Download pdf - ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 IOYΛIOY 1997

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 6 IOYΛIOY 1997

2-32 AΦIEPΩMA� H �ωή και τ� έργ� τ�υ Aγγελ�υ Σικελιαν�ύ.

� Oι �ικ�υμενικές διαστάσεις τ�υ π�ιητή.T�υ Xρίστ�υ Aλε�ί�υ

� O π�ιητής και � στ��αστής.Tης Pίτσας Φράγκ�υ–Kικίλια

� Aνέκδ�τα κείμενα τ�υ Σικελιαν�ύ πρ�ς τ�υς Iωνα και Φίλιππ� Δραγ�ύμη, αλλά και για τηνανα�ίωση της Δελ!ικής Iδέ-ας.Tης Bι�έτ Tσαρλαμπά-Kακλαμάνη

� O Πίνδαρ�ς και � Aισ�ύλ�ς, πηγές έμπνευσης τ�υ π�ιητή.Tης Hλία Γ. Mαλανδρή

� H συνάντηση Σικελιαν�ύ–Eύας Πάλμερ,σ!ράγισε τη �ωή και τ� έργ� τ�υς.Tης Λίας Παπαδάκη

� Σ�%λια σε ανέκδ�τες επιστ�λές της Eύας Πάλμερ– Σικελιαν�ύ πρ�ς την T�%αν Bάντερπ�υλ, πάνω στ� αρ�αί� δράμα.Tης Kικής N. Aκριτίδη

� T� α�ι%λ�γ� θεατρικ% έργ� τ�υ Σ ικελιαν�ύ.T�υ Γιώργ�υ Xατ�ηδάκη

� O Σικελιαν%ς και η θεατρική πρά�η.T�υ Σπύρ�υ A. Eυαγγελάτ�υ

� Eπτά συνθέτες μελ�π�ι�ύνAγγελ� Σικελιαν%.T�υ Bασίλη Aγγελικ%π�υλ�υ

� T� άγνωστ� μ�υσικ% έργ� της Eύας Πάλμερ–Σικελιαν�ύ.T�υ Bασίλη Aγγελικ%π�υλ�υ

� Γράμματα τ�υ Σικελιαν�ύστην Aννα.

� T� M�υσεί� Δελ!ικώνE�ρτών, στεγά�εται στ� σπίτι τ�υ Aγγελ�υ καιτης Eύας Σικελιαν�ύ.Tης Mάρης Nικ�λ�π�ύλ�υ

� E�δ�μήντα �ρ%νια Δελ!ικές E�ρτές.T�υ Bασίλη Kαρασμάνη

E�ώ�υλλ�: O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς σε ηλικία 55 ετών.

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»:EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Σύμ��υλ�ς Eκδ�σεως:KPITΩN XPYΣOXOΪΔHΣ

Aγγελ�ς Σικελιαν�ς � �ραματιστήςEBΔOMHNTA �ρ�νια μετά τις πρώτες Δελ�ικές Γι�ρτές θυ-μ�μαστε και πάλι τ�ν Aγγελ� Σικελιαν�, έναν απ� τ�υς μεγα-λύτερ�υς π�ιητές και στ��αστές τ�υ 20�ύ αιώνα, ��ι μ�ν� τηςEλλάδας αλλά και της Eυρώπης �λ�κληρης. Eγραψε λυρικήπ�ίηση και θέατρ�, καλλιέργησε τ�ν πε!� λ�γ� και κατά�ερε,�σ� κανείς απ� τ�υς �μ�τε�ν�ύς τ�υ, �ιτ�λμηρές συλλήψεις τ�υ να �λ�κληρών�-νται με �ρμητικ�τητα μ�ναδικών εικ�-νων. Σ’ �λη τη !ωή τ�υ δ�ύλεψε ε#αντλη-τικά για τη γλώσσα και τ� μύθ�. Διαμ�ρ-�ωσε ένα ανε#άντλητ� λε#ιλ�γι�, ανέπτυ#ε μια τεράστια θε-ματ�λ�γία, π�υ διακριν�ταν απ� μιαν εκρηκτική εκ�ραστικ�-τητα η �π�ία $ασι!�ταν σε απρ�σδ�κητες μετα��ρές. Θαυμά-στηκε ως «μεγαλ�στ�μ�ς». Γνώστης και μύστης �λ�κληρ�υτ�υ �άσματ�ς της μυθικής παράδ�σης των Eλλήνων και τωνμυστικιστικών λατρειών, κυρίως τ�υ �ρ�ισμ�ύ, κατά�ερε ναπεράσει αυτά τα στ�ι�εία στ� έργ� τ�υ, δίν�ντας, έτσι, δια��-ρετικές διαστάσεις στην π�ίηση και τη δραματ�υργία τ�υ.

Tαυτ��ρ�να, συνέλα$ε τη Δελ�ική Iδέα, π�υ απ�σκ�π�ύσεστη συναδέλ�ωση �λης της ανθρωπ�τητας μέσα απ� τ�ν π�ι-ητικ� λ�γ� και τ� αρ�αί� ελληνικ� πνεύμα, στ�ν �μ�αλ� τηςΓης, τ�υς Δελ��ύς. Στ�ν Σικελιαν�, άλλωστε, ��είλεται – στ�μεγαλύτερ� $αθμ� – και η ανα$ίωση τ�υ αρ�αί�υ ελληνικ�ύ

δράματ�ς με τη δι�ργάνωση των Δελ�ι-κών E�ρτών (1927 και 1930). Συμπαρα-στάτριά τ�υ η πρώτη σύ!υγ�ς τ�υ EύαΠάλμερ· κατέ$αλαν και �ι δύ� υπεράν-θρωπες πρ�σπάθειες για την πρ�$�λή

της Eλλάδας και τ�υ π�λιτισμ�ύ της σ’ �λ�κληρ� τ�ν κ�σμ�.Σ’ αυτές τις δύ� μεγάλες πρ�σωπικ�τητες, άλλωστε, είναι α-�ιερωμένες �έτ�ς και �ι εκδηλώσεις τ�υ Eυρωπαϊκ�ύ Kέ-ντρ�υ Δελ�ών, π�υ θα πραγματ�π�ιηθ�ύν μέσα στ�ν I�ύλι�.

Στ�ν ελλην�λάτρη π�ιητή, στ�ν στ��αστή, είναι α�ιερωμέ-νες και �ι «Eπτά Hμέρες». Mια πλειάδα πνευματικών ανθρώ-πων επι�ειρεί να �ωτίσει τη !ωή και τ� έργ� τ�υ, να συνδέσειτ� μέγεθ�ς της δημι�υργίας τ�υ με τ� σήμερα.

H �ωή και τ έργ τυ1884 (15 Mαρτί�υ): Γεννιέται στηΛευκάδα � Aγγελ�ς Σικελιαν�ς, τε-λευταί� απ� επτά αδέλ�ια, γι�ς τ�υIωάννη και της Xαρίκλειας, τ� γέν�ςΣτε�ανίτση. H �ικ�γένεια Σικελια-ν�ύ Kε�αλ�νίτικης και Bενετσιάνι-κης καταγωγής, διακρίθηκε στ� !ώ-ρ� των Γραμμάτων και παρ�υσίασεμεγάλη εθνική δράση δίν�ντας στ�ναπελευθερωτικ� αγώνα τ�υ Eθν�υς!ρήμα και αίμα. O πατέρας τ�υ π�ιη-τή δίδασκε γαλλικά, στην αρ!ή στ�«Δεύτερ� Σ!�λεί�» της Λευκάδαςπριν απ� την Eνωση της Eπτανήσ�υ,έπειτα στ� «Eλληνικ� Σ!�λεί�» καικατ�πιν στ� Γυμνάσι� τ�υ νησι�ύ.Διέθετε πλ�ύσια �ι�λι�θήκη, γεγ�-ν�ς π�υ συνέ�αλε στην ανάπτυ#ητης ευαισθησίας τ�υ γι�υ τ�υ σταΓράμματα και τις Tέ!νες. 1891–1892: O Aγγελ�ς στ� Δημ�τικ�Σ!�λεί� της Λευκάδας. Mέτρια τα �ι-κ�ν�μικά της �ικ�γένειας, η �π�ία!ρειάστηκε να π�υλήσει κ�μμάτικ�μμάτι την πρ�γ�νική κληρ�ν�μιά.Mετά απ� πυρκαγιά στ� σπίτι τ�υς,αναγκάστηκαν να ��λευτ�ύν σε κά-π�ι� π�υ ν�ίκιασαν στην παραλία τηςAγίας Mαύρας. 1894–1895: Tελειώνει τ� Δημ�τικ�και εισάγεται στ� Eλληνικ� σ!�λεί�Λευκάδας με σ!�λάρ!η τ� Θε��άνηKατωπ�δη ή παπα–Aτ%�υλή, ιερ�μ�-να!�, � �π�ί�ς ασκεί μεγάλη επιρ-ρ�ή στ�ν Σικελιαν�. 1896: Tελειώνει τ� Eλληνικ� Σ!�λεί�και εγγρά�εται στ� Γυμνάσι� Λευκά-δας. Γυμνασιάρ!ης � Π. Πάντ%ης, κα-θηγητής � N. Ψαλτάκης. 1897: E�η�εία· τα πρώτα �τερ�υγί-σματα αλλά και �ι πρώτ�ι στί!�ι σελευκώματα. Eίναι και η επ�!ή π�υ �Σικελιαν�ς γνωρί%ει τ� �υσικ� περι-�άλλ�ν τ�υ νησι�ύ τ�υ, τη θάλασσα,τ�ν κάμπ�, τ�ν ελαιώνα, τα ��υνά,τ�υς αμπελώνες και τις λ�!μες. 1898: *ε!ωρί%�υν στ� Γυμνάσι� �ρι-σμέν�ι μαθητές με πνευματικά εν-

O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς τ� 1914, στη Pώμη. Eκείνη την επ��ή, ήταν απαραίτη-τ� κάθε διαν��ύμεν�ς να περάσει απ� την ιταλική πρωτεύ�υσα, π�υ εθεω-ρείτ� τ� κέντρ� των Tε�νών.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

KYPIAKH 6 IOYΛIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3

δια�έρ�ντα. Δια�ά%�υν π�ίηση καιπέραν τ�υ Bαλαωρίτη, παρακ�λ�υ-θ�ύν τη νε�ελληνική λ�γ�τε!νία, �-πως και τ� κίνημα τ�υ δημ�τικισμ�ύπ�υ συνε!ώς ανε�αίνει. 1899: O πρώτ�ς ε#άδελ��ς τ�υAγγελ�υ, � Γιάννης Σικελιαν�ς, κα-θηλωμέν�ς στ� σπίτι ε#αιτίας της α-ναπηρίας τ�υ, εί!ε αναπτύ#ει μιαθαυμαστή πνευματική και καλλιτε-!νική καλλιέργεια. H μητέρα τ�υΓιάννη, αρ!�ντική και καλλιεργημέ-νη, άν�ιγε τακτικά τ� σαλ�νι της σεκαλλιτε!νικές και �ιλ�λ�γικές �ρα-διές. Eκεί σύ!να%ε � Aγγελ�ς με δια-λεκτ�ύς �ίλ�υς τ�υ. 1900: O Aγγελ�ς τελειώνει τ� τετρα-τά#ι� Γυμνάσι� με συμμαθητές,τ�ύς: Iωάννη Kα��αδία, Aπ�στ�λ�Π�υρνάρα, Aθανάσι� Γ�υρ%ή καιτ�υς αδελ��ύς Mα!αιρά, Kωνστα-ντίν� (τ�ν ιστ�ρικ� της Λευκάδας)και Aπ�στ�λ�.1901: O Σικελιαν�ς ανα!ωρεί για τηνAθήνα. Eγγρά�εται στη N�μική Σ!�-λή τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών καισυγ!ρ�νως γνωρί%εται με τ�υςπνευματικ�ύς και λ�γ�τε!νικ�ύς κύ-κλ�υς της Aθήνας π�υ τελικά θα τ�νκερδίσ�υν. Aλλωστε, είναι απ� τ�υςπρώτ�υς π�υ πρ�σπάθησαν να συ-μπρά#�υν με τη Nέα Σκηνή τ�υ Xρη-στ�μάν�υ, παί%�ντας μα%ί με τις α-δελ�ές τ�υ σε αρ!αίες τραγωδίες. 1902: Δημ�σιεύει τα πρώτα π�ιήματαστα περι�δικά «Δι�νυσ�ς» και «Πα-ναθήναια», π�υ είναι επηρεασμένααπ� μπαλάντες της ��ρειας �ιλ�λ�-γίας, απ� την ιταλική π�ίηση και τ�γαλλικ� συμ��λισμ�. 1903: Aρ!ί%ει να δημ�σιεύει π�ιήμα-τα στ� περι�δικ� «N�υμάς»: Satirica,Liber, Natura, «Στη δύση τ�υ �νεί-ρ�υ», «B�υ�ή νίκη» και στ� περι�δι-κ� «Zωή» τα «Nικητήρια». 1904: Mε τα π�ιήματά τ�υ, «Γ�ης»,«T� πέρασμα της τσιγγάνας», «Γέ-λι�», «Δέηση», «O αστερισμ�ς τωνYμνων» καλ., στ� περι�δικ� «Aκρί-τας», έ!ει κατακτήσει πρ�σωπικ� ύ-��ς και τελει�τητα στ� στί!� τ�υ. Hπ�ίησή τ�υ ήδη πρ�σανατ�λί%εταιστη μελλ�ντική μεγαλ�πν�η π�ρείατης. H αδελ�ή τ�υ Σικελιαν�ύ Πηνε-λ�πη συναντά τ�ν Aμερικαν� Pαϊμ�ντNτάνταν, αδελ�� της !�ρεύτριας Iσι-δώρας Nτάνκαν και τ�ν παντρεύεται. 1905: Πηγαίν�υν στ� Παρίσι �π�υσυναντ�ύν την Aμερικανίδα διαν�-�υμένη Eύα Πάλμερ, η �π�ία θα τ�υςακ�λ�υθήσει στην Eλλάδα. Mέν�υν�λ�ι μα%ί στ� σπίτι των Nτάγκαν στιςπαρυ�ές τ�υ Yμηττ�ύ. Eκεί θα συνα-ντηθ�ύν � Aγγελ�ς με την Eύα, η �-π�ία είναι κατά δέκα !ρ�νια μεγαλύ-τερή τ�υ. H σύντ�μη γνωριμία τ�υςθα σ�ραγιστεί με αμ�ι�αί� αίσθημα.Ωστ�σ�, � Aγγελ�ς ήταν έτ�ιμ�ς γιαένα τα#ίδι στη Λι�ύη, �π�υ �ρισκ�-ταν και � αδελ��ς τ�υ Mενέλα�ς.Mε την απ�!ώρησή τ�υ η Eύα θα πά-ει στη Λευκάδα για να γνωρίσει τημητέρα τ�υ. Θα παραμείνει κ�ντάτης μέ!ρι την επιστρ��ή τ�υ Aγγε-λ�υ. Στ� σπίτι των Σικελιανών θα αρ-!ίσει να μαθαίνει τη γλώσσα, την υ-�αντική, τη �α�τική αλλά και την ελ-ληνική παράδ�ση. O Aγγελ�ς μένειστην έρημ� της Λι�ύης σε μια κατα-σκήνωση Aγγλων και γρά�ει τ�ν«Aλα�ρ�ΐσκιωτ�».1906: Eπιστρ��ή απ� τη Λι�ύη, �π�υθα %ήσει αρκετ�ύς μήνες με την EύαΠάλμερ στη Λευκάδα. Φεύγ�υν γιατην Aθήνα. T� %εύγ�ς Nτάνκαν ετ�ι-

μά%�νται να ανα!ωρήσ�υν για τηνAμερική, �π�υ έ!�υν αναλά�ει κά-π�ιες καλλιτε!νικές υπ�!ρεώσεις.T�υς ακ�λ�υθ�ύν � Aγγελ�ς και ηEύα. 1907: T� %ευγάρι θα παντρευτεί στ�Bar–Harbor της Π�λιτείας Mέιν τωνHΠA και θα επιστρέψει αμέσως στηΛευκάδα. T�υς ενών�υν κ�ινά εν-δια�έρ�ντα, κυρίως η πίστη στη λυ-τρωτική δύναμη της τέ!νης, η γνώσηστη μυθική παράδ�ση –η θέση τηςστην αρ!αία τραγωδία– και η επιδίω-#η της συλλ�γής στ�ι!είων π�υ δη-λών�υν την επι�ίωση των πανάρ!αι-ων θεσμών στη %ωή τ�υ λα�ύ. Πα-ράλληλα, � Σικελιαν�ς γρά�ει καιδημ�σιεύει κάπ�ια π�ιήματα σε �ι-λ�λ�γικά περι�δικά. 1908: T� %εύγ�ς Σικελιαν�ύ �ρίσκε-ται στην Aθήνα και γνωρί%εται μετ�υς �ιλ�λ�γικ�ύς κύκλ�υς. Yπάρ-!ει %ωηρή πνευματική κίνηση και μιαπρ��δευτική τάση στα π�λιτικάπράγματα. O καθηγητής N. Π�λίτηςιδρύει την Πανελλήνι� Λα�γρα�ικήEταιρία. Eπιτελείς, �ι πρ��δευτικ�-τερ�ι καθηγητές: Aμαντ�ς, Γλην�ς,Δελμ�ύ%�ς, K�υγέας, Λ�ρεντ%άτ�ς,Mπαλάν�ς, κι απ� τ�υς λ�γ�τέ!νες�ι γνωστ�τερ�ι: Δρ�σίνης, Θε�τ�-κης, Nιρ�άνας, Kαρκα�ίτσας, *εν�-π�υλ�ς, Παλαμάς, Πάλλης, Π�ρ�ύ-ρας. Mετα#ύ αυτών και �ι νέ�ι της ε-π�!ής: Σικελιαν�ς, Bάρναλης, Pώ-τας. 1909: H έκδ�ση τ�υ «Aλα�ρ�ΐσκιω-τ�υ» επι�άλλει τ�ν Σικελιαν� ως ση-μαντική π�ιητική �υσι�γνωμία σταEλληνικά Γράμματα. Tην ίδια !ρ�νιάγεννιέται � Γλαύκ�ς, � μ�ναδικ�ςγι�ς τ�υ Σικελιαν�ύ και της Eύας,π�υ πήρε συμ��λικά τ� �ν�μα τ�υγι�υ τ�υ Aπ�λλωνα. Δημ�σιεύει στ�«N�υμά» την «Ωδή απ�!αιρετι-σμ�ύ». T� Φε�ρ�υάρι� της ίδιας

!ρ�νιάς � Σικελιαν�ς δίνει τρεις δια-λέ#εις: «Kήρυγμα ηρωϊσμ�ύ», «Παν� Mέγας», και «O �μηρικ�ς Oδυσσέ-ας». Π�ικίλα τα σ!�λια στ�ν Tύπ�, ε-πικριτικά και επαινετικά. O Aρίστ�ςKαμπάνης δημ�σιεύει την «Ωδή στ�νAγγελ� Σικελιαν�», δίνει διάλε#η γιατ�ν «Aλα�ρ�ΐσκιωτ�» και είναι επι-κε�αλής των εγκωμιαστικών εκδη-λώσεων για τ�ν π�ιητή. 1910: O Σικελιαν�ς, !άρη στη συμπα-ράσταση της γυναίκας τ�υ μένει α-περίσπαστ�ς απ� �ι�π�ριστικά πρ�-�λήματα και ακ�λ�υθεί μια συνεπήκαι αυστηρή ε#έλι#η με τις συνθέ-σεις των «Συνειδήσεων». O π�ιητήςσ!εδιά%ει τ�ν «Πρ�λ�γ� της %ωής μετις πέντε Συνειδήσεις»: «Tης Γηςμ�υ, της Φυλής μ�υ, της Γυναίκας,της Πίστης και της Πρ�σωπικής μ�υΔημι�υργίας». Δημ�σιεύει και τ�ν«Δελ�ικ� Yμν�». Tην ίδια !ρ�νιά δη-λώνει συμμετ�!ή στην κίνηση τ�υ«Eκπαιδευτικ�ύ Oμίλ�υ» και πηγαί-νει δύ� ��ρές στ� Παρίσι για παρα-στάσεις αρ!αί�υ δράματ�ς («Hλέ-κτρα» στ� πρωτ�τυπ�) και γνωριμίαμε καλλιτέ!νες. Σ’ αυτ� τ� διάστημαάλλωστε επωά%ει την ιδέα της Δελ-�ικής Iδέας. 1911: Θρηνεί τ� θάνατ� τ�υ πατέρατ�υ. 1912: T�ν Iαν�υάρι� τα#ιδεύει στ�Παρίσι. Γνωρί%ει τ�ν P�ντέν και τιςεντυπώσεις απ� τις συ%ητήσεις μετ�ν μεγάλ� γλύπτη δημ�σιεύει στα«Γράμματα» της Aλε#άνδρειας, σεμια σειρά απ� άρθρα με τ�ν τίτλ�«Oμιλίες με τ�ν P�ντέν». T� καλ�-καίρι �ρίσκεται στην Aθήνα. Συνθέ-τει τ� άσμα «Πρ�λ�γ�ς στη %ωή» καιγρά�ει τ� «Πρωτ��ρ�!ι». T� Σε-πτέμ�ρι� κηρύσσεται � Bαλκανικ�ςΠ�λεμ�ς και τ�ν Oκτώ�ρι� επιστρα-τεύεται ως απλ�ς στρατιώτης. T�N�έμ�ρι� δημ�σιεύεται στην «Aκρ�-

π�λη» τ� π�ίημά τ�υ «Δέηση» καιστ� «Nε�λ�γ� Πατρών» την «Πρ�-σευ!ή στα Γιάννινα». 1913: T�ν Iαν�υάρι� � στρατιώτηςΣικελιαν�ς επανέρ!εται στην Aθήνακαι τ� Φε�ρ�υάρι� δημ�σιεύει στ�«N�υμά» τα π�ιήματά τ�υ: «Mνημ�-συν�», «Παρηγ�ρήτισσα», «Eσ�δια»και στην «Aκρ�π�λη» τ� «Διθύραμ-��» και άλλα στι!�υργήματα ε-μπνευσμένα απ� τη νικη��ρα ελλη-νική ε#�ρμηση τ�υ ‘ ’12–’13. 1914: Πρωτ�δημ�σιεύει σε περι�δι-κά και ε�ημερίδες τα π�ιήματα:«Παν», «Πρ�λ�γ�ς στ�ν Πλήθωνα»,«Παντάρκης», «Σπάρτη», «O ύπν�ςτ�υ Mιστράλ», «Mάντεμα» «Tρε!α-ντήρα». Συνδέεται �ιλικά με τ�ν Nί-κ� Kα%αντ%άκη και τα#ιδεύ�υν μα%ίγια τ� Aγι�ν Oρ�ς. (T� Aγει�ρίτικ�Hμερ�λ�γι� τ�υ Σικελιαν�ύ δημ�σι-εύεται μ�λις τ� 1984 απ� τ�ν Παντε-λή Πρε�ελάκη στ� περι�δικ� «NέαEστία», τεύ!�ς 176, 15 Mαρτί�υ1984). 1915: Συνε!ί%�νται �ι περιηγήσεις σ’�λη την Eλλάδα με τ�ν Kα%αντ%άκη«ανα%ητώντας τη συνείδηση της γηςκαι της �υλής τ�υς» και ενδιαμέσωςδιαμέν�υν στ� σπίτι τ�υ Σικελιαν�ύστη Συκιά K�ρινθίας. Eκδίδ�νται σεδύ� π�λυτελείς μικρ�ύς τ�μ�υς ταδύ� πρώτα κείμενα, «Tης Γης μ�υ»και «Tης Φυλής μ�υ». Γρά�ει τα π�ι-ήματα: «A!ελώ�ς», «Δέηση», «Γιάν-νης Kήτς», «Mάνα τ�υ Nτάντε», «Θα-λερ�».1916: Eκδίδεται τ� τρίτ� κείμεν�«Tης Γυναίκας». T� Δεκέμ�ρι� δη-μ�σιεύει στην «Aκρ�π�λη» «Tης πεί-νας τ� καμίνι», εμπνευσμέν� απ� ταδειν�παθήματα τ�υ λα�ύ ε#αιτίαςτ�υ δι!ασμ�ύ. 1917: Eκδίδεται τ� τέταρτ� κείμεν�«Tης Πίστης». (T� πέμπτ�, «Tης Πρ�-σωπικής μ�υ δημι�υργίας» δημ�σι-εύεται απ�σπασματικά τ� 1943 καιπεριλαμ�άνεται �λ�κληρ� στ� «Λυ-ρικ� Bί� B΄» τ� 1947).Tην ίδια !ρ�νιάπεθαίνει και η αδελ�ή τ�υ Πηνελ�πη.1918: Δημ�σιεύει ένα μέρ�ς απ� τ�«Mήτηρ θε�ύ» και συνεργά%εται μεπ�ιήματα και πε%ά στα περι�δικά«N�υμάς», «Λ�γ�ς», «Λύρα», «Γράμ-ματα της Aλε#άνδρειας» αλλά καιστην «Aκρ�π�λη» τ�υ Γα�ριηλίδη.1919: Περιηγείται την ελληνική ύπαι-θρ�, δημ�σιεύει τ� IV μέρ�ς τ�υ«Mήτηρ Θε�ύ», «A�ρ�δίτη Oυρα-νία», «Παναγία της Σπάρτης», γρά-�ει τ� «Tραγ�ύδι των Aργ�ναυτών»και τ�ν «Yμν� στην Eλένη». Σ’ αυτ�τ� διάστημα τ� %εύγ�ς Σικελιαν�ύμένει στη Συκιά K�ρινθίας. Παράλλη-λα, αρ!ί%ει να σ!εδιά%ει τ� π�ίημα«Πάσ!α των Eλλήνων» και δημ�σιεύ-ει τ�ν «Xαιρετισμ� στ� Nίκ� Kα%α-ντ%άκη» τ�υ �π�ί�υ ένα μεγάλ� μέ-ρ�ς τ�υ εκδίδεται τ� 1920, ενώ στηνπλήρη μ�ρ�ή τ�υ θα περιλη�θείστ�ν Γ’ τ�μ� τ�υ «Λυρικ�ύ Bί�υ», τ�1948. 1921: H Eύα και � Aγγελ�ς Σικελια-ν�ς επισκέπτ�νται την Παλαιστίνη,�π�υ εκείν�ς διαλ�γί%εται τις συνέ-πειες των κ�ινωνικών ανακατατά#ε-ων στη μεταπ�λεμική Eυρώπη και τιςεπιπτώσεις της MικρασιατικήςEκστρατείας και αρ!ί%ει να δίνειπρ��άδισμα στη Δελ�ική Iδέα, ωςκύρια κατευθυντήρια της π�ιητικήςτ�υ απ�στ�λής. Mε τ� «Mήτηρ τ�υΘε�ύ» π�υ θεωρείται απ� τα μ�υσι-κ�τερα π�ιήματα της νε�ελληνικής

Aνάμεσα στ�υς υπερασπιστές των Δελ�ικών E�ρτών ήταν και � Eλευθέρι�ςBενι�έλ�ς. Στη �ωτ�γρα�ία, με τη γυναίκα τ�υ Eλενα, στις Δελ�ικές E�ρτέςτ�υ 1930.

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

λ�γ�τε!νίας, γραμμέν� σε δίστι!�υς�μ�ι�κατάληκτ�υς δεκαπεντασύλ-λα��υς, δίνει ενωτική συνέ!εια στηνπαράδ�ση και στ� παρ�ν με την ιδέατ�υ θανάτ�υ, �πως �ιώνεται στη %ωήτης μητρικής θε�τητας. Στ� π�ίημααυτ� � Σικελιαν�ς επι!είρησε τη δια-σύνδεση των α#ιών τ�υ Eλληνισμ�ύκαι τ�υ Xριστιανισμ�ύ. T�ν Oκτώ-�ρι� υπ�γρά�ει μα%ί με άλλ�υς δια-ν��ύμεν�υς Eκκληση υπέρ των πα-σ!�ντων πληθυσμών της Pωσίας. 1922: Mελετάει στη Συκιά K�ρινθίαςτην πρακτική της Δελ�ικής Iδέας,γρά�ει και αλληλ�γρα�εί. Συγκλ�νί-%εται απ� τα γεγ�ν�τα της Mικρασια-τικής Kαταστρ��ής, κλείνεται τρειςμέρες σε ένα δωμάτι� και κλαίει...1923: Oργανώνει μια σειρά απ� 20 �-μιλίες για τ�υς ��ιτητές στην αίθ�υ-σα της N�μικής σ!�λής με θέμα τ�υςπρ�δρ�μ�υς, παλι�ύς και σύγ!ρ�-ν�υς, της ιδέας της παγκ�σμιας ε-λευθερίας και της αδελ��σύνης τωνλαών. T�ν Aύγ�υστ� δημ�σιεύει στηNέα Π�λιτική σειρά άρθρων με τ�νγενικ� τίτλ�: «Oμιλίες μ�υ στ�υςAριστ�υς». 1924: Δ�υλεύει συνε!ώς πάνω στηΔελ�ική Iδέα και για την πλήρη ανά-πτυ#ή της μετακ�μί%ει μ�νιμα στ�υςΔελ��ύς. 1925: Πεθαίνει η μητέρα τ�υ π�ιητή,αλλά τ� θλι�ερ� γεγ�ν�ς δεν περι�-ρί%ει τις δραστηρι�τητές τ�υ. T�νI�ύνι� �ρίσκεται στη Λευκάδα για τιςγι�ρτές της Eκατ�νταετηρίδας απ�τη γέννηση τ�υ Bαλαωρίτη, �ργανω-μένες επίσημα απ� τ� κράτ�ς. Mετάτ�ν Παλαμά, � Σικελιαν�ς απαγγέλ-λει την «Ωδή» τ�υ και επευ�ημείταιαπ� τ�υς συμπατριώτες τ�υ. 1926: Mε την Eύα εργά%�νται πυρε-τωδώς για την πρ�ετ�ιμασία τωνΔελ�ικών E�ρτών, π�υ είναι γι’ αυ-τ�ν � �ασικ�ς παράγ�ντας στην υλ�-π�ίηση της Δελ�ικής Iδέας. Tαυτ�-!ρ�να στ�!εύει να γίν�υν �ι Δελ��ί

«Παγκ�σμι� ενωτικ� κέντρ� της αν-θρωπ�τητας». 1927 (9–10 Mαΐ�υ): Πραγματ�π�ι�ύ-νται �ι E�ρτές π�υ έ!�υν κύρι� στ�-!� την ανα�ίωση τ�υ αρ!αί�υ δρά-ματ�ς. Παρ�υσιά%εται � «Πρ�μηθέαςΔεσμώτης» αλλά και �υ%αντινή μ�υ-σική, γυμνικ�ί αγώνες, λαϊκ�ί !�ρ�ί,έκθεση λαϊκής τέ!νης κ.α. Περιγρα-�ή και σ!�λια ενθ�υσιαστικά στ�νελληνικ� και τ�ν #έν� Tύπ�. Aπρ�-�λεπτες �ικ�ν�μικές υπερ�άσεις �-δηγ�ύν στην υπ�θήκευση της �ίλαςτης Συκιάς K�ρινθίας. 1928: H Δελ�ική Iδέα απ�κτά διεθνήαπή!ηση. T�ν Iαν�υάρι� η Eύα τα#ι-δεύει στην Aμερική δίν�ντας διαλέ-#εις, πρ�παγανδί%�ντας έτσι τη συ-νέ!ιση της Δελ�ικής πρ�σπάθειας.T� N�έμ�ρι�, � Σικελιαν�ς υπ��άλ-λει στ� υπ�υργεί� τ� πρ�γραμματων επ�μενων Δελ�ικών E�ρτών.Στη Nέα Y�ρκη εκδίδεται σε �υλλά-δι� η αγγλική μετά�ραση τ�υ «Δελ-�ικ�ύ Λ�γ�υ». 1929: Λειτ�υργεί γρα�εί� Eπιτρ�πήςΔελ�ικών E�ρτών, στην �δ� Φιλελ-λήνων 38. T� Φε�ρ�υάρι� τ� %εύγ�ςΣικελιαν�ύ τα#ιδεύει στ� Παρίσι, �-π�υ η Eύα δίνει μια σημαντική �μιλία«Περί Bυ%αντινής M�υσικής και Δελ-�ικών E�ρτών», ενώ με την πρ�στα-σία τ�υ πρεσ�ευτή Nικ�λά�υ Π�λίτηστ� Παρίσι δίδεται μια EλληνικήM�υσική Bραδιά, �π�υ η Eύα μίλησεγια τ� ελληνικ� λαϊκ� τραγ�ύδι. Hγνωριμία τ�υ %εύγ�υς με τ�ν AντώνηMπενάκη στ� Παρίσι στάθηκε α��ρ-μή να συσταθεί η Eπιτρ�πή Δελ�ι-κών E�ρτών απ� ιδιώτες π�υ θα έ-μπαιναν εγγυητές για τα έ#�δα τωνE�ρτών τ�υ 1930. H ελληνική κυ�έρ-νηση θα τις επι!�ρηγ�ύσε με300.000 δρ!., αλλά τα έ#�δα υπ�λ�-γί%�νται σε δύ� εκατ�μμύρια. OMπενάκης ενεγρά�η για !ίλιες λίρεςAγγλίας και η αδελ�ή τ�υ Πηνελ�πηMπενάκη– Δέλτα για πεντακ�σιες.Συνεισέ�εραν, επίσης, η Aλε#άνδρα

Xωρέμη, η Eλενα Bενι%έλ�υ κι άλλ�ιιδιώτες και Tράπε%ες. Για πρώτη ��-ρά ρί!νεται η ιδέα απ�ν�μής τ�υ�ρα�εί�υ N�μπελ στ� Σικελιαν� μετ� άρθρ� «H Δελ�ική ιδέα και τ��ρα�εί� N�μπελ», π�υ δημ�σιεύεταιστ� περι�δικ� «I�νι�ς Aνθ�λ�γία». HAκαδημία Aθηνών απ�νέμει δύ� αρ-γυρά μετάλλια στ� %εύγ�ς Σικελια-ν�ύ. 1930: T� Mάι� επαναλαμ�άν�νται �ιΔελ�ικές E�ρτές, �π�υ, εκτ�ς απ�τ�ν «Πρ�μηθέα Δεσμώτη» παρ�υ-σιά%�νται και �ι «Iκέτιδες» τ�υ Aι-σ!ύλ�υ. Tα εγκωμιαστικά σ!�λιαστ�ν ελληνικ� και #έν� Tύπ� συνη-γ�ρ�ύν στην πρ��λή της πνευματι-κής Eλλάδας και της Δελ�ικής Iδέαςσαν διεθν�ύς αμ�ικτυ�νικής ιδέας.O πρεσ�ευτής Nικ�λα�ς Π�λίτης και�ι π�λιτικ�ί Aνδρέας Mι!αλακ�π�υ-λ�ς και Aλέ#ανδρ�ς Παπαναστασί�υπαρακ�λ�υθ�ύν και συμπαρίστανταιστην κίνηση. 1931: H απή!ηση των E�ρτών είναιμεγάλη και � Σικελιαν�ς πρ�!ωρείστην ίδρυση της «Δελ�ικής Eνω-σης». 1932: O Σικελιαν�ς δημ�σιεύει τηΔιακήρυ#ή τ�υ για την ίδρυση τ�υΔιεθν�ύς Δελ�ικ�ύ Πανεπιστημί�υ.H B�υλή ψη�ί%ει ειδικ� ν�μ� για τησύσταση τ�υ Δελ�ικ�ύ Oργανισμ�ύκαι � Σικελιαν�ς τα#ιδεύει στ� Παρί-σι για την πρ�ώθηση των σκ�πώντ�υ. 1933: Eνώ συνε!ί%ει � Σικελιαν�ς τιςεπίμ�νες ενέργειές τ�υ, γρά�ει π�ι-ήματα, �πως, τ�ν «Tελευταί� �ρ�ικ�διθύραμ��» ή «Διθύραμ�� τ�υ ρ�-δ�υ». Στα τέλη Mαΐ�υ σε σκην�θεσίαAγγελ�υ– Eύας, μ�υσική και αμ�ιέ-σεις Eύας δίν�νται δύ� παραστάσειςτης τραγωδίας «O Διθύραμ��ς τ�υρ�δ�υ» σε υπαίθρι� θέατρ� στ� λ�-�� τ�υ Φιλ�ππάπ�υ. T�ν Aύγ�υστ� ηEύα �εύγει στην Aμερική, μετά απ�ένα συμ��λαι� με τ�ν P. Perkins γιαπαραστάσεις αρ!αί�υ δράματ�ς. Mε-

τά απ� πέντε !ρ�νια την ακ�λ�υθείκαι � γι�ς της Γλαύκ�ς. Πρ�θεσή τηςνα μα%έψει !ρήματα για τη συνέ!ισητων Δελ�ικών E�ρτών.1934: O Σικελιαν�ς δίνει τακτικάπληρ��ρίες στην ελληνικ� Tύπ�για τη δράση της Eύας στην Aμερική,για τις πρ�σπάθειές της να ενισ!υθείκαι να διαδ�θεί η Δελ�ική Iδέα καινα πρ��ληθεί γενικά τ� ελληνικ�πνεύμα. Παράλληλα, στην Eλλάδα γί-ν�νται ενέργειες απ� τ�ν ίδι� και α-π� τ�υς �ίλ�υς τ�υ να �ρ�ντίσει σ�-�αρά η κυ�έρνηση για την ίδρυσητ�υ Δελ�ικ�ύ Kέντρ�υ. Oμως, �ι αρ-μ�δι�ι �έρν�υν συνε!ώς εμπ�δια.Tαυτ�!ρ�να, εκδίδεται «O Διθύραμ-��ς τ�υ ρ�δ�υ» με �ιλ�λ�γικές ανα-λύσεις, σημειώσεις και επιλεγ�μενατ�υ Tάκη Δημακ�π�υλ�υ. Δημ�σιεύ-εται στην E�ημερίδα της Kυ�ερνή-σεως � N�μ�ς 6323, Περί συστάσεωςΔελ�ικ�ύ Oργανισμ�ύ, � �π�ί�ς �-μως δεν περιέ!ει τις κατάλληλεςδιατά#εις για την πρ�ώθηση τ�υ θέ-ματ�ς. 1935: Eκδίδ�νται «Tα λυρικά τ�υ Σι-κελιαν�ύ»· επιλ�γή και εκτενής πρ�-λ�γ�ς τ�υ Aγη Θέρ�υ. O π�ιητής πα-ραμένει τ�ν περισσ�τερ� !ρ�ν� τ�υστην Aθήνα και γρά�ει τα π�ιήματα:«Iερά �δ�ς» και «Στ�υ Oσι�υ Λ�υκάτ� M�ναστήρι».1936: T�ν Iαν�υάρι� εκδίδει πεντά-γλωσση διακήρυ#η για την �ργάνω-ση των μελλ�ντικών Δελ�ικών E�ρ-τών και τ�υ Δελ�ικ�ύ Πνευματικ�ύKέντρ�υ. O Aγγελ�ς συνδυά%ει τηδράση τ�υ με ανάλ�γες ενέργειεςπ�υ κάνει η Eύα στην Aμερική, �πωςέκθεση Δελ�ικών στ�ι!είων στ�Metropolitan Museum of Art, δημ�σί-ευση σ!ετικών άρθρων, �μιλίες.Γρά�ει τ� «Φθιν�πωρ� τ�υ ’36» γιανα δώσει μια διέ#�δ� στα απ�πνηκτι-κά υπαρ#ιακά ερωτήματα, �ρίσκ�-ντας κατα�υγή και λύτρωση στην α-γάπη. 1937: Στις 4 Mαρτί�υ δίνει διάλε#ηστη Στέγη Γραμμάτων και Tε!νών μεθέμα: T� καλλιτε!νικ� έργ� τ�υ %εύ-γ�υς Conrad Westpfahl. T�ν ίδι� και-ρ� �μιλεί στ� Πανθεατρικ� Συνέ-δρι�. Γρά�ει τα π�ιήματα: «K�ρυ�ήτ�υ Nισύρ�υ», «Λίλιθ», «Aυτ�κτ�νίατ�υ Aτ%εσι�άν�». 1938: T� Φε�ρ�υάρι� � Σικελιαν�ςδίνει διάλε#η με θέμα «O π�ιητικ�ςπρ��ρικ�ς λ�γ�ς και η επ�!ή μας».Aυτή την επ�!ή � π�ιητής δ�κιμά%ε-ται απ� κρίσεις μ�να#ιάς και κατά-θλιψης π�υ κατευθύν�υν την π�ίησήτ�υ στην πρ��ληματική τ�υ υπαρ#ι-σμ�ύ. Παράλληλα, στ� διεθνή �ρί%�-ντα δια�αίν�νται τα πρώτα σύννε�ατης επερ!�μενης θύελλας. O Σικε-λιαν�ς αντιδρά με τ’ απ�θέματα %ω-τικ�τητάς τ�υ, επανερ!�μεν�ς επί-μ�να τα μεγαλ�πν�α σ!έδια των«Tραγωδιών τ�υ»... Ωστ�σ�, τ�νMάρτι� γνωρί%ει στην Aθήνα τηνAννα Kαραμάνη. Tην ερωτεύεται καιτ�ν επ�μεν� μήνα �ρίσκεται κ�ντάτης στ� Πήλι�. Aνάμεσα στα άλλαγραψίματα πρ�!ωρεί στη σύνθεσητης «Σί�υλλας». 1939: Γρά�ει τ� π�ίημα «Mελέτη Θα-νάτ�υ» και «Στυγ�ς �ρκ�ς». ΣτηΦλ�ριδα η Eύα εργά%εται στη Σ!�λήX�ρ�ύ τ�υ Shawn, � �π�ί�ς, εκτιμώ-ντας την ε#αιρετική απ�δ�σή της,της !�ρηγεί τα έ#�δα για να εκδ�σειτ�ν «Διθύραμ�� τ�υ ρ�δ�υ» π�υ τημετά�ρασή τ�υ στα αγγλικά έκανε ηEύα με τη Φράνσις, τη γυναίκα τ�υ


Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

Mετά τις δεύτερες Δελ�ικές E�ρτές (1930), η Aκαδημία Aθηνών απ��άσισε να τιμήσει τ� �εύγ�ς Σικελιαν�ύ. Στη �ω-τ�γρα�ία, � Aγγελ�ς και η Eύα μετά την τελετή.


Γλαύκ�υ. O Aγγελ�ς απ� την Aθήνα%ητάει τη συγκατάθεση της Eύας γιατ� δεσμ� τ�υ με την Aννα. Eκείνη«τ�υ στέλνει την ευ!ή της». 1940: O Σικελιαν�ς και η Aννα Kαρα-μάνη παντρεύ�νται με τη συγκατά-θεση τ�σ� της Eύας �σ� και τ�υ για-τρ�ύ Kαραμάνη, συ%ύγ�υ της Aννας.Στις 3 N�εμ�ρί�υ στη Στέγη Γραμμά-των και Tε!νών � Σικελιαν�ς δια�ά-%ει επικαιρικά τη «Σί�υλλα» πρ�λ�γί-%�ντας με εισαγωγή την τραγωδία. Hπρ��ητικ�τητα τ�υ έργ�υ, την ώραπ�υ στα αλ�ανικά ��υνά σημειώνε-ται η νικη��ρα αντίσταση της Eλλά-δ�ς κατά της �ασιστικής εισ��λής,συνεπαίρνει και ενθ�υσιά%ει τ� πυ-κν� ακρ�ατήρι�. T� Δεκέμ�ρι� δίνειμια ραδι��ωνική �μιλία για τ� ν�ηματης Πνευματικής Eλληνικής Eπι-στρατεύσεως. 1941: O Aγγελ�ς και η Aννα μέν�υνστην Aθήνα στ� διαμέρισμα κ�ντάστ� Στάδι�, �ταν �ι Γερμαν�ί κατα-λαμ�άν�υν την Eλλάδα. Mέσα σ’ αυ-τή την ατμ�σ�αιρα της σκλα�ιάς �Σικελιαν�ς γρά�ει πέντε «Aκριτικά»π�ιήματα, τα �π�ία, τ�ν !ειμώνα τ�υ’41–’42 κυκλ��ρ�ύν !ειρ�γρα�α,με �υ%αντινή γρα�ή και #υλ�γρα�ίεςτ�υ Σπύρ�υ Bασιλεί�υ. Στ� μετα#ύ,απ� τ� 1941–’46, η Eύα στην Aμερικήδραστηρι�π�ιείται με άρθρα, �μι-λίες, μετα�ράσεις π�ιημάτων τ�υAγγελ�υ, �υλλάδια και ενέργειες γε-νικώς για την ελληνική υπ�θεση.1942: Στις αρ!ές τ�υ !ρ�ν�υ � Σικε-λιαν�ς συνεργά%εται με στί!�υςστην παράν�μη ε�ημεριδ�ύλα«Eλευθερία». Kινείται μετα#ύ τωνλ�γ�τε!νών για την �ργάνωση συσ-σιτίων τ�υς. Aντιμετωπί%ει με τηνAννα τις στερήσεις της Kατ�!ής. HEύα απ� την Aμερική είναι πια αδύ-νατ� να επικ�ινωνήσει μα%ί τ�υ καινα τ�ν ��ηθήσει. T� Φε�ρ�υάρι� συ-ναντιέται με τ�ν Nίκ� Kα%αντ%άκη, ε-νώ την άν�ι#η πηγαίνει μα%ί με τηνAννα στην Aίγινα �π�υ θα παραμεί-ν�υν έως τ�ν Oκτώ�ρι�. Φιλ�#εν�ύ-νται στ� σπίτι τ�υ %ωγρά��υ TάκηKαλμ�ύ!�υ. Eκεί γρά�ει την τραγω-δία «O Δαίδαλ�ς στην Kρήτη» και τ�«Mέγιστ�ν μάθημα». Σε διπλαν� σπί-τι μένει � Nίκ�ς Kα%αντ%άκης. 1943: Eκδίδεται τ� «Aντίδωρ�», μιαεπιλ�γή απ� τ� λυρικ� έργ� τ�υ Σι-κελιαν�ύ. Πρωτ�δημ�σιεύεται «OΔαίδαλ�ς στην Kρήτη» σε δύ� συνέ-!ειες στην ε�ημερίδα «Eστία» και α-μέσως μετά σε �ι�λί�. Σταθμ�ς στηδράση τ�υ π�ιητή θα μείνει η απαγ-γελία τ�υ π�ιήματ�ς «H!ήστε Σάλ-πιγγες» στην κηδεία τ�υ Kωστή Πα-

λαμά, στις 28 Φε�ρ�υαρί�υ τ�υ 1943,π�υ συγκλ�νί%ει τ�ν αθηναϊκ� λα�.Στις 25 Mαΐ�υ δίνει μια διάλε#η γιατ�ν Παλαμά στην κατάμεστη αίθ�υ-σα τ�υ θεάτρ�υ Kυ�έλης– ένα αγω-νιστικ� μήνυμα ελευθερίας. 1944: T�ν Iαν�υάρι� τυπών�νται στ�Kάιρ� τα «Aκριτικά» με τη �υ%αντινήγρα�ή και τις #υλ�γρα�ίες τ�υ Bασι-λεί�υ, ενώ τ� Mάι� μιλάει � Σικελια-ν�ς στ� Hρώδει�, σε μεγάλ� ακρ�α-τήρι�, με θέμα «M�υσική και Aρ!ιτε-κτ�νική». T�ν Aύγ�υστ� �ι Eπτανή-σι�ι �ργανών�υν �ιλ�λ�γική συγκέ-ντρωση στ� Hρώδει� με �μιλητή τ�νΣικελιαν� και θέμα «Aριστ�τέληςBαλαωρίτης». Στ� πυκν� ακρ�ατή-ρι� υπάρ!�υν αντιπρ�σωπ�ι της κα-τ�!ικής Kυ�έρνησης αλλά και Γερ-μαν�ί α#ιωματικ�ί. H επι�λητική πα-ρ�υσία τ�υ π�ιητή κι η �ρ�ντερή�ωνή τ�υ σκ�ρπ�ύν ρίγη συγκίνη-σης. Oταν στ� τέλ�ς απαγγέλλει τ�ν«Aστραπ�γιανν�» με τα αντάρτικα υ-π�ν��ύμενα, η συγκίνηση και �ι εκ-δηλώσεις κ�ρυ�ών�νται. T�ν Oκτώ-�ρι�, στις γι�ρτές της Aπελευθέρω-σης της Aθήνας, � Σικελιαν�ς πανη-γυρί%ει μα%ί με τ� λα�, ενώ η πρώτηραδι��ωνική �μιλία, αρ!ί%ει με τηναπαγγελία τ�υ «H!ήστε σάλπιγγες».Kι ακ�μη, στην πανηγυρική συνέλευ-ση της Eταιρίας Eλλήνων Λ�γ�τε-!νών � Σικελιαν�ς μιλάει με θέμα«Πρ�ς μια απ��ασιστική πνευματικήστρ��ή». 1945: Eμ�ύλι�ς. Παρε#ηγημέν�ςστις �αθύτερες πεπ�ιθήσεις τ�υ �

Σικελιαν�ς, αντιμετωπί%ει ψύ!ραιμακαι με ανε#ικακία τις συκ��αντικέςδημ�σι�γρα�ικές κυρίως επιθέσεις.T� «Mήτηρ τ�υ Θε�ύ» κυκλ��ρείστα γαλλικά και δημ�σιεύει τη «Σί-�υλλα» και τ�ν «Eλληνικ� Nεκρ�δει-πν�». Συνυπ�γρά�ει εκκλήσεις λ�-γ�τε!νών για να δ�θεί γενική αμνη-στεία. 1946: H Eταιρία Eλλήνων Λ�γ�τε-!νών με έγγρα�� της πρ�ς τη Σ�υη-δική Aκαδημία υπ��άλλει την υπ�-ψη�ι�τητα τ�υ Σικελιαν�ύ για τ� N�-μπελ. Tαυτ�!ρ�να, γίν�νται ενέργει-ες απ� �ίλ�υς στην Eλλάδα και απ�#έν�υς θαυμαστές τ�υ για τ� �ρα-�εί�. Aπ� την Aμερική η Eύα �ρ�ντί-%ει να συγκεντρωθ�ύν τα μετα�ρα-σμένα τ�υ π�ιήματα. Mετα�ρά%ει καιη ίδια άρθρα και κριτικές για τ� έργ�τ�υ. Συμπληρώνει και δι�ρθώνει �σατης στέλνει � Xένρι Mίλερ και τα υ-π��άλλει με υπ�μνημα στην Aκαδη-μία της Στ�κ!�λμης. Στις 27 Mαΐ�υ ηEταιρία Eλλήνων Λ�γ�τε!νών υπ�-�άλλει για δεύτερη ��ρά υπ�ψη�ι�-τητα τ�υ Σικελιαν�ύ αλλά ταυτ�!ρ�-να και τ�υ Kα%αντ%άκη. H ενέργειααυτή δυσαρεστεί κάπ�ι�υς �ίλ�υςτ�υ Σικελιαν�ύ. 1947: T�ν Aπρίλι� εκδίδεται � B’ τ�-μ�ς τ�υ «Λυρικ�ύ Bί�υ» απ� τις εκ-δ�σεις των «Φίλων τ�υ Bι�λί�υ». T�Mάϊ� � Σικελιαν�ς εκλέγεται πρ�ε-δρ�ς της Eταιρίας Eλλήνων Λ�γ�τε-!νών και δημ�σιεύει έκκληση «Γιαμια Eλληνική Πνευματική Συμ�ιλίω-ση– Aς δημι�υργήσ�υμε �λ�ι μα%ίμιαν απαρ!ή αμ�ι�αίας εμπιστ�σύ-νης». Π�ικίλες αντιδράσεις στ�ν Tύ-π�, απ� την παραδ�!ή ώς την άρνη-ση. Στ� Παρίσι δημ�σιεύεται μια αν-θ�λ�γία λυρικών π�ιημάτων τ�υ.Π�λλ�ί Eυρωπαί�ι συγγρα�είς, με-τα#ύ των �π�ίων � Aντρέ Zιντ και �Π�λ Kλ�ντέλ συ%ητ�ύν και πρ�τεί-ν�υν τ�ν Σικελιαν� για τ� �ρα�εί�N�μπελ. 1948: Eκδίδεται απ� τ�ν Iκαρ� «OΘάνατ�ς τ�υ Διγενή» στ�λισμέν�ςμε #υλ�γρα�ίες τ�υ Σπύρ�υ Bασι-λεί�υ. Για μεγάλα διαστήματα �Aγγελ�ς και η Aννα απ��ασί%�υν και%�υν στη Σαλαμίνα, �π�υ τ�υς επι-σκέπτ�νται και τ�υς συντρ��εύ�υν�ίλ�ι και θαυμαστές. 1949: Στις 2 Φε�ρ�υαρί�υ �μιλεί στηναίθ�υσα τ�υ Γαλλικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υμε θέμα «I�υδαϊσμ�ς– Eλληνισμ�ς».Tην 1η Aπριλί�υ �μιλεί στην αίθ�υσα

τ�υ Bρετανικ�ύ Συμ��υλί�υ Aθηνώνμε θέμα «H Tρικυμία τ�υ Σαί#πηρ»,και στις 20 Mαΐ�υ στην αίθ�υσα τ�υΘεάτρ�υ Aλίκη για τ�ν Bι%υην�. T�περι�δικ� Prisma της Στ�κ!�λμηςδημ�σιεύει μετα�ράσεις π�ιημάτωντ�υ Σικελιαν�ύ, συν�δεύ�ντάς τεςμε πρ�λ�γικ� σημείωμα τ�υ GullbergHjalmar. Στη Σ�υηδία γίνεται πάλι συ-%ήτηση για την υπ�ψη�ι�τητά τ�υστ� �ρα�εί� N�μπελ.1950: Eκδίδεται απ� τ� Γαλλικ�Iνστιτ�ύτ� � A’ T�μ�ς της «Θυμέ-λης» («Διθύραμ��ς τ�υ ρ�δ�υ», «Σί-�υλλα», «Δαίδαλ�ς στην Kρήτη»). OΣικελιαν�ς δίνει συνέντευ#η στ�ν B.Φράγκ� π�υ δημ�σιεύεται στην ε�η-μερίδα «Mά!η» με τ�ν τίτλ� «OAγγελ�ς Σικελιαν�ς και τ� !ρέ�ςτων πνευματικών ανθρώπων. Mιασυν�μιλία με τ� μεγάλ� π�ιητή». OΣπύρ�ς Mελάς σ!�λιά%ει στ� περι�-δικ� «Eλληνική Δημι�υργία» δίν�-ντας τ� !αρακτηρισμ� «Σικελιανέςαρλ�ύμπες». Mε την ίδια ειρωνικήδιάθεση σ!�λιά%ει τη συνέντευ#η καιη ε�ημερίδα «Eστία»: «O μεγάλ�ςμυστικ�ς» και «T� Xρέ�ς και τα!ρέη». T�ν Mάϊ� � Σικελιαν�ς παθαί-νει συμ��ρηση και εισάγεται στηνκλινική «Παμμακάριστ�ς». Σταδιακάη υγεία τ�υ παρ�υσιά%ει �ελτίωση,ωστ�σ�, τ� «εγκε�αλικ� επεισ�δι�»τ�υ έ!ει α!ρηστέψει τα κάτω άκρα. 1951 Mάρτι�ς: O Σπύρ�ς Mελάς π�υέ!ει επιστρέψει απ� τ� τα#ίδι στηΣ�υηδία, δημ�σιεύει στ� «Eθν�ς»μια επιστ�λή στην �π�ία διαψεύδειτις �ήμες �τι πήγε να σαμπ�τάρειτην υπ�ψη�ι�τητα Σικελιαν�ύ, «ανκαι ά�υσσ�ς τ�ν !ωρί%ει απ� τ�ν υ-π�ψή�ι�...». T�ν Mάι� � ακαδημαϊ-κ�ς Δι�νύσι�ς K�κκιν�ς υπ��άλλειπρ�ταση στην Aκαδημία για την ε-κλ�γή τ�υ Σικελιαν�ύ ως ακαδημαϊ-κ�ύ, αλλά !ωρίς απ�τέλεσμα. Tην ε-κλ�γή κερδί%ει � Σ. Σκίπης. T�ν I�ύ-νι� δημ�σιεύ�νται στ� περι�δικ�Poetus τ�υ Σικάγ�υ τέσσερα π�ιήμα-τα τ� Σικελιαν�ύ («Σπάρτη», «Πανα-γία της Σπάρτης», «H μάνα τ�υ Nτά-ντε», «Aγρα��ν») π�υ τη μετά�ρασήτ�υς έ!ει κάνει � Kίμων Φράϊερ στηνAθήνα σε συνεργασία με τ�ν π�ιητή. 6 I�υνί�υ: O π�ιητής παίρνει απ� λά-θ�ς ένα �άρμακ� π�υ τ�υ δημι�υρ-γεί μεγάλη διαταρα!ή. Mετα�έρεταιστην «Παμμακάριστ�», �π�υ ύστερααπ� αγωνία δώδεκα ημερών, πεθαί-νει στις 19 I�υνί�υ...

Σε πρώτ� πλά-ν� απ� δε!ιά:Aγγελ�ς Σικελιαν�ς, � Γάλλ�ς π�ιητής Π�λEλιάρ και � μ�υσ�υργ�ςMάρι�ς Bάρ$�γλης.Aπ� την εκδή-λωση της «EθνικήςAλληλεγγύης»,π�υ έγινε τ� 1946 στην Aθήνα, μετην ευκαιρίατ�υ ερ��μ�ύτ�υ Γάλλ�υπ�ιητή.

H Aννα Σικελιαν�ύ στ�ν αργαλει� της, τ�ν �π�ί� διατηρεί ακ�μη στ� σπίτι τηςστ� K�λωνάκι...


Oι �ικ�υμενικές διαστάσεις τ�υ π�ιητήH �ρ�ική λατρεία, � Xριστιανισμ�ς και τα πανανθρώπινα ιδεώδη �αρακτηρί��υν την π�ίηση τ�υ Σικελιαν�ύ

T�υ Xρίστ�υ Aλεί�υ

O ΣIKEΛIANOΣ θεωρ�ύσε τα π�ιήμα-τά τ�υ ως «α�νάρια της υπαρ�ιακήςδιαλεκτικής π�ρείας της ψυ�ής τ�υπρ�ς την κεντρική κατάκτηση μιας ε-νιαίας και μεί��ν�ς συνείδησης τηςZωής». O «Aλα�ρ�ΐσκιωτ�ς», π�υκατά τ�ν Π�ιητή, «απ�τελεί την πρώ-τη κ�σμική πρ�έκτασή τ�υ μέσαστην ψυ�ή της Φύσης», είναι τ� πρώ-τ� στάδι� στην π�ρεία αυτή, μέσαστ� �π�ί� περιέ�εται �λ$κληρ� τ�Eίναι τ�υ, ως � πρωταρ�ικ$ς πυρή-νας μιας καθαρά %ι�λ�γικής εμπει-ρίας της «κ�σμικής συνείδησης της�ωής».

O «Aλα�ρ�ΐσκιωτ�ς» είναι ένα λυ-ρικ$ αριστ�ύργημα π�υ �επερνάειτ�υς δύ� �ιλιάδες στί��υς. H κ�σμι-κή εμπειρία π�υ εκ�ρά�ει συν�ψί�ε-ται στ� �ρ�ικ$ ρητ$,

Παις ειμί γας και υρανύ αστε-ρ�εντς·

αυτάρ γένς εμί αθάνατν,π�υ, για τ�ν Π�ιητή, απ�τέλεσε

«τ� πι� έμ�υτ� και πι� πηγαί� δ$γ-μα», π�υ συν$δευσε την ψυ�ή τ�υκαι ακαίρια την π�ρεία τ�υ στη Zωή.

Για να πρ��ωρήσει πι� πέρα απ’αυτή τη �υσι�λ�γική συνείδηση καινα �τάσει στην κατάκτηση μιας ενι-αίας κ�σμικής συνείδησης της Iστ�-ρίας και της Zωής, � Σικελιαν$ς αι-σθάνθηκε την ανάγκη να γνωρίσει σε%άθ�ς την ελληνική παράδ�ση καιτις �ικ�υμενικές διαστάσεις της,�ρησιμ�π�ιώντας μια μέθ�δ� αυτ�-διδα�ής π�υ τ�ν έ�ερνε σε άμεση ε-πα�ή τ$σ� με τα αρ�αία κείμενα καιμνημεία $σ� και με τις παραδ�σιακέςμ�ρ�ές �ωής τ�υ ελληνικ�ύ λα�ύ.Tην πρ�σπάθειά τ�υ, να συλλά%εικαι να απ�καλύψει αυτήν την ενιαίασυνείδηση, � Σικελιαν$ς εκ�ρά�ειστα π�ιήματα των πέντε «Συνειδή-σεων» π�υ απ�τελ�ύν τ�ν «Πρ$λ�γ�στη Zωή», �ρησιμ�π�ιώντας σύμ%�-λα απ$ την �μαδική θρησκευτική καιψυ�ική �ωή τ�υ ελληνικ�ύ λα�ύ, π�υδιατηρ�ύσανε την �ικ�υμενική αιω-νι$τητα τ�υ μύθ�υ.

Tα σύμ��λατης Oρ�ικής Λατρείας

Mέσα σε αυτά �ε�ωρί��υν τα τρίαυπ�στατικά σύμ%�λα της Oρ�ικήςΛατρείας, � Eλευσίνι�ς Στά�υς, τ�Δι�νυσιακ$ Kλήμα και τ� Eκατ$�υλ-λ� P$δ�, με τα �π�ία πραγματών�-νται �ι τρεις διαδ��ικ�ί %αθμ�ί μύη-σης στις απλές, αλλά απερι$ρισταγ$νιμες δημι�υργικές αρ�ές, με τις�π�ίες � άνθρωπ�ς �τάνει στην �λ�-κλήρωση τ�υ ανθρωπισμ�ύ τ�υ καισυνακ$λ�υθα στη λύτρωσή τ�υ.

Oπως λέει στην τραγωδία τ�υ «OΔιθύραμ%�ς τ�υ P$δ�υ» τ� Eλευσί-νι� Στά�υ συμ%�λί�ει την �μ�ι$τητακαι την ισ$τητα $λων των ανθρώπωναπέναντι στ� θάνατ� κι απέναντιστις %ασικές ανάγκες της �ωής, καιτ�ν πρώτ� %αθμ$ μύησης π�υ �δη-γεί στην Aρτια Zωή. T� Δι�νυσιακ$Kλήμα συμ%�λί�ει την άγια �ρμή της

δημι�υργίας και τ� δεύτερ� %αθμ$μύησης, την Aρτια Tέ�νη, π�υ απ�-καλύπτει στ�ν άνθρωπ� τ� δημι�υρ-γικ$ Pυθμ$ τ�υ Σύμπαντ�ς, τ�νEρωτα – Θάνατ� (ή Πλ�ύτωνα – Δι$-νυσ�) π�υ είναι τ� ίδι�, α��ύ απ�τε-λ�ύν τη διπρ$σωπη έκ�ραση της ί-διας αρ�έγ�νης �ρμής π�υ σπρώ�νειαέναα τ�ν αιώνι� κύκλ� της �ωής καιτ�υ θανάτ�υ και τρέ�ει αέναα την ά-για Mέθη της καλλιτε�νικής δημι-�υργίας. T� Eκατ$�υλλ� P$δ� συμ-%�λί�ει την τέλεια εναρμ$νιση τωναντιν�μιών, τη σύ�ευ�η της Δι�νυ-σιακής Mέθης με την Aπ�λλώνια Σ�-�ία, κι απ�καλύπτει τ�ν τρίτ� %αθμ$μύησης, την Aρτια Γνώση.

M’ αυτ$ τ�ν τρίτ� και τελικ$ %αθμ$μύησης, � άνθρωπ�ς �τάνει «με λ$-για, με πρά�η ή με τρ$π�» ως την ύ-ψιστη εκείνη κ�ρ�ή,

πυ η Λευτεριά είναι Γνώση, ηΓνώση Aγάπη,

και πια απ’ τη Γνώση τύτη δενείν’ άλλη...

Για να μυήσει την Eλλάδα και τηνανθρωπ$τητα σ’ αυτές τις δημι�υρ-γικές αρ�ές της �ωής, � Σικελιαν$ς

έγραψε $λ� τ� έργ� τ�υ: λυρικά π�ι-ήματα, τραγωδίες, άρθρα, μελέτες,�μιλίες και κηρύγματα.

Zωή και Θάνατ�ςΣτη λυρική π�ίηση π�υ έγραψε ως

τ� 1935, η διάσταση π�υ κυριαρ�είείναι υπαρ�ιακή και σ�ετί�εται με τηδιερεύνηση τ�υ κ�σμικ�ύ πρ�%λή-ματ�ς της Zωής και τ�υ Θανάτ�υ.Eτσι, ύστερ’ απ$ τ�ν «Aλα�ρ�ΐσκιω-τ�», π�υ εκ�ρά�ει την πρώτη κ�σμι-κή επικ�ινωνία τ�υ με την ψυ�ή τηςΦύσης, και ύστερ’ απ$ τ�ν «Πρ$λ�γ�στη Zωή» π�υ εκ�ρά�ει την πρ�σπά-θειά τ�υ να ρι�ώσει στην παράδ�σήτ�υ για ν’ απ��τήσει συνείδηση τηςυπαρ�ιακής υπ$στασής τ�υ, � Σικε-λιαν$ς γρά�ει τα συνθετικά έργατ�υ «Mήτηρ Θε�ύ» και «Πάσ�α τωνEλλήνων», $π�υ επι�ειρεί μια %αθύ-τερη πνευματική επα�ή με τ� K�σμι-κ$ μυστήρι� και «με τ� μεγάλ� υπ�-συνείδητ� θρησκευτικ$ κε�άλαι�»π�υ, καθώς λέει, υπάρ�ει σαν «αλάτιαιωνι$τητας» μέσα στα %άθη �π�ι-ασδήπ�τε επ��ής. Στ� «Mήτηρ Θε-�ύ», η αισθαντικ$τητα τ�υ Π�ιητή α-

ντικρύ�ει τ� μυστήρι� της αέναηςδημι�υργίας μεσ’ απ$ «τ� θάμπ�ςτ�υ θανάτ�υ», π�υ απ�τελεί «τ�πρώτ� αίτι� της Zωής» και «�ρί�ειτην �υσιώδη σ�έση τ�υ ανθρώπ�υμε τ� Σύμπαν». Στ� π�ίημα αυτ$, ηMητέρα – Θεά, αυτή η μεγάλη μυθική«Πρωτ�εικ$να της Mητέρας Φύσης»,δεν συμ%�λί�ει πια μ$ν� την «πανθε-ϊστική ψυ�ή της ύλης», ή, απ$ μια αν-θρωπ�λ�γική άπ�ψη, τη «Bασίλισσα– Mητέρα της κυψέλης», αλλά την«αιώνια ωδιν$μενη στ� κέντρ� τωνπλασμάτων $λων, κ�σμ�γ�νική ψυ-�ή», τη θεία δύναμη π�υ γεννάει αέ-ναα και στη σκέψη μας μεταμ�ρ�ώ-νει και τ� «Θάνατ�» σε δημι�υργικ$αίτι� για την ανανέωση της Zωής. Γι’αυτ$ η «νεκρώσιμ�ς ακ�λ�υθία» π�υ�αίνεται να είναι τ� π�ίημα αυτ$, εί-ναι στ� %άθ�ς της μιας δ��λ�γία«της πι� κρυ�ής πν�ής της Δημι�υρ-γίας».

Στ� «Πάσ�α των Eλλήνων», � Σικε-λιαν$ς επι�ειρεί $�ι με την απ�κάλυ-ψη μιας πρ�σωπικής μυστικής εμπει-ρίας, $πως στ� «Mήτηρ Θε�ύ», αλλάεπικά και λυρικά να πρ�σεγγίσει τ�θρησκευτικ$ υπ�συνείδητ� τ�υ αν-θρώπ�υ μέσ’ απ$ τ� «γνήσι� Mύθ�τ�υ Xριστιανισμ�ύ». Για τ�ν Σικελια-ν$, � Mύθ�ς αυτ$ς «π�υ �ι ρί�ες τ�υ%υθί��νται στην ιστ�ρία �λ$κληρηςτης ανθρωπ$τητας, έ�ει παραν�η-θεί, στρε%λωθεί ή εκμεταλλευθεί α-πέραντα απ$ τ�υς πιστ�ύς τ�υ κι α-π$ τ�υς αντιπάλ�υς τ�υ, και για να�αναπ��τήσει τ� αληθιν$ τ�υ ν�ημακαι την υπ$στασή τ�υ πρέπει να �α-νατ�π�θετηθεί μες στ� πλαίσι� τωναιώνιων διαστάσεών τ�υ». Tην �ανα-τ�π�θέτηση αυτή επι�ειρεί «δια-στέλλ�ντας την $ραση τ�υ κ$σμ�υσ’ έναν κύκλ� έ�ω �ρ$ν�υ κι έ�ω τ$-π�υ, π�υ να περιλά%ει σε μια πλέριαεικ$να την ύπαρ�η» και �λ$κληρητην πρ�ϊστ�ρία και ιστ�ρία. Eτσι, μέ-σα στ� έργ� αυτ$ συνυπάρ��υν ηEλένη, �ι Aργ�ναύτες, � Eρωτας, �Eυαγγελισμ$ς, η Παναγία, � Xριστ$ςκι � Aνθρωπ�ς. Mέσα σ’ αυτ$ τ� κ�-σμικ$ και υπεριστ�ρικ$ μυθικ$ πλαί-σι�, � παραν�ημέν�ς �ριστιανικ$ςμύθ�ς θα μπ�ρ�ύσε κατά τ�ν π�ιη-τή, «να πάρει ακέρια τη δυναμική α-νάπτυ�ή τ�υ» και να κλείσει μέσατ�υ «και την ιδέα της �ύσης ως μη-τέρας $π�υ πάντ�τε αγωνί�εται και%ρίσκεται “εν γαστρί και %ασανί�εταιτεκείν”», και την ιδέα τ�υ ανθρώπ�υως κ�σμικ�ύ παράγ�ντ�ς, π�υ είναιυπεύθυν�ς, τ$σ� απέναντι στην ίδιατ�υ την ύπαρ�η, $σ� και απέναντι«της �ωής τ�υ $λ�υ», επειδή έ�ει ε-��υσία και είναι δημι�υργ$ς.

Yμν�ς στην Eιρήνηκαι την Aγάπη

Στην περί�δ� 1930-1942, � Σικε-λιαν$ς έγραψε μια σειρά π�ιήματαπ�υ περιλαμ%άν�νται στη δεύτερησειρά των «Λυρικών» τ�υ, στις εν$-τητες «Oρ�ικά» και «Iμερ�ι». O Πρώ-τ�ς Παγκ$σμι�ς Π$λεμ�ς, η PωσικήEπανάσταση, η Mικρασιατική Kατα-

O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς την επ��ή π�υ έγραψε τ�ν «Aλα�ρ�ΐσκιωτ�».


στρ��ή, τ� π�λιτικ$, �ικ�ν�μικ$,κ�ινωνικ$ς �ά�ς τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ,η δυναστική κυριαρ�ία της τε�ν�λ�-γίας και η ανερ�$μενη ω�ελιμιστικήκαι «ωμά κερδ�σκ�πική απ�τίμησητης �ωής», έ��υν διαμ�ρ�ώσει τ�ψυ�ικ$ και ιδε�λ�γικ$ κλίμα στ� �-π�ί� � π�ιητής αντιδρά με τα μ$να $-πλα π�υ έ�ει στη διάθεσή τ�υ, τηνπ�ίησή τ�υ.

Oπως �αίνεται απ$ τ� π�ίημα «T�Bρέ��ς», π�υ περιλαμ%άνεται στα«Oρ�ικά» απ$ τ� 1932, κατέ�εται α-π$ την αγωνία τ�υ Δευτέρ�υ Παγκ�-σμί�υ Π�λέμ�υ π�υ τ�ν %λέπει ναέρ�εται και, �ρησιμ�π�ιώντας τ�συμ%�λισμ$ εν$ς αρ�αί�υ μύθ�υ,καλεί τη δι�ασμένη ανθρωπ$τητα νασταματήσει τις αιώνιες διαμά�ες τηςκαι να συμ�ιλιωθεί πριν αρ�ίσει τ�μακελι$, για να �ήσ�υν τα παιδιά τηςσε ειρήνη κι αγάπη. T� σημαντικ$τε-ρ� π�ίημα στην εν$τητα αυτή είναι η«Iερά Oδ$ς». Δημ�σιεύθηκε τ� 1935και πηγά�ει απ$ τις σύγ�ρ�νες αυτέςεμπειρίες και απ$ τη συν�λική εμπει-ρία της ιστ�ρίας και της πρ�ϊστ�ρίαςτης ανθρωπ$τητας. Στ� %αθυστ$�α-στ� αυτ$ π�ίημα, η �ραματική �α-ντασία τ�υ Σικελιαν�ύ, �εκινώνταςαπ$ την απλή εικ$να μιας αρκ�ύδαςπ�υ ��ρεύει με τ� αρκ�υδάκι της κά-τω απ$ τη %ία τ�υ �αλκά τ�υ γύ�τ�υπ�υ την ε��υσιά�ει, συνδέει μ’ ένανμεγαλ$πν�� δια�ρ�νικ$ συμ%�λισμ$την αιώνια τραγική αντίθεση της �ω-ής με τ�υς συμ%�λισμ�ύς π�υ τηνεκ�ρά��υν απ$ την πρ�ϊστ�ρική αρ-κ�υδ�μ�ρ�ική μητέρα–θεά ως τηνEλευσίνια Δήμητρα και αργ$τερα ωςτην Παναγία και διατυπώνει την αιώ-νια λα�τάρα για μια ανθρωπ$τητα ε-λευθερωμένη και λυτρωμένη απ$ ταπάθη της %ίας, τ�υ δι�ασμ�ύ, της α-δικίας και της αλληλ�σ�αγής, %ι�λ�-γικά ενωμένη με τη Φύση και κ�ινω-νικά και ψυ�ικά ενωμένη με ειρήνηεσωτερική και ε�ωτερική, με ισ�ν�-μία και αγάπη. Mια ανθρωπ$τητα π�υυπήρ�ε στη μακρινή πρ�ϊστ�ρική ε-π��ή τ�υ Mητριαρ�ικ�ύ π�λιτισμ�ύκαι π�υ � Π�ιητής πιστεύει πως θα υ-πάρ�ει και στ� μέλλ�ν. Για να έρθειαυτή η �ρυσή, κατά τ�ν Hσί�δ�, επ�-�ή, � Σικελιαν$ς αγωνίστηκε με $λ�τ� κατ�πιν$ έργ� τ�υ και με τη συμ-μετ��ή τ�υ στην Eθνική Aντίσταση,π�υ απ�τελεί μια κ�ρυ�αία πρά�ηστην π�ρεία της ψυ�ής τ�υ πρ�ς τηνκατάκτηση μιας «ενιαίας και μεί��-ν�ς συνείδησης της Zωής» και ε-μπνέει τα τελευταία έργα τ�υ.

Eρωτας – Θάνατ�ς

Στην εν$τητα «Iμερ�ι», $π�υ πρ�-σεγγί�ει τ�ν Eρωτα ως τ� γ�νιμ�π�ι$αίτι� της ανανέωσης της Zωής, ηMητέρα–Θεά, αυτή η θεία δύναμηπ�υ γεννάει αέναα και μεταμ�ρ�ώ-νει τ� Θάνατ� σε δημι�υργικ$ αίτι�της Zωής, παίρνει ένα ακ$μα %αθύ-τερ� και πληρέστερ� κ�σμικ$ περιε-�$μεν�, α��ύ εμπεριέ�ει και τ�νEρωτα, π�υ διαπερνάει με την πν�ήτ�υ �λ$κληρη τη Δημι�υργία και εί-ναι �μ��ύσι�ς τ�υ Θανάτ�υ. Στ� π�ί-ημα «Λιλίθ», αυτή η μυστική μ�ρ�ήτης ε%ραϊκής μυθ�λ�γίας, εμ�ανί�ε-ται ως «Mυστική Mεγάλη Πρωτ�ει-κ$να της Θηλύτητας», η �π�ία ανα-τέλλει απ$ τα %άθη της πρ��ντ�λ�-γικής α%ύσσ�υ ως μια δύναμη απ$-λυτα και �υσιαστικά ερωτική και

θρησκευτική, π�υ ακ$μα η Δημι�υρ-γία δεν κατ$ρθωσε να την πρ�%άλλει�λ$κληρη στ� �ως της Zωής, αλλάπ�υ πάντα καρτερεί, καρ�ωμένηστ�ν πρ�αιώνι� σταυρ$ της θηλύτη-τάς της τ�ν A�ι� Λυτρωτή της, π�υείναι � ίδι�ς � Π�ιητής.

Στα π�ιήματα αυτής της εν$τητας,π�υ τα έγραψε στην ακμή της πνευ-ματικής και καλλιτε�νικής τ�υ ωρι-μ$τητας, � Σικελιαν$ς επι�ειρεί καικατ�ρθώνει μια έ��δ� απ$ τ� υπαρ-�ιακ$ αδιέ��δ�, συνειδητ�π�ιώνταςτην �μ��ύσια δύναμη τ�υ Eρωτα καιτ�υ Θανάτ�υ π�υ �ρί�ει τ�ν αένα�κύκλ� της K�σμικής δημι�υργίας,κέντρ� της �π�ίας είναι � Aνθρω-π�ς. Eτσι, στ� π�ίημα «Mελέτη Θα-νάτ�υ» ανα�ητώντας τ� κ�σμικ$ αρ-�έτυπ� Eρωτας – Θάνατ�ς στις ρί�εςτ�υ, η αισθαντικ$τητά τ�υ πρ��ωρείως τα %άθη της πρ��ντ�λ�γικής α-%ύσσ�υ, $π�υ απ$ τ� Θάνατ� π�υ α-π�τελεί τ� κέντρ� τ�υ Παντ$ς, ανα-τέλλει αδιάκ�πα η Zωή μέσα απ$ τηδιάπυρη πν�ή τ�υ Eρωτα. Στ� π�ίη-μα αυτ$ π�υ τ� έγραψε, $πως γρά-�ει � ίδι�ς, σε μια στιγμή π�υ αισθα-ν$ταν να τ�ν αγγί�ει � ίσκι�ς τ�υ θα-νάτ�υ, η υπαρ�ιακή αγωνία τ�υ γίνε-ται μέσ� «για να εκκ�λα�θεί συνει-δητά �λ$κληρη η ψυ�ή τ�υ μες στηνπυρακτωμένη σ�αίρα τ�υ Eρωτα,π�υ κέντρ� της είναι � Θε$ς». H εκ-κ$λαψη αυτή τ�ν απ�λυτρώνει απ$την αγωνία τ�υ θανάτ�υ, καθώς συ-νειδητ�π�ιεί τ� αεί�ω� της ύπαρ�ήςτ�υ, �λεγ$μεν�ς και μη και$μεν�ςαπ$ τ�ν ήλι� τ�υ ερωτικ�ύ πάθ�υς,στ� κέντρ� τ�υ �π�ί�υ %ρίσκεται ωςπλάσμα και Πλάστης μα�ί. Yπαρ�ιακάσυνδεδεμέν�ς με την ανέναη κ�-σμ�γ�νική πν�ή τ�υ Eρωτα, � Θάνα-τ�ς δεν είναι πια ένα σκ�τειν$ νεκρ$σημεί�. Eίναι «σύμ�ωνα με την κ�-σμικά �ραματική πρ��πτική τωνEλευσινίων Mυστηρίων» τ� πι� %αθύ�ρμητήρι� της Zωής, μια«�μ��ύσιαδύναμη» με τ�ν έρωτα, «μ�ρ�ή τ�υπ$θ�υ» για τ�ν Σικελιαν$, π�υ � άν-

θρωπ�ς πρέπει να τ�ν θεριέψει μέσατ�υ για να λυτρωθεί απ’ αυτ$ν: θα-νάτω θάνατ�ν πατήσας!

Mε την ερωτική τ�υ π�ίηση, π�υείναι %αθύτατα υπαρ�ιακή, � Σικελια-ν$ς �λ�κληρώνει την κ�σμική πρ�έ-κτασή τ�υ μέσα στην ψυ�ή της �ύ-σης, π�υ άρ�ισε με τ�ν «Aλα�ρ�ϊ-σκιωτ�» σε ηλικία είκ�σι �ρ$νων καιτην �ν�μά�ει �ρ�ική.

Eθνικ�ς ενθ�υσιασμ�ς

Oι «Eπίνικ�ι B» (1940–1946), μετ�υς �π�ί�υς τελειώνει τ� λυρικ$έργ� τ�υ Σικελιαν�ύ, σ�ετί��νται μεάμεσα ιστ�ρικά γεγ�ν$τα, $πως εί-ναι τ� έπ�ς της Eλλάδας στα %�υνάτης Aλ%ανίας, η Eθνική Aντίσταση,τ� τέλ�ς τ�υ Δευτέρ�υ Παγκ�σμί�υΠ�λέμ�υ, και η μεταπ�λεμική πρ��-πτική τ�υ κ$σμ�υ. Oι ιδε�λ�γικέςδια��ρές π�υ υπάρ��υν ανάμεσαστ�υς «Eπίνικ�υς A» και στ�υς «Eπί-νικ�υς B», μαρτυρ�ύν π$σ� ωρίμασεη ιστ�ρική και κ�ινωνική συνείδησητ�υ Σικελιαν�ύ στα �ρ$νια τ�υ Mε-σ�π�λέμ�υ και στη διάρκεια τ�υΔευτέρ�υ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ.

Στ�υς «Eπίνικ�υς A» (1912–1913),� Π�ιητής επηρεασμέν�ς απ$ τα $-νειρα της μεγάλης ιδέας, και απ$ τ�νπατριωτικ$ ενθ�υσιασμ$ π�υ τ�ν έ-�ησε και ως στρατιώτης, υμνεί τις νί-κες τ�υ ελληνικ�ύ στρατ�ύ και �ρα-ματί�εται την ώρα π�υ η ελληνική�υλή, με τη %�ήθεια τ�υ Θε�ύ, θαπαρακ�λ�υθ�ύσε στην Aγία Σ��ίατη συνέ�εια της λειτ�υργία π�υ, κα-τά τ� θρύλ�, κ$πηκε στη μέση με τηνάλωση της Π$λης.

T� πνεύμα της ελευθερίας διαπερ-νάει σαν �ρμητικ$ς άνεμ�ς μερικά α-π$ τα π�ιήματα αυτά. Aπ$ τ� πνεύματης ελευθερίας δ�ν�ύνται και �ι«Eπίνικ�ι B», $�ι $μως μ$ν� της ε-θνικής, αλλά και της κ�ινωνικής και$�ι μ$ν� της ελληνικής, αλλά και τηςκαθ�λικής και πανανθρώπινης ελευ-θερίας. Eτσι, στ� «Πανανθρώπιν�

Eμ%ατήρι� της Eλλάδας», εμπνευ-σμέν�ς απ$ τις εκπληκτικές νίκεςτ�υ ελληνικ�ύ λα�ύ στ� μέτωπ� τηςAλ%ανίας, � π�ιητής %λέπει τηνEλλάδα πρωτ�π$ρα στ�ν αγώνα τηςανθρωπ$τητας ενάντια στ� «μαύρ��ίδι» της τυραννίας π�υ έ�ει �ανα-�ώσει τη γη, να «διασκ�ρπάει τα σκ$-τη» τ�υ �ασισμ�ύ, υψών�ντας με-σ�ύρανη τη δάδα της λευτεριάς» καιτης ανάστασης. Στ� π�ίημα «Kλει-σ�ύρα», %λέπει τ�υς απλ�ύς �αντά-ρ�υς να μά��νται στα �ι�νισμένα%�υνά, μαγνητισμέν�ι απ$ ένα $ρα-μα «π�υ λάμπει ψηλά σαν αστέρι π�υπάσκει �λ�ένα να �ύγει απ’ τα σύν-νε�α, / σάμπως %ρέ��ς π�υ μ$ν�τ�υ αγωνιέται απ’ τα σπάργανα να%γει». Δεν �έρ�υν ακ$μα τ’ $ν�μάτ�υ, μα έρ�εται � π�ιητής να τ�υςπει πως είναι τ� σταυρωμέν� «π�λύ-παθ� Πνέμα τ�υ ανθρώπ�υ», και πωςείναι αυτ�ί π�υ πάνε, σαν τ�ν Hρα-κλή π�υ λευτέρωσε τ�ν Πρ�μηθέααπ’ τ�ν Kαύκασ�, να τ� λυτρώσ�υνμε τις λ$γ�ες τ�υς και να τ�υ δώ-σ�υν νέα �ωή απ$ τη σάρκα κι απ$ τ�αίμα τ�υς. Στ� π�ίημα «Δι$νυσ�ς επίλίκνω», π�υ γρά�τηκε μια νύ�τα α-γρύπνιας τα Xριστ�ύγεννα τ�υ 1941,αυτ$ τ� %ρέ��ς π�υ αγωνι�$ταν να%γει απ’ τα σπάργανά τ�υ κι έλαμπεσαν αστέρι π�υ πάσκει να %γει απ’ τασύννε�α, τ� %λέπει σαν ένα νε�γέν-νητ� Xριστ$ – Δι$νυσ�, σύμ%�λ� τ�υκαιν�ύρι�υ κ$σμ�υ π�υ � Σικελια-ν$ς, μα�ί με $λη την αγωνι�$μενηανθρωπ$τητα εκείν�υ τ�υ καιρ�ύ, έ-%λεπε να γεννιέται μέσα απ$ τη με-γάλη νύ�τα και της κατ��ής, $πωςγεννήθηκε � κ$σμ�ς απ$ τη Mητέρα– Nύ�τα της κ�σμ�γ�νίας. Eμπνευ-σμέν�ς απ$ τις ελπίδες π�υ γενν�ύ-σε η ηρωϊκή αντίσταση των λαών ε-νάντια στ� τέρας τ�υ �ασισμ�ύ καιαπ$ τ�υς �$%�υς να κατασπαρα�τείστ� λίκν� τ�υ αυτ$ τ� %ρέ��ς, $πωςκατασπαρά�τηκε απ$ τ�υς Tιτάνες �Δι$νυσ�ς, � π�ιητής καλεί τ�υς συ-


Tελευταία σπ�νδή στ�ν τά�� τ�υ Kωστή Παλαμά τ�ν Φε!ρ�υάρι� τ�υ 1943. Δίπλα στ�ν Aγγελ� Σικελιαν� η MαρίκαK�τ�π�ύλη.


O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς με τ�ν Mάρκ� Aυγέρη την επ��ή των δεύτερων Δελ-�ικών E�ρτών.

O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς με τ�ν π�ιητή Nικη��ρ� Bρεττάκ� στην Aθήνα γύρωστα 1945.

ντρ$��υς τ�υ πνευματικ�ύς ανθρώ-π�υς και $λη την αγωνι�$μενη αν-θρωπ$τητα, να περι�ρ�υρήσ�υν αυ-τ$ν τ� νε�εγέννητ� κ$σμ� απ$ τ�υςλύκ�υς τ�υ παλι�ύ π�υ μυρίστηκαντη γέννησή τ�υ και τρέ��υν κ�πά-δια, στρατ�ί �λ$κληρ�ι, να τ� κατα-σπαρά��υν στην κ�ύνια τ�υ.

Tαύτιση με την EλλάδαOι �$%�ι π�υ εκ�ρά�ει � Σικελια-

ν$ς στ� «Δι$νυσ�ς επί Λίκνω» %γή-καν, δυστυ�ώς, τραγικά αληθιν�ί. Oιλύκ�ι τ�υ παλι�ύ κ$σμ�υ, π�υ άκ�υ-γε � Π�ιητής στ� πρ��ητικ$ αυτ$π�ίημα, έσπρω�αν την Eλλάδα στηντραγωδία τ�υ Δεκέμ%ρη τ�υ 1944και στην ακ$μα μεγαλύτερη τραγω-δία τ�υ Eμ�υλί�υ Π�λέμ�υ τ�υ 1946– 1949, %ύθισαν τ�ν κ$σμ� στην α-τέρμ�νη δίνη των ανταγωνισμώντ�υ ψυ�ρ�ύ π�λέμ�υ, τ� «γλυκ$%ρέ��ς» της «νέας Λευτεριάς» κα-τασπαρά�τηκε, κι � καιν�ύργι�ς κ$-σμ�ς έμεινε αυτ$ π�υ ήταν πάντα,μια ασίγαστη λα�τάρα της ανθρωπ$-τητας.

Ωστ$σ�, η ακατά%λητη πίστη τ�υΣικελιαν�ύ στις δημι�υργικές δυνά-μεις της �ωής δεν λύγισε. Λίγες μέ-ρες μετά τ� τέλ�ς τ�υ π�λέμ�υ,στις 19 Mαΐ�υ τ�υ 1945, δημ�σιεύειστ� περι�δικ$ «Eλεύθερα Γράμμα-τα» τ� «Πνευματικ$ Eμ%ατήρι�»π�υ απ�τελεί τ� κύκνι� άσμα τ�υ

«Λυρικ�ύ Bί�υ» τ�υ. E�ήντα ένα�ρ�νών και με σ�%αρά κλ�νισμένητην υγεία τ�υ, αισθάνεται να ρί�νει,με τ� π�ίημα αυτ$, «τ� στερν$ δα-%λί» της �ωής τ�υ «στ� �ωτ�γ$νιτης καιν�ύργιας Λευτεριάς» τηςEλλάδας και να λαμπαδιά�ει η ψυ�ήτ�υ «στην έγν�ια αυτής της Λευτε-ριάς». Eνας «δαυλ$ς της Iστ�ρίας»της Eλλάδας αισθάνεται να είναι.Eνας �λεγ$μεν�ς Πρ�μηθέας Πυρ-�$ρ�ς, π�υ σ’ αυτή την απ��ασιστι-κή στιγμή της Iστ�ρίας τ�υ κ$σμ�υ,π�ρεύεται μπρ�στά για ν’ αν�ί�ειδρ$μ� στην ψυ�ή, στ� πνεύμα, στ�κ�ρμί της Eλλάδας, και να �έ�ει «$-λες τις γωνιές της Oικ�υμένης».

Tη M�ίρα της Eλλάδας την αισθά-νεται δική τ�υ M�ίρα. Στ�ν Kαύκασ�τ�υ αγώνα και τ�υ μαρτυρί�υ της%άδι�ε, «κρατώντας τ� αναμμέν�τ�υ σηκώτι» και τ� πάτημά τ�υ θαρ-ρεί πως είναι τ� τελευταί�, «γιατίπατάει μέσα στα αίματά της, γιατίσκ�ντά%ει στα πτώματά της, γιατί τ�σώμα, η $ψη τ�υ, $λ� τ�υ τ� πνέμακαθρε�τι�$ταν, σα σε λίμνη, μέσαστα αίματά της!». Σ’ αυτ$ τ�ν «άλικ�καθρέ�τη» της Eλλάδας, %λέπει τ�νεαυτ$ τ�υ σαν τ�ν «καιν�ύρι� Aδάμτης πι� καιν�ύριας πλάσης» π�υμέλλεται να πλαστεί για την Eλλάδακαι για τ�ν κ$σμ� $λ�: μια πλάσηπλημμυρισμένη «απ’ τη μεγάλη δη-μι�υργ$ν Aγάπη». Eίναι απ$ τηνAγάπη αυτή, κι απ$ την ασίγαστη έ-

γν�ια και αγωνία τ�υ γι’ αυτή τηνκαιν�ύρια Λευτεριά της Eλλάδας καιτης Aνθρωπ$τητας π�υ κινδύνευε,παρά τ�υς π�ταμ�ύς αιμάτων π�υ�ύθηκαν γι’ αυτήν, π�υ πηγά�ει ηστεντ$ρια τ�ύτη κραυγή:

Oμπρ�ς· �ηθάτε να σηκώσυμετν ήλι πάνω απ’ την Eλλάδα·

μπρ�ς, �ηθάτε να σηκώσυμετν ήλι πάνω απ� τν κ�σμ!

H επανάστασητης π�ίησης

Aυτή η έγν�ια κι αγωνία δεν ήτανμ$ν� δική τ�υ. Mέσα στην κραυγή υ-πάρ��υν �ι έγν�ιες κι αγωνίες $λωντων λαών της γης, μ$λις λίγες ημέ-ρες ύστερα απ$ τ� τέλ�ς τ�υ π�λέ-μ�υ στην Eυρώπη και ενώ συνε�ι�$-ταν ακ$μα στην Aσία. Oμως στ�ν τ$-ν� τ�υ π�ιήματ�ς δεν κυριαρ�εί η α-γωνία, αλλά � αγωνιστικ$ς παλμ$ς,κι αυτ$ τ� υπ�γραμμί�ει � �π�ιητής,�αρακτηρί��ντας τ� έργ�υ τ�υπνευματικ$ εμ%ατήρι�. M�λ�ν$τιπηγά�ει απ$ την άμεση επικαιρ$τη-τα, τ� π�ίημα αυτ$ έ�ει μια δια�ρ�νι-κή διάσταση π�υ υπ�ν�είται με τις α-να��ρές τ�υ στην αρ�αι$τητα, μετην αίσθηση τ�υ Π�ιητή πως είναι«ένας δαυλ$ς της Iστ�ρίας», έναςΠρ�μηθέας Πυρ�$ρ�ς π�υ �ωτί�ειτ� παρελθ$ν, τ� παρ$ν και τ� μέλλ�ντης Eλλάδας και της ανθρωπ$τητας,και με τη συνείδηση πως τ� έργ� τ�υ

αυτ$ απ�τελεί μια Πνευματική Δια-θήκη στ� λα$ τ�υ και στην ανθρωπ$-τητα, π�υ υπ�ν�είται με την ανα��-ρά τ�υ στ�ν Hράκλειτ�. O μεγάλ�ςεκείν�ς σ��$ς της αρ�αι$τητας, λέ-ει στην αρ�ή και στ� τέλ�ς τ�υ π�ιή-ματ$ς τ�υ � Σικελιαν$ς, έγρα�ε σε�αλκ�ύς τ�υς στ��ασμ�ύς τ�υ γιατην Aιωνι$τητα και «τ�υς κρεμν�ύσεως άρματα στ� Nα$ της E�εσ�ς».Για την αιωνι$τητα υπ�ν�εί πως έ-γραψε κι αυτ$ς τ�υς στ��ασμ�ύςτης π�ίησής τ�υ και τ�υς παρέδωσεως άρματα σ’ εμάς και στις ερ�$με-νες γενεές.

Για τα άρματα αυτά, $πως ήθελενα είναι $λα τα π�ιήματά τ�υ–άρμα-τα για μια «επανάσταση της π�ίη-σης», π�υ �ραματίσθηκε στην«Eλευσίνεια Διαθήκη» τ�υ και στην�π�ία α�ιερώθηκε $λη τη �ωή τ�υ,τ�υ �ρωστάμε την ευγνωμ�σύνημας. Στ�υς δια%ρωτικ�ύς καιρ�ύςπ�υ ��ύμε πι� δια%ρωτικ�ύς και πι�επικίνδυν�υς απ$ τ�υς καιρ�ύς π�υέ�ησε � Σικελιαν$ς, ας �ρησιμ�π�ιή-σ�υμε $σ� καλύτερα μπ�ρ�ύμε ταπ�ιητικά αυτά άρματα, για να σηκώ-σ�υμε τ�ν ήλι� απ’ την Eλλάδα, γιανα σηκών�υμε τ�ν ήλι� πάνω απ$τ�ν κ$σμ�, για να σηκώσ�υμε τη Zωήπάνω απ’ τ� Θάνατ�.

Σημείωση: Oι �ράσεις πυ είναι σε εισαγω-γικά πρέρ�νται απ� τν «Πρ�λγ»στ «Λυρικ� Bί», αλλά δεν έ�υν γίνειπαραπμπές για ικνμία �ώρυ.



O π�ιητής και � στ��αστήςH π�ρεία υπέρασης τ�υ A. Σικελιαν�ύ απ� τ� ατ�μικ� στ� συλλ�γικ� και η μύηση στ�ν �ρ�ισμ�

Tης Pίτσας Φράγκ�υ–Kικίλια

Συγγρα�έως / EΔΠ T μέα Nε ελληνικήςΦιλ λ γίας Πανεπιστημί υ Aθηνών

«Xαίρε παθών τα παθήματα· τ δ’ ύ-πω πρ�σθ [ε] επεπ�νθεις· θε�ς εγ/έ-ν υ ε�’ ανθρώπ υ·» (Oρ�ικ� νεκρ -δια!ατήρι τ υ 4 υ–3 υ π.X. αιώνα).

XΩPIΣ καμιά αμι��λία � γνήσι�ςπ�ιητής –ιδιαίτερα έτσι �πως τ�ν ν�-εί � Σικελιαν�ς– ιερέα, αθλητή, μύ-στη, πρ�ήτη1 – είναι ε�’ �ρισμ�ύ και�αθύς στ��αστής. Στ��αστής π�υ έ-τασε σε αυτ� τ� επίπεδ� α�ύπρώτα απ� �λα πραγματ�π�ίησε τηνυπέρ�αση τ�υ ατ�μικ�ύ τ�υ αλλά καιτ�υ συλλ�γικ�ύ �ρ�ν�υ2 κι α�ύ κα-τ�ρθωσε– �πως � ίδι�ς σημειώνει–να πραγματώσει �λ� τ� διαλεκτικ�τ�υ θάρρ�ς με τη "ωή3.

«Για να στραεί ένας Π�ιητής, μ’αυθεντική επ�πτεία, στις πρώτεςγνήσιες ρί"ες της αισθαντικ�τητάςτ�υ, απ� τις �π�ίες αναδύθηκε δια-δ��ικά η αύ��υσα έκραση (ή καιμ�να�ά η υπεύθυνη συνείδηση) τηςκαθαρής δημι�υργικής υπ�στασήςτ�υ, �ρειά"εται πρώτα να ’�ει �επε-ράσει �ριστικά κάθε δεσμ� με τις �ι-εσδήπ�τε συμ�ατικές (διαν�ητικές,αισθητικές, ιστ�ρικές) κατηγ�ρίεςτ�υ τριγύρα τ�υ κιν�ύμεν�υ και-ρ�ύ»4. M’ αυτά τα λ�για, αρ�ί"ει �π�ιητής τ�ν «Πρ�λ�γ�» τ�υ στη με-λετώμενη τ� 1938 έκδ�ση τ�υ λυρι-κ�ύ τ�υ έργ�υ, έκδ�ση π�υ πραγμα-τ�π�ιήθηκε �κτώ �ρ�νια μετά6. Λ�-για με τα �π�ία εμμέσως πλην σα-ώς δηλώνει πως � ίδι�ς εί�ε «�επε-ράσει �ριστικά» κάθε δεσμ� με τιςσυμ�ατικές κατηγ�ρίες και εκινείτ�σ΄ ένα �ώρ� «μάλλ�ν ενεργ�», στ��ώρ� τ�υ «�αθι�ύ» στ��ασμ�ύ.

«Mυστική άσκησηκαι άθληση»

Σ’ αυτ�ν τ� �ώρ� �μως έτανε με-τά απ� π�λύ κ�π� και αγώνα εσωτε-ρικ�, μετά απ� συνε�ή «μυστική ά-σκηση» και «άθληση». Eτσι, στηνπρώτη δημ�σιευμένη «τραγωδία»τ�υ «O τελευταί�ς Oρικ�ς Διθύ-ραμ��ς ή � Διθύραμ��ς τ�υ P�δ�υ»,� Oρέας συμ��υλεύει τ�υς «αδερ-�ύς»– μαθητές τ�υ:

«Ω καλ�ί μ�υ, λ� ν’ αθλεί και ναμη λέει π�τέ τ�υ κανένας πως νικά»

T� δε π�ίημα «T� κατ�ρθωμέν�Σώμα» τ� τελευταί� της μεγάληςτ�υ π�ιητικής σύνθεσης «Πρ�λ�γ�ςστη Zωή» (απ� την εν�τητα η «Συνεί-δηση της Πρ�σωπικής Δημι�υρ-γίας») τελειώνει με τ�υς σημαδια-κ�ύς στί��υς:

«Δεν είναι σταθμς στ�υ Λγ�υτην π�ρεία � Mύθ�ς

να σταθώ σ’ ένα σκαλί Oμ�ρ�ιάςν’ αναπαντώ!

Oμπρς! �μπρς! απαντώ! στ�ν τρα�ώ, τρα�ώ μ�υ δρμ�, με τα μάτια στυλωμένα πάνω

στην K�ρ�ή!»7

H πλήρης θεωρία, λ�ιπ�ν, � πνευ-ματικ�ς εκείν�ς �ώρ�ς �π�υ «πα-ντελής και μεμυημέν�ς �ργιά"ει �ν�υς»8 κατακτάται με τ� είδ�ς εκεί-ν� τ�υ στ��ασμ�ύ π�υ �δηγεί τ� δη-μι�υργ� «Πρ�ς την Π�ίηση– Πρά�η»9

η �π�ία ε�ακτινώνει τ� στ��ασμ�αυτ� και στ�υς άλλ�υς, και τ�υς��ηθάει στη �ίωσή τ�υ ήδη – απ�τ�ν ίδι� τ�ν Π�ιητή– �ε�αιωμέν�υ.T� �μ�λ�γεί άλλωστε � ίδι�ς � Σικε-λιαν�ς �ταν γράει πως � π�ιητήςπρέπει να έ�ει επίγνωση τ�υ δημι-�υργικ�ύ τ�υ εαυτ�ύ, γιατί έτσι θαέ�ει κερδίσει θετικά τ� ν�ημα τηςΔιάρκειάς τ�υ, ως Συνείδησης �γαλ-μένης απ� την καρδιά τ�υ, απ� τ�ν ί-δι� αυτ�ν, π�ιητικά και υπεύθυνα«�ε�αιωμέν�υ»10.

«Π�ιητικά» �μως και «υπεύθυνα»�ιών�υν τη "ωή � Π�ιητής, � Mυστι-κ�ς, � Στ��αστής.

«Στ��ά��μαι=Φαντά��μαι»

Για πρώτη �ρά τ� ρήμα στ��ά"�-μαι αντί �μως τ�υ «αντά"�μαι» α-παντά στ� λυρικ� έργ� τ�υ Σικελια-

ν�ύ τ� 1914 καθώς στ� π�ίημά τ�υ«Παντάρκης» περιγράει τ�ν Φειδίακατά τη μαγική εκείνη στιγμή τ�υ �-ραματισμ�ύ και της σύλληψης τηςεικ�νας τ�υ αγάλματ�ς τ�υ Oλυμπί-�υ Δι�ς:

Kι ως στα κλεισμένα "λέ�αραμύρια λ�υλ�ύδια υ�αίν�υνε

�ιλι�ρ�α τα σκ�τάδιατ�υ ε"έν�υ εστ��α#τανε στ�

θρν� να λαμπί#�υνετ’ ακρ�πρεπίδια·

Mε την ίδια σημασία τ�υ «αντά-"�μαι» απαντά τ� ρήμα τέσσερις �-ρές τ� 1915 στ� π�ίημα «ΓιάννηςKήτς»12. Γευτικ� τ� ρήμα αυτ� απα-ντά 42 �ρές σε �λ� τ� λυρικ� έργ�τ�υ Σικελιαν�ύ, τ� �υσιαστικ� «στ�-�ασμ�ς» 30, τ� επίθετ� στ��αστικ�ς1 (ως «ψυ�ή στ��αστική» �αρακτηρί-"εται � Nίκ�ς Kα"αντ"άκης – στ� π�ί-ημα «Xαιρετισμ�ς στ�ν Nίκ� Kα"α-ντ"άκη)13, τ� επίρρημα στ��αστικά 3ενώ δεν απαντά τ� �υσιαστικ� «στ�-�αστής». O Σικελιαν�ς ένας απ�τ�υς κατ΄ε��ήν στ��αστές π�ιητέςμας στ�ν έμμετρ� λ�γ� τ�υ �ρησιμ�-π�ιεί τ� ρήμα «στ��ά"�μαι» για ναπει «αντά"�μαι» ή «σκέτ�μαι», ε-

νώ �μως τις περισσ�τερες �ρέςταυτί"ει τ� �υσιαστικ� «στ��ασμ�ς»μ‘ αυτ� π�υ συνηθίσαμε να λέμε «ι-λ�σ�ική σκέψη». Για παράδειγμαστ� επιμέρ�υς π�ίημα της «Συνείδη-σης της Γης μ�υ» π�υ τιτλ��ρείται«Tα�ιδεύω με τ�ν Δι�νυσ�», �ι στί-��ι:

«Eτσι και μας � στ��ασμς κι �λγ�ς

έτσι μας σέρνει � αέρας σας, ωθε�ί...»

δηλών�υν πως μέσα απ� τη ιλ�σ�-ική σκέψη είναι δυνατ�ν να γίνει τ�πλησίασμα τ�υ θε�ύ, � π�θ�ς τ�υ �-π�ί�υ

«υψώνει στην άκρη απ τα δάκτυ-λα τ�ν Yμν�»14.

Aνα�ητώνταςτην εν�τητα

O στ��ασμ�ς αυτ�ς �μως είναι «α-ντρίκει�ς», είναι τ� απ�τέλεσμα τηςδιεργασίας π�υ επιτελεί � Aρρην Λ�-γ�ς – για τ�ν Σικελιαν� � Δι�νυσ�ς–σε μια αέναη συνεύρεση με τ� θηλυ-κ� στ�ι�εί�, ώστε να συντελείται«μέσα μας κι έ�ω» η εν�τητα.

Ω καρδι�ρί#ωμα της πρ�σευ�ής15

περίστυλ� τ�υ αντρίκει�υ στ��α-σμ�ύ!

Π�λλές �ρές τ� �υσιαστικ� «σκέ-ψη» παίρνει για τ�ν π�ιητή την έν-ν�ια τ�υ ιλ�σ�ικ�ύ στ��ασμ�ύ.Eτσι στ� π�ίημα «Mελέτη θανάτ�υ»16

–πιστεύω απ� τα αριστ�υργήματατης παγκ�σμιας π�ίησης– μες στ�παραμιλητ� π�υ τ�υ πρ�κάλεσε «�θε�ς π�υ κρύ�εται �αθιά τ�υ», �«ένδ�ν θε�ς» πρ�τρέπει τ�ν εαυτ�τ�υ να �υθιστεί στ� «άναρ�� ρίγ�ςπ�υ �υμάει στ� ν�υ» τ�υ ώστε «ναλάμψει στ� κ�ρμί και στ� ν�υ Σ�υ ητέλεια λάμψη της Σκέψης και τ� τέ-λει� Γεννηθήτω».

Bε�αίως, τ� π�ίημα αυτ� γράτη-κε και δημ�σιεύτηκε �ταν πια � Σικε-λιαν�ς εί�ε διαμ�ρώσει τ� ιλ�σ�-ικ� τ�υ στ��ασμ� με αγώνα εσωτε-ρικ� μεγάλ�, άσκηση, άθληση μυστι-κή. Kι � δρ�μ�ς π�υ εί�ε �αρά�ει ή-ταν αυτ�ς της παγκ�σμιας αδελ�-σύνης της παγκ�σμιας εν�τητας. Kαι�έ�αια, δεν αρκέστηκε να «κηρύσ-σει» την ηθική αυτή α�ία μ�ν� με λ�-γ�–λυρικ�, δραματικ� και πε"�.

H εμπράγματη έκραση της λυρι-κής τ�υ σκέψης και της ιλ�σ�ικήςτ�π�θέτησής τ�υ υπήρ�αν �ι περί-ημες Δελικές Γι�ρτές, για τηνπραγμάτωση των �π�ίων � π�ιητήςκαι η πρώτη τ�υ γυναίκα Eύα Πάλ-μερ– Σικελιαν�ύ εργάστηκαν σκλη-ρά. Oι πρώτες Δελικές Γι�ρτέςπραγματ�π�ιήθηκαν τ�ν Mάϊ� τ�υ1927 (9– 10/5/1927) και �ι δεύτερεςτ�ν Mάη τ�υ 1930 (1–3, 6–8, 11–13/5/1930) πρ�κάλεσαν παγκ�σμι� εν-διαέρ�ν καθώς άλλωστε υπήρ�ανένα αιν�μεν� σε παγκ�σμι� επίπε-δ� πρωτ�ανές. Πέρα απ� τ� γεγ�-ν�ς �τι �ι θεατές υπήρ�αν καλεσμέ-

O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς τ� 1933, τη �ρ�νιά π�υ η Eύα �εύγει στην Aμερική...

Συνέ�εια στη 10η σελίδα

ν�ι τ�υ "εύγ�υς Σικελιαν�ύ–πράγμαπ�υ συνεπάγεται απίστευτη δαπάνηκαθώς ανάμεσα στα άλλα «ανασκευ-άστηκαν» �ι Δελ�ί πρ�κειμέν�υ ναιλ��ενηθ�ύν �ι �έν�ι– τ� σημαντι-κ� είναι �τι �αναμίλησαν τα αρ�αίαθεάτρα, �τι η άπ�ψη τ�υ Σικελιαν�ύπως � Mέγας Παν δεν πέθανε17 «απ�-δεί�τηκε σωστή και �τι �ι Δελ�ί έ-γιναν πασίγνωστ�ι απ� τ� ρ�μαντι-σμ�; την �υτ�πία; ή μήπως την «α-ντρίκια ελληνική στάση» τ�υ "εύ-γ�υς Σικελιαν�ύ; Δεν είναι καθ�λ�υτυ�αί� τ� γεγ�ν�ς �τι στις πρώτεςΔελικές Γι�ρτές διδά�τηκε(9/5/1927) � «Πρ�μηθέας Δεσμώτης»τ�υ Aισ�ύλ�υ �ύτε τυ�αί� είναι τ�γεγ�ν�ς �τι στις δεύτερες πρ�στέ-θηκαν �ι «Iκέτιδες». O Aισ�ύλ�ς ή-ταν � αγαπημέν�ς τ�υ Σικελιαν�ύ, ή-ταν αυτ�ς π�υ μιλ�ύσε με τ�υς θε-�ύς. Hταν Eλευσίνι�ς μύστης και �ρ-ικ�ς μελετητής π�υ εάρμ�"ε τα«μυστικά» δ�γματα στην π�ίηση καιτην πρά�η.

Tέτ�ι�ς ήταν � Σικελιαν�ς. Kαι �α-σικ� δ�γμα τ�υ �ρισμ�ύ υπήρ�ε ηεν�τητα, η αρμ�νία των πάντων, τ�υανθρώπ�υ με τ�ν εαυτ� τ�υ, με τη

Φύση, με τ� Θε�, με τ� Παν. Eκεί π�υεναγώνια απλων�ταν � σικελιανικ�ςστ��ασμ�ς. Γι’ αυτ� πιστεύω �τι έ�ειπερισσ�τερη α�ία να δει κανείς τακείμενα π�υ έγραψε � π�ιητής σ�ετι-κά με τις Δελικές Γι�ρτές (π�υ ταμά"εψε �λα � Γιώργ�ς Σα��ίδηςστ�ν B’ τ�μ� τ�υ Πε"�ύ Λ�γ�υ τ�υΣικελιαν�ύ απ� τις εκδ�σεις Iκαρ�ς,1980) και να �γάλει τα συμπεράσμα-τά τ�υ σ�ετικά με τ�υς λ�γ�υς π�υώθησαν τ�ν π�ιητή σ’ αυτή την «τρε-λή» αλλά παράλληλα «θεϊκή πρά�η».Γιατί �νειρεύτηκε να κάνει αυτ� π�υδεν μπ�ρεσε κανείς. T�υς ανθρώ-π�υς– ανθρώπ�υς. T� ψωμί–ψωμί.Tην π�ίηση–π�ίηση. Oνειρεύτηκε να�αναενώσει τα σπασμένα απ� τ�υςTιτάνες μέλη τ�υ Δι�νυσ�υ, �νει-ρεύτηκε την καρδιά τ�υ ανθρώπ�υκαι την καρδιά τ�υ Σύμπαντ�ς Eνα.Aν έκανε λάθ�ς, πιστεύω πως αυτ�ήταν τ� ωραι�τερ� λάθ�ς π�υ έγινεπ�τέ και για τ� �π�ί�– παρά την �ι-κ�ν�μική τ�υ καταστρ�ή–παρά τηθ�ρά της υγείας τ�υ �υδέπ�τε με-τάν�ιωσε.

Aπ�δει�η πως στις �μιλίες π�υ έ-δωσε τ�ν N�έμ�ρη–Δεκέμ�ρη τ�υ1935 σ’ έναν κύκλ� «μυημένων» αν-

θρώπων– ωσά Mύστες– γράει � ί-δι�ς (και π�υ δημ�σιεύτηκαν κάτω α-π� τ�ν γενικ� τίτλ� «H EλευσίνιαΔιαθήκη» στ� περι�δικ� «Tα NέαΓράμματα» τ�ν Γενάρη–Φλε�άρη–Mάρτη 1936) επιμένει �τι στην επ��ήμας �ρεά"εται μια «τεράστια μέθ�-δ�ς», μια απ�λυτη μέθ�δ�ς «�π�υγνώση και "ωή να συνδεθ�ύνε απ’την αρ�ή και απ’ τη ρί"α, ώστε εκείν�τ� α�ίωμα της τρανής καθ�λικ�τη-τας κι εν�τητας τ�υ ανθρώπ�υ καιτ�υ κ�σμ�υ να �ρει μια άμεση δικαί-ωση στ�ν ίδι� μας, ως ύση, ως ψυ-�ή και ως Iστ�ρία εαυτ�»18.

Aυτ� ήταν � Σικελιαν�ς. Eνα λυρι-κ� π�τάμι π�υ κ�υ�αλ�ύσε μέσα τ�υτ�υς πρ�ϊστ�ρικ�ύς, τ�υς τραγι-κ�ύς, τ�ν Πλάτωνα, τ�ν Παυσανία,τ�ν Πλ�ύταρ��, τις Γραές, τ�νOρέα, τ� Xριστ�. Kι άλλ�υς π�λ-λ�ύς π�υ τ�ν έκαναν να σκετεί πως� άνθρωπ�ς μπ�ρεί να �ανα-�ρεί «τ�ν πρώτ� τ�υ εαυτ�»19 αρκείνα ασκήσει τις κεραίες τ�υ να συλ-λά��υν τα μηνύματα των καιρών.Γιατί αυτ� υπήρ�ε � ίδι�ς � Σικελια-ν�ς: ασκητής, μύστης, αθλητής τ�υαγαθ�ύ. Aιώνι�ς �ραματιστής20.«Στ��αστής».

Σημειώσεις: 1. Bλ: «Δελ�ικ�ς Λ�γ ς» A. Σ.«Λυρικ�ς Bί ς», τ μ, Δ, Φιλ λ γική επιμέ-λεια Γ.Π. Σα!!ίδη, σ.σ.145–172, κ.α. 2. Πρ!λ.(Πρ�λ γ ς στ ν Λυρικ� Bί ) A. Σ. Λυρικ�ςBί ς, .π. τ μ. A’ (1965) σ.28. 3. Πρ!λ. A. Σ.«Θυμέλη» τ μ. A’ �ιλ λ γική επιμέλεια Γ. Π.Σα!!ίδη, Iκαρ ς, Aθήνα 1970. σ. 9. 4. .π. ε-δώ σημ.2, σ11. 5. Aπ� τις «Eκδ�σεις των Φί-λων» και τ Γαλλικ� Iνστιτ ύτ . 6. .π. εδώσημ.3, σ.54, στ 654 και 652–654. 7. A. Σ.«Λυρι-κ�ς Bί ς», τ μ. Γ’, .π.(1966), σελ. 249, στ94–96. 8. A. Σ. «Λυρικ�ς Bί ς», τ μ. Δ, .π.σ71. 9. A. Σ. «Λυρικ�ς Bί ς» τ μ.Γ, .π.σ.240.10. A. Σ. «Λυρικ�ς Bί ς», τ μ. A, εδώ σημ.4.11. A.Σ.«Λυρικ�ς Bί ς», τ μ.B’, .π.(1981)σ.125, στ. 65–68. 12. A.Σ. «Λυρικ�ς Bί ς», .π.εδώ σημ. 11, σ. 127–129. 13. A.Σ. «Λυρικ�ςBί ς», τ μ. B. .π.εδώ σημ.11, σσ,139, στ24.14. A.Σ. «Λυρικ�ς Bί ς» τ μ. Γ., .π. εδώσημ.7, σ.17, στ. 168–169 και 174. 15. A.Σ. «Λυ-ρικ�ς Bί ς», τ μ.Γ’, .π. εδώ σημ.7. σ. 151.στ.170–171. 16. A.Σ. «Λυρικ�ς Bί ς» τ μ. E’, .π. (1968), σσ. 105–111. 17. B. Pίτσα Φρά-γκ υ–Kικίλια,«Παν Mέγας– Eνα λανθάν νκείμεν τ υ Σικελιαν ύ», περ. «M λυ!δ -κ νδυλ πελεκητής, 5, (1995/1996, σσ [51]–71.18. A.Σ. «Πε&�ς Λ�γ ς», τ μ. Γ, �ιλ λ γικήεπιμέλεια Γ.Π. Σα!!ίδης, Iκαρ ς, Aθήνα1981, σ. 92. 19. A. Σ. «Λυρικ�ς Bί ς», τ μ. B’, .π. εδώ σημ. 11, σ. 104, στ. 101–104. 20. A. Σ.«Πε&�ς Λ�γ ς», τ μ.B’, εδώ σημ. 18, σ. 14.Σημ: Tα σ'ετικά (περιγρα�ικά) με τις Δελ�ι-κές Γι ρτές !λ. A�ιέρωμα της EπιθεώρησηςHώς στην Eύα Πάλμερ–Σικελιαν ύ, αριθ.98–102 (1968) και αριθ. 103–107 (1967).



O π�ιητής και � κ�σμ�ς... Aρ�αί� Θέατρ� των Δελ�ών, 1927... Πρώτες Δελ�ικές Γι�ρτές.


Σικελιανς � Eλλην�λάτρηςAνέκδ�τα κείμενα πρ�ς τ�υς αδελ��ύς Iωνα και Φίλιππ� Δραγ�ύμη, αλλά και για την ανα�ίωση της Δελ�ικής Iδέας

O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς με ίλ�υς στ� αρ�αί� θέατρ� των Δελ ών, τ� 1909.

Tης Bι�έτ Tσαρλαμπά – Kακλαμάνη

Φιλ�λ�γ�υ

ME THN EΠETEIO τ�υ θανάτ�υ τ�υAγγελ�υ Σικελιαν�ύ (19 I�υνί�υ1951), και τη σειρά εκδηλώσεων π�υδι�ργανών�νται στ�υς Δελ��ύς γιατα 70�ρ�να απ� τις Πρώτες Δελ�ι-κές E�ρτές (1927), έρ�εται πάλι στην«επικαιρ�τητα» � μεγάλ�ς στ��α-στής π�υ σημάδεψε την επ��ή μαςμε τ� θαυμαστ� έργ� και τα πρ��η-τικά μηνύματά τ�υ. Eργ� καθαρά ελ-ληνικ�, π�υ έ�ει τις ρί"ες τ�υ στηνAρ�αι�τητα και την παγανιστική μυ-θ�λ�γία, αλλά #λασταίνει δια�ρ�νικάμέσα απ� τ�ν Xριστιανισμ� και τα νε-�τερα θρησκευτικά, κ�ινωνικά και ι-δε�λ�γικά ρεύματα. Γι’ αυτ�, � Σικε-λιαν�ς είναι πάντα μέσα στην επικαι-ρ�τητα, α��ύ μετ�υσίωσε τ� πνεύμακαι την υλική τ�υ υπ�σταση σε μιασυνειδητή στάση "ωής, π�υ αρμ�"ειστ�ν Eλληνα και στ�ν Π�λίτη τ�υ K�-σμ�υ.

Mέσα απ� μια σειρά �αρακτηριστι-

κών ανέκδ�των κειμένων τ�υ, θα ε-πι�ειρήσ�υμε να ακ�λ�υθήσ�υμε τα�νάρια της πνευματικής και της ιδε-�λ�γικής τ�υ επιστράτευσης σε καί-ριες στιγμές τ�υ ελληνικ�ύ #ί�υ, σε%ε�ωριστή εθνική σημασία.

Bαλκανικ�ί Π�λεμ�ικαι Δι�ασμ�ς

T�ν Σεπτέμ#ρι� τ�υ 1912 κηρύ-�τηκε � Πρώτ�ς Bαλκανικ�ς Π�λε-μ�ς και � π�ιητής επιστρατεύτηκεως απλ�ς στρατιώτης στη ΣτερεάEλλάδα και στην Hπειρ�. Eμπνευ-σμέν�ς απ� την εθνική έ%αρση τωνημερών και τ�ν �λ�γερ� τ�υ πα-τριωτισμ�, γρά�ει τ�τε τ� π�ιήματα«Eπίνικ�ι A΄», (1912-1913), �πως τατα%ιν�μεί � ίδι�ς στ�ν πρώτ� τ�μ�τ�υ «Λυρικ�ύ» τ�υ «Bί�υ» (Eκδ�σεις«Oι Φίλ�ι τ�υ Bι#λί�υ», 1946, σελ.133-170). Aνάμεσα σ’ αυτά, τ� «Mνη-μ�συν�», η «Πρ�σευ�ή για τα Γιάν-νενα», τα «Eισ�δια», � «Mα#ίλης»και «Θεσσαλία». O Σικελιαν�ς έ�ει ή-

δη γνωριστεί με τ�ν Iωνα Δραγ�ύμη(1878-1920), με τ�ν �π�ί� μάλιστακάν�υν και εκδρ�μές στ�ν Oσι� Λ�υ-κά και αλλ�ύ, και τ�υ απευθύνει τηνακ�λ�υθη ανέκδ�τη επιστ�λή:

11/24 Aπριλί�υ 912Aιτιμε Φίλε,Aν άργησα υπερ��λικά κι ελπί�ω

�ι ασυγ�ώρητα να σας πω τη �αθιάμ�υ τιμή για τ� �ι�λί� σας «Oσ�ι �ω-νταν�ί» και να σας σ�ίω εγκάρδιατ� �έρι, σας παρακαλώ να τ� απ�δώ-σετε στην καθλ�υ �ιαστικήν υπλη-ψη π�υ τ�υ ώ�ειλα.

Kαθώς ίσως θα ώ�ειλα ν’ απαντή-σω με μια λέη στ� λ� ερώτημάσας για την ανθρώπινή μ�υ πίστη:«Eίμαι τετρακάθαρα Eθνικιστής».Mν� π�υ και πάλι �ιαστικς � λ-γ�ς μ�υ, σ� δεν τ�ν �ανερώνει τ�έργ� π�υ α�ιέρωσα τη �ωή μ�υ. Kαιτ� λέγω μν� με την απλή ιδέα πωςαν συναντιέται με τη σκέψη σας, δεδεί�νει παρά μία απ’ τις εσώτερες α-��ρμές της εκτίμησής μ�υ. Θα ήθε-

λα και ,τι άλλ� ετυπώσατε· αλλά κα-θώς σε λίγ� ταιδεύω και π�λύ πιθα-ν να περάσω στην Eλλάδα για κά-μπ�σ�, θα σας δώσω διεύθυνση απ’αλλ�ύ, αν δεν τύ�ει να σας ιδώ. Mέ-νω ωστσ� με τιμή, Aγγελ�ς Σικελια-νς.

Σε εγγρα�ή τ�υ στ� Hμερ�λ�γι�τ�υ με ημερ�μηνία 26.1.1913, � Δρα-γ�ύμης σημειώνει: O Σικελιανς έ-γραψε ένα δυνατ π�ίημα: «Θεσσα-λία».

Mεσ�λα#�ύν και άλλες επιστ�λές,αλλά θα σταθ�ύμε εδώ στις πι� εν-δια�έρ�υσες και απ�καλυπτικές. T�1916 η �ώρα αντιμετωπί"ει τις εσω-τερικές αναταρά%εις π�υ επέ�ερε ��λέθρι�ς Δι�ασμ�ς σε «Kωνσταντι-νικ�ύς» και σε «Bενι"ελικ�ύς». H #ί-αιη επέμ#αση των /ένων Δυνάμεωνσυγκλ�νισε τ�ν Aγγελ� Σικελιαν�και η ψυ��λ�γική τ�υ κατάσταση α-ντικατ�πτρί"εται στα π�ιήματα π�υεμπνεύστηκε τ�τε: «Για τ�ν Bασι-λιά», «Tης πείνας τ� καμίνι» (1916),



Aνέκδ�τη αλληλ�γρα ία τ�υ Aγγελ�υ Σικελιαν�ύ.

«Tης κ�πρ�υ τ� ψωμί», «Xαιρετι-σμ�ς» (1917), τα �π�ία δεν περιέλα-#ε στην έκδ�ση τ�υ τρίτ�μ�υ «Λυρι-κ�ύ Bί�υ» τ� 1946-1947. Tην επ��ήακρι#ώς αυτή, � Λευκαδίτης π�ιητήςαπευθύνει στ�ν Δραγ�ύμη την ακ�-λ�υθη, επίσης ανέκδ�τη, επιστ�λήτ�υ, ιδιαίτερα απ�καλυπτική για ταυψηλ��ρ�να πατριωτικά αισθήματαπ�υ τ�ν �λ�γί"�υν:

Eπικ�ινωνία με νέ�υς

30 Σεπτεμ�ρί�υ 1916Aγαπητέ μ�υ. T� σ�ετικ με την

«Aυτ�κρατ�ρία» άρθρ�, έγραψα -πως σ�υ υπ�σ�έθηκα, αλλ’ αργτε-ρα στ��άστηκα, πως η διατύπωσήμ�υ σ’ ένα τρπ� π�υ μ�υ παραμέ-ρι�ε την περισυλλ�γή και τ�ν παλμστ� �ωνταν ρυθμ της, δε θα νάτανπ�ια επιθυμ�ύσα. H πρθεσή μ�υ,αν είμαι τ� �ειμώνα ελεύτερ�ς νακ�ινωνήσω πι� θερμ τ� Στ��ασμμ�υ με τη Nετητα, μ�υ δίνει να πι-στεύω πως � σπρ�ς ειμπ�ρεί ναπέσει σ’ άμεση επα�ή σε γνιμεςψυ�ές. H περί�δ� π�υ περνάμε έ�ειγια με μεγάλη σημασία. T� σκίσιμ�της �ρυσ��άρτινης τενεκεδένιαςπαν�πλίας τ�υ Eυρωπαϊκ�ύ π�λιτι-

σμ�ύ, θα γίν�νταν πι� �ανερ σ’ ε-κείν�υς π�υ θα θέλ�υν να δ�υλέ-ψ�υν για πραγματική Aναγέννηση,θα πτι�αν απ�αση και ασκητισμ,την καθαρή συγκεντρική αρετή τηςθέλησής τ�υς. T� Eθνικ Iδανικ,σταθμς για την Eλλάδα �έ�αια α-παραίτητ�ς και π�υ τ� �ά�τισες μεAγντητα μ�ναδική, έ�ει υπερ�είκαι τ� ��ρ των αρετών τ�υ και εί-ναι ανάγκη να �ανερωθεί σε τρπ�Δωρικτατ�, απ’ τη γη στ� Nα κιαπ’ τ� Nα στη γη, με δί�ως �άσμα-τα, Pυθμς Aυτ�γνωσίας και Aυτ�-δημι�υργίας!

Στη στιγμή π�υ τα μάτια μ�υ απτα μέσα στρέ��νται πρ�ς τα έω καιαναγυρί��υν μέσα μ�υ, η θύμησήσ�υ μ’ αναπαύει σε μίαν ανάπαυσηαδερ�ική. O Θες να δώσει να �α-ρίσ�υμε μια απ�στ�λή στη γη μας,ντας άι�ί της!

Δικς σ�υ, Aγγελ�ς ΣικελιανςOι τελευταίες γραμμές της επι-

στ�λής υπ�δηλών�υν εμ�αντικά τις�ικ�υμενικές διαστάσεις τ�υ εθνι-κ�ύ τ�υ �ράματ�ς π�υ μ�ιρα"�ταντ�τε με τ�ν Δραγ�ύμη και μας %ανα-�έρν�υν στ� ν�υ τις πνευματικές α-να"ητήσεις τ�υ διδύμ�υ Σικελιαν�ύ– Kα"αντ"άκη, �πως πρ�κύπτ�υν α-π� τα ημερ�λ�γιά τ�υς στ� Aγι�νOρ�ς τ� 1914. Πάντως, τ� άρθρ�τ�υ Σικελιαν�ύ με τίτλ� «Aυτ�κρα-τ�ρία» δεν έ�ει δει τ� �ως της δη-μ�σι�τητας.

Mνήμη Δραγ�ύμη

Λίγ� καιρ� μετά τη δ�λ��νία τ�υIωνα Δραγ�ύμη (I�ύλι�ς 1920), �Λευκαδίτης π�ιητής, συγκλ�νισμέ-ν�ς, στέλνει στ�ν αδελ�� τ�υ, τ�νΦίλιππ� Δραγ�ύμη, τ� ακ�λ�υθ�σημείωμα:

Aπάνω Aγριανη Παρνασσίδ�ςΦίλιππε. Eπερίμενα πως � καιρς

θα μ�υ άν�ιγε τ� στμα για να πω έ-να λγ� και σε Σε και στ�υς δικ�ύςΣ�υ. Aλλ’ ακμη μέσα μ�υ θρ�νιά-�ει η ��ερή σιωπή. Θα Σε παρακα-λέσω να δε�τείς ένα �ιλί κι άλλ� έ-να για τ� �έρι των τριγυρινών Σ�υ.

Λίγ�υς μήνες αργ�τερα, � Σικε-λιαν�ς εμπνέεται τ� δυνατ�, πρ�-

�ητικ� π�ίημα «T� Mαρτύρι� τ�υOσι�υ Σερα�είμ στ�ν Eλικώνα» (6Δεκεμ#ρί�υ 1920), και τ� α�ιερώνειστη «Mνήμη τ�υ Γιάννη Δραγ�ύμη».Aπ� τη σύνθεσή τ�υ αυτή αναδύε-ται ένας συμ#�λικ�ς συνειρμ�ς μετ�ν άδικ� �αμ� τ�υ �ίλ�υ τ�υ, π�υδεν πρέπει, ίσως, να περάσει απα-ρατήρητ�ς.

Για τ�ν �μ�ϊδεάτη στ�υς εθνι-κ�ύς �ραματισμ�ύς θα γράψει καιμια εκτεταμένη μελέτη π�υ �έρειτ� �ν�μά τ�υ και είδε τ� �ως τ�1941, ενώ τ�ν ανα�έρει συ�νά σεδιά��ρα πε"ά τ�υ κείμενα, εκθειά-"�ντας πάντα την εθνική τ�υ πνευ-ματική συνείδηση. Eνδια�έρ�ν πα-ρ�υσιά"ει άλλωστε και ένα απ�σπα-σμα απ� ανέκδ�τη επιστ�λή τ�υ Φί-λιππ�υ Δραγ�ύμη στ�ν Aγγελ� Σι-κελιαν� με ημερ�μηνία 28 Δεκεμ-#ρί�υ 1943: Aγαπητέ Φίλε [...] Σ�υ α-ντίγραψα τις δυ� σελίδες απ τ�Hμερ�λγι� τ�υ Iωνα, π�υ σε ενδια-�έρ�υν, και σε �ε�αιώνω ακμη μια��ρά, πως δεν έ�ω αντίρρηση νατες δημ�σιέψεις πως ν�μί�εις κα-λύτερα, αν θέλεις.

(Tα ανέκδ�τα σικελιανικά κείμεναπ�υ παρέθεσα εδώ πρ�έρ��νται α-π� τ� αρ�εί� τ�υ �ίλ�υ και συγγε-ν�ύς απ� τ� Bαλαωριτέικ�, Mάρκ�υΔραγ�ύμη, τ�ν �π�ί� και ευ�αριστώθερμά).

Aπ�πειρα ανα�ίωσηςτ�υ Δελ�ικ�ύ Eργ�υ

H �λ�ψυ�η επιστράτευση τ�υAγγελ�υ Σικελιαν�ύ στη διάρκειατ�υ Π�λέμ�υ, της Kατ��ής και τηςEθνικής Aντίστασης είναι σε �λ�υςγνωστή και επισ�ραγί"εται κατά τ�νπανηγυρικ�τερ� τρ�π� με τ� έργ�και την πατριωτική τ�υ δραστηρι�-τητα την επ��ή αυτή. Tα γραπτάτ�υ –π�ίηση, πε"� και κυρίως τ� θέ-ατρ�– είναι, �πως επισημαίνει � Πα-ναγιώτης Kανελλ�π�υλ�ς στην«Iστ�ρία τ�υ Eυρωπαϊκ�ύ Πνεύμα-τ�ς», τα «σημαντικ�τερα απ� �σαέργα ενέπνευσε η γερμανική Kατ�-�ή στην Eυρώπη».

Mετά την Aπελευθέρωση, με τη

συνείδησή τ�υ αναπαμένη γιατί εί-�ε στ� ακέραι� εκπληρώσει τ� πα-τριωτικ� τ�υ �ρέ�ς, � π�ιητής πρ�-#ληματισμέν�ς #αθιά, απ� τις τρα-γικές εμπειρίες τ�υ π�λέμ�υ, �ρα-ματί"εται απερίσπαστ�ς τη συνέ-�εια της Δελ�ικής Πρ�σπάθειας,π�υ εί�ε διακ�πεί για είκ�σι �λ�-κληρα �ρ�νια. Kαι να π�υ, την άν�ι-%η τ�υ 1950, �ι ελπίδες τ�υ ανα"ω-πυρών�νται. Παραθέτω �ρισμένα�αρακτηριστικά απ�σπάσματα απ�ανέκδ�τες επιστ�λές τ�υ στην EύαΣικελιαν�ύ στην Aμερική, �π�υ έδι-νε κι εκείνη τ�ν π�λύμ��θ� μ�να�ι-κ� της αγώνα για τη δικαίωση τηςEλλάδας και για την αναγνώρισητ�υ έργ�υ τ�υ αγαπημέν�υ της συ-ντρ��υ:

14 Aπριλί�υ 1950Λατρεμένη, ήρθαν να με επισκε-

�θ�ύν στη Σαλαμίνα η κ. AγγελικήXατ�ημι�άλη και � κ. Aκης Gault, εκμέρ�υς τ�υ κ. Christie, διευθυντήT�υρισμ�ύ (της Δι�ίκησης Oικ�ν�-μικής Συνεργασίας), για να μ�υ α-νακ�ινώσ�υν τι είναι έτ�ιμ�ς ναδώσει λα τα μέσα για να συνε�ί-σ�υμε τ� έργ� των Δελ�ών με τ�πργραμμά μας αυτ�ύσι�, �ωρίςκαμιά παρέμ�αση �ύτε απ την ελ-ληνική, �ύτε απ την αμερικανικήπλευρά, και πως τ� μν� π�υ επιθυ-μεί είναι να αναλά��υμε εμείς τηνπλήρη διεύθυνση. Aπ�κρίθηκα πωςδεν εί�α άλλην επιθυμίαν απ αυ-τήν και πως �ι επιθυμίες μ�υ και �ιδικές σ�υ είναι ένα και τ� αυτ [...].Oλ�ν αυτν τ�ν καιρ, πρ�σδ�κ�ύ-σα μια κατάληη σ’ λα τα γυρίσμα-τα της μ�ίρας, π�υ μα�ί με τα μεγά-λα ιστ�ρικά γεγ�ντα, περιέ�αλλαντη �ωή μας και τις μεγάλες μαςπρ�σδ�κίες [...] και είμαι �έ�αι�ςπως έτσι θα �ικ�δ�μήσ�υμε μα�ίτις αληθινές �άσεις μια �ωής, π�υθα ανταπ�κρίνεται στις ανάγκες τηςEλλάδας και τ�υ Kσμ�υ.

24 I�υλί�υ 1950[...] Στ�ν Christie έστειλα απ και-

ρ, πριν λά�ω τ� γράμμα σ�υ έναYπμνημα, π�υ πιστεύω πως είναιαπλυτα σύμ�ων� και με τις δικέςσ�υ απψεις και συμπληρωμέν� μεO Iων Δραγ�ύμης (1878–1920).



π�λλή γνώση και πείρα των εδώπραγμάτων και περιμένω την �ρι-στική τ�υ απ�αση.

Eπιστρ��ή στην Eλλάδα

Tην ίδια επ��ή, � ακάματ�ς �ρα-ματιστής συντάσσει στα ελληνικάένα ε%αιρετικ�ύ ενδια�έρ�ντ�ςπ�λυσέλιδ� Mήνυμα σ�ετικ� με τηνπρ�σδ�κώμενη ανα#ίωση τ�υ Δελ-�ικ�ύ Eργ�υ, στην �π�ία δίνεται �-λ�ψυ�α, παρά την ημιπληγία, π�υ έ-�ει πρ�σ�ατα υπ�στεί. Παραθέτωτα πι� �αρακτηριστικά απ�σπάσμα-τα τ�υ αδημ�σίευτ�υ αυτ�ύ, απ� �-σ� %έρω �ειρ�γρα��υ κειμέν�υ, μετ� συμ#�λικ� τίτλ� «Eπιστρ��ήστην Eλλάδα»:

Στη σιωπή π�υ κράτησε είκ�σι�ρνια έπειτα απ την τελευταίαεκδήλωση της Δελ�ικής Πρ�σπά-θειας, τα πράγματα τ�υ κσμ�υ έ-��υν αλλάει σε παγκσμια κλίμα-κα και η ανθρώπινη ψυ��λ�γία σταδιά��ρα έθνη πρ�σαρμστηκε κά-θε ��ρά στη �ωή με στάσεις δια��-ρετικές, διιστάμενες, π�λύ συ�νά,μεταύ τ�υς. H επιπλαιη πνευματι-κή �μ��ωνία π�υ συγκρατ�ύσεστ�ι�ειωδώς μια κάπ�ια συν��ήστην Iστ�ρία διαλύθηκε εμ�αντικά,κι ,τι πρωτύτερα έδινε ένα νημαστη �ωή των λαών, διασπάστηκε ώςτα τελευταία συνθετικά τ�υ [...]Aλλά η Δελ�ική Πρ�σπάθεια [...]δεν σταμάτησε να μεγαλώνει �ιμν� στην πρ�σωπική συνείδησήμας και στ� υπ�συνείδητ� τ�υ ελ-ληνικ�ύ λα�ύ, αλλά και στη συνεί-δηση λων σ�ι απ �λκληρ� τ�νκσμ� συναθρ�ίστηκαν για να επι-κ�ινωνήσ�υν με τ� πνεύμα της στιςε�ρτές τ�υ 1927 και τ�υ 1930 [...].Aλλά να π�υ, έπειτα απ τσα �ρ-νια κι απ τ�ν αγώνα και τις δ�κι-μασίες �λκληρης της γης, η �ωνήτ�υ «Πρ�μηθέα» �ητάει ν’ ακ�υστείκαι πάλι σε στιγμή π�υ κινδυνεύειπως π�τέ η ψυ�ή τ�υ Aνθρώπ�υ[...] για μια πράη άλλης π�ιτητας,απάνω απ την ωμή π�λιτική των η-μερών μας [...] Mέσα της, η πίστηαυτή, ταν μας γίνει απλυτα συ-νειδητή και κλείσει τρεις δυνάμειςσυμμα��ύσες, την Παιδεία, την Oι-κ�ν�μία και τη Δικαι�σύνη, εα-σ�αλί�ει τσ� εωτερικά, σ� καιεσωτερικά, στα πάντα, την EIPHNH.Kι αυτ τ� έμ�λημα �ητάμε σήμερα,παρά π�τέ, να υψώσ�υμε, με τη �ε-�αιτητα πως η κατά�αθη ακτιν�-��λία της θα μιλήσει σε λες τιςανθρώπινες καρδιές.

H πρ�σπάθεια ναυαγεί

T� μήνυμα αυτ�, με τις τ�σ� επί-καιρες και σήμερα ελληνικές αλλάκαι παγκ�σμιες ανα��ρές και πρ�ε-κτάσεις τ�υ, � Σικελιαν�ς δια#ι#ά-"ει στ�ν Christie και η Eύα αναλαμ-#άνει να τ� συμπληρώσει, να τ� με-τα�ράσει και να τ� δημ�σιεύσειστην Aμερική. Tελικά και η ύστατηαυτή απ�πειρα της συνέ�ισης τ�υΔελ�ικ�ύ Eργ�υ ναυαγεί και � Σικε-λιαν�ς, απ�γ�ητευμέν�ς, αλλά καισυμ�ιλιωμέν�ς με τ� επικείμεν�τέλ�ς π�υ ίσως κι�λας διαισθάνε-ται, γρά�ει στην Eύα τ�ν Φε#ρ�υά-ρι� τ�υ 1951, λίγ�υς μ�λις μήνεςπριν απ� τ�ν θάνατ� τ�υ;

H Eύα Πάλμερ–Σικελιαν�ύ. Aπ� τις Δεύτερες Δελ ικές E�ρτές π�υ κατ’ απ�-κλειστικ�τητα ωτ�γρά ησε η Nέλλη.

H Eύα Πάλμερ–Σικελιαν�ύ (καθήμενη–άκρη αριστερά) στ�υς Δελ �ύς, στα τέλη Mαΐ�υ 1952, σε τιμητική εκδήλωση,λίγ� πριν απ� τ� θάνατ� της.

[...] Aπδιωα απ τη σκέψη μ�υλα αυτά π�υ μ�υ εί�αν υπ��άλει�ι διά��ρες αμερικανικές και ελλη-νικές πρ�τάσεις, α�ήν�ντας τηνψυ�ή μ�υ απλυτα ελεύθερη σε,τι αγγί�ει την αι�πρέπειά της καιδιατηρώντας την ακέραια για την α-ναμ�νή τ�υ ερ��μ�ύ σ�υ.

(Oι επιστ�λές �υλάσσ�νται στ�M�υσεί� Mπενάκη, Aρ�εί� Eύας Σι-κελιαν�ύ και έ��υν μετα�ραστεί α-π� τα γαλλικά).

Aυτ�ς είναι � Aγγελ�ς Σικελιαν�ςπ�υ λάτρεψε και ανέδει%ε τηνEλλάδα �σ� λίγ�ι, θέτ�ντας στην υ-πηρεσία της με ακαταμά�ητη πίστηκαι πάθ�ς �λ�κληρη τη "ωή και τηδημι�υργία τ�υ: «Mε πλημμυρά �καημς Σ�υ, Eλλάδα, π�λυκάντηλ�!Eλλάδα, αμ�ρσι�ς � καρπς κι εί-ναι καρπς δικς Σ�υ!». Eκείν�ςπ�υ «έμπαινε στη σκλα#ωμένη πλα-τεία Συντάγματ�ς και τη μετέ#αλε,μ�ν�μιάς, σ’ ένα μικρ� ελεύθερ�ελληνικ� τ�πί�» (Λ�υντέμης). Aλλάκαι � Δελ�ικ�ς Oραματιστής, π�υενωτί"εται μια νέα πνευματική και ι-στ�ρική Aδελ��σύνη: «Γιατί, η επ�-�ή μας έ�ει απλυτη ανάγκη απτ�υς νέ�υς πνευματικ�ύς Δελ-��ύς. H καιν�ύργια τ�υς �ργάνωσηείν’ ανάγκη �ι μν� της Eλλάδας,αλλά λων ανεαιρέτως των κρα-τών. H �ργάνωση αυτή δεν θα κλει-στεί επ�μένως σε καμιά πατρίδα.Aυτή θα είναι η Πατρίδα, στην πρω-ταρ�ική της σημασία». Kαι είναι � ί-δι�ς αυτ�ς �λ�γερ�ς μα�ητής μετη λ�γ�η τ�υ πνεύματ�ς, π�υ λ�-γιασε για «αλωνάκι» τ�υ την Eλλά-δα και σε πρ�έκτασή της, την ίδιατην Oικ�υμένη: «Mα ανάμεσα απΔύση κι απ’ Aνατ�λή, � Aκρίτας στέ-κει � Eλληνας και στει γι��ύρι μ’ ά-στρα!».


T� �ραμα τ�υ Σικελιαν�ύΠηγές έμπνευσης τ υ π ιητή Πίνδαρ ς και Aισ�ύλ ς

T�υ Hλία Γ. Mαλανδρή

Σκην�θέτη

O AΓΓEΛOΣ Σικελιαν ς υπήρ�ε έναςμεγάλ�ς �ραματιστής. Oι ύψιστεςαρ�ές και ιδέες τ�υ �ράματ ς τ�υεί�αν έναυσμα την αρ�αι τητα. Γι’αυτ , π�ι�ς επι�ειρήσει να αναλύ-σει ή να πρ��άλλει τ� λ γ� τ�υ Σικε-λιαν�ύ μεταπλάθ�ντας τ�ν σε εικ -να, θα πρέπει να ασπασθεί τ�υς ί-δ�υς �ραματισμ�ύς, αν δεν τ�υς έ-�ει απ τα πριν στα �άθη της ψυ�ήςτ�υ. H επι!ανειακή και κ�ντ !θαλμηανάλυση θα περι ρι"ε αυτ ν ακρι-�ώς τ� �αρακτηρισμ τ�υ �ραματι-στή, δηλαδή, μιας υψηλής ιδέας.Oμως, � Aγγελ�ς Σικελιαν ς είναικάτι παραπάνω: Eνας πρ�σκλητής.Aκ�υμπά σε δύ� σημαντικά πλα, τα�π�ία �ρησιμ�π�ιεί ως ιδε�λ�γικ�ύςά��νες στην συγκλ�νιστική π�ίησήτ�υ· την ελευθερία και την εν τητα.Πέρα μως απ τη θεωρητική τ�υ α-να"ήτηση, υπάρ�ει πρ�σκλητήρι� ε-ν ς αναγεννητικ�ύ πυρήνα αρίστων, πως έ��α λέει στη μελέτη τ�υ �Tάκης Δημ π�υλ�ς, σε έναν ε�ώκ�-σμ� μυστικισμ . Γι’ αυτ τ� λ γ�, ηπ�ίησή τ�υ, περισσ τερ� απ τωνάλλων π�ιητών, απαιτεί για την κατα-ν ησή της και τη σύμπη�η και τημύηση. H γλώσσα τ�υ δεν είναι ευκ�-λ�ν ητη, � ίδι�ς είναι πεπεισμέν�ς τι με τη !ωνή τ�υ εκ!ρά"�νται �ιπρ γ�ν�ι, κυρίως � Aισ�ύλ�ς και �Πίνδαρ�ς.

Mύθ ς και Iστ ρία Yπάρ�ει ένα μυστικ θρησκευτικ

περιε� μεν� π�υ συνδέει τ� έργ�τ�υ π�ιητή και ιδιαίτερα τις θεατρι-κές μ�ρ!ές π�υ γέννησε � λ γ�ςτ�υ. T� διακρίν�υμε στ� «Aγρα��ν»και τ� επι�ε�αιών�υμε απ τ�υς τίτ-λ�υς των έργων τ�υ. Θα μπ�ρ�ύσενα πει κανείς, τι λα τα νήματα κι-ν�ύνται γύρω απ έναν ά��να, � �-π�ί�ς, πέρα απ τη θρησκευτικ τηταμε την ιερατική της μ�ρ!ή, επι�ειρείνα αναλύσει την ιδε�λ�γική ! ρματης ταυτ τητας τ�υ Xριστ�ύ, ταιριά-"�ντάς την με τις πρ�σωπικ τητεςτων κεντρικών ηρώων των δραμά-των τ�υ. O Oρ!έας, στ�ν «Tελευταί�Oρ�ικ� Διθύραμ��», με την αρ�αϊκή!�ρεσιά τ�υ, συλλέγει με την �ρι-στιανικής ψης διδα�ή τ�υ μαθητές-μύστες. H Σί�υλλα, στην �μώνυμητραγωδία, �ραματί"εται μια �ριστια-νική �ντ τητα. O Πρ ��ρ�ς, στ� έρ-γ� «O Xριστ ς στη Pώμη», είναι μιαεικ να τ�υ Xρισμέν�υ- Xριστ�ύ, -πως άλλωστε !ανερών�υν � τίτλ�ςκαι τ� �αθύτερ� περιε� μεν�. Oσ�για τ� έργ� «O θάνατ�ς τ�υ Διγενή»ή «Xριστ�ς Λυ�μεν�ς», απ�τελεί μιασύγ�ρ�νη μετα!�ρά τ�υ �ριστιανι-κ�ύ λ γ�υ στην ακριτική "ωή. Kαι �έ-�αια, � Δαίδαλ�ς, δεν θα μπ�ρ�ύσενα απ σ�ει αυτής της θεώρησης. O ί-δι�ς � π�ιητής ανα!έρει για τ� έργ�τ�υ «O Δαίδαλ�ς στην Kρήτη»: «Hτραγωδία αυτή εκ!ρά"ει μια στιγμή

της !��ερής π�ρείας π�υ πραγμα-τ�π�ιεί τ� δράμα της ελευθερίας α-νάμεσα στ�υς αιώνες και π�υ εδώ υ-πάρ�ει σε πρωταρ�ική συσ�έτιση μετ� άρτι� Πνεύμα, π�υ τ� αντιμετωπί-"ει � Δαίδαλ�ς. Eίναι στιγμή π�υπρ�εκτείνεται στα �ρ νια μας καιστην απεραντ�σύνη της πρ��πτικήςτ�υ πνεύματ�ς, αυτ�ύ μ�νά�α παίρ-νει �λ κληρ� τ� ν ημά της. Iστ�ρίακαι μύθ�ς έτσι �ιών�νται και εκ!ρά-"�νται μα"ί».

Δύ� είναι τα επίπεδα μέσα στα �-π�ία κινήθηκε η γλώσσα τ�υ Σικελια-ν�ύ: O Πίνδαρ�ς και � Aισ�ύλ�ς. Oιδύ� π�ιητές της αρ�αι τητας, στ�υς�π�ί�υς � Σικελιαν ς στέκεται κατά-ντικρυ, σαν γέ!υρα. H θεματ�γρα-!ία τ�υ πρώτ�υ έργ�υ π�υ � π�ιητήςγρά!ει με δραματική ! ρμα και σκη-ν�θετεί � ίδι�ς τ� 1933, είναι καθαράαισ�υλική. O «Oρ�ικ�ς διθύραμ��ς»δεν είναι τίπ�τε άλλ� απ μία, �ωρίςαμ!ι��λία, υψηλής πν�ής μετα!�ράτ�υ �αμέν�υ έργ�υ τ�υ Aισ�ύλ�υ«Bασσαρίδες», τ� �π�ί� � J. Herrin-gton κατατάσσει στην τετραλ�γία«Λυκ�ύργεια».

Στ� έργ� αυτ , � Aισ�ύλ�ς ασ��-λείται με τη μ�ίρα τ�υ Oρ!έα, τ�νμεγαλύτερ� απ λ�υς τ�υς θρυλι-κ�ύς τραγ�υδιστές, τ�ν �π�ί� �ρί-σκ�υμε να αγν�εί τ� Δι νυσ� και ναλατρεύει τ� θε Hλι�. Oι μαινάδες,για να τ�ν τιμωρήσ�υν, τ�ν κατακρε-�υργ�ύν στ� Παγγαί� Oρ�ς. O Σικε-λιαν ς μετα!έρει τ� θέμα σε ένα μυ-στικ δείπν�, στ�ν �π�ί�, � Oρ!εάςως άλλ�ς Xριστ ς μα"εύει τ�υς μα-θητές τ�υ για να τ�υς απ��αιρετήσεικαι να τ�υς δώσει τις τελευταίες �-δηγίες διδασκαλίας.

O Aισ�ύλ�ς γεννήθηκε στην Eλευ-σίνα απ ευπατρίδες. Στ� έργ� τ�υAριστ�!άνη «Bάτρα��ι», � Aισ�ύλ�ς

επικαλείται τη θεά Δήμητρα: «Δήμη-τερ, η θρέψασα την εμήν !ρένα». OEυ!�ρίωνας, πατέρας τ�υ Aισ�ύλ�υεί�ε !ιλικές σ�έσεις με την �ικ�γέ-νεια των Eυμ�λπιδών και � π�ιητήςυπήρ�ε μαθητής τ�υς. H �ικ�γένειααυτή κράτησε για �ίλια �ρ νια τη δι-εύθυνση των Eλευσινιακών μυστη-ρίων. Aπ τ� �ι�λί� τ�υ Ed Schureγια τα Eλευσίνια Mυστήρια παραθέ-τ�υμε τ� ακ λ�υθ� κ�μμάτι: «Oι Eυ-μ�λπίδες περν�ύσαν για γιατρ�ί τηςλύπης και μάγ�ι της ψυ�ής. Eίναι, έ-λεγαν �ι μυημέν�ι στη συμ��λικήτ�υς γλώσσα, �ι ιερείς π�υ εί�αν τηνκαταγωγή τ�υς απ τη σελήνη· τησ!αίρα π�υ �ρίσκεται τ� γε!ύριπ�υ έ�ει ρι�τεί ανάμεσα στην ψυ�ήκαι στ�ν �υραν · απ την �π�ία περ-ν�ύν �ι ψυ�ές και �ανανε�αίν�υν· ε-κεί παίρν�υν ανθρώπιν� σώμα· αλλάκαι απ αυτήν ε��ρμ�ύν σε ανώτε-ρες σ!αίρες».

O Aισ�ύλ�ς, απ παιδί έ�λεπε κά-θε �ρ ν� τ� Σεπτέμ�ρι� να κατε�αί-νει απ τ� Δα!νί πρ�ς την Iερά Oδ ,σε μακρά γραμμή, η λιτανεία των μυ-στών, ντυμένη με λευκά λινά καιθυρσ�ύς. Mε ανάγλυ!� τρ π�, � με-λετητής αναπαριστά στη συνέ�εια τ�ενδια!έρ�ν τ�υ νεαρ�ύ Aισ�ύλ�υγια τις τελετές και την τελική μύησήτ�υ στα Eλευσίνια Mυστήρια. Λέγε-ται, μάλιστα, τι � π�ιητής κινδύνευ-σε να σκ�τωθεί γιατί απ�κάλυψε σεκάπ�ι� έργ� τ�υ τα μυστικά αυτώντων τελετών. O Hρακλείδης απ τ�νΠ ντ� στ� έργ� τ�υ «Περί Oμήρ�υ»,ανα!έρει τ� γεγ�ν ς, πως και �Aνώνυμ�ς στα σ� λια τ�υ �ι�λί�υ«Hθικά Nικ�μά�εια», π�υ � Aριστ�-τέλης παρατηρεί, τι μπ�ρεί κανείςνα μην έ�ει συνείδηση τ�υ τι πράτ-τει, πως στην περίπτωση τ�υ Aισ�ύ-λ�υ με τα Eλευσίνια Mυστήρια. M’

άλλα λ για, α!ήνει να δια!ανεί τιδεν γνώρι"ε � Aισ�ύλ�ς πως δεν επι-τρεπ ταν να απ�καλυ!θ�ύν στ�ι-�εία της τελετ�υργίας. H μύηση α-παιτεί μυστικισμ .

Oρ�ικ ί συμ� λισμ ί

O Oρ!έας είναι και για τ�ν Λατίν�π�ιητή O�ίδι� τ� πρ τυπ� τ�υ Xρι-στ�ύ, με την ένν�ια τ�υ �ρισμέν�υηγήτ�ρα, τ�υ θε πνευστ�υ μύστημιας ιδε�λ�γικής εν τητας. Aυτή ημύηση έ�ει λειτ�υργήσει με π�λλέςμ�ρ!ές και μεθ δ�υς ως τις μέρεςμας, απ τ�υς P�δ σταυρ�υς, τ�υςΦραγκισκαν�ύς μ�να��ύς και τ�υςKαπ�υκίν�υς. H �πτική τ�υ Kα"α-ντ"άκη στ�ν «Φτω��ύλη τ�υ θε�ύ»είναι η απ λυτη ταύτιση με την ιδε�-λ�γική �άση τ�υ «Διθύραμ��υ τ�υρ�δ�υ». Aυτή η αιώνια επίκλιση στ�εκατ !υλλ� ρ δ�, μήπως δεν είναιπαρά η ταπειν�!ρ�σύνη μπρ�στάστ� ραμα για την κατάκτηση της ω-ραι τητας τ�υ Xριστιαν�ύ P�"εν-κρ ιτς; Kάπ�ια �ρ!ική ρήση, ε��μ�-λ�γείται � Σικελιαν ς στ�ν RobertLevesque, δεν έπαψε να τ�ν κυ�ερ-νάει σε �λ κληρη τη "ωή τ�υ: «Eίμαιγι�ς της γης και τ�υ κατάστερ�υ �υ-ραν�ύ, να γιατί η !υλή μ�υ είναι α-θάνατη». H μύηση στ�ν Oρ!ισμ , -πως υπάρ�ει στ�ν πρ λ�γ� τ�υ έρ-γ�υ τ�υ, πρ��ωρεί με τρία υπ�στατι-κά σύμ��λα: τ� στά�υ, τ� κλήμα, τ�ρ δ�. «O �ρ!ικ ς συμ��λισμ ς απ�-κτά την τέλεια ένν�ιά τ�υ, �άρη στ�μεγάλ� ν μ� της αναλ�γίας, � �π�ί-�ς επαναλαμ�άνει μέσα απ λ�υςτ�υς �αθμ�ύς και τ�υς τύπ�υς τωνανθρώπινων π�λιτισμών, τις ίδιες,πάντα απλές αλλά και απερι ρισταγ νιμες δημι�υργικές αρ�ές: της άρ-τιας γνώσης· της άρτιας "ωής· τηςάρτιας τέ�νης».

O μελετητής π�υ τ� στ μα τ�υ θααρθρώσει τ� λ γ� τ�υ Σικελιαν�ύδεν θα ερμηνεύσει απλώς τ� κείμε-ν�, αλλά συγ�ρ νως θα �εκινήσει μιαεπανάσταση με α!ετηρία την πρ�αι-ώνια ρί"α της μάνας-γης. O ηθ�π�ι ςπ�υ θα διδά�ει απ σκηνής τ�ν Πρ -��ρ�, τ� Διγενή, τ�ν Mίνωα, τ�ν Δαί-δαλ�, τη Σί�υλλα, τη Bδ�κιά, τ�νOρ!έα, θα πρέπει να διαπρά�ει μιανεν�π�ίηση, μια μυστηριακή συνάντη-ση συμ� λων. Kαι τ�ύτ�, γιατί �ι ή-ρωες τ�υ Σικελιαν�ύ π�λύ λίγ� είναιανθρώπιν�ι. *επερν�ύν συ�νά τηθνητή τ�υς διάσταση και τα μεγέθητ�υς παίρν�υν θέση κ�ντά στ�υς θε-ϊκ�ύς πρ�γ ν�υς τ�υς.

O Σικελιαν ς δεν μιμήθηκε την αρ-�αία ελληνική τραγωδία. M ν� στημ�ρ!ή �ρίσκεται μια επι!ανειακήταύτιση. Στ� δραματικ έργ� τ�υπ�υ απ�τελείται απ πέντε �λ�κλη-ρωμένες τραγωδίες και μιαν ατέλει-ωτη, τ�ν «Aσκληπι�», πραγματ�π�ί-ησε μέσω της π�ίησης ένα κέντρ�μυστικής δύναμης π�υ �άθηκε μετην ε�άπλωση τ�υ Xριστιανισμ�ύ γιανα �ρεθεί και πάλι στην Eλλάδα μετην Oρθ�δ��ία.

T κράτς, η �ία και H�αιστς, στην τραγωδία τυ Aισ�ύλυ «ΠρμηθέαςΔεσμώτης», πυ παί�θηκε στις πρώτες Δελ�ικές Eρτές τυ 1927.


Πνευματικ συναπάντημαH συνάντηση Σικελιαν�ύ – Eύας Πάλμερ έμελλε να σ�ραγίσει τη �ωή και την τέ�νη τ�υς

Tης Λίας Παπαδάκη


Mα εγώ δεν είμαι τίπ�τα! E�ω έναπρακτικ� πνεύμα π�υ μ�υ επιτρέπεινα πραγματ�π�ιώ, επειδή είμαιAμερικανίδα. O,τι πραγματικά με-γάλ� υπάρ�ει στην πρ�σπάθειά μαςπρ�έρ�εται απ’ αυτ�ν.

Eύα Σικελιανύ1

H ΣTAXTOΠOYTA των εστέτ, �σωνπεριτριγύρι�αν την Natalie CliffordBarney, την «αμα��να» τ�υ Rémy deGourmont, ή «Eva Palmer με τη θαυ-μαστή πυρ��ανθη κ�μη»2, έρ�εται τ�καλ�καίρι τ�υ 1906 στην Aθήνα μα�ίμε τ� �εύγ�ς Duncan, τ�ν Raymondκαι την Πηνελ�πη Σικελιαν�ύ. Oι δύ�εκκεντρικ�ί αυτ�ί απ�στάτες τ�υΠαρισι�ύ της παρακμής ευαγγελί��-νται την επιστρ��ή στη �υσική �ωή,πρ�τείν�υν τ�ν περι�ρισμ� της π�-λυτέλειας και επιδιώκ�υν την απ�-λυτη αυτάρκεια. H �ιλ�σ��ία τ�υRaymond στηρί�εται στ� α�ίωμα «�καθένας να παράγει �,τι έ�ει ανάγκηή να έ�ει ανάγκη μ�ν� �σα είναι ικα-ν�ς να παράγει». Aντλεί την έμπνευ-σή τ�υ απ� την ελληνική αρ�αι�τητα�μως �ωρίς ί�ν�ς σ��λαστικισμ�ύ.Στις ιδέες αυτές μυείται σταδιακά ηEύα ακ�λ�υθώντας την εναλλακτικήπρ��πτική �ωής π�υ της πρ�τείν�υν�ι Duncan. Tην ανα�ήτηση της απ�λ-λώνειας και ιδεατής Eλλάδας μέσαστ� ίδι� τ� �υσικ� της τ�πί�. Eτσι, α-π��ασί�ει να εγκαταλείψει τα κ�μψάευρωπαϊκά της ρ�ύ�α για να μετα-τραπεί στ� θηλυκ� Aη–Γιάννη Πρ�-δρ�μ� με τ�ν πυρ��ανθ� δωρικ� �ι-τώνα ίδι� �ρώμα με τα μαλλιά της,π�υ περιγρά��υν εκείν�ι π�υ την ε-γνώρισαν.

H συνάντηση μετ�ν Σικελιαν�

Στ�ν περί%�λ� τ�υ σπιτι�ύ π�υ έ-�τι�αν �ι Duncan στ�υς πρ�π�δεςτ�υ Yμηττ�ύ συναντιέται με τ�ν α-δελ�� της Πηνελ�πης, τ�ν Aγγελ�Σικελιαν�. Tης �άνηκε σαν τ�ν αγ-γλ�σα��νικ� Aδωνη, τ�ν Σέλεϊ. O νε-αρ�ς π�ιητής ήταν κι�λας � �αντα-σμέν�ς Aλα�ρ�ΐσκιωτ�ς της Aθηναϊ-κής σκηνής. Aπ�στήθι�ε τ�ν Σιρέ καιτ�ν Πλάτωνα, απάγγελνε �ωνα�τάτ�υς περιπαθείς τ�υ στί��υς μα πι�π�λύ της μετέδιδε την αγωνία τ�υγια μια «ειρήνη σ�ιγμένη ανάμεσα α-π� τ� πένθ�ς και τ�ν π�λεμ�3». HEύα ανα�ητ�ύσε ένα ν�ημα στη �ωήτης, π�υ να �επερνά τη �ιλανθρωπίαή τη στείρα αισθητική ανα�ήτηση.Aγάπησε την Eλλάδα «��ι για μια μέ-ρα ή για ένα τα�ίδι ή για διακ�πές αλ-λά για �σες μέρες �ήσει πάνω στηγη» κι � Aγγελ�ς απ�τελ�ύσε γι’ αυ-τήν «ένα απρ�σωπ� κ�μμάτι τηςEλλάδας»4.

Πρ�ετ�ιμασμένη για τ� ρ�λ� τ�υμαικήνα απ� την ίδια την ανατρ��ήτης αλλά και απ� την παρισινή της ε-

μπειρία αναλαμ%άνει την υλική και η-θική στήρι�η τ�υ νέ�υ πρ��ήτη.Eκείν�ς απ�μ�νώνεται στη λι%υκή έ-ρημ� για να συνθέσει τ� μεγάλ� τ�υπ�ίημα, π�υ ήθελε «να %άλη στη θέ-ση τ�υς �λ�υς τ�υς Eλληνες π�ιη-τές απ� τ�ν Oμηρ� και δώθε»5. Oμωςη επιθετικ�τητα μιας μερίδας τηςκριτικής τ�ν κάνει να απ�μ�νωθείγια να δημι�υργήσει τη «Pωμέικηδ�υλειά» τ�υ. Παράλληλα η Eύα επι-δίδεται και αυτή με πι�νιερίστικ� �ή-λ�, στ�ν «ε�ελληνισμ� των ίδιων τωνEλλήνων»6.

Tαύτιση μετην παράδ�ση

A�ιερώνεται στη μαγική ανα�ήτη-ση της Aρ�αίας Eλλάδ�ς εν τη νέα.Mε την «αλα�ρ�καρδη ασ�άλεια» ε-ν�ς γνήσι�υ ανταρσία η Eύα ταυτί�ε-ται με �,τι πι� παραδ�σιακ�. Γίνεταιμαθήτρια τ�υ αδιάλλακτ�υ και δ�γ-ματικ�ύ Kωνσταντίν�υ Ψά��υ, π�υαναστάτωσε με την εγκατάστασήτ�υ στην Aθήνα τ� 1908 τ� ψαλτικ�κατεστημέν�. Θα γίνει η πρώτη γυ-ναίκα π�υ της παρα�ωρείται απ� τ�ν

Πατριάρ�η τ� δικαίωμα να διδά�ει«Eκκλησιαστική μ�υσική» στην πρώ-τη τά�η τ�υ Ωδεί�υ τ� 1919. H Eύαθα �ρηματ�δ�τήσει την κατασκευήεν�ς �ργάν�υ μελέτης με σ�έδιατ�υ Ψά��υ, π�υ ήθελε να αντικατα-στήσει στα αστικά σπίτια τ� πιάν� γιατην εκμάθηση και τη διάδ�ση της %υ-�αντινής μ�υσικής.

Mαθαίνει αργαλει� και δημ�τικάτραγ�ύδια στα �ωριά της Λευκάδας,τα�ιδεύει στα πι� απρ�σιτα μ�να-στήρια για να γνωρίσει τη %υ�αντινή�ωγρα�ική. O Σικελιαν�ς αντίστρ�-�α έλκεται απ� τ�ν κ�ινωνικ� περί-γυρ� π�υ έ�ει εγκαταλείψει η Eύαστ� Παρίσι μια και τ�υ παρέ�ει ταεργαλεία για να διερευνήσει τη μυ-στικιστική τ�υ ρ�πή και να ικαν�π�ι-ήσει παράλληλα την έ�εσή τ�υ γιατην π�λυτέλεια και την αισθητική�ωή. Aυτή η δημι�υργική ανταλλαγήθα μετ�υσιωθεί στ� κ�ιν� έργ�. Oγάμ�ς τ�υς θα επικυρώσει και τυπι-κά αυτή την ένωση. O Σικελιαν�ς θααναλά%ει τ� θεωρητικ� μέρ�ς, ενώ ηEύα την πρακτική εκτέλεση. Mελε-τ�ύν τα παραδείγματα των άλλων ι-στ�ρικών λαών, Iνδών, Aιγυπτίων,

E%ραίων, Iαπώνων και τα σύγ�ρ�νάτ�υς εθνικά κινήματα

Δελ�ικές Γι�ρτές

Πρ�σπαθώντας να αναδεί�ει τησυνέ�εια της ελληνικής μυστικήςπαράδ�σης � Σικελιαν�ς πρ�τείνειένα σ�ήμα «συγκ�λλησης» της ελ-ληνικής ιστ�ρίας με ά��να την ακτι-ν�%�λία τ�υ Δελ�ικ�ύ Iερ�ύ. Eπι-διώκει να ανα%ιώσει «τ� θρησκευτι-κ� έρεισμα της αμ�ικτι�νικής ιδέ-ας», τ� �π�ί� στερείται η κατά τηγνώμη τ�υ τε�ν�κρατική και ατελέ-σ��ρη K�ινωνία των Eθνών. H εργα-σία τ�υς αυτή καταλήγει στη δι�ργά-νωση τ�υ 1927 των Δελ�ικών E�ρ-τών, �π�υ η Eύα α�ι�π�ιεί την εργα-σία τ�σων ετών. Tη %�ηθ�ύν και �ι ε-πα�ές της με την υψηλή κ�ινωνίατης Aθήνας και ιδιαίτερα με τις κυ-ρίες τ�υ Λυκεί�υ των Eλληνίδων �-π�υ έ�ει πρωτ�παρ�υσιάσει τις ιδέ-ες της για «τη μ�δα, τ� μαγα�ί καιτην ελληνική μ�υσική εν Aθήναις».Kρατά τη γραμματεία των Γι�ρτών,�ργανώνει την έκθεση �ειρ�τε�νίας,σκην�θετεί τις παραστάσεις τωντραγωδιών, υ�αίνει τα κ�στ�ύμια,δι�ργανώνει τ�υς αθλητικ�ύς αγώ-νες. H συμ%�λή της ε�αίρεται απ�τ�ν τύπ� και συ�νά δια�ωρί�εται απ�τις νε�ελώδεις ε�αγγελίες τ�υ «αρ-�αγγελικ�ύ Kρισναμ�ύρτι». ΣτιςΓι�ρτές αναδεικνύεται μια γυναίκασκην�θέτις, με πρ�τάσεις σ�%αρέςγια τη μ�υσική και τ� ��ρ� στ� αρ-�αί� δράμα. T�ν Aπρίλη τ�υ 1933 α-νε%ά�ει τ� πρώτ� θεατρικ� έργ� τ�υΣικελιαν�ύ τ�ν «Διθύραμ%� τ�υ P�-δ�υ» σε ένα ειδικά κατασκευασμέν�υπαίθρι� θέατρ� στ� λ�� τ�υ Φιλ�-πάππ�υ. H παράσταση π�υ παραμέ-νει τ� μ�ναδικ� δείγμα ανε%άσμα-τ�ς εν�ς έργ�υ τ�υ Σικελιαν�ύ �σ��ύσε, δεν συναντά τη θριαμ%ευτικήαπ�δ��ή π�υ απήλαυσαν �ι αρ�αίεςτραγωδίες κατά τις Δελ�ικές E�ρ-τές. H σκην�θεσία της Eύας κάνει τ�θαύμα της �μως η δυσπιστία της ελ-ληνικής κ�ινωνίας για τ�ν EλληναParsifal είναι έντ�νη.

Oριστική απ��ώρηση

Eίναι π�λύ πιθαν� � Σικελιαν�ς ναεπέρριψε ευθύνες στην Eύα και ίσωςαυτ�ς να ήταν � πραγματικ�ς λ�γ�ςπ�υ έκανε τ� π�τήρι να �ε�ειλίσεικαι εκείνη απ��άσισε να δ�κιμάσειτην τύ�η της στην Aμερική. Φυσικά,τη %ασάνι�αν και τα �ρέη της πρώτηςγι�ρτής, π�υ εί�ε �έρει σε πέρας�ωρίς καμιά κρατική υπ�στήρι�η. Hπρωτ�%�υλία τ�υ Aντώνη Mπενάκηγια τη σύσταση ειδικής επιτρ�πήςπ�υ ανέλα%ε τα �ικ�ν�μικά της δι�ρ-γάνωσης τ�υ 1930 απέδωσε αρκετάκέρδη. Oμως �αίνεται πως �ι Σικε-λιαν�ί δεν επιθυμ�ύσαν την ανάμι�ητής επιτρ�πής σε καλλιτε�νικές απ�-�άσεις. H δια�ωνία επικεντρων�τανστ� απ�κλειστικ� ενδια�έρ�ν της ε-


T� �εύγ�ς Πάλμερ – Σικελιαν�ύ περιηγείται τα αρ�αία (1909).

πιτρ�πής για τ� θεατρικ� μέρ�ς τηςΠρ�σπάθειας, π�υ απέκλειε κάθε ε-νέργεια για τ� σ�εδιασμ� τ�υ Δελ�ι-κ�ύ Πανεπιστημί�υ. H ανα�ώρησητης Eύας θα γίνει παρά τη θέλησήτης �ριστική. O ερ��μ�ς της στηνAμερική θα συμπέσει με την περί�δ�τ�υ New Deal, και τις πρ�σπάθειεςτ�υ Roosevelt να διασώσει τ�υς καλ-λιτέ�νες απ� την �ικ�ν�μική ε�α-θλίωση. H Eύα θα πρ�σπαθήσει να ε-ντα�θεί στα πρ�γράμματα της περί-�ημης WPA και θα διδά�ει τα ��ρικάτων «Περσών» σε ε�αγριωμένες �-μάδες ��ρευτών κλακέτας, ακρ�%α-τών και ημιανάπηρων ηθ�π�ιών, π�υθεωρ�ύσαν θηλυπρεπή τη συμμετ�-�ή τ�υς σε αρ�αί� έργ�. Oι μ�ναδι-κές πρ�θυμες ηθ�π�ι�ί είναι «�ι�ρ�νιμες Aμερικανίδες»7 π�υ %ακ-�εύ�υν στ�υς καταπράσιν�υς αυλ�-γυρ�υς των κ�λλεγίων τ�υς. Oι ελπί-δες για την ανακίνηση της Δελ�ικήςΠρ�σπάθειας αναπτερών�νται με τηθριαμ%ευτική συμμετ��ή τ�υ Σικε-λιαν�ύ στ� 20� Διεθνές Συνέδρι� γιατην Eιρήνη στ� Λ�κάρν�. Στις 3-11-1934 ψη�ί�εται ν�μ�ς «Περί συστά-σεως Δελ�ικ�ύ Oργανισμ�ύ» �π�υε�αγγέλλ�νταν �ι Tρίτες Δελ�ικέςE�ρτές για τ� 1936 και η ίδρυσηστ�υς Δελ��ύς ��ι Πανεπιστημί�υ,αλλά Πνευματικ�ύ Kέντρ�υ. H Eύαπρ�τείνει να εντα�θ�ύν �ι «Πέρσες»στις πρ�σε�είς Δελ�ικές E�ρτές. OΣικελιαν�ς �μως, παρασυρμέν�ς α-

π� την επιτυ�ία τ�υ στ� Συνέδρι�θεωρεί τις παραστάσεις ως εμπ�δι�στ� μεσσιανικ� τ�υ έργ�. «T� I%άκιθα καταλά%ει αμέσως και μ�ν� απ�τ� �ως της ψυ�ής τ�υ, π�σ� �π�ιεσ-δήπ�τε θεατρικές παραστάσεις(στην Aμερική ή εδώ) θα απ�τελ�ύ-σαν για ένα διάστημα, τ� �π�ί� θακαθ�ρίσει η πρ��δ�ς της πρ�σωπι-κής μ�υ μεθ�δ�υ, ένα εμπ�δι� ήμιαν αντί�αση, γιατί θα μ�υ στερή-σ�υν με τη ν�μιμη μα κατά %άθ�ς �-λ�τελα ε�ωτερική ακ�μα ακτιν�%�-λία τ�υς τη δυνατ�τητα να διαπαιδα-γωγήσω και να �δηγήσω στην πηγήένα μεγάλ� αριθμ� απ� εκείν�υςπ�υ δεν γνωρί��υνε ακ�μη �ύτε τηνύπαρ�ή της και π�υ απ� �υσικ�ύτ�υς αδύναμ�ι θα πήγαιναν απ� τημεριά της πι� μεγάλης λάμψης καιτ�υ θεάματ�ς αυτ�ύ καθ’ εαυτ�ύ καιτων άμεσων υλικών τ�υ ω�ελημά-των (A�ήνω κατά μέρ�ς τ�υς υπερ�-πτες και τ�υς κακ�ύς)8».

T� πρ�σωπ�της ελληνικής λε"εντιάς

T� 1937 πρ�γραμματί�ει να αναγ-γείλει τις τρίτες Δελ�ικές E�ρτέςγια τ� 1940, �π�υ σ�εδιά�ει ν’ ανε%ά-σει �λη την «Oρέστια»9. Aπευθύνειστην Eύα ένα παράπ�ν�. «Γιατί πε-ρι�ρίστηκες στη διδασκαλία της αρ-�αίας τραγωδίας σε περι%άλλ�ντα�ωρίς α�ία κι απή�ηση και δεν κάνειςμια συστηματική πρ�παγάνδα σε πε-

ρι%άλλ�ντα πι� ν�ήμ�να για την �υ-σιαστική σκέψη των Δελ�ών, τη δικήμ�υ σκέψη, τ�υς δικ�ύς μ�υ στ�-��υς;10».

T� 1939 η Eύα γνωρί�εται με τ�ν«πατέρα τ�υ αμερικάνικ�υ ��ρ�ύ»11

Ted Shawn, π�υ εί�ε ιδρύσει σε μιαμεγάλη �άρμα στην Mασα��υσέτη έ-να κ�ιν�%ι� (colony) �π�υ �ι ��ρευ-τές τ�υ ��ρευαν, καλλιεργ�ύσαν τηγη και �ργάνωναν καλλιτε�νικές%ραδιές. O θίασ�ς έδινε παραστά-σεις για να συντηρεί τη σ��λή. Στ�υςάρτια εκπαιδευμέν�υς αυτ�ύς ά-ντρες η Eύα %ρίσκει επιτέλ�υς τ�νανδρικ� ��ρ� π�υ �νειρευ�τανε πωςμπ�ρ�ύσε να ανταπ�κριθεί στ� πρ�-τυπ� της ελληνικής λε%εντιάς. OShawn της παρέ�ει �ώρ� και ανθρώ-πιν� υλικ� για να πραγματ�π�ιήσειτις ιδέες της. Γ�ητεύεται απ� τ� έρ-γ� τ�υ Σικελιαν�ύ και �ρηματ�δ�τείτην αγγλική έκδ�ση τ�υ «Διθυράμ-%�υ». Mε την επίδρασή τ�υ η Eύααρ�ί�ει να αναθεωρεί σιγά σιγά τις α-π�ψεις της για την επικράτηση τηςμ�υσικής των νέγρων και των ιθαγε-νών της Aμερικής, π�υ θεωρ�ύσε υ-π�τιμητική και την εταύτι�ε με την ε-πιστρ��ή των σατύρων. Ως αντίδρα-ση στην επικράτηση αυτής της τά-σης με την έκρη�η τ�υ π�λέμ�υ θαδημ�σιεύσει μια μελέτη για τ� μεγά-λ� θέατρ�. O Shawn περιλαμ%άνειστ� πρ�γραμμά τ�υ ανάμεσα σεπρωτ�γ�ν�υς ��ρ�ύς της A�ρικής,ινδιάνικ�υς της %ρ��ής, μ�γγ�λι-

κ�ύς, ��ρ�ύς εμπνευσμέν�υς απ�τα ευρήματα της Kνωσ�ύ, αμερικάνι-κα spiritual και country, %αρκαρ�λες,μπλ�υ�, ��ρ� δερ%ίσηδων, %αλς και�λαμένγκ� ένα ��ρευτικ� δρώμεν�π�υ �ν�μά�ει «H Eλλάς θριαμ%εύ�υ-σα». Eνας εύ�ων�ς �ταν ακ�ύει γιατις πρώτες ελληνικές νίκες στηνAλ%ανία συμπαρασύρει ��ρεύ�νταςΠεντ��άλη και άλλ�υς στρατιώτεςστη μά�η πρ�ς την Aθανασία.

Δραματ�υργικέςαντιθέσεις

Στην Aθήνα � Σικελιαν�ς απαγγέλ-λει τη «Σί%υλλα». Στέλνει τ� �ειρ�-γρα�� στην Eύα, π�υ τ� αντιμετωπί-�ει με τη ματιά τ�υ σκην�θέτη.Eκπλήσσεται δυσάρεστα απ� τ� δευ-τερεύ�ντα ρ�λ� τ�υ ��ρ�ύ στηντραγωδία. «Kι είναι και κάτι άλλ�.Φως μ�υ, π�υ με %ασανί�ει εδώ και�ρ�νια. Δεν �έρω αν στ� %άθ�ς τ�υς�ι αντιλήψεις μ�υ για τ� θέατρ� εί-ναι εντελώς ίδιες με τις δικές σ�υ».Στη Σί%υλλα «� ��ρ�ς... γίνεται έναείδ�ς %�ηθητικ� στη μεγάλη δραμα-τική στιγμή, αντί να είναι, �πως εγώθεωρώ, η %άση τ�υ �ικ�δ�μήματ�ς».Στ� «Xριστ� στη Pώμη» πάλι «� ��-ρ�ς είναι παρών μ�ν� στ� μεγάλ�μυστήρι�, σαν να μην απ�τελεί ένααναπ�σπαστ� στ�ι�εί� τ�υ δράμα-τ�ς». T�υ απ�καλύπτει τα σ�έδιά τηςν’ ανε%άσει τ�ν «Πρ�μηθέα» με ένανπ�λυεθνικ� ��ρ� Ωκεανίδων και

Συνέ�εια απ� τη 15η σελίδα


O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς τ� 1911. H Eύα Πάλμερ γύρω στα 23 της �ρ�νια, στ��αστική και πλ�υσι�κ�μ�ς...


O Aγγελ�ς Σικελιαν�ς, η Eύα και � Δ. Δε�άρης, στ�ν τά!� τ�υ Aριστ�τέλη Bαλαωρίτη στη Λευκάδα στις 7 I�υνί�υ τ�υ 1925.

Πρ�μηθέα τ�ν διάσημ� ηθ�π�ι� καιτραγ�υδιστή Paul Robeson, πρωτερ-γάτη τ�υ κινήματ�ς των νέγρων...12.

Aγώνας της Eύαςγια την Eλλάδα

Σ’ �λη τη διάρκεια της κατ��ής ηEύα %ρίσκεται σε άμεση επικ�ινωνίαμε τ�υς Eλληνες της Aμερικής καιπαίρνει αν�ι�τά θέση υπέρ τ�υ EAMσε δύ� αν�ι�τές επιστ�λές της π�υδημ�σιεύ�νται στ�ν αμερικανικ� Tύ-π� τ� 194413. Διεκτραγωδεί τις συμ-��ρές τ�υ ελληνικ�ύ λα�ύ, υπενθυ-μί�ει τη γενναι�τητα με την �π�ία α-νέκ�ψε την κάθ�δ� των Γερμανώνστην υπ�λ�ιπη Eυρώπη και �ητά απ�την Aμερική να καταλά%ει πως � μ�-ν�ς τρ�π�ς να %�ηθήσει την Eλλάδααλλά και τ�ν εαυτ� της είναι να τηνενθαρρύνει να συνε�ίσει τ�υς παρα-δ�σιακ�ύς τρ�π�υς παραγωγής καινα μην τη μετατρέψει σ’ ένα ακ�μηπρ�%ληματικ� κ�μμάτι τ�υ σύγ�ρ�-ν�υ κ�σμ�υ. «Πρέπει να %�ηθήσ�υ-με τ�υς Eλληνες να ανακαλύψ�υντ�υς εαυτ�ύς τ�υς και να μην πάμεσ’ αυτ�ύς με έτ�ιμ�υς καν�νες γιαπράγματα π�υ �ι ίδι�ι ανακάλυψανκαι π�υ κυλάνε στις �λέ%ες τ�υς.

Kι �λα αυτά δεν πρέπει να εκτελε-στ�ύν ως πρά�εις ελεημ�σύνης. Δενείναι. O,τι κάν�υμε για την Eλλάδαείναι τ� απαραίτητ� αντί%αρ� π�υμπ�ρεί να απ�καταστήσει τη δικιάμας �αμένη ισ�ρρ�πία. E��υμε τηναπελπιστική ανάγκη να μάθ�υμε καινα �αναμάθ�υμε �,τι �ι Eλληνες �έ-

ρ�υν ακ�μη μέσα στην καρδιά τ�υς.«Mηδέν άγαν».

Aναδι�ργάνωσητων μ�ρ�ών

T� 1946 ετ�ιμά�ει με την παρ�-τρυνση τ�υ Henry Miller τ�ν �άκελ�για την υπ�ψη�ι�τητα τ�υ Σικελια-ν�ύ για τ� Nobel. Στη μεταπ�λεμικήEλλάδα �ι εκπρ�σωπ�ι της «αμερι-κανικής απ�στ�λής» ανακιν�ύν τ�θέμα της επαναδι�ργάνωσης τωνE�ρτών. T� �ευγάρι συναινεί παρ�λ�π�υ δια%λέπει την τ�υριστική πρ�-θεση των παραγγελι�δ��ων αλλά τε-λικά η συνεργασία ματαιώνεται.

O Aγγελ�ς πεθαίνει πριν τ�ν ερ��-μ� της. H Eύα κατα�έρνει να έρθειστην Eλλάδα κατα%ε%λημένη ένα�ρ�ν� μετά για να παρακ�λ�υθήσειως θεατής τις �ερ�μενες ως «TρίτεςΔελ�ικές E�ρτές». Eίναι η μ�νη ευ-καιρία π�υ έ�ει για ένα τ�σ� δαπανη-ρ� τα�ίδι. Παθαίνει εγκε�αλικ� πα-ρακ�λ�υθώντας μια παράσταση π�υτη δυσαρεστεί και πεθαίνει λίγες μέ-ρες μετά.

H κηδεία έγινε δημ�σία δαπάνηστη Mητρ�π�λη των Aθηνών καιπρ�κλήθηκε σύγ�υση για μια ακ�μη��ρά μια και δεν ή�εραν «αν η Eύαήταν �ριστιανή ή Pωμαι�καθ�λική ήκ�μμ�υνίστρια κι έτσι � Aρ�ιεπίσκ�-π�ς απ�σύρθηκε κι έ%αλε τ�ν εκ-πρ�σωπ� τ�υ να τελέσει τη λειτ�υρ-γία».14 «Hταν σαν ένα �ύλλ� δέντρ�υπ�υ �εράθηκε μ�ιά��ντας με �τερ�πεταλ�ύδας», θα πει � Γιάννης Tσα-

ρ�ύ�ης, ένας απ� τ�υς λιγ�στ�ύς�ίλ�υς π�υ τη συν�δεψαν.

T� σώμα της μετα�έρθηκε στ�υςΔελ��ύς, �π�υ �ι �ωριάτισσες την�επρ�%�δισαν με τα ��ρικά των Ωκε-ανίδων και της έ%αλαν ένα ρ�δι στη��ύ�τα. Eίναι θαμμένη δίπλα στ�νσυμπατριώτη της George Cram Cookκαι τη μητέρα τ�υ Σικελιαν�ύ ενώ �επιν�ητής της Δελ�ικής Iδέας ανα-παύεται στ� A΄ Nεκρ�τα�εί� τηςAθήνας.

Eνθυμήματα της Eύας

T� μεγάλ� μπα�ύλ� π�υ η Eύα έ-�ερε μα�ί της με τα κατάλ�ιπά τηςδωρήθηκε απ� την εκτελέστρια τηςδιαθήκης της Aννα Aντωνιάδη τ�1966 στ� Iστ�ρικ� Aρ�εί� τ�υ M�υ-σεί�υ Mπενάκη. Tην πρώτη τ�υ τα-κτ�π�ίηση ανέλα%ε η τ�τε διευθύ-ντριά τ�υ Eυγενία Xατ�ιδάκη στην �-π�ία ��είλ�υμε και την πρώτη εργ�-γρα�ία και �ρ�ν�λ�γι� της. Aπ� τηνεργασία της Xατ�ιδάκη πρ�έκυψαν�ι δύ� πλ�ύσι�ι α�ιερωματικ�ί τ�μ�ιτ�υ περι�δικ�ύ Hώς, ε�αντλημέν�ικαι στην ανατύπωσή τ�υς και η πρώ-τη έκθεση ενθυμημάτων της στηνEλλην�αμερικανική Eνωση. Σήμερατ� αρ�εί� �υλάσσεται σε 72 �ακέ-λ�υς και περιλαμ%άνει τ� εκδ�μέν�και ανέκδ�τ� έργ� της –κυρίως τ�μ�υσικ� και τις μετα�ράσεις–, πλ�ύ-σι� �ωτ�γρα�ικ� υλικ�, την τερά-στια αλληλ�γρα�ία της και αρ�εί� α-π�κ�μμάτων. H τα�ιν�μική εργασίαέ�ει �λ�κληρωθεί απ� τη γρά��υσακαι με την �υσιαστική %�ήθεια σε πα-

λαι�τερες �άσεις των κυριών Ther-ese Sellers, Δέσπ�ινας Aγαπητ�ύ καιAθηνάς Mπ�υ�ιάνη. Eυελπιστ�ύμεστην έκδ�ση αναλυτικ�ύ καταλ�γ�υ,π�υ θα κινητ�π�ιήσει ίσως ένα ευρύ-τερ� ενδια�έρ�ν για τ� έργ� αυτήςτης ε�αιρετικής γυναίκας.

Σημειώσεις:1) Γιάννης Tσαρ�ύ�ης, «Θα μπ�ρ�ύσα να

γράψω σελίδες ατέλειωτες για την Eύα Σι-κελιαν�ύ», Hώς, αρ. 103 – 107, σ. 235.

2) René Puaux, Revenons en Gréce, Παρίσι1932, σ. 111.

3) Aγγελ�ς Σικελιαν�ς «O Kάι$ερ εις τηνΛευκάδα», ε&. Aστραπή 29 Aπρ. 1908,Πε$�ς Λ�γ�ς Λ., σ. 11.

4) Γράμματα της Eύας Palmer - Σικελιαν�ύστη Natalie Clifford Barney (επιμέλεια –μετά&ραση – σ��λια Λία Παπαδάκη),Aθήνα 1995, σ. 284.

5) Kωνσταντίν�ς Xατ$�π�υλ�ς, Yπεράν-θρωπ�ς σ. 108.

6) Raymond Duncan, E'άγγελ�ς 9 Mαΐ�υ1915.

7) Γιάννης Tσαρ�ύ�ης, �.π., σ. 235.8) Eπιστ�λή Aγγελ�υ πρ�ς Eύα, Aθήνα 5

Δεκ. 1935. Aρ�εί� Eύας Σικελιαν�ύ στ�M�υσεί� Mπενάκη.

9) Eπιστ�λή Aγγελ�υ πρ�ς Eύα, 3.10.1937.Aρ�εί� Eύας Σικελιαν�ύ.

10) Eπιστ�λή Aγγελ�υ πρ�ς Eύα, 17.8.1937.Aρ�εί� Eύας Σικελιαν�ύ.

11) Walter Terry, Father of American Dance,1976.

12) Eπιστ�λή Eύας πρ�ς Aγγελ�, 24 Mai1946. Aρ�εί� Aγγελ�υ Σικελιαν�ύ στ�M�υσεί� Mπενάκη.

13) «Greece’s friends should rise to its aid»,The National Herald, 3.12.1944 και «Anopen letter to the President by Eva Palmer –Sikelianos», ελ. και αγγλικά στ� TheNational Herald Sunday, 10.12.1944.

14) Σημείωμα της Aννας Aντωνιάδη στ�Aρ�εί� της Eύας.


T� ιερ� μέν�ς της Eύας Πάλμερ – Σικελιαν�ύΣ��λια σε ανέκδ�τες επιστ�λές της πρ�ς την T��αν Bάντερπ�υλ πάνω στ� αρ�αί� δράμα

Tης Kικής N. Aκριτίδη


TO EYPΩΠAΪKO Π�λιτιστικ Kέ-ντρ� Δελ�ών, με την ευκαιρία τηςεπετεί�υ των 70 �ρ νων απ τιςπρώτες «Δελ�ικές E�ρτές», θαπαρ�υσιάσει μία ανέκδ�τη αλλη-λ�γρα�ία της Eύας Σικελιαν�ύ μετη �ίλη της T" αν Bάντερπ�υλ(Joan Vanderpoul). Eί�α την τιμήνα επιμεληθώ αυτά τα γράμματατης Eύας κι έτσι σήμερα με τ�ύτ�τ� άρθρ� μ�υ να τα σ��λιάσω.

H Eύα "ητάει απ την T" αν ναμετα�ράσει στα Aγγλικά τ�υς«Πέρσες» τ�υ Aισ�ύλ�υ για ναγράψει η ίδια τη μ�υσική των ��ρι-κών. Tα γράμματα �ρ�ν�λ�γ�ύ-νται στα 1935 και 1936, ταν η Eύαήταν πια εγκατεστημένη στηνAμερική. Aπ την Eλλάδα κ�υ%ά-λησε τ�ν καημ της για τη Δελ�ι-κή Iδέα, τη σκέψη της στ� έργ�τ�υ Aγγελ�υ, τις παραστάσεις τ�υαρ�αί�υ δράματ�ς και τη Bυ"αντι-νή μ�υσική π�υ την �δηγ�ύσεστην αρ�αία και επένδυε έτσι μ�υ-σικά τα ��ρικά των τραγωδιών. H%υ"αντινή μ�υσική για την Eύα πε-ριέ�ει «μία μέθ�δ� π�υ δεν δε-σμεύει τ�ν συνθέτη τ�ν γυρεύ�-ντα ακρι%ώς την κ�σμική συγ�ρ -νως και ελληνική %άση, δίν�ντάςτ�υ την απέραντη π�ικιλία ή�ωνκαι ρυθμών».

Oλα αυτά κυκλ��ρ�ύν σαν αί-μα σε αρτηρίες στα γράμματά της,αν και τ� δικ της έργ� ήταν ναγράψει τη μ�υσική των ��ρικών.

T�λμη καισ��λαστικισμ�ς

Παρακ�λ�υθεί λέ&η πρ�ς λέ&ητη μετά�ραση της T" αν, π.�. «Hλέ&η “Θυμ ς” εμπεριέ�ει στ�ι�είακαι απ τα άλλα ν�ήματά της, της%�ύλησης, τ�υ πάθ�υς, της επιθυ-μίας ή ακ μα και της �ργής». Eίναιτ�λμηρή και συγ�ρ νως %ασανί"εισ��λαστικά τη λέ&η, ώσπ�υ να%ρει εκείνη π�υ ταιριά"ει πι� π�λύστ�ν ήρωα, στην ψυ��σύνθεσήτ�υ, αλλά και στην λη κίνηση καιστ� ρυθμ τ�υ κειμέν�υ. Π.�.«Παρ’ λ� π�υ τ� “�ρσ�λ�πείται”είναι στην παθητική τ�υ μ�ρ�ή, εί-ναι πι� κ�ντά στ� %αλλ μεν�ς καιστ� τυραννισμέν�ς παρά στ� %α-σανισμέν�ς και μ�υ δίνει την ε-ντύπωση πως τ�ν κατατρώει μια α-νε&έλεγκτη επιθυμία – �ι για τηνεπιστρ��ή τ�υ %ασιλιά τ�υ, αλλάγια την ά�ι&η εν ς αγγελια� ρ�υή εν ς ιππέα π�υ θα ε&ιστ�ρήσει τιέγινε σε λ�υς τ�υς άλλ�υς, σε �-λ κληρ� τ� στράτευμα της Aσίας–τ σ� π�υ μια κραυγή να %γαίνει α-π την καρδιά και την ψυ�ή τ�υ».Δι�ρθώνει τη μετά�ραση, την επι-στρέ�ει και την κρατάει μ ν� τανη ίδια είναι ικαν�π�ιημένη.

Mε αυτ τ�ν τρ π� πρ��ωρ�ύντα γράμματα, ενώ συγ�ρ νως γρά-�ει τη μ�υσική. Ψά�νει τ� κείμεν�

μήπως %ρει κάτι π�υ υπ�ν�είται,για να τ� %άλει στη μετά�ραση.Mιλάει συ�νά για τ� δυνατ αίσθη-μα π�υ της πρ�καλ�ύν κάπ�ι�ιστί��ι.

Aντιμετωπί"ει κυκλικά τ� λ�θέμα σε σ�έση με τη μ�υσική π�υέ�ει συλλά%ει, κ�ιτά"ει επίμ�να

κάπ�ια απ�σπάσματα τ�υ κειμέ-ν�υ π�υ την απασ��λεί, μέ�ρι ναδει τ� σύν�λ� σαν μια «αδι ρατη�λ τητα και τ τε %ρίσκω τ�ν ρυθ-μ π�υ έψα�να απ την αρ�ή, αλ-λά επαυ&ημέν� απερι ριστα». T�μ�υσικ της ένστικτ� την �δηγείσε μια μετά�ραση π�υ να αναδύει

τ�υς κυματισμ�ύς τ�υ κειμέν�υ,τ�υς κρυμμέν�υς ρυθμ�ύς, τ�υτ ν�υς και τα σημεία έκ�ρασης.Eνώ περιγρά�ει στην T" αν τις ε-ναλλαγές λυρικών ρυθμών, αέρι-νων μελωδιών και π�λεμικ�ύπνεύματ�ς, μας λέει πως «η μ�υ-σική είναι τ� μ ν� πράγμα π�υ �ι

H αρ�αι πρεπής Eύα Πάλμερ – Σικελιαν ύ, με τ ν �ιτώνα π υ πρ �ανώς εί�ε υ�άνει η ίδια, τα σανδάλια, αλλά και κί-νηση εμπνευσμένη απ� αρ�αί αγγεί (�ωτ.: «Eνωσις»).


λέ&εις αδυνατ�ύν να περιγρά-ψ�υν».

H μ�υσική της ακ�λ�υθεί τις κ�-ρυ�ώσεις τ�υ λ γ�υ π�υ τ�ν ανα-δεικνύει και «μια συγ�ρ�νισμένηκραυγή ανε&έλεγκτης ανησυ-�ίας», είναι τ� crescendo κάπ�ιωνστί�ων. Γενικά αγωνί"εται ώστε ημ�υσική της να μεγεθύνει, να ανυ-ψώσει και να δυναμώσει τ� ν ηματ�υ Aισ�ύλ�υ, ώστε τ� απ�τέλε-σμα να είναι μ�ι� με τ� συναί-σθημα π�υ δημι�υργ�ύν �ι ίδιες �ιλέ&εις τ�υ τραγικ�ύ π�ιητή. Eίναικρίμα π�υ δεν έ��υμε γραμμένητη μ�υσική της στα ��ρικά των«Περσών».

Δεν παραλείπει να τ�νί"ει τηνπίστη της στην α&ία τ�υ Aισ�ύλ�υκαι για την τραγωδία «Πέρσες»π�υ την απασ��λεί, νιώθει πως «υ-πάρ�ει μια τρ�μακτική συσσώρευ-ση δραματικής δύναμης στ� ρ λ�τ�υ ��ρ�ύ». Γι’ αυτ τ� ��ρ , λ�ι-π ν, α�ήνει λ� τ� πάθ�ς της να&ε�υθεί. Aγωνιά για μια σωστή �-μάδα ��ρευτών π�υ «να τ�υς κά-νω να δ�υν και να ακ�ύσ�υν».Oταν τελειώνει τ� πρώτ� ��ρικ είναι απ λυτα ικαν�π�ιημένη, «εί-ναι ,τι καλύτερ� έ�ω κάνει μέ�ριστιγμής».

H ύ�ανσητων κ�στ�υμιών

E�ει την έγν�ια των κ�στ�υμιώνκαι της δια��ρετικής ύ�ανσήςτ�υς. Ψά�νει γι’ αυτή τη δια��ρε-τική ύ�ανση, αν μ�ιά"ει με υ�αντ ή πλεκτ , και γι’ αυτ τ� λ γ� με-λετάει τ�ν /εν��ώντα. Θέλει νακατασταλλά&ει στ� σ�ήμα και στ��ρώμα των ��ρεσιών των Περσών.H αγγλική γλώσσα τη δυσκ�λεύει,πιστεύει πως δεν τη γνωρί"ει κα-λά. Tη %ρίσκει άμ�υση και ε&αιτίαςτης &αναγρά�ει μ�τί%α μέ�ρι να%ρει τ� ρυθμ π�υ θέλει. Eπιθυμείνα κάνει κάτι σωστ σε αγγλικήγλώσσα, μως, για �τιδήπ�τε ταEλληνικά είναι «� �άρ�ς π�υ μεκαθ�δηγεί και είναι ύστατ ς μ�υσκ�π ς. Δεν θα νιώσω μως π�τέαντά&ια της ελληνικής γλώσσας,αν δεν ε&υψώσω τα Aγγλικά στ� ε-πίπεδ� π�υ ανήκ�υν».

Oσ� πρ��ωρ�ύν τα γράμματακαι ηρεμεί με την αρμ�νία μετά-�ρασης και μ�υσικής, επεκτείνε-ται σε θέσεις πάνω στην τραγωδία,την Eλλάδα, την επιστρ��ή τηςκαι %έ%αια τη Δελ�ική Iδέα για την�π�ία κάνει �ρ�ντιστήρι�, θα ’λε-γα, στην T" αν.

H αρ�αία ελληνική τραγωδία τηναπασ��λεί σε %άθ�ς. «H μ�ρ�ήτης αρ�αίας ελληνικής τραγωδίαςκαι τ� σ�ήμα τ�υ αρ�αί�υ ελληνι-κ�ύ θεάτρ�υ είναι α&ίες αιώνιες.Kαι η δραματική τέ�νη εμπλ�υτί-"εται σ� πλησιά"ει αυτά τα πρ -τυπα και �τω�αίνει σ� απ�μα-κρύνεται απ αυτά. Πιστεύω πωςαυτές �ι � ρμες είναι αιώνιες και�ι α&ίες π�υ αντιπρ�σωπεύ�υνδεν περι�ρί"�νται σε μια �ώρα, μιαγλώσσα ή ακ�μα και ένα κλίμα».Aυτή της η άπ�ψη ν�μί"ω πωςκλείνει τη θεωρία της για τ� αρ-�αί� ελληνικ θέατρ� και απ�δει-κνύει αυτή τη μαγνητική δύναμηπ�υ ασκ�ύσε επάνω της. «Oι

Eλληνες έ%λεπαν την καθ�λικ τη-τα της δραματικής γκάμας της �ρ-�ήστρας, επειδή τη �ρησιμ�π�ι�ύ-σαν στην κωμωδία, τ� σατυρικ δράμα και την τραγωδία –και στατρία αυτά είδη υπάρ�ει πάντα η πι-θαν τητα της έντασης και της κά-θαρσης �π�ιωνδήπ�τε συναισθη-μάτων στη μελωδία και την κίνηση,�ωρίς τα �π�ία κάθε είδ�ς δραμα-τ�υργίας είναι λειψ . Mε αυτή τηλ�γική η σ�έση της κίνησης καιτης μελωδίας με τη γλώσσα δενπερι�ρί"εται σε κάπ�ια ιδιαίτερηγλώσσα, αλλά είναι παγκ σμια ε-�αρμ σιμη».

Mε τη μανία της Iώς

H συνεργασία των δύ� γυναικώνέ�ει �τάσει σε τέτ�ι� σημεί� αλ-ληλ�παραδ��ής π�υ ενώ η Eύαδι�ρθώνει τη μετά�ραση για να

την εναρμ�νίσει στη μ�υσική της,"ητάει συγ�ρ νως απ την T" αννα κάνει τ� ίδι� για τη μ�υσική.

Γρά�ει, λ�ιπ ν, ασταμάτητα,δι�ρθώνει, &αναδ�υλεύει �λ κλη-ρα μ�τί%α, ένας αγώνας για τηντελει τητα, μια αγωνία να κρατή-σει τη δραματική ένταση τ�υ έρ-γ�υ, να �τάσει την κ�ρύ�ωση τωνστιγμών τ�υ. T� �ρ�ικ ρ δ� λει-τ�υργεί μέσα της γερά.

Yπάρ��υν ακ μα δύ� π�λύ εν-δια�έρ�ντα γράμματα της Eύαςπρ�ς τ�ν Tεντ Σ�ν (Ted Shawn),διάσημ� Aμερικαν ��ρευτή, τ�1939, και πρ�ς τ�ν Aγγελ� Σικελια-ν , τ� 1950. Στ�ν Tεντ Σ�ν ε&ηγείτι σημαίνει για την ελληνική τέ�νηη ύψιστη συνθήκη τ�υ Δι�νύσ�υμε τ�ν Aπ λλωνα. Σωτηρία στη ση-μερινή κρίση της π�λιτισμένης αν-θρωπ τητας είναι η γνώση αυτήςτης συνθήκης.

T� γράμμα πρ�ς τ�ν Aγγελ� Σι-κελιαν ανα�έρεται στην ανα%ίω-ση των Δελ�ικών E�ρτών με συ-γκεκριμέν� πρ γραμμα ετ�ιμα-σιών, με την έλευσή της στηνEλλάδα και �ρηματ�δ τηση απ τ�ν κ. Christie. Oι E�ρτές θα τε-λ�ύνταν τ� 1953. Aλλά τ� έτ�ς αυ-τ και �ι δύ� εί�αν �ύγει απ τη"ωή. T� 1951 � Aγγελ�ς, τ� 1952 ηEύα.

H Eύα έ�υγε με αυτ τ� ραμα,για τ� �π�ί� δ�ύλεψε σε λη τηςτη "ωή με τη μανία της Iώς π�υστην περιπλάνησή της ανα"ητ�ύ-σε την ανάστασή της, με την ιερ -τητα π�υ έ�ει κάθε τέτ�ι� μέν�ςκαι π�υ ��είλ�υμε να υπ�κλιν μα-στε.

Σημείωση:Tα εντ�ς εισαγωγικών κείμενα είναι απ� τις

επιστ�λές της.

Aρ�αί αγγεί (πάνω), απ� τ π ί η Eύα Πάλμερ – Σικελιαν ύ εί�ε εμπνευστεί τη � ρ γρα�ία των Ωκεανίδων (κά-τω) για την παράσταση τ υ «Πρ μηθέα Δεσμώτη» τ υ Aισ�ύλ υ, π υ παρ υσιάστηκε στις Δελ�ικές Γι ρτές τ υ 1927.Bέ#αια, η ίδια εί�ε εμπνευστεί και υ�άνει τα κ στ ύμια των ηθ π ιών.

T�υ Γιώργ�υ Xατ�ηδάκη

HTANE στη �αραυγή τ�υ αιώνα, �ιπρώτ�ι μήνες τ�υ, �ταν � δεκα�κτά-�ρ�ν�ς Aγγελ�ς ήρθε σε πρώτη και�υσιαστική επα�ή με τη δραματικήπρά�η. Yπ�κινημέν�ς απ� τη �λ�γε-ρή τ�υ ιδι�συγρασία, απ� την ανησυ-�ία και την εγρήγ�ρση μπρ�στά σεμια νέα επ��ή π�υ �εκιν�ύσε απ’ τηλατρεία τ�υ για τ� αρ�αί� πνεύμα,�ρέθηκε απ’ την αρ�ή σ�εδ�ν ανά-μεσα στ�υς νέ�υς και τις νέες π�υπεριτριγύρισαν τ�ν κ�ντ�, ρα�ητικ�ανθρωπάκ� π�υ μιλ�ύσε για τ� θέα-τρ� με λ�για πρωτάκ�υστα. Eτσι, �έ�δ�μ�ς γι�ς τ�υ καθηγητή �ένωνγλωσσών απ� τη Λευκάδα, ��ιτητήςN�μικής, έγινε ένας απ� τ�υς πι� πι-στ�ύς «Mύστες» και ενθ�υσιώδεςμέλ�ς τ�υ πρώτ�υ θιάσ�υ της «NέαςΣκηνής». H γνώση της γαλλικήςγλώσσας διευκ�λυνε π�λύ την επα-�ή τ�υ με τ� νε��ερμέν� στηνEλλάδα Kωνσταντίν� Xρηστ�μάν�και η επιρρ�ή των νε�τεριστικών ι-δεών π�υ έ�ερνε απ’ τ� Παρίσι �συγγρα�έας της «Kερένιας K�ύ-κλας» στιγμάτισε ανε�ίτηλα τ� νεα-ρ� Λευκαδίτη, περισσ�τερ� ασ�α-λώς απ’ �λ�υς τ�υς άλλ�υς. Oι επι-�υλά�εις και τα μειδιάματα τ�υ θεα-

τρικ�ύ και δημ�σι�γρα�ικ�ύ κατε-στημέν�υ για τις ρη�ικέλευθες δια-κηρύ�εις της «Nέας Σκηνής» αντιμε-τωπίσθηκαν �άρη στην α��σίωσητων συνεπαρμένων παιδιών π�υ α-π�τελ�ύσαν τ�υς ακ�λ�υθ�υς τ�υXρηστ�μάν�υ. Στην πρώτη σειρά �Aγγελ�ς Σικελιαν�ς, παρά��ρ�ς καιλαύρ�ς, υπ�στηρικτής των �ραμά-των για αναμ��ωση τ�υ ελληνικ�ύθεάτρ�υ.

Θεατρική εμπλ�κή

H θεατρική τ�υ μετάληψη απ’ τηνιδε�λ�γία περνάει στην εμπειρία τηςπρά�ης �ταν η «Nέα Σκηνή» εγκαθί-σταται στ� ανακαινισμέν� θεάτρ�της Oμ�ν�ιας. Πρώτ�ς ρ�λ�ς τ�υστην ιψενική «Aγρι�παπια», �π�υ �πρ��ληματισμ�ς τ�υ N�ρ�ηγ�ύ συγ-γρα�έα με τη ρεαλιστική ενατένιση,αναλυμέν�ς και απ’ τ� σκην�θέτη μετην αντίληψη των πρ��δευτικώνρευμάτων της επ��ής, επηρεά$�υν�αθιά τ�ν νεαρ� Σικελιαν�. H α��-σίωσή τ�υ είναι απ�λυτη. Στρέ�ει �-ριστικά την πλάτη στη N�μική επι-στήμη και δίνεται στ� θέατρ�. Δεύ-τερη συμμετ��ή τ�υ μέσα στ� 1901 �ρ�λ�ς στη «Λ�καντιέρα» τ�υ Γκ�λ-ντ�νι, �π�υ συνεργά$εται και στη

γλωσσική απ�δ�ση, α��ύ γνωρί$ειπ�λύ καλά και την ιταλική γλώσσα. Hκ�ρύ�ωση της θεατρικής τ�υ ε-μπλ�κής με τη «Nέα Σκηνή» είναι ηπρ�ετ�ιμασία και τ� ανέ�ασμα της«Aλκηστης» τ�υ Eυριπίδη π�υ γίνε-ται τ� καλ�καίρι τ�υ 1902. Σ’ �λ� τ�διάστημα των πρ��ών ακ�ύει, μιλάει,δια�ά$ει, αναλύει σκέψεις και πλη-ρ��ρίες για την αρ�αία τραγωδία,για τ�ν Eυριπίδη, για τ�ν κ�σμ� τηςκλασικής επ��ής. Tα τρία έργα της«Nέας Σκηνής», στων �π�ίων τη δια-δικασία ώς και την παράσταση εί�εκαθ�λική συμμετ��ή, σημάδεψαν �-λ�κληρ� τ�ν πνευματικ� τ�υ �ί�.Mετά και τη συμμετ��ή τ�υ στ� έργ�«H τελευταία απ’ �λες» (1903) �ι δε-σμ�ί τ�υ με τ�ν Xρηστ�μάν� �αλα-ρών�υν. O δημι�υργ�ς της «NέαςΣκηνής» αρ�ί$ει υπ��ρεωτικά να υ-πανα�ωρεί σε π�λλά απ’ �σα ευαγγε-λι$�ταν, πιε$�μεν�ς απ� την πραγ-ματικ�τητα. Πρ�σαρμ�$εται στα δε-δ�μένα. Aυτ� απ�γ�ητεύει τ�υς πι�ένθερμ�υς απ’ τ�υς μαθητές τ�υ.Πρώτ�ς � Σικελιαν�ς.

E�ει ήδη δι��ετευθεί π�λλή απ’ τη$έση τ�υ στη �λέ�α της π�ίησης.Aπ� τ� 1902 δημ�σιεύει τα πρώταπ�ιήματά τ�υ στ� περι�δικ� «Δι�νυ-σ�ς». Ωστ�σ�, καιν�ύργιες εντυπώ-

σεις θα τ�ν συνεπάρ�υν: Oι αρ�αι�-τρ�π�ι ��ρ�ί της Iσιδώρας Nτάνκανέ��υν παραστατικ� και λυρικ� κύτ-ταρ� και απ� τ� καλ�καίρι τ�υ 1906θα �ρίσκεται στριμωγμέν�ς ανάμεσαστ�υς περίεργ�υς και τ�υς θαυμα-στές της των ��ρών της εκκεντρικήςAμερικανίδας, στ� σπίτι π�υ έκτισεστην τ�π�θεσία K�πανάς, εκεί π�υαργ�τερα θα γίνει η συν�ικία Bύρω-νας. Στην αρ�αι�λατρική εκείνη α-τμ�σ�αιρα γνωρί$ει την Eύα Πάλ-μερ, �ίλη και συνεργάτιδα της Nτάν-καν, την ερωτεύεται και τ�ν επ�μεν��ρ�ν� παντρεύ�νται στην Aμερική.Ωστ�σ�, �αίνεται πως δεν απ�μα-κρύνθηκε απ� τη δραματική έκ�ρα-ση γιατί, κατά τη μαρτυρία τ�υ PενέΠι�, εί�ε αρ�ίσει να γρά�ει μια τρα-γωδία, «τα �τερά τ�υ Iκαρ�υ» π�υθεωρείται �αμένη. Παρ�τι μετά τ�γάμ� τ�υ �ρίσκεται σε συνε�ή μετα-κίνηση κι ενώ �αίνεται να έ�ει κυρι-ευθεί �λ�κληρωτικά απ� τ�ν Oρ�έαδεν απ�κ��εται �λ�τελα απ’ τη λα-τρεία τ�υ Δι�νύσ�υ. T� 1909 έ�εισ�εδιάσει μια τραγωδία για τ�ν «Bύ-ρωνα» καθώς μας πληρ��ρεί � Γ. Π.Σα��ίδης. Δεν �ρίσκεται �μως �ύτεστί��ς κι απ’ αυτήν.

H επ�μενη θεατρική στάση τ�υ εί-ναι �ι περί�ημες Δελ�ικές E�ρτές


O ��ρ�ς των «Iκέτιδων» τ�υ Aισ�ύλ�υ, στις πρώτες Δελ�ικές E�ρτές τ�υ 1927.

Eνας �ρ�ικς στη γειτ�νιά τ�υ Δι�νύσ�υKαθ�λ�υ ευκατα�ρ�νητ� τ� θεατρικ� έργ� τ�υ Σικελιαν�ύ, είδε τ� �ως της σκηνής μετά τ� θάνατ� τ�υ

π�υ μα$ί με τη γυναίκα τ�υ πρωτ�-στατ�ύν στη δι�ργάνωσή τ�υς. Eίναιη �λ�κληρωμένη έκ�ραση της μεγα-λεπή��λης ιδέας τ�υ να γίν�υν �ιΔελ��ί κέντρ� μιας παγκ�σμιας αμ-�ικτι�νίας, με απώτερ� στ�� μιαπνευματική συναδέλ�ωση �λων τωνλαών. Π�λύ �αρακτηριστικά τ� ιδε�-λ�γικ� υπ��αθρ� των Δελ�ικώνE�ρτών καθώς και η συμμετ��ή μιαςθεατρικής παράστασης στη σύλληψήτ�υς, διατυπώνεται στ� �ι�λί� τηςAνν Aνθ�νι Greek Holiday (μετά�ρα-ση Λίνας Kάσδαγλη) «...Στα πρώτα�ρνια μετά τ� 1920, απ�γ�ητευμέ-ν�ς απ την απ�τυ�ία της κ�ινωνίαςτων Eθνών, � Aγγελ�ς σκέ�τηκε τηνιδεαλιστική Δελ�ική Iδέα για να ενώ-σει τα έθνη λης της γης σε μιαπνευματική κ�ινωνία με έδρα τ�υςΔελ��ύς, π�υ �ι τέ�νες της ειρή-νης και της καλής θέλησης θα ανα-πτύσσ�νται σ’ ένα Πανεπιστήμι�. Hσυγκέντρωση θα άρ�ι!ε με ένα αρ-�αί� δράμα για να �δηγηθ�ύν, σ�ιθα παρευρίσκ�νταν, στην κατάλληληψυ�ική κατάσταση μέσ’ απ’ τη συναι-σθηματική εμπειρία». O τραγικ�ς λ�-γ�ς και � αρ�έγ�ν�ς μύθ�ς, η σημα-σία των Δελ�ών στ�ν αρ�αί� κ�σμ�,η υψηλ��ρ�σύνη της αγωνιστικής ά-μιλλας, �ι ��ρ�ί, �λα αυτά επιστρα-τεύθηκαν για να εκ�ράσ�υν τ�πνεύμα της παγκ�σμι�τητας. Aπ’ τηνάπ�ψη αυτή η απ�τελεσματικ�τητατης Δελ�ικής ιδέας ήταν άκαρπη,τ�σ� στην πρώτη δι�ργάνωση τ�νMάι� τ�υ 1927, την λαμπρ�τερη, �σ�και στην επανάληψή της τ� 1930.

Oι θεατρικές παραστάσεις και στιςδύ� Δελ�ικές E�ρτές, � «Πρ�μηθέ-ας Δεσμώτης» στην αρ�ική απ�πειρακαι �ι «Iκέτιδες» στην επ�μενη. Aν �-μως δεν έ�εραν τη συναδέλ�ωσητων λαών �ι Δελ�ικές πρωτ��υλίεςτ�υ Σικελιαν�ύ σημείωσαν σημαντι-κά θεατρικά επιτεύγματα. E�αλανγια πρώτη ��ρά τ� αρ�αί� δράμαστ� �υσικ� τ�υ �ώρ�· �ι δύ� τραγω-δίες τ�υ Aισ�ύλ�υ παί�θηκαν στ�αρ�αί� θέατρ� των Δελ�ών. Πρ�τει-ναν επίσης μια συνε�ή και επανα-λαμ�αν�μενη ενιαύσια δι�ργάνωσημε παραστάσεις αρ�αί�υ δράματ�ςπ�υ μετά τ�ν π�λεμ� (1954) καθιε-ρώνεται στην Eπίδαυρ�. Πρ�έκυψεκαι κάτι άλλ� ιδιαίτερα α�ι�σημείω-τ�. H Eύα Πάλμερ – Σικελιαν�ύ π�υσκην�θέτησε, ��ρ�γρά�ησε και έ-ντυσε τα πρ�σωπα των τραγωδιώνκαι των ��ρών εισηγήθηκε τ�λμηρέςπρ�τάσεις στην ανα�ίωση τ�υ αρ�αί-�υ δράματ�ς π�υ απ�τέλεσαν στα-θερ� δεδ�μέν� σε π�λλές απ’ τις με-τέπειτα απ�πειρες, ιδίως στ� ��ρ�και στη �ρησιμ�π�ίση της �υ$αντι-νής μ�υσικής. Παρ�τι � Aγγελ�ς δενεί�ε καμία συμμετ��ή στην πραγμα-τ�π�ίηση �λων �σα έγιναν στ�υςΔελ��ύς, είναι αναμ�ισ�ήτητ� πωςη δική τ�υ εμψυ�ωτική παρ�υσία ή-ταν παντ�ύ. Στ� θεατρικ� τ�υ �ί�πρέπει επ�μένως να συμπεριλη-�θ�ύν �ι αγαθές συνέπειες των Δελ-�ικών E�ρτών, �ωρίς να παραλεί-ψ�υμε να τ�νίσ�υμε �τι η καλλιτε-�νική δημι�υργία αναλ�γεί απ�κλει-στικά στην Eύα.

Θεατρικές δημι�υργίες

Oι δραματ�υργικές τ�υ ανησυ�ίεςωστ�σ� δεν κατασιγά$�υν. T�ν ίδι�αυτ� �ρ�ν� των δεύτερων Δελ�ικών

E�ρτών, τ� 1930 δηλαδή, δημ�σιεύε-ται ένα απ�σπασμα απ’ την τραγωδία«Aριάδνη» π�υ δεν �λ�κληρώθηκεπ�τέ, ενσωματώθηκε �μως στ�ν«Aσκληπι�», ένα έργ� π�υ έγρα�επερι�δικά απ� τ� 1916. Aκ�λ�υθεί«O τελευταί�ς Oρ�ικ�ς Διθύραμ��ςή � Διθύραμ��ς τ�υ P�δ�υ». Bλέ-π�υμε πως μέ�ρι εδώ δεν τ�ν εγκα-ταλείπει π�τέ η διάθεσή τ�υ να γρά-ψει θέατρ� και �υσικά η επιθυμία ταέργα τ�υ να γνωρίσ�υν τη δικαίωσητης σκηνής. Πι� συγκεκριμένη γίνε-ται η θεατρική τ�υ παραγωγή απ� τ�1940 και μετά. Mέσα στα 11 �ρ�νιαπ�υ είναι τ� υπ�λ�ιπ� τ�υ �ί�υ τ�υ(πεθαίνει τ� 1951) παράλληλα με τηνπ�ιητική τ�υ παραγωγή γρά�ει καιτέσσερις �λ�κληρωμένες τραγω-δίες. Λανθάν�υν �μως άλλες δύ�, ε-

νώ για μια ακ�μα π�υ αναγγέλθηκε�ρέθηκαν λίγ�ι στί��ι. T� 1940 γρά-�ει τη «Σί�υλλα» π�υ δημ�σιεύεταιτ� 1944 στη «Nέα Eστία». T� 1942 τε-λειώνει τ�ν «Δαίδαλ� στην Kρήτη»και τ� 1946 τ�ν «Xριστ� στη Pώμη».T�ν επ�μεν� �ρ�ν� γρά�ει την τε-λευταία τραγωδία τ�υ «O Xριστ�ςΛυ�μεν�ς ή � θάνατ�ς τ�υ Διγενή».Oι δύ� αμ�ισ�ητ�ύμενες, π�υ α-πλώς αναγγέλθηκαν �ωρίς να έ�ει ε-�ακρι�ωθεί αν γρά�τηκαν π�τέ, εί-ναι � «Iησ�ύς στ� Σταυρ�» και � «Σί-μων � Mάγ�ς» π�υ εμ�ανί$�νται σαντίτλ�ι, η πρώτη τ� 1929 και η δεύτε-ρη τ� 1934. Σ�ετικά πρ�σ�ατα η Pί-τσα Φράγκ�υ – Kικίλια �ρήκε λιγ�-στ�ύς στί��υς στ� Aρ�εί� Σικελια-ν�ύ, στ� M�υσεί� Mπενάκη, απ� μιαακ�μα τραγωδία τ�υ π�υ κι αυτή εί�ε

ανα�ερθεί, τ�ν «Δαίδαλ� στη Σικε-λία».

Kαθ�λ�υ ευκατα�ρ�νητ� π�σ�τι-κά τ� θεατρικ� έργ� τ�υ Σικελιαν�ύ.Aν υπ�λ�γίσ�υμε τα νεανικά �ρ�νιατης «Nέας Σκηνής», τη θεατρική συ-νεισ��ρά των Δελ�ικών E�ρτών καιστην ίδια μερίδα λ�γαριάσ�υμε καιτα δραματ�υργικά τ�υ π�ιήματα α-θρ�ί$�υμε ένα πλ�ύσι� θεατρικ� �ί�.Oι τραγωδίες τ�υ ωστ�σ� δεν ευτύ-�ησαν σκηνικά. E��υν λ�γ� μεγαλ�-στ�μ�, πληθωρικ� και ακατάσ�ετ�.Mέσα σ’ αυτ�ύς τ�υς π�ιητικ�ύς �ει-μάρρ�υς τα πρ�σωπα δεν �αρακτη-ρί$�νται αδρά και τα πάθη τ�υς �ε-θυμαίν�υν. Oλα τα έργα εμ��ρ�ύ-νται απ� δυσπρ�σιτα ιδεώδη και με-γαλειώδη �ράματα. Σε �λα κυριαρ�εί



O θρίαμ!�ς των ά"ιων: � Aγγελ�ς και η Eύα στα �έρια των αθλητών, στις γι�ρτές τ�υ 1930.

H Aννα Συν�διν�ύ στη «Σί!υλλα» π�υ ανέ!ασε τ� Eθνικ� Θέατρ� τ� 1981, σε σκην�θεσία Γιώργ�υ Mεσσάλα. Aλλω-στε, η ηθ�π�ι�ς ερμήνευσε αυτ� τ� ρ�λ� στις περισσ�τερες παραστάσεις της «Σί!υλλας» είτε στην Aθήνα είτε στηΘεσσαλ�νίκη.

τ� μεσσιανικ� στ�ι�εί� και η πρ�σ-δ�κία εν�ς καλύτερ�υ κ�σμ�υ μετ�ν ευαγγελισμ� μιας μετα��λήςπρ�ς τ� δικαι�τερ� και μια �ικ�υμε-νική συναδέλ�ωση.

O Σικελιαν�ς δεν α�ιώθηκε να δει�ύτε ένα απ� τα έργα τ�υ να παρα-σταίνεται. Mε μια τέτ�ια πρ�θεσηέρ�εται στην Eλλάδα η Eύα Σικελια-ν�ύ μετά τ�ν θάνατ� τ�υ. Γρά�εισ�ετικά η K�ύλα Πράτσικα. «Oταν ηEύα επέστρε�ε τ� 1952 στην Eλλάδακαι ακρι�ώς πριν �ύγει για τη μ�ι-ραία μετά�ασή της στ�υς Δελ��ύςεί�α την τιμή να καθήσει τις τελευ-ταίες δύ� ε�δ�μάδες της $ωής τηςστ� σπίτι μ�υ(...) Eδώ μας εκμυστη-ρεύθηκε �τι θα ήθελε να στήσει άλ-λη μια ��ρά μια παράσταση στ�υςΔελ��ύς με τη συνεργασία �λωνμας. Aλλά τώρα δεν θα έπρεπε να εί-ναι πια παγκ�σμιες πνευματικέςγι�ρτές αλλά μνημ�συν� για να τιμη-θεί η μνήμη τ�υ Aγγελ�υ (...) Nα παι-�τεί μια τραγωδία τ�υ, ίσως � «Δαί-δαλ�ς», και να τ�ν παί#�υν �ωρικ�ίαπ τα γύρω �ωριά π�υ η ίδια θαγνώρι!ε τ�ν τρπ� να τ�υς μάθει ναεκ�ράσ�υν τ�ν π�ιητικ λγ� με α-λήθεια και συγκίνηση...». H μ�ίρα ε-πενέ�η και η Eύα δεν κατ�ρθωσε ναεπι�ειρήσει αυτ� τ� ανέ�ασμα. Πέ-θανε ύστερα απ� λίγες μέρες στ�υςΔελ��ύς.

O «Διγενής»

T� καλ�καίρι τ�υ 1957 � Nίκ�ς Xα-τ$ίσκ�ς απ��ασί$ει να ανε�άσει τ�ν«Διγενή» στ� θέατρ� τ�υ Kήπ�υ στ�πλαίσι� τ�υ ε�ρτασμ�ύ των 30 �ρ�-νων απ� τις Δελ�ικές E�ρτές. Συ-νεργάτες έ�ει τ�ν Mάν� Xατ$ηδάκιστη μ�υσική και τ�ν Γιάννη Tσαρ�ύ-�η στα σκηνικά και τα κ�στ�ύμια. T�ανέ�ασμα είναι δύσκ�λ�, �ι αντι��-τητες π�λλές και η πρεμιέρα �λ� α-να�άλλεται για να δ�θεί τελικά στις27 I�υλί�υ. Στ� μετα�ύ έ�ει ανάψειμια συ$ήτηση για τη θεατρικ�τητατων τραγωδιών τ�υ Σικελιαν�ύ. Στιςεπι�υλά�εις π�υ διατυπών�νται α-παντάει μια έρευνα της ε�ημερίδας«Bραδυνή» �π�υ � ανθ�ς τ�υ πνευ-ματικ�ύ μας κ�σμ�υ εκ�ρά$ει τις α-π�ψεις τ�υ. Eίναι �ρήσιμ� να παρα-θέσ�υμε τις πι� αντιπρ�σωπευτικές.

Πέτρ�ς Xάρης: «H απ�αση τ�υ κ.

Xατ!ίσκ�υ να διδά#η με τ�ν θίασ�τ�υ τ�ν Διγενή δεν είναι μν� π�λύα#ιέπαινη αλλά και τ�λμηρή. Γιατί α-πλ�ύστατα τ� ελληνικ θέατρ� δενέ�ει πρ�ετ�ιμάσει ακμα τ�ν θεατήνα παρακ�λ�υθή έργα με την π�ι-τητα π�υ κλείνει � Διγενής και τηντε�νική π�υ διάλε#ε � Σικελιανς γιανα την πρ�%άλη. Π�ιητικ είναι τ�θέατρ� τ�υ Σικελιαν�ύ και δεν πρ�-σ�έρεται στις παλιές και παγιωμένεςπια συνήθειες τ�υ θεατρικ�ύ κ�ι-ν�ύ…».

Eυάγγελ�ς Παπαν�ύτσ�ς: «Bέ%αια� Aγγελ�ς Σικελιανς είναι π�ιητήςκαι �ι δραματ�υργς. O λυρικς λ-γ�ς είναι τ� εκ�ραστικ τ�υ ργαν�και η μεγάλη, η ανυπέρ%λητη δύνα-μίς τ�υ. Eπ�μένως και στις τραγω-δίες τ�υ η π�ίησις με τις καθαρέςσυγκινήσεις της πρέπει πρώτα να α-να!ητηθή».

Σωκράτης Kαραντινς: «E�ω την ι-δέα πως σ�ι συ!ητ�ύν την θεατρι-κτητα των τραγωδιών τ�υ Σικελια-ν�ύ ή δεν τις έ��υν καλά δια%άσει ήδεν έ��υν την ευκ�λία να μετα�έ-ρ�υν με τη �αντασία τ�υς ένα γρα-�τ κείμεν� στ� �ώρ� τ�υ θεάτρ�υ,ή είναι αθεράπευτα υπ�κείμεν�ι

στην τυπ�π�ιημένη μ�ρ�ή (συντα-γή) της σύγ�ρ�νης σκηνικής �ικ�ν�-μίας και δεν �τάν�υν να δ�υν τη δύ-ναμη π�υ έ�ει � τραγικς π�ιητικςλγ�ς».

Aνδρέας Kαραντώνης: «H θεατρι-κτητα των τραγωδιών τ�υ Σικελια-ν�ύ ενώ υπάρ�ει κατά τ� μέτρ� π�υμπ�ρεί να υπάρ#η σε μια τραγωδία ε-ντελώς αρ�αϊκής μ�ρ�ής –σκε�θήτεπ.�. τη θεατρικτητα των «Iκετιδων»ή την «Eπτά επί Θή%ας» τ�υ Aισ�ύ-λ�υ– έγκειται κατά κύρι�ν λγ�νστην �υσίαν, την ενάργεια και τ�δραματικ πνευματικ περιε�μεν�των συμ%λων και τ�υ μεγαλειώδ�υςπ�ιητικ�ύ λγ�υ».

Παντελής Πρε%ελάκης: «H θεατρι-κτητα! Πριν απ ενάμισι μήνα περί-π�υ μ�υ ’�ε δ�θή η α��ρμή να πωμερικά λγια για την περιλάλητη θε-ατρικτητα. Eί�α πρ�σπαθήσει να #ε-�ωρίσω την μάταιη ταρα�ή τ�υ σύγ-�ρ�ν�υ ανθρώπ�υ απ την εσωτερι-κή ένταση της αληθινής δραματικήςπ�ίησης, την ένταση π�υ #εσπάει μέ-σα στην καρδιά τ�υ θεατή περισσ-τερ� παρά μπρ�ς στα μάτια τ�υ...».

Λ�γ� εί�ε �υσικά και η κριτική. OK.O. (Kώστας Oικ�ν�μίδης) στ�

EΘNOΣ έγραψε πως «...T� έργ� �λ-κληρ� είναι έμμετρη διαλεκτική καιπανανθρώπιν� κήρυγμα. H μεγαλ-στ�μη π�ίησις τ�υ Σικελιαν�ύ ανα-πληρώνει ,τι λείπει σε θεατρικτη-τα...». Kαι � Aγγελ�ς Tερ$άκης στ�BHMA: «...T� έργ� είναι γραμμέν�στην αρρενωπή �υμώδη γλώσσα τ�υΣικελιαν�ύ και έ�ει ωραιτατ�υς στί-��υς. T� πρώτ� μέρ�ς περιέ�ει καιτ� δραματικά σημαντικτερ� υλικ,απ�δίδει σκηνικά και πρέπει να επαι-νεθεί � κ. Xατ!ίσκ�ς για τ�ν τρπ�π�υ τ� έ�ει ανε%άσει (...) Π�λύ λιγώ-τερ� απ�δίδει τ� δεύτερ� μέρ�ς καιείναι θεατρικά πι� αδρανές...». T�ντελευταί� λ�γ� τ�ν εί�ε �μως τ� κ�ι-ν� κι αυτ� δεν συγκινήθηκε απ� τ�πρώτ� ανέ�ασμα έργ�υ τ�υ Σικελια-ν�ύ παρ�τι η παράσταση τ�υ Διγενήπρ��λήθηκε σαν μεγάλ� καλλιτε�νι-κ� γεγ�ν�ς. Στις 3 Aυγ�ύστ�υ � Xα-τ$ίσκ�ς άλλα�ε έργ�.

H «Σί�υλλα»

H απ�τυ�ία τ�υ πρώτ�υ ανε�ά-σματ�ς δεν πτ�ησε τ�ν Σωκράτη Kα-ραντιν�. Oταν ήταν διευθυντής στ�Kρατικ� Θέατρ� B�ρεί�υ Eλλάδ�ς ε-πανέλα�ε τ�ν «Θάνατ� τ�υ Διγενή»με σκην�θέτη τ�ν Kανέλλ� Aπ�στ�-λ�υ. Πρεμιέρα στις 17 I�υλί�υ 1975.T� 1960 τ� Eθνικ� Θέατρ� ανε�ά$ειτην «Σί�υλλα» σε παράσταση ανεπί-σημη με τη �ρ�ντίδα τ�υ Kαραντι-ν�ύ. H ίδια τραγωδία ανε�αίνει επί-σημα και με �λ�υς τ�υς καν�νεςστις 29 Oκτω�ρί�υ 1962 στ� Kρατικ�Θέατρ� B�ρεί�υ Eλλάδ�ς με σκην�-θεσία τ�υ Σωκράτη Kαραντιν�ύ.Eπειτα απ� τρία �ρ�νια, στις 18 Σε-πτεμ�ρί�υ 1965 σε σκην�θεσία καιπάλι τ�υ Kαραντιν�ύ, η «Σί�υλλα»�ανανε�αίνει στ� Kρατικ� της Θεσ-σαλ�νίκης. Eπαναλαμ�άνεται και τ�νεπ�μεν� �ρ�ν�.

T� Eθνικ� Θέατρ� ανε�ά$ει τ�νOκτώ�ρι� τ�υ 1981 και πάλι τη Σί-�υλλα» με σκην�θέτη τ�ν Γιώργ�υMεσσάλα. Eίναι απαραίτητ� να ση-μειωθεί πως στις περισσ�τερεςπαραστάσεις Aθήνας και Θεσσαλ�-νίκης την Σί�υλλα έπαι�ε η Aννα Συ-ν�διν�ύ. Συν�λικά τέσσερα ανε�ά-σματα, ενώ απ� μια ��ρά έπαι�αν ηΘάλεια Kαλλιγά (Θεσσαλ�νίκη 1962)και η Mιράντα Zα�ειρ�π�ύλ�υ (Θεσ-σαλ�νίκη 1966).



T�υ Σπύρ�υ A. Eυαγγελάτ�υ

Σκην�θέτη – Kαθηγητή στ� Πανεπιστήμι� Aθηνών

THN ENAΣXOΛHΣH τ�υ Aγγελ�υ Σι-κελιαν�ύ με τη θεατρική πρά�η ε-μείς �ι νεώτερ�ι τη γνωρί$�υμε μ�-ν� απ� την ιστ�ρία και την πανελλή-νια απή�ηση των Δελ�ικών E�ρτών.E��υμε ακ�ύσει, έ��υμε δια�άσειγι’ αυτές, έ��υμε δει �ωτ�γρα�ίεςκαι κινηματ�γρα�ήσεις απ�σπα-σμάτων των παραστάσεων. /έρ�υ-με ακ�μη π�σ� �άρα�αν την πρ�-σπάθεια διερεύνησης τ�υ αρ�αί�υδράματ�ς σε μια «καθυστερημέναπρώιμη» για τ� νε�ελληνικ� θέατρ�επ��ή. Aπ� κει �εκιν�ύν �ι εντυπώ-σεις και �ι σκέψεις μας.

Aπ� τα παραπάνω γίνεται �ανερ�πως δεν μπ�ρ�ύμε να ασ��ληθ�ύμεαναλυτικά με τη μ�ρ��λ�γική και υ-��λ�γική αντιμετώπιση των παρα-στάσεων και θα σταθ�ύμε σ’ ένα μ�-ν� σημεί�: τη γενική σύλληψη.

Eίναι αδύνατ� με σημερινά κριτή-ρια να σταθμίσ�υμε τις τε�νικέςσκην�θετικές ικαν�τητες τ�υ Σικε-λιαν�ύ. Oπως σ��ά εί�ε πει έναςμεγάλ�ς μ�υ Δάσκαλ�ς, � Aγγελ�ςTερ$άκης, η σκην�θεσία είναι έναπ�λύ «θ�λ�» επάγγελμα. Yπάρ��υνπράγματι σκην�θέτες «�ργανωτέςπαραστάσεων» και σκην�θέτες«π�ιητές. O συνδυασμ�ς των δύ�δίνει τ� μεγάλ� σκην�θέτη. Δυστυ-�ώς, ενώ «�ργανωτές» σκην�θέτες

δεν έλειψαν απ’ τ� θέατρ� μας π�-τέ, �ι «π�ιητές» ήταν και είναι συ-ντριπτικά λίγ�ι. O Σικελιαν�ς ήτανένας απ� τ�υς ελά�ιστ�υς και, ν�μί-$ω, � πρώτ�ς «π�ιητής» σκην�θέ-της τ�υ νε�ελληνικ�ύ θεάτρ�υ.

H γενική σύλληψή τ�υ, τ� �ραματης ανα�ίωσης τ�υ αρ�αί�υ δράμα-τ�ς, τ� υπηρέτησε με επι�λητικ�και ανεπανάληπτ� «μέγεθ�ς». Πρ�-σπάθησε να �ανα$ήσει � ίδι�ς – κι ��ώρ�ς τ�υ – τις «δ�νήσεις» π�υ �-δήγησαν στις συνθέσεις των μεγά-λων τραγικών έργων. Eπιδίω�ε μια«�ανταστική αναπαράσταση» μιαςεπ��ής και μ’ �λες τις εκδηλώσεις –παραστάσεις και τελετές π�υ τιςσυν�δευαν – πέτυ�ε να $ωντανέψει

ένα μυθικ� κ�σμ�, �αμέν� στα �άθητης μνήμης μας και να πρ�σδώσειστην ανα�ίωση αυτή τ�ν� πρ�σωπι-κ�. Hταν μια μεγάλη στιγμή τ�υ νε-�ελληνικ�ύ θεάτρ�υ.

Oι νεώτερ�ι, μελετώντας τα στ�ι-�εία π�υ διαθέτ�υμε, είναι εύκ�λ�να πέσ�υμε στ� λάθ�ς να κρίν�υμεμε σημερινά κριτήρια τη μ�ρ�ή καιτ� ύ��ς των Δελ�ικών E�ρτών κι έ-τσι να τις �ρ�ύμε παλαιικές, μπαρ�κή μελ�δραματικές. H μ�ρ�ή και �έ-�αια �επερνιέται. H μεγαλειώδης,δυναμική σύλληψη �μως κατα�ιώνειτ� εγ�είρημα. Kι απ’ αυτή τη σκ�πιάπιστεύω πως � Aγγελ�ς Σικελιαν�ςήταν ένας μεγάλ�ς «π�ιητής τηςθεατρικής πρά�ης».

O Σικελιανς και η θεατρική πρά�η

Σκίτσα–"υλ�γρα�ίες τ�υ Σπύρ�υ Bασιλεί�υ π�υ κ�σμ�ύν την έκδ�ση «O θά-νατ�ς τ�υ Διγενή», τ�υ Aγγελ�υ Σικελιαν�ύ.

KYPIAKH 6 IOYΛIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 23Συνέ�εια στην 24η σελίδα

M�υσικές για τ�ν Σικελιαν�Aπ� τ�ν Σίμωνα Kαρά στ�ν Θάν� Mικρ�ύτσικ� και (σκηνικώς) απ� τ�ν Mάν� Xατ�ιδάκι στ�ν Γιώργ� Tσαγκάρη

T�υ Bασίλη Aγγελικ�π�υλ�υ

Tη �υ�αντινή μ�υσική την αγαπ�ύ-σαν π�λύ τ�σ� � Aγγελ�ς �σ� και ηEύα Σικελιανύ –αυτή την εί�εσπ�υδάσει κι�λας– και πίστευαν �τιείναι η πλησιέστερη στην αρ�αίαελληνική μ�υσική. Eπ�μεν� ήταν ναθελήσ�υν να επενδύσ�υν με τέτ�ιαμ�υσική τ� θεατρικ� ανέ�ασμα τηςπρώτης τραγωδίας τ�υ Σικελιαν�ύ,π�υ παρ�υσιάστηκε τ� 1933, έναμ�λις �ρ�ν� μετά τ� γράψιμ� της.Aνέθεσαν, λ�ιπ�ν, στ� νεαρ� τ�τεΣίμωνα Kαρά να γράψει τη μ�υσικήστ� έργ� τ�υ Σικελιαν�ύ «O Διθύ-ραμ�ς τυ P�δυ» –κι αυτή ήταν ηπρώτη μ�υσική π�υ γρά!τηκε γιαέργ� τ�υ. Aπ� τ�τε αρκετ�ί συνθέ-τες μας έγραψαν μ�υσική για τρα-γωδίες τ�υ Σικελιαν�ύ, μετα"ύ των�π�ίων και η ίδια η Eύα. O MάνςXατ�ιδάκις, � Mενέλας Παλάντις,� Nικη��ρς Pώτας, � ΓιώργςKυρυπ�ς και � Γιώργς Tσαγκά-ρης έ��υν επίσης γράψει μ�υσικήγια τις θεατρικές συνθέσεις τ�υπ�ιητή, ενώ αρκετ�ί άλλ�ι έ��υνμελ�π�ιήσει π�ιήματά τ�υ –με γνω-στ�τερ� και δημ�!ιλέστερ� ανάμε-σά τ�υς τ� «Πνευματικ� Eμ�ατή-ρι» τ�υ Mίκη Θεδωράκη, �έ�αια.Kαι παρά τις δυσκ�λίες π�υ παρ�υ-σιά��υν σήμερα τ� ύ!�ς και ηγλώσσα τ�υ Σικελιαν�ύ, �λ� και νέαμ�υσικά έργα εμπνευσμένα απ�την π�ίησή τ�υ έρ��νται να πρ�-στεθ�ύν στα υπάρ��ντα. M�λις πέ-ρυσι τ� Mέγαρ� M�υσικής παρ�υ-σίασε στ� M�υσικ� I�ύλι� τ�υ Mι-κρ�ύ Θεάτρ�υ της αρ�αίας Eπιδαύ-ρ�υ δύ� νέα έργα: T� «Aγρα�ν»τ�υ Aγγλ�υ συνθέτη T�ν Tά�ενερκαι τ�ν «Aνεπίληπτ θάνατ» τ�υΘάνυ Mικρύτσικυ, τα �π�ία εί-ναι εμπνευσμένα απ� τα �μώνυμα–και άλλα– π�ιήματα τ�υ Σικελια-ν�ύ. Θα μείν�υμε �μως εδώ κυρίωςστις μ�υσικές π�υ γρά!τηκαν γιατις παραστάσεις των τραγωδιώντ�υ Σικελιαν�ύ.

H σύνθεση τ�υ Σίμων�ς Kαρά

Tις μέρες αυτές παρ�υσιά�εταιστ�υς Δελ!�ύς, με πρωτ��υλίατ�υ Γ΄ Πρ�γράμματ�ς της ραδι�!ω-νίας της EPT και με καλλιτε�νική ε-πιμέλεια τ�υ διευθυντή τ�υ Γιώρ-γ�υ Tσαγκάρη, «O Διθύραμ�ς τυP�δυ» τ�υ Σικελιαν�ύ, με τη μ�υ-σική π�υ εί�ε γράψει � Σίμων Kαράςτ� 1933. H μ�υσική αυτή «ανεσύρ-θη» απ� τα αρ�εία τ�υ M�υσεί�υMπενάκη, δι�τι απ� τ� ’33 δεν έ�ει"αναπαι�τεί.

T� πρώτ� ανέ�ασμα τ�υ έργ�υεί�ε γίνει στ� αν�ι�τ� θέατρ� τ�υΦιλ�ππάπ�υ, τ� γνωστ� μας σήμε-ρα θέατρ� Δώρας Στράτ�υ, τ� �-π�ί�, �πως μαρτυρεί και η κ. AνναΣικελιανύ, εί�ε «ανακαλύψει»

O Aγγελ�ς με την Eύα στις Φαιδριάδες Πέτρες στ�υς Δελ��ύς.



Δύ� σκηνές απ� την παράσταση «O Θάνατ�ς τ�υ Διγενή» π�υ παί�θηκε απ� τ� θίασ� τ�υ Nίκ�υ Xατ!ίσκ�υ στ� θέατρ� τ�υ Eθνικ�ύ Kήπ�υ. H μ�υσική ήταντ�υ Mάν�υ Xατ!ιδάκι, η σκην�θεσία τ�υ N. Xατ!ίσκ�υ, η σκην�γρα�ία τ�υ Γιάννη Tσαρ�ύ�η και η ��ρ�γρα�ία της Hρώς Σισμάνη.

πρώτ�ς � π�ιητής. O Σ. Kαράς ε-κτ�ς απ� συνθέτης της μ�υσικής,την εί�ε διδά"ει στ�υς ηθ�π�ι�ύςτης παράστασης, κι έπαι"ε σ’ αυτήνκαι � ίδι�ς, μάλλ�ν ως κ�ρυ!αί�ςτ�υ ��ρ�ύ.

Δυστυ�ώς, � υπερενενηκ�ντ�ύ-της σήμερα κ. Kαράς δεν είναι σεθέση να μας δώσει πληρ�!�ρίεςγια τη μ�υσική τ�υ αυτή. Aλλά καικανείς άλλ�ς δεν γνωρί�ει περισσ�-τερα πράγματα για τ� μ�υσικ� αυτ�έργ�. Tώρα, �μως, π�υ θα παι�τείστ�υς Δελ!�ύς, θα μάθ�υμε περίτίν�ς ακρι�ώς πρ�κειται.

Θα περάσ�υν περίπ�υ 25 �ρ�νιαμέ�ρι να ανε�εί στην Eλλάδα άλληπαράσταση και να γρα!τεί άλλημ�υσική για τραγωδία τ�υ Σικελια-ν�ύ. Στην Aμερική �μως, �π�υ εί�εεπιστρέψει, η Eύα Σικελιανύ μετα-!ρά�ει η ίδια στα αγγλικά και ακ�-λ�ύθως μελ�π�ιεί τ� έργ� «O Δαί-δαλς στην Kρήτη» τ� �π�ί� μ�λιςέ�ει τελειώσει � π�ιητής (1942), ε-νώ τ� ίδι� κάνει και τ� 1947 με τηνέα τ�υ τραγωδία «O θάνατς τυΔιγενή». Kαι τα δύ� αυτά έργα της,γραμμένα στη �υ�αντινή παραση-μαντική, τα εί�ε παρ�υσιάσει τ�τεστις HΠA, στην Eλλάδα �μως παρα-


μέν�υν άπαι�τα. Aλλά ειδικά για τ�μ�υσικ� έργ� της Eύας Σικελιαν�ύγίνεται εκτενέστερα λ�γ�ς σε άλλ�κείμεν� τ�υ α!ιερώματ�ς.

Mάν�ς Xατ�ιδάκις

T� καλ�καίρι τ�υ 1957 � θίασ�ςNίκ�υ Xατ�ίσκ�υ – Tιτίκας Nικη!�-ράκη ανε�ά�ει τ� έργ� τ�υ Σικελια-ν�ύ «O θάνατς τυ Διγενή» στ�θέατρ� τ�υ Eθνικ�ύ Kήπ�υ, με σκη-νικά Tσαρ�ύ�η και μ�υσική Mάνυ

Xατ�ιδάκι. H μ�υσική αυτή, κατά τηγνώμη τ�υ Xατ�ιδάκι, «ήταν πρ��ει-ρη» και «δεν έ�ει καμιά α"ία» και γιατ� λ�γ� αυτ�, πρ�!ανώς, εναντιώ-θηκε σ!�δρά � συνθέτης στην επα-νάληψη της παράστασης μια 20ετίααργ�τερα στ� Λυκα�ηττ�. E!τασανμάλιστα ως τα δικαστήρια τ�τε μετ�ν Xατ�ίσκ�, � �π�ί�ς και κέρδισετην υπ�θεση γιατί εκρίθη �τι η μ�υ-σική μιας παράστασης είναι αναπ�-

σπαστ� μέρ�ς της σκην�θεσίας.H γνώμη τ�υ Xατ�ιδάκι για τη μ�υ-

σική τ�υ εκείνη, αλλά και για τ�ν Σι-κελιαν�, με τ�ν �π�ί� γνωρι��ταν,–τ�υ εί�ε �ητήσει μάλιστα να γράψειμ�υσική για την ημιτελή τραγωδίατ�υ «Aσκληπι�ς»– είναι η ε"ής (�-πως διατυπώθηκε τ� 1988 σε συν�-μιλία τ�υ με τ�ν Θανάση Φωσκαρίνηπ�υ δημ�σιεύθηκε στ� «Δια�ά�ω»,τ. 196 και την ίδια �ρ�νιά στ� �ι�λί-�υ τ�υ M.X. «O καθρέ!της και τ�μα�αίρι», Iκαρ�ς, σελ. 216 κ.ε.):«Kατ’ αρ�ήν η παράσταση ήταν κα-κή και δεν πρέπει να μνημ�νεύεται.Oύτε πρ�κειται να λά�ετε αντίληψητ�υ Σικελιαν�ύ απ’ αυτή την παρά-σταση. Δεύτερ�ν, η μ�υσική μ�υ ή-ταν πρ��ειρη. Δεν έ�ει καμιά α"ία,�ύτε πλησιά�ει τ� έργ� τ�υ Σικελια-ν�ύ. (....) Eίναι κακή μ�υσική, πρ�-�ειρη και δεν μ’ αρέσει καθ�λ�υ. Oπ�ιητής είναι π�λύ πι� πάνω ��ι απ�τ� απ�τέλεσμά μ�υ, αλλά κι απ� τις

πρ�θέσεις μ�υ, τ�τε, τις μ�υσικές.»— Kαι τ�τε πώς δε�τήκατε να

γράψετε τη μ�υσική;»— Aπλ�ύστατα, δεν εί�α τις δυ-

νατ�τητες ν’ αντιμετωπίσω τ� έργ�και τ� είδα π�λύ εύκ�λα ανε�ασμέ-ν�. Δεν δ�ύλεψα σ��αρά. Eργα��-μ�υν τ�ν ίδι� καιρ� σε άλλες εργα-σίες (σ.σ: μετα"ύ των �π�ίων �ι πα-ραστάσεις, τ� ίδι� καλ�καίρι, για τιςαριστ�!ανικές κωμωδίες «Πλ�ύ-τ�ς» με τ� Θέατρ� Tέ�νης και τ�νK�υν και «Λυσιστράτη» με τ� Eθνι-κ� και τ�ν Σ�λ�μ�), στις �π�ίες πέ-τυ�α περισσ�τερ� απ’ αυτή π�υ δενπέτυ�ε. Aλλωστε, δεν μ’ ενέπνεε ηπαράσταση.

Aνέλα�α τη μ�υσική δι�τι εί�απρ�σωπική γνωριμία με τ�ν π�ιητήκαι μ’ αγαπ�ύσε πάρα π�λύ. Kι αυ-τ�ς ήταν � λ�γ�ς π�υ απ�!άσισα τησύνθεση αυτής της μ�υσικής κι ��ι�έ�αια τ� απ�τέλεσμα της παρά-στασης, τ� �π�ί�ν ή"ερα �τι θα ή-

ταν μάλλ�ν κάτω τ�υ μετρί�υ, αν �-�ι κακ�. Mε ρωτήσατε πρ�ηγ�υμέ-νως για τ� αν τ� π�ητικ� έργ� τ�υΣικελιαν�ύ έ�ει ρήγματα. Kατά τηγνώμη μ�υ την ταπεινή αλλά και ε-λεύθερη, ρήγματα έ�ει η παιδείατων νε�ελλήνων π�υ δεν διαθέτ�υντη δυνατ�τητα να δ�υν τη σημασίατ�υ έργ�υ τ�υ Σικελιαν�ύ. Θα ’ρθεικαιρ�ς, �ταν θα υπάρ"�υν γενιέςπερισσ�τερ� σ��αρές απ’ αυτέςπ�υ ��ύμε σήμερα, τις κ�μματικ�-π�ιημένες, ν’ ανακαλύψ�υν τη με-γάλη π�ιητική παράδ�ση.

M�υ λέτε για τ�ν Σικελιαν�, μαμήπως "έρ�υν τ�ν Kάλ�� ή μήπως"έρ�υν τ�ν Σ�λωμ�; /έρ�υν τ�ν Pί-τσ� μ�ν�, κι αυτ�ν με τη μια τ�υ �-ψη. Λ�ιπ�ν, περιμένετε να συ�ητή-σ�υμε σ��αρά για τ�ν Σικελιαν�μιαν άλλην επ��ή, �ταν η ατμ�σ!αι-ρα θα ’ναι κατάλληλη για έναν πα-ρ�μ�ι� διάλ�γ�».

Mίκη Θε�δωράκη:«Πνευματικ� Eμ�ατήρι�»

Σίγ�υρα, τ� δημ�!ιλέστερ� μ�υσι-κ� έργ� π�υ έ�ει γρα!τεί μέ�ρι σή-μερα σε π�ίηση Σικελιαν�ύ είναι τ�«Πνευματικ� εμ�ατήρι» τ�υ Mίκη

Θεδωράκη· και για να ακρι��λ�-γ�ύμε, τ� τραγ�ύδι εκείν� τ�υ έρ-γ�υ π�υ λέει Oμπρ�ς, να σηκώσ�υ-με τ�ν ήλι� πάνω απ’ την Eλλάδα -τ� �π�ί� �σ� εμψύ�ωσε κατά τηδιάρκεια της δικτατ�ρίας, άλλ� τ�-σ�, και περισσ�τερ�, ταλαιπωρή-θηκε απ� τ�υς μεταπ�λιτευτικ�ύςμεταπράτες.

A"ί�ει να σημειώσ�υμε εδώ �σα �M. Θε�δωράκης είπε, σε μια τηλε�-πτική τ�υ εμ!άνιση, για τ�ν Σικε-λιαν� και για τ� πώς έγραψε τ� έρ-γ� τα Xριστ�ύγεννα τ�υ 1969 στηZάτ�υνα της Aρκαδίας �π�υ ήτανεκτ�πισμέν�ς. (Στην εκπ�μπή«Eστιν �υν» τ�υ Hλία Mαλανδρή,στ� κανάλι Seven X, τ� Δεκέμ�ρι�τ�υ 1996).

«O Σικελιαν�ς είναι ένας θε�ςπ�υ κατέ�ηκε απ� τ�ν Παρνασσ�και ήρθε να �ήσει ανάμεσά μας γιανα μας πει αυτά τα �π�ία δεν τ’ α-κ�ύσαμε τ�τε· �τι “αυτή είναι η �υ-σία σ�υ, Eλληνα· μην κ�ιτά�εις τηντραγική �ωή σ�υ, την πείνα σ�υ,την ασ�ήμια σ�υ, π�υ είναι απ�τέ-λεσμα των στερήσεων π�υ άλλ�ισ�υ έ��υν επι�άλει· μέσα σ�υ εί-σαι ωραί�ς, είσαι μεγάλ�ς, είσαικληρ�ν�μ�ς αυτής της �μ�ρ�ιάς,κι εγώ την παίρνω και στη δίνω”.Eί�ε αυτ� τ� τεράστι� �ραμα μέσατ�υ. Δεν μπ�ρεσε !υσικά να τ� �-λ�κληρώσει... Eγώ, �ταν ήμ�υν στηZάτ�υνα και διά�α�α στί��υς τ�υ,ν�μι�α �τι εί�αν γρα!τεί για εκείνηακρι�ώς την επ��ή. Kαι, θυμάμαι,�ταν συνέθετα τ� “Πνευματικ� εμ-�ατήρι�”, εί�αμε τέτ�ια επίγνωσητ�υ τι κάν�υμε, π�υ η γυναίκα μ�υμ�υ έλεγε “τελείωσέ τ� γρήγ�ρα,να τ� στείλεις να τ� ακ�ύσ�υν �ιEλληνες’’.

»Hταν Xριστ�ύγεννα και η γυναί-

κα μ�υ μα�ί με τα παιδιά έ!υγανγια την Aθήνα κι έμεινα μ�ν�ς – α-π�μ�νώθηκα γιατί έγρα!α τ�«Πνευματικ� εμ�ατήρι». E"ω εί�εενάμισι μέτρ� �ι�νι. Kάπ�ι�ς καλ�ς�ωρικ�ς εκεί, � Λάμπης Mπιτ�ύ-νης, μ�υ έ!ερνε με την άδεια τηςXωρ�!υλακής σ�ύπα και !αγητ�.Oι !ρ�υρ�ί απ’ έ"ω κρύωναν και!ώνα�αν “Kύριε Mίκη, δεν θα �γεί-τε για ��λτα;”· λέω “γρά!ω μ�υσι-κή”. Tελικά, σε μια άγρια καταιγίδαμπήκαν κι αυτ�ί μέσα -π�υ ήταν α-παγ�ρευμέν�, μπας και τ�υς �αλά-σω. Eί�α μια σ�μπα, εί�α τσικ�υδιά,καρύδια, λέω “παιδιά, !άτε, πιείτεαλλά α!ήστε με να τελειώσω”.Eγρα!α λ�ιπ�ν τ� Oμπρ�ς ��ηθά-τε να σηκώσ�υμε τ�ν ήλι� πάνω απ’την Eλλάδα... T� συνέθετα, έ�α�α

τις συγ��ρδίες, τ� τραγ�υδ�ύσαστ� πιάν�· αυτ�ί πίνανε τσικ�υδιά·κάπ�ια στιγμή σηκωθήκανε κι άρ�ι-σαν να τραγ�υδ�ύν κι αυτ�ί μα�ίμ�υ. Tέλειωσα, γιατί ήταν στ� τέ-λ�ς τ�υ αυτ�. Σηκών�μαι, πίνω κιεγώ τσικ�υδιές, λέει “πάμε στ� κα-!ενεί�’’. Λέω “είναι ώρα απαγ�-ρευμένη”, “δεν μας νιά�ει”, λένε,“πάμε. Tώρα εδώ εμείς έ��υμε α-π�γειωθεί!” Kι �πως ήμασταν έτσικ�κκιν�ι, γεμάτ�ι τσίπ�υρ�, πάμεστ� κα!ενεί�. Hταν γεμάτ� �ωρ�-!ύλακες –εί�α 18 !ρ�υρ�ύς καιδύ� υπα"ιωματικ�ύς– και �ωρι-κ�ύς, γεμάτ� καπν�ύς, μια σ�μπα,πίνανε �λ�ι, �έστη, δεν περίμεναννα με δ�υν. M�λις μπαίν�υμε μέσα,ένας �ωρ�!ύλακας –καλή τ�υ ώ-ρα– άρ�ισε να λέει: “Oμπρ�ς, ��η-

θάτε να σηκώσ�υμε τ�ν ήλι� πάνωαπ’ την Eλλάδα”. T�υ λέω “τρελά-θηκες;”, λέει “πάμε σπίτι �λ�ι, νασας παί"ει � Mίκης τ� καιν�ύργι�τ�υ τραγ�ύδι”. Kι �πως είμαστε,"αναπήγαμε σπίτι απάνω, κι έτσι έ-γινε η πρώτη συναυλία τ�υ έργ�υμε ακρ�ατήρι� τ�υς !ρ�υρ�ύςμ�υ...

»Aυτ�ς � στί��ς έ�λεπα �τι περ-ν�ύσε μέσα απ� τ� πετσί τ�υς, μέ-σα απ� τα σπλά�να τ�υς και τα α-ναστάτωνε και γ�ύρλωναν τα μά-τια... Eκεί πάνω !ρ�υρ�ί και !ρ�υ-ρ�ύμεν�ι ήταν ένα πράγμα· ήμα-σταν Eλληνες �λ�ι. H Eλλάδα· αυ-τ�ς � π�ν�ς αυτής της κακ�ρί�ι-κης, της !τω�ής πατρίδας, π�υ �-λ�ι την αγαπ�ύν...».

B. A.

Πρώτ�ι τ� τραγ�ύδησαν �ι δεσμ��ύλακες

O Mίκης Θε�δωράκης έ�ει μελ�π�ιήσει ένα απ� τα σημαντικ�τερα έργα τ�υ Aγγελ�υ Σικελιαν�ύ, τ� «Πνευματικ�Eμ%ατήρι�» (�ωτ.: X. Mπίλι�ς).


Mενέλα�ς Παλάντι�ς

Mέσα στη μεταπ�λεμική θύελλατων π�λιτικών παθών, τ� Eθνικ� Θέ-ατρ� δεν απ�!ασί�ει να ανε�άσειέργ� τ�υ θεωρ�ύμεν�υ ως αριστε-ρ�ύ Σικελιαν�ύ. Aκ�μη και τ� 1960δεν παρ�υσιά�ει παρά μ�ν� με τημ�ρ!ή «αναλ�γί�υ», �πως θα λέγα-με σήμερα, τη σικελιανική τραγωδία«Σί�υλλα» (έργ� τ�υ 1940), με τηνAννα Συν�διν�ύ να δια�ά�ει τ�ν �-μώνυμ� ρ�λ�. Γενικ�ς επιμελητήςτης εκδήλωσης � Σωκράτης Kαρα-ντιν�ς, π�υ δύ� �ρ�νια αργ�τερα,και α!�ύ δι�ριστεί διευθυντής τ�υνε�ϊδρυμέν�υ Kρατικ�ύ Θεάτρ�υ B.Eλλάδ�ς, ανε�ά�ει τη«Σί�υλλα» στηΘεσσαλ�νίκη, με τη Θάλεια Kαλλιγάστ�ν κεντρικ� ρ�λ� και μ�υσική Mε-νέλαυ Παλάντιυ.

«H μ�υσική μ�υ αυτή», λέει στην«K» � κ. Παλάντι�ς, «απ�τελείται α-π� ��ρικά, π�υ τραγ�υδι�ύνται, αλ-λά έ�ει και συν�δευτικά μέρη. Eκτ�ςπαραστάσεως δεν έ�ει παι�τεί �ύτεκαι έ�ει εκδ�θεί σε δίσκ� (σ.σ: ένα��ρικ� της, τ� «Iε Παιάν», περιλαμ-�άνεται στ� δίσκ� Kρατικ� Θέατρ�B�ρεί�υ Eλλάδ�ς – 30 �ρ�νια – M�υ-σικές μνήμες, π�υ ε"έδωσε τ� KΘBEτ� 1993). Eί�α γνωρίσει τ�ν Σικελια-ν� μέσα στην Kατ��ή. Mε τίμησε μετη !ιλία τ�υ και �λεπ�μασταν συ�νά.Θυμάμαι μια !�ρά μ�υ λέει: “Θα σαςδια�άσω τη Σί�υλλα. Θα μπ�ρ�ύσατενα γράψετε μ�υσική για μια παρά-στασή της”. Kαι αρ�ί�ει να απαγγέλειμε εκείν�ν τ� δικ� τ�υ, τ�ν ιερατικ�θα έλεγα τρ�π�, π�υ με έκανε νασκε!τώ στην αρ�ή “Aλίμ�ν� μ�υ,πώς θα τα �γάλω πέρα ως τ� τέ-λ�ς...” Oσ� �μως πρ��ωρ�ύσε η ανά-γνωση, ��ι μ�ν� τη συνήθι�α αλλάκαι μ�υ άρεσε· και την απήλαυσα τη«Σί�υλλα» απ� τ� στ�μα τ�υ πρώτα.

Θυμάμαι, μάλιστα, μια στιγμή π�υσηκών�ντας τα μάτια τ�υ απ� τ� κεί-μεν� λέει απ� στήθ�υς τ�ν ε"ής στί-��, κ�ιτά��ντάς με:

T�ν π�υ στ’ αλήθεια ν’ ανε�εί θε-λήσει,

αυτ�ύ τ�υ δίνει κι άλ�γα � θε�ς...Mε κατακεραύνωσε! Mα δεν είναι

αριστ�ύργημα αυτ�ς � στί��ς; »Mιλ�ύσα με τ�ν Σικελιαν� για τ�

πώς !αντα��ταν τη μ�υσική στη «Σί-�υλλα» και ταυτ��ρ�να σημείωνα ε-πάνω στ� �ειρ�γρα!� π�υ μ�υ εί�ε�αρίσει �,τι μ�υ έλεγε για τ� κάθεμέρ�ς. Θυμάμαι �τι μ�υ είπε πωςστην αρ�ή πρέπει να υπάρ�ει έναπρελ�ύδι�, και μάλιστα τ� περιέγρα-ψε με τ� ε"ής καταπληκτικ�: “Δελ�ι-κ� �άραμα. Aυγή στ� επίπεδ� τ�υ��υν�ύ. Aυγή π�υ μυρί�ει γάλα...!”Aκ�ύστε εικ�νες! “Φτάνει”, τ�υ λέω,“κατάλα�α τι θέλετε, δεν �ρειά��μαιτίπ�τ άλλ�!...”

»Θυμάμαι �τι μετά την απελευθέ-ρωση εί�αν γίνει συ�ητήσεις να παι-�θεί η «Σί�υλλα» στ� Eθνικ� Θέα-τρ�, αλλά τ� τ�ρπίλισαν κι αυτ�, �-πως και τ� N�μπελ, �πως και την εί-σ�δ� τ�υ στην Aκαδημία, διά!�ρ�ιπ�υ τ�ν διέ�αλαν ως αριστερ�. Kι �-ταν δημ�σίευσε κάπ�ι�ς ένα άρθρ�να μην παρ�υσιαστεί η «Σί�υλλα»τ�υ αριστερ�ύ Σικελιαν�ύ, � π�ιη-τής, π�υ π�τέ δεν μιλ�ύσε εύκ�λα,μ�υ εί�ε πει: “Kαι να σκε�τείτε �τι �κύρι�ς αυτ�ς, �ταν δημ�σιευ�ταν ε-πί Kατ��ής η Σί�υλλα στη Nέα Eστία,με εί�ε συναντήσει στ� δρ�μ�, ή-μ�υν με τ�ν Kατσίμπαλη, και μ�υ εί-�ε πει: «Aγγελέ μ�υ, στην κ�λασημέσα π�υ ��ύμε είσαι η μ�νη παρη-γ�ριά με τη Σί�υλλά σ�υ»...”

»Eν τέλει, δεν πρ�λα�ε να τη δειπαιγμένη...».

Nικη��ρ�ς PώταςT� 1975 τ� KΘBE πάλι ανε�ά�ει

τ� «Θάνατ τυ Διγενή», με τ�νMάν� Kατράκη στ�ν �μώνυμ� ρ�-λ�, σε σκην�θεσία Kανέλλ�υ Aπ�-στ�λ�υ και με μ�υσική Nικη��ρυPώτα, την �π�ία � K. Γεωργ�υσ�-π�υλ�ς εί�ε �αρακτηρίσει «θαυμά-σια» στην κριτική τ�υ. «Iδιαίτερα τ�μ�ιρ�λ�γι των γυναικών είναι ένα��ρικ� διαμάντι», έγραψε.

«T� ύ!�ς της μ�υσικής μ�υ», λέ-ει στην «K» � κ. Pώτας, «εμπνε�ταντ�σ� απ� τις συγκεκριμένες απαι-τήσεις τ�υ έργ�υ (επ��ή, τ�π�ς,�ώρ�ς, πρ�σωπα –και μάλιστα τ�υανδρικ�ύ ��ρ�ύ απ’ �λα τα μέρητης Aνατ�λής), �σ� και απ� τ� ύ!�ςτης �λης π�ίησης τ�υ Σικελιαν�ύ.Eλληνικ�τητα, δηλαδή, στην πα-γκ�σμι�τητά της, Bυ�άντι�, Aνατ�-λή και δημ�τικά στ�ι�εία σ’ ένα εί-δ�ς μικτ� –πιστεύω και ν�μιμ�– �ω-ρίς ί�ν�ς !�λκλ�ρ, ηθ�γρα!ίας καιλαϊκισμ�ύ. Aκ�μη θέλησα να απ�-δώσω και την εσωτερική δύναμητ�υ σικελιανικ�ύ λ�γ�υ, τ� η!αι-στειακ� κ��λασμα και την τελική αι-σι�δ�"ία και πίστη τ�υ στη �ωή καιστ�ν άνθρωπ�.

»Aς μ�υ επιτραπεί να πρ�σθέσωπως αντιμετωπί�ω τη μ�υσική μ�υστ� “Θάνατ τυ Διγενή” ως μιαγερά �ικ�δ�μημένη, ωραία ανα-πτυγμένη, δυνατά γήινη και επίσηςεμπνευσμένη μ�υσική πρ�σπάθεια.Tην κατατάσσω ανάμεσα στις πι� ε-πιτυ�είς συνεργασίες μ�υ στ� θέα-τρ�, πράγμα π�υ �!είλεται και στηνε"αιρετική συνεργασία μ�υ με τ�νKανέλλ� Aπ�στ�λ�υ, � �π�ί�ς έ-στησε μια παράσταση δυνατή καισικελιανική, π�υ θα ήταν καλ� να ε-παναλαμ�άνεται απ� καιρ� σε και-ρ�. Ή τ�υλά�ιστ�ν να παί�εται έναμέρ�ς της σε ευκαιρίες καθώς � ε-�ρτασμ�ς των 70 �ρ�νων απ� τιςΔελ!ικές Γι�ρτές με πρωτ��υλίατ�υ Eυρωπαϊκ�ύ Kέντρ�υ Δελ!ών,

�π�υ, καθώς δια�ά�ω σε ασα!είς α-νακ�ινώσεις στις ε!ημερίδες, θαγίν�υν διά!�ρα “δρώμενα”, αλλά�ωρίς ένα σύγ�ρ�ν� δυνατ� Σικε-λιαν�».

K�υρ�υπ�ς – Tσαγκάρης

Φτάν�υμε στ� 1981 για να ευδ�κή-σει τ� Eθνικ� Θέατρ� να ανε�άσει έ-να έργ� τ�υ Σικελιαν�ύ. Aλλά και τ�-τε, πώς... Ήταν η «Σί�υλλα», με τηνAννα Συν�διν�ύ και σκην�θεσία αρ-�ικώς Mίν�υ B�λανάκη, � �π�ί�ς στησυνέ�εια «απ��ώρησε» για να κλη-θεί την τελευταία στιγμή � Γιώργ�ςMεσσάλας να σώσει �,τι μπ�ρ�ύσε...Mέσα σ’ αυτή την περιπετειώδη δια-δικασία � συνθέτης της παράστασηςΓιώργς Kυρυπ�ς μ�λις π�υ πρ�-λα�ε να γράψει δύ� ή τρία (δεν θυ-μάται ακρι�ώς) ��ρικά. «Πρ�κειταιγια τραγ�ύδια π�υ μ’ αρέσ�υν π�λύ–τα δύ� τ�υλά�ιστ�ν π�υ θυμάμαι»,λέει στην «K» � συνθέτης. «Eίναι γιαανδρικ� ��ρ� και τα εί�ε διδά"ει η α-λησμ�νητη Eλλη Nικ�λαΐδη».

T� 1992 τ� KΘBE, π�υ �πως απ�-δεικνύεται έ�ει τιμήσει δε�ντως τ�νΣικελιαν�, ανε�ά�ει τ� «Διθύραμ�τυ P�δυ», σε σκην�θεσία EλένηςΠήτα και μ�υσική τ�υ Γιώργυ Tσα-γκάρη. «H μ�υσική μ�υ αυτή συ-γκρ�τεί θα έλεγα μια σ�υίτα μπαλέ-τ�υ», λέει στην «K» � συνθέτης.«E�ει μια ατμ�σ!αιρα ατ�νική, αλλάπερνά διά μέσ�υ π�λλών αιώνων τηςελληνικής παραδ�σιακής μ�υσικής,για να καταλή"ει σε έναν πυρρί�ει��ρ�, �πως ακρι�ώς πρ�τρέπει και �Σικελιαν�ς να γίνει».

Kαι τώρα, τις μέρες αυτές, αυτή ηίδια τραγωδία τ�υ Σικελιαν�ύ, ηπρώτη τ�υ, θα παι�τεί στ�υς Δελ-!�ύς, με την πρώτη της μ�υσική, �-πως είπαμε, τ�υ Σίμων�ς Kαρά.



Θάν�υ Mικρ�ύτσικ�υ:«Aνεπίληπτ�ς θάνατ�ς»

Tελευταί�, πι� πρ�σ�ατ�, μ�υσικ�έργ� σε π�ίηση Σικελιαν�ύ, απ� �σαέ��υν παι�τεί τ�υλά�ιστ�ν, τ� «Aνε-πίληπτς θάνατς» τ�υ Θάν�υ Mι-κρ�ύτσικ�υ, π�υ παρ�υσιάστηκεπέρυσι τέτ�ι�ν καιρ� στ� μικρ� αρ-�αί� θέατρ� της Eπιδαύρ�υ. Eίναιέργ� μ�υσικής δωματί�υ, για σύν�-λ� πνευστών και υψί�ων� (Σ�νιαΘε�δωρίδ�υ), τ� �π�ί� �ρησιμ�π�ι-εί στί��υς απ� τέσσερα π�ιήματατ�υ Σικελιαν�ύ: «Aνεπίληπτς θά-νατς» (H αυτ�κτ�νία τ�υ Aτ!εσι-"άν�, μαθητή τ�υ B�ύδα), Iκαρ�ς(Δαίδαλ�ς), O $έν�ς και Για τηνAννα (Yμν�ς στ�ν Eωσ��ρ� τ� ά-στρ�).

«H παραγγελία τ�υ Mεγάρ�υ,π�υ ήταν π�ίηση Σικελιαν�ύ σε έναέργ� για κλασική �ωνή και σύν�λ�πνευστών, μ�υ εί�ε δημι�υργήσειμεγάλη δυσκ�λία», λέει στην «K» �Θάν�ς Mικρ�ύτσικ�ς, «γιατί δεν ή-μ�υν ελεύθερ�ς να πάω �π�υ με πή-γαινε � στί��ς, αλλά έπρεπε να πάωσε έργ� με αυτά τα π�λύ συγκεκρι-

μένα �αρακτηριστικά. Yστερα, ηπ�ίηση τ�υ Σικελιαν�ύ είναι σπ�υ-

δαία, αλλά �έρει π�λύ έντ�να γλωσ-σικά ιδιώματα της επ��ής της και

μια τέτ�ια γλώσσα π�λύ δύσκ�λαπερνάει, κατά τη δική μ�υ αντίλη-ψη, σε μια μ�υσική δωματί�υ.

Eπρεπε, επ�μένως, να επιλέ&ωπ�ιήματα π�υ δεν εί�αν έντ�να αυ-τά τα γλωσσικά στ�ι�εία, αλλά καινα έ��υν ταυτ��ρ�να μια �ιλ�σ��ι-κή διάθεση, καθώς και τα κεντρικά–κατά τη γνώμη μ�υ και για την ε-π��ή μ�υ– στ�ι�εία της π�ίησης τ�υΣικελιαν�ύ, �πως λ.�. τ� πραγματι-κά ε&αιρετικ� κ�μμάτι τ�υ «Aτ!εσι-"άν�». Oι στί��ι τ�υς �π�ί�υς επέ-λε&α αισθάν�μαι �τι έ��υν μια συ-νά�εια μετα&ύ τ�υς· στ�ν «Aτ!εσι-"άν�» και τ�ν «$έν�» ιδίως, "λέπωτην ίδια μ�να�ικ�τητα και την ίδιαερημία στ�ν π�ιητή...».

M�υσικά, και σ αυτ� τ� έργ� τ�υMικρ�ύτσικ�υ συνυπάρ��υν δια��-ρετικές τε�ν�τρ�πίες –απ� την ατ�-νική ως τη μινιμαλιστική και απ� ταασύμμετρα μ�τί"α στην καθαρή με-λωδία–, δε&ι�τε�νικά συνυ�ασμένεςσε ένα έργ� π�υ δεν σε α�ήνει ναπλή&εις· έργ� με �ρισμένες εκπλη-κτικές κ�ρυ�ώσεις, αλλά εν τέλεικαι συν�λικά γ�ητευτικ�.

B. A.

O πι� πρ�σ�ατ�ς μ�υσικ�ς Σικελιαν�ς

O «Aνεπίληπτ�ς θάνατ�ς τ�υ Θάν�υ Mικρ�ύτσικ�υ σε π�ίηση Aγγελ�υ Σι-κελιαν�ύ παί�θηκε τ� 1996 στ� Mικρ� Θέατρ� της Eπιδαύρ�υ (�ωτ.: Aργυ-ρ�π�υλ�ς).


T� άγνωστ� μ�υσικ� έργ� της EύαςEί�ε συνθέσει μ�υσική για έργα τ�υ Σικελιαν�ύ, αρ�αί� δράμα, �ι�λικά κείμενα, Σαί�πηρ και άλλ�υς π�ιητές

T�υ Bασίλη Aγγελικ�π υλ υ

Παντελώς άγνωστ� παραμένει γιατ�υς Eλληνες τ� μ�υσικ� έργ� τηςEύας Σικελιαν�ύ –αυτής της π�λυ-τάλαντης και παθιασμένης με τ�νελληνικ� π�λιτισμ� μ�ρ�ής, π�υ τ�μέγεθ�ς της, πάντα υπ� τη σκιά τ�υπ�ιητή, μάλλ�ν δεν έ�ει εκτιμηθεί�σ� της α�ί�ει. Eλά�ιστ�ι γνωρί��υνκαν �τι η Eύα Σικελιαν�ύ έ�ει α�ή-σει πίσω της ένα αρκετά εκτενές καιπ�ικίλ� μ�υσικ� έργ�, τ� �π�ί� "α-σί�εται κυρίως σε ελληνικά θέματακαι στη "υ�αντινή μ�υσική. Aπ� τ�έργ� αυτ� δεν έ�ει παρ�υσιαστείπ�τέ τίπ�τα, �ύτε για δείγμα, στηνEλλάδα, πέρα απ� τ�ν «Oρκ� τωνK�ιν�τήτων στη μάνα Eλλάδα» π�υσε π�ίηση Σικελιαν�ύ εί�ε παι�τείστις Δελ�ικές Γι�ρτές τ�υ 1930.Eτσι, για πρώτη ��ρά παρ�υσιά�ε-ται ένα μέρ�ς τ�υ τις μέρες αυτέςστ�υς Δελ��ύς, με πρωτ�"�υλίατ�υ Γ΄ Πρ�γράμματ�ς της EPT.

H Eύα Πάλμερ–Σικελιαν�ύ εί�ε ή-δη μεγάλη μ�υσική μ�ρ�ωση �τανάρ�ισε να διδάσκεται τη "υ�αντινήμ�υσική, με δάσκαλ� τ� μ�υσ�υργ�Kωνσταντίν� Ψά��. M�υσική συνέ-θετε απ� τ�ν καιρ� π�υ "ρισκ�τανστην Eλλάδα, αλλά απ� σεμν�τητααπέ�ευγε να τη δημ�σι�π�ιεί. M�ν��ταν επέστρεψε στις HΠA έπαι�ε τιςμ�υσικές π�υ εί�ε γράψει, σε συ-ναυλίες ή και θεατρικές παραστά-σεις, και συνέθεσε και π�λλές πε-ρισσ�τερες –δεκάδες έργα, ε-μπνευσμένα κυρίως απ� την αρ�αίαελληνική γραμματεία, τα �π�ία, �-πως είπαμε, μέν�υν ακ�μη άπαι�ταστη �ώρα μας. Tώρα μ�λις, θα παι-�τ�ύν στ�υς Δελ��ύς �ρισμένες α-π� τις μ�υσικές π�υ εί�ε γράψει, ι-δίως για ��ρικά αρ�αίων τραγω-διών, και συγκεκριμένα: � «Oρκ�ςτων K�ιν�τήτων στη μάνα Eλλάδα»και ��ρικά απ� τ�ν «Πρ�μηθέα Δε-σμώτη», και τα δύ� με ��ρωδία υπ�τ�ν Λυκ�ύργ� Aγγελ�π�υλ�, απ�τ�υς «Πέρσες», με τ�υς τεν�ρ�υςKωνσταντίν� Παλιατσάρα και Eμά-ν�υελ Φίνι�, απ� τ�ν «Iππ�λυτ�»,την «I�ιγένεια εν Aυλίδι» και τ�υς

«Eπτά επί Θή�αις», με τη ��ρωδίαΣταύρ�υ Mπερή.

H Eύα συνέθετε ε�ίσ�υ άνετα καιστις δύ� μ�υσικές γρα�ές, τη "υ�α-ντινή και τ� σ�λ�έ�. Tα έργα της εί-ναι γραμμένα με τ�ν ένα ή τ�ν άλλ�τρ�π�. Eπίσης π�ικίλλει και η γλώσ-σα των κειμένων: ελληνικά, αγγλικά(τα περισσ�τερα), αλλά και μερικάστα γαλλικά. H μ�υσική της δεν εί-ναι μ�ν� �ωνητική, αλλά συ�νά πε-ριλαμ"άνει και �ργανα, �πως τ� �-

μπ�ε και μερικά άλλα πνευστά ήκρ�υστά.

Aπ� τις παρτιτ�ύρες των έργωντης, π�υ κληρ�δ�τησε στ� M�υσεί�Mπενάκη (απ’ �π�υ παίρν�υμε τιςσ�ετικές πληρ��ρίες, μέσω της κ.Aρριέττας Παλιατσάρα τ�υ Γ΄ Πρ�-γράμματ�ς της EPA), "λέπ�υμε �τιεκτ�ς απ� τα έργα τ�υ Σικελιαν�ύγια τα �π�ία έγινε λ�γ�ς σε άλλησελίδα τ�υ α�ιερώματ�ς («O θάνα-τ�ς τ�υ Διγενή» και «O Δαίδαλ�ςστην Kρήτη», σε αγγλική μετά�ρα-ση) η Eύα εί�ε μελ�π�ιήσει και τα ε-�ής έργα αρ�αί�υ δράματ�ς (�λ�-κληρα ή ��ρικά τ�υς):

«Bάκ�ες» στα γαλλικά και τα αγ-γλικά 1934–35.

«Eιρήνη» τ�υ Aριστ��άνη, στααγγλικά, 1937.

«Πέρσες», 1935–1940, σε αγγλικήμετά�ραση T��αν Bάντερπ�υλ,μ�υσική π�υ εί�ε αργ�τερα �ρησι-μ�π�ιήσει � �ν�μαστ�ς θίασ�ς TεντΣ�ν στην παράσταση τ�υ έργ�υ π�υπαρ�υσίασε σε π�λλές π�λεις τωνHΠA, σε ��ρ�γρα�ία επίσης τηςEύας.

«Iππ�λυτ�ς», σε αγγλική μετά-�ραση τ�υ Γκίλμπερτ Mάρεϊ, 1942.

«Πρ�μηθεύς δεσμώτης» σε αγγλι-κή μετά�ραση Iντιθ Xάμιλτ�ν 1949και

«Πρ�μηθεύς δεσμώτης» στη με-τά�ραση I. Γρυπάρη, 1950.

«Oιδίπ�υς τύρανν�ς», απ�σπα-σμα, στα αγγλικά, 1950.

«Bάτρα��ι» τ�υ Aριστ��άνη, ένα��ρικ� στα αγγλικά.

«Eπτά επί Θή�ας», σε αγγλική με-τά�ραση τ�υ Xέμπερτ Bάις Σμιθ.

«I�ιγένεια εν Aυλίδι», στα αγγλι-κά.

«X�η��ρες», στα γαλλικά. H Eύα Σικελιαν�ύ εί�ε συνθέσει ε-

πίσης και σειρά έργων επάνω σε κεί-μενα τ�υ Tυρταί�υ (ένα απ�σπασμα),της Bί"λ�υ (Ψαλμ�ί τ�υ Δαυίδ, AσμαAσμάτων, Hσαΐας, Ωσαννά κ.ά.), τ�υΣαί�πηρ (Bασιλιάς Ληρ, Oθέλ�ς,Tρωίλ�ς και Xρυσηίς κ.ά), των Σέλεϊ(Πρ�μηθεύς Λυ�μεν�ς), O Nιλ, Tένι-σ�ν, P�μπερτ Λ�ύις Στή"ενσ�ν, Mίλ-τ�ν, Γ�υίτμαν και άλλων, καθώς επί-σης και Πυρρί�ει� ��ρ�, Kινέ�ικ�τραγ�ύδι, Eπαναστατικ� τραγ�ύδι,Xριστ�υγεννιάτικα κάλαντα κ.ά.

Aυτ� τ� π�ικίλ� μ�υσικ� έργ� πε-ριμένει να σκύψει επάνω τ�υ κάπ�ι-�ς με τ� απαιτ�ύμεν� ενδια�έρ�νώστε να μας απ�καλύψει και με έ-ναν άλλ� τρ�π� την ελληνική ψυ�ήτης δημι�υργ�ύ τ�υ. Mε την πρωτ�-"�υλία τ�υ Γ΄ Πρ�γράμματ�ς έγινεη καλή αρ�ή π�υ ελπί��υμε να έ�εισυνέ�εια.

M ναδικά �ειρ�γρα�α της EύαςΠάλμερ–Σικελιαν ύ. Διακρίνεται η ι-καν�τητά της να γρά�ει τ�σ �υ�α-ντινή �σ και δυτική μ υσική.

T μεγάλ παναρμ�νι των Δελ�ικών E ρτών π υ σ�εδίασε K. Ψά� ς για τηναπ�δ ση της ελληνικής μ υσικής σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Kαταστρά�ηκε στ υς� μ�αρδισμ ύς τ υ M νά� υ κατά τ ν B΄ Παγκ�σμι Π�λεμ . Ωστ�σ , σώ� -νται δύ μικρ γρα�ίες. H μία σε μέγεθ ς πιάν υ ανήκει στην Eστία N. Σμύρνης,ενώ η άλλη, σε μέγεθ ς � ρητ ύ ργάν υ στ υς κληρ ν�μ υς τ υ K. Ψά� υ.

E�ει ιδιαίτερη σημασία να ακ�ύσ�υμε τι λέει σήμερα για τη μ�υσική πλευράτης Eύας Σικελιαν�ύ η σε�αστή δέσπ�ινα κ. Aννα Σικελιανύ, π�υ την διαδέ-�τηκε στ� πλευρ� τ�υ π�ιητή:

«H Eύα γνώρι�ε π�λύ καλά μ�υσική», δήλωσε η κ. Aννα Σικελιαν�ύ στην «K».«O,τι εγνώρι�ε εκείνη, τ� εγνώρι�ε πάρα π�λύ καλά. Kαι αρ�αία ελληνικά ή�ερεπ�λύ καλά. Kαι αν θέλ�υμε να της �ρ�ύμε ένα ψεγάδι –έτσι, με τ� ��ρι, δηλαδή–,θα λέγαμε πως ήταν πάρα π�λύ πρ�σκ�λλημένη πρ�ς την αρ�αι�λατρία· και ��ιπρ�ς τη σύγ�ρ�νή της �ωή, τη �ωή π�υ ��ύσε εδώ. Aγαπ�ύσε τ� αρ�αί� θέατρ�,με πάθ�ς· μεγάλ� πάθ�ς. Kαι τ� επέτυ�ε, τ� έκανε με τ�ν καλύτερ� τρ�π�. Aγα-π�ύσε επίσης π�λύ και τη �υ�αντινή μ�υσική. E�ρισκε �τι ήταν η πλησιέστερηπρ�ς την αρ�αία.

Eγώ δεν �έρω �έ�αια τ�σα γράμματα �σα η Eύα, αλλά για μένα δεν πηγαίνειη �υ�αντινή μ�υσική με τ� αρ�αί� θέατρ�. Δεν πηγαίνει, γιατί � λ�γ�ς �άνεται.Γιατί λένε μια συλλα�ή κι ύστερα απ� αρκετή ώρα –απ� τα τεριρέμ κι �λ’ αυτά–$τάνει να έρ�εται η δεύτερη· �π�τε δεν �έρω αν �γαίνει έτσι σωστά � λ�γ�ς, π�υέ�ει τ�ση σημασία στην τραγωδία να �γαίνει σα$ής και καταν�ητ�ς».

Tι λέει η Aννα για τη μ�υσική της Eύας


Γράμματα στην AνναTη στηριγμένη στ κιν� �ραμα εγκε�αλική σ�έση με την Eύα διαδέ�τηκε αισθησιακ�ς έρωτας για την Aννα

H ΣYNANTHΣH τ�υς ήταν «άναρ�η,�μ��ύσια και ατελεύτητη» για τ�νΠ�ιητή· η Aννα δεν τ� ’μαθε π�τέ·π�τε έγινε, δεν έ�λεπε παρά «τ� μυ-στήρι� της συνάντησής μας π�υ έγι-νε σε κάπ�ια μακρινή αιωνι�τητα»·και η Eλλη Λαμπίδη, παρ�ύσα σ’ αυ-τή τη συνάντηση, της έγραψε: «M�υ!αιν�ταν πως παραστέκ�μαι σ’ ένασπάνι� και υψηλ� θέαμα, σαν να �ρι-σκ�μ�υν μπρ�ς στις ακρι�ές στιγ-μές �π�υ "εσκεπά#εται λίγ� η δημι-�υργία». Σ’ αυτ� τ� θέμα η Aννα ε-πανέρ�εται συ�νά στα γράμματάτης. «Δεν έ�ω παρελθ�ν, δεν θυμά-μαι τίπ�τα, δεν γνώρισα τ�υς αν-θρώπ�υς �ύτε τις �αρές �ύτε τις πί-κρες τ�υς, �ύτε τ�υς ν�μ�υς τ�υς�ύτε τ�υς θεσμ�ύς τ�υς. Eίμαι ε-λεύθερη και μ�ν� δική σ�υ». Kι �Π�ιητής: «M�ν� αν α�ίαστα κι ανέ-!ελα αγκαλιάσεις, με τη θέλησή Σ�υακέρια τ�ν τραν� κι ιερ� μας ν�μ�,τ�τε μ�ν� θα #ήσω τη Zωή, την Πλέ-ρια Zωή!».

H θρησκευτικ�τητά τ�υς, � �ιωμέ-ν�ς λαϊκ�ς π�λιτισμ�ς, η μ�να"ιά καιη ανάταση της ψυ�ής τ�υς πρ�ετ�ί-μασαν αυτή την ένωση και η Aννα αι-σθάνθηκε πως έμπαινε σε να� π�υθα υπηρετ�ύσε. O Aγγελ�ς �μωςτην έ�αλε σε �ρυσ� θρ�ν�, �πωςμας ε"�μ�λ�γείται, κι έγινε � γλυ-κ�ς θε�ς π�υ της στέλνει μηνύματαθεϊκά. Eίναι � κύρι�ς της και #ει απ�την αναπν�ή τ�υ. «H πρ�σ!�ρά ή-ταν τέλεια απ� την πρώτη στιγμή.Δεν έ�ω ρί#ες πια π�υθενά. Eσύ �ρί-#εις και υπάρ�ω. Eίμαι η γυναίκασ�υ, θα μείνω πάντα σιμά σ�υ και θα"αναπλάσεις τ�ν κ�σμ�». Kι � Π�ιη-τής: «Kι ένιωθα μέσα μ�υ τ�ν εαυτ�μ�υ, σα ν ‘αρ�ίναα τώρα πλέ�ν εγώτην Aνθρωπ�τητα».

O,τι υπάρ�ει, για την Aννα τ� ’�ειαγιάσει � Aγγελ�ς με την αγάπη τ�υ.Tα μάτια της κλαίνε απ� έκσταση,καθώς «ήρθες με τη γαλήνη τηςAλήθειας και της τελει�τητας καιπ�τισες γλυκά και �αθιά τις μυστι-κές ρί#ες τ�υ. Eίναι μ�υ με τ� ακρι-�� σ�υ μύρ� κι άνθισε η #ωή μ�υ γιατ� μεγάλ� μυστήρι� της Aγάπηςμας». Παντ�ύ διά�υτη και στ�υς δύ�η ιερ�τητα της ένωσής τ�υς κι αυτήη θρησκευτικ�τητα γίνεται στάση#ωής· γι’ αυτ� σε γράμματά της θα�ρ�ύμε συ�νά: «Σ�υ !ιλώ τα γ�να-τα», «σ�υ !ιλώ τα π�δια ατελείωτα»,«σ�υ !ιλώ τ� μέτωπ�, Θεέ μ�υ π�-σες !�ρές!», «Zω με τ� ν�μ� τηςπειθαρ�ίας σ�υ μπρ�στά στα π�διασ�υ», «H αγία στιγμή π�υ άγγι"ε τ�μάτι σ�υ».

Πηγαί�ι, λ�ιπ�ν, απείρα�τ�ι απ�την πρ�ηγ�ύμενη #ωή τ�υς–«Λάμπω�λ�ς απ� Aγν�τητα» της γρά!ει �Π�ιητής– «μ�ιραμέν�ι» �πως κι �ιδυ� πίστεψαν, π�ρεύτηκαν τυλιγμέ-ν�ι στ� Mυστήρι� της Aγάπης. «Tά-�τηκα γυναίκα σ�υ κι είναι γραμμέ-ν� στ�υς �υραν�ύς να ανέ�ω μα#ίσ�υ τη σκάλα της αιωνι�τητας» π�υδέ�εται να την αντιμετωπίσει με �,τι

αυτ� συνεπάγεται: «Aντίκρυσα τ�Θε� και δεν !��άμαι να καώ».

Xωρίς !��, με την ίδια πίστη, �λααυτά τα �ρ�νια της γήινης απ�υσίαςτ�υ Π�ιητή η Aννα #ει την ίδια κλίμα-κα της π�ιητικής πν�ής τ�υ και με

τη γλυκύτητα και τη σ�!ία της τημεταλαμπαδεύει και στη δική μαςγενιά.

KIKH N. AKPITIΔH / Φιλ�λ�γ�ς

• Tα εντ�ς εισαγωγικών κείμενα

είναι απ� τα γράμματα τ�υ Aγγελ�υστην Aννα και της Aννας στ�ν Aγγε-λ�.

«21.5.1939, ΣαλαμίναAννα, �ύτ’ � Eρωτάς μας �ύτε �

Γάμ�ς μας μεθαύρι� μπ�ρεί να �ω-

O Aγγελ�ς με την Aννα, στ� T�υρκ�λίμαν�, γύρω στα 1950.


H Aννα, τ� 1935 στ� Πήλι�, λίγ� πριν γνωρίσει τ�ν Aγγελ� Σικελιαν�.

ριστ�ύν. O Eρωτάς μας ήταν κι είναι� πι� μεγάλ�ς Γάμ�ς, �πως αύρι� �Γάμ�ς μας θα να ’ναι � πι� μεγάλ�ςEρωτας! Kι αυτή η Aλήθεια, αυτή ηύψιστη Πραγματικ�τητα (��ι μ�νά�αγια μας, γιατί και � Γάμ�ς και � Eρω-τάς μας θα ’ναι τ� θεϊκ� πρ�#ύμι γιατην αναγέννησην �λ�κληρ�υ τ�υκ�σμ�υ), δεν μπ�ρεί απ� κανένα πιανα διασπαστεί. Kι αλίμ�ν�, αν εμείς��ηθήσ�υμε �πωσδήπ�τε τη διά-σπασην αυτή. T� Πρε�αντ�ρι� δί�ωςάλλ� ήταν ένα ευγενικ�τατ� παι�νί-δι, ά"ι� της ψυ�ής και της καρδιάςΣ�υ πριν να σμί"�υμε, αλλά τώραείν’ ώρα απ�λυτη να τ� ’�εις "επε-ράσει απ’ �λες τις πλευρές. Kαι δενμπ�ρεί να θέλεις κάτι, π�υ η ψυ�ήΣ�υ στην �υσία της τ� "επέρασεν α-π�λυτα, να γίνει � τά!�ς μ�υ κι � τά-!�ς μας. Γιατί και δεν μπ�ρεί να μας�ωρέσει και να μας σκεπάσει ως τά-!�ς. Γενεές γενεών (και "έρεις τ�γιατί) απ�ρώντας θα σκ�ντά��υνεστα πτώματά μας.

Kι �μως αν συνειδητά, θεϊκά, "ε-κάθαρα, δεν λάμψει, δεν ρι#ώσει ηEνωσή μας πάνω απ’ �λ�υς τ�υςπρωτύτερ�υς δεσμ�ύς, εγώ τ� �λέ-πω (αν και τ� "έρω πως θα κάνω τ�!ρι�τ�τερ� έγκλημα) πως πρέπει ναπεθάνω! Kαι θα τ� κάνω τέλεια καιήσυ�α, Λατρεία μ�υ, α!�ύ μάλισταέ�ω πάρει την Aδειά Σ�υ!»

«Mάρτης 1943, Kη!ισιάKράτησέ με γλυκά, σ!ι�τά στ�ν

κ�ρ!� Σ�υ, �σ� θα μ�υ λείψεις. Nιώ-θε με γερμέν� απάνω Σ�υ μ’ �λ� τ��άρ�ς τ�υ π�ν�υ μ�υ και της απα-ντ��ής μ�υ! Zω, γιατί �λ� τ� είναι

μ�υ είναι στραμμέν� μα#ί Σ�υ πρ�ςτη μεγάλη λύτρωση.

Στ�ν αέρα, π�υ !υσάει σήμερα καισειεί τ�σ� γλυκά τα δέντρα και ταδιαπ�τί#ει καθώς κι �λα τ’ άλλα, ανά-σανε την αναπν�ή της λα�τάραςμ�υ! Zω απ� Σε, ΓIA ΣE! Mην τ� "ε-�νάς �ύτε στιγμή!»

«Aθήνα

Πν�ή μ�υ μ�να�ή,Mε την πν�ή Σ�υ και την πίστη

μ�υ στ� Θε� #ω απ� πάντα κι απ�τ�ύτη τη στιγμή περισσ�τερ� παρα-π�τέ.

Oλη η ύπαρ"ή μ�υ κρέμεται σε Σε,απ� Σε! Στη σιωπή θ’ ακ�ύς καθαράτ�ν παλμ� της και θα νιώθεις τ�ν α-γώνα μ�υ π�υ ’ναι για να ’μαστε α"ε-�ώριστα στην αιωνι�τητα, μα#ί, μα#ί!

Oλη μ�υ η ΠIΣTH Eσύ!Eίσαι η ψυ�ή μ�υ, �λη μ�υ η

ΨYXH!»

«(Παλ. Φάληρ�)

Zωή μ�υ μ�να�ή!Nιώθω πια κατά�αθα τη θέληση

τ�υ Θε�ύ να δ�υλέψω �πως δ�υ-λεύω. Γιατί μ�ν� μέσα στη δ�υλειά!ανερώνεται η ίδια η θέλησή τ�υ καιτη νιώθω να κυλάει στις !λέ�ες μ�υ�λ�ένα πι� π�λύ.

Σ’ ευ�αριστώ, λατρεία μ�υ, π�υ μ’ευλ�γησες απ� τα �άθη της καρδιάςΣ�υ και πι� πέρα απ� τα λ�για. Πέρααπ� τα λ�για καθώς τ� άρωμα τωνμενε"έδων Σ�υ και τ� θάλπ�ς τ�γλυκύτατ� απ’ τις ανεμώνες Σ�υ. Kιαπ’ �λα πι� π�λύ καθώς η ίδια Mυ-

στικιά θεϊκή ύπαρ"ή Σ�υ.Σε λατρεύω!»

«27.2.1945, Παλ. Φάληρ�

Πν�ή μ�υ μ�να�ή!Aν είδες �τες τ�ν �υραν� με τ�

!εγγάρι, έτσι μ�ν� θα να νιώσειςτην απεραντ�σύνη της αγκαλιάςμ�υ �λ�γυρα απ� Σε! Eτσι θα νιώ-σεις πως με τ� να την κρατάω �λά-ν�ι�τη, �πως την κρατώ, δε μακραί-νω τα �έρια μ�υ απ� Σε, μα καταργώτην απ�σταση και τη !ωτί#ω και τηγεμί#ω �λ�κληρη με τ�ν παλμ�μ�υ!».

Aρ�ισα κι�λας να δ�υλεύω, #ωήμ�υ, τ�σ� ήταν επιτα�τική η ανάγκηαυτή μπρ�στά στ� Θε�, π�υ ίσαμετ�ύτη τη στιγμή π�υ ήρθε � Λάκης ηψυ�ή μ�υ και τ� �έρι μ�υ δ�υλεύ�υ-νε και πρ��ωρ�ύν α�ίαστα στ� δρ�-μ� π�υ � ίδι�ς Θε�ς, �ωρίς καμιάναμ!ι��λία, μ�υ έτα"ε να κάμω,

για να γενεί και γι’ αλλ�υν�ύςστρατί και μ�ν�πάτι.

Zω σ’ αυτή την αλήθεια, πως τ�τεμ�ν� θα ’μαι αληθινά ά"ι�ς τ�υ Θε-�ύ κι ά"ι�ς Σ�υ, �ταν κάμω τ� �ρέ-�ς μ�υ, καθώς τ� κάνω, με απέρα-ντη περισυλλ�γή και αγ�γγυστα κιέ��ντας μπρ�στά στα μάτια την αυ-ριανή αληθινή #ωή μας, π�υ θα ’ρτειδί�ως άλλ� αν την ετ�ιμάσ�υμε α-ντά"ια.

Λατρεία μ�υ, διά�ασε αυτ� τ�γράμμα τ�υ Milliex και θέλησε νατ�υ απαντήσεις Eσύ λέγ�ντάς τ�υπως απ�τρα�ή�τηκα να δ�υλέψω(πες πως δεν μ�υ τ� ’στειλες) καιπως "έρεις πως δεν θα ’ταν δυνατ�

να παρευρεθώ στην ανάγνωση των«Aκριτικών». Aν �μως θέλεις λα-τρεία μ�υ, πήγαινε Eσύ. Πιστεύωπως θα ’τανε καλ� να πας Eσύ. και!ρ�ντισε να σταλεί τ� γράμμα στ�Levesque.

Eίμαι καλά, #ωή μ�υ, !ρ�νιμ�ς �-πως Σ�υ ’τα"α. X�ρτα, για�ύργι,!ρ�ύτα, γάλα, τίπ�τ’ άλλ�. M�ν�π�υ κρύωνα λίγ� τη νύ�τα και �ρειά-#�μαι ακ�μα ένα édredon. Aν θέλεις,μ�υ τ� στέλνεις αύρι�; Kαθώς και τ�λαμπάκι για την πρί#α και τ� παλτ�μ�υ. Θα μ�υ τα !έρει � �ρυσ�ς �Λάκης π�υ κάθε μέρα τ�ν αγαπώ καιπερισσ�τερ�.

Λατρεία μ�υ, νιώθε με �πως σενιώθω, θρ�νιασμένη σ’ �λ� τ� είναιμ�υ!

O Aγγελ�ς Σ�υ!»

«Σα να μ�υ "εσκεπάστη �τες μέσ’απ’ τα δάκρυα τ� τελευταί� αστρ�-π��λημα �λης μ�υ της #ωής �ιλιά-�τιδ�, θαμπωτικ� και για τα μάτια α-κ�μα της γυμνής ψυ�ής: Eσύ για πά-ντα η «Bδ�κιά» μ�υ! Eσύ και μ�ν�!Πες μ�υ πως ετ�ύτ� τ� είδες, πεςμ�υ πως τ� γεύτης απ’ τα �είλη μ�υκαι πως τ� "έρεις και πως τίπ�τε δεθα σ’ τ� πάρει πια π�τέ!

Bδ�κιά μ�υ, πες πως είμαι � Διγε-νής Σ�υ, �πως Σ�υ λέω εγώ απ’ τατέλεια �άθη τ�υ είναι μ�υ: Bδ�κιάμ�υ! Aπ� Σε, για Σε κρατιέμαι ακ�μαστη #ωήν ετ�ύτη.

Σ’ αγαπώ!»

Eπιλ�γή απ� τα «Γράμματα στηνAννα» τ�υ Aγγελ�υ Σικελιαν�ύ.Eκδ�σεις «Iκαρ�ς», 1980–1981.


T� M�υσεί� Δελικών E�ρτώνMετά απ� π�λλές περιπέτειες τ� σπίτι Aγγελ�υ και Eύας Σικελιαν�ύ στεγά�ει πλέ�ν ενθυμήματα της δράσης τ�υς

H Eύα Πάλμερ – Σικελιαν ύ έ�ω απ� τ σπίτι των Δελ�ών.

Tης Mαίρης Nικ λ π ύλ υ

Yπεύθυνης Tύπυ και Δημσίων Σ�έσεων τυEΠKEΔ

ΔEΛΦOI, Παρασκευή 12 I�υλί�υ1991... Yστερα απ� π�λλές δεκαε-τίες σιγής τ� σπίτι τ�υ Aγγελ�υκαι της Eύας Σικελιαν�ύ �ανα�ω-ντανεύει...

Mε πρωτ��υλία τ�υ Eυρωπαϊ-κ�ύ Π�λιτιστικ�ύ Kέντρ�υ Δελ-"ών τ� ερειπωμέν� κτίσμα απ�κα-ταστάθηκε στην αρ&ική τ�υ μ�ρ"ήγια να μετατραπεί σε M�υσεί�Δελ"ικών E�ρτών. T� νέ� μ�υσεί�εγκαινιάστηκε απ� την τ�τε υ-π�υργ�–αναπληρωτή Π�λιτισμ�ύAννα Ψαρ�ύδα–Mπενάκη. Tιμώμε-ν� πρ�σωπ� η Aννα Σικελιαν�ύ, ηδεύτερη σύ�υγ�ς τ�υ π�ιητή, η �-π�ία και παρα&ώρησε σημαντικ�-τατ� υλικ� απ� τ� αρ&εί� τ�υ συ-�ύγ�υ της. Eί&ε πρ�ηγηθεί μνημ�-συν� στ�ν τά"� της Eύας Πάλμερ– Σικελιαν�ύ στ� νεκρ�τα"εί� τωνΔελ"ών.

T� σπίτι των Σικελιανών στ�υς

Δελ"�ύς &τίστηκε λίγ� πριν τιςΠρώτες Δελ"ικές E�ρτές (1927).

H θέση τ�υ πρ�ν�μιακή, δίπλαστ�ν αρ&αι�λ�γικ� &ώρ�, με θέατ�ν Παρνασσ�, τ� &ωρι� των Δελ-"ών και τ�ν ελαιώνα της Aμ"ισ-σας. Xτί�εται &ωρίς συγκεκριμέν�αρ&ιτεκτ�νικ� σ&έδι�, με π�λλάελληνικά και αμερικανικά στ�ι-&εία, απ� ντ�πι�υς μάστ�ρες, τε-&νίτες της πέτρας, τ�υς περί"η-μ�υς «πετράδες» και με τη στενήεπί�λεψη της Eύας Σικελιαν�ύ.Διέθετε συν�λικά επτά δωμάτια,τρία στ� ισ�γει� και τέσσερα στ�ν�ρ�"� �π�υ �δηγ�ύσε εσωτερική�ύλινη σκάλα.

Yπ�θήκη

Oι Σικελιαν�ί τ� &ρησιμ�π�ίησαναρκετά &ρ�νια σαν σπίτι αλλά κυ-ρίως σαν εργαστήρι� των Δελ"ι-κών E�ρτών τ�υ 1927 και τ�υ 1930.Στις Δεύτερες Δελ"ικές E�ρτές τ�σπίτι υπ�θηκεύεται στην EθνικήTράπε�α. H δι�ργάνωση των Δελ-

"ικών E�ρτών απ�δεί&θηκε ιδιαί-τερα π�λυέ��δη και, πέρα απ� τηνγενναι�δωρη &ρηματ�δ�τηση τηςEύας Σικελιαν�ύ απ� την πρ�σωπι-κή της περι�υσία, συνάπτεται δά-νει� τραπε�ικ�. H απ�πληρωμή τ�υγίνεται τ� 1942 απ� τ�ν κ�ινωνι�-λ�γ� Δανιηλίδη.

Mετά τις Δεύτερες Δελ"ικέςE�ρτές (1930) τ� σπίτι �υσιαστικάπαύει να κατ�ικείται.

T�ν Aύγ�υστ� τ�υ 1933 η Eύα"εύγει για τις Hνωμένες Π�λιτεί-ες. Στην Eλλάδα και στ�υς Δελ-"�ύς θα επιστρέψει μετά απ� δε-καεννέα &ρ�νια, τ� 1952, για να πε-θάνει.

Δύ� &ρ�νια αργ�τερα, τ� 1935, �Σικελιαν�ς επισκέπτεται με τ�νEριώ τ� σπίτι για τελευταία "�ρά.Φεύγει και εμπιστεύεται τα κλειδιάστ�ν Aλέκ� K�λ�μ��τσ�, Δελ"ιώ-τη και "ίλ� τ�υ.

Π�λλές δεκαετίες αργ�τερα, η�ικ�γένεια K�λ�μ��τσ�υ θα παρα-&ωρήσει στ� M�υσεί� Δελ"ικώνE�ρτών τ� πιάν� της Eύας Σικελια-

ν�ύ π�υ τ� εί&ε μέ&ρι τ�τε στηνκατ�&ή της.

Aπαλλ�τρίωση

T� σπίτι των Σικελιανών θα �ανα-ν�ί�ει έ�ι &ρ�νια αργ�τερα με τρ�-π� �ίαι�. Στην Kατ�&ή, πρώτα �ιIταλ�ί και μετά �ι Γερμαν�ί θα τ�&ρησιμ�π�ιήσ�υν ως "ρ�υραρ&εί�και ως κρατητήρι�. Oι δεύτερ�ι τ�λεηλατ�ύν συστηματικά. H κατα-στρ�"ή �λ�κληρώνεται με τ�νEμ"ύλι�.

Στη δεκαετία τ�υ ’50 τ� σπίτι τ�υAγγελ�υ Σικελιαν�ύ είναι εγκατε-λειμμέν�. Kάπ�ια �ικ�γένεια πρ�-σ"ύγων η �ικ�γένεια Tιγκελή, θα�ρει εκεί πρ�σωριν� κατα"ύγι�.Φεύγ�υν ύστερα απ� ένα �ικ�γε-νειακ� δράμα, �ταν &άν�υν και ταδύ� παιδάκια τ�υς απ� έκρη�η νάρ-κης.

Στα τέλη της δεκαετίας, στ� πλαί-σι� της τ�υριστικής ανάπτυ�ης καιτης α�ι�π�ίησης τ�υ &ώρ�υ τωνΔελ"ών, αρ&ί�ει διαδικασία απαλ-


λ�τρίωσης τ�υ κτήματ�ς υπέρ τ�υEλληνικ�ύ Oργανισμ�ύ T�υρισμ�ύ.Θα �λ�κληρωθεί τ� 1969 �π�τε δί-δεται και κάπ�ια απ��ημίωση στ�υςκληρ�ν�μ�υς τ�υ Σικελιαν�ύ.

T� σπίτι, ως κρατική πλέ�ν ιδι�-κτησία, θα γνωρίσει τις περιπέτειεςπ�υ συνήθως περν�ύν π�λλά κτίριαιστ�ρικ�ύ ενδια"έρ�ντ�ς π�υ ανή-κ�υν στ� Δημ�σι�. Παραμένει κλει-στ� και ερειπωμέν�, ενώ ανα�ητεί-ται � νε�ς τ�υ πρ��ρισμ�ς: πρ�"α-νής λύση είναι η μετατρ�πή τ�υ σεM�υσεί� Δελ"ικών E�ρτών.

Στα μέσα της δεκαετίας τ�υ ’70 �EOT τ� παρα&ωρεί στ�ν Δήμ� Δελ-"ών επί δημαρ&είας Iωάννη K�λ�μ-��τσ�υ με στ�&� να γίνει M�υσεί�.Tα ισ&νά �ικ�ν�μικά τ�υ Δήμ�υ �-μως δεν θα επιτρέψ�υν την πραγ-ματ�π�ίηση τ�υ έργ�υ.

M�υσεί� Δελ�ικώνE�ρτών

T� 1983 ύστερα απ� συνενν�ησητ�υ τ�τε δημάρ&�υ Δελ"ών HλίαΣεγκ�ύνη με τ�ν τ�τε διευθυντήτ�υ Eυρωπαϊκ�ύ Π�λιτιστικ�ύ Kέ-ντρ�υ Περικλή Nεάρ&�υ, τ� Kέντρ�Δελ"ών αναλαμ�άνει τ� κ�στ�ς καιτην ευθύνη απ�κατάστασης τ�υ ε-ρειπωμέν�υ κτίσματ�ς. Eνα &ρ�ν�αργ�τερα, με απ�"αση τ�υ δι�ικη-τικ�ύ συμ��υλί�υ τ�υ EOT (21.6.84)τ� σπίτι των Σικελιανών στ�υς Δελ-"�ύς παρα&ωρείται στ� Eυρωπαϊκ�Π�λιτιστικ� Kέντρ� Δελ"ών με υ-π�&ρέωση μετατρ�πής τ�υ σε M�υ-σεί� Δελ"ικών E�ρτών. Oι εργα-σίες απ�κατάστασης �λ�κληρώθη-καν ύστερα απ� τρία &ρ�νια. H λει-τ�υργία τ�υ ως M�υσεί� Δελ"ικώνE�ρτών καθυστέρησε τέσσερα&ρ�νια ακ�μα. Tέλ�ς, τ� 1993, � τ�-τε διευθυντής EΠKεΔ Eυάγγελ�ςAραμπατ�ής υπ�γρά"ει τ� &ρησι-δάνει� με τ�ν EOT π�υ πρ��λέπειεικ�σαετή παρα&ώρηση τ�υ σπιτι�ύτ�υ Σικελιαν�ύ στ� Eυρωπαϊκ� Π�-λιτιστικ� Kέντρ� Δελ"ών.

Σήμερα τ� M�υσεί� στεγά�ει ση-μαντικ�τατα εκθέματα π�υ α"�-ρ�ύν τις δύ� μεγάλες δι�ργανώ-σεις των Δελ"ικών E�ρτών, τ� 1927και τ� 1930. T� E.Π.Kε.Δ. άλλωστεέ&ει τιμήσει τ�ν π�ιητή και τ� έργ�τ�υ με δύ� συμπ�σια π�υ έ&�υν γί-νει στις συνεδριακές εγκαταστά-σεις τ�υ στ�υς Δελ"�ύς. T� πρώτ�πραγματ�π�ιήθηκε τ� 1981 μεδι�ργανωτή τ�ν Δήμ� Δελ"ών. T�δεύτερ�, με διεθνείς συμμετ�&ές,δι�ργανώθηκε απ�κλειστικά απ� τ�E.Π.Kε.Δ. τ� 1985.

T� 1995 στ�ν κήπ� τ�υ M�υσεί-�υ Δελ"ικών E�ρτών � μεγάλ�ςPώσσ�ς σκην�θέτης Γι�ύρι Λι�υ-μπίμ�" δίδα�ε απ�σπάσματα απ�τ�υς Oρνιθες τ�υ Aριστ�"άνη σε

νεαρ�ύς σπ�υδαστές θεατρικώνσ&�λών και παρ�υσίασε τ� έργ�στ� κ�ιν� στις 25 Aυγ�ύστ�υ στ�πλαίσι� της VIII Διεθν�ύς Συνάντη-σης τ�υ Aρ&αί�υ Eλληνικ�ύ Δρά-ματ�ς, π�υ �ργάνωσε τ�τε τ�E.Π.Kε.Δ.

E�ρταστικές εκδηλώσεις

Φέτ�ς συμπληρών�νται 70 &ρ�-νια απ� τις Πρώτες Δελ"ικές E�ρ-τές. Aπ� τις 16 έως τις 20 I�υλί�υτ� Eυρωπαϊκ� Π�λιτιστικ� Kέντρ�Δελ"ών θα τιμήσει τ�ν Aγγελ� Σι-κελιαν� και την Eύα Πάλμερ – Σικε-λιαν�ύ με σημαντικές ε�ρταστικέςεκδηλώσεις π�υ περιλαμ�άν�υν

συμπ�σι�, καλλιτε&νικά γεγ�ν�τακαι εκθέσεις.

Στ� M�υσεί� Δελ"ικών E�ρτών,πέρα απ� τα μ�νιμα εκθέματα, θαπαρ�υσιασθ�ύν και π�λλά άλλαπ�υ είτε παρα&ωρ�ύνται μ�νιμαστ� E.Π.Kε.Δ. απ� τ�υς σημεριν�ύςκατ�&�υς τ�υς είτε δίδ�νται για τιςανάγκες της έκθεσης.

Mετα�ύ αυτών περιλαμ�άν�νται"ωτ�γρα"ικ� υλικ� π�υ δωρί�ειστ� M�υσεί� η Aννα Σικελιαν�ύ,σημαντικ�τατα "ωτ�γρα"ικά ντ�-κ�υμέντα, στ�λές, παν�πλία τ�υΠυρρί&ι�υ, π�υ ανήκει στη συλλ�-γή τ�υ Λέανδρ�υ Δραγώνα, μια μι-νιατ�ύρα σε μέγεθ�ς πιάν�υ τ�υΠαν�ρμ�νι�υ των Δελ"ικών E�ρ-τών (Παναρμ�νι� Ψά&�υ) π�υ πα-ρα&ωρεί η Eστία N. Σμύρνης κ.ά.

Στα εγκαίνια της έκθεσης θα γί-ν�υν τα απ�καλυπτήρια δύ� γλυ-πτών τ�υ Σικελιαν�ύ π�υ "ιλ�τέ-&νησε � Xρήστ�ς Kαπράλ�ς καιπ�υ παρα&ωρεί στ� E.Π.Kε.Δ. τ�Iδρυμα Xρήστ�υ και Σ�ύλης Kα-πράλ�υ. O Kαπράλ�ς άλλωστε υ-πήρ�ε, πρ�σωπικ�ς "ίλ�ς τ�υ Σικε-λιαν�ύ. Στα &έρια τ�υ έπεσε η EύαΠάλμερ – Σικελιαν�ύ �ταν έπαθετ� μ�ιραί� εγκε"αλικ� στ� Aρ&αί�Θέατρ� των Δελ"ών. Hταν στηδιάρκεια της παράστασης «Πρ�μη-θεύς Δεσμώτης», τ�ν I�ύνι� τ�υ1952, π�υ ανέ�ασε πρ�ς τιμή της �Λίν�ς Kαρ�ής.

Σημείωση: T άρθρ αυτ� �ασίστηκε σεστι�εία απ� τα αρ�εία τυ EυρωπαϊκύΠλιτιστικύ Kέντρυ Δελ�ών καθώς καισε πρ�ρικές μαρτυρίες των: Aννας Σικε-λιανύ, Bασιλικής Aκριτίδυ, �ιλλ�γυ,Hλία Σεγκύνη, πρώην δημάρ�υ Δελ-�ών, Πάνυ Kαλτσή, πρέδρυ τυ Δημ-τικύ Συμ�υλίυ, τυ Δήμυ Δελ�ών.

T πιάν και αργαλει�ς της Eύας Πάλμερ – Σικελιαν ύ, τα π ία �ρίσκ νται στ M υσεί Δελ�ικών E ρτών.

T σπίτι τ υ Aγγελ υ Σικελιαν ύ στ υς Δελ� ύς π υ έ�ει μετ ν μαστεί σε M υσεί Δελ�ικών E ρτών.

Eυ�αριστύμε τ Eυρωπαϊκ Kέντρ Δελ�ών για τη συμ�λή τυ στ α�ιέ-ρωμα, αλλά και την κ. Kική Aκριπίδηπυ μας πρσέ�ερε τ �ωτγρα�ικ�αρ�εί της.


Σκηνή απ την τραγωδία «Πρ�μηθέας Δεσμώτης» τ�υ Aισ�ύλ�υ, στις Δελ�ικές E�ρτές τ�υ 1927.

E�δ�μήντα ρ�νια Δελ�ικές E�ρτέςT� αρ�αί� δράμα στ�υς Δελ��ύς, απ� τ�ν Aγγελ� Σικελιαν� και την Eύα έως τις ημέρες μας

T�υ Bασίλη Kαρασμάνη

Eπίκ�υρ�υ καθηγητή Φιλ�σ��ίας στ� EMΠ,Διευθυντή τ�υ Eυρωπαϊκ�ύ Π�λιτιστικ�ύ Kέ-ντρ�υ Δελ�ών

OI ΔEΛΦIKEΣ E�ρτές τ�υ 1927 ή-ταν για τ�ν Aγγελ� και την Eύα Σι-κελιαν�ύ τ� σημεί� εκκίνησης και ηπρώτη πρ�σπάθεια για ε�αρμ�γήστην πρά�η της Δελ�ικής Iδέαςπ�υ �ραματι�!ταν � π�ιητής. Tι ή-ταν !μως η Δελ�ική Iδέα και γιατίαυτή η έμ�αση στ�υς Δελ��ύς; OΣικελιαν!ς μέσα απ! τη #αθιά τ�υπαιδεία και τη γνώση των αρ$αίωνκειμένων έ#λεπε τις α�ίες τ�υ αρ-$αί�υ ελληνικ�ύ π�λιτισμ�ύ σανμιαν α�επέραστη, πανανθρώπινηκαι μ�ναδική παρακαταθήκη με πα-γκ!σμια και δια$ρ�νική εμ#έλεια.Oι α�ίες αυτές, πάντα �ωντανές, θαήταν αυτές π�υ θα μπ�ρ�ύσαν ναδώσ�υν και πάλι στ�ν κ!σμ� τη $α-μένη πνευματικ!τητα και να ενώ-σ�υν σ’ ένα ανώτερ� επίπεδ� τ�υςλα�ύς. H τέ$νη και ειδικώς τ� δρά-μα π�υ συνδυά�ει !λες τις άλλεςμ�ρ�ές τέ$νης και έ$ει τη δύναμηνα ε�υψώνει και να καθαίρει τηνψυ$ή, θεωρήθηκε ως τ� καταλλη-λ!τερ� μέσ�ν γι’ αυτ! τ�ν σκ�π!.

Hδη, � Σικελιαν!ς, π�λύ πι� πριναπ! τις Δελ�ικές E�ρτές εί$ε πά-ρει ενεργά μέρ�ς –μα�ί με τις α-δελ�ές τ�υ– σε πρ�σπάθειες πα-ρ�υσίασης αρ$αίων τραγωδιών. T�Δελ�ικ! Πανεπιστήμι�, ένας άλλ�ςστ!$�ς τ�υ Aγγελ�υ Σικελιαν�ύστ� πλαίσι� τ�υ �ράματ!ς τ�υ τηςδελ�ικής ιδέας έμεινε για πάντα α-νεκπλήρωτ�ς π!θ�ς. H επιλ�γήτων Δελ�ών δεν ήταν τυ$αία. OιΔελ��ί ήταν τ� μεγάλ� θρησκευτι-κ! και πνευματικ! κέντρ�, σύμ#�-λ� τ�υ αρ$αί�υ κ!σμ�υ.

Oι Δελ��ί για τ�υς Σικελιαν�ύςθα έπρεπε να �αναγίν�υν �ωνταν!σύμ#�λ� στ�ν σύγ$ρ�ν� κ!σμ�–αιώνι� σύμ#�λ� για αιώνιες α�ίες.

Oι Δελ��ί !π�υ ενών�νται τ� �υ-ράνι� με τ� $θ!νι� στ�ι$εί�, �Aπ!λλωνας με τ� Δι!νυσ�, � �ρθ!ςλ!γ�ς με την ιερή μανία, � �ιλ!σ�-��ς με τ�ν μύστη...

Στ�ν Oμ�αλ� της Γης

Oι Δελ��ί, Oμ�αλ!ς της Γης, ή-ταν � μ!ν�ς τ!π�ς π�υ θα μπ�ρ�ύ-σε να λειτ�υργήσει ως πηγή απ’ !-π�υ θα �επηδ�ύσαν και πάλι �ι πα-νάρ$αιες αλλά και συνάμα τ!σ�

σύγ$ρ�νες και πανανθρώπινες α-�ίες π�υ �ραματι�!ταν � Σικελια-ν!ς.

Oι Δελ�ικές E�ρτές έγιναν μ!ν�δύ� ��ρές, τ� 1927 και τ� 1930.Mπ�ρεί τ� μεγάλ� !ραμα των Σικε-λιανών να μην �λ�κληρώθηκε ή καινα μην πραγματ�π�ιήθηκε. O σπ!-ρ�ς !μως π�υ έρι�αν, τ�υλά$ιστ�νσε σ$έση με την ανα#ίωση τ�υ αρ-$αί�υ δράματ�ς, !$ι σαν μ�υσειακήαναπαράσταση αλλά σαν �ωντανήπηγή έμπνευσης και τέρψης, ρί�ω-σε. Aλλ�ι συνέ$ισαν τ� έργ� τ�υςκαι � λ!γ�ς των αρ$αίων τραγικών!λ� και περισσ!τερ� εμπνέει τησύγ$ρ�νη τέ$νη και ερευνάται θε-ωρητικά απ! πανεπιστημιακά καιάλλα ιδρύματα σ’ !λ� τ�ν κ!σμ�.

Σήμερα ε#δ�μήντα $ρ!νια μετάτις πρώτες Δελ�ικές E�ρτές, τ�Eυρωπαϊκ! Π�λιτιστικ! Kέντρ�Δελ�ών, συνε$ιστής στ� μέτρ� τ�υδυνατ�ύ, της Δελ�ικής Iδέας τ�υAγγελ�υ και της Eύας Σικελιαν�ύ,απ��άσισε να τιμήσει τ�υς πρωτ�-π!ρ�υς αυτ�ύς �ραματιστές με μιαμεγάλη διεθνή εκδήλωση απ! 16 έ-ως 20 I�υλί�υ στ�υς Δελ��ύς.

T� γεγ�ν!ς έ$ει ταυτ!$ρ�να επε-τειακ! και π�λιτιστικ! - πνευματικ!

$αρακτήρα. Περιλαμ#άνει ε�ρτα-στικές εκδηλώσεις, συμπ!σι� μεδιεθνείς συμμετ�$ές, καλλιτε$νικάδρώμενα, εικαστικά γεγ�ν!τα, πα-ρ�υσίαση σπάνι�υ αρ$ειακ�ύ υλι-κ�ύ.

T� E.Π.Kε.Δ., !πως είναι γνωστ!,εγκαινίασε απ! τ� 1985 τις ΔιεθνείςΣυναντήσεις Aρ$αί�υ Eλληνικ�ύΔράματ�ς. T� �ετιν! α�ιέρωμα δενεντάσσεται απ�λύτως σ’ αυτ�ύ τ�υείδ�υς τις δι�ργανώσεις. Yπενθυμί-�ει !μως με τ�ν δικ! τ�υ τρ!π� τημεγάλη ��ειλή τ�υ αρ$αί�υ ελληνι-κ�ύ δράματ�ς ως �ωνταν�ύ θεατρι-κ�ύ είδ�υς στ�υς Σικελιαν�ύς. Mε-τά τις Δελ�ικές E�ρτές τ�υ 1927και τ�υ 1930 καθιερώνεται � αν�ι-$τ!ς $ώρ�ς, συνήθως κάπ�ι� αρ-$αί� θέατρ�, ως � κατ’ ε��$ήν $ώ-ρ�ς παραστάσεων αρ$αί�υ δράμα-τ�ς. Συγ$ρ!νως θίγ�νται σ�#αρ!-τατα �ητήματα τ�υ X�ρ�ύ, τ�ν ρ!λ�της μάσκας, τ� μέλ�ς κ.λπ.

Oι Σικελιαν�ί με τις Δελ�ικέςE�ρτές σα�ώς πρ�ώθησαν τη με-λέτη και την έρευνα γύρω απ! τ�Aρ$αί� Eλληνικ! Δράμα. T� ίδι� α-κρι#ώς επι$ειρεί να πρά�ει και μετη �ετινή εκδήλωση τ� Eυρωπαϊκ!Π�λιτιστικ! Kέντρ� Δελ�ών.