dua liczba skadnikw naturalnych komponentw w ywnoci wpywa na choroby wiecowe, ktre zostay omwione w poprzednim paragrafie. Wikszo z nich jest znana od dawna, np. tuszcze nasycone lub sl, podczas gdy inne zostay zidentyfikowane w cigu ostatnich kilku dekad. Niektre wane skadniki, ktre wchodz w skad ywnoci funkcjonalnej zostay przedstawione w postaci zestawienia nr 1. Podczas gdy niektre z nich maj udokumentowany wpyw na choroby wiecowe, wcznie z wylewami, inne nadal potrzebuj dokumentacji aby mogy by zaakceptowane. Sugeruje si czytelnikom aby konsultowali si z ostatecznym raportem FUFOSE, ktry zawiera doskonay przegld skadnikw ywnociowych wpywajcych na ryzyko CSN.

Rys.1. Niektre znaczce skadniki ywnoci, ktre mog wpyn na ryzyko CSNLipidy

Lipidy lub tuszcze s skadnikami odywczymi, a kilka ich typw jest obecnych w ywnoci, w szczeglnoci trjglicerydy (TAG) i fosfolipidy. Najwaniejsz grup stanowi trjglicerydy, ktre s estrami kwasw tuszczowych i glicerolu. Kwasy tuszczowe s czsto dzielone na nasycone kwasy tuszczowe (NKT), jednonienasycone kwasy tuszczowe (JNKT) i wielonienasyconych kwasw tuszczowych (WKT). Ich biologiczne/zdrowotne dziaanie zaleyod:

Dugoci acucha kwasw tuszczowych

Liczby podwjnych wiza (NKT, JNKT, WKT)

Pozycji pierwszego podwjnego wizania (n-3, n-6, n-9)

Konfiguracji cis lub trans.

Od dawna wiadomo, e NKT o dugoci acuchw mniejszej ni 18 C (atomw wgla) i konfiguracji trans kwasw tuszczowych, zwikszaj zawarto bio-markerw CSN, cholesterolu cakowitego, LDL-cholesterolu, a przez to na ryzyko CSN. Przeciwiestwem s JNKT, WKT i n-6 WKT, ktre obniaj cakowity poziom LDL cholesterolu i podwyszaj korzystny HLD cholesterol (zmniejszajc stosunek LDL cholesterolu do HDL cholesterolu). Na rynek wprowadzono kilka nowych typw olejw, tuszczw i margaryn utrzymujcych rwnowag kwasw tuszczowych, aby obniy ryzyko CSN.

Dugi acuch n-3 wielonienasyconych kwasw tuszczowych z ryb, EPA (kwas eikozapentazenowy C20:5) i DHA (kwas dokozaheksaenowy C26:6) maj korzystne dziaanie, (np. polepszaj sprysto cian naczy ttniczych) oraz mog obnia ryzyko CSN. Rwnie spoycie mniej ni 1 g n-3 kwasw tuszczowych na dzie, moe zmniejszy szczeglne przypadki nagych sercowych zgonw (zaburzenia rytmu serca). Wiedza ta bya podstaw rozwoju i marketingu wielu produktw ywnociowych, zwierajcych olej rybny, rekompensujc niewielkie spoycie tuszczw rybnych.

Ponadto, rwnowaga pomidzy n-6 WKT (np. linolowy kwas tuszczowy) i n-3 WKT (np. kwas -linolenowy i oleje rybne) wydaje si by wana i moe wpywa na ryzyko CSN. Projekt UE EURODIET [21] zaleca, aby 5% cakowitej spoywanej, energii powinno pochodzi z n-6 WKT, a 1% z n-3 WKT. Korzystne dziaanie n-6 kwasu linolowego wydaje si by przyczyn spadku ryzyka wyleww.

Wrd naukowych projektw UE, kilka zwraca uwag na wpyw lipidw lub kwasw tuszczowych na CSN, w szczeglnoci oleju rybnego (n-3 WKT), oliwy z oliwek i sprzonego kwasu linolowego (CLA).

Projekt NUTRIFISH [22] wykorzysta proces mikrokapsukowania do produkcji sproszkowanego oleju rybnego, wykorzystywanego w wielu produktach ywnociowych. Rwnie efekty ywieniowe n-3 oleju rybnego wpywaj na wskaniki zdrowotne. Projekt NUHEAL [23] wykorzystuje inne preparaty trjglicerydw w rnych stosunkach EPA: DHA, aby wykaza efekty zdrowotne skadnikw oleju rybnego w kombinacji z 5-metylo-tetrahydrofolianw, trwaych form folianw. Istnieje potrzeba sporzdzenia obiektywnej dokumentacji i rozwoju wpywu tych preparatw na CSN oraz na sie neuronw u noworodkw.

Przez dugi czas olej rybny by wykorzystywany jako skadnik paszy dla kur, aby uzyska jaja z wysok zawartoci DHA i EPA. Celem innego projektu UE HEALTHYBEF [24] jest redukcja nasyconych tuszczy w woowinie, wzrost n-3 nienasyconych kwasw tuszczowych i sprzonego kwasu linolowego poprzez zmian sposobu karmienia byda. W ten sposb, w przyszoci moemy si spodziewa coraz wicej produktw modyfikowanych.

Sprzone kwasy linolowe s wytwarzane przez przeuwacze i zawarte s w nabiale, misie krowim, baranim. W badaniach przeprowadzonych na zwierztach zaoeniem byo, e 1% dodatkw paszy z CLA, znaczco zmniejsza ryzyko cikich przypadkw miadycy (obniajc cakowity i LDL cholesterol). Mog rwnie by skuteczne w profilaktyce i leczeniu cukrzycy drugiego stopnia. Ponadto CLA moe wykazywa antyzakrzepowe waciwoci (oddziaujc na pytki krwi i krzepnicie krwi) oraz wpywa na otyo i mie waciwoci antynowotworowe. Dwa projekty UE FUNCLA [25] i CLA [26] zajmuj si CLA i badaj jego korzyci zdrowotne oraz rozwj CLA ywnoci funkcjonalnej.

Oliwa z oliwek jest tematem innego projektu UE EUROOLIWE [27] i jest wan czci (razem z wieloma innymi czynnikami) diety rdziemnomorskiej. Obnia ryzyko CSN oraz nowotworw, poniewa w jej skad wchodz jednonienasycone kwasy tuszczowe (73% JNKT JNKT), ktre obniaj LDL cholesterol ale take przeciwutleniacze, takie jak fenolowe zwizki chemiczne, witamina E, i -karoten. Naukowcy badaj wpyw rnych skadnikw na LDL cholesterol, utlenianie LDL itp. W wyniku interwencji naukowych wykazano, e pierwotna oliwa z oliwek, z wysok zawartoci przeciwutleniaczy moe mie znaczcy wpyw na choroby.

Wicej informacji na temat wpywu lipidw na CSN zawartych jest w raporcie FLAIR-FLOW Europe [28].

SteroleRolinne sterole i stanole obniaj cakowity LDL-cholesterol (agodz hypercholesterolemie) oraz obniaj ryzyko wystpienia chorb wiecowych (CHD), [29]. 1,3 g rolinnych estrw steroli lub 3,4 g estrw stanoli na dzie jest potrzebna do znacznego obnienia poziomu cholesterolu. Natomiast 2 - 2,5 g na dzie obnia LDL-cholesterol o ok. 10%. Do najwaniejszych steroli i stanoli nale: -sitosterol lub stanol, stigmasterol, kamepsterol lub stanol. Rolinne sterole i stanole s obecne w maych ilociach w owocach, warzywach, orzechach, nasionach, zboach i rolinach strczkowych. Do produkcji ywnoci funkcjonalnej s one pozyskiwane z kilku rde. W USA Agencja ds. ywnoci i Lekw Stanw Zjednoczonych (FDA) zatwierdzia stosowanie owiadcze zdrowotnych, rolinnych estrw steroli lub stanoli. Dotyczyo to ywnoci zawierajcej przynajmniej 0,65 g rolinnych estrw steroli lub 1,7 g rolinnych estrw stanoli, podczas gdy poziom tuszczw nasyconych i dietetycznego cholesterolu by niski. Rolinne sterole i stanole hamuj absorpcj cholesterolu ywieniowego oraz reabsorpcj cholesterolu endogennego (z przewodu pokarmowego). Wiele rolinnych steroli jest dostpnych na rynku, w szczeglnoci zawarte s w takich produktach jak: margaryna, sosy saatkowe, jogurty i sery. Nie wystpuj one w wypiekach oraz napojach alkoholowych.

Witaminy

Przede wszystkim witaminy z grupy B, foliany (B-9), B-6, B12, jak i E, A, C maj zwizek z CSN. Ze wzgldu na antyoksydacyjny charakter tych witamin zostay one opisane w paragrafie dotyczcym przeciwutleniaczy.

Foliany wystpujce w naturalnych formach, czsto zawarte s w licznych produktach ywnociowych, a syntetyczne formy uywane s w fortyfikacji kwasu foliowego. Po przeprowadzeniu wielu bada, wskazano, e foliany obniaj poziom homocysteiny w osoczu. Ze wzgldu na to, e homocysteina moe by czynnikiem powodujcym zmniejszenie ryzyka CSN, dlatego wane jest, aby bya dostarczana do organizmu. Zgodnie z przedstawion teori, podwyszony poziom homocysteiny zwiksza potencja zakrzepicy (krzepnicia wewntrznaczyniowego). Udowodniono, e dobowe uzupenienie kwasu foliowego o 0,8mg (wporwnaniu z zalecanym dobowym spoyciem 0,4mg), moe obniy poziom homocysteiny o 10%, ryzyko wystpienia niedokrwiennych chorb serca o 16%, zakrzepic y gbokich o 25%, a wylewy o 24%. Powysze wyniki zostay osignite w przypadku pacjentw z umiarkowanym poziomem homocysteiny w surowicy.

Betaina, ktra jest produktem utleniania choliny oraz wit. B6 i wit. B12 maj podobne waciwoci obniania poziomu homocysteiny.

Wyjanienia biochemiczne wpywu folianw i innych witamin z grupy B na poziom homocysteiny w surowicy wykazuj, e foliany przyczyniaj si do zmiany homocysteiny w kwas aminometioninowy poprzez metylacj, jak i konwersj enzymw, ktre zwieraj witaminy B12, B6 jako kofaktory.

Zagadnieniami poruszonymi w dwch projektach UE FolateFuncHealth [30] i NUHEAL [23] jest wpyw folianw na CSN i inne kwestie zdrowotne. Celami pierwszego projektu s: 1) zwikszenie naszej wiedzy na temat wielu naturalnych form folianw w ywnoci, a szczeglnie biologicznej przyswajalnoci, 2) rozwinicie strategii ywieniowych, aby zwikszy poziom folianw w surowicy i zmniejszy poziomo homocysteiny, 3) weryfikacja skutecznoci folianw w zmniejszeniu dziaa, przyczyniajcych si do wystpienia przewlekych chorb.

Udowodniono, e jedna z naturalnych form (6S)-5-metylotetrahydrofolanu wykazuje o 26% wiksz absorpcj ni kwas foliowy oraz, e ubytek zawartoci folianw w rnych warzywach, sokach i mleku jest widoczny po ich obrbce. Ponadto, fermentacja ywnoci jest czsto wynikiem znacznego wzrostu iloci naturalnych folianw, a zatem produkty mleczne s dobrym uzupenieniem ywnoci ze wzgldu na zawarte w nich foliany, ktre wi biaka. Interwencje naukowe zwizane z tym zagadnieniem nie s jeszcze zakoczone.

Celem projektu NUHEAL jest zbadanie wpywu kombinacji 5-metylo-tetrahydrofolianw z n-3 wielonienasyconych kwasw tuszczowych (WKT), pochodzcych z ryb, na CSN oraz ubytki cewy nerwowej. Uwaa si, e uycie tych rde folianw zwiksza ich biologiczn przyswajalno. Dalsz korzyci jest to, e ta forma folianw wydaj si by bardziej stabilna i unika si maskowania niedoborw wit. B12, ktre czsto wie si z fortyfikacj folianw. Uczestnicy projektu skoczyli ju prac nad opracowaniem kilku nowych, ulepszonych receptur, wzbogacajcych napoje, np. wysoce skoncentrowane, wielonienasycone kwasy tuszczowe (WKT) oraz trway 5-metylo-tetrahydrofolian. Badania innych naukowcw pokazay, e 5-metylo-tetrafolian moe by bardziej odpowiedni w obnieniu poziomu homocysteiny w porwnaniu z kwasem foliowym.

Przeciwutleniacze

Biologiczna hipoteza dotyczca przeciwutleniaczy wskazuje na to, e ywieniowe przeciwutleniacze maj zdolno zapobiegania uszkodzeniom tlenowym w organizmie. W ten sposb wzrastajcy jej poziom bdzie mg rwnie zmniejsza ryzyko wielu chorb, w szczeglnoci CSN, niektrych nowotworw, chorobie Alzheimera oraz uszkodze wzroku (zama). Do najbardziej znaczcych przeciwutleniaczy zaliczane s tokole (cznie z tokoferolami, np. witamina E i tokotrienole), witamina C, karoteniody (np. -karoten, ktry jest prekursorem witaminy A, likopen lub luteina), flawonoidy i proste fenolowe zwizki chemiczne.

Biologiczne utlenianie w organizmie ludzkim jest naturalnym i sterowanym procesem, na ktry rwnie wpywaj czynniki zewntrze, takie jak palenie tytoniu, promieniowanie, wiczenia fizyczne i dieta. Do utleniaczy naley, reaktywny tlen i niektre odmiany azotu (ROS/ RNS), ktre maj istotny wpyw na wiele yciowych procesw. Ponadto mog by wytwarzane w nadmiarze, przez co aktywuj DNA, enzymy, tuszcze oraz LDL-cholesterol. Uszkodzenia tych czsteczek s czsto kojarzone ze wzrostem ryzyka chorb chronicznych, wliczajc w to nowotwory, CSN i kilka zalenoci pogarszajcego si zdrowia od procesu starzenia. Przykadem moe by utlenianie LDL-cholesterolu, ktre midzy innymi przyczynia si do zagszczenia cianek ttniczych, a w efekcie prowadzi do zwikszonego wystpienia ryzyka miadycy. Natomiast witamina C moe zmniejsza cinienie krwi oraz poprawia elastyczno naczy krwiononych.

Na podstawie bada epidemiologicznych dowiedziono, e spoycie ywnoci bogatej w przeciwutleniacze (w szczeglnoci owoce, warzywa, zboa, ziarna, naturalne oleje) zwikszaj stenie przeciwutleniaczy w surowicy oraz obniaj liczb zgonw powodowanych przez niektre choroby chroniczne. Wykazano take, e znaczne spoycie przeciwutleniaczy, przede wszystkim witaminy E, moe powodowa wzrost zawartoci antyoksydantw, awniektrych przypadkach obnia gsto cianek ttniczych oraz korzystnie wpywa na miadyc. Dotychczasowe interwencje badawcze nie wykazay wsplnych korzyci w stosunku do wielu chorb przewlekych jak i CSN. Jednake, twierdzi si, e ilo przeciwutleniaczy zawartych w produktach dostpnych na rynku, wykazuj korzyci zdrowotne.

Projekty Wsplnoty Europejskiej EUROFEDA [31 i 32] i ANTHOCYANIN BIOACTIV [33] s wprowadzane w ycie oraz finalizowane, skupiajc uwag na zwizek midzy dietetycznymi przeciwutleniaczami a CSN. Celem projektu EUROFEDA jest zidentyfikowanie najwaniejszych bioczynnikw uszkodze tlenowych; ocena biologicznej przyswajalnoci i metabolizmu przeciwutleniaczy; ustalenie roli przeciwutleniaczy w zminimalizowaniu uszkodze tlenowych i ryzyka chorb. Na temat powyszych zagadnie przedsiwzito wiele dziaa [32]:

Liczne badania dotyczce dziaania przeciwutleniajcego, oparte na bdnych przesankach lub niestabilnych biomarkerach z wtpliwym wpywem na choroby.

Wiele przeciwutleniaczy ywieniowych jest absorbowanych w krwiobiegu ale biologiczne znaczenie nie zawsze jest jasne.

Liczne badania zostay przeprowadzone jedynie na zwierztach, do ktrych czsto uywano nieistotnych dawek.

Do zada projektu ANTHOCYANIN BIOACTIV nale: 1) zbadanie waciwoci antocyjanin z czerwonych jagd, 2) zbadanie wpywu antocyjanw parametry powizane z rozwojem CSN u ludzi. W badaniach rozwaa si enzymatyczne traktowanie antocyjanw z jagd, stabilizacj koloru i efektu przeciwutleniajcego, dowiadczenia przeprowadzone na zwierztach, dotyczce wpywu na biomarkery i dugoterminowe interwencyjne badanie u ludzi. Do dotychczasowych rezultatw mona zaliczy enzymatyczne traktowanie, ktre prowadzi do zwikszenia zawartoci przeciwutleniaczy w ekstraktach z jagd, a take wzajemne wspdziaanie innych skadnikw ywoci, moe zwikszy stabilno koloru i przeciwutleniaczy. Ponadto, antocyjany s biologicznie przyswajalne ale nie s przeksztacane (metabolizowane) i chroni przed tlenowymi uszkodzeniami.

Produkty rolinne

Kilka produktw pochodzenia rolinnego i ich ekstrakty zawieraj wiele skadnikw, ktre obniaj ryzyko CSN, np.: czosnek, czerwone wino, sok winogronowy, wiele jagd, kruszyna amerykaska i gg. Czsto przeciwutleniacze przedstawione tutaj, mog by aktywnymi zwizkami, jednak wiele innych substancji moe bra udzia w reakcjach antyoksydacyjnych. Stwierdzono, e sok borwkowy obnia ryzyko wystpienia chorb serca do 40% ze wzgldu na to, e podwysza HDL-cholesterol (o 10%) i poziom przeciwutleniaczy we krwi (o 121%). Natomiast kruszyna amerykaska obnia ryzyko CSN przez zmniejszenie LDL cholesterolu oraz zwikszenie HDL cholesterolu, hamujc powstawanie zakrzepw i stwardnienia ttnic (zmniejsza utlenianie LDL cholesterolu).

Trzy projekty Wsplnoty Europejskiej, takie jak: G&H [34], WCVD [35 i 36], SEABUCKTHORL [37] zostay zaakceptowane i wprowadzone w ycie.

W projekcie WCVD bya zawarta ocena skadnikw polifenolowych czerwonego wina, jak i skadnikw alkoholu wpywajcych na miadyc izakrzepic. Do zidentyfikowanych przeciwutleniaczy nale: antocyjany, flawony (kwertecyna) i resweratrol.

Przeciwutleniacze zawarte w winie poprawiay uszkodzenia funkcji naczyniowych poprzez agodzenie procesw utleniania, wystpujcych w uszkodzonych naczyniach i miadycy. Ponadto, spoywanie czerwonego wina znaczco podwyszao HDL-cholesterol i obniao utlenianie LDL u ludzi po wchoniciu pokarmu (odpowiednik 30g alkoholu spoywanego codziennie przez 4 tygodnie), w porwnaniu z tak sam iloci alkoholu zawart w napojach alkoholowych. Wyniki te by potwierdzone przez metaanalizy, kilku epidemiologicznych bada, wykazujc 32% zmniejszenie ryzyka przypadkw naczyniowych przez ludzi pijcych czerwone wino (150-300 ml na dzie), w porwnaniu z osobami nie pijcymi wina.

Nawet jeli liczne badania wykazay znaczcy wpyw czosnku na CSN poprzez obnienie LDL cholesterolu, trjglicerydw oraz cinienia i krzepnicia krwi, inne badania temu zaprzeczaj. Projekt G&H skupia uwag na roli czosnku w rozwoju nowotworw i miadycy przez ulepszanie bioaktywnych skadnikw czosnku oraz sulfotlenkw cysteiny. Ponadto, badano wpyw czosnku na CSN (mechanizm stanw zapalnych miadycy), nowotworw, nowych receptur, biologicznej przyswajalnoci itp.

Jagody kruszyny morskiej zawieraj rne lipidy, witaminy (E i C), karotenoidy, cukry, flawonoidy, mineray itp. Jagody s czsto uwaane za zmniejszajce ryzyko chorb, np. CSN i nowotworw. W innych publikowanych badaniach (chiskich), frakcje olejowe z jagd obniay LDL cholesterol i zwikszay HDL cholesterol. Projekt SEABUCKTHORL skupia uwag na rozwoju nowych produktw na bazie jagd i zapocztkowa kliniczne badania ich efektw zdrowotnych.

glukany

-glukany s to rozpuszczalne wkna znajdujce si gwnie w owsie ijczmieniu. S to rozpuszczalne, zoone wglowodany, zbudowane z jednostek mannozy, ktre nie s hydrolizowane lub absorbowane w jelicie cienkim. Wpyw rozpuszczalnego bonnika na trawienie i zdrowie by od dawna znany, np.: zmniejszenie lub zatrzymywanie absorpcji w jelitach przez zwikszenie lepkoci i zmniejszenie wspczynnika oprnienia odka. Rezultatem tego jest zmniejszenie LDL-cholesterolu, glukozy po spoywanych posikach oraz obniania reakcji insuliny. Sprzyja to zmniejszeniu ryzyka CSN oraz pomaga cukrzykom poprzez kontrol i utrzymanie glukozy i insuliny na niskim poziomie. Kilka innych bada take opisywao prebiotyczn natur -glukanw, stymulujc dobroczynne bakterie jelitowe, w szczeglnoci bakterie kwasu mlekowego i bifidobakterie.

Amerykaska Agencja ds. Lekw i ywnoci FDA zatwierdzia w 1996 owiadczenia zdrowotne dotyczce ywnoci, zawierajcej -glukany. Na podstawie dostpnej literatury naukowej producenci ywnoci twierdz, e ywno moe przyczynia si do utrzymania niskiego poziomu cholesterolu w surowicy.

Stwierdzono, e z pojedynczej zawartoci przynajmniej 0,75g -glukanu jest moliwe uzyskanie 3g -glukanu na dzie.

W oparciu o dowody naukowe, wiele produktw jest dostpnych na rynku, np.: jogurty i inne produkty mleczne, pieczywo, zboowe patki niadaniowe.

Dwa projekty Wsplnoty Europejskiej ETA-GLUCAN [38] i SOLFIBREAD [39] zostay wprowadzone w ycie. Podczas pierwszego roku, po wprowadzeniu projektu ETA-GLUCAN, naukowcy odnieli sukces w produkcji preparatw -glukanu z owsa i jczmienia. Niektre preparaty byy testowane na zwierztach, pokazujc wydajno w obnianiu poziomu tuszczw we krwi, a inne prby byy przeprowadzane klinicznie na ludziach i dotyczyy napojw wzbogaconych o -glukany. Badania potwierdziy obniajcy si poziom LDL i redukcj glukozy w surowicy krwi. Zesp degustacyjny przeprowadzi ocen organoleptyczn napojw, aby zoptymalizowa waciwoci sensoryczne, gwnie: smaku, lepkoci oraz odczucia doustnego (soczystoci, wielkoci rozdrobnienia produktu i kruchoci).

Projekt SOLFIBREAD skupia uwag na woskowatoci i bezupinowoci rnych odmian jczmienia z wysok zawartoci -glukanu, jak i mieleniu tych ziaren w celu optymalizowania frakcji -glukanu oraz inne zalenoci zdrowotne lub skadniki funkcjonalne takie jak: arabinoksylan, tokoferole, tokotrjenole, flawonoidy, enzymy i ich inhibitory. W projekcie tym zawarte s take informacje na temat fortyfikacji produktw zboowych bez niekorzystnego wpywu na jako chleba.

Soja/izoflawony

Produkty sojowe, a w szczeglnoci biako sojowe s bogate w izoflawony: przede wszystkim: daidzein, garnistein, glycitein i ich glukozydy. Na podstawie licznych bada przeprowadzanych na ludziach i zwierztach, przedstawiono korzystny wpyw biaka sojowego na CSN poprzez obnienie poziomu LDL cholesterolu, jak i na inne choroby, np.: cukrzyc, pami, klimakteryczne napady zaczerwienienia twarzy- wypieki, osteoporoz i nowotwr piersi.

Izoflawony lub fitoestrogeny pochodzce z soji lub innych rolin, s przeksztacane przez mikroflor w okrnicy przez co zwikszaj dziaanie estrogenu. Mog one czy si z receptorami estrogenu i pobudza dziaanie hormonalne i antyhormonalne.

Na podstawie dowodw naukowych, zarwno UK (IHCI) i US (Agencja ds. ywoci i Lekw FDA) zatwierdziy owiadczenia zdrowotne odnoszce si do biaek sojowych. W Stanach Zjednoczonych dotyczyy one zmniejszenia ryzyka chorb wiecowych, podczas gdy w Wielkiej Brytanii obnienia poziomu cholesterolu we krwi. Oba te owiadczenia zostay zatwierdzone dla produktw, ktre mog dostarcza co najmniej 25g biaka sojowego na dzie, jak i maj nisk zawarto tuszczw nasyconych, cholesterolu dietetycznego. Warto zwrci uwag, e owiadczenia wyej omwione s powizane z biakiem sojowym (zawierajcym izoflawony), a nie z izoflawonami. Jednak dokadnie nie poznano znaczenia flawonw izolowanych, jak i mechanizmw ich dziaania.Wpyw biaka sojowego na LDL cholesterol by przedstawiony w ponad 50 badaniach, a w udoskonalonych analizach wywnioskowano, e dzienne spoycie 47g biaka sojowego moe obniy cholesterol w surowicy o 4-20 %. Ilo ta znacznie zmniejsza ryzyko CSN. Z tego powodu zaakceptowano owiadczenia zdrowotne dla wielu pokarmw zawierajcych biako sojowe i skoncentrowanych receptur izoflawonw.

Projekt Wsplnoty Europejskiej ISOHEART [40] dotyczy izoflawonw sojowych, ktre wpywaj na ochron serca, stany chorobowe, umieralno u starszych kobiet. Choroby naczyniowo-sercowe gwatownie wzrastaj u kobiet po menopazie. Jest to wynikiem utraty estrogenw, co prowadzi do podwyszenia LDL cholesterolu, trjglicerolu, jak i obnienia HDL cholesterolu. Interwencje naukowe 4 krajw dotyczce wpywu izoflawonw zawartych w soji na CSN, s w toku, a badania odno sposobu dziaania izoflawonw, zostay zaplanowane.Peptydy i biaka

Biaka i peptydy byy kojarzone z funkcjonalnoci wikszoci pokarmw oraz dostarczaniem aminokwasw do ywnoci. Jednak przemys farmaceutyczny przez dugi czas uznawa te skadniki jako aktywne fizjologicznie i wiele z nich stosoniewano w leczeniu chorb.

Rosnca liczba naukowych dowodw na temat kilku biaek zawartych w ywnoci oraz produktw hydrolizy lub trawienia peptydw, dowiody, e zwizki te s bioaktywne i maj pozytywne efekty zdrowotne, przede wszystkim biaka mleka. A zatem liczne biaka mlekowe, np.: immunoglobina, lakoferyna, kazeina, peroksydaza mlekowa maj fizjologiczny wpyw na trawienie. Mog one rwnie stymulowa odpowied immunologiczna, chroni przed zakaeniami, wspomaga wychwycenie witamin i mineraw, obnia cinienie krwi, wpywa na przesyt, otyo itp.

Biaka i peptydy mleka, ktre wpywaj na cinienie krwi, powstawanie skrzepw i CSN, mog pochodzi zarwno z frakcji kazeiny oraz frakcji serwatkowych. Na cinienie krwi mog wpywa tzw. ACE-inhibitory peptydowe i peptydy opioidowe, ktre mog by produkowane z biaek mleka poprzez hydroliz enzymatyczn, fermentacj lub trawienie. ACE-inhibitory peptydowe z kazeiny s nazywane , ktra hamuje peptydy kazeinowe, jest zwana kazokinin, a serwatkowa laktokinin. Niektre badania wykazay, e zwizki te maj agodn aktywno przeciwnadcinieniow, np. znacznie obniaj skurczowe i rozkurczowe cinienie krwi. Na przykad 8 mm Hg, moe zmniejszy liczb zgonw spowodowanych przez choroby wiecowe serca o 16%, a przez wylewy o 23%.

Produkty nowej ywnoci funkcjonalnej majce waciwoci przeciwnadcinieniowe, s dostpne w sprzeday, np.: jogurty, fermentowane mleko, napoje bezalkoholowe, produkty zboowe.

Niektre projekty Wsplnoty Europejskiej np.: HTMProt [41], FFICAPPS [42], EGGPRESSURE [43] skupiay uwag na waciwociach i roli peptydw. Podczas gdy FFICAPPS dotyczy zdolnoci kazeinofosfopeptydw na popraw wychwytania dwuwartociowych jonw metali, takich jak elaza i cynku. Projekt HTMProt odnosi si do:

Rozwoju metod produkcyjnych peptydu/hydrolizaty przygotowane z mleka biakowego, ktre hamuj enzymy ACE

Charakterystyki tych preparatw, cznie z dostpnoci biologiczn bada oraz wpywu na cinienie krwi i CSN

Bonnik pokramowyNiektre niemoliwe do strawienia zwizki ywnociowe, byy czsto uznawane za pozytywnie wpywajce na CSN, w szczeglnoci bonnik pokarmowy, substancje skrobioodporne, prebiotyki i chitozan. Przez dugi okres czasu uwaano, e bonnik pokarmowy ma korzystne waciwoci zdrowotne, midzy innymi zwiksza mas kaow, zmniejszaj kaloryczno posikw (obniaj wskanik glukozy - indeks glikemiczny), wpywaj na powolne wchanianie i powolne oprnianie odka, Nastpnie bonnik pokarmowy czy si czsto ze zwizkami toksycznymi, ale take kwasem ciowym oraz z cholesterolem w jelitach. Przez ten mechanizm moliwe byo obnienie cholesterolu w surowicy, jednak efekt ten jest bardziej widoczny dla bonnika rozpuszczalnego(np. -glukanu, ktry by omwiony wczeniej) ni dla nierozpuszczalnego bonnika pokarmowego, np. celulozy czy chemicelulozy. Bonnik pokarmowy jest take fermentowany w okrnicy. W procesie tym wytwarzane s krtkoacuchowe kwasy tuszczowe (Short Chain Fatt Acids SCFA), ktre s wchaniane i pozytywnie wpywaj na wiele funkcji. Reasumujc, moemy stwierdzi, e bonnik pokarmowy moe zmniejszy ryzyko chorb CSN przez obnienie cholesterolu oraz cukrzycy drugiego stopnia, ze wzgldu na redukcj indeksu glikemicznego poprzez obnienie szybkoci absorpcji np. glukozy, skutkiem czego jest nisze wydzielanie insuliny. Podobne waciwoci wykazuj niektre prebiotyki, np. fruktooligosacharydy, skorbia odporna, ziarna fenugreek i chitozanw otrzymywanych ze skorupiakw. Jednak wikszo bada wskazuje na konieczno zrozumienia wpywu tych zwizkw na CSN, cukrzyc, nowotwory i konieczne s interwencje badawcze przeprowadzane na ludziach.

Wiele nowych skadnikw ywnoci i towarw konsumpcyjnych jest dostpnych na rozwijajcych si rynkach oraz segmentach rynku ywnociowego, ktre s przeznaczone dla osb chorych na cukrzyc. Take widoczny jest postp w rozwoju owiadcze ywnociowych, dotyczcych obniania ryzyka cukrzycy.Wnioski

Podczas ostatnich dziesicioleci nasza wiedza na temat wpywu sposobu odywiania na ryzyko chorb sercowo-naczyniowych, zdecydowanie si poprawia. Rwnie 4 i 5 Program Ramowy, znacznie przyczyniy si do poszerzenia naszej wiedzy i koncepcji zwizanych z ywnoci funkcjonaln. Zatem, ywno funkcjonalna zostaa zaprojektowana, aby obnia ryzyko CSN lub wpywa korzystnie na wiele czynnikw powodujcych choroby sercowo-naczyniowe, dziaanie to ma znaczne podoe naukowe (np. cinienie krwi czy cholesterol). Jednak nadal potrzebujemy wicej informacji o rozpatrywanych biomarkerach (np. homocysteinie, triacyloglicerolach, funkcjach naczyniowych i pytkowych), jak i o mechanizmach i interwencjach naukowych, ktre s wane i konieczne.

Projekt nowej Dyrektywy Europejskiej zamierza zharmonizowa sytuacj prawn owiadcze zdrowotnych oraz jak naukowo potwierdzi zdrowotny lub profilaktyczny wpyw ywnoci funkcjonalnej. Z pewnoci interwencje te przyczyni si do rozwoju skadnikw ywnoci funkcjonalnej, jak i wiele nowych produktw zostanie rozpowszechnionych podczas nastpnych kilku lat. Przede wszystkim pojawi si wsppraca pomidzy producentami ywnoci, a europejskimi specjalistami od zdrowia.

Podzikowania

Autor szczeglnie zwraca uwag na wkad wielu wsptwrcw projektw, zawartych w tym raporcie, w szczeglnoci Dr Laurze Contor, ILSI Europe za recenzj rkopisu. Ponadto skada uznanie dla pani Marty Vidal, INRA, Francji za cenne wparcie podczas przygotowa w tworzeniu tego rkopisu oraz pani Emilli Briand, INRA za recenzj tego raportu.

Literatura

1. Diplock AT et al. (1999): Scientific concepts of functional foods in Europe: consesensus document. British Journal of Nutrition, 81, Suppl 1, 1-27.

2. FUFOSE. Functional food science in Europe, FAIR-95-0572: Palus M. Verchueren / Laura Contor, ILSI Europe, AV.E. Mounier, 83-BTE 6, 1200 Bruxelles, Belgium. Tel: +32 2 771 00 14; E-mail: Icontor@ilsieurope.be.

3. La Socit Francaise de Sant Publique (2000): Health and Human Nutrition: Elements for European Action (www.sfsp-france.org).

4. Sloan, E, (1999): Chemical market reporter, 06/07/99, vol. 255, issue 22,14

5. Krause, C, (2001): Functional drinks market offers target opportunities (LFRA report), chemical Market Reporter 12/10/2001, vol. 260, issue 22, 14

6. A guide to enter the nutraceutical market, Financila Times Business Limited, Dr Michael Heasman and Datamonitor

7. Functional Foods-International Regulatory Trends and Developments, (July 1999) 8. Functional food science in Europe (1998) editors: Bellisle F, Diplock AT, Hornstra G, Koletzko B, Roberfroid M, Salminen S, and Saris WHM. British Journa of Nutrition, vol. 80, Supplement 1, 1-193

9. Scientific concepts of functional foods in Europe: Consensus document (1999) editors: Diplock AT, Aggett PJ, Ashwell M, Bornet F, Fern EB, Roberfroid MB. British Journal of Nutrition, vol 81, Supplement 1, 1-27.

10. PASSCLAIM: A process for the assessment of scientific support for claims on foods, QLK1-2000-00086 Berry Danse and Laura Contor, Inteernational Life Sciences Institute, Avenue E Mounier 83, 1200-Bruxelles, Belgium. Tel. / E-mail: +32 2 771 00 14 / Icontor@ilsieurope.be. Web-site: http://europe.ilsi.org/passclaim/11. Draft proposal for Regulation of the European Parliament and of the Council on Nutrition, Functional and health claims made on Foods, (2002) Working document SANCO/1832/2002, Commission of the European Communities.

12. Richardson DP, (2002): Functional Foods and Health Claims, The World of Food Ingredientts, September 2002, 12-20.

13. Asp NG, (2002): Health Claims within the Swedish Code, Scandinavian Journal of Nutrition, 46 (3), 131-136.

14. Joint Health Claims Initiative. UK Code of practice on health claims on foods, (2000) www.jhci.co.uk15. Netherlands Nutrition Centre. Code of practice assessing the scientific evidence for health benefits stated in health calims on food and dirnk products, (1998) http://www.voedingscentrum.nl 16. The World Health Report, (2002): Reducing Risks, Promoting Healthy Life, www.who.int/whr/2002/en/ , 1-239.

17. Cummings JH et. al, 2003. PASSCLAIM Report of the first plenary meeting including a det of interim criteria to scientifically substiate claims on foods, Eur J Nutr 42 (Suppl 1), 112-119. 18. Richardson DP et. al, 2003. PASSCLAIM Syntethesis and review of existing processes, Eur J Nutr (Suppl 1), 96-111.

19. Mensink, RP et. al, 2003: PASSCLAIM Diet-related cardiovascular disease, Eur J Nutr, 42 (Suppl 1), 6-27.

20. Hornsta, G et al., (1998): Functional food science and cardiovascular system, British Journal of Nutrition, 80 (Suppl 1), 113-146.

21. EURODIET http://eurodiet.med.uoc.gr/22. NUTRIFISH, FAIR 95-0085: Nutritional studies on dried functional ingredients containing n-3 polyunsaturated fatty acids. MR. Jim Codd, Golden Vale plc, Charleville, Co. Cork, Ireland. Tel: +353 63 35294

E-mail: jcodd@goldenvale.com23. NUHEAL, QLK1-1999-00888: Nutraceuticals for a healthier life: n-3 polyunsaturated fatty acids and 5-methyl-tetrahydro-folate. Dr Xenia Handzik, BASF Aktiengesellschaft, Carl-Bosch-Strasse 38, 67056 Ludwigshafen, Germany. Tel: +45 44 73 02 40. E-mail: martin.bothmann@basf-bhn.dk24. HEALTHYBEEF, QLK1-2000-01423: Enhancing the content of beneficial fatty acids in beef and improwing meat guality for the consumer. DR Tony Fentem, Institute of Grassland and Enviromental Research,, Plas Gogerddan, SY23 3EB Aberystwyth, www.healthybeef.iger,bbsrc.ac.uk/programme.htm. 25. FUNCLA, QLK1-1999-00076: Conjugated linoleic acid (CLA) in functional food: a potential benefit for overweight middle-aged Europeans. Prof. J L Sebedio, INRA, Rue Sully 17, 21034 Dijon, France. Tel. +33 38069 3123.

E-mail: sebedio@dijon.inra.fr26. CLA, FAIR-98-3671: Nutritional properties of conjugated linoleic acid-CLA-a beneficial componentof animal and milk fat. Prof. J L Sebedio, INRA, Rue Sully 17, 21034 Dijon, France. Tel. +33 38069 3123. E-mail: sebedio@dijon.inra.fr27. OLIVEOIL, QLK1-2001-00287: The effect of olive oil consumptionon oxidative damage in European populations. Dr M I Covas, Institut Municipal dnvestigaci medica, Doctor Aiguader 80,08003 Barcelona, Spain. Tel. +34 932211009.

E-mail: mcovas@immi.es http://www.kepka.org/eurolive/

28. Kelly, C, (2001): Dietary fat ane cardiovascular dieseasa, British Nutritoin Foundation and Flair-Flow Europe,

www.flair-flow.com29. Gylling, H et. al., (2000): Plant sterols in nutrition. Scand J nutr, 44, 155-157.

30. FolateFuncHealth, qlk1-1999-00576: Folate: from food to functionality and optimal health. Dr P. M. Finglas, Nutrition and Consumer Science Division, Institute of Food Research, Norwich Research Park, Colney, Norwich, NR4 7UA, UK. Tel: +44 1603 255318 E-mail: paul.finglas@bbsrc.ac.uk.

Website: www.ifr.bbsrc.ac.uk/folate.

31. EUROFEDA, QLK1-1999-00179: European research on the functional effects of dietary antioxidants. Dr S.B. Astley, Institute of Food Reseearch, Norwich Research Park, Colney, Norwich NR4 &UA, Uk. Tel. +44 1603 255368

E-mail: sian.astley@bbsrc.ac.ukWebsite: www.ifr.bbsrc.ac.uk/eurofeda32. European research on functional effects of dietary antioxidants: Benefits and risks (2002): Free Radical Research, 36, Suppl 1, 1-124, Taylor and Francis Healthsciences. Co-ordinating Editor: Dr.Sin Astley. ISSN 1071-5762.

33. ANTHOCYAININ BIOACTIV, QLK1-1999-00124: Functional properties, bioactivities and bioavailability of phytochemicals, especially anthocyanins, from processed foods. Dr Mariana Heinonen, University of Helsinki, Department of Applied Chemistry and Microbiology, Po Box 27, 00014 University of Helsinki, Finland. Tel. +358 9 191 58224.

E-mail: marina.heinonen@helsinki.fi 34. G&H, QLK1-1999-00498: Gaarlic and health; the development of high quality garlic and its influence on biomarkers of arteriosclerosis and cancer in humans for disease prventioni. Dr Chris Kik, Plant Research International, Wageningen University and Research Center, PO Box 16, 6700 AA Wageningen, The Netherlands. Tel: +31 317 477278. E-mail: c.kik@plant.wag-ur.nlWebsite: www.plant.wageningen-ur.nl/projects/garlicandhealth/.

35. WCVD, FAIR-CT97-3261: Wine and cardiovascular disease. Dr L. Ripoll, Institut des Vaisseaux et du Sang, 8 rue de Guy Patin, Paris 10,75475 Paris, France. tel. +33 1 45262198 E-mail: jcaenivs@club-internet.fr 36. De gaetano, G and Cerletti, C (2001): Wine and cardiovascular disease Nutr Metab Cardiovasc Dis, 11, Suppl to No 4, 47-50. 37. SEABUCKTHORN, Fair-ct98-9513: Development of new functional sea buckthorn products for food and nutritive ingradients. S Tuomasjukka, Aromatech Ltd., Veturitallintie 1, 95410-Tornio, Filand. Tel: +358 16 482 401

E-mail: saska.tuomasjukka@aromatech.com38. BETA-GLUCAN, QLK1-2000-00535: Design of foods with improved functionality and superior health effects using cereal beta-glucan. Dr Gunilla nning, University Lund, Getingevagen 60, 221 00-Lund, Sweden. Tel: +46 46 2223853. E-mail: gunilla.onning@biotek.lu.se Website: www.bionutr.kc.lu.se/Eubeta-glucan_index.htm .39. SOLFIBREAD, QLK1-2000-00324: Barley beta-D-glucan and wheat arabionoxylan soluble fibre technologies for heath promoting bread products. Dr Jan Delcour, Katholieke Universiteit Leuven, Laboratory of Food Chemistry, Kasteelpark Arenberg 20, 3001 heverlee, Belgium. Tel/E-mail: +32 016 32 16 34 / jan.delcour@agr.kuleuven.ac.be.

Website: www.solfibread.com40. ISOHEART, QLK1-2001-00221: Isoflavones for reducing risk of coronary heart disease among postmenopausal women. Professor Susanne Bgel, Research Department of Human Nutrition, The Royal veterinary and Agricultural University, Rolighedsvej 30, 1958 Frederiksberg, Denmark. Tel: +45 35282490.

E-mail: shb@kvl.dkWebsite: www.nutrition.tum.de/isoheart.htm41. HTMProt, QLK1-2000-00043: Hypotensive peptides from milk proteins. Professor R Fitzgerald, University of Limerick, Dept. Of Limerick, Ireland. Tel: +353 61 202598.

E-mail: dick.Fitzgerald@ul.ie42. FFICAPPS, FAIR-CT98-3077: Caseinophospphopeptiedes (cpps) nutraceutical / functional food ingredients for food and pharmaceutical application. Same co-ordinator as in reference 42.

43. EGGPRESSURE, QLK1-2002-71943: High potential egg protein hydrolystates as functional ingredients for in vivo reduction of blood pressure. GLOBUS El BV, Rotven 10, 5808 Al Oirlo, the Netherlands.

Tumaczenie:

Wymagania

Do wymaganych owiadcze ywnociowych nale dokumenty wiadczce o pochodzeniu ywnoci, wartoci odywczej, produkcji, stopniu przetworzenia, i skadu. Istniej trzy gwne przykady wymaga: 1.ywnociowe (skadniki pokarmowe, funkcje odywcze); 2. Zdrowotne (typ A, typ B); 3. Informacja dietetyczne

(Bio-) Markery

Wyznacznik (marker) choroby jest wymiern iloci, ktry jest powizany z chorob (i ocen). Wyznaczniki s czsto biochemicznymi skadnikami np. cholesterolu lub produktw rozkadu DNA ale mog by rwnie inne miary np. Wskanik Masy Ciaa lub zachowania indywidualne.

Cholesterol i lipoproteiny

Lipoproteiny o niskiej gstoci (Low-density lipoproteins - LDL), ktre s czsteczkami w krwiobiegu o wysokim steniy lipidw, w tym cholesterolu. Te czstki dostarczaj cholesterol do komrek organizmu, podczas gdy lipoproteiny o wysokiej gstoci (High-density lipoproteins- HDL, mae stenie cholesterolu i innych lipidw) usuwaj cholesterol z komrek. W ten sposb, czsteczki te kontroluj stan cholesterolu i wpyw na rozwj CSN.

- 17 -

_1134722840.bin