AFO

Izabela Mironowicz

AnalizaFunkcjonalnaOsiedli Wrocawia Na podstawie bada, danych i opracowa czstkowych przygotowanych przez zesp w skadzie:

Agnieszka Bocheska-NiemiecPrzemysaw Chimczak

Micha Ciesielskiukasz Damurski

Micha DbekAnna GeppertDoris GstachAgata Janus

Katarzyna Kajdanek Nikos Karadimitriou

Joanna MajczykJulita Makaro Derek Martin

ukasz MedekszaIzabela Mironowicz

KarolinaMrzMichael Neumann

Jacek PlutaAgnieszka Tomaszewicz

Ivn TosicsDorota WhittenMicha WicekAnna Wilczak

Maja ZabokrzyckaFundacja Dom PokojuWrocaw, 2016

Izabela Mironowicz

.................................................................................................. ....................................................................................................

........................................................................

.............................................................

.....................

..........................................................

.....................................................................................

...................................................................................................... .......................................... ..........................................

.........................................................................................................................

SPIS TRECI

Rozdzia 1 | Cele opracowaniaRozdzia 2 | Struktura badaRozdzia 3 | Dane. Przestrzenny kontekst analizRozdzia 4 | Metodologia bada w ramach komponentu spoecznego i powizanie ich z przestrzeni osiedlow

Typy morfologiczne osiedli WrocawiaRozdzia 5 | Aktywno mieszkacw i interesariuszy na wrocawskich osiedlach

Aktywno mieszkacw w zgaszaniu projektw do Wrocawskiego BudetuObywatelskiego

Aktywno mieszkacw w zakresie aplikowania o mikroGRANTY Europejskiej Stolicy Kultury Wrocaw 2016

Aktywnoci na osiedlach Aktywno mieszkacw w badaniach spoecznych

Rozdzia 6 | Funkcjonowanie osiedli i ycie na osiedlach Usugi w osiedlach Mieszkacy osiedli Problemy w osiedlach i potrzeby mieszkacw Potencja spoeczny osiedli oraz model organizacji i funkcjonowania osiedla

Rozdzia 7 | Konkluzje i rekomendacje

Aneks 1 | Zesp badawczy Aneks 2 | Ankieta internetowa: Jako ycia w przestrzeni lokalnej Aneks 3 | Scenariusz zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI)

Bibliografia i spisy

71319

49

63

125

193

199201225

231

9

rozdzia 1

CELE OPRACOWANIA

Projekt prowadzony od wrzenia 2015 do wrzenia 2016 w ramach realizacji zadania publicznego ogoszonego przez Gmin Wrocaw (29.07.2015/1647) polega na wykonaniu szerokich, kompleksowych, interdyscyplinarnych bada majcych na celu opracowanie opisu funkcjonalnego wrocawskich osiedli w oparciu o trzy komponenty: spoeczny, przestrzenny i analityczny.Istot opracowania byo zbadanie wzajemnych zwizkw midzy tymi komponentami oraz sformuowanie syntetycznych wnioskw, ktre mogyby w przyszoci stanowi podstaw budowy nowego modelu czy strategii aktywnego spoeczestwa lokalnego.Badanie prowadzone byo pod egid Fundacji Dom Pokoju przez zesp naukowcw z Uniwersytetu Wrocawskiego i Politechniki Wrocawskiej oraz praktykujcych urba-nistw i ekspertw specjalizujcych si w dziaalnoci na rzecz spoecznoci lokalnych. Do zespou zostali take zaproszeni zagraniczni specjalici. Wykaz osb zaangaowa-nych w projekt zawiera Aneks 1. Badanie prowadzone byo pod nazw Analiza Funk-cjonalna Osiedli Wrocawia (AFO).

W szczeglnoci badanie obejmowao: przeanalizowanie i syntez powstaych dotd dokumentw i opracowa odnosz-

cych si do lokalnych spoecznoci, w tym przede wszystkim wynikw Wrocawskiej Diagnozy Spoecznej (WDS) z 2010 i 2014 roku oraz Studium Uwarunkowa i Kierun-kw Zagospodarowania Przestrzennego (SUiKZP), Strategii Rozwoju Wrocawia oraz innych dokumentw, opracowa i analiz majcych wpyw na lokalne spoecznoci i zwizek z przedmiotem badania, a take ledzenie na bieco prac trwajcych w ramach Foresightu Spoecznego Wrocaw 2036/2056, prowadzonego w ramach Miasta Przyszoci/Laboratorium Wrocaw oraz aktywnoci wok konstruowania nowej strategii rozwoju Wrocawia;

przeprowadzenie socjologicznych bada ilociowych i jakociowych mieszkacw i uytkownikw Wrocawia w kontekcie osiedli, w ktrych funkcjonuj, pod ktem:

1110

aktywnoci mieszkacw w osiedlach, form organizowania si mieszkacw w osiedlach, umiejtnoci i wiadomoci mieszkacw osiedli dotyczcych wpywania na to,

co dzieje si w ich najbliszej okolicy, narzdzi komunikacji, miejsc spotka, form kontaktw midzy mieszkacami

poszczeglnych osiedli, kluczowych problemw i barier, ktre hamuj rozwj demokracji uczestniczcej

na wrocawskich osiedlach; przeprowadzenie bada metodami partycypacyjnymi, ktre mogyby pogbi wyni-

ki bada opisanych poprzednio; przebadanie, z udziaem ekspertw krajowych i zagranicznych, trendw i zjawisk

wystpujcych w kraju i za granic, mogcych pogbi rozumienie procesw zacho-dzcych we Wrocawiu i stanowi inspiracj dla budowy modelu aktywizacji miesz-kacw wrocawskich osiedli;

krytyczne przeanalizowanie wybranych modeli oddolnej samorzdnoci i wzorcw wsppracy w innych krajach z uwzgldnieniem moliwoci okrelenia zasad i skon-struowania narzdzi kooperacji pomidzy rnymi poziomami funkcjonowania spo-eczestwa obywatelskiego.

Zawarte w analizie wnioski i zalecenia mog stanowi punkt wyjcia do stworzenia wspczesnego modelu optymalnego funkcjonowania spoeczestwa obywatelskie-go, uwzgldniajcego aspekt terytorialny, kompetencyjny, narzdziowy i finansowy. W ramach projektu utworzona zostaa strona internetowa prezentujca wyniki bada. Jest ona dostpna pod adresem http://analizafunkcjonalnaosiedli.pl.

W caej Unii Europejskiej obserwuje si zwikszajce si znaczenie podejcia multi-level governance (MLG) w zarzdzaniu obszarami miejskimi i ich strefami oddziaywania. Dzieje si to dziki redefinicji struktur i funkcji wadzy oraz zwikszeniu aktywnoci

obywateli i przedsibiorcw, a take ich nowej organizacji. Poszukiwanie i testowanie moliwych rozwiza nastpuje rwnie dziki wsparciu finansowemu pyncemu z Unii Europejskiej. Pomoc ta do pewnego stopnia wymusza, a z pewnoci stwarza istotne zachty do zbudowania nowych modeli zarzdzania terytorialnego. Musz one uwzgld-nia obecn sytuacj spoeczn i przestrzenn, w tym fragmentaryzacj przestrzeni i zwizan z tym nieadekwatno tradycyjnych hierarchicznych modeli zarzdzania. Znajduje to odzwierciedlenie w politykach rozwoju na lata 2014-2020 i instrumentach wspierajcych rozwj nowych sposobw zarzdzania terytorialnego, takich jak m.in. Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) czy Rozwj Lokalny Kierowany przez Spo-eczno (RLKS).

Nowy model demokracji miejskiej musi spenia wymogi funkcjonalnoci, elastycznoci i wieloskalowoci, zachowujc jednoczenie zasad subsydiarnoci oraz adaptujc si do specyficznych warunkw spoecznych i geograficznych. Musi take uwzgldnia lokalne, czsto nieformalne lub sabo ustrukturyzowane grupy spoeczne.Taki model ma nie tylko znaczenie administracyjne, ale take a moe przede wszystkim

pozwala na budowanie dugofalowych wizji rozwoju i formuowania planw strategicz-nych. Te jednak wymagaj wiedzy, w tym przede wszystkim gbokiej wiedzy na temat funkcjonowania spoecznoci w warunkach okrelonego terytorium. Ta wiedza musi uwzgldnia potrzeby i narracje moliwie wielu, a preferencyjnie wszystkich, uczestni-kw procesu. Musi take by zorientowana spoecznie i terytorialnie. Wane jest, aby te czynniki nie byy rozpatrywane osobno, gdy tylko takie wieloaspektowe i multidyscy-plinarne podejcie stwarza nadziej na mobilizacj spoeczn w osiganiu wsplnie ustalonych celw.Ocena specyfiki Wrocawia w tym kontekcie, przyjta na pocztku bada, pozwolia na wyodrbnienie nastpujcych obserwowanych i opisywanych procesw i zjawisk mogcych mie istotny wpyw na badanie:

trwaj (zarwno na pocztku badania, jak i w momencie jego podsumowywania) prace nad opracowaniem strategicznych dokumentw penicych funkcj koncepcji rozwoju miasta w rnych obszarach tematycznych: przestrzennym, edukacyjnym, spoecznym oraz zintegrowanych dokumentw dotyczcych caego organizmu miej-skiego; z jednej strony analiza funkcjonalna osiedli mogaby okaza si wanym rdem informacji dla tych dokumentw, a z drugiej strony stan prac nad tymi opracowaniami badanie wrocawskich osiedli stara si antycypowa i uwzgldnia;

widoczny jest kryzys obecnie funkcjonujcego modelu samorzdnoci na pozio-mie lokalnym przejawiajcy si miedzy innymi nisk frekwencj w wyborach do rad osiedli, brakiem kandydatw na radnych osiedlowych, nieadekwatnymi do potrzeb

Ramka 1 | Dlaczego potrzebna jest Analiza Funkcjonalna Osiedli Wrocawia?

Nie ma w zasadzie bada skupionych na osiedlach; to oznacza brak powizania miejsca zamieszkania wrocawian z konkretnymi charakterystykami. Trudno sformuowa polityki poprawiajce jako ycia mieszkacw, jeeli nie ma informacji, jak rzeczywicie funkcjonuj osiedla i to nie jedynie w opisach statystycznych, ale take w wymiarze przestrzennym i spoecznym.

Istniejce opracowania s silnie sprofilowane zawodowo osobno robi je socjologowie, osobno urbanici, osobno aktywici i spoecznicy, osobnosuby publiczne; jest silna potrzeba spojrzenia na zagadnienie holistycznie i rzeczywicie interdyscyplinarnie.

Wiedza o osiedlach rozproszona jest po rnych dokumentach nigdzie nie jest wykorzystana w celu zrozumienia jak rzeczywicie dziaaj osiedla i jak mona poprawi ich funkcjonowanie.

12

kompetencjami i budetami rad osiedli, niewystarczajcym zapleczem kadrowym i organizacyjnym do realizacji niezbdnych zada;

obserwuje si wzrost aktywnoci lokalnych liderw organizacji pozarzdowych (NGO), rad rodzicw, inicjatyw ssiedzkich, aktywistw i spoecznikw;

niesprecyzowane s lokalne wizje rozwoju osiedli oraz ich relacja do caoci miasta; s dane, ktre ukazuj ciekawe zalenoci, jednak brakuje wyjanienia i zrozumienia zidentyfikowanych zjawisk i procesw;

dostrzega si wypieranie przestrzeni publicznych przez skomercjalizowane miejsca spotka nastawione na ksztatowanie postaw konsumpcyjnych; podobne uycie przestrzeni widoczne jest w odniesieniu do rozmaitych wielkich wydarze czy imprez masowych;

wydaje si, e zorientowane na mieszkacw dziaania niektrych instytucji miej-skich o rnym zasigu (np. Muzeum Wspczesnego Wrocaw, sieci bibliotek miej-skich) mog sta si istotnym magnesem organizujcym ycie spoeczne okolicy;

wielo podziaw i sposobw porzdkowania danych odnoszcych si do proble-matyki osiedli oraz brak oceny adekwatnoci podziaw do wystpujcych potrzeb powoduje, e trudno uzyska konsensus nawet na poziomie opisu sytuacji;

sabo przebadany jest stan i potencja spoeczestwa obywatelskiego we Wrocawiu, a take jego potrzeb i moliwoci w kontekcie terytorialnym, do czego podstaw mog tworzy takie dziaania jak Wrocawski Budet Obywatelski (WBO) i zwizane z nim Laboratoria Obywatelskie (pilotaowy, przeprowadzony tylko na kilku wybra-nych osiedlach), rozmaite konsultacje, Centra Aktywnoci Lokalnej, Foresight Spo-eczny Wrocaw 2036/2056 w ramach projektu Miasta Przyszoci/Laboratorium Wrocaw ESK 2016, ktre dostarczaj wielu danych na temat lokalnego zaangao-wania spoecznego;

brak jest bada analizujcych, czy ukad przestrzenny moe determinowa rozwj aktywnoci obywatelskiej i jakie s wzajemne relacje obu elementw.

Wymienione powyej, wstpnie zidentyfikowane procesy i zjawiska byy przedmiotem szczeglnie starannej analizy w dalszych krokach badawczych. Nie wszystkie inicjalne tezy czy pobiene obserwacje zostay jednoznacznie potwierdzone, niektre zjawiska okazay si bardziej zoone, ni pocztkowo si to wydawao. Dodatkowo, ustalone w procesie badawczym zalenoci i relacje midzy nimi oraz porwnanie sytuacji w skali midzynarodowej pozwoliy na sformuowanie ocen i wnioskw, ktre zidentyfikowane na pocztku zjawiska i procesy postawiy w nowym kontekcie i skoniy do weryfikacji niektrych wstpnych ocen i opisw.

Jest oczywiste, w wietle celw badania, e nie objo ono wszystkich moliwych aspektw funkcjonowania osiedli, jednak co szczeglnie wane umiecio analizowane zagad-nienia w kontekcie terytorialnym, co stanowi wany krok w prbie zrozumienia funkcjo-nowania osiedli take w aspekcie fizycznych struktur, jakie je ksztatuj, oraz ich zwizku z jakoci ycia i postawami mieszkacw.

15

rozdzia 2

STRUKTURA BADA

Najwaniejszym zaoeniem bada by ich multidyscyplinarny charakter nie tylko dlatego, e angaowa wielu specjalistw, ale take dlatego, e kady element metodologiczny prowadzony by wsplnie z uwzgldnieniem specyfiki aparatu badawczego kadej dyscy-pliny. Nie powstaway zatem odrbne komponenty, ktre z rozmaitych stron nawietlay badane zagadnienie, ale kady krok badawczy uwzgldnia specyfik wielu moliwych sposobw widzenia, opisu i wyjanienia konkretnej kwestii. Ju samo to podejcie miao innowacyjny charakter, poprzez wieloaspektow krytyk merytoryczn kadego bada-nego zagadnienia. Badanie nie miao na celu powtarzania treci zawartych w innych dokumentach, dlatego te zaangaowani w nie specjalici bardzo dobrze znali, a najczciej take wsptwo-rzyli, wiele opracowa opisujcych spoeczn i przestrzenn struktur Wrocawia, w tym przede wszystkim Wrocawsk Diagnoz Spoeczn oraz Studium Uwarunkowa i Kie-runkw Zagospodarowania Przestrzennego. Do zespou weszli take eksperci od rozwoju lokalnego, zarzdzania konfliktami, budowy spoeczestwa obywatelskiego, wspierania lokalnych aktywnoci. Wielu czonkw zespou zaangaowanych byo lub nadal jest take w rozmaite prace nad badaniami lub projektami zwizanymi w rny sposb ze spoecz-noci i przestrzeni miasta.

Na tym tle struktura bada przedstawiona na Rycinie 1 obejmowaa trzy powizane ze sob wspzalene komponenty: spoeczny, przestrzenny i analityczny.

W ramach komponentu spoecznego podstawowym rdem danych empirycznych byy badania realizowane w przestrzeni wrocawskich osiedli z udziaem mieszkacw Wrocawia i interesariuszy reprezentujcych stron spoeczn oraz instytucje miejskie Wrocawia dziaajce w przestrzeni osiedlowej. Pomiar zosta przeprowadzony z wykorzystaniem technik bada ilociowych i jakocio-wych. Gwnym narzdziem bada ilociowych bya specjalnie opracowana na potrze-by projektu ankieta internetowa CAWI (AI), do ktrej link by umieszczany na stronie

16

Wrocawska Diagnoza Spoeczna 2010 Wrocawska Diagnoza Spoeczna 2014 Foresight Spoeczny Wrocaw 2036/2056

Dokumenty powizane Dokumenty powizane

Dokumenty powizane

SUiKZP Dane przestrzenne SIP Wrocawia (np. POI, demografia) Studium historyczno-konser-watorskie

Analiza danych statystycznych: demo-graficznych, spoecznych, gospodar-czych, rodowiskowych Identyfikacja modeli zarzdzania terytorialnego w miastach w r-nych krajach Analiza sposobw definiowania struktur przestrzennych w obszarach miejskich i powizanie tych struktur z kompetencjami Analiza aktywnoci obywatelskiej w kontekcie rnych struktur prze-strzennych Konfrontacja wiadomoci historycznej mieszkacw osiedli z badaniami historycznymi

Analiza funkcjonowania zonych teryto-rialnie wsplnot rnego rodzaju

Identyfikacja interesariuszy zuwzgld-nieniem preferowanego stylu ycia oraz modelu uytkowania osiedla i miasta Ankieta internetowa CAWI (Ai) bada-jca relacje respondentw zosiedlem i przestrzeni miasta Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) skoncentrowane na badaniu poszczeglnych typw osiedli

Identyfikacja podziaw terytorialnych Identyfikacja struktury usug i ich relacji do mieszkacw Badanie przestrzenne aktywnoci mieszkacw Identyfikacja typw morfologicznych Badanie relacji typw morfologicznych do charakterystyk spoecznych

Strategia rozwoju Wrocawia WBO Miasto Przyszoci/Laboratorium Wrocaw

Synteza I: elementy diagnozy modelu funkcjonowania osiedli: interpretacja przestrzenna bada spoecznych i zestawienie wynikw z wiedz analityczn, integracja wnioskw

Synteza II: sformuowanie diagnozy funkcjonowania osiedli i wstpnych zaoe dotyczcych modelu przestrzennego aktywnego spoeczestwa lokalnego

Opis modelu funkcjonowania osiedli Wrocawia. Sformuowanie zalece do modelu mogcego stanowi podstaw budowy w przyszoci nowego modelu przestrzennego aktywnego spoeczestwa lokalnego

KOMPONENT SPOECZNY KOMPONENT PRZESTRZENNY KOMPONENT ANALITYCZNY

KONSULTACJE I BADANIA PARTYCYPACYJNE

warsztaty eksperckie prezentacje dla interesariuszy prezentacje publiczne konsultacje nieformalne warsztaty spoecznociowe

internetowej miasta Wrocawia (www.wroclaw.pl), Fundacji Dom Pokoju (www.dom-pokoju.org), Infopunktu Nadodrze (www.lokietka5.pl), a take na stronach interneto-wych rozmaitych organizacji pozarzdowych zaangaowanych w tematyk miejsk (np. Towarzystwa Upikszania Miasta Wrocawia, www.tumw.pl; Portalu Rowerowy Wrocaw, www.rowery.eko.org.pl; ) oraz na stronach portali spoecznociowych. W toku pomiaru midzy listopadem 2015 a lutym 2016 roku prowadzono systematyczn akcj informacyjn i afirmatywn w mediach lokalnych (prasie, radiu, TV), ktrej celem byo powiadomienie mieszkacw o projekcie, celach przedsiwzicia, a take zachce-nie do wypenienia ankiety internetowej. Wanym elementem ankiety byo przebadanie wybranych przestrzennych charakterystyk wynikajcych ze specyfiki struktur urbani-stycznych poszczeglnych osiedli. Wyniki zostay zinterpretowane, take w aspekcie przestrzennym, w odniesieniu zarwno do osiedli, jak i typw morfologicznych w ich ramach wystpujcych. Gwnym narzdziem bada jakociowych byy zogniskowane wywiady grupowe (FGI), przeprowadzone z mieszkacami i interesariuszami osiedli, reprezentujcymi okrelone typy morfologiczne wyodrbnione w badaniach przestrzennych. To badanie byo szcze-glnie interesujce, gdy podstaw okrelenia poszczeglnych spoecznoci byy nie granice czy podziay administracyjne lub statystyczne, ale charakterystyki przestrzenne, urbanistyczne. Pozwolio to powiza wyniki z okrelonymi rzeczywistymi charaktery-stykami terytorialnymi, nie za czysto administracyjnymi.

W ramach komponentu przestrzennego przeanalizowano na pocztku rozmaite podziay miasta, co pozwolio zdefiniowa ograniczenia i trudnoci w pozyskiwaniu i interpre-tacji danych o charakterze terytorialnym. Nastpnie przeanalizowano dostpne cha-rakterystyki terytorialne wystpowania poszczeglnych rodzajw usug, w tym usug publicznych. W dalszej kolejnoci zidentyfikowano, na podstawie rozlegych bada empi-rycznych, rozmaite rodzaje aktywnoci spoecznych w przestrzeni Wrocawia. W oparciu o analiz przestrzenn struktur urbanistycznych zdefiniowano osiem typw morfolo-gicznych ksztatujcych struktur osiedli Wrocawia, w oparciu o ktre przeprowadzone zostay jakociowe badania spoeczne (FGI) oraz ktre stay si punktem odniesienia rozmaitych analiz porwnawczych.

W ramach komponentu analitycznego przeanalizowano dostpne dane statystyczne i przestrzenne w celu skonfrontowania ich z wynikami bada komponentu spoecznego i przestrzennego. Na podstawie przygotowanych przez ekspertw zagranicznych opisw zarzdzania terytorialnego w wybranych krajach o zrnicowanej tradycji organizacji terytorialnej (Anglia, Niemcy, Francja, Holandia, Szwajcaria, Grecja, Wgry, USA, Austra-lia) przeprowadzono rozlege badania porwnawcze rozmaitych moliwych systemw

| Ryc. 1Schemat badania Analizy Funkcjonalnej Osiedli Wrocawia (AFO)

18

definiowania i funkcjonowania struktur przestrzennych w obszarach miejskich oraz ich ewentualnego zwizku z aktywnoci spoeczn. Przeanalizowano funkcjonowanie samorzdowych wsplnot o rozmaitym charakterze i skomplikowanej strukturze tery-torialnej, ze szczeglnym uwzgldnieniem modeli dziaania spdzielni mieszkaniowych. Przeprowadzono take konfrontacj bada nad histori wrocawskich osiedli ze wia-domoci spoeczn w tym zakresie, a take sformuowano pewne postulaty dotyczce upowszechniania i wykorzystania elementw historycznych w budowie aktywnego spoeczestwa.

W kolejnym kroku dokonano syntezy wszystkich badanych komponentw. Dokonano interpretacji przestrzennych Wrocawskiej Diagnozy Spoecznej (WDS) oraz skonfronto-wano jej wyniki z danymi dotyczcymi wyposaenia poszczeglnych obszarw miasta w rozmaite usugi oraz zidentyfikowanymi aktywnociami spoecznymi. Przeprowadzono interpretacj przeprowadzonych w ramach projektu bada spoecznych w kontekcie terytorialnym oraz w odniesieniu do zidentyfikowanych struktur przestrzennych. Zesta-wiono uzyskane wyniki z wiedz analityczn dostarczon przez ekspertw zagranicznych w ramach warsztatu oraz z wiedz praktyczn dotyczc dowiadczenia w uytkowaniu poszczeglnych czci miasta zebran w ramach spotka z rozmaitymi grupami intere-sariuszy. Porwnano wyniki z rzeczywistym sposobem zagospodarowania i wyposaenia przestrzeni miasta. To pozwolio dokona kolejnej syntezy z uwzgldnieniem interakcji spoecznych i eks-perckich. Rekomendacje obu grup posuyy take do sformuowania zalece mogcych stanowi podstaw budowy w przyszoci nowego modelu przestrzennego aktywnego spoeczestwa lokalnego.

Analiza Funkcjonalna Osiedli miaa wymiar partycypacyjny poprzez wczenie mieszka-cw i interesariuszy w proces badawczy jako uczestnikw oraz opiniodawcw i komen-tatorw tyche bada. Analiza Funkcjonalna Osiedli miaa charakter ekspercki poprzez zaangaowanie specjalistw, zarwno z kraju i zagranicy, ktrych wiedza i dowiadczenie gwarantoway wysoki poziom profesjonalny, zgodny z biec wiedz naukow i prak-tyk. Analiza Funkcjonalna Osiedli miaa charakter interdsyplinarny poprzez wsplne definiowanie celw i dobieranie metod badawczych. Wreszcie Analiza Funkcjonalna Osiedli miaa wymiar strategiczny poprzez formuowanie wnioskw i ocen na rzecz tworzenia kluczowych dokumentw w rnych sektorach polityki miasta zgodnych z problematyk badania.

Wielowarstwowy charakter badania stawia szczeglne wyzwania prezentacji wynikw w ksice. Trudno bowiem w z natury ograniczonym formacie przedstawi analizy w caej ich zoonoci, zachowujc jednoczenie czytelno przekazu. Z tego powodu zdecydowano si na szczeglne rozwizanie techniczne.

Na kocu tej publikacji doczono 3 folie, na ktrych uwidoczniono omwione dokad-nie w nastpnym rozdziale:

typy morfologiczne osiedli Wrocawia, granice 48 osiedli Wrocawia, granice 77 rejonw urbanistycznych Wrocawia.

Folie te przygotowano w tej samej skali, co zamieszczone w tej ksice ryciny, prezentu-jce wyniki wybranych analiz. Mona je zatem dowolnie zestawia ze wszystkimi niemal rycinami (z wyjtkiem Ryc. 3-10, majcych jedynie pogldowy charakter) zamieszczo-nymi w publikacji i samemu generowa podane treci. Pozwoli to czytelnikowi lepiej przeanalizowa tre ryciny w zalenoci od poszukiwanego rodzaju informacji oraz kontekstu terytorialnego.

21

rozdzia 3

DANE. PRZESTRZENNY KONTEKST ANALIZ

Naley zdawa sobie spraw, e osiedle jest stosunkowo modym ukadem w struk-turach miast. Jest ono charakterystyczne dla wspczesnego modelu miasta, ktry w Europie zacz si ksztatowa wyraniej od koca XVIII wieku i wiza si z trzema fundamentalnymi dla jego rozwoju czynnikami: bardzo dynamicznym wzrostem lud-noci miast, zniesieniem fizycznych barier rozwoju przestrzennego miast oraz now organizacj (take terytorialn) spoeczestwa. W cigu XIX wieku kwestia mieszkalnic-twa staa si motorem rozwoju wspczesnej urbanistyki, a poszukiwanie najbardziej odpowiedniego sposobu urzdzenia miasta jako miejsca zapewniajcego oczekiwan jako ycia nie wydaje si by zakoczone do dzi. W praktyce rozmaite rozwizania proponowali zarwno przedsibiorcy budujcy osiedla dla pracownikw swoich fabryk (Saltaire, Familistre, osiedle Kruppa w Essen), jak i wa-dze miast poszukujce moliwoci zaabsorbowania rosncej liczby ludnoci, z ktrych najbardziej znane s XIX-wieczne przeksztacenia Parya, Barcelony i Wiednia. Podstawy wspczesnych konceptualizacji ksztatowania osiedli mieszkaniowych znale mona zarwno w modelu miasta-ogrodu Howarda (1898), jednostki ssiedzkiej Perryego (1923; 1939), jednostki szkolnej Engelhardtw (1940) czy Karcie Ateskiej (1933). Dzisiaj kwestia ta jest nadal analizowana, w szczeglnoci z punktu widzenia ksztato-wania polityk miejskich. European Council of Spatial Planners-Conseil Europen des Urbanistes (ECTP-CEU) prowadzi regularne prace nad Europejsk Kart Planowania, ktra stara si uwzgldnia moliwie wiele wspczesnych aspektw ksztatowania najwyszej jakoci rodowiska ycia ludzi w miastach.W takiej perspektywie wida, e w liczcej pi tysicy historii miast, dwiecie ostat-nich lat dowiadcze przynioso najbardziej dynamiczne zmiany wanie w odniesieniu do miasta jako miejsca zamieszkiwania ludzi. Nic dziwnego, e problem osiedli, jako jednej z moliwych odpowiedzi na potrzeb osigania oczekiwanej jakoci ycia w mia-stach, jest wany zarwno z punktu widzenia samych mieszkacw, jak i lokalnych wadz odpowiedzialnych za polityki miejskie. Nic te dziwnego, e nie ma w tej kwestii jed-noznacznych i ostatecznych odpowiedzi, zwaszcza wobec staej dynamiki spoecznej.

22

Ta wanie kwestia prowadzi do jeszcze jednego wanego zastrzeenia. W urbanistyce oraz socjologii miasta funkcjonuje pojcie lokalnej spoecznoci. Koncepcja lokalnej spoecznoci rozumiana jako charakterystyka spoecznoci zamieszkujcych okrelone czci miasta jest we wspczesnej literaturze przedmiotu kwestionowana. Twierdzi si, e to nie ludzie o pewnych charakterystykach czy nalecy do okrelonej grupy spo-ecznej uksztatowali przestrze w okrelony sposb, a raczej przeciwnie specyficznie uksztatowania przestrze zamieszkiwana bya (mniej lub bardziej dobrowolnie) przez okrelone kategorie ludzi. Robotnicy zamieszkujcy osiedla przyfabryczne w XIX wieku zostali woeni w przestrze dla nich sformatowan i nie odczuwali jakiego spe-cjalnego zwizku terytorialnego z t konkretn przestrzeni. Ten zwizek ksztatowa si w wyniku jej uytkowania, a zatem ze wzgldu na okrelone potrzeby nie za jakie specyficzne charakterystyki samej spoecznoci. W krajach lecych za elazn kurtyn przez ponad p wieku procesy ksztatowania si zrnicowania spoecznego w przestrzeni miasta byy uwarunkowane zupenie inny-mi czynnikami, ni miao to miejsce w krajach Europy Zachodniej, przez co ocena cha-rakterystyk rozkadu owego zrnicowania jest mocno utrudniona. Rosnca mobilno przestrzenna ludnoci, rozszerzajca swj zasig poza granice miast, a nawet krajw, jeszcze bardziej skomplikowaa ten opis. Analiza Funkcjonalna Osiedli Wrocawia przyniosa po raz kolejny wyranie potwier-dzenie, e mieszkacy poszczeglnych osiedli nie maj okrelonych, rozpoznawalnych, odrbnych od innych charakterystyk. Ich stosunek do przestrzeni wyraa si w oczeki-waniach, e zaoferuje ona moliwoci realizacji pewnych potrzeb mieszkacw. W tym wietle pojcie spoecznoci lokalnej bdzie w opracowaniu odnoszone do kategorii ludzi zamieszkujcych dane terytorium (osiedle, dzielnic, miasto), co jest uznawane za pierwszoplanowe i kluczowe dla odrnienia spoecznoci lokalnych od siebie. Organizacja lokalnej spoecznoci nie musi mie charakteru strukturalnego (w sensie powizania tej organizacji z cechami pooenia spoeczno-demograficznego), a wycznie terytorialny, wyraajcy si zgaszaniem okrelonych postulatw odnosz-cych si do danego obszaru. Warto take zauway w tym kontekcie, e spoeczno lokalna nie tyle czerpie z prze-szoci w sensie posiadania jakich cech historycznie uksztatowanej tosamoci, ile skierowana jest ku przyszoci, domagajc si spenienia pewnych jej oczekiwa odno-szcych si do przestrzeni.

Poniewa badanie ma wyranie terytorialny kontekst, pierwszym krokiem analizy bya prba identyfikacji przestrzennej osiedli Wrocawia oraz ustalenia sposobu powizania rozmaitych danych z osiedlami. Okazao si, e jest to zadanie duo bardziej zoone, ni

| Ryc. 2Mapa podkadowa Wrocawia pokazujca faktyczne zagospodarowanie przestrzeni miasta

rdo: System Informacji Przestrzennej Wrocawia, Biuro Rozwoju Wrocawia

24

mogoby si to z pozoru wydawa. Istnieje bowiem wiele sposobw podziau terytorium miasta, nawet jeeli rozwaa si jedynie kwesti osiedlow.Historycznie, podobnie jak wikszo miast europejskich, Wrocaw uzyska swobod rozwoju terytorialnego na pocztku XIX wieku i waciwie dopiero od tego momentu mona rozwaa rozwj zespow mieszkaniowych, tworzcych pewne wyodrbnione jednostki przestrzenne. Pod koniec lat 20. XX wieku istniaa ju struktura administracyj-na definiujca granice poszczeglnych osiedli Wrocawia (Ryc. 3). Granice miasta zostay powikszone jeszcze w latach 50. i 70. XX wieku, dajc wspczesny ksztat administra-cyjny miasta (Ryc. 4). Obecnie, w ramach administracyjnych granic zdefiniowane jest 48 osiedli Wrocawia, utworzonych jako jednostki pomocnicze gminy uchwa Rady Miejskiej Wrocawia nr XX/110/91 z 20 marca 1991 roku. Granice osiedli precyzuje uchwaa nr XX/419/16 Rady Miejskiej Wrocawia z 21 stycznia 2016 (Ryc. 5). Jednoczenie jednak, niezalenie od podziau na osiedla, Wrocaw podzielony jest na 77 jednostek (rejonw) urbanistycznych (Ryc. 6). Jest to stosowany przez miejskie suby planistyczne podzia na jednostki bilansowe, dla ktrych zbierane s dane demograficzne oraz dotyczce stanu zagospodarowania miasta. Z kolei GUS i Centralny Orodek Dokumentacji Geo-dezyjnej i Kartograficznej (CODGiK) zbieraj dane odnoszce si do Wrocawia w uka-dzie 579 rejonw statystycznych (por. Ryc. 11), dla ksztatowania ktrych obowizuje kryterium wielkoci liczby mieszka i ludnoci wynoszce nie wicej ni 2700 osb i 999 mieszka. Odrbne podziay obejmuj obwody szk podstawowych i gimnazjw, ktre silnie zwizane s z funkcjonowaniem osiedli (Ryc. 7 i 8). Jeszcze inne podziay miasta odnosz si do 7 okrgw wyborczych do Rady Miasta (Ryc. 8). Przywoywany do dzisiaj podzia Wrocawia na 5 dzielnic (Stare Miasto, rdmiecie, Krzyki, Psie Pole, Fabryczna) przesta obowizywa w marcu 1991 roku (Uchwaa RM Nr XX/11/91), jednak nadal bywa uywany przez rozmaite instytucje publiczne jak na przykad sdy rejonowe, ZUS czy urzdy skarbowe. Wrocawska Diagnoza Spoeczna operowaa podziaem na 29 rejonw, skonstruowa-nych na bazie podziau osiedlowego (Ryc. 10). Z kolei Studium historyczno-konserwa-torskie dzieli Wrocaw na 76 jednostek historycznych wynikajcych z poszczeglnych stadiw rozwoju miasta i jego osiedli. Istniej take podziay terytorialne miasta niezwizane z funkcjonowaniem instytucji publicznych, takie jak na przykad podzia na dekanaty i parafie kocioa katolickiego, ktre s zupenie odrbne i nie maj zwizku z granicami jednostek administracyjnych.

Te wielowarstwowe, czsto rozczne podziay postawiy przed badaniem istotne pyta-nie o system odniesienia. Ten, oprcz rozmaitych granic administracyjnych majcych zwizek z funkcjonowaniem osiedli, powinien odnosi si do realnej przestrzeni zago-spodarowanej, ktra daje jeszcze inny obraz (Ryc. 2) ni ten uzyskiwany w rozbiciu

| Ryc. 3

| Ryc. 5

| Ryc. 4

| Ryc. 6

Ukad administracyjny osiedli Wrocawia po wczeniach z 1 kwietnia 1928 roku

Granice administracyjne osiedli Wrocawia wg.uchway nr XX/419/16 Rady Miejskiej Wrocawia

z 21stycznia 2016

Rozwj terytorialny Wrocawia na podstawie Plan der Hauptstadt Breslau z 1932 roku oraz Encyklopedii

Wrocawia

Granice jednostek urbanistycznych Wrocawia

Ryciny za:Ryc.3 | Reichsamt fr Landesaufnahme, Berlin. Wykorzystany podkad: Karte der Umgebung von Breslau

Ryc. 4 | https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Rozwj_terytorialny_Wrocawia.jpgRyc. 5 | System Informacji Przestrzennej Wrocawia, Biuro Rozwoju Wrocawia, http://www.geoportal.wroclaw.pl

Ryc. 6 | System Informacji Przestrzennej Wrocawia, Biuro Rozwoju Wrocawia

26

na rozmaite jednostki, rejony czy zespoy. O ile bowiem rozmaite podziay pokrywaj terytorium miasta bez reszty, o tyle rzeczywicie zagospodarowana pozostaje tyl-ko pewna cz obszaru Wrocawia, a tereny osiedlowe stanowi jedynie pewien jej procent. Wszelkie dane powinny by zatem jako powizane z faktycznymi obszarami osiedli, nie za z ich granicami administracyjnymi, ktre stanowi do pewnego stopnia sztuczny byt administracyjny. Problem ten nie jest jak mogoby si wydawa czysto akademicki, poniewa wpywa na zrozumienie i interpretacj procesw przestrzennych. Dodatkowo za ma zwizek z dostpem do okrelonych danych, ktre w zalenoci od przyjtego systemu odniesienia mog wpywa na percepcj zjawisk i procesw. Warto w tym kontekcie przyjrze si tylko jednemu przykadowi pokazujcemu jak rnie mona przedstawi tak wydawaoby si prost charakterystyk jak gsto zaludnienia. Jeeli zastosujemy podzia wedug wspomnianych wczeniej jednostek statystycznych, to uzyskamy obraz gstoci zaludnienia pokazany na Ryc. 11, natomiast w przypadku signicia do wycigu ze zanonimizowanej bazy zameldowa (PESEL) na pobyt sta-y mieszkacw Wrocawia (Ryc. 12), obraz przestrzenny dla dokadnie tego samego okresu bdzie przedstawia si inaczej, przy czym oczywicie oba obrazy s zgodne z posiadanymi danymi. Wida std, e zarwno rda danych, jak i sposb ich pre-zentacji mog znaczco wpyn na postrzeganie, a w konsekwencji na rozumienie procesw przestrzennych. Wane jest take, e obie bazy rnie traktuj powizania z obszarami osiedli. Dodatkowo warto pamita, e wszystkie dostpne dane odnoszce si do ludnoci obarczone s pewnym bdem. Uwzgldniaj one bowiem jedynie osoby zameldowa-ne w okrelonych miejscach. To oznacza, e wszelkim statystykom umyka zazwyczaj znaczca, jak mona mniema, cz informacji odnoszca si do osb, ktre nie posia-daj z rnych przyczyn zameldowania we Wrocawiu. Grupa ta moe obejmowa na przykad takie znaczce grupy jak studenci czy pracujcy w wielu punktach usugowych we Wrocawiu obywatele Ukrainy. To ograniczenie dziaa take odwrotnie osoby zamel-dowane we Wrocawiu mog wcale w nim nie przebywa. Wielu rezydentw, podobnie jak w caej Polsce, pomimo formalnego zameldowania, przebywa na przykad na stae za granic. Nawet dane ze spisw powszechnych, ktre w Polsce s akurat ju do nieaktualne, nie odzwierciedlaj realnej sytuacji w caej jej zoonoci. Problem ten nie dotyczy jedynie Wrocawia czy Polski, jest powszechny we wszystkich krajach europej-skich. Zastrzeenie to jest o tyle wane, e pokazuje, i jako danych, pomimo caego postpu technologicznego, daleka jest od doskonaoci. Taki nieodzwierciedlajcy w peni stanu rzeczywistego ukad danych stawia pod znakiem zapytania wiele analiz spoecznych. Dla przykadu ustalanie prb reprezentatywnych do bada spoecznych w oparciu o baz PESEL wcale nie musi adekwatnie oddawa struktury spoecznej badanej zbiorowoci.

| Ryc. 7

| Ryc. 9

| Ryc. 8

| Ryc. 10

Obwody szk podstawowych we Wrocawiu

Okrgi wyborcze do Rady Miasta Wrocawia (2014)

Obwody gimnazjalne Wrocawia

Podzia na 29 rejonw stosowany we Wrocawskiej Diagnozie Spoecznej

Ryciny za:Ryc.6 | System Informacji Przestrzennej Wrocawia, Biuro Rozwoju WrocawiaRyc. 7 | System Informacji Przestrzennej Wrocawia, Biuro Rozwoju Wrocawia

Ryc. 9 | Kopot, S.W., Kozdra, G., Pluta, J., Trojanowski, P., Wrocawska DiagnozaSpoecznaRaport z bada socjologicznych nad mieszkacami miasta. Wrocaw 2014

28

0 2 000 4 000 6 000 8 0001 000Metrw

GSTO ZALUDNIENIA - LUDNO /km2 , W PODZIALE NA REJONY STATYSTYCZNE 2014r.01 - 200201 - 500501 - 10001001 - 25002501 - 5000

| Ryc. 11Gsto zaludnienia w roku 2014 wedug rejonw statystycznych

za: Biuro Rozwoju Wrocawia

0 1 - 200201 - 500501 - 10001001 - 25002501 - 50005001 - 1000010001 - 2500025000 - 81073

Podobne zastrzeenia dotyczce kompletnoci danych mona zgasza w odniesieniu do wielu innych dziedzin, nie tylko w odniesieniu do charakterystyk demograficznych. W konsekwencji, niezalenie od tego, czy dane do bada pozyskiwane byy z zewntrz-nych rde, czy te zbierane w ramach prowadzonego badania, naley zaoy, e s one do pewnego stopnia niekompletne, jednak uzyskanie dokadniejszych danych jest obecnie niemoliwe. Poszczeglne rezultaty analizy funkcjonalnej osiedli Wrocawia, zawsze bd uzupenione o aspekt metodologiczny, co pozwoli je oceni w aspekcie rodzaju danych, ktre posuyy do ich przeprowadzenia.

Badanie miao na celu analiz funkcjonowania osiedli, zatem wybr systemu odniesie-nia musia oczywicie uwzgldnia relacje poszczeglnych podziaw z poszczeglnymi obszarami mieszkaniowymi i moliwie najpeniej opisywa ich charakterystyki. Z tego wzgldu zdecydowano si w miar moliwoci dane prezentowa w ukadzie jedno-stek (rejonw) urbanistycznych (77), poniewa s one najbardziej zgodne z podziaem na osiedla, a jednoczenie daj dostp do informacji dokadniejszych, ni gdyby stoso-wa bardziej oglny podzia na osiedla zgodny z uchwa Rady Miasta. W trakcie prowa-dzenia bada okazao si, e niekiedy trzeba byo podzia ten nieznacznie modyfikowa, jednak generalnie okaza si on bardzo uyteczny.

Niezalenie jednak od istniejcych podziaw w badaniu uznano za szczeglnie wane odniesienie do fizycznej, zagospodarowanej przestrzeni. Wynikao to z przekonania, e realna struktura przestrzenna musi wpywa zarwno na funkcjonowanie osiedli, jak i na rzeczywiste relacje mieszkacw z uytkowanym terytorium. Dlatego te szczegl-nie starannej analizie poddano przestrzenne struktury osiedli, identyfikujc 8 typw morfologicznych.

Zdefiniowanie 8 typw morfologicznych nie zostao dokonane a priori, a wynikao z dokadnej analizy struktur terytorialnych wystpujcych w miecie i prby ich kla-syfikacji. Charakterystyka poszczeglnych typw oraz przykady osiedli zaliczonych do kadej z kategorii przedstawione s na stronach 32-47, na kocu tego rozdziau.Wane jest, aby zdawa sobie spraw, e pomimo podobiestwa charakterystyk osie-dli zaliczonych do okrelonych typw morfologicznych obserwuje si take pewne ich zrnicowanie w ramach tyche typw, szczeglnie zwizane z pewn kompletnoci wyposaenia osiedla oraz wystpowania zidentyfikowanych typowych elementw. Dla przykadu do osiedli kameralnych zaliczono Spolno i Muchobr Wielki. Wan cech wspln obu osiedli jest to, e w ich ramach spotka mona rne formy zabudowy mieszkaniowej, a dodatkowo, e zabudowa wielorodzinna przemieszana jest z jedno-rodzinn. Spolno ma znacznie bogatszy program funkcjonalny ni Muchobr Wielki,

LegendaGsto zaludnienia - ludno/km2, w podziale na rejony statystyczne 2014 r.

30

| Ryc. 12Gsto zaludnienia na podstawie wycigu ze zanonimizowanej bazy zameldowa (PESEL) na pobyt stay mieszkacw Wrocawia

Opracowanie mapy J. Brzuchowska, za: System Informacji Przestrzennej Wrocawia, Biuro Rozwoju Wrocawia

Legenda

Gsto zamieszkiwania (liczba zameldowanych/ha)gsto obliczana z urednieniem w zasigu 250m

4 - 2021- 4748 - 8485 - 127128 - 174

175 - 225226 - 282283 - 357358 - 540

ktry jednak korzysta z ssiedztwa wyspecjalizowanego orodka handlowego o randze ponadlokalnej, majcego dostp do wza autostradowego AOW Wrocaw Lotnisko, zlokalizowanego przy ulicy Granicznej. Najwaniejsz jednak rnic w odniesieniu do obu osiedli jest to, e Spolno ma klarownie zdefiniowan struktur przestrzenn z jasno zaakcentowanym miejscem centralnym, podczas gdy na Muchoborze Wielkim struktura przestrzenna jest niespjna, a hierarchia pozostaje nierozwinita. Zrozumienie pewnych rnic w obrbie zdefiniowanych typw morfologicznych pozwolio w ramach prowadzo-nych analiz na interpretacj bada spoecznych oraz aktywnoci poszczeglnych osiedli.Zidentyfikowanie struktur osiedli zakwalifikowanych do poszczeglnych typw mor-fologicznych umoliwio sformuowanie kilku wnioskw oraz tez do dalszych studiw.

Jak wida na Rycinie 13, poszczeglne fizyczne struktury osiedlowe cechuje do dua fragmentacja przestrzenna. Innymi sowy, poza osiedlami rdmiejskimi, pozostae struktury s czsto odseparowane od siebie albo przez obszary o innych funkcjach (przemys, infrastruktura transportowa, rzeki i kanay), albo przez obszary niezagospo-darowane. W kilku przypadkach obszary pomidzy poszczeglnymi strukturami osie-dlowymi wypenione s parkami lub zespoami sportowymi, ktre su wszystkim okolicznym osiedlom. Tak si dzieje na przykad w odniesieniu do parku Zachodniego, parku Grabiszyskiego, parku Poudniowego czy parku Szczytnickiego. Taki ukad tery-torialny w strukturze miasta oznacza, e mieszkacy poszczeglnych osiedli w zasadzie nie maj wielu moliwoci przestrzennej interakcji. Co wicej, nawet jeli pojawiaj si potencjalne obszary, gdzie poszczeglni mieszkacy mog si spotka (parki, tere-ny sportowe), to ssiednie struktury nale zazwyczaj do tych samych typw morfo-logicznych. Taki ukad prowadzi w pewnym sensie do zwikszania homogenicznoci poszczeglnych struktur miasta, co naley uzna za powane zagroenie zarwno dla spjnoci miasta, jak i moliwoci rozwoju poszczeglnych struktur, a wrcz miasta jako caoci. Dlaczego? Ot rnorodno oraz fizyczna blisko pozwalajca na inte-rakcje jest niezbdnym warunkiem emergencji, czyli moliwoci powstawania nowych charakterystyk i elementw. To cecha wszystkich systemw otwartych. To cecha, ktra pozwala na ewolucj miasta, na znajdowanie nowych, nieznanych wczeniej rozwiza, na rozwj. Jeeli struktura miasta charakteryzuje si przestrzenn separacj osiedli, a dodatkowo potencjalne obszary interakcji dotycz jedynie osb zamieszkujcych podobne struktury przestrzenne, to owa zdolno do emergencji znaczco spada. Dzieje si tak dlatego, e ludzie zamieszkujcy rozmaite struktury osiedlowe nie maj atwej sposobnoci, aby si ze sob spotyka. W badaniu rozwaane byo, czy istnieje zwizek pomidzy aktywnoci obywatelsk a ukadem przestrzennym poszczeglnych typw struktur osiedlowych.

32

Legenda

| Ryc. 13Typy morfologiczne struktur osiedli w ramach poszczeglnych osiedli Wrocawia

Typ morfologiczny osiedli

osiedla kameralneobszary zabudowy rdmiejskiejdawne wsieosiedla maomiasteczkowewielkie osiedla blokoweosiedla blokoweosiedla mieszkaniowe jednorodzinne niekompletneosiedla mieszkaniowe wielorodzinne niekompletne

Inn charakterystyk, poniekd zwizan z wanie opisan, jest to, e cz zidentyfi-kowanych typw morfologicznych osiedli odznacza si do homogeniczn struktur w sensie typw zabudowy mieszkaniowej. Dodatkowo struktury te s zazwyczaj do pewnego stopnia niekompletne (osiedla wielorodzinne, osiedla jednorodzinne, dawne wsie) w sensie funkcjonalnym. Wyjtkiem od tej reguy s osiedla blokowe, ktre z kolei odznaczaj si swoist uomnoci strukturaln polegajc na trudnoci w zdefiniowa-niu przestrzeni publicznej, w szczeglnoci za braku krystalizacji miejsc centralnych i zwizanej z nimi hierarchii ukadu przestrzennego osiedli. W badaniu rozwaane byo, czy pewne charakterystyki przestrzenne poszczeglnych typw osiedli mog mie zwi-zek nie tylko z funkcjonowaniem osiedli, ale take aktywnoci obywatelsk na tyche osiedlach.Wydaje si, e wnioski wypywajce nie tylko z charakterystyk ilociowych rozmiesz-czenia rozmaitych aktywnoci na terenie miasta, ale take jakociowych, wynikajcych z powizania tyche waciwoci z okrelonym typem morfologicznym osiedli, mog prowadzi do lepszych zalece dotyczcych kwestii poprawy jakoci ycia na osiedlach oraz rozwoju aktywnoci obywatelskiej.Warto zauway, e w ramach osiedli Wrocawia, zdefiniowanych w 1991 roku jako jed-nostki pomocnicze gminy, niekiedy wystpuje bardzo due zrnicowanie realnych, fizycznych typw morfologicznych osiedli (na przykad na Psim Polu-Zawidawiu, Kar-owicach-Rance czy Malicach), a czasem typy morfologiczne s bardzo jednorod-ne w ramach osiedli ( jak na przykad na Biskupinie-Spolnie-Dbiu-Bartoszowicach, Nadodrzu czy Otaszynie). W badaniu analizowano take, czy owo wewntrzne zr-nicowanie struktur morfologicznych w ramach formalnie zdefiniowanych osiedli ma wpyw na ich funkcjonowanie jako pewnych caoci.Wreszcie, nie wolno zapomina, e przestrzenne wypenienie poszczeglnych osiedli fizycznymi strukturami jest bardzo nierwnomierne. S osiedla gsto wypenione tkan-k miejsk (jak Plac Grunwaldzki, Przedmiecie widnickie czy Powstacw lskich), s i takie, w ktrych realne struktury osiedlowe nie stanowi nawet poowy powierzchni (jak winiary, Osobowice-Rdzin czy Lenica). Analiza funkcjonowania osiedli Wroca-wia musi take t charakterystyk bra pod uwag.

34

OSIEDLA RDMIEJSKIE

Ukady rdmiejskie wywodz si przewanie z XIX wieku. Niektre maj wczeniejszy rodowd. Cechuje je zatem centralne pooenie w miecie.

Odznaczaj si przemieszaniem zabudowy mieszkaniowej i innych aktywnoci. Cechuje je wysoka gsto zaludnienia i wysoka intensywno wykorzystania terenu.

Charakterystycznym tworzywem urbanistycznym jest blok urbanistyczny zazwyczaj kwarta zabudowy z funkcjami reprezentacyjnymi zwrconymi na zewntrz i funkcjami uytkowymi zwrconymi do wewntrz. Pierzejowa zabudowa wzdu ulic i placw jest dominujcym sposobem formowania przestrzeni publicznej.

W ramach osiedli rdmiejskich wystpuj take wane obiekty i obszary publiczne (parki, uczelnie, teatry, muzea, szpitale, wizienia), obiekty komercyjne (handlowe, roz-rywkowe, turystyczne) oraz obszary i obiekty produkcyjne i obsugi transportu (dworce kolejowe).

Typow form przestrzenn orodka usugowego jest plac/ulica handlowa.

Przykady: Huby Kleczkw Nadodrze Obin Plac Grunwaldzki Przedmiecie Oawskie Stare Miasto

Stare Miasto

Nadodrze

Fot. 1 | Stare Miasto (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 2 | Nadodrze (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

36

OSIEDLA KAMERALNE

Struktury osiedli mieszkaniowych kompletne lub niemal kompletne czce rozmaite rodzaje zabudowy, take jedno- i wielorodzinn. Gsto zaludnienia umiarkowana, stopie wykorzystania terenu wysoki.

Osiedla kameralne charakteryzuj si przejrzystym ukadem przestrzennym (wykszta-cona przestrzenna hierarchia osiedla, czytelny i zrozumiay ukad geometryczny ulic, placw i przestrzeni otwartych) oraz bogatym programem funkcjonalnym (szkoa, przed-szkole, przychodnia, lokalny orodek usugowy z podstawowymi usugami komercyj-nymi, orodek sportowy, tereny zielone i rekreacyjne itd.).

Typowa forma orodka usugowego uksztatowaa si uksztatowaa si jako waniejsza ulica/plac z usugami wbudowanymi w zabudow mieszkaniow. Formowanie prze-strzeni publicznej nastpuje przewanie poprzez zabudow pierzejow wzdu ulic i placw. Niektre osiedla maj przejrzycie uksztatowan struktur, jednak w wielu brak jest miejsc centralnych definiujcych struktur osiedla.

Niewielki udzia swobodnie rozmieszczonych obiektw usugowych publicznych i komer-cyjnych.

Przykady: Biskupin Borek Grabiszynek Karowice Krzyki Ksie Mae Muchobr Wielki Oporw Pawowice Spolno Zalesie

Spolno

Karowice

Fot. 3 | Spolno (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 4 | Karowice (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

38

OSIEDLA BLOKOWE

Osiedla kompletne lub niemal kompletne o charakterze wielorodzinnym. Gsto zalud-nienia i stopie wykorzystania terenu wysokie.

Typowym tworzywem zabudowy mieszkaniowej s budynki z elementw prefabrykowa-nych o ukadach raczej zwartych i w miar kompletnej strukturze funkcjonalnej (szkoa, przedszkole, przychodnia, lokalny orodek usugowy z podstawowymi usugami komer-cyjnymi, orodek sportowy, tereny zielone i rekreacyjne itd.).

Typowy ukad przestrzenny ksztatowany przez swobodnie rozmieszczone budynki mieszkalne i towarzyszce im obiekty usugowe. Struktura przestrzenna osiedla prze-wanie czytelna i przejrzysta, jednak niekiedy pozbawiona rozpoznawalnej hierarchii. Formowanie przestrzeni publicznej poprzez swobodnie uksztatowane ukady otwarte, chocia zazwyczaj pozwalajce oddzieli obszary dedykowane aktywnociom miesz-kacw i pozostaych uytkownikw miasta.

Orodek usugowy w formie odrbnej struktury przestrzennej wkomponowanej w ukad budynkw mieszkaniowych. Obiekty usug komercyjnych zazwyczaj w formie odrb-nych obiektw.

Przykady: Gaj Pnoc Kuniki Popowice Poudnie Zawidawie Zakrzw

Kuniki

Gaj Pnoc

Fot. 5 | Kuniki (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 6 | Gaj Pnoc (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

40

WIELKIE OSIEDLA BLOKOWE

Wielkoprzestrzenne osiedla wielorodzinne. Gsto zaludnienia wysoka, stopie wyko-rzystania terenu znaczny z duym udziaem terenw otwartych i niezabudowanych.

Typowym tworzywem zabudowy mieszkaniowej s budynki z elementw prefabrykowa-nych, o ukadach raczej swobodnych. Rny jest stopie rozwoju struktury funkcjonalnej

w niektrych wystpuje peen program, w innych za brak jednego lub wicej typowych elementw wyposaenia osiedla mieszkaniowego (szkoa, przedszkole, przychodnia, lokalny orodek usugowy z podstawowymi usugami komercyjnymi, orodek sportowy, tereny zielone i rekreacyjne itd.).

Typowy ukad przestrzenny ksztatowany przez swobodnie rozmieszczone budynki mieszkalne odznacza si du skal, znacznym rozproszeniem i niezbyt wysok czytel-noci ukadu, wynikajc midzy innymi z braku rozpoznawalnej hierarchii struktury osiedla. Formowanie przestrzeni publicznej poprzez swobodnie uksztatowane ukady otwarte, zazwyczaj niepozwalajce oddzieli obszarw dedykowanych aktywnociom mieszkacw i pozostaych uytkownikw miasta. Typowy jest brak miejsc centralnych definiujcych struktur osiedla.

Orodek usugowy w formie odrbnej struktury przestrzennej wkomponowanej w ukad budynkw mieszkaniowych. Nie we wszystkich osiedlach element ten jest w peni rozwi-nity. Niektre osiedla maj prowizoryczne orodki usugowe.

Usugi komercyjne zazwyczaj w formie odrbnych obiektw.

Przykady: Gaj Kozanw Nowy Dwr Popowice Szczepin

Kozanw

Popowice

Fot. 7 | Kozanw (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 8 | Popowice (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

42

OSIEDLA MIESZKANIOWE WIELORODZINNE NIEKOMPLETNE

Osiedla o charakterze wielorodzinnym niekompletne ze wzgldu na fakt, e powstay stosunkowo niedawno, lub ze wzgldu na swoje niewielkie rozmiary oraz izolowane lub peryferyjne pooenie. Gsto zaludnienia i stopie wykorzystania terenu wysokie.

Zespoy mieszkaniowe wielorodzinne odznaczajce si wyranym i spjnym uksztato-waniem przestrzennym w odniesieniu do ukadu ulic i zabudowy, jednak pozbawione struktury funkcjonalnej brak typowych wielu elementw wyposaenia osiedla mieszka-niowego (szkoa, przedszkole, przychodnia, lokalny orodek usugowy z podstawowymi usugami komercyjnymi, orodek sportowy, tereny zielone i rekreacyjne itd.).

Sytuacja taka ma w zaoeniu charakter przejciowy; wskutek fragmentacji przestrzen-nej miasta, osiedla te wci czekaj na swoj kolej w doposaaniu w obiekty usug publicznych i ich czsto niewielkie rozmiary nie generuj dostatecznego zapotrzebowa-nia na usugi komercyjne. Wydaje si jednak, e horyzont czasowy owej tymczasowej sytuacji moe by dosy odlegy. Niektre z osiedli maj moliwo korzystania z usug rozwinitych w osiedlach ssiednich.

Przestrze publiczna osiedli pozostaje niezdefiniowana i niespjna, niektre z osie-dli s czciowo lub cakowicie ogrodzone. Powszechny jest brak miejsc centralnych porzdkujcych struktur osiedla.

Orodki usugowe s niewyksztacone, szcztkowe i maj rozmaite formy: od niekom-pletnej ulicy handlowej po swobodnie rozmieszczone usugowe obiekty wolnostojce.

W odniesieniu do nowych osiedli charakterystyczna jest take bardzo wysoka inten-sywno zabudowy i odczuwalny brak terenw otwartych w ramach osiedla, rekom-pensowany czciowo poprzez fakt, e czsto nieurzdzone obszary niezabudowane rozpocieraj si w ssiedztwie.

Przykady: Osiedle Cztery Pory Roku w rejonie ulicy Vivaldiego Osiedle w rejonie ulicy Zwyciskiej Osiedle w rejonie ulicy Przyjani Osiedle w rejonie ulicy Piwnika-Ponurego Osiedle Olimpia Port w rejonie ulicy Swojczyckiej

Osiedle "Cztery Pory Roku"

Osiedle w rejonie ulicy Przyjani

Fot. 9 | Osiedle "Cztery Pory Roku" (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 10 | Osiedle w rejonie ulicy Przyjani (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

44

OSIEDLA MIESZKANIOWE JEDNORODZINNE NIEKOMPLETNE

Osiedla o charakterze jednorodzinnym niekompletne ze wzgldu na fakt, e pojawiy si stosunkowo niedawno lub proces ich ksztatowania nie jest zakoczony, ze wzgldu na swoje izolowane lub peryferyjne pooenie, a take ze wzgldu na sposb powstawania, polegajcy na indywidualnych procesach inwestycyjnych. Gsto zaludnienia niska, stopie wykorzystania terenu zrnicowany.

Zespoy mieszkaniowe jednorodzinne odznaczajce si najczciej wyranym i spjnym uksztatowaniem przestrzennym w odniesieniu ukadu ulic i zazwyczaj take zabudowy, jednak pozbawione struktury funkcjonalnej brak typowych wielu elementw wypo-saenia osiedla mieszkaniowego (szkoa, przedszkole, przychodnia, lokalny orodek usugowy z podstawowymi usugami komercyjnymi, orodek sportowy, tereny zielone i rekreacyjne itd.).

Sytuacja taka ma w zaoeniu charakter przejciowy; wskutek fragmentacji przestrzen-nej miasta, osiedla te wci czekaj na swoj kolej w doposaaniu w obiekty usug publicznych i ich niska gsto zaludnienia, pomimo niekiedy sporego zajmowanego obszaru, nie generuje dostatecznego zapotrzebowania na usugi komercyjne. Wydaje si jednak, e horyzont czasowy owej tymczasowej sytuacji moe by dosy odlegy. Nie-ktre z osiedli maj moliwo korzystania z usug rozwinitych w osiedlach ssiednich.

Przestrze publiczna osiedli, pomimo wyranie zarysowanego ukadu ulic, najczciej odznacza si nisk jakoci wyposaenia oraz brakiem przejrzystoci hierarchicznej. Powszechny jest brak miejsc centralnych definiujcych struktur osiedla.

W odniesieniu do nowych osiedli charakterystyczna jest take bardzo wysoka inten-sywno zabudowy i odczuwalny brak terenw otwartych w ramach osiedla, rekom-pensowany czciowo poprzez fakt, e czsto nieurzdzone obszary niezabudowane rozpocieraj si w ssiedztwie.

Przykady: Malice Mae Otaszyn Strachocin-Wojnw Widawa Wojszyce

Jagodno

Otaszyn

Fot. 11 | Jagodno (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 12 | Otaszyn (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

46

OSIEDLA MAOMIASTECZKOWE

Zespoy trzech dawnych niezalenych maych miast odznaczajce si wasn wyksztaco-n struktur przestrzenn czytelnym ukadem ulic, placw i zabudowy oraz rozbudowa-nym w stosunku do osiedla mieszkaniowego programem funkcjonalnym obejmujcym na przykad szpital czy paac-orodek kultury. Gsto zaludnienia umiarkowana, stopie wykorzystania terenu zrnicowany.

Zabudowa mieszkaniowa o zrnicowanym charakterze i ukadach od kwartaw urbanistycznych, przez wielorodzinne wolnostojce budynki w ukadach pierzejowych, a po zabudow jednorodzinn.

Orodek usugowy zlokalizowany przewanie w sposb historycznie uwarunkowany w centrum dawnego niezalenego miasta w typowej formie ulicy/placu handlowego. Wyjtkiem jest Brochw, ktry nie ma takiej struktury.

Pierzejowa zabudowa wzdu ulic i placw jest dominujcym sposobem formowania przestrzeni publicznej w czciach centralnych osiedli maomiasteczkowych.

Przykady: Brochw Lenica Psie Pole

Psie Pole

Brochw

Fot. 13 | Psie Pole (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 14 | Brochw (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

48

DAWNE WSIE

Zespoy mieszkaniowe powstae na bazie dawnych wsi, odznaczajce si nadal roz-poznawalnym ruralistycznym ukadem przestrzennym (ulicwka, owalnica, widlica, wielodronica itd.) z reliktami dawnej zabudowy czy zagospodarowania, takimi jak folwark czy staw. Gsto zaludnienia i stopie wykorzystania terenu niskie.

Typowe jest izolowane lub peryferyjne pooenie w strukturze miasta.

Ze wzgldu na swoj historyczn niezaleno, niektre z dawnych wsi odznaczaj si w miar kompletnym programem funkcjonalnym zazwyczaj jednak brak co najmniej jednego, a czsto kilku elementw podanego wyposaenia osiedli mieszkaniowych (szkoa, przedszkole, przychodnia, lokalny orodek usugowy z podstawowymi usugami komercyjnymi, orodek sportowy, tereny zielone i rekreacyjne, itd.).

Orodek usugowy zazwyczaj w szcztkowej formie, jako pojedyncze usugi wbudowane w budynki mieszkalne jednorodzinne lub obiekty wolnostojce.

Przestrze publiczna dawnych wsi, pomimo wyranie zarysowanego ukadu ulic, najcz-ciej odznacza si nisk jakoci wyposaenia oraz brakiem przejrzystoci hierarchicznej. Niewykorzystany jest potencja miejsc centralnych definiujcych struktur wsi, ktre widoczne s czsto w ukadzie przestrzennym.

W strukturze dziaalnoci oraz ukadzie przestrzennym pozosta czsto widoczne zwizki z rolnictwem.

Przykady: Biekowice Jerzmanowo-Jarnotw Kowale Lipa Piotrowska Marszowice winiary

Marszowice

winiary

Fot. 15 | Marszowice (rdo: fotopolska.eu)

Fot. 16 | winiary (rdo: fotopolska.eu)TYPY

MO

RFO

LOG

ICZN

E O

SIED

LI W

RO

CA

WIA

51

rozdzia 4

METODOLOGIA BADA W RAMACH KOMPONENTU SPOECZNEGO I POWIZANIE ICH Z PRZESTRZENI OSIEDLOW

Badania przeprowadzone w ramach komponentu spoecznego skierowano do inte-resariuszy i mieszkacw osiedli, ktrzy byli uczestnikami bada tak ilociowych, jak i jakociowych. Ponadto interesariusze wystpowali rwnie w roli zasobu spoecznego osiedla, albowiem informacja o nich samych oraz profilu dziaalnoci ich organizacji w przestrzeni wrocawskich osiedli zostaa zagregowana na potrzeby projektu w postaci Bazy Danych Interesariuszy (BDI).

Jak ju wspomniano, badania ilociowe przeprowadzono z uyciem specjalnie opraco-wanej na potrzeby projektu ankiety internetowej CAWI (AI), dla ktrej przestrzennym odniesieniem by ukad 77 jednostek urbanistycznych. Taka agregacja pozwolia uzyska dane dokadniejsze ni w ukadzie 48 osiedli, a jednoczenie bya najbardziej z dostp-nych spjna z podziaem osiedlowym. Innymi sowy, pozwolia ona na wygenerowanie dodatkowych danych wewntrzosiedlowych. Otrzymane dane odniesione zostay take ex post do struktur przestrzennych osiedli Wrocawia wyrnionych w ramach typw morfologicznych. W ramach bada jakociowych, ktrych narzdziem byy zognisko-wane wywiady grupowe (FGI) przeprowadzone z mieszkacami i interesariuszami osie-dli, przestrzennym odniesieniem byy zdefiniowane typy morfologiczne wystpujce w ramach poszczeglnych osiedli. Ten zabieg pozwoli na precyzyjniejsze powizanie bada spoecznych z okrelonymi typami struktur przestrzennych.

Zarwno w badaniu AI, jak i FGI interesariusze zdefiniowani zostali jako osoby, ktre celowo wywieraj ponadprzecitny wpyw na swoje otoczenie, angaujc si w dzia-ania na rzecz lokalnej spoecznoci lub okrelonej sprawy z wyranym odniesieniem przestrzennym, udzielajcy si w ramach formalnych instytucji i/lub organizacji (w tym take w ramach swojej pracy zawodowej) lub prywatnie. Za typowych interesariuszy z kategorii reprezentantw instytucji publicznych uznani zostali na przykad pracownicy terenowej pracy socjalnej Miejskiego Orodka Pomocy Spoecznej (MOPS), osiedlowej szkoy, komisariatu policji, czonkowie rady osiedla.

Osoba reprezentujca organi-zacj pozarzdow(reprezentant NGO) [%]

Osoba reprezentujca instytu-cj samorzdow(reprezentant samo rzdu) [%]

Osoba nie reprezentujca adnej organizacji ani instytu-cji (aktywny mieszkaniec) [%]

Ogem [%]

Status respondenta w badaniu 22,7% (n=37) 35% (n=57) 42,3% (n=69) 100 (n=163)

Pe

Kobieta 32,4 49,1 44,9 43,6

Mczyzna 67,6 50,9 55,1 56,4

Wiek [lata]

16-30 10,8 3,5 5,8 6,1

31-45 64,9 49,1 65,2 59,5

46-55 8,1 21,1 11,6 14,1

56-65 10,8 17,5 10,1 12,9

pow. 65 5,4 8,8 7,2 7,4

Wyksztacenie

Podstawowe\gimnazjalne lub rwnowane 2,7 1,8 0,0 1,2

rednie\policealne lub rwnowane 13,5 17,5 18,8 17,2

Wysze studia licencjackie, magisterskie lub rwnowane 83,8 80,7 81,2 81,6

Sytuacja zawodowa

Ucz si\studiuj 8,1 3,5 7,2 6,1

Pracuj\jestem na stau 86,5 75,4 65,2 73,6

Jestem bezrobotny\a 0,0 1,8 0,0 0,6

Jestem na rencie\emeryturze 2,7 14,0 5,8 8,0

Nie pracuj - zajmuj si domem 0,0 1,8 4,3 2,5

Inna sytuacja 2,7 3,5 17,4 9,2

52

Ramka 2 | Kategorie interesariuszy w Analizie Funkcjonalnej Osiedli Wrocawia.

Interesariusze czsto przypisuj sobie zdolno odtwarzania czy okrelania potrzeb mieszkacw i w swoim wasnym przekonaniu podejmuj dziaania w imieniu tyche mieszkacw. Czsto nie majc adnego formalnego lub demokratycznego manda-tu (nie dotyczy to czonkw rad osiedla), podejmuj oni rozmaite aktywnoci, ktre uznaj za korzystne dla lokalnej spoecznoci. Bdc aktywnymi w swoim rodowisku, dysponuj zazwyczaj du wiedz na temat funkcjonowania lokalnych spoecznoci i/lub instytucji i organizacji. Maj te wyrazist wasn ocen sytuacji oraz preferencje w odniesieniu do proponowanych rozwiza. Szczegowa charakterystyka spoeczno-demograficzna interesariuszy przedstawiona jest w Tabeli 1.

Ankiet internetow w okresie midzy listopadem 2015 a lutym 2016 wypenio popra-wnie 1559 mieszkacw i 163 interesariuszy. Jest interesujce, e prb odpowiedzi podjo mniej wicej dwa razy wicej respondentw, jednak nie dokoczyli oni zadania. Wydaje si, e mona zaryzykowa sformuowanie trzech decydujcych powodw takie-go dziaania. Po pierwsze, ankieta bya raczej rozbudowana i wypeniajcy pomimo wyranego poinformowania ich o objtoci ankiety i czasu potrzebnego na jej wype-nienie po prostu nie byli skonni powici 20-25 minut na badanie. Wikszo ankiet internetowych jest bardzo krtka i std moe wynikaa niecierpliwo respondentw. Drugi powd moe wynika z denia respondentw do ochrony wasnej prywatnoci. Celem ankiety byo powizanie respondenta z okrelonym miejscem w przestrzeni Wrocawia. Mimo, e pytanie dotyczce miejsca zamieszkania nie oznaczao konkret-nego adresu, a jedynie podanie ulicy i osiedla, cz respondentw moga czu si niekomfortowo, udzielajc takich informacji. Celem badania byo uzyskanie danych w odniesieniu do konkretnych osiedli, nie za wynikw dla caego miasta, dlatego prze-strzenna lokalizacja respondentw zagregowana do jednostek urbanistycznych bya taka wana. By moe take pytania pozwalajce scharakteryzowa prb mieszkacw w oparciu o dane na temat ich profilu spoeczno-demograficznego (jak na przykad wiek, pe, wyksztacenie, sytuacja rodzinna czy ekonomiczna) okazay si dla respondentw trudne do zaakceptowania. Wreszcie cz osb moga w trakcie badania uzna, e le ocenili zakres badania i poru-szana tematyka ich nie interesuje.

| Tab. 1Kategorie oraz profil spoeczno-demograficzny przedstawicieli interesariuszy w Analizie Funkcjonalnej Osiedli Wrocawia

Osoba dziaajca na rzecz mieszkacw wybranego osiedla reprezentujca organizacj pozarzdow.

Osoba dziaajca na rzecz mieszkacw wybranego osiedla reprezentujca instytucj samorzdow lub inn publiczn.

Osoba dziaajca na rzecz mieszkacw wybranego osiedla niereprezentujca adnej organizacji ani instytucji.

Kategorie profilowe: Procent mieszkacw

Pe

Kobieta 62,5

Mczyzna 37,5

Wiek [lata]

16-30 17,7

31-45 69,2

46-55 5,9

56-65 5,6

pow. 65 1,6

Wyksztacenie

Podstawowe\gimnazjalne lub rwnowane 1,4

rednie\policealne lub rwnowane 20,3

Wysze studia licencjackie, magisterskie lub rwnowane 78,3

Aktywno zawodowa

Ucz si\studiuj 12,0

Pracuj\jestem na stau 76,4

Jestem bezrobotny\a 1,2

Jestem na rencie\emeryturze 3,7

Nie pracuj - zajmuj si domem 2,4

Inna sytuacja 4,3

Sytuacja rodzinna

Mieszkam sam\a lub z partnerem 42,1

Mieszkam z partnerem i mamy co najmniej 1 dziecko na utrzymaniu 33,9

Mieszkam sam\a z co najmniej 1 dzieckiem na utrzymaniu 3,3

Mieszkam z partnerem i nie mamy ju adnego dziecka na utrzymaniu 5,2

Inna sytuacja 15,5

54

Mieszkacw biorcych udzia w badaniach porzdkowano w poszczeglnych jednost-kach ze wzgldu na:

cechy spoeczno-demograficzne, takie jak wiek, struktura gospodarstwa domowego, wyksztacenie-zawd,

zamieszkiwanie w okrelonym typie zabudowy, zwizanym take porednio z poo-eniem w strukturze miasta wyraajcym si relacj do centrum miasta,

podejmowan aktywno obywatelsk.

Dane na temat profilu spoecznego zaprezentowane w Tabeli 2 odrniaj responden-tw ankiety internetowej przeprowadzonej w ramach AFO od respondentw WDS 2014, a szerzej od bada prowadzonych metod pozwalajc kontrolowa profil zmiennych spoeczno-demograficznych (reprezentatywnych). Rnice te dotycz:

zawyonego udziau kobiet w prbie o mniej wicej 10 punktw procentowych, niskiej reprezentacji respondentw w kategoriach wiekowych po 45 roku ycia (nie-

doszacowanie osb w schykowym okresie aktywnoci zawodowej oraz emerytw), nadreprezentacji osb z wyksztaceniem wyszym, ktra okazaa si ponad dwu-

krotna, gdy typowy odsetek osb z wyksztaceniem wyszym we Wrocawiu wynosi okoo 30-33%,

niedoreprezentowanie kategorii emerytw, co jest konsekwencj zaburzonego roz-kadu wieku wspomnianego wczeniej,

nadreprezentacji osb, ktre nie zaoyy rodzin, nadreprezentacji osb z bardzo dobr sytuacj ekonomiczn i niedoszacowanie

o mniej wicej 12 punktw procentowych osb yjcych biednie lub skromnie.

Jak si wydaje, wpyw na uzyskany rozkad prby mia nie tylko sam sposb zbierania informacji metod ankiety internetowej ale przede wszystkim tematyka badania, ktr zainteresowani s przede wszystkim ci, ktrzy jako ycia staraj si czy z jako-ci przestrzeni zamieszkiwania. Innymi sowy, jakkolwiek nie mona uzna uzyskanej prby za reprezentatywn, to mona przyj, e jest ona trafna w przypadku analizowa-nej problematyki zwizanej nie tyle z diagnoz problemw spoecznych, ile problemem oceny funkcjonowania osiedli z perspektywy mieszkacw.Z punktu widzenia przyjtego schematu analizy w odniesieniu do mieszkacw miasta, polegajcego na analizie wynikw bada w grupach porwnawczych respondentw tworzonych w oparciu o rozkad charakterystyk spoeczno-demograficznych, liczeb-no prby gwarantuje swobod i wiarygodno uzyskiwanych wynikw poza przy-padkami, w ktrych frakcja grupy porwnawczej w rozkadzie prby jest mniejsza ni 5%. Dotyczy to osb:

| Tab. 2Profil spoeczno-demograficzny mieszkacw w badaniach AI Analizy Funkcjonalnej Osiedli Wrocawia

* kontynuacja Tabeli 2 na stronie 55

Kategorie profilowe: Procent mieszkacw

Rodzaj miejsca zamieszkania

Budynek jednorodzinny wolnostojcy lub typu bliniak 14,4

Duy budynek jednorodzinny podzielony na mieszkania 8,7

Kamienica wybudowana przed rokiem 1945 16,7

Powojenny budynek wielorodzinny do 4 piter 31,5

Powojenny budynek wielorodzinny powyej 4 piter 28,7

Samoocena sytuacji materialnej

yjemy bardzo biednie lub skromnie 7,0

yjemy rednio 55,9

yjemy dobrze lub bardzo dobrze 37,1

Okres zamieszkiwania w osiedlu [lata]

1-2 24,7

3-5 20,5

6-10 18,4

11-20 12,5

pow. 20 23,8

Ocena wielkoci miejsca zamieszkiwania

Mieszkam na maym osiedlu 15,8

Mieszkam na do maym osiedlu 25,1

Mieszkam na do duym osiedlu 40,2

Mieszkam na duym osiedlu 18,9

56

w wieku powyej 65 lat, nieaktywnych ekonomicznie, z wyksztaceniem podstawowym, samotnie wychowujcych dzieci.

Doda naley, e zakres badania nie obejmowa bada spoecznych z zachowaniem wymogu kontroli realizacji prby w ukadzie osiedli, co jest przedmiotem osobnego pro-jektu (WDS 2010, WDS 2014), a jedynie uzyskanie wgldu w oceny mieszkacw i interesa-riuszy odnoszce si do funkcjonowania osiedli oraz informacji pozwalajcych powiza aktywno obywatelsk z rozmaitymi charakterystykami poszczeglnych osiedli.

Na poziomie operacjonalizacji bada informacje pozwalajce uchwyci aspekty relacji respondentw do konkretnej przestrzeni kontrolowano poprzez sposb zadawania pyta w badaniach oraz identyfikacj respondentw ze wzgldu na miejsce zamieszki-wania. Pytania uwzgldniay atrybuty przestrzenne, takie jak: rejon ulic, rejon zamiesz-kiwania, osiedle, rodzaj zamieszkiwanego budynku, okres zamieszkiwania, subiektywne postrzeganie wielkoci osiedla. Identyfikacja przestrzenna mieszkacw bya kontro-lowana podwjnie: poprzez ulic i osiedle, co pozwolio zminimalizowa ewentualne pomyki respondentw.

Liczba jednostek urbanistycznych faktycznie uwzgldniona w analizie bya mniejsza o 10 z powodu wyczenia tych rejonw urbanistycznych, w ktrych nie odnotowano adnej obserwacji oraz odnotowano niewielk (poniej n=10) ich liczb.

Niektre rejony, w ktrych liczba obserwacji bya mniejsza ni 10, poczono w wiksze caoci z jednostkami ssiednimi. Dotyczyo to takich przypadkw, kiedy (1) jednostki urba-nistyczne byy czci wyodrbnionej struktury przestrzennej, w ktrej innych obszarach uzyskano dostateczn liczb obserwacji oraz (2) nie miay pooenia peryferyjnego. I tak poczono w wiksze caoci pokazane na Rycinie 15 (w nawiasie podano liczb obser-wacji) nastpujce jednostki:

Zacisze (1), Zalesie i Stadion (3), Szczytniki (1), Dbie (3), Spolno (22) i Biskupin (26); Kowale-Popiele (7) i Swojczyce (18); Psie Pole Pnoc (1) i Psie Pole Poudnie-Kieczw (20); Gdw May (9) i Popowice (21); Grabiszyn (4) i Grabiszynek (30); rejon ulicy Saperw (2), Borek (30) i rejon ulicy Borowskiej Poudnie (0); Partynice (7) i Otaszyn (24); rejon ulicy Borowskiej-Pnoc (1) i Huby (50).

* kontynuacja Tabeli 2 ze strony 53

58

0

0

23

3

14

56

2

0

5

4

25

17

81

3

43

1836

22

4416

29

36

10

14

9

21

27 50

12

12 35

1

11

123

1646

14

2334

304

14

2413

25

23

1

26

11

326

013

50030

397

3020

23

501

43

611

3

22

18

7

20

31

2

11

| Ryc. 14Liczba respondentw w poszczeglnych jednostkach urbanistycznych na tle liczby mieszkacw (wg bazy PESEL)

Legenda

Liczba mieszkacw wg bazy PESEL

25 - 200201 - 600601 - 15001501 - 30003001 - 60006001 - 90009001 - 12000

12001 - 1500015001 - 1800018001 - 2200022001 - 2600026001 - 3000030001 - 3400034001 - 38000

38001 - 4000040001 - 4400044001 - 50000

17 - Liczba respondentw

Ze wzgldw metodologicznych nie mona byo analizowa danych w jednostkach, w ktrych (1) liczba obserwacji bya mniejsza ni 10, a dodatkowo (2) cechowao je pery-feryjne pooenie w strukturze miasta lub ssiedztwo z jednostk pooon peryferyj-nie i speniajc warunek (1). Na podstawie takich kryteriw nie analizowano danych z nastpujcych rejonw (w nawiasie podano liczb obserwacji):Rakowiec-Opatowice (1), rejon ulicy Krakowskiej (0), Strachowice-Osiniec (0), Jarno-tw-Jerzmanowo (3), erniki (5), Nowe erniki-Kolonie ernickie (4), ar (0), Mokra (0), Marszowice (2), Pracze Odrzaskie-Janwek (8), Rdzin (1) i winiary (3).

Warto odnotowa, e pomimo pasywnego sposobu zbierania danych w ankiecie internetowej uzyskano informacje od mieszkacw z niemal wszystkich rejonw urbanistycznych. adnej obserwacji nie odnotowano w czterech bardzo sabo zalud-nionych rejonach: Mokra i ar (czci osiedla Lenica), rejon ul. Krakowskiej (cz osiedla Przedmiecie Oawskie) oraz Strachowice-Osiniec (cz osiedla Jerzmanowo

-Jarnotw-Strachowice-Osiniec). Warto jednak podkreli, e uzyskano dane (chocia niekiedy czciowe) w odniesieniu do wszystkich 48 osiedli Wrocawia.Dowiadczenia WDS 2010 i WDS 2014 pokazuj, e nawet przy zastosowaniu duych prb (odpowiednio 5.000 i 2.000 obserwacji) liczebno populacji wzgldem wyr-nionych rejonw bada, przy zaoeniu ich reprezentatywnoci na poziomie proporcji ludnoci w populacji i prbie (w odniesieniu do jednostki przestrzennej), moe oka-za si niewystarczajca. Midzy innymi ten fakt spowodowa konieczno zagrego-wania rejonw urbanistycznych w badaniach WDS 2010 i 2014 z 72 do 29 obszarw, ktre byy agregacjami rejonw w tych obszarach, w ktrych liczebno populacji bya niewielka.

Badania jakociowe suyy gwnie uzyskaniu lepszego wgldu w wiedz o osiedlach. Do jej zdobycia zastosowane zostay, zgodne z metodologi stosowanych nauk spoecz-nych, wywiady bezporednie/pogbione/swobodne (IDI) z interesariuszami, badania metodami partycypacyjnymi angaujce zarwno interesariuszy, jak i mieszkacw oraz badania fokusowe (FGI). Grupy do bada fokusowych zostay wyodrbnione, jak wczeniej zaznaczono, w relacji do typw morfologicznych, co pozwolio przypisa pozy-skan wiedz do konkretnych obszarw i form przestrzennych. Do bada wyznaczono po dwch reprezentantw kadego z omiu wyodrbnionych typw morfologicznych. Pierwszy reprezentant pochodzi z osiedla, ktre w ramach WDS 2014 zostao ziden-tyfikowane jako rejon o wysokiej aktywnoci spoecznej, drugi natomiast przeciwnie, z osiedla odznaczajcego si nisk aktywnoci spoeczn. Liczba uczestnikw kadej z 16 grup fokusowych wynosia 6-8 osb, w tym:

60

Ramka 3 | Reprezentanci poszczeglnych typw morfologicznych struktur przestrzennych w ramach osiedli w badaniu metod zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI)

Osiedla rdmiejskie: Nadodrze, Przedmiecie Oawskie

Osiedla kameralne: Oporw, Grabiszynek

Osiedla blokowe: Huby, Zgorzelisko

Wielkie osiedla blokowe: Szczepin, Nowy Dwr

Osiedla mieszkaniowe wielorodzinne niekompletne: Muchobr Wielki, Krzyki (Racawicka-Rymarska-Powiewna)

| Ryc. 15Agregacja jednostek urbanistycznych ze wzgldu na uzyskan liczb odpowiedzi w ankiecie internetowej

rejony poniej 10 respondentw, wykluczone z dalszych analiz

rejony i rejony zagregowane

granica rejonu urbanistycznego po agregacji

granice rejonw urbanistycznych

Legenda

interesariusze reprezentowani przez 3-4 osoby (nie wicej ni jedna osoba kadej z poniszych kategorii):

rada osiedla, inna instytucja publiczna: szkoa, stra miejska, zakad opieki, przedstawiciel NGO dziaajcego na osiedlu, przedstawiciel MOPS (animator spoecznoci lokalnej, specjalista rodowiskowej

pracy socjalnej), przedstawiciel rady parafialnej, dziaacz inicjatywy oddolnej (np. WBO),

mieszkacy reprezentowani przez 3-4 osoby (proporcja reprezentacji pci 2:1, 2:2), przy czym w kadej grupie znalaza si:

osoba moda do 30 roku ycia bez dzieci, maonek/partner z dzieckiem na utrzymaniu, przed 55 roku ycia, osoba w 55-65 roku ycia.

W Ramce 3 pokazano reprezentantw poszczeglnych typw morfologicznych struktur przestrzennych w ramach osiedli w badaniu FGI.

Ekstrapolacj wynikw badania FGI w wymiarze przestrzennym przedstawiono na Ryc. 16. Dokadna analiza wynikw przestrzennych FGI w zakresie diagnozy jakoci ycia zawarta jest w rozdziale Funkcjonowanie osiedli i ycie na osiedlach. Szczeg-owe objanienia do Ryc. 16 zawarte s w rozdziale Problemy w osiedlach i potrzeby mieszkacw.

Ukad numerw odzwierciedlajcych matryc aspektw dla poszczeglnych osiedli

| Ryc. 16Ekstrapolacja wynikw bada fokusowych spoecznoci zamieszkujcych poszczeglne typy morfologiczne struktur przestrzennych osiedli Wrocawia

Legenda

brak moliwoci wykonania prawdopodobnej ekstrapolacji (zbyt dua rozbieno zda naprzebadanych osiedlach lub wynik inwentaryzacji uprawdopodabniajcej ekstrapolacj)

(wyniki dla pozostaych osiedli s eksploatacj danych z osiedli przebadanych wzbogacon o wnioski z inwentaryzacji)

Kolejno na matrycy aspektw zwizanych z przestrzeni poruszonych w ramach bada fokusowych

komunikacja publicznarelacje osiedle - Urzd Miastapoczucie spjnoci terytorialnejwyposaenie w usugi

Osiedla przebadane metod FGI

aktywne spoecznienieaktywne spoecznie

zagospodarowanie zieleniprzestrzenie publicznekultura / lokalne instytucje kulturyintegracja i komunikacja spoecznautosamianie si z osiedlem

zamonobezpieczestwojednostka zajmujca si sprawami osiedlarelacje przestrzenne osiedla z miastem

zainteresowanie i zaangaowanie w sprawy osiedlademografiastandard warunkw mieszkaniowych

korzystanie z przestrzeni osiedla

1 2 3 4 5

6 7 8 9

11 12 13 14 15

16 17

10

234

56

789

111213141516

10

17

1

Kolejno na matrycy aspektw zwizanych z przestrzeni poruszonych w ramach bada fokusowych

atut osiedlaproblem na osiedludua rozbieno w ocenie aspektunie stanowi istotnego problemu

65

rozdzia 5

AKTYWNO MIESZKACW I INTERESARIUSZY NA OSIEDLACH WROCAWSKICH

Jednym z najistotniejszych celw badania byo przeanalizowanie funkcjonowania osiedli w kontekcie aktywnoci mieszkacw oraz form ich organizowania si, umiejtnoci i wiadomoci mieszkacw odnonie wpywania na to, co dzieje si w ich najbliszej okolicy, zidentyfikowania narzdzi komunikacji, miejsc spotka, form kontaktw midzy mieszkacami oraz zdefiniowania kluczowych problemw i barier, ktre tamuj rozwj demokracji uczestniczcej na wrocawskich osiedlach. Ten wany wtek przeanalizowano w dwch ujciach. Po pierwsze, zbudowano baz danych rozmaitych aktywnoci w poszczeglnych osiedlach. Po drugie, wtek lokalnej aktywnoci by istotnym elementem prowadzonych bada spoecznych. Ciekawa oka-zaa si konfrontacja wynikw tych dwch sposobw ujcia tematu.

Metodologia badania aktywnoci na osiedlach ewoluowaa w trakcie prowadzenia kolejnych krokw analiz. W pierwszym podejciu zakadano wyodrbnienie aktywnoci

oddolnych, czyli takich, ktre zostay zainicjowane i s prowadzone przez mieszka-cw, oraz odgrnych czyli takich, ktre zostay zaproponowane w ramach rozmaitych programw aktywizacji przez podmioty spoza osiedla (np. Urzd Miasta, instytucje dziaajce w skali oglnomiejskiej, Biuro Europejskiej Stolicy Kultury Wrocaw 2016). Jednak taki podzia okaza si sztuczny i nieprzydatny w konfrontacji z rnorodnoci form aktywnoci spoecznej na osiedlach. Na przykad niezwykle trudno jest rozstrzy-gn, czy projekty zgaszane do Wrocawskiego Budetu Obywatelskiego s domen wadz miejskich (ktre zarzdzaj WBO i odpowiadaj za jego realizacj), czy raczej spoecznoci lokalnych (ktre musz si zmobilizowa, aby projekty przygotowa i uzy-ska ich akceptacj w gosowaniu). Podobnie trudno zakwalifikowa w takim podejciu dziaalno parafii, ktre aktywnie dziaaj w rodowisku lokalnym (np. w zakresie rozwoju kulturalnego, pomocy wykluczonym), ale korzystaj ze wsparcia wyszych, ponadlokalnych struktur organizacyjnych. Same rady osiedli rwnie nie s jednoznacz-nie oddolne, poniewa ich dziaalno statutowa prowadzona jest w ramach struktur i budetu Miasta Wrocawia, zgodnie z corocznie uchwalanym planem finansowym.

66

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

typy morfologiczne osiedli

Legenda

aplikacje do WBO 2013

| Ryc. 17Aplikacje do Wrocawskiego Budetu Obywatelskiego 2013Dlatego ostatecznie podjto decyzj o zaniechaniu podziau aktywnoci na oddolne i odgrne, koncentrujc uwag na klasyfikacji funkcjonalnej aktywnoci i rozmiesz-czeniu przestrzennym ogu dziaa spoecznych w osiedlach Wrocawia.

W celu pozyskania danych ilociowych i jakociowych dotyczcych dziaa z zakre-su aktywnoci mieszkacw w poszczeglnych rejonach urbanistycznych Wrocawia przeprowadzono kwerend rozmaitych materiaw. Najwaniejszymi obszarami poszu-kiwa byy:

Biuro ds. Partycypacji Spoecznej w Departamencie Spraw Spoecznych Urzdu Miej-skiego Wrocawia (w zakresie Wrocawskiego Budetu Obywatelskiego),

Biuro Festiwalowe IMPART 2016 (w zakresie mikroGRANTW programu Europejska Stolica Kultury Wrocaw 2016),

Miejski Orodek Pomocy Spoecznej we Wrocawiu oraz Wrocawskie Centrum Roz-woju Spoecznego (w zakresie dziaa aktywizujcych spoecznoci lokalne inicjo-wanych przez wadze miasta),

treci dostpne w Internecie dotyczce wybranych rodzajw aktywnoci, w tym zwaszcza serwis spoecznociowy Facebook (profile instytucji publicznych, orga-nizacji pozarzdowych, osb i grup nieformalnych) oraz strony internetowe wro-cawskich parafii kocioa rzymskokatolickiego (w zakresie prowadzonym przez nie aktywnoci dla mieszkacw).

Trudna do wczenia do prowadzonych analiz okazaa si dziaalno szk publicznych. W zasadzie kada z nich prowadzi swego rodzaju dziaalno aktywizujc mieszka-cw, ale po pierwsze jest ona skierowana najczciej do rodzicw dzieci w wieku szkol-nym, a po drugie informacje tego rodzaju nie zawsze s rozpowszechniane publicznie. Dlatego w badaniu pominito oferty szk.Wanym rdem danych bya take ankieta internetowa oraz badania fokusowe prze-prowadzone na potrzeby projektu.Podstawow jednostk agregacji danych by rejon urbanistyczny (77). Po wstpnym skonstruowaniu bazy danych, poddawano j kilkukrotnej weryfikacji w celu usunicia dublujcych si rekordw.

AKTYWNO MIESZKACW W ZGASZANIU PROJEKTW DO WROCAWSKIEGO BUDETU OBYWATELSKIEGO

W odniesieniu do Wrocawskiego Budetu Obywatelskiego (WBO) rozwaane byy wszyst-kie aplikacje, nie za jedynie aplikacje zwyciskie. Przygotowanie projektu niewtpliwie wymaga mobilizacji spoecznej, wsppracy, budowania konsensusu i wsparcia spoecz-nego wok wybranych celw, zatem stanowi oczywisty przejaw aktywnoci spoecznej.

68

typy morfologiczne osiedli aplikacje do WBO 2014

Legenda

| Ryc. 18Aplikacje do Wrocawskiego Budetu Obywatelskiego 2014Dane, przetworzone na dane przestrzenne przez Dzia Systemu Informacji Przestrzennej w Biurze Rozwoju Wrocawia, dostpne byy na rnych poziomach szczegowoci, w zalenoci od roku. I tak, dane za rok 2013 dostpne byy jedynie w ukadzie punktowym, czyli pokazyway przyblion lokalizacj projektu. Dane za rok 2014 przedstawione zostay w odniesieniu do przestrzeni liniowo lub obszarowo. To lepiej obrazuje charakter projektu i jego relacje terytorialne. Na przykad, postulowana cieka rowerowa wzdu ulicy precyzyjniej jest opisywana liniowo, podczas kiedy budowa czy modernizacja placu zabaw ma charakter bardziej obszarowy. W roku 2015, oprcz projektw liniowych i obszarowych zidentyfi-kowano take projekty punktowe. Zaliczono do nich takie, ktre zajmuj bardzo may obszar (np. dotycz przystankw komunikacji publicznej czy instalowania niewielkich urzdze). Warto zauway, e niekiedy aplikacje proponuj wiele moliwych lokalizacji przedsiwzi bdcych przedmiotem projektu. Wszystkie aplikacje przeanalizowano nie tylko w odniesieniu do osiedli, ale take do poszczeglnych typw morfologicznych wyodrbnionych we Wrocawiu.

Aplikacje w roku 2013, co wida na Ryc. 17, oprcz wyranej kumulacji projektw dotycz-cych centrum miasta, obejmujcych typy morfologiczne osiedli rdmiejskich, wskazuj wyranie na podwyszon aktywno mieszkacw niektrych osiedli spoza tego krgu. Wrd typw morfologicznych osiedli kameralnych nale do nich niewtpliwie Bisku-pin-Spolno-Dbie-Bartoszowice. Widoczne s take projekty zgoszone dla Lenicy, Muchoboru Wielkiego, Oporowa, Grabiszyna-Grabiszynka, Zacisza-Zalesia-Szczytnik, Karowic. Ciekawe jest take, e wyranie aktywniejsze od innych s te zespoy kameral-ne, ktre w ramach osiedla ssiaduj z innymi typami morfologicznymi, jak ma to miej-sce na Gajowicach, Gaju i Powstacw lskich. W odniesieniu do tych dwch ostatnich aktywni s take mieszkacy zespow wielkich osiedli blokowych. Wrd tej kategorii szczegln aktywno wykazali take mieszkacy Gdowa-Popowic Poudniowych oraz Nowego Dworu. Dla dwch spord trzech zespow maomiasteczkowych Psiego Pola i Lenicy take zgoszono projekty. Wrd zespow jednorodzinnych niekompletnych widoczn aktywnoci wykazali si mieszkacy Malic, Otaszyna i Strachocina-Swoj-czyc-Wojnowa. Najmniejsz aktywno wykazali mieszkacy dawnych wsi. Naley odnotowa, e projekty zgaszane dla obszarw centralnych, szczeglnie dla osiedla Stare Miasto, nie zawsze s wynikiem aktywnoci mieszkacw. Bywa, e zga-szaj je aktywici lub organizacje, dla ktrych te obszary maj jakie szczeglne zna-czenie. Warto moe take odnotowa nadzwyczaj nisk liczb projektw zgoszonych z Przedmiecia Oawskiego.Mona uzna, e mieszkacy osiedli, ktrzy przygotowali projekty w tej pionierskiej edy-cji, s szczeglnie aktywni, ledz biece wydarzenia w miecie oraz umiej sprawnie

70

typy morfologiczne osiedli aplikacje do WBO 2015

Legenda

| Ryc. 19Aplikacje do Wrocawskiego Budetu Obywatelskiego 2015zdefiniowa potrzeby lokalne. Z kolei osiedla, ktre w tej edycji byy reprezentowane szczeglnie dobrze, mona rozwaa jako te, ktre nie wykazuj znaczcych barier w rozwoju spoeczestwa obywatelskiego.

W roku 2014, oprcz widocznego wzrostu liczby aplikacji, mona ju dokadniej przele-dzi ich zrnicowanie przestrzenne (Ryc. 18). Wrd proponowanych projektw linio-wych przewaaj aplikacje zwizane bezporednio z drogami lub ruchem rowerowym. Dlatego maj one przewanie charakter ponadosiedlowy. Charakterystyczne jest tak-e, e pojawiaj si projekty w odniesieniu do obszarw nie bezporednio zabudowy mieszkaniowej, ale przylegych terenw zielonych i otwartych, ktre czsto s zgaszane jako potencjalne moliwoci lokalizacji obiektw rekreacji i sportu. Wida to choby na przykadzie tak zwanego Parku Wroniego (Zacisze-Zalesie-Szczytniki), Wzgrza Gajowe-go (Gaj), lasu Osobowickiego (Osobowice-Rdzin), Parku Pilczyckiego (Pilczyce-Koza-nw-Popowice Pnoc) czy Parku Na Niskich kach (Przedmiecie Oawskie). Podobne charakterystyki mona zidentyfikowa w odniesieniu do terenw wzdu rzek i kanaw. W porwnaniu z wczeniejszym rokiem wida wyran dyfuzj innowacji, jak byo wci jeszcze w swoim drugim roku funkcjonowania, aplikowanie o projekty w ramach WBO. Szczeglnie szybko, jak si wydaje, nauczyli si korzysta z nowego narzdzia mieszkacy osiedli blokowych i to zarwno mniejszych, jak i wielkich. Mieszkacy kadego wielkiego osiedla blokowego przygotowali projekty, podobnie jak mieszkacy niemal wszystkich mniejszych osiedli blokowych. Przestrzenny charakter ich projektw jest w sposb widoczny zwizany z obszarem ich osiedla. Daje si take zauway, e instrument ten zaczli szerzej wykorzystywa mieszkacy dawnych wsi. Stosun-kowo mao aktywni wydaj si mieszkacy niekompletnych osiedli jednorodzinnych. Wikszo projektw z tych typw osiedli dotyczy inwestycji drogowych (poprawa bezpieczestwa, budowa chodnikw), chocia w niektrych z osiedli pojawiy si take aplikacje o bardziej spoecznym charakterze, jak place zabaw czy parki osiedlowe (np. na Otaszynie czy Strachocinie-Swojczycach-Wojnowie). Przeciwnie, osiedla kameralne s zazwyczaj aktywne. Podobnie w zespoach rdmiejskich najczstsze s projekty zwizane z lokalnymi przestrzeniami na Nadodrzu, Obinie i Hubach, a w nastpnej kolejnoci na Placu Grunwaldzkim, Przedmieciu Oawskim i Przedmieciu widnickim.Wyranie utrzymuje si tendencja, e stosunkowo duo aplikacji napywa z osiedli, gdzie wystpuje wicej ni jeden typ morfologiczny zabudowy (np. Grabiszyn-Grabi-szynek, Powstacw lskich, Huby, Gaj, Psie Pole-Zawidawie, Karowice-Ranka, Pilczyce-Kozanw-Popowice Pnoc, erniki). Wida take, i to w odniesieniu do wielu projektw, e dotycz one wanych dla osie-dli przestrzeni z przeznaczeniem dla mieszkacw: skwerw, zewntrznych siowni, ogrodw dziecicych, podwrek. Pojawiaj si take propozycje wyranie odnoszce

72

Legenda

1

2

4

12

14

13

10

11

97

5

3

6

8

| Ryc. 20Podzia zgosze lokalnych na 14 rejonw WBO 2016

granice rejonw WBO

numery poszczeglnych rejonw WBO14

Legenda

si do obiektw i przestrzeni oglnomiejskich, jak w rejonie Starego Miasta, Cmentarza Osobowickiego czy Hali Stulecia.

Trzeci rok funkcjonowania WBO przynis znaczcy odzew spoeczny, liczba aplikacji ponownie wyranie wzrosa. Dziki precyzyjnej metodzie dokumentowania wnioskw, atwo mona zauway, e ponownie zgaszane s projekty, ktre rok wczeniej nie uzyskay finansowania (Ryc. 19). To daje podstawy do wniosku, e lokalni aktywici s zdolni do swoistego tworzenia pamici instytucjonalnej, co z kolei moe stanowi dobr podstaw bardziej zaawansowanego procesu samoorganizacji. Jednoczenie analiza treci aplikacji pokazuje, e bardzo czsto nie s one wyrazem denia lokalnych spoecznoci do wytworzenia nowej jakoci, a raczej metod pozbycia si uciliwo-ci czy niedogodnoci, ktre powinny zosta zlikwidowane w innym trybie. Typowym przykadem jest zgaszanie wnioskw o budow chodnikw, owietlenie ulic, moder-nizacj nawierzchni, wprowadzenie rozwiza zwikszajcych bezpieczestwo ruchu, drena. Pojawiaj si take aplikacj