Þ E M A I È I Ø Þ E M Ë 2015 / 4

57

ÞEMAITËSËÐGÎVENËMÂÞEMAITËSËÐGÎVENËMÂRUDÎS EDVARDS

(Nukelta i 58 p.)

Rudë Edvarda Muosiedis. Muosiedë tvënkënë pakrontës. Rudë Edvardaportëgrapëjës ið anuo archîva

PËNKËS SENAS VËÐTASNakti. Nakti atçjë ë pavuogë. Pënkës senas vëðtas ë vëina gaidi.

Nakti, nakti. Kaimîns. Kas tën këts? Èe tuokëi kaimînâ îr, tuokëi jauneteisingë, tuokëi... Anëi îr nesenç. Parejûnâ...

Ë jiemë tas Muockaus sûnos ë uþsëtvierë nu anû tuora. Tçp, kapka îr aptverts vësos mona këims. Tas naujiesis sosieds jau sosë-raukë ë bomb:

– No, kou to soagalvuojç? Ë kam dabâ èe tuos tuoruos rçk?Matâ, anëi saka – „kam rçk?“ Anëi nuor, ka vësor bûtom tçp, kap

sava patëis pakûtie. Ka jau ontçt nuors nolçstë kelnës, kam, matâ,brëstë i þuolës ë ðlaptë kuojës? Nobiegâ i kaimîna këima, patopiejçont tako... ë vëskas gerâ: ë kuojës ðvarës, ë viel gali mautë tëisç pupatëlu. No, a ne tçp?

Rîtmetie, ka ðonëis netori, jau atëdarç lauka doris ë akis îsmeigëstik veiziek, ka neîlëptomi... Vo anëi, sosëstuojë pri longa, tik joukas,ka to, jerumarëjë, so ðloutraþio ë luopëto draskâs ont tou tako...

No va, prîð pat Ruoka atlaidus ë neblëka pënkiû vëðtu. Rîtme-tie noçto paleistë ë palesintë, ëðlçdo anas ëð kûtelës, ë sau pën-kiû vëðtu so gaidio nebier... Senas, dëdëlës vëðtas. Kuoþna jau pokuokë postretë kîla svierë. Ka jem, tâ jau jem kap reikint. Vëina îrdëdlesnë, këta maþesnë, bet ka jau jem, tâ tik dëdlioujë. Tomsie,bet, matâ, dâ tor laika apèëpnuotë. Parsëneðë kap sava, ë verd, ëkëtus vaiðën.

Tëi maþesnëijç vëðtîtelç îr vëina omþiaus, bet anëi ne tëiksmarkç aug. Smarkiausç aug tëi broilerç. Vo këik anëi ðçs metâstarp savës kapuojës – negalio ni veizietëis tëik zlastës çt. Ligoapèerietë bûtom. Al’ ë tëi baltëijç, ë tëi, ker t këts këtam, ë gan.Mosintâs tëi karðtç anëms galvas parkaitëna. Vo tçp jau teno-gaiða tik vëns. Këtë vësë pauga.

Bet jau brongç ëðçt augintë. Al’ rëjëms anû îr nesvietëðks. Ne-spieji, vâkali, anëms dietë. Dabâ rçks tas nodþiûvosës bolvës pra-dietë kastë. Tas maþuosës vëðtîtems atëdousem.

Vo tçp jau ðî meta vëskas pasiotosç nodþiûva, vëskas îr mënks,nier kuo ni tëms paukðtîtems doutë. Vo anus, kol galiesi dietë ikatëla, dâ rçk gerâ paaugintë, dâ mënkë tebier. Par tus karðtius jugni galvuos ëð truobuos þmuogos negaliejç ëðkëðtë. Ë bolviu ravietëgaliejç ëðçtë tik ka saulë liuob nokrës.

Gailo, ka dâ slîvâ nier ëðsërpë... Nier, nier. Ë bolvelës tier tuokësmaþas, sovîtosës, ðëltas. Matâ, þemë îr parkaitosi, karðta. Saka,ka ðçs metâs bolviu nebûs. Dabâ, ka laiks îr, augtë negal, vo ka ontrodënëis beuþlîs, palëks ðlapç, nebëbûs kumet beaugtë, ë sopûs.

ATLAIDÛ DËINAVakar par atlaidus bova ë ta mona sesou Barbelë, ë possese-

rë Muonika. Bovuom vësas trîs. Tad par tou lîto ont kapâs so-pouliem vësas ont tuo paaukðtënëma, kor vakar sakë pamuoks-lus. Matâ, îr ðiuoks tuoks stuogielis ë nebëparmerkë. Ë sakuom,tën atsëstuojosës:

– Dabâ mes laikîsem pamaldas, bûsem konëgâ... Jug îr tuokiûvëitu, kor muotrëðkas laika pamaldas. Að ë joukous:

– No, kâp èe këtçp ë begal bûtë?..Tik að vëina parasuodninka tebovau pasëjiemosi, no ë trims po

vëino – nekas tebûtom bovës... Smarkç lëjë. Mes par tou lîto ë prabo-vuom tën. Pri tamstas tievû kapa nebnuejau. Matâ, ë èe, ë èe, ë darèe... Nebspiejau. Sosëtëkau Barbelë. Jë, jë sotëkau... Ë anuos doktiebova, ë pas tou mûsa doubë mes dëdlç ëlgâ oþtrokuom... Anuos vîra,Petrë, nebova, saka, esous tçp jau nebgalîs... Barbelë rokou:

– Rçk sosëtëktë Angelë, rasintâs vaistû atveþë... Jug jau ons îrpaskotëniesis ëð tuo lëzda. Ë ons jug kiaurâ netor svçkatas. TaBarbelë îr èîstâ nosëbaigosi... Liuob bûtë tçp bëðki raðkaþnesnë. Èepavasari bovau atvaþiavosi, tëkrâ ka bova raðkaþnesnë. Vo dabâana jau tçp vën goudas ë apsëkriuok. Jerumarëjë, vargðç ë ta kuojëvës dâ tebskaud.

ÞEMAITIU LITERATÛRA

ZZ_2015_4.pmd 12/6/2015, 1:14 AM57

58

(Atkelta ið 57 p.)

Koplîtelë Muosiedë parkë. Mukienës Danutës portëgrapëjë

Vo anou dëina kaþkor çjosi ë dâ bëðki a pasësokosi, a pasprûdo-si, a kou tën... Ë par vësa nakti tëik skaudiejë, ka ëðbova akiûnesodiejosi... Darbâ dëdëlë, vo ons pats nieka nepaded – anam ëtas skaud, ë tas skaud, ë skausmams gala nier... Vësa omþio onsbiedavuojës ë biedavuojës. Vo dabâ ni kuokë jouka tën nebier. Ë iatlaidus jau nebvaþiava, saka, ka tonkç rçk laukon çtë... No, vo èejug pamëslëjës, neëðsëlaukëniesi, vësor þmuonis... Ë vedvë soBarbelë belëkuov tik dvë sesëris. Ta vëina jau îr mërosi.

Ë, ka pamëslëjo, tâ Barbelç vësa laika bova sunkç ë sunkç. Ana saka:– Mona vîrs nepijuoks, bet vësteik niekam nederiejë.Anâ ons mënkâ kamë teliuob pridortë. Ana vëina ë vëina. Ë vësa

omþio dërba kap arklîs. Ë ëð kor ana tëik sîluos galiejë torietë? Jugpaveizietë tuoki mënka tebova. Noj, kas tën îr, kâp pëpërtrënelë...Ons kiaurâ negalîs ë negalîs. Ë vën tçp ë tçp, ë to, ka mondros esi,padarîk, ka bûtom këtçp.

Këta karta anoudo liuob vaþioutë i pelkës kastë velienu. Ana nurîta atsëkels, vo ons palëks begolis. Atsëkels, ëðvaþious ana soarklio i tou pelkë ë lig posrîtës parsëveð pu do veþëmo velienu. Içspaveizietë i truoba, vo ons dâ tebgol. Ons kiaurâ sergous ë sergous,Jezosmarëjë. Ë kâp rçk tâ muotrëðkâ vëinâ besoktëis að nebsop-ronto. Ë ons jug nebova nç pëjuoks, nç kuokë aiðkç matuomo lëgosërga, bet vëstëik ûkie vîra tçp ë nebova. Pasëveizietë ons nimaþneatruodë, ka bûtom lëguons. Ka kartâs tën liuobo novaþioutë, onssied sau truobuo, kap kuoks rauduonëkis – svçkiausis þmuogos.Ka jau þmuogos golietom luovuo atsëgolës, kuoks negalis, pavar-

gës... Ne, tçp nebûs. Ta Barbelë jau sotaisa kiauliems, paded vied-rus vërtovie. Ons toukart atsëkel ëð luovas, pasërouþou, nosëþiuo-vau, noneð tou jiedala, ëðpël, parçt i truoba ë viel bimpt ont ðuona.Luova anam jau ni þëima, ni vasara neliuob atðaltë. No, vo Barbelçatsëgoltë nikumet nier laika. Ë ana par vësa omþio niekor negaliejëëðçtë. A veselë bûs, a krëkðtînas, a kas këts. Jug jç negali gertë,negerk. Vo vëstëik, ka jau kas pavadën, to gali dalîvautë. Vo jekartâs ëðvaþious ana vëina, tâ, ka parsëras, ons sau kelës dëinasso tou Barbelë nebrokousës... Kâp to vëina, aregi, gali karstîtëis pokuokës veselës, kuoks jau dëdëlis rçkals tau tën îr bûtë. Ajerau tomona, nebova tëkra sotarëma, ë vëskas. Vo ana tuoki jauna apsë-þanëjë, ana tëik dâ nuoriejë tû ëðeigu. No, vo matâ, apsëþanëjosnieks nebëðçjë, ë vëskas... Dabâ jau ons îr sienis, bet, ka ë jaunsbova, bova tas pats. Anoudoms nieks nesopërða, vëns ontra atra-duos patiodo. Prikëba kap ðlaps laps përtie pri oþpakalë... Vuo vëstëik... Anam gal ë nieka, vo ta Barbelë, veiziek, kamë tîlç apsëaða-ruojosi ë apsëaðaruojosi. Vo kas këts muotrëðkâ belëikt?

AK, TËI VÂKÂMes auguom Smetuonas laikâs. Bet ë toukart mums bova liûdnç.Vo, kâp ontâ dabâ so tâs vâkâs îr? Nebþënâ, kou anëms rçk

ontvëlktë, nebþënâ, kâp anus apdarîtë. Këik tû batu! Malkuoms anûîr... Vo këta karta so klumpelçs. Jë... I muokîkla ejuom so klum-pelçs. Prisësëms snëiga, ðals tuos kuojës... Oi, oi... Að eso tik trisklasës bëngosi. Nedaug. Muokslâ çjë gerâ.

Tâs laikâs muokîtëis pradiesem nu spalë përmuos. Vo bëngsemjau gegoþës mienesie. Klasie liuobam bûtë po dvëdeðim vâkû, vomuokîtuojë bova vëina. Ë ana muokîs vësas ketorës klasës. Ë vës-teik liuob gerâ ëðmuokîs. Ne kâp dabâ, ka muokîtuoju îr krûvuom,vo vâkâ, muokîklas bëngë, duorâ ni raðîtë, ni skaitîtë nemuok. Betmuokîtuojç muokîtë vâkus toukar t bova këts dalîks. Vâkâ liuobdëdlç klausîtë, nepalîginsi, kap î dabâ...

No, jug dabâ vâkâ îr kâp... Ui, ui, kâp dabâ vâkâ îr... So anâs,pamëslëjës, nebsosërokousi. Vâkâ dabâ îr mondresnë, kap mespaugë ka esam. Jë.. Jug dabâ vëskou mata, vësas plëkas sobënësjau apruoda nu luopëðë, apruoda vëskou... No, a ne tçp îr? Mes ëpasenë tuo neþënuom, vo anëi vëskou þëna.

Këta karta vëðta nuories dietë kiauði. Þëimuos laikë kûtie bûsðalta. Bova ðiaudû prikrautas luovas. Ont ðiaudâs liuobam ë golie-të. Parneð mama vëðta i luovas gala ë padies i tus ðiaudus. Pa-taisîs lëzdieli tuoki ë îtopdîs vëðta i tou lëzdieli. No, ë ta vëðtatopies. Klausem:

– Mama, vo kuo ta vëðta èe top, dielkuo ana èe îr?Noj, ë tçrausemuos tuos mamas.– No, ana top, ana kou nuors ëðtopies...– No, ë atsëras tas kiauðielis tamë lëzdelie.– No, mamîtë, mamîtë, vo ëð kor tas kiauðielis èe dabâ îr?

Kamë ta vëðtelë anou gava?– No, vëðtelë patopiejë, patopiejë, anâ ëð pasparnelë ë ëðkrëta

tas kiauðielis...No, vo dabâ to anëms paaiðkink, ka tçp îr...– Að þënau, þënau, kuoki ta pasparnelë ë kamë ana îr...– anëi

tojau pat pasaka.Vo mes jau tëkiejuom, ka tçp jau ë îr. Ëð kor këtor to þënuosi.

Arba verðieli karvë ka periejë – ëð kor?– Ëð mieðlû karvelës ëðkasë, – liuob paaiðkintë.

ÞEMAITIU LITERATÛRA

ZZ_2015_4.pmd 12/6/2015, 1:14 AM58

Þ E M A I È I Ø Þ E M Ë 2015 / 4

59

(Nukelta i 60 p.)

1954 metâ Muosiedie. Pozov Rudë Edvarda klasës draugës. Puotuograps neþënuoms. Portëgrapëjësið Rudë Edvarda archîva

Matâ, kâp bova. Vo dabâ vëskas îr aiðkç,vëskas îr, kap tam þîdou „ui, kap ont del-no.“ Vo a tëi televizuorç vësuokiû nepri-ruoda, vësuokiausiu?.. Baisiausius dalîkustëi vâkâ tën nu maþëns mata. Tor atçtë laikstuokëms dalîkams. Dëdlç negero laiko ruo-da. Jug anëms paruoda vëskou. Ë kâpmuotrëðka gimda. Kuoks rçkals tuokiusdalîkus vâkams ruodîtë?! Jë... Nç, dabâ,veiziek, anû ju nebëpakamandavuosi,anëms nieka nebëpaaiðkinsi... Ui, ui, ui...Baisç prëklë vâkâ dabâ.

MONA PËRÐLÎBASJauna bûdama að toriejau tuokë gera drau-

gë Marelë, vo anuos bruolis bova tas tatâmona bûsëms vîrs. Að vësâ netuolëi anûtarnavau. Vëina ðvënta dëina vedvë so Ma-relë parejuov ëð baþnîèes. Ana saka:

– Adelë, çtav ðëndëin pas moni. Bûs priBaltakë ðuokç.

Vo að pas tou Baltaki dvejus metus bo-vau bovusi oþ mergë.

No ë vedvë noejuov i tus ðuokius. Valon-delë tën pasëtrainiuojiem ë içjë ta Baltakie-në, jau ta ðeimininkë. Priçjë pri monës ësaka:

– Va, èe ë mûsa paþîstamu besou. No,çtam bëðki pas mumis, tën i ontrus galus.

No, içtam. Tën besous pataisîts stals.Stuov vëdorie botelka, îr padieta ë vësuokëmaista. Vo oþstalie besiedîs vîrëðks. TuoksPuocios, jau tû Baltakiû kaimîns. Ka að tëntarnavau, að anou liuobo matîtë ë gerâ pa-þënuojau. Muni pavadëna i oþstalë ë messosieduom. Karto oþstalie ëð kaþkor ëðlin-da ë mona draugës bruolis Kazëmiers.Tëiðeimininkâ ë saka:

– Valguom veèerë, vo kuo mums nepa-valgîtë ëð vëina?

Ded tuo valgë ë mon. Neoþëlgo tas Bal-takis ë pradiejë:

– Kuo èe mes vësuokius niekus kalbam,çkem pri rçkala. Îr rimta ruoda.

Vo að dâ nieka nesopronto, kas tuokë èeîr. Anëi, matâ, jau bova sorokavë, ka monèe përð tou Puocio. Vo að toukart jau torie-jau trisdeðim metu.

Tas mon perðams vîrs toukart jau bova-naðlîs. Ons so përmoujë þmuono bovaëðgîvenës bënt deðimti metu. Gîvs bebovatik vëins anuo vâks, vo trîs jau bova mërë.Tas anuo vaikielis bova vëinioulëkas metu.Je að so tou Puocio bûtiuo apsëþanëjosi, tasvâks jau bûtom skaities kap ë mona. Valdëoþ vâkus tumet liuob biðki muokietë.

Ë að pasakîsio, ka þanuotas muotrëðkasgîvenëma „pîragu“ gal lig kakla prisëjiestë,ka ë vieliausç apsëþanëjosës. Tuokiû „pîra-gu“ gali gautë, ka oho.

Kâp dabâ ka þanëjës ðeðiuolëkënës,septîniuolëkënës. A Jezau brongos! Gerâ, jëpasëtaika apsëþanîtë duorâ. Vo jë kuokëitrantelç papol, këik ëlgâ anëi gîven ëð vëi-na? Tojau pat rçk skërtëis.

Toukart tas Baltakis ë jiemë sakîtë:– No, dabâ padërbkem èe përðlîbas.Mon ë akis praplata. Mëslëjo: „No kuo-

kës tuos përðlîbas, kâp èe dabâ ëðçt?“ VoBaltakis viel aiðkën:

– Adelë pas momis tarnava dvejus me-tus. Tuokiuos mergës nebovuom toriejë ënebtoriesem. Ana nikumet nebova nçsopîkusi, vësumet paklosni.

Kuolëj moni, sosërëisdams i bëti.– Vo èe mes torem, ruoda i Puocio, gera

kavalierio. Adelë apsëþanëjosi parçtommums i kaimînus. Mums jau bûtom dëdlçgerâ.

Vo að mëslëjo: „Tamstuoms gerâ, bet vokuoks geroms mon?“

Baltakienë prided:– Këik vedvëm, Adelë, bûs gerâ! Vësks

èe pat, netuolëi, no, kap nomëi bûtomi.Vo tas Puocios jau nebova kuoks tortuo-

lis. Kelis aktarus tuos þemës tetoriejë, ë tiktëik. Vo ons tou vakara këta nieka, tiktâ:

– Hë, hë, hë, ë viel – hë, hë, hë.Tatâ joukas.Tçp ons þmuogos jau bova ë nebluogs,

bet tuoks kriuokolîs. Matâ, tik krënkðtiuo ëni þuodë negal pasakîtë. „Lai ons pasiun-tas“, – mëslëjo. No, ë toukart pradiejë ro-koutë Marelë:

– Ne, ne, – saka,– lçskët, geriau að përðio.Baltakis klaus:– No, vo kou jau to përði? Kuoki jau to èe

tori tou kavalierio?Ana saka:– No, vo sava bruoli.Ë Baltakis toukart pasëdevë:– No, ka jau tçp, að nebtorio þuodiou

vëitas. Mon nebier kou berokoutë. No, buo-èeliau, nebier kuo mums ni tuos ðnapðësbegertë.

Að tçp nieka ë nebsopronto: èe, matâ,tou þmuogo jau mon perð, èe jau anou buo-èelio vadën, peik...

Tas Marelës bruolis jau glauniesnis, jaumon daugiau pri ðërdëis. No, ë vedo so touKazëmiero jiemiev ë apsëþanëjuov.

Ons kou jiemë, tou ë dërba, vëskou padër-ba. Ons vëskou dërba, ë tou truobelë, i korioudabâ, ont omþiaus gala, atsëkraustiev, vei-ziek, kâp sotëmpë, aptvarkë. Ons muokiejëë meistravuotë, ë peèius dërbtë, ë kou tikanam dousi, vëskou padërbs. Baisç bova na-gings, tiktâ bova nervuots ë ëðgerous.

Ëð pradiuos, kâp ë vësë këtë, gerâ soro-kavuov, bet jau anuo nomëi nikâp negaliejçëðlaikîtë. Anam vën atsërond kuokiû nuorsrçkalû, ë ons ëðmaun.

ÞEMAITIU LITERATÛRA

ZZ_2015_4.pmd 12/6/2015, 1:14 AM59

60

(Atkelta ið 59 p.)

Muosiedë Vacluova Inta akmënû muziejaus lauka ekspuozicëjuo. RudëEdvarda portëgrapëjë ið anuo archîva

Muosiedis. Rudë Edvarda portëgrapëjës ið anuo archîva

PATËS Ë VÎRÂMonâsis, omþënatëlsi, liuob sakîtë:– Kas nekaitie muotrëðkâ – ana vësomet gal. Vo vîrëðks, matâ,

ne vësomet tegalîs… Vo muotrëðka, ana bikomet gal… Anuoskiaurînelë vësomet îr atdara…

Vo muotrëðkuoms tonkç vën atruoda jau ontrçp. Að jau anamliuobo sakîtë, kas nekaitie muotrëðkuoms, ka tëi vîrâ nieka neb-gal… Vo tas kumet, kumet – tik ont omþiaus gala, teatçt. Muotrëðkalig tuo laika ë nospruogtë gal. Tonkç vën tas vîru galiejëms ë parakis, ë par vësor këtor ëðlend. Jau monâsis ostaunç bova be pruotakarðts. Jau vësomet – ë dëina, ë nakti. A þënâ, ka mon tuo bovapardaug. Dëina so vâkâs plûkîs, vo nakti tori so anou oþsëjimtë …Ka ë trumpa ta naktës, vësteik anam liuob reikietë puora kartu. Monë akis pabals… Pu përmuojë karta jau atsëgauni, jau taisâs mëgtë,vo ons sau viel grabal grabal, grabal, grabal… „Vo, Vieðpatie Ðvën-èiausiesis, – mëslîsio, – svieta pabaiga…“ Vës tëik tas îr negerâ.Jug þmuogos palëikti tëik ëðvargës, ka ni oþmëgtë nebgali. Vo jugþmuogos golas paëlsietë, bet tam nebier laika. Atsëkielos lauk dë-inuos darbâ, vâkâ ë vëskas këtkas…

Ka vedo kou tik bovuov apsëþanëjosio, a þënâ, ka ë dëinuoslaikë ons mon nelioub doutë ramîbës. Að vërtovie darbousious,vërsio kou nuors, plausio drabuþius. Vâkali, vo ons tik priçs, apsë-

kabins, pasësmaukiuos, jau, matâ, anam ë vërst ëð kelniu lau-kuonâs… Ë tojau pat:

– Adelë, a nçtau bëðki i luova?Noj… Jug neatsëkalbëniesi. Jç prîðtarausi, tojau pat palëks ne-

kontëns ë sakîs:– Vo tâ kam að þanëjaus? Jë to negali, að çto pri këtû…

Vo, matâ, kâp mon bova…Ë toriejç, nuori, a nenuori, tuo luovuo raitîtëis tçp, kap jau anam

ka rçk…Að ë sakau, ka tëms vîrams nikokë pruota nier… Kâ jaunas

panelës nomanîto, kas anû lauk po þanîbu, ni vëina neskobietolëptë i tus „pîragus“. Nedouk, Dëivë…

„POULAMUOJI“ LËGAË alënë èe pas momis tëms pëjuokams îr atsëdariosi. Këik tik

çti pru ðali, tën vës dainiou ë dainiou. Tçp, lîguo miestalie bûtomatëdarîta kuoki mozëkas muokîkla... A, Jezau mona! Baisos dalîks.Ë mona vîrou, omþënatëlsis, geront nikomet toðkelë nereikiejë. Nç,nç, nereikiejë. Ons mon vën liuob sakîtë:

– No, çtau, muotina, i miesta gîventë. Çtau i miesta...– Nç, nç, að nenuorio i miesta. To tën vën so pëjuokâs siediesi.Veiziek, ë tçp ons jau tonkç vën:– Að çto i miestali, rçk godë nosëpërktë...Ë vën çs ë çs, kou nuors neð ë neð – be skaitliaus, be gala... Vo

parçs jau so malagîstiems. Jau kâp að nenuoriejau, ka þanëjaus, kamona vîrs bûtom malagis, pëjuoks ë vagës. Tû trijû dalîku nu maþanekëntiau. Bet, kâp reikint, gavau ë malagi, ë pëjuoka. Ë ta alënëdabâ jau èe bûtom, kap peilis po kaklo. Vo jug rçk anëms nemaþûpiningû ë pëjuokâ nieka neveiz, vëskou prager. Ka jau anëms pri-trûkst, kou tik benotverdamë jem, velk ëð nomû.

Vo jug anuo ta poulamuoji lëga bova netëkra, vo ëð mondroma.Ëð mondroma, vâkali! To padarîk tçp, þmuogau! Bet ka dabâ tçpbûtom, dabâ bëðki këtuokëi ë tëi gîdîtuojç îr. Nebëbûtom tatâ tçp. Aðniekam nieka negaliejau aiðkintë. Draudë. Tojau pat að bûtiuo gavu-si nu anuo i spronda. Mon jau toukart – ne gîvenëms. Pasakîs:

– Kuo to, þaltî, këðîs, kuo tau rçk?Jau ka bûtiuo pasakiosi, ka ons krimt nesërgdams, jau be kuo-

kiuos lëguos krimt, jau mon bûtom bovës pragars... Ë tuo veselie,ka nokrëta... Jau tëkros vel’s ragoutasis. Vësus baisiausç gondëna,no, lîgo pruots tarpâs bûtom pasëmaiðës. Jë... Vo jç að bûtiuo kampasakiosi, tojau pat bûtom apðaukës:

– To, ðepetuonë, vo a tau rûp vîru rçkalâ?..Jë... Vo ons liuob krëstë vësâ be rçkala, tîèiuoms. Ë ons liuob

sogebies, bova be gala mondros. Ons liuob çs ë i tarnîba. Ka jaukolkuoza aptvarë bova karvës, ons çs vasaras nakti sauguotë tûkarviu. Pasëjims nu sëinâ ðautova, bova jug medþiuotuos. Muokie-jë gerâ ðaudîtë. Kartâs nemaþâ ë primedþiuos... Jë, jë. No ë bovatou pamainiavëma sosëtvarkës. Kamë jau bûs nomëslëjës krëstë,no ë tories këðenie botelkelie zoikë kraujû, tojau îsëpëls i borna tûkraujû ë jau tatâ anam îr dëdliausë bieda... Ka jau gol þmuogos, kasnuors jau priçjës tojau anou praded tompîtë ë toukart pamata, kaanam îr pëlna borna kraujë... No, ë to padarîk tçp, sovaidink. Ë tëidaktarâ ëðsëgondë nebveiz, këinuo tas kraus îr, vo veiz ëð kor èeþmuogou tas kraus bieg. Ons vëina karta mon ë saka:

– Rçk çtë mon èe i tou mûsa lëguonënë. Mon rçk pagolietë ë tën,ka ë anëi þënuotom... Ka bûtom jau tëkriau, ka gandâ paçtom...

ÞEMAITIU LITERATÛRA

ZZ_2015_4.pmd 12/6/2015, 1:14 AM60

Þ E M A I È I Ø Þ E M Ë 2015 / 4

61

(Nukelta i 62 p.)

Muosiedë tvënkënë pakrontë. Rudë Edvarda portëgrapëjë ëð anuoarchîva

No, ë ons ëðçjë jau tçp nu rîta. Çjë, çjë ë netuolëi lëguonënëspakrëta. No ë tojau atbiega seselës, daktars... Vâkali, anou kapdëdliausi lëguona jau slauga, jau veiz anou, gîda. Vo ons vësus tusvaistus palaika bornuo ë ëðspjaun pru longa a kor këtor. Ons tou-kart kelës dëinas pagoliejë tuo lëguonënie ë ëðçjë. No, vo paskouparejës joukas:

– Að golio, atçt seselë, daktars, dailîbie moni nodara, paskoupraded moni plostintë. Plostën, plostën anëi moni ë toukart að palçdoëð bornuos tus kraujus. Vo jei, ka tëi ðuokënie, ka lek, ka ðloustamoni. No ë ka jau moni priplostën, jau tçp að pradedo ë pats pubëðki jodietë.

– No, kâp bejautîs? – klaus daktars.– No, ne tçp jau ë gerâ...Vo seselës:– No vo nakti, luovuo, a jauti, ka ontçs ta lëga? A pajunti kou

nuorintâs negera?– No, kâp komet. Ka komet nieka nejunto.Matâ, anuos nuor jau þënuotë, kâp tou luova pataisîtë, rasintâs

rçk po ðëkna pakëðtë tou guma, ka neparðlapto vësos ðieniks. Noj,ka neprilçsto vësuos palatas. Jug paugës vîrs ka paleid tou ðlapë-ma, pëlkë bûn dëdliausë...

Jug tuokem velniou, kâp ons ka bova, douk so medio par galvaë dâ paklausk, a nerçk pridietë... Jug to, velnë, ontrouji þmuogo, kaë tou daktara, tçp konkëni, ka ë to pats jau nebesi nieka verts. Tuolëguonënie jau davë anam tou paþîmiejëma, ka èe jau tor tou krim-tamoujë lëga. Ons, vuos nejoukdamuos, pasakuo:

– Muni ved seselës, pajiemosës oþ paþastû, èe dâ daktars çt ëðpaskuos. Tatâ jau i tou lëguonënë. Muni tatâ tçp parlîdiejë.

No, to pavaidink tçp, ka gers esi? Jug nikumet tau kâp reikintneëðçs, vo anam çjë kâp ëð natû.

So anou îr bovë tçp ë mona bruolienës doktërëis veselie, ë dâkamë. Ni mintë nebatmëno. Matâ, ons vësa laika nuoriejë, ka apleanou jau tuokëi gandâ paçtom. Ë ons jau bova pasëgarsënës platç,ë anam gerâ sekies.

Bova dëdëlis miegies ëðgertë. Atçs i miesta, prisëgers ë çdamsnomëi kamë tën oþ kapams ë pakrës. Vëina karta mon Rainienë,kor netuolëi kapû gîvena, saka:

– Að parçto ëð miesta tou takelio, kor çt pro kapus, veizo, ka primona darþa gala þmuogos gol. Çto artiau, tatâ tavâsis begolis. Jeru-marëjë, þmuogos, matâ, îr nokrëtës, tou krimtamuojë lëga tor...Aplinkou auga tû trauklapiu, tâ að rauno anus ë dedo anam ontgalvuos. Vo kou këta að anam padarîsio, jug að anuo nepriþadinsio,ka ons îr nokrëtës. Mës, rasintâs, vës geriau bûs... Apkruoviau tâstrauklapçs ë palëkau.

Vo ons, matâ, gol parsëgierës ë nieks anam nekaitie. Ons partas sava ëðmuonës bova gavës invalidoma, jau ðiuokë tuokë ëvalstîbës paðalpa. Anam tereikies jau lëngviau dërbtë, toriejë dau-giau laisva laika. Ons liuob sakîtë:

– Ë tau geriau bûs, ka daugiau laika bûsio nomëi, ka mon nerçksçtë i kolkuoza. Veiziek, dâ ë paðalpuos gaunav ðeðësdeðim robliu.Vo, a negerâ îr, ka oþ mona pasëðpuosëjëmus dâ ë piningus muok?

– Vo mon, muotrëðkâ, kuoks tas geroms bûs, çk, çk...Anuo vësuokiausiu ëðmuoniu netrûka ni nomëi. Pas mumis, tën

dâ senuojie vëituo, aðtounë vîrâ pavasari laukûs siejë grûdus. Vomonâsis ëðçjë i oþtruobi varpîtë darþa. Tëi vîrâ sie tën netuolëi ëanou aiðkiausç mata. Anëi sosieda paëlsietë. Ons mata, ka tëi vîrâi anou veizas ë veizas. Vo ons poikiausç sava darþë darboujës –

kas so luopëto þemë. Ë ons sogalvuojë anëms matont noalptë. Aðëðejau kaþkuo i lauka, vo ons, pamatës moni, ka ðauk, ka ðauk:

– Akðën, akðën, to bëðki moni patompîk, jug matâ, ka veizasvësa brëgada. Að sovaidinsio, ka eso nokrëtës.

Pamëslîk, vîrâ mata, ka ons gol, vo að netompau anuo, tâ jauanëms gal këltë kuokiû abejuoniu. Ons vëskou liuob apmëslîtë. No,toukart jau priejau pri anuo ë tompau, sojiemosi oþ ronkas, uþ kuo-jës. Vo tëi vîrâ veizas, ka að èe jau so anou darboujous. Ë vësësoprata, ka ons tëkrâ îr lëguons.

No, vo ka ons nokrëta veselie, baisiausç ëðsëgonda tëi vesel-ninkâ, vo að sakîtë jug nieka negalio. Jezusmarëjë, ë tën ons sogal-vuojë nokrëstë. Karounës ni mon nieka nebova pasakës. Tçp îrbovë ë pas bruoli Uþpelkie. Tën mes mërosem kalnus gëiduojiem.No, ë ons tatâ sied oþstalie, èe vësë gëid, gëid, vo ons sau tik kiukt,paðuoka nu soula, stuojës çtë ë novërta. Tëi vîrâ tojau anou sojie-më, par doris i lauka ëðdolkëna ë pagoldë ont þuolies. Vësë þmuo-nis ëðsëgonda. No, vo kam reikiejë þmuonis gondintë, a to nega-liejç nokrëstë këtuo vëituo? Ne, vot anam rçk pasëruodîtë ë onsnieka neveiz. Tçp jau nedëdlç tonkç, bet jau dërbsës ë dërbsës.Anam jau tuo reikiejë, ë vëskas.

Ë veselie ka nokrëta, tojau vësë sopoulë, nuvedë i kombari,pagoldë i luova. Ka jau pagoliejë, viel atçjë pri stala ë viel ger borna.Bet jau sava lëga, matâ, ons vën liuob paruodîtë, ë vësë anou matë.Nedouk Dëivë, sakau, kâp tatâ îr pasaulie.

Lai ons pasiuntas, bet mon dëdëlç nepatëka tëi anuo ëðmëslâ.

ÞEMAITIU LITERATÛRA

ZZ_2015_4.pmd 12/6/2015, 1:14 AM61

62

Muosiedë miestelë cëntrë. Mukienës Danutës portëgrapëjës

(Atkelta ið 61 p.)

Bet toriejau tçp bjaurç gîventë ë nieka padarîtë negaliejau. Ni vëinâmuotrëðkâ nebova tçp prastâ, kap mon.

Dëlkuo i tuoki lëguona þmuogos gal pasëlerlintë, að lig pat ðiuolç

nesopronto. Kartâs liuobo anam sakîtë, ka að nebtîliesio. Vo onsmon atðaus:

– Ak to, kûtvela! Vo, kuoki tau bieda? Ë að vësomet nomëi eso, ëi kolkuoza nerçk çtë, ë tau pri ðuona îr vîrëðks. Kuo to daugiau dâgalietomi ëð monës nuorietë? A kartâs pati nesi velniû prijiedosi?

Kâ i kolkuoza îstuojuom, toukart jau nebreikiejë pîliavû bedou-të, bet atiemë arkli, vësus padargus, ratus. Mes þemës tetoriejuomtris aktarus. Këtû gîvuoliû neatiemë. Sunkç bova pargîventë tuokiusdalîkus. Sunkç, sunkç... Ë vîrou ðërdie bova sunkç, bet ons jaunekriuokë. Je, vîrëðks tau kriuoks, he-he. Ons bova pruotingiesnis,ons galvuojë, kâp apsëgintë nu tuo kolkuoza ë savës nenoskriaus-të. Ë, matâ, sogalvuojë sosërgtë. Ë nuors ne vësâ tçp jau gerâ tasbova, bet ons nemaþâ ë ëðluoðë. Kolkuozûs nieks duorâ nedërba,vësë a ðçp, a tçp luoðë. Bova ne darba, vo luoðëmu laikâ. Ëð tuo ëtuos vagîstës, ë tëi gierëmâ, ë vëskas këtkas... Tiktâ ëð tuo.

KÂP MONÂSIS BATUS PËRKAKol vâkâ bova nedëdëlë, ne këik ëð kuo tuo pëninga tebova

pajimtë. Vo abodo vâkâ çjë i muokîkla. Vëskuo rçk. Ë ons vëinadëina pasiokatëjë:

– Að çsio i miesta ë nopërksio vâkams batus.Sakau:– Tie tik pënkës deðimtis, jç bûs, nopërk.Ëðçjë prîð pëitus. Jau vakars, vo ons neparçt. No vo, a regi, kâp

îr? Jau aiðkç þënâ, ka jau pas tou pëjuoka Vëinaði îr palëkë vësëtava piningâ... Anëi tën liuob sosërinks, no jau dëdlie kompanëjë, ëgrajîs kartuoms. Ë paskou vësë perk ðnapðë ë ger. Matâ, kâp bova.Karto gers ë tas ðeimininks. Kâp tik toukart bova parvaþiavës ëðKauna tuo Vëinaðë sûnos.

Tçp jau prîð vakara, anuo nesolaukosi, að ëðejau pasërautë bat-viniu. Jau bova rodou. Tëik teruoviem, këik tam kartou reikiejë.Mon beraunont parçjë ons. Atçjë pas moni i darþa ë, kâp niekornieka, vompariuo:

– A jau batvënius rauni?– Rçk pasërautë. Vo kamë tëik ëlgâ bovâ?– Ne, jug tas laiks ëðçt grçtâ, – aiðkën ons.– No, vo a gavâ vâkams tus batus?– Nieka negavau, miestalie nieka nier... Îdeviau pëningus Vëina-

ðë sûnou, ons þadiejë tus batus parveþtë ëð Kauna.Matâ, kâp jau ëðmuoka maloutë. No, jug ne sëina mal, vo

þmuogos saka, kâp anam netëkiesi. Jug pruotings þmuogos kalb ënomëðkis, vâkû tievs. No, kâp to netëkiesi?

– Vo kumet ons parveð?– No, ka jau vaþious ë parveð. Vo jç betrûks tû piningû, ons

þadiejë pridietë ëð sava.– Vo ka parvaþious, jç trûks, mes atëdousem.Praçjë vëina nedielë, praçjë ontra, praçjë mienou – nç tû piningû,

nç tû batu. Neblëka nieka. Jau vësë sopratuom, kâp èe îr so tâs batâs.Vo klaustë tuo Vëinaðë?.. Ne, oþvës, kor að çsio, a maduo

bûtom? Jug að þënau, anëi vësë tën tus piningus pragierë. Veiziek,këik kartu ons pajims piningus ë nu kuokiuos muotrëðkas. Pasës-kuolins tatâ. Ta muotrëðka tojau pols pri monës:

– A gërdi, to mon atëdouk, ons nu monës îr pajiemës do roblio.Ni vëina karta nedeviau. Kam paskuolënâ, nu tuo ë pasëjimk.

Nç að nu tavës pajiemiau, nç að tau atëdousio. Praðîk anuo, kâpons ka tavës praðë. Vo ons dâ pasakîs:

ÞEMAITIU LITERATÛRA

ZZ_2015_4.pmd 12/6/2015, 1:14 AM62

Þ E M A I È I Ø Þ E M Ë 2015 / 4

63

Muosiedë Ðv. arkangela Mëkuola baþnîèë. Mukienës Danutës portëgrapëjë

– Nebëjuok, jë ne að, tâ þmuona atëdous.Nç að tû muotrëðku paþîsto, nç að anuoms dalinsio. Ë kuoks

mona rçkals. Ajerau, to mona...Jçgo mon kas negerâ, ðëtâ, ka ë so sava vîro gîvenau, að liuobo

tojau kriuoksio, ë vëskas. Að nebarsious. Að sava vîrou prasta þuo-dë nepasakiau par vësa omþio. Ne, ne, ne-e-e. Að kriuokiau ë savagalva prakriuokiau, palëkau be galvuos, ë vëskas...

Liuob bûtë baisiû dalîku. Parçs nomëi jau parsëgierës. Ë kâp totuoks, biesë, nomëi beparçti, kâp kou? Doris adarîs i vërtovë, ëîvërs ont nuosës. Îvërs ont nuosës ë pradies knarktë. Ronkas pasë-dies po galvo ë knarks, ë knarks. Vo, paskou:

– E-e-e-çe, i-i-i-iii...Ruoduos, ka anam jau paskotëniuojë dvasë çt laukuonâs. Jug

að bovau gërdiejosi, ka prigierosëijç tonkç vën sodeg ðnapðie. No,mon tuoki baisîbë: vâkâ dâ maþë, að anuo, tuokë tatâ prisëgierosë,pakeltë sîluos netorio. Kâp að anou pakelsio? No, padiesio kuokidrabuþi po galvo, ka jau nespaustom, ë goliek sau. Ka jau pramëi-guos, toukart liuob atsëkels. Vo kou këta að anam bepadarîsio? Ëað liuobo toukart kriuoktë lîgo ëðpruotiejosi. Vo kou këta að begalie-jau? Këta muotrëðka rîtmetie anou keiktom, dërbtom. Sakîto toðiuoks, to tuoks, çk to po velnë, ë bûto vëskas. Vo jë kas, dâ ë ontmuðtîniu ëðçtom, no ë bëigts jau bûtom...

Dâ pradiuo, po tuokë ëðgierëma, að anou liuobo apðaukë. Vëinakarta, ka balsa pakieliau, ons, nieka nelaukës, pagrçbë kërvi ë palçdai moni. Gerâ bënt ka nepataikë. Kërvis atsëtrënkë i katëlâtë ausi ë anaþvongiedama noliekë ont mûrë. Vo, këik to, ta muotrëðka, tegali.

A, Jezau, kuokiû karðtû nervu ons bova, dëdlç neramos bova.Pëkts bova baisiausç. Að anam nieka neliuobo besakîtë par vësaomþio, galio þëgnuotëis, að anam prasta þuodë neso pasakiosi.

No, ðëtâ daug kas saka, ka sopîksti rçk ëðsëbartë. Ëðsëbari,ëðsëbari – daug lëngviau îr nervams. Vo jç tëi vësë þuodç palëiktvëdou, èe, galvuo, sosëlaika, tâ jau þmuogou îr prastâ. Að tçp esogërdiejosi. Ons liuob dþiaugtëis:

– No, kas nekaitie mon. Ontâ sosiedou pati akis kabënietë somëntorio, þondus nojiekeliuo, nagâs nodraska, vo mon dâ po galvoë drabuþi pakëð...

Paskiau að ë Marelç eso sakiosi:– No, kam to mon anou përðâ, tou sava bruoli?– Að negalvuojau, ka ons tuoks bûs, – saka ana.No va, ë vësa ruoda. Vo toukart nimaþ neatruodë, ka ons tuoks tatâ

bûs. Vësa laika ons jau tuoks nebova. Bet liuob oþçtë tuokës nedie-lës, ka jau gers ë gers be kuokë rçkala. Vo tçp jau ons slinks nebova.Kiaurâ dërbs, meistravuos kou nuors. Bet so piningâs tâ jau tvarkuosnebova. Èe uþ vëina darba piningus gava, èe uþ këta tor gautë, vo jauanû nisenç nebier – jau pragertë. Vo, tçp tatâ vësa laika ë çjë.

Bet neveizont nieka, aèio Dievou, mon jau nikumet nereikiejë nçþalçs ðlapçs medçs kûrintë, nç kuokio ðëino rûpintëis. Tus vësusdarbus ons pats liuob pats padarîtë. Medç vësumet sausë, ogneko-ra nier trûkë. Mon tâs dalîkâs nereikiejë rûpintëis. Veiziek, këts vîrsa dërva ars, a kou, tojau pat ë vadën muotrëðka, ka padieto. Vomonasis tvarkies vëns pats, anam pri vîrëðku darbû muotrëðkasnereikiejë. Ë sosëtvarkîs kâp vën reikint. Ë tuo vëituo, kâ pasëvei-ziesio i këtas muotrëðkas, mon bova daug geriau.

Omþënatëlsi, tëi anuo vësë darbâ ë pasëlëikt ne kam nuorskëtam, vo anam patem. Unt anuo að rimtâ nikumet negaliejau pîktë.Galio tik pasëpasakuotë, kâp îr bovë.

RUDË EDVARDABIBLIUOGRAPËJËBendroji ir þemës ûkio statistika: vadovëlis. – Vilnius: Min-

tis, 1974. – 259 p.: diagr.Linø ir cukriniø runkeliø apskaitos bei realizavimo tobulini-

mas. – Vilnius, 1974. – 26 p.Gamybos planavimas kolûkiuose ir tarybiniuose ûkiuose: me-

dþiaga lektoriui. – Vilnius, 1974. – 19 p.Þemës ûkio ekonomisto þinynas. – Vilnius: Mokslas, 1978. –

290 p.: iliustr.Þemës ûkio produktø kokybë ir jos gerinimo ekonomimis

efektyvumas: medþiaga lektoriui. – Vilnius, 1980. – 20 p.Gamybos planavimas gyvulininkystës padaliniuose. – Vil-

nius, 1982. – 65 p.Maisto programa – uþdaviniai, vykdymas, ekonominës pro-

blemos: medþiaga lektoriui. – Vilnius: Þinija, 1986. – 17 p.Darbo kokybë ir gamybos efektyvumas: medþiaga lektoriui. –

Vilnius: Þinija, 1988. – 22 p.Kuotrë: þemaitëðkë apsakymâ. – Vilnius, 1996. – 207 p.:

iliustr. – ISBN 9986-9063-1-8Lietuvos þemës ûkio ekonominë apþvalga, 1993–1997. – Vil-

nius: LR ÞÛM, 1999. – 136 p.: lent. – ISBN 9986-17-179-2Þemës þalumoj, dangaus þydrumoj… : apybraiþa, novelës. –

Vilnius, 2000. – 64 p.: iliustr. – ISBN 9986-537-58-4Sëmuona malûnâ: þemaitëðku nuovieliu, apsakîmu, pa-

sakuojëmu rinktënë. – Vilnius, 2001. – 270 p. – ISBN 9955-441-03-8

Nuodëmë ant lauþo: istorinë apysaka. – Radviliðkis: Litera,2008. – 83 p. – ISBN 978-9955-410-77-5

Laukai ir jausmai: eilëraðèiai. – Radviliðkis: Litera, 2008. –218 p. – ISBN 978-9955-410-76-8

ÞEMAITIU LITERATÛRA

ZZ_2015_4.pmd 12/6/2015, 1:14 AM63