1
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa
Sahassapå¬isuttanta
apm
Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo
2
bhavanirodha nibbånaµ
3
D¥ghanikåya 5
S¥lakkhandhavagga 7
Mahåvagga 16
På†ikavagga 33
Majjhimanikåya 37
MËlapaˆˆåsap嬥 39
Majjhimapaˆˆåsap嬥 99
Uparipaˆˆåsap嬥 118
Saµyuttanikåya 181
Sagåthåvagga 183
Nidånavagga 198
Khandhavagga 246
SaŒyatanavagga 324
Mahåvagga 400
A!guttaranikåya 433
Eka-Duka-Tikanipåta 435
Catukkanipåta 453
Pañcaka-Chakkanipåta 471
Sattaka-A††haka-Navakanipåta 489
Dasaka-Ekådasakanipåta 501
Khuddakanikåya 509
Dhammapåda 511
Udåna 519
Itivuttaka 526
Suttanipåta 536
Theragåthå 571
Ther¥gåthå 594
4
5
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa
D¥ghanikåya
S¥lakkhandhavagga
Mahåvagga
På†ikavagga
Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo
6
7
D¥ghanikåya S¥lakkhandhavagga
| |s¥lakkhandhavagga brahmajålasuttanta| |
|| ||ye hi keci bhikkhave samaˆå vå bråhmaˆå vå pubbantakappikå ca aparantakappikå ca
pubbantåparantakappikå ca, pubbantåparantånudi††hino pubbantåparantaµ årabbha an-
ekavihitåni adhivuttipadåni abhivadanti – sabbe te imeh’ eva dvåsa††hiyå vatthËhi etesaµ
vå aññatarena, n’ atthi ito bahiddhå. tayidaµ bhikkhave tathågato pajånåti: ime di††hi-
††hånå evaµ gahitå evaµ paråma††hå evaµ gatikå bhavissanti evam abhisamparåyå ti. tañ
ca tathågato pajånåti tato ca uttaritaraµ pajånåti, tañ ca pajånanaµ na paråmasati. aparå-
masato c’ assa paccattañ ñeva nibbuti viditå. vedanånaµ samudayañ ca atthagamañ ca
assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå, anupådå vimutto bhikkhave
tathågato|| ||DN1:329||
| |s¥lakkhandhavagga brahmajålasuttanta| |
|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå sassatavådå, sassataµ attånañ ca lokañ ca
paññåpenti catuhi vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ ajånataµ
apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||tatra bhikkhave ye te
samaˆabråhmaˆå ekaccasassatikå ekaccåsassatikå, ekaccaµ sassataµ ekaccaµ asassataµ
attånañ ca lokañ ca paññåpenti catuhi vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhma-
ˆånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||tatra
bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå antånantikå, antånantaµ lokassa paññåpenti catuhi
vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ,
taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå
amaråvikkhepikå, tattha tattha pañhaµ pu††hå samånå våcåvikkhepaµ åpajjanti amarå-
vikkhepaµ catuhi vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ ajånataµ
apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||tatra bhikkhave ye te
samaˆabråhmaˆå adhiccasamuppannikå, adhiccasamuppannaµ attånañ ca lokañ ca pañ-
ñåpenti dv¥hi vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ ajånataµ apassataµ
vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆa-
bråhmaˆå pubbantakappikå pubbantånudi††hino pubbantaµ årabbha anekavihitåni adhi-
8
vuttipadåni abhivadanti a††hådasahi vattËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆå-
naµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||DN1||
| |s¥lakkhandhavagga brahmajålasuttanta| |
|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå uddhamåghatanikå saññivådå, uddham
åghatanå saññiµ attånaµ paññåpenti so¬asahi vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆa-
bråhmaˆånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva||
||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå uddhamåghatanikå asaññivådå, uddham åghatanå
asaññiµ attånaµ paññåpenti a††hahi vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆ-
ånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||tatra
bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå uddhamåghatanikå n’ evasaññinåsaññivådå, uddham
åghatanå n’ eva saññiµ nåsaññiµ attånaµ paññåpenti a††hahi vatthËhi; tad api tesaµ
bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasita-
vipphanditam eva|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå ucchedavådå, sato sattassa
ucchedaµ vinåsaµ vibhavaµ paññåpenti sattahi vatthËhi; tad api tesaµ bhavataµ sam-
aˆabråhmaˆånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam
eva|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå paramadi††hadhammanibbånavådå, sato
sattassa paramadi††hadhammanibbånaµ paññåpenti pañcahi vatthËhi; tad api tesaµ
bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ, taˆhågatånaµ paritasita-
vipphanditam eva|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå aparantakappikå aparantå-
nudi††hino aparantaµ årabbha anekavihitåni adhivuttipadåni abhivadanti catucattår¥såya
vattËhi; tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ ajånataµ apassataµ vedayitaµ,
taˆhågatånaµ paritasitavipphanditam eva|| ||DN1||
| |s¥lakkhandhavagga brahmajålasuttanta| |
|| ||ye pi te samaˆabråhmaˆå pubbantakappikå ca aparantakappikå ca pubbantåparanta-
kappikå ca pubbantåparantånudi††hino; pubbantåparantaµ årabbha anekavihitåni adhi-
vuttipadåni abhivadanti dvåsa††hiyå vattËhi. sabbe te chahi phassåyatanehi phussa phussa
pa†isaµvedenti, tesaµ vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånaµ, upådånapaccayå
bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upå-
9
yåså sambhavanti. yato kho bhikkhave bhikkhu channaµ phassåyatanånaµ samudayañ ca
atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti – ayaµ imehi
sabbeh’ eva uttaritaraµ pajånåti|| ||ye hi keci bhikkhave samaˆå vå bråhmaˆå vå pubban-
takappikå vå aparantakappikå vå pubbantåparantakappikå vå pubbantåparantånudi††hino;
pubbantåparantaµ årabbha anekavihitåni adhivuttipadåni abhivadanti – sabbe te imeh’
eva dvåsa††iyå vatthËhi antojålikatå. ettha sitå va ummujjamånå ummujjanti, ettha pariyå-
pannå antojålikatå va ummujjamånå ummujjanti. seyyathå pi bhikkhave dakkho keva††o
vå keva††antevås¥ vå sukhumacchikena jålena parittaµ udakadahaµ otthareyya, tassa
evam assa: ye kho keci imasmiµ udakadahe o¬årikå påˆå, sabbe te antojålikatå ettha sitå
va ummujjamånå ummujjanti. ettha pariyåpannå antojålikatå va ummujjamånå ummujja-
nt¥ ti|| ||ucchinnabhavanettiko bhikkhave tathågatassa kåyo ti††hati. yåv’ assa kåyo †hassati
tåva naµ dakkhinti devamanusså. kåyassa bhedå uddhaµ j¥vitapariyådånå na dakkhinti
devamanusså. seyyathå pi bhikkhave ambapiˆ"iyå vaˆ†acchinnåya yåni kånici ambåni
vaˆ†Ëpanibandhanåni, sabbåni tåni tad anvayåni bhavanti. evam eva kho bhikkhave uc-
chinnabhavanettiko tathågatassa kåyo ti††hati. yåv’ assa kåyo †hassati tåva naµ dakkhinti
devamanusså. kåyassa bhedå uddhaµ j¥vitapariyådånå na dakkhinti devamanusså ti||
||DN1||
| |s¥lakkhandhavagga såmaññaphalasuttanta| |
|| ||so evaµ samåhite citte parisuddhe pariyodåte ana!gaˆe vigatËpakkilese mËdËbhËte
kammaniye †hite ånejjappatte – ñåˆadassanåya cittaµ abhin¥harati abhininnåmeti. so
evaµ pajånanti: ayaµ kho me kåyo rËp¥ cåtummahåbhËtiko måtåpettikasambhavo
odanakummåsËpacayo, aniccucchådanaparimaddanabhedanaviddhaµsanadhammo – idañ
ca pana me viññåˆaµ ettha sitaµ ettha pa†ibaddhaµ. seyyathå pi udåyi maˆi ve¬uriyo
subho, jåtimå a††haµso suparikammakato accho vippasanno sabbåkårasampanno, tatr’
assa suttaµ åvutaµ n¥laµ vå p¥taµ vå lohitaµ vå odåtaµ vå paˆ"usuttaµ vå. taµ enaµ
cakkhumå puriso hatthe karitvå paccavekkheyya: ayaµ kho maˆi ve¬uriyo subho, jåtimå
a††haµso suparikammakato accho vippasanno sabbåkårasampanno, tatr’ idaµ suttaµ
åvutaµ n¥laµ vå p¥taµ vå lohitaµ vå odåtaµ vå paˆ"usuttaµ vå ti|| ||DN2:83||
10
| |s¥lakkhandhavagga amba††hasuttanta| |
|| ||yadå bhagavå aññåsi bråhmaˆaµ pokkharasåtiµ kallacittaµ muducittaµ vin¥varaˆa-
cittaµ udaggacittaµ pasannacittaµ atha yå buddhånaµ såmukkaµsikå dhammadesanå
taµ pakåsesi – dukkhaµ samudayaµ nirodhaµ maggaµ. seyyathå pi nåma suddhaµ
vatthaµ apagatakå¬akaµ sammadeva rajanaµ patigaˆheyya, evam eva bråhmaˆassa
pokkharasåtissa tasmiñ ñeva åsane, virajaµ v¥tamalaµ dhammacakkhuµ udapådi: yaµ
kiñci samudayadhammaµ sabbantaµ nirodhadhamman ti|| ||atha kho bråhmaˆo pokkha-
rasåti di††hadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogå¬hadhammo, tiˆˆavicikiccho
vigatakatha!katho vesårajjappatto aparapaccayo satthu såsane. bhagavantaµ etad avoca:
abhikkantaµ bho gotamo abhikkantaµ bho gotamo! seyyathå pi bho gotama nikkujjitaµ
vå ukkujjeyya, pa†icchannaµ vå vivareyya, mˬhassa vå maggaµ åcikkheyya, andhakåre
vå telapajotaµ dhåreyya cakkhumanto rËpåni dakkhint¥ ti, evam eva bhotå gotamena
anekapariyåyena dhammo pakåsito|| ||DN3:221||
| |s¥lakkhandhavagga jåliyasuttanta| |
|| ||ñåˆadassanåya cittaµ abhin¥harati abhininnåmeti. yo nu kho åvuso bhikkhu evaµ
jånåti evaµ passati, kallan nu kho tass’ etaµ vacanåya: taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ
j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå ti? yo so åvuso bhikkhu evaµ jånåti evaµ passati, kallan tass’
etaµ vacanåya: taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå ti. ahaµ kho
pan’ etaµ åvuso evaµ jånåmi evaµ passåmi, atha ca panåhaµ na vadåmi: taµ j¥vaµ taµ
sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå|| ||nåparaµ itthattayåti pajånåti. yo nu kho
åvuso bhikkhu evaµ jånåti evaµ passati, kallan nu kho tass’ etaµ vacanåya: taµ j¥vaµ
taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå ti? yo so åvuso bhikkhu evaµ jånåti
evaµ passati, na kallan tass’ etaµ vacanåya: taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ añ-
ñaµ sar¥ran ti vå ti. ahaµ kho pan’ etaµ åvuso evaµ jånåmi evaµ passåmi, atha ca pan-
åhaµ na vadåmi: taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå ti|| ||DN7||
11
| |s¥lakkhandhavagga po††hapådasuttanta| |
|| ||tass’ ime pañca n¥varaˆe pah¥ne attani samanupassato påmujjaµ jåyati. pamuditassa
p¥ti jåyati, p¥timanassa kåyo passambhati; passaddhakåyo sukhaµ vedeti, sukhino cittaµ
samådhiyati. so vivicc’ eva kåmehi vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaµ savicåraµ
vivekajaµ p¥tisukhaµ pa†hamajjhånaµ upasampajja viharati. tassa yå purimå kåmasaññå
så nirujjhati. vivekajaµ p¥tisukhaµ sukhumasaccasaññå tasmiµ samaye hoti, vivekajaµ
p¥tisukhaµ sukhumasaccasaññ¥ yeva tasmiµ samaye hoti. evam pi sikkhå ekå saññå
uppajjanti, sikkhå ekå saññå nirujjhanti. ayaµ sikkhå ti bhagavå avoca|| ||puna ca paraµ
po††hapåda bhikkhu vitakkavicårånaµ vËpasamå ajjhattaµ sampasådanaµ cetaso ekodib-
båvaµ avitakkaµ avicåraµ samådhijaµ p¥tisukhaµ dutiyajjhånaµ upasampajja viharati.
tassa yå purimå vivekajaµ p¥tisukhaµ sukhumasaccasaññå så nirujjhati. samådhijaµ
p¥tisukhaµ sukhumasaccasaññå tasmiµ samaye hoti, samådhijaµ p¥tisukhaµ sukhuma-
saccasaññ¥ yeva tasmiµ samaye hoti. evam pi sikkhå ekå saññå uppajjanti, sikkhå ekå
saññå nirujjhanti. ayaµ sikkhå ti bhagavå avoca|| ||DN9:10||
| |s¥lakkhandhavagga po††hapådasuttanta| |
|| ||yato kho po††hapåda bhikkhu idha sakasaññ¥ hoti, so tato amutra tato amutra anu-
pubbena saññaggaµ phusati. tassa saññagge †hitassa evañ hoti: cetayamånassa me påpiyo
acetayamånassa me seyyo. ahañ ce va kho pana ceteyyaµ abhisa!khareyyaµ, imå ca me
saññå nirujjheyyuµ, aññå ca o¬årikå saññå uppajjeyyuµ. yan nËnå ’haµ na ceteyyaµ na
abhisa!khareyyan ti? so na c’ eva ceteti na abhisa!kharoti. tassa acetayato anabhi-
sa!kharoto tå c’ eva saññå nirujjhanti, aññå ca o¬årikå saññå na uppajjanti. so nirodhaµ
phusati. evaµ kho po††hapåda anupubbåbhisaññånirodhasampajånasamåpatti hoti|| ||DN9||
| |s¥lakkhandhavagga po††hapådasuttanta| |
|| ||saññå nu kho bhante pa†hamaµ uppajjati pacchå ñåˆaµ, udåhu pa†hamaµ ñåˆaµ
uppajjati, paccha saññå, udåhu saññå ca ñåˆañ ca apubbaµ acarimaµ uppajant¥ ti? saññå
kho po††hapåda pa†hamaµ uppajjati pacchå ñåˆaµ, saññuppådå ca pana ñåˆuppådo hoti.
so evaµ pajånåti: idappaccayå kira me ñåˆaµ udapåd¥ ti. iminå p’ etaµ po††hapåda
12
pariyåyena veditabbaµ yathå saññå pa†hamaµ uppajjati pacchå ñåˆaµ, saññuppådå ca
pana ñåˆuppådo hot¥ ti|| ||DN9:20||
| |s¥lakkhandhavagga po††hapådasuttanta| |
|| ||saññå nu kho bhante purisassa attå, udåhu aññå saññå añño attå ti? kiµ pana tvaµ
po††hapåda attånaµ pacces¥ ti? o¬årikaµ kho ahaµ bhante attånaµ paccemi rËpiµ cåtum-
mahåbhËtikaµ kabali!kåråhårabhakkhan ti. o¬åriko ca hi te po††hapåda attå abhavissa
rËp¥ catummahåbhËtiko kabali!kåråhårabhakkho, evaµ santaµ kho te po††hapåda aññå
va saññå bhavissati añño attå. tad iminå p’ etaµ po††hapåda pariyåyena veditabbaµ, yathå
aññå va saññå bhavissati añño attå: ti††hat’ ev’ ayaµ po††hapåda o¬åriko attå rËp¥ cåtum-
mahåbhËtiko kabali!kåråhårabhakkho, atha imassa purisassa aññå va saññå uppajjanti
aññå va saññå nirujjhanti. iminå pi kho etaµ po††hapåda pariyåyena veditabbaµ, yathå
aññå va saññå bhavissati añño attå ti|| ||manomayaµ kho ahaµ bhante attånaµ paccemi
sabba!gapacca!gaµ ah¥nindriyan ti. manomayo ca hi te po††hapåda attå abhavissa sabb-
a!gapacca!g¥ ah¥nindriyo ti, evaµ santaµ pi kho te po††hapåda aññå va saññå bhavissati
añño attå. tad iminå p’ etaµ po††hapåda pariyåyena veditabbaµ, yathå aññå va saññå
bhavissati añño attå: ti††hat’ ev’ ayaµ po††hapåda manomayo attå sabba!gapacca!g¥
ah¥nindriyo, atha imassa purisassa aññå va saññå uppajjanti aññå va saññå nirujjhanti.
iminå pi kho etaµ po††hapåda pariyåyena veditabbaµ, yathå aññå va saññå bhavissati
añño attå ti|| ||arËpiµ kho ahaµ bhante attånaµ paccemi saññåmayan ti. arËp¥ ca hi te
po††hapåda attå abhavissa saññåmayo, evaµ santaµ pi kho te po††hapåda aññå va saññå
bhavissati añño attå. tad iminå p’ etaµ po††hapåda pariyåyena veditabbaµ, yathå aññå va
saññå bhavissati añño attå: ti††hat’ ev’ ayaµ po††hapåda arËp¥ attå saññåmayo, atha
imassa purisassa aññå va saññå uppajjanti aññå va saññå nirujjhanti. iminå pi kho etaµ
po††hapåda pariyåyena veditabbaµ, yathå aññå va saññå bhavissati añño attå ti|| ||DN9||
| |s¥lakkhandhavagga po††hapådasuttanta| |
|| ||kiµ pana bhante hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ mogham aññan ti?
avyåkataµ kho etaµ po††hapåda mayå: hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ
mogham aññan ti. kiµ pana bhante na hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ
13
mogham aññan ti? etam pi kho po††hapåda mayå avyåkataµ: na hoti tathågato param
maraˆå, idam eva saccaµ mogham aññan ti. kiµ pana bhante hoti ca na ca hoti tathågato
param maraˆå, idam eva saccaµ mogham aññan ti? avyåkataµ kho etaµ po††hapåda
mayå: hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ mogham aññan ti. kiµ
pana bhante n’ eva hoti na na hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ mogham
aññan ti? etam pi kho po††hapåda mayå avyåkataµ: n’ eva hoti na na hoti tathågato param
maraˆå, idam eva saccaµ mogham aññan ti. kasmå bhante bhagavatå avyåkatan ti? na h’
etaµ po††hapåda atthasaµhitaµ na dhammasaµhitaµ na ådibrahmacariyakaµ, na nibbi-
dåya na viragåya na nirodhåya na upasamåya na abhiññåya na sambodhåya na nibbånåya
saµvattati. tasmå taµ mayå avyåkatan ti|| ||kiµ pana bhante bhagavatå vyåkatan ti? idaµ
dukkhan ti po††hapåda mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhasamudayo ti kho po††hapåda mayå
vyåkataµ. ayaµ dukkhanirodha ti kho po††hapåda mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhanirodha-
gåmin¥ patipadå ti kho po††hapåda mayå vyåkatan ti. kasmå pan’ etaµ bhante bhagavatå
vyåkatan ti? etañ hi kho po††hapåda atthasaµhitaµ etaµ dhammasaµhitaµ etaµ ådibrah-
macariyakaµ, etaµ nibbidåya virågåya nirodhåya upasamåya abhiññåya sambodhåya
nibbånåya saµvattati. tasmå taµ mayå vyåkatan ti|| ||DN9:27||
| |s¥lakkhandhavagga po††hapådasuttanta| |
|| ||o¬årikassa kho ahaµ po††hapåda attapa†ilåbhassa pahånåya dhammaµ desemi; yathå
pa†ipannånaµ vo sa!kilesikå dhammå pah¥yissanti, vodåniyå dhammå abhiva""hissanti,
paññåpåripËriµ vepullatañ ca di††he va dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja
viharissathå ti. siyå kho pana te po††hapåda evam assa: sa!kilesikå dhammå pah¥yissanti,
vodåniyå dhammå abhiva""hissanti, paññåpåripËriµ vepullata ca di††he va dhamme
sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja viharissati, dukkho ca kho vihåro ti. na kho pan’
etaµ po††hapåda evaµ da††habbaµ. sa!kilesikå c’ eva dhammå pah¥yissant¥, vodåniyå
dhammå abhiva""hissanti, paññåpåripËriµ vepullatañ ca di††he va dhamme sayaµ abhiñ-
ñå sacchikatvå upasampajja viharissati, påmujjañ c’ eva bhavissati p¥ti ca passaddhi ca
sati ca sampajaññañ ca sukho ca vihåro|| ||manomayassa pi kho ahaµ po††hapåda atta-
pa†ilåbhassa pahånåya dhammaµ desemi; yathå pa†ipannånaµ vo sa!kilesikå dhammå
pah¥yissanti, vodåniyå dhammå abhiva""hissanti, paññåpåripËriµ vepullatañ ca di††he va
dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja viharissathå ti. siyå kho pana te
14
po††hapåda evam assa: sa!kilesikå dhammå pah¥yissanti, vodåniyå dhammå abhiva"-
"hissanti, paññåpåripËriµ vepullata ca di††he va dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå
upasampajja viharissati, dukkho ca kho vihåro ti. na kho pan’ etaµ po††hapåda evaµ
da††habbaµ. sa!kilesikå c’ eva dhammå pah¥yissant¥, vodåniyå dhammå abhiva""hissan-
ti, paññåpåripËriµ vepullatañ ca di††he va dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå upasam-
pajja viharissati, påmujjañ c’ eva bhavissati p¥ti ca passaddhi ca sati ca sampajaññañ ca
sukho ca vihåro|| ||arupassa pi kho ahaµ po††hapåda attapa†ilåbhassa pahånåya dhammaµ
desemi; yathå pa†ipannånaµ vo sa!kilesikå dhammå pah¥yissanti, vodåniyå dhammå
abhiva""hissanti, paññåpåripËriµ vepullatañ ca di††he va dhamme sayaµ abhiññå sacchi-
katvå upasampajja viharissathå ti. siyå kho pana te po††hapåda evam assa: sa!kilesikå
dhammå pah¥yissanti, vodåniyå dhammå abhiva""hissanti, paññåpåripËriµ vepullatañ ca
di††he va dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja viharissati, dukkho ca kho
vihåro ti. na kho pan’ etaµ po††hapåda evaµ da††habbaµ. sa!kilesikå c’ eva dhammå
pah¥yissant¥, vodåniyå dhammå abhiva""hissanti, paññåpåripËriµ vepullatañ ca di††he va
dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja viharissati, påmujjañ c’ eva bhavissati
p¥ti ca passaddhi ca sati ca sampajaññañ ca sukho ca vihåro|| ||DN9:40||
| |s¥lakkhandhavagga po††hapådasuttanta| |
|| ||sace taµ citta evaµ puccheyyuµ: ahosi tvaµ at¥tam addhånaµ na tvaµ na ahosi,
bhavissasi tvaµ anågatam addhånaµ na tvaµ na bhavissasi, atthi tvaµ etarahi na tvaµ n’
atth¥ ti? evaµ pu††˙o tvaµ citta kin ti vyåkareyyås¥ ti? sace maµ bhante evaµ
puccheyyuµ: ahosi tvaµ åt¥tam addhånaµ na tvaµ na ahosi, bhavissasi tvaµ anågatam
addhånaµ na tvaµ na bhavissasi, atthi tvaµ etarahi na tvaµ n’ atth¥ ti? evaµ pu††ho
ahaµ bhante evaµ vyåkareyyaµ: ahos’ ahaµ at¥tam addhånaµ nåhaµ nåhosiµ, bha-
vissåm’ ahaµ anågatam addhånaµ nåhaµ na bhavissåmi, atthåhaµ etarahi nåhaµ n’ atth¥
ti? evaµ pu††ho ahaµ bhante evaµ vyåkareyyan ti|| ||sace pana taµ citta evaµ
puccheyyuµ: yo te ahosi at¥to attapa†ilåbho sveva te attapa†ilåbho sacco, mogho anågato
mogho paccuppanno? yo vå te bhavissati anågato attapa†ilåbho sveva te attapa†ilåbho
sacco, mogho anågato mogho paccuppanno? yo vå te etarahi paccuppanno attapa†ilåbho
sveva te attapa†ilåbho sacco, mogho at¥to mogho anågato ti? evaµ pu††ho tvaµ citta kin ti
vyåkareyyås¥ ti?|| ||sace pana maµ bhante evaµ puccheyyuµ: yo te ahosi at¥to
15
attapa†ilåbho sveva te attapa†ilåbho sacco, mogho anågato mogho paccuppanno? yo vå te
bhavissati anågato attapa†ilåbho sveva te attapa†ilåbho sacco, mogho anågato mogho
paccuppanno? yo vå te etarahi paccuppanno attapa†ilåbho sveva te attapa†ilåbho sacco,
mogho at¥to mogho anågato ti? evaµ pu††ho ahaµ bhante evaµ vyåkareyyaµ: yo me
ahosi at¥to attapa†ilåbho sveva me attapa†ilåbho tasmiµ samaye sacco ahosi, mogho
anågato mogho paccuppanno. yo vå me bhavissati anågato attapa†ilåbho sveva me
attapa†ilåbho tasmiµ samaye sacco bhavissati, mogho at¥to mogho paccuppanno. yo me
etarahi paccuppanno attapa†ilåbho sveva me attapa†ilåbho sacco, mogho at¥to mogho
anågato ti. evaµ pu††ho ahaµ bhante vyåkareyyan ti||…||evam eva kho citta yasmiµ sa-
maye o¬åriko attapa†ilåbho hoti, n’ eva tasmiµ samaye manomayo attapa†ilåbho ti
sa!khaµ gacchati, na arËpo attapa†ilåbho ti sa!khaµ gacchati, o¬åriko attapa†ilåbho tveva
tasmiµ samaye sa!khaµ gacchati. yasmiµ citta samaye manomayo attapa†ilåbho hoti, n’
eva tasmiµ samaye o¬åriko attapa†ilåbho ti sa!khaµ gacchati, na arËpo attapa†ilåbho ti
sa!khaµ gacchati, manomayo attapa†ilåbho tveva tasmiµ samaye sa!khaµ gacchati.
yasmiµ citta samaye arËpo attapa†ilåbho hoti, n’ eva tasmiµ samaye o¬åriko attapa†i-
låbho ti sa!khaµ gacchati, na manomayo attapa†ilåbho ti sa!khaµ gacchati, arËpo atta-
pa†ilåbho tveva tasmiµ samaye sa!khaµ gacchati. iti må kho citta lokasamaññå loka-
niruttiyo lokavohårå lokapaññattiyo – yå hi tathågato voharati aparåmasan ti|| ||DN9:50||
| |s¥lakkhandhavagga kevaddhasuttanta| |
|| ||na kho eso bhikkhu pañho evaµ pucchitabbo: kattha nu kho bhante ime cattåro
mahåbhËtå apariseså nirujjhanti, seyyath¥daµ pa†hav¥dhåtu åpodhåtu tejodhåtu våyodhåtË
ti? evañ ca kho eso bhikkhu pañho pucchitabbo||
||kattha åpo ca pa†hav¥ tejo våyo na gådhati?
kattha d¥ghañ ca rassañ ca anuµ thËlaµ subhåsubhaµ?
kattha nåmañ ca rËpañ ca asesaµ uparujjhat¥ ti?|| [tatra veyyåkaraˆaµ bhavati]
||viññånaµ anidassanaµ anantaµ sabbato pahaµ
ettha åpo ca pa†hav¥ tejo våyo na gådhati
ettha d¥ghañ ca rassañ ca anuµ thËlaµ subhåsubhaµ
ettha nåmañ ca rËpañ ca asesaµ uparujjhati
viññåˆassa nirodhena etth’ etaµ uparujjhat¥ ti||DN11||
16
D¥ghanikåya Mahåvagga
| |mahåvagga måhapadånasuttanta| |
|| ||addaså kho bhikkhave vipass¥ kumåro uyyånabhËmiµ niyyanto mahåjanakåyaµ
sannipatitaµ nånårattånañ ca dussånaµ milåtaµ kayiramånaµ. disvå sårathiµ åmantesi:
kin nu kho so samma sårathi mahåjanakåyo sannipatito nånårattånañ ca dussånaµ
milåtaµ kayirat¥ ti? eso kho deva kålakato nåmå ti. tena hi samma sårathi yena so
kålakato tena rathaµ peseh¥ ti. evaµ devå ti kho bhikkhave sårathi vipassissa kumårassa
pa†issutvå yena so kålakato tena rathaµ pesesi. addaså kho bhikkhave vipass¥ kumåro
petaµ kålakataµ. disvå sårathiµ åmantesi: kiµ panåyaµ samma sårathi kålakato nåmå
ti? eso kho deva kålakato nåma: na dåni taµ dakkhinti måtå vå pitå vå aññe vå
ñåtisålohitå, so pi na dakkhissati måtaraµ vå pitaraµ vå aññe vå ñåtisålohite ti|| ||kiµ
pana samma sårathi aham pi maraˆadhammo maraˆaµ anat¥to ti? mam pi na dakkhinti
devo vå dev¥ vå aññe vå ñåtisålohitå, aham pi na dakkhissåmi devaµ vå deviµ vå aññe
ñåtisålohite ti? tvañ ca deva mayañ c’ amhå sabbe maraˆadhammå maraˆaµ anat¥tå. tam
pi na dakkhinti devo vå dev¥ vå aññe vå ñåtisålohitå. tvam pi na dakkhissasi devaµ vå
deviµ vå aññe vå ñåtisålohite ti|| ||tena hi samma sårathi alan dån’ ajja uyyånabhËmiyå,
ito va antepuraµ paccaniyyåh¥ ti. evaµ devå ti kho bhikkhave sårathi vipassissa
kumårassa pa†issutvå tato va antepuraµ paccaniyyåsi. tatra sudaµ bhikkhave vipass¥
kumåro antepuragato dukkh¥ dummano pajjhåyati: dhiratthu kira bho jåti nåma, yatra hi
nåma jåtassa jarå paññåyissati byådhi paññåyissati maraˆaµ paññåyissat¥ ti|| ||DN14||
| |mahåvagga mahåpadånasuttanta| |
|| ||atha kho bhikkhave vipassissa bodhisattassa våsËpagatassa rahogatassa pa†isall¥nassa
evaµ cetaso parivitakko udapådi: kicchaµ vatåyaµ loko åpanno jåyati ca j¥yati ca m¥yati
ca cavati ca uppajjati ca. atha ca pan’ imassa dukkhassa nissaraˆaµ nappajånåti jarå-
maraˆassa. kudassu nåma imassa dukkhassa nissaraˆaµ paññåyissati jaråmaraˆasså ti?||
||atha kho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etad ahosi: kiñ hi nu kho sati jaråmaraˆaµ
hoti? kimpaccayå jaråmaraˆan ti? atha kho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yoniso-
manasikårå ahu paññåya abhisamayo: jåtiyå kho sati jaråmaraˆaµ hoti jåtipaccayå jarå-
17
maraˆan ti. atha kho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etad ahosi: kiñ hi nu kho sati jåti
hoti? kimpaccayå jåt¥ ti? atha kho bhikkhave vipassissa bodhisattassa yonisomanasikårå
ahu paññåya abhisamayo: bhave kho sati jåti hoti bhavapaccayå jåt¥ ti|| ||DN14||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||acchariyaµ bhante abbhutaµ bhante yå va gambh¥ro cåyaµ bhante pa†iccasamuppådo
gambh¥råvabhåso ca. atha ca pana me uttånakuttånako viya khåyat¥ ti. må h’ evaµ
ånanda avaca, må h’ evaµ ånanda avaca. gambh¥ro cåyaµ ånanda pa†iccasamuppådo
gambh¥råvabhåso ca. etassa ånanda dhammassa ananubodhå appa†ivedhå evam ayaµ pajå
tantåkulakajåtå gulåguˆ†hikajåtå muñjababbajabhËtå apåyaµ duggatiµ vinipåtaµ saµså-
raµ nåtivattati|| ||DN15:1||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||atthi idappaccayå jaråmaraˆan ti? iti pu††hena satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ.
kimpaccayå jaråmaraˆan ti? iti ce vadeyya, jåtipaccayå jaråmaraˆan ti icc assa vacan¥-
yaµ. atthi idappaccayå jåt¥ ti? iti pu††hena satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. kimpac-
cayå jåt¥ ti? iti ce vadeyya, bhavapaccayå jåt¥ ti icc assa vacan¥yaµ. atthi idappaccayå
bhavo ti? iti pu††hena satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. kimpaccayå bhavo ti? iti ce
vadeyya, upådånapaccayå bhavo ti icc assa vacan¥yaµ. atthi idappaccayå upådånan ti? iti
pu††hena satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. kimpaccayå upådånan ti? iti ce vadeyya,
taˆhåpaccayå upådånan ti icc assa vacan¥yaµ. atthi idappaccayå taˆhå ti? iti pu††hena
satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. kimpaccayå taˆhå ti? iti ce vadeyya, vedanåpaccayå
taˆhå ti icc assa vacan¥yaµ. atthi idappaccayå vedanå ti? iti pu††hena satå ånanda, atth¥ ti
’ssa vacan¥yaµ. kimpaccayå vedanå ti? iti ce vadeyya, phassapaccayå vedanå ti icc assa
vacan¥yaµ. atthi idappaccayå phasso ti? iti pu††hena satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ.
kimpaccayå phasso ti? iti ce vadeyya, nåmarËpapaccayå phasso ti icc assa vacan¥yaµ||
||atthi idappaccayå nåmarËpan ti? iti pu††hena satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. kim-
paccayå nåmarËpan ti? iti ce vadeyya, viññåˆapaccayå nåmarËpan ti icc assa vacan¥yaµ.
atthi idappaccayå viññåˆan ti? iti pu††hena satå ånanda, atth¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. kim-
18
paccayå viññåˆan ti? iti ce vadeyya, nåmarËpapaccayå viññåˆan ti icc assa vacan¥yaµ||
||DN15:2||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||jåtipaccayå jaråmaraˆan ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ
pariyåyena veditabbaµ yathå jåtipaccayå jaråmaraˆaµ: jåti ca hi ånanda nåbhavissa
sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ kassaci kimhici, seyyath¥daµ devånaµ vå devattåya,
gandhabbånaµ vå gandhabbattåya, yakkhånaµ vå yakkhattåya, bhËtånaµ vå bhËtattåya,
manussånaµ vå manussattåya, catuppadånaµ vå catuppadattåya, pakkh¥naµ vå pakkhat-
tåya, siriµsapånaµ vå siriµsapattåya. tesaµ tesañ ca hi ånanda sattånaµ tathattåya jåti
nåbhavissa sabbaso jåtiyå asati jåtinirodhå – api nu kho jaråmaraˆaµ paññåyethå ti? no
h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda es’ eva hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa paccayo
jaråmaraˆassa, yad idaµ jåti|| ||DN15:4||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||bhavapaccayå jåt¥ ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ pariyåyena
veditabbaµ yathå bhavapaccayå jåti: bhavo ca hi ånanda nåbhavissa sabbena sabbaµ
sabbathå sabbaµ kassaci kimhici, seyyath¥daµ kåmabhavo vå rËpabhavo vå arËpabhavo
vå. sabbaso bhave asati bhavanirodhå – api nu kho jåti paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante.
tasmåt ih’ ånanda es’ eva hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa paccayo jåtiyå, yad idaµ
bhavo|| ||DN15:5||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||upådånapaccayå bhavo ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ
pariyåyena veditabbaµ yathå upådånapaccayå bhavo: upådånañ ca hi ånanda nåbhavissa
sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ kassaci kimhici, seyyath¥daµ kåmËpådånaµ vå di††h-
Ëpådånaµ vå s¥labbatËpådånaµ vå attavådËpådånaµ vå. sabbaso upådåne asati upådåna-
nirodhå – api nu kho bhavo paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda es’ eva
hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa paccayo bhavassa, yad idaµ upådånaµ|| ||DN15:6||
19
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||taˆhåpaccayå upådånan ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ pariyå-
yena veditabbaµ yathå taˆhåpaccayå upådånaµ: taˆhå ca hi ånanda nåbhavissa sabbena
sabbaµ sabbathå sabbaµ kassaci kimhici, seyyath¥daµ rËpataˆhå saddataˆhå gandha-
taˆhå rasataˆhå pho††habbataˆhå dhammataˆhå. sabbaso taˆhåya asati taˆhånirodhå – api
nu kho upådånaµ paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda es’ eva hetu etaµ
nidånaµ esa samudayo esa paccayo upådånassa, yad idaµ taˆhå|| ||vedanåpaccayå taˆhå
ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ pariyåyena veditabbaµ yathå
vedanåpaccayå taˆhå: vedanå ca hi ånanda nåbhavissa sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ
kassaci kimhici, seyyath¥daµ cakkhusamphassajå vedanå, sotasamphassajå vedanå, ghå-
nasamphassajå vedanå, jivhåsamphassajå vedanå, kåyasamphassajå vedanå, manosam-
phassajå vedanå. sabbaso vedanåya asati vedanånirodhå – api nu kho taˆhå paññåyethå
ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda es’ eva hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa
paccayo taˆhåya, yad idaµ vedanå|| ||iti kho pan’ etaµ ånanda vedanaµ pa†icca taˆhå,
taˆhaµ pa†icca pariyesanå, pariyesanaµ pa†icca låbho, låbhaµ pa†icca vinicchayo,
vinicchayaµ pa†icca chandarågo, chandarågaµ pa†icca ajjhosånaµ, ajjhosånaµ pa†icca
pariggaho, pariggahaµ pa†icca macchariyaµ, macchariyaµ pa†icca årakkho, årakkh-
ådhikaraˆaµ daˆ"ådånasatthådånakalahaviggahavivådatuvaµtuvapesuññamusåvådå –
aneke påpakå akusalå dhammå sambhavanti||…||taˆhaµ pa†icca pariyesanå ti, iti kho pan’
etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ pariyåyena veditabbaµ, yathå taˆhaµ pa†icca
pariyesanå: taˆhå ca hi ånanda nåbhavissa sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ kassaci
kimhici, seyyath¥daµ kåmataˆhå bhavataˆhå vibhavataˆhå. sabbaso taˆhåya asati taˆhå-
nirodhå – api nu kho pariyesanå paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda es’
eva hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa paccayo pariyesanåya, yad idaµ taˆhå. iti kho
ånanda ime dve dhammå dvayena vedanåya eka samosaraˆå bhavanti|| ||DN15:9||
20
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||phassa pa†icca vedanå ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ pariyå-
yena veditabbaµ, yathå phassapaccayå vedanå. phasso ca hi ånanda nåbhavissa sabbena
sabbaµ sabbathå sabbaµ kassaci kimhici, seyyath¥daµ cakkhusamphasso sotasamphasso
ghånasamphasso jivhåsamphasso kåyasamphasso manosamphasso. sabbaso phasse asati
phassanirodhå – api nu kho vedanå paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda
es’ eva hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa paccayo vedanåya, yad idaµ phasso||
||nåmarËpapaccayå phasso ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ pariyå-
yena veditabbaµ yathå nåmarËpapaccayå phasso: yehi ånanda åkårehi yehi li!gehi yehi
nimittehi yehi uddesehi nåmakåyassa paññatti hoti, tesu åkåresu tesu li!gesu tesu nimit-
tesu tesu uddesesu asati – api nu kho rËpakåye adhivacanasamphasso paññåyethå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||yehi ånanda åkårehi yehi li!gehi yehi nimittehi yehi uddesehi rËpa-
kåyassa paññatti hoti, tesu åkåresu tesu li!gesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati – api nu
kho nåmakåye pa†ighasamphasso paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante|| ||yehi ånanda åkårehi
yehi li!gehi yehi nimittehi yehi uddesehi nåmakåyassa ca rËpakayassa ca paññatti hoti,
tesu åkåresu tesu li!gesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati – api nu kho adhivacana-
samphasso vå pa†ighasamphasso vå paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante|| ||yehi ånanda åkå-
rehi yehi li!gehi yehi nimittehi yehi uddesehi nåmarËpassa paññatti hoti, tesu åkåresu
tesu li!gesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati – api nu kho phasso paññåyethå ti? no h’
etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda es’ eva hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa paccayo
phassassa, yad idaµ nåmarËpaµ|| ||DN15:20||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||viññåˆapaccayå nåmarËpan ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’ etaµ
pariyåyena veditabbaµ yathå viññåˆapaccayå nåmarËpaµ. viññåˆañ ca hi ånanda måtu
kucchismiµ na okkamissatha – api nu kho nåmarËpaµ måtu kucchismiµ samucchissathå
ti? no h’ etaµ bhante. viññåˆañ ca hi ånanda måtu kucchismiµ okkamitvå vokkamissatha
– api nu kho nåmarËpaµ itthattåya abhinibbattissathå ti? no h’ etaµ bhante. viññåˆañ ca
hi ånanda daharass’ eva sato vocchijjissatha kumårassa vå kumårikåya vå – api nu kho
nåmarËpaµ vu""hiµ virˬhiµ vepullaµ åpajjissathå ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’
21
ånanda es’ eva hetu etaµ nidånaµ esa samudayo esa paccayo nåmarËpassa, yad idaµ
viññåˆaµ|| ||nåmarËpapaccayå viññåˆan ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ. tad ånanda iminå p’
etaµ pariyåyena veditabbaµ yathå nåmarËpapaccayå viññåˆaµ. viññåˆañ ca hi ånanda
nåmarËpe pati††haµ nålabhissatha – api nu kho åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ dukkha samu-
dayasambhavo paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda es’ eva hetu etaµ
nidånaµ esa samudayo esa paccayo viññåˆassa, yad idaµ nåmarËpaµ. ettåvatå kho
ånanda jåyetha vå j¥yetha vå m¥yetha vå cavetha vå upapajjetha vå, ettåvatå adhivacana-
patho ettåvatå niruttipatho ettåvatå paññattipatho ettåvatå paññåvacaraµ ettåvatå va††aµ
va††ati itthattaµ paññåpanåya, yad idaµ nåmarËpaµ saha viññåˆena|| ||DN15:21||
| |mahavagga mahånidånasuttanta| |
|| ||kittåvatå ca ånanda attånaµ paññåpento paññåpeti? rËpiµ vå hi ånanda parittaµ
attånaµ paññåpento paññåpeti: rËp¥ me paritto attå ti. rËpiµ vå hi ånanda anantaµ attå-
naµ paññåpento paññåpeti: rËp¥ me ananto attå ti. arËpiµ vå hi ånanda parittaµ attånaµ
paññåpento paññåpeti: arËp¥ me paritto attå ti. arËpiµ vå hi ånanda anantaµ attånaµ pañ-
ñåpento paññåpeti: arËp¥ me ananto attå ti|| ||tatr’ ånanda yo so rËpiµ parittaµ attånaµ
paññåpento paññåpeti: etarahi vå so rËpiµ parittaµ attånaµ paññåpento paññåpeti, tathå-
bhåviµ vå so rËpiµ parittaµ attånaµ paññåpento paññåpeti; atathaµ va pana santaµ
tathattåya upakappessåm¥ ti, iti vå pan’ assa hoti. evaµ santaµ kho ånanda rËpiµ
parittattånudi††hi anuset¥ ti icc alaµ vacanåya|| ||tatr’ ånanda yo so rËpiµ anantaµ attå-
naµ paññåpento paññåpeti: etarahi vå so rËpiµ anantaµ attånaµ paññåpento paññåpeti,
tathåbhåviµ vå so rËpiµ anantaµ attånaµ paññåpento paññåpeti; atathaµ va pana
santaµ tathattåya upakappessåm¥ ti, iti vå pan’ assa hoti. evaµ santaµ kho ånanda rËpiµ
anantattånudi††hi anuset¥ ti icc alaµ vacanåya|| ||tatr’ ånanda yo so arËpiµ parittaµ attå-
naµ paññåpento paññåpeti: etarahi vå so arËpiµ parittaµ attånaµ paññåpento paññåpeti,
tathåbhåviµ vå so arËpiµ parittaµ attånaµ paññåpento paññåpeti; atathaµ va pana san-
taµ tathattåya upakappessåm¥ ti, iti vå pan’ assa hoti. evaµ santaµ kho ånanda arËpiµ
parittattånudi††hi anuset¥ ti icc alaµ vacanåya|| ||tatr’ ånanda yo so arËpiµ anantaµ attå-
naµ paññåpento paññåpeti: etarahi vå so arËpiµ anantaµ attånaµ paññåpento paññåpeti,
tathåbhåviµ vå so arËpiµ anantaµ attånaµ paññåpento paññåpeti; atathaµ va pana san-
22
taµ tathattåya upakappessåm¥ ti, iti vå pan’ assa hoti. evaµ santaµ kho ånanda arËpiµ
anantattånudi††hi anuset¥ ti icc alaµ vacanåya|| ||DN15:23||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||kittåvatå ca ånanda attånaµ na paññåpento na paññåpeti? rËpiµ vå hi ånanda parittaµ
attånaµ na paññåpento na paññåpeti: rËp¥ me paritto attå ti. rËpiµ vå hi ånanda anantaµ
attånaµ na paññåpento na paññåpeti: rËp¥ me ananto attå ti. arËpiµ vå hi ånanda parittaµ
attånaµ na paññåpento na paññåpeti: arËp¥ me paritto attå ti. arËpiµ vå hi ånanda an-
antaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti: arËp¥ me ananto attå ti|| ||tatr’ ånanda yo so
rËpiµ parittaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti: etarahi vå so rËpiµ parittaµ attånaµ
na paññåpento na paññåpeti, tathåbhåviµ vå so rËpiµ parittaµ attånaµ na paññåpento na
paññåpeti; atathaµ va pana santaµ tathattåya upakappessåm¥ ti, iti vå pan’ assa na hoti.
evaµ santaµ kho ånanda rËpiµ parittattånudi††hi nånuset¥ ti icc alaµ vacanåya|| ||tatr’
ånanda yo so rËpiµ anantaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti: etarahi vå so rËpiµ
anantaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti, tathåbhåviµ vå so rËpiµ anantaµ attånaµ
na paññåpento na paññåpeti; atathaµ va pana santaµ tathattåya upakappessåm¥ ti, iti vå
pan’ assa na hoti. evaµ santaµ kho ånanda rËpiµ anantattånudi††hi nånuset¥ ti icc alaµ
vacanåya|| ||tatr’ ånanda yo so arËpiµ parittaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti:
etarahi vå so arËpiµ parittaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti, tathåbhåviµ vå so
arËpiµ parittaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti; atathaµ va pana santaµ tathattåya
upakappessåm¥ ti, iti vå pan’ assa na hoti. evaµ santaµ kho ånanda arËpiµ parittattånu-
di††hi nånuset¥ ti icc alaµ vacanåya|| ||tatr’ ånanda yo so arËpiµ anantaµ attånaµ na pañ-
ñåpento na paññåpeti: etarahi vå so arËpiµ anantaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti,
tathåbhåviµ vå so arËpiµ anantaµ attånaµ na paññåpento na paññåpeti; atathaµ va pana
santaµ tathattåya upakappessåm¥ ti, iti vå pan’ assa na hoti. evaµ santaµ kho ånanda
arËpiµ anantattånudi††hi nånuset¥ ti icc alaµ vacanåya|| ||DN15:25||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||kittåvatå ca ånanda attånaµ samanupassamåno samanupassati? vedanaµ vå hi ånanda
attånaµ samanupassamåno samanupassati: vedanå me attå ti. na h’ eva kho me vedanå
23
attå, appa†isaµvedano me attå ti, iti vå hi ånanda attånaµ samnupassamåno samanu-
passati. na h’ eva kho me vedanå attå, no pi appa†isaµvedano me attå; attå me vediyati
vedanådhammo hi me attå ti, iti vå hi ånanda attånaµ samnupassamåno samanupassati||
||tatr’ ånanda yo so evaµ åha: vedanå me attå ti, so evaµ assa vacan¥yo: tisso kho imå
åvuso vedanå, sukhå vedanå dukkhå vedanå adukkhamasukhå vedanå. imåsaµ tvaµ tis-
sannaµ vedanånaµ katamaµ attano samanupassas¥ ti? yasmiµ ånanda samaye sukhaµ
vedanaµ vedeti, n’ eva tasmiµ samaye dukkhaµ vedanaµ vedeti na adukkhamasukhaµ
vedanaµ vedeti, sukhañ ñeva tasmiµ samaye vedanaµ vedeti. yasmiµ ånanda samaye
dukkhaµ vedanaµ vedeti, n’ eva tasmiµ samaye sukhaµ vedanaµ vedeti na adukkham-
asukhaµ vedanaµ vedeti, dukkhañ ñeva tasmiµ samaye vedanaµ vedeti. yasmiµ ånanda
samaye adukkhamasukhaµ vedanaµ vedeti, n’ eva tasmiµ samaye sukhaµ vedanaµ
vedeti na dukkhaµ vedanaµ vedeti, adukkhamasukhañ ñeva tasmiµ samaye vedanaµ
vedeti. sukhå pi kho ånanda vedanå aniccå sa!khatå paticcasamuppannå khayadhammå
vayadhammå virågadhammå nirodhadhammå. dukkhå pi kho ånanda vedanå aniccå sa!-
khatå paticcasamuppannå khayadhammå vayadhammå virågadhammå nirodhadhammå.
adukkhåmasukhå pi kho ånanda vedanå aniccå sa!khatå paticcasamuppannå khayadham-
må vayadhammå virågadhammå nirodhadhammå. tassa sukhaµ vedanaµ vediyamånassa
eso me attå ti hoti, tasså yeva sukhåya vedanåya nirodhå vyågå me attå ti hoti. dukkhaµ
vedanaµ vediyamånassa eso me attå ti hoti, tasså yeva dukkhåya vedanåya nirodhå vyågå
me attå ti hoti. adukkhamasukhaµ vedanaµ vediyamånassa eso me attå ti hoti, tasså yeva
adukkhamasukhåya vedanåya nirodhå vyågå me attå ti hoti. iti so di††he va dhamme
aniccaµ sukhadukkhavokiˆˆaµ uppådavayadhammaµ attånaµ samanupassamåno sama-
nupassati yo so evam åha: vedanå me attå ti. tasmåt ih’ ånanda etena p’ etaµ nakkhamati:
vedanå me attå ti samanupassituµ|| ||tatr’ ånanda yo so evaµ åha: na h’ eva kho me veda-
nå attå, appa†isaµvedano me attå ti. so evaµ assa vacan¥yo: yattha pan’ åvuso sabbaso
vedayitaµ n’ atthi, api nu kho tattha asm¥ ti siyå ti? no h’ etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda
etena p’ etaµ nakkhamati: na h’ eva kho me vedanå attå, appa†isaµvedano me attå ti
samanupassituµ|| ||tatr’ ånanda yo so evaµ åha: na h’ eva kho me vedanå attå, no pi
appa†isaµvedano me attå; attå me vediyati vedanådhammo hi me attå ti. so evam assa
vacan¥yo: vedanå va hi åvuso sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ apariseså nirujjheyyuµ
sabbaso vedanåya asati vedanånirodhå api nu kho tattha ayaµ aham asm¥ ti siyå ti? no h’
etaµ bhante. tasmåt ih’ ånanda etena p’ etaµ nakkhamati: na h’ eva kho me vedanå attå,
24
no pi appa†isaµvedano attå; attå me vediyati, vedanådhammo hi me attå ti samanupassi-
tuµ|| ||yato kho ånanda bhikkhu n’ eva vedanaµ attånaµ samanupassati; no pi appa†isaµ-
vedanaµ attånaµ samanupassati; no pi attå me vediyati, vedanådhammo hi me attå ti
samanupassati. so evaµ asamanupassanto na kiñci loke upådiyati. anupådiyaµ na pari-
tassati, aparitassaµ paccattañ ñeva parinibbåyati. kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ
kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåti|| ||DN15||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||evaµ vimuttacittaµ kho ånanda bhikkhuµ yo evaµ vadeyya: hoti tathågato param
maraˆå ti, iti ’ssa di††h¥ ti tad akallaµ. na hoti tathågato param maraˆå ti, iti ’ssa di††h¥ ti
tad akallaµ. hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå ti, iti ’ssa di††h¥ ti tad akallaµ. n’
eva hoti na na hoti tathågato param maraˆå ti, iti ’ssa di††h¥ ti tad akallaµ. taµ kissa hetu?
yåvat’ ånanda adhivacanaµ yåvatå adhivacanapatho, yåvatå nirutti yåvatå niruttipatho,
yåvatå paññatti yåvatå paññattipatho, yåvatå paññå yåvatå paññåvacaraµ, yåvatå va††aµ
yåvatå va††aµ va††ati. tad abhiññå vimutto bhikkhu, tad abhiññå vimutto bhikkhu na
jånåti na passati, iti ’ssa di††h¥ ti tad akallaµ|| ||DN15:32||
| |mahåvagga mahånidånasuttanta| |
|| ||tatr’ ånanda yåyaµ pa†hamå viññåˆa††hiti nånattakåyå nånattasaññino seyyathå pi
manusså ekacce ca devå ekacce ca vinipåtikå; yo nu kho ånanda tañ ca pajånåti, tasså ca
samudayaµ pajånåti, tasså ca atthagamaµ pajånåti, tasså ca assådaµ pajånåti, tasså ca
åd¥navaµ pajånåti, tasså ca nissaraˆaµ pajånåti – kallan nu tena tad abhinanditun ti? no
h’ etaµ bhante|| ||tatr’ ånanda yåyaµ dutiyå viññåˆa††hiti nånattakåyå ekattasaññino
seyyathå pi devå brahmakåyikå pa†hamåbhinibbattå; yo nu kho ånanda tañ ca pajånåti,
tasså ca samudayaµ pajånåti, tasså ca atthagamaµ pajånåti, tasså ca assådaµ pajånåti,
tasså ca åd¥navaµ pajånåti, tasså ca nissaraˆaµ pajånåti – kallan nu tena tad abhinanditun
ti? no h’ etaµ bhante|| ||tatr’ ånanda yåyaµ tatiya viññåˆa††hiti ekattakåyå nånattasaññino
seyyathå pi devå åbhassarå; yo nu kho ånanda tañ ca pajånåti, tasså ca samudayaµ
pajånåti, tasså ca atthagamaµ pajånåti, tasså ca assådaµ pajånåti, tasså ca åd¥navaµ
pajånåti, tasså ca nissaraˆaµ pajånåti – kallan nu tena tad abhinanditun ti? no h’ etaµ
25
bhante|| ||tatr’ ånanda yåyaµ catutthå viññåˆa††hiti ekattakåyå ekattasaññino seyyathå pi
devå subhakiˆˆå; yo nu kho ånanda tañ ca pajånåti, tasså ca samudayaµ pajånåti, tasså ca
atthagamaµ pajånåti, tasså ca assådaµ pajånåti, tasså ca åd¥navaµ pajånåti, tasså ca
nissaraˆaµ pajånåti – kallan nu tena tad abhinanditun ti? no h’ etaµ bhante|| ||tatr’ ånanda
yåyaµ pañcam¥ viññåˆa††hiti sabbaso rËpasaññånaµ samatikkamå pa†ighasaññånaµ
atthagamå nånattasaññånaµ amanasikårå, ananto åkåso ti åkåsånañcåyatanËpagå; yo nu
kho ånanda tañ ca pajånåti, tasså ca samudayaµ pajånåti, tasså ca atthagamaµ pajånåti,
tasså ca assådaµ pajånåti, tasså ca åd¥navaµ pajånåti, tasså ca nissaraˆaµ pajånåti –
kallan nu tena tad abhinanditun ti? no h’ etaµ bhante|| ||tatr’ ånanda yåyaµ cha††hå viñ-
ñåˆa††hiti sabbaso åkåsånañcåyatanaµ samatikkamå, anantaµ viññåˆan ti viññåˆañcå-
yatanËpagå; yo nu kho ånanda tañ ca pajånåti, tasså ca samudayaµ pajånåti, tasså ca
atthagamaµ pajånåti, tasså ca assådaµ pajånåti, tasså ca åd¥navaµ pajånåti, tasså ca
nissaraˆaµ pajånåti – kallan nu tena tad abhinanditun ti? no h’ etaµ bhante|| ||tatr’ ånanda
yåyaµ sattam¥ viññåˆa††hiti viññåˆañcåyatanaµ samatikkamå, n’ atthi kiñc¥ ti åkiñcaññå-
yatanËpagå; yo nu kho ånanda tañ ca pajånåti, tasså ca samudayaµ pajånåti, tasså ca
atthagamaµ pajånåti, tasså ca assådaµ pajånåti, tasså ca åd¥navaµ pajånåti, tasså ca
nissaraˆaµ pajånåti – kallan nu tena tad abhinanditun ti? no h’ etaµ bhante|| ||DN15:35||
| |mahåvagga mahåparinibbånasuttanta| |
|| ||tatra kho bhagavå bhikkhË åmantesi: catunnaµ bhikkhave ariyasaccånaµ ananubodhå
appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tum-
håkañ ca. katamesaµ catunnaµ? dukkhassa bhikkhave ariyasaccassa ananubodhå
appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tum-
håkañ ca. dukkhasamudayassa bhikkhave ariyasaccassa ananubodhå appa†ivedhå evaµ
idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca. dukkha-
nirodhassa bhikkhave ariyasaccassa ananubodhå appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham addhå-
naµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca. dukkhanirodhagåminiyå pa†i-
padåya bhikkhave ariyasaccassa ananubodhå appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham addhånaµ
sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca|| ||tayidaµ bhikkhave dukkhaµ
ariyasaccaµ anubuddhaµ pa†ividdhaµ, dukkhasamudayaµ ariyasaccaµ anubuddhaµ
pa†ividdhaµ, dukkhanirodhaµ ariya saccaµ anubuddhaµ pa†ividdhaµ, dukkhanirodha-
26
gåmin¥ pa†ipadå ariyasaccaµ anubuddhaµ pa†ividdhaµ: ucchinnå bhavataˆhå kh¥ˆå
bhavanetti n’ atthi dåni punabbhavo ti. idaµ avoca bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ
etad avoca satthå||
||catunnaµ ariyasaccånaµ yathåbhËtaµ adassanå
saµsitaµ d¥gham addhånaµ tåsu tås’ eva jåtisu||
||tåni etåni di††håni bhavanetti samËhatå
ucchinnaµ mËlaµ dukkhassa n’ atthi dåni punabbhavo ti||DN16||
| |mahåvagga mahåparinibbånasuttanta| |
|| ||tatra kho bhagavå bhikkhË åmantesi: catunnaµ bhikkhave dhammånaµ ananubodhå
appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tum-
håkañ ca. katamesaµ catunnaµ? ariyassa bhikkhave s¥lassa ananubodhå appa†ivedhå
evaµ idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca.
ariyassa bhikkhave samådhissa ananubodhå appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham addhånaµ
sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca. ariyåya bhikkhave paññåya ananu-
bodhå appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva
tumhåkañ ca. ariyåya bhikkhave vimuttiyå ananubodhå appa†ivedhå evaµ idaµ d¥gham
addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca|| ||tayidaµ bhikkhave
ariyaµ s¥laµ anubuddhaµ pa†ividdhaµ, ariyo samådhi anubuddho pa†ividdho, ariyå
paññå anubuddhå pa†ividdhå, ariyå vimutti anubuddhå pa†ividdhå: ucchinnå bhavataˆhå,
kh¥ˆå bhavanetti, n’ atthi dåni punabbhavo ti|| ||DN16:42||
| |mahåvagga janavasabhasuttanta| |
|| ||taµ kiµ maññanti bhonto devå tavatiµså? yåva suppaññattå v’ ime tena bhagavatå
jånatå passatå arahatå sammåsambuddhena satta samådhiparikkhårå sammåsamådhissa
bhåvanåya samådhissa påripËriyå. katame satta? seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!-
kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati. yå kho bho
imehi satta a!gehi cittass’ ekaggatå parikkhatå, ayaµ vuccati bho ariyo sammåsamådhi
27
saupaniso iti pi saparikkhåro iti pi|| ||sammådi††hissa bho sammåsa!kappo pahoti,
sammåsa!kappassa sammåvåcå pahoti sammåvåcassa sammåkammanto pahoti, sammå-
kammantassa sammååj¥vo pahoti, sammååj¥vassa sammåvåyåmo pahoti, sammåvåyåma-
ssa sammåsati pahoti, sammåsatissa sammåsamådhi pahoti, sammåsamådhissa sammå-
ñåˆaµ pahoti, sammåñåˆassa sammåvimutti pahoti. yañ hi taµ bho sammåvadamåno
vadeyya: svåkkhåto bhagavatå dhammo, sandi††hiko akåliko ehipassiko opanayiko pac-
cataµ veditabbo viññËh¥ ti, apårËtå amatassa dvårå ti – idaµ eva taµ sammåvadamåno
vadeyya|| ||DN18:27||
| |mahåvagga sakkapañhasuttanta| |
|| ||vitakko pana mårisa kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo, kismiµ sati
vitakko hoti, kismiµ asati vitakko na hot¥ ti? vitakko kho devånaµ inda papañcasaññå-
sa!khånidåno papañcasaññåsa!khåsamudayo papañcasaññåsa!khåjåtiko papañcasaññå-
sa!khåpabhavo papañcasaññåsa!khåya sati vitakko hoti, papañcasaññåsa!khåya asati vi-
takko na hot¥ ti|| ||DN21:22||
| |mahåvagga sakkapañhasuttanta| |
|| ||iti ha sakko devånaµ indo bhagavato bhåsitaµ abhinanditvå anumoditvå bhagavantaµ
etad avoca: ejå bhante rogo ejå gaˆ"o ejå sallaµ ejå imaµ purisaµ parika""hati, tassa
tass’ eva bhavassa abhinipphattiyå tasmå ayaµ puriso uccåvacam åpajjati|| ||DN21:27||
| |mahåvagga mahåsatipa††hånasuttanta| |
|| ||katamañ ca bhikkhave dukkhasamudayaµ ariyasaccaµ? yåyaµ taˆhå ponobhavikå
nandirågasahagatå tatra tatråbhinandin¥, seyyath¥daµ kåmataˆhå bhavataˆhå vibhava-
taˆhå. så kho pan’ eså bhikkhave taˆhå kattha uppajjamånå uppajjati kattha nivisamånå
nivisati? yaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha ni-
visamånå nivisati. kiñci loke piyarËpaµ såtarËpaµ?|| ||cakkhuµ loke piyarËpaµ såta-
rËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. sotaµ loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati.
28
ghånaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisa-
månå nivisati. jivhå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati. kåyo loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå
uppajjati ettha nivisamånå nivisati. mano loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati||…||cakkhuviññåˆaµ loke piyarËpaµ
såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. sotaviññåˆaµ
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå
nivisati. ghånaviññåˆaµ loke piyarËpa såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati. jivhåviññåˆaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. kåyaviññåˆaµ loke piyarËpaµ såta-
rËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. manoviññåˆaµ
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivi-
sati|| ||cakkhusamphasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati. sotasamphasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. ghånasamphasso loke piyarËpa såta-
rËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. jivhåsamphasso
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå
nivisati. kåyasamphasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati. manosamphasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati|| ||cakkhusamphassajå vedanå loke piya-
rËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati.
sotasamphassajå vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati. ghånasamphassajå vedanå loke piyarËpa såtarËpaµ, etth’ eså
taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. jivhåsamphassajå vedanå loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati.
kåyasamphassajå vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppa-
jjati ettha nivisamånå nivisati. manosamphassajå vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’
eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati|| ||DN22:19||
29
| |mahåvagga mahåsatipa††hånasuttanta| |
|| ||katamañ ca bhikkhave dukkhasamudayaµ ariyasaccaµ? yåyaµ taˆhå ponobhavikå
nandirågasahagatå tatra tatråbhinandin¥, seyyath¥daµ kåmataˆhå bhavataˆhå vibhava-
taˆhå. så kho pan’ eså bhikkhave taˆhå kattha uppajjamånå uppajjati kattha nivisamånå
nivisati? yaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha
nivisamånå nivisati. kiñci loke piyarËpaµ såtarËpaµ?||…||rËpå loke piyarËpaµ såta-
rËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. saddå loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati.
gandhå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisa-
månå nivisati. raså loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha
nivisamånå nivisati. pho††habbå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå
uppajjati ettha nivisamånå nivisati. dhammå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati||…||rËpasaññå loke piyarËpaµ såta-
rËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. saddasaññå loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati.
gandhasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha
nivisamånå nivisati. rasasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå
uppajjati ettha nivisamånå nivisati. pho††habbasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså
taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. dhammasaññå loke piyarËpaµ
såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati|| ||rËpasañ-
cetanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå
nivisati. saddasañcetanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati. gandhasañcetanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. rasasañcetana loke piyarËpaµ såta-
rËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. pho††habbasaññå
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå
nivisati. dhammasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati||…||rËpavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. saddavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ,
etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. gandhavitakko loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati.
30
rasavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha
nivisamånå nivisati. pho††habbavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå uppa-
jjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati. dhammavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ,
etth’ eså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati|| ||DN22:19||
| |mahåvagga mahåsatipa††hånasuttanta| |
|| ||katamañ ca bhikkhave dukkhanirodhaµ ariyasaccaµ? yo tasså yeva taˆhåya asesa-
viråganirodho cågo pa†inissaggo mutti anålayo. så kho pan’ eså bhikkhave taˆhå kattha
pah¥yamånå pah¥yati kattha nirujjhamånå nirujjhati? yaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ,
etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. kiñci loke piyarËpaµ
såtarËpaµ?|| ||cakkhuµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati
ettha nirujjhamånå nirujjhati. sotaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥ya-
månå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. ghånaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså
taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. jivhå loke piyarËpaµ såtarËpaµ,
etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. kåyo loke piyarËpaµ
såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. mano loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjha-
ti||…||cakkhuviññåˆaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati
ettha nirujjhamånå nirujjhati. sotaviññåˆaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. ghånaviññåˆaµ loke piyarËpaµ såta-
rËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. jivhåviññåˆaµ
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå ni-
rujjhati. kåyaviññåˆaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati
ettha nirujjhamånå nirujjhati. manoviññåˆaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati|| ||cakkhusamphasso loke piyarËpaµ
såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. sotasam-
phasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjha-
månå nirujjhati. ghånasamphasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå
pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. jivhåsamphasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’
eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. kåyasamphasso loke piya-
rËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati.
31
manosamphasso loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha
nirujjhamånå nirujjhati|| ||cakkhusamphassajå vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså
taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. sotasamphassajå vedanå loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati.
ghånasamphassajå vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥-
yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. jivhåsamphassajå vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ,
etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. kåyasamphassajå
vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjha-
månå nirujjhati. manosamphassajå vedanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati|| ||DN22:20||
| |mahåvagga mahåsatipa††hånasuttanta| |
|| ||katamañ ca bhikkhave dukkhanirodhaµ ariyasaccaµ? yo tasså yeva taˆhåya asesa-
viråganirodho cågo pa†inissaggo mutti anålayo. så kho pan’ eså bhikkhave taˆhå kattha
pah¥yamånå pah¥yati kattha nirujjhamånå nirujjhati? yaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ,
etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. kiñci loke piyarËpaµ
såtarËpaµ?||…||rËpå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati
ettha nirujjhamånå nirujjhati. saddå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥ya-
månå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. gandhå loke piyarËpaµ såtarËpaµ etth’ eså
taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. raså loke piyarËpaµ såtarËpaµ,
etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. pho††habbå loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati.
dhammå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjha-
månå nirujjhati||…||rËpasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå
pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. saddasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså
taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. gandhasaññå loke piyarËpaµ
såtarËpaµ etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. rasasaññå
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå niru-
jjhati. pho††habbasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati
ettha nirujjhamånå nirujjhati. dhammasaññå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati|| ||rËpasañcetanå loke piyarËpaµ såta-
32
rËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. saddasañcetanå
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå niru-
jjhati. gandhasañcetanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati
ettha nirujjhamånå nirujjhati. rasasañcetanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå
pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. pho††habbasañcetanå loke piyarËpaµ
såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. dhamma-
sañcetanå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjha-
månå nirujjhati||…|| rËpavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå
pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. saddavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså
taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. gandhavitakko loke piyarËpaµ
såtarËpaµ etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. rasavitakko
loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå
nirujjhati. pho††habbavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’ eså taˆhå pah¥yamånå
pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati. dhammavitakko loke piyarËpaµ såtarËpaµ, etth’
eså taˆhå pah¥yamånå pah¥yati ettha nirujjhamånå nirujjhati|| ||DN22:20||
33
D¥ghanikåya På†ikavagga
| |på†ikavagga sampasådan¥yasuttanta| |
|| ||aparam pana bhante etad ånuttariyaµ yathå bhagavå dhammaµ deseti gabbhåvakkan-
t¥su. catasso imå bhante gabbhåvakkantiyo: idha bhante ekacco asampajåno c’ eva måtu
kucchiµ okkamati, asampajåno måtu kucchismiµ †håti, asampajåno måtu kucchismå
nikkhamati; ayaµ pa†hamå gabbhåvakkanti|| ||puna ca paraµ bhante idh’ ekacco sam-
pajåno pi kho måtu kucchiµ okkamati, asampajåno måtu kucchismiµ †håti, asampajåno
måtu kucchismå nikkhamati; ayaµ dutiyå gabbhåvakkanti|| ||puna ca paraµ bhante idh’
ekacco sampajåno måtu kucchiµ okkamati, sampajåno måtu kucchismiµ †håti, asam-
pajåno måtu kucchismå nikkhamati; ayaµ tatiyå gabbhåvakkanti|| ||puna ca paraµ bhante
idh’ ekacco sampajåno c’ eva måtu kucchiµ okkamati, sampajåno måtu kucchismiµ
†håti, sampajåno måtu kucchismå nikkhamati; ayaµ catutthå gabbhåvakkanti|| ||etad
ånuttariyaµ bhante gabbhåvakkant¥su. taµ bhagavå asesam abhijånåti. taµ bhagavato
asesaµ abhijånato uttariµ abhiññeyyaµ n’ atthi, yad abhijånaµ añño samaˆo vå
bråhmaˆo vå bhagavatå bhiyyo ’bhiññataro assa yad idaµ gabbhåvakkant¥su|| ||DN28:5||
| |på†ikavagga sampasådan¥yasuttanta| |
|| ||puna ca paraµ bhante idh’ ekacco samaˆo vå bråhmaˆo vå åtappam anvåya padhånam
anvåya anuyogam anvåya appamådam anvåya sammåmanasikåram anvåya tathårËpaµ
cetosamådhiµ phusati, yathå samåhite citte imam eva kåyaµ uddhaµ pådatalå adho
kesamatthakå tacapariyantaµ pËraµ nånappakårassa asucino paccavekkhati. atthi
imasmiµ kåye: keså lomå nakhå dantå taco maµsaµ nahåru a††h¥ a††h¥miñjå vakkaµ
hadayaµ yakanaµ kilomakaµ pihakaµ papphåsaµ antaµ antaguˆaµ udariyaµ kar¥saµ
pittaµ semhaµ pubbo lohitaµ sedo medu assu vaså khelo si!ghånikå lasikå muttaµ,
atikkamma ca purisassa chavimaµsalohitaµ a††hiµ paccavekkhati – purisassa ca
viññåˆasotaµ pajånåti ubhayato abbocchinnaµ idhaloke pati††hitañ ca paraloke pati-
††hitañ ca; ayaµ tatiyå dassanasamåpatti|| ||puna ca paraµ bhante idh’ ekacco samaˆo vå
bråhmaˆo vå åtappam anvåya padhånam anvåya anuyogam anvåya appamådam anvåya
sammåmanasikåram anvåya tathårËpaµ cetosamådhiµ phusati, yathå samåhite citte
34
imam eva kåyaµ uddhaµ pådatalå adho kesamatthakå tacapariyantaµ pËraµ nånappa-
kårassa asucino paccavekkhati. atthi imasmiµ kåye: keså lomå nakhå dantå taco maµsaµ
nahåru a††h¥ a††h¥miñjå vakkaµ hadayaµ yakanaµ kilomakaµ pihakaµ papphåsaµ
antaµ antaguˆaµ udariyaµ kar¥saµ pittaµ semhaµ pubbo lohitaµ sedo medu assu vaså
khelo si!ghånikå lasikå muttaµ, atikkamma ca purisassa chavimaµsalohitaµ a††hiµ
paccavekkhati – purisassa ca viññåˆasotaµ pajånåti ubhayato abbocchinnaµ idhaloke
appati††hitañ ca paraloke appati††hitañ ca; ayaµ catutthå dassanasamåpatti|| ||DN28:7||
| |på†ikavagga sampasådan¥yasuttanta| |
|| ||aparam pana bhante etad ånuttariyaµ yathå bhagavå dhammaµ deseti sattånaµ
cutËpapåtañåˆe. idha bhante ekacco samaˆo vå bråhmaˆo vå åtappam anvåya padhånam
anvåya anuyogam anvåya appamådam anvåya sammåmanasikåram anvåya tathårËpaµ
cetosamådhiµ phusati, yathå samåhite citte dibbena cakkhunå visuddhena atikkanta-
månusakena satte passati: cavamåne uppajjamåne h¥ne paˆ¥te suvaˆˆe dubbaˆˆe sugate
duggate, yathåkammËpage satte pajånåti. ime vata bhonto sattå kåyaduccaritena saman-
någatå vac¥duccaritena samannågatå manoduccaritena samannågatå, ariyånaµ upavådakå
micchådi††hikå, micchådi††hikammasamådånå. te kåyassa bhedå param maraˆå, apåyaµ
duggatiµ vinipåtaµ nirayaµ upapannå. ime vå pana bhonto sattå kåyasucaritena sam-
annågatå vac¥sucaritena samannågatå manosucaritena samannågatå ariyånaµ anupa-
vådakå sammådi††hikå, sammådi††hikammasamådånå. te kåyassa bhedå param maraˆå,
sugatiµ saggaµ lokaµ upapannå ti|| ||iti dibbena cakkhunå visuddhena atikkantamånusa-
kena, satte passati cavamåne upapajjamåne h¥ne paˆ¥te suvaˆˆe dubbaˆˆe sugate dugga-
te, yathåkammËpage satte pajånåti. etad ånuttariyaµ bhante sattånaµ cutËpapåtañåˆe||
||DN28:17||
| |på†ikavagga påsådikasuttanta| |
|| ||aññataro sabrahmacår¥ sa!ghe dhammaµ bhåseyya, tatra ce tumhåkaµ evam assa:
ayaµ kho åyasmå atthañ c’ eva micchå ga!håti vyañjanåni ca micchå ropet¥ ti, tassa n’
eva abhinanditabbaµ na pa†ikkositabbaµ. anabhinanditvå appa†ikkositvå, so evam assa
vacan¥yo: imassa nu kho åvuso atthassa, imåni vå vyañjanåni etåni vå vyañjanåni. kata-
35
måni opåyikataråni? imesaµ vå vyañjanånaµ ayaµ vå attho eso vå attho. katamo
opåyikataro ti? so ce evaµ vadeyya: imassa kho åvuso atthassa imån’ eva vyañjanåni
opåyikataråni yåni c’ eva etåni; imesaµ vyañjanånaµ ayaµ eva attho opåyikataro yo c’
eva eso ti. so n’ eva ussådetabbo na apasådetabbo. anussådetvå na apasådetvå, so va
sådhukaµ saññåpetabbo tassa ca atthassa tesañ ca vyañjanånaµ nisantiyå|| ||DN29:18||
| |på†ikavagga påsådikasuttanta| |
|| ||at¥taµ kho cunda addhånaµ årabbha tathågatassa satånusåriviññåˆaµ hoti, so
yåvatakaµ åka!khati tåvatakaµ anussarati. anågatañ ca kho addhånaµ årabbha tathågata-
ssa bodhijaµ ñåˆaµ uppajjati: ayaµ antimå jåti n’ atthi dåni punabbhavo ti||…||imesañ ca
cunda pubbantasahagatånaµ di††hinissayånaµ, imesañ ca aparantasahagatånaµ di††hinis-
sayånaµ pahånåya samatikkamåya evaµ mayå ime cattåro satipa††hånå desitå paññattå.
katame cattåro? idha cunda bhikkhu kåye kåyånupass¥ viharati åtåp¥ sampajåno satimå,
vineyya loke abhijjhådomanassaµ. vedanåsu vedanånupass¥ viharati åtåp¥ sampajåno sa-
timå, vineyya loke abhijjhådomanassaµ. citte cittånupass¥ viharati åtåp¥ sampajåno sati-
må, vineyya loke abhijjhådomanassaµ. dhammesu dhammånupass¥ viharati åtåp¥ sampa-
jåno satimå, vineyya loke abhijjhådomanassaµ||DN29:27||
| |på†ikavagga sa!g¥tisuttanta| |
|| ||katamå ca åvuso samådhibhåvanå bhåvitå bahul¥katå satisampajaññåya saµvattati?
idh’ åvuso bhikkhuno viditå vedanå uppajjanti viditå upa††hahanti viditå abbhatthaµ gac-
chanti, viditå saññå uppajjanti viditå upa††hahanti viditå abbhatthaµ gacchanti, viditå
vitakkå uppajjanti viditå upa††hahanti viditå abbhatthaµ gacchanti. ayaµ åvuso samådhi-
bhåvanå bhåvitå bahul¥katå satisampajaññåya saµvattati|| ||katamå ca åvuso samådhi-
bhåvanå bhåvitå bahul¥katå åsavånaµ khayåya saµvattati? idh’ åvuso bhikkhu pañcas’
upådånakkhandhesu udayabbayånupass¥ viharati: iti rËpaµ iti rËpassa samudayo iti rËpa-
ssa atthagamo, iti vedanå iti vedanåya samudayo iti vedanåya atthagamo, iti saññå iti
saññåya samudayo iti saññåya atthagamo, iti sa!khårå iti sa!khårånaµ samudayo iti sa!-
khårånaµ atthagamo, iti viññåˆaµ iti viññåˆassa samudayo iti viññåˆassa atthagamo ti.
ayaµ åvuso samådhibhåvanå bhåvitå bahul¥katå åsavånaµ khayåya saµvattati|| ||DN33||
36
| |på†ikavagga sa!g¥tisuttanta| |
|| ||catasso viññåˆa††hitiyo: rËpËpåyaµ vå åvuso viññåˆaµ ti††hamånaµ ti††hati rËpå-
rammaˆaµ rËpappati††haµ nandËpavesanaµ, vuddhiµ virˬhiµ vepullaµ åpajjati. veda-
nËpåyaµ vå åvuso viññåˆaµ ti††hamånaµ ti††hati vedanårammaˆaµ vedanappati††haµ
nandËpavesanaµ, vuddhiµ virˬhiµ vepullaµ åpajjati. saññËpåyaµ vå åvuso viññåˆaµ
ti††hamånaµ ti††hati saññårammaˆaµ saññappati††haµ nandËpavesanaµ, vuddhiµ virˬ-
hiµ vepullaµ åpajjati. sa!khårËpåyaµ vå åvuso viññåˆaµ ti††hamånaµ ti††hati sa!khårå-
rammaˆaµ sa!khårappati††haµ nandËpavesanaµ, vuddhiµ virˬhiµ vepullaµ åpajjati||
||DN33||
| |på†ikavagga sa!g¥tisuttanta| |
|| ||cattåro attabhåvapa†ilåbhå: atth’ åvuso attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe
attasañcetanå yeva kamati no parasañcetanå. atth’ åvuso attabhåvapa†ilåbho yasmiµ atta-
bhåvapa†ilåbhe parasañcetanå yeva kamati no attasañcetanå. atth’ åvuso attabhåva-
pa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe attasañcetanå c’ eva kamati parasañcetanå ca. atth’
åvuso attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe n’ eva attasañcetanå kamati no
parasañcetanå|| ||DN33:4||
| |på†ikavagga dasuttarasuttanta| |
|| ||katame tayo dhammå duppa†ivijjhå? tisso nissåraˆ¥yå dhåtuyo: kåmånaµ etaµ nissa-
raˆañ ñad idaµ nekkhammaµ. rËpånaµ etaµ nissaraˆaµ yad idaµ åruppaµ. yaµ kho
pana kiñci bhËtaµ sa!khataµ pa†iccasamuppannaµ, nirodho tassa nissaraˆaµ. ime tayo
dhammå duppa†ivijjhå|| ||DN34:3||
37
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa
Majjhimanikåya
MËlapaˆˆåsap嬥
Majjhimapaˆˆåsap嬥
Uparipaˆˆåsap嬥
Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo
38
39
Majjhimanikåya MËlapaˆˆåsap嬥
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||idha bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido
ariyadhamme avin¥to sappurisånaµ adassåv¥, sappurisadhammassa akovido sappurisa-
dhamme avin¥to: pa†haviµ pa†havito sañjånåti. pa†haviµ pa†havito saññatvå; pa†haviµ
maññati, pa†haviyå maññati, pa†havito maññati, pa†havim me ti maññati, pa†haviµ abhi-
nandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||åpaµ åpato sañjånåti. åpaµ åpato
saññatvå; åpaµ maññati, åpasmiµ maññati, åpato maññati, åpam me ti maññati, åpaµ
abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||tejaµ tejato sañjånåti. tejaµ
tejato saññatvå; tejaµ maññati, tejasmiµ maññati, tejato maññati, tejam me ti maññati,
tejaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||våyaµ våyato sañjånåti.
våyaµ våyato saññatvå; våyaµ maññati, våyasmiµ maññati, våyato maññati, våyam me
ti maññati, våyaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||bhËte bhË-
tato sañjånåti. bhËte bhËtato saññatvå; bhËte maññati, bhËtesu maññati, bhËtato maññati,
bhËte me ti maññati, bhËte abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi||
||deve devato sañjånåti. deve devato saññatvå; deve maññati, devesu maññati, devato
maññati, deve me ti maññati, deve abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadå-
mi|| ||pajåpatiµ pajåpatito sañjånåti. pajåpatiµ pajåpatito saññatvå; pajåpatiµ maññati,
pajåpatismiµ maññati, pajåpatito maññati, pajåpatim me ti maññati, pajåpatiµ abhinan-
dati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:3-9||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||yo pi so bhikkhave bhikkhu arahaµ kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohitabhåro
anuppattasadattho parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå vimutto, so pi pa†haviµ pa-
†havito abhijånåti. pa†haviµ pa†havito abhiññåya; pa†haviµ na maññati, pa†haviyå na
maññati, pa†havito na maññati, pa†havim me ti na maññati, pa†haviµ nåbhinandati. taµ
kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||åpaµ åpato abhijånåti. åpaµ åpato abhiññåya;
åpaµ na maññati, åpasmiµ na maññati, åpato na maññati, åpam me ti na maññati, åpaµ
nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||tejaµ tejato abhijånåti. tejaµ
40
tejato abhiññåya; tejaµ na maññati, tejasmiµ na maññati, tejato na maññati, tejam me ti
na maññati, tejaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||våyaµ
våyato abhijånåti. våyaµ våyato abhiññåya; våyaµ na maññati, våyasmiµ na maññati,
våyato na maññati, våyam me ti na maññati, våyaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu?
pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||bhËte bhËtato abhijånåti. bhËte bhËtato abhiññåya; bhËte na
maññati, bhËtesu na maññati, bhËtato na maññati, bhËte me ti na maññati, bhËte nåbhi-
nandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||deve devato abhijånåti. deve devato
abhiññåya; deve na maññati, devesu na maññati, devato na maññati, deve me ti na mañ-
ñati, deve nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||pajåpatiµ pajåpati-
to abhijånåti. pajåpatiµ pajåpatito abhiññåya; pajåpatiµ na maññati, pajåpatismiµ na
maññati, pajåpatito na maññati, pajåpatim me ti na maññati, pajåpatiµ nåbhinandati. taµ
kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:51-57||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||idha bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido
ariyadhamme avin¥to sappurisånaµ adassåv¥, sappurisadhammassa akovido sappurisa-
dhamme avin¥to||…||brahmaµ brahmato sañjånåti. brahmaµ brahmato saññatvå; brah-
maµ maññati, brahmani maññati, brahmato maññati, brahmam me ti maññati, brahmaµ
abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||åbhassare åbhassarato sañjå-
nåti. åbhassare åbhassarato saññatvå; åbhassare maññati, åbhassaresu maññati, åbha-
ssarato maññati, åbhassare me ti maññati, åbhassare abhinandati. taµ kissa hetu?
apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||subhakiˆˆe subhakiˆˆato sañjånåti. subhakiˆˆe subha-
kiˆˆato saññatvå; subhakiˆˆe maññati, subhakiˆˆesu maññati, subhakiˆˆato maññati,
subhakiˆˆe me ti maññati, subhakiˆˆe abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti
vadåmi|| ||vehapphale vehapphalato sañjånåti. vehapphale vehapphalato saññatvå; veha-
pphale maññati, vehapphalesu maññati, vehapphalato maññati, vehapphale me ti maññati,
vehapphale abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||abhibhuµ
abhibhËto sañjånåti. abhibhuµ abhibhËto saññatvå; abhibhuµ maññati, abhibhusmiµ
maññati, abhibhËto maññati, abhibhum me ti maññati, abhibhuµ abhinandati. taµ kissa
hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:10-14||
41
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||yo pi so bhikkhave bhikkhu arahaµ kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohitabhåro
anuppattasadattho parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå vimutto, so pi||…||brahmaµ
brahmato abhijånåti. brahmaµ brahmato abhiññåya; brahmaµ na maññati, brahmani na
maññati, brahmato na maññati, brahmam me ti na maññati, brahmaµ nåbhinandati. taµ
kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||åbhassare åbhassarato abhijånåti. åbhassare
åbhassarato abhiññåya; åbhassare na maññati, åbhassaresu na maññati, åbhassarato na
maññati, åbhassare me ti na maññati, åbhassare nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ
tasså ti vadåmi|| ||subhakiˆˆe subhakiˆˆato abhijånåti. subhakiˆˆe subhakiˆˆato abhi-
ññåya; subhakiˆˆe na maññati, subhakiˆˆesu na maññati, subhakiˆˆato na maññati,
subhakiˆˆe me ti na maññati, subhakiˆˆe nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså
ti vadåmi|| ||vehapphale vehapphalato abhijånåti. vehapphale vehapphalato abhiññåya;
vehapphale na maññati, vehapphalesu na maññati, vehapphalato na maññati, vehapphale
me ti na maññati, vehapphale nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi||
||abhibhuµ abhibhËto abhijånåti. abhibhuµ abhibhËto abhiññåya; abhibhuµ na maññati,
abhibhusmiµ na maññati, abhibhËto na maññati, abhibhum me ti na maññati, abhibhuµ
nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:51-57||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||idha bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido
ariyadhamme avin¥to sappurisånaµ adassåv¥, sappurisadhammassa akovido sappurisa-
dhamme avin¥to||…||åkåsånañcåyatanaµ åkåsånañcåyatanato sañjånåti. åkåsånañcåyata-
naµ åkåsånañcåyatanato saññatvå; åkåsånañcåyatanaµ maññati, åkåsånañcåyatanasmiµ
maññati, åkåsånañcåyatanato maññati, åkåsånañcåyatanam me ti maññati, åkåsånañcå-
yatanaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||viññåˆañcåyatanaµ
viññåˆañcåyatanato sañjånåti. viññåˆañcåyatanaµ viññåˆañcåyatanato saññatvå; viññå-
ˆañcåyatanaµ maññati, viññåˆañcåyatanasmiµ maññati, viññåˆañcåyatanato maññati,
viññåˆañcåyatanam me ti maññati, viññåˆañcåyatanaµ abhinandati. taµ kissa hetu?
apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||åkiñcaññåyatanaµ åkiñcaññåyatanato sañjånåti. åkiñcaññ-
åyatanaµ åkiñcaññåyatanato saññatvå; åkiñcaññåyatanaµ maññati, åkiñcaññåyatana-
42
smiµ maññati, åkiñcaññåyatanato maññati, åkiñcaññåyatanam me ti maññati, åkiñ-
caññåyatanaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||n’ evasaññå-
nåsaññåyatanaµ n’ evasaññånåsaññåyatanato sañjånåti. n’ evasaññånåsaññåyatanaµ n’
evasaññånåsaññåyatanato saññatvå; n’ evasaññånåsaññåyatanaµ maññati, n’ evasaññå-
nåsaññåyatanasmiµ maññati, n’ evasaññånåsaññåyatanato maññati, n’ evasaññånåsaññå-
yatanam me ti maññati, n’ evasaññånåsaññåyatanaµ abhinandati. taµ kissa hetu?
apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:15-18||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||yo pi so bhikkhave bhikkhu arahaµ kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohitabhåro
anuppattasadattho parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå vimutto, so pi||…||åkåså-
nañcåyatanaµ åkåsånañcåyatanato abhijånåti. åkåsånañcåyatanaµ åkåsånañcåyatanato
abhiññåya; åkåsånañcåyatanaµ na maññati, åkåsånañcåyatanasmiµ na maññati, åkåså-
nañcåyatanato na maññati, åkåsånañcåyatanam me ti na maññati, åkåsånañcåyatanaµ
nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||viññåˆañcåyatanaµ viññå-
ˆañcåyatanato abhijånåti. viññåˆañcåyatanaµ viññåˆañcåyatanato abhiññåya; viññåˆañ-
cåyatanaµ na maññati, viññåˆañcåyatanasmiµ na maññati, viññåˆañcåyatanato na
maññati, viññåˆañcåyatanam me ti na maññati, viññåˆañcåyatanaµ nåbhinandati. taµ
kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||åkiñcaññåyatanaµ åkiñcaññåyatanato abhijånåti.
åkiñcaññåyatanaµ åkiñcaññåyatanato abhiññåya; åkiñcaññåyatanaµ na maññati, åkiñ-
caññåyatanasmiµ na maññati, åkiñcaññåyatanato na maññati, åkiñcaññåyatanam me ti na
maññati, åkiñcaññåyatanaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi||
||n’ evasaññånåsaññåyatanaµ n’ evasaññånåsaññåyatanato abhijånåti. n’ evasaññånå-
saññåyatanaµ n’ evasaññånåsaññåyatanato abhiññåya; n’ evasaññånåsaññåyatanaµ na
maññati, n’ evasaññånåsaññåyatanasmiµ na maññati, n’ evasaññånåsaññåyatanato na
maññati, n’ evasaññånåsaññåyatanam me ti na maññati, n’ evasaññånåsaññåyatanaµ
nåbhinandati. taµ kissa hetu? pariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:58-61||
43
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||idha bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido
ariyadhamme avin¥to sappurisånaµ adassåv¥, sappurisadhammassa akovido sappurisa-
dhamme avin¥to||…||di††haµ di††hato sañjånåti. di††haµ di††hato saññatvå; di††haµ mañña-
ti, di††hasmiµ maññati, di††hato maññati, di††ham me ti maññati, di††haµ abhinandati. taµ
kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi. sutaµ sutato sañjånåti. sutaµ sutato saññatvå;
sutaµ maññati, sutasmiµ maññati, sutato maññati, sutam me ti maññati, sutaµ abhinan-
dati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi. mutaµ mutato sañjånåti. mutaµ mutato
saññatvå; mutaµ maññati, mutasmiµ maññati, mutato maññati, mutam me ti maññati,
mutaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi. viññåtaµ viññåtato
sañjånåti. viññåtaµ viññåtato saññatvå; viññåtaµ maññati, viññåtasmiµ maññati, viññå-
tato maññati, viññåtam me ti maññati, viññåtaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ
tasså ti vadåmi|| ||MN1:19||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||di††haµ di††hato abhijånåti. di††haµ di††hato abhiññåya; di††haµ må maññi, di††ha-
smiµ må maññi, di††hato må maññi, di††ham me ti må maññi, di††haµ må abhinandi. taµ
kissa hetu? pariññeyyaµ tasså ti vadåmi. sutaµ sutato abhijånåti. sutaµ sutato abhiññåya;
sutaµ må maññi, sutasmiµ må maññi, sutato må maññi, sutam me ti må maññi, sutaµ
må abhinandi. taµ kissa hetu? pariññeyyaµ tasså ti vadåmi. mutaµ mutato abhijånåti.
mutaµ mutato abhiññåya; mutaµ må maññi, mutasmiµ må maññi, mutato må maññi,
mutam me ti må maññi, mutaµ må abhinandi. taµ kissa hetu? pariññeyyaµ tasså ti
vadåmi. viññåtaµ viññåtato abhijånåti. viññåtaµ viññåtato abhiññåya; viññåtaµ må
maññi, viññåtasmiµ må maññi, viññåtato må maññi, viññåtam me ti må maññi, viññåtaµ
må abhinandi. taµ kissa hetu? pariññeyyaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:43||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||tathågato pi bhikkhave arahaµ sammåsambuddho||…||di††haµ di††hato abhijånåti.
di††haµ di††hato abhiññåya; di††haµ na maññati, di††hasmiµ na maññati, di††hato na mañ-
44
ñati, di††ham me ti na maññati, di††haµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? nand¥ dukkhassa
mËlan ti iti viditvå, bhavå jåti bhËtassa jaråmaraˆan ti. tasmåt iha bhikkhave tathågato
sabbaso taˆhånaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå anuttaraµ sammåsambodhiµ
abhisambuddho ti vadåmi|| ||sutaµ sutato abhijånåti. sutaµ sutato abhiññåya; sutaµ na
maññati, sutasmiµ na maññati, sutato na maññati, sutam me ti na maññati, sutaµ nåbhi-
nandati. taµ kissa hetu? nand¥ dukkhassa mËlan ti iti viditvå, bhavå jåti bhËtassa jarå-
maraˆan ti. tasmåt iha bhikkhave tathågato sabbaso taˆhånaµ khayå virågå nirodhå cågå
pa†inissaggå anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisambuddho ti vadåmi|| ||mutaµ mutato
abhijånåti. mutaµ mutato abhiññåya; mutaµ na maññati, mutasmiµ na maññati, mutato
na maññati, mutam me ti na maññati, mutaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? nand¥
dukkhassa mËlan ti iti viditvå, bhavå jåti bhËtassa jaråmaraˆan ti. tasmåt iha bhikkhave
tathågato sabbaso taˆhånaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå anuttaraµ sammå-
sambodhiµ abhisambuddho ti vadåmi|| ||viññåtaµ viññåtato abhijånåti. viññåtaµ viññåta-
to abhiññåya; viññåtaµ na maññati, viññåtasmiµ na maññati, viññåtato na maññati,
viññåtam me ti na maññati, viññåtaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? nand¥ dukkhassa
mËlan ti iti viditvå, bhavå jåti bhËtassa jaråmaraˆan ti. tasmåt iha bhikkhave tathågato
sabbaso taˆhånaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå anuttaraµ sammåsambodhiµ
abhisambuddho ti vadåmi|| ||MN1:187||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||idha bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido
ariyadhamme avin¥to sappurisånaµ adassåv¥, sappurisadhammassa akovido sappurisa-
dhamme avin¥to||…||ekattaµ ekattato sañjånåti. ekattaµ ekattato saññatvå; ekattaµ mañ-
ñati, ekattasmiµ maññati, ekattato maññati, ekattam me ti maññati, ekattaµ abhinandati.
taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi. nånåttaµ nånåttato sañjånåti. nånåttaµ
nånåttato saññatvå; nånåttaµ maññati, nånåttasmiµ maññati, nånåttato maññati, nånåttam
me ti maññati, nånåttaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi. sab-
baµ sabbato sañjånåti. sabbaµ sabbato saññatvå; sabbaµ maññati, sabbasmiµ maññati,
sabbato maññati, sabbam me ti maññati, sabbaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariñ-
ñåtaµ tasså ti vadåmi. nibbånaµ nibbånato sañjånåti. nibbånaµ nibbånato saññatvå;
45
nibbånaµ maññati, nibbånasmiµ maññati, nibbånato maññati, nibbånam me ti maññati,
nibbånaµ abhinandati. taµ kissa hetu? apariññåtaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:23||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||ekattaµ ekattato abhijånåti. ekattaµ ekattato abhiññåya; ekattaµ må maññi, ekatta-
smiµ må maññi, ekattato må maññi, ekattam me ti må maññi, ekattaµ må abhinandi. taµ
kissa hetu? pariññeyyaµ tasså ti vadåmi. nånåttaµ nånåttato abhijånåti. nånåttaµ
nånåttato abhiññåya; nånåttaµ må maññi, nånåttasmiµ må maññi, nånåttato må maññi,
nånåttam me ti må maññi, nånåttaµ må abhinandi. taµ kissa hetu? pariññeyyaµ tasså ti
vadåmi. sabbaµ sabbato abhijånåti. sabbaµ sabbato abhiññåya; sabbaµ må maññi,
sabbasmiµ må maññi, sabbato må maññi, sabbam me ti må maññi, sabbaµ må abhi-
nandi. taµ kissa hetu? pariññeyyaµ tasså ti vadåmi. nibbånaµ nibbånato abhijånåti.
nibbånaµ nibbånato abhiññåya; nibbånaµ må maññi, nibbånasmiµ må maññi, nibbånato
må maññi, nibbånam me ti må maññi, nibbånaµ må abhinandi. taµ kissa hetu? pariññey-
yaµ tasså ti vadåmi|| ||MN1:47||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||tathågato pi bhikkhave arahaµ sammåsambuddho||…||ekattaµ ekattato abhijånåti.
ekattaµ ekattato abhiññåya; ekattaµ na maññati, ekattasmiµ na maññati, ekattato na
maññati, ekattam me ti na maññati, ekattaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? nand¥ dukkha-
ssa mËlan ti iti viditvå, bhavå jåti bhËtassa jaråmaraˆan ti. tasmåt iha bhikkhave tathågato
sabbaso taˆhånaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå anuttaraµ sammåsambodhiµ
abhisambuddho ti vadåmi|| ||nånåttaµ nånåttato abhijånåti. nånåttaµ nånåttato abhiññåya;
nånåttaµ na maññati, nånåttasmiµ na maññati, nånåttato na maññati, nånåttam me ti na
maññati, nånåttaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? nand¥ dukkhassa mËlan ti iti viditvå,
bhavå jåti bhËtassa jaråmaraˆan ti. tasmåt iha bhikkhave tathågato sabbaso taˆhånaµ
khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisambuddho ti
vadåmi|| ||sabbaµ sabbato abhijånåti. sabbaµ sabbato abhiññåya; sabbaµ na maññati,
sabbasmiµ na maññati, sabbato na maññati, sabbam me ti na maññati, sabbaµ nåbhinan-
dati. taµ kissa hetu? nand¥ dukkhassa mËlan ti iti viditvå, bhavå jåti bhËtassa jaråmara-
46
ˆan ti. tasmåt iha bhikkhave tathågato sabbaso taˆhånaµ khayå virågå nirodhå cågå
pa†inissaggå anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisambuddho ti vadåmi|| ||nibbånaµ nibbå-
nato abhijånåti. nibbånaµ nibbånato abhiññåya; nibbånaµ na maññati, nibbånasmiµ na
maññati, nibbånato na maññati, nibbånam me ti na maññati, nibbånaµ nåbhinandati. taµ
kissa hetu? nand¥ dukkhassa mËlan ti iti viditvå, bhavå jåti bhËtassa jaråmaraˆan ti.
tasmåt iha bhikkhave tathågato sabbaso taˆhånaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå
anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisambuddho ti vadåmi|| ||MN1:191||
| |mËlapariyåyavagga mËlapariyåyasutta| |
|| ||yo pi so bhikkhave bhikkhu arahaµ kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohitabhåro
anuppattasadattho parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå vimutto, so pi||…||di††haµ
di††hato abhijånåti. di††haµ di††hato abhiññåya; di††haµ na maññati, di††hasmiµ na mañ-
ñati, di††hato na maññati, di††ham me ti na maññati, di††haµ nåbhinandati. taµ kissa hetu?
khayå rågassa v¥tarågattå. sutaµ sutato abhijånåti. sutaµ sutato abhiññåya; sutaµ na
maññati, sutasmiµ na maññati, sutato na maññati, sutam me ti na maññati, sutaµ
nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå rågassa v¥tarågattå. mutaµ mutato abhijånåti. mutaµ
mutato abhiññåya; mutaµ na maññati, mutasmiµ na maññati, mutato na maññati, mutam
me ti na maññati, mutaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå rågassa v¥tarågattå.
viññåtaµ viññåtato abhijånåti. viññåtaµ viññåtato abhiññåya; viññåtaµ na maññati,
viññåtasmiµ na maññati, viññåtato na maññati, viññåtam me ti na maññati, viññåtaµ
nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå rågassa v¥tarågattå||…||di††haµ di††hato abhijånåti.
di††haµ di††hato abhiññåya; di††haµ na maññati, di††hasmiµ na maññati, di††hato na
maññati, di††ham me ti na maññati, di††haµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå dosassa
v¥tadosattå. sutaµ sutato abhijånåti. sutaµ sutato abhiññåya; sutaµ na maññati, sutasmiµ
na maññati, sutato na maññati, sutam me ti na maññati, sutaµ nåbhinandati. taµ kissa
hetu? khayå dosassa v¥tadosattå. mutaµ mutato abhijånåti. mutaµ mutato abhiññåya;
mutaµ na maññati, mutasmiµ na maññati, mutato na maññati, mutam me ti na maññati,
mutaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå dosassa v¥tadosattå. viññåtaµ viññåtato
abhijånåti. viññåtaµ viññåtato abhiññåya; viññåtaµ na maññati, viññåtasmiµ na maññati,
viññåtato na maññati, viññåtam me ti na maññati, viññåtaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu?
khayå dosassa v¥tadosattå||…||di††haµ di††hato abhijånåti. di††haµ di††hato abhiññåya;
47
di††haµ na maññati, di††hasmiµ na maññati, di††hato na maññati, di††ham me ti na mañña-
ti, di††haµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå mohassa v¥tamohattå. sutaµ sutato
abhijånåti. sutaµ sutato abhiññåya; sutaµ na maññati, sutasmiµ na maññati, sutato na
maññati, sutam me ti na maññati, sutaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå mohassa
v¥tamohattå. mutaµ mutato abhijånåti. mutaµ mutato abhiññåya; mutaµ na maññati,
mutasmiµ na maññati, mutato na maññati, mutam me ti na maññati, mutaµ nåbhinandati.
taµ kissa hetu? khayå mohassa v¥tamohattå. viññåtaµ viññåtato abhijånåti. viññåtaµ
viññåtato abhiññåya; viññåtaµ na maññati, viññåtasmiµ na maññati, viññåtato na mañña-
ti, viññåtam me ti na maññati, viññåtaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? khayå mohassa
v¥tamohattå|| ||MN1||
| |mËlapariyåya sabbåsavasutta| |
|| ||katame ca bhikkhave åsavå dassanå pahåtabbå? idha bhikkhave assutavå puthujjano
ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adasså-
v¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to: manasikaraˆ¥ye dhamme nap-
pajånåti amanasikaraˆ¥ye dhamme nappajånåti. so manasikaraˆ¥ye dhamme appajånanto
amanasikaraˆ¥ye dhamme appajånanto: ye dhammå na manasikaraˆ¥yå te dhamme mana-
sikaroti, ye dhammå manasikaraˆ¥yå te dhamme na manasikaroti|| ||katame ca bhikkhave
dhammå na manasikaraˆ¥yå ye dhamme manasikaroti? yassa bhikkhave dhamme manasi-
karoto: anuppanno vå kåmåsavo uppajjati uppanno vå kåmåsavo pava""hati, anuppanno
vå bhavåsavo uppajjati uppanno vå bhavåvaso pava""hati, anuppanno vå avijjåsavo
uppajjati uppanno vå avijjåsavo pava""hati. ime dhammå na manasikaraˆ¥yå ye dhamme
manasikaroti|| ||katame ca bhikkhave dhammå manasikaraˆ¥yå ye dhamme na manasi-
karoti? yassa bhikkhave dhamme manasikaroto: anuppanno vå kåmåsavo na uppajjati
uppanno vå kåmåsavo pah¥yati, anuppanno vå bhavåsavo na uppajjati uppanno vå bha-
våsavo pah¥yati, anuppanno vå avijjåsavo na uppajjati uppanno vå avijjåsavo pah¥yati.
ime dhammå manasikaraˆ¥yå ye dhamme na manasikaroti|| ||tassa amanasikaraˆ¥yånaµ
dhammånaµ manasikårå, manasikaraˆ¥yånaµ dhammånaµ amanasikårå: anuppannå c’
eva åsavå uppajjanti, uppannå ca åsavå pava""hanti. so evaµ ayoniso manasikaroti:
ahosin nu kho ahaµ at¥tam addhånaµ? na nu kho ahosiµ at¥tam addhånaµ? kin nu kho
ahosiµ at¥tam addhånaµ? kathannu kho ahosiµ at¥tam addhånaµ? kiµ hutvå, kiµ ahosin
48
nu kho ahaµ at¥tam addhånaµ?|| ||bhavissåmi nu kho ahaµ anågatam addhånaµ? na nu
kho bhavissåmi anågatam addhånaµ? kin nu kho bhavissåmi anågatam addhånaµ?
kathan nu kho bhavissåmi anågatam addhånaµ? kiµ hutvå, kiµ bhavissåmi nu kho ahaµ
anågatam addhånan ti?|| ||etarahi vå paccuppannam addhånaµ ajjhattaµ kathaµkath¥ hoti:
ahan nu kho ’smi? no nu kho ’smi? kin nu kho ’smi? kathan nu kho ’smi? ayaµ nu kho
satto kuto ågato? so kuhiµgåm¥ bhavissat¥ ti?|| ||tassa evaµ ayoniso manasikaroto chan-
naµ di††h¥naµ aññatarå di††hi uppajjati: atthi me attå ti vå ’ssa saccato thetato di††hi
uppajjati, n’ atthi me attå ti vå ’ssa saccato thetato di††hi uppajjati, attanå va attånaµ
sañjånåm¥ ti vå ’ssa saccato thetato di††hi uppajjati, attanå va anattånaµ sañjånåm¥ ti vå
’ssa saccato thetato di††hi uppajjati, anattanå va attånaµ sañjånåm¥ ti vå ’ssa saccato
thetato di††hi uppajjati. atha vå pan’ assa evaµ di††hi hoti: yo me ayaµ attå vado vedeyyo
tatra tatra kalyåˆapåpakånaµ kammånaµ vipåkaµ pa†isaµvedeti, so kho pana me ayaµ
attå nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo sassatisamaµ tath’ eva †hassat¥ ti|| ||idaµ
vuccati bhikkhave di††higataµ di††higahanaµ di††hikantåraµ di††hivisËkaµ di††hivip-
phanditaµ di††hisaµyojanaµ. di††hisaµyojanasaµyutto bhikkhave assutavå puthujjano na
parimuccati jåtiyå jaråmaraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi, na
parimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||MN2:5||
| |mËlapariyåyavagga sabbåsavasutta| |
|| ||sutavå ca kho bhikkhave ariyasåvako ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido
ariyadhamme suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sappurisa-
dhamme suvin¥to: manasikaraˆ¥ye dhamme pajånåti amanasikaraˆ¥ye dhamme pajånåti.
so manasikaraˆ¥ye dhamme pajånanto amanasikaraˆ¥ye dhamme pajånanto: ye dhammå
na manasikaraˆ¥yå te dhamme na manasikaroti, ye dhammå manasikaraˆ¥yå te dhamme
manasikaroti|| ||katame ca bhikkhave dhammå na manasikaraˆ¥yå ye dhamme na manasi-
karoti? yassa bhikkhave dhamme manasikaroto: anuppanno vå kåmåsavo uppajjati upp-
anno vå kåmåsavo pava""hati, anuppanno vå bhavåsavo uppajjati uppanno vå bhavåsavo
pava""hati, anuppanno vå avijjåsavo uppajjati uppanno vå avijjåsavo pava""hati. ime
dhammå na manasikaraˆ¥yå ye dhamme na manasikaroti|| ||katame ca bhikkhave dhammå
manasikaraˆ¥yå ye dhamme manasikaroti? yassa bhikkhave dhamme manasikaroto: anup-
panno vå kåmåsavo na uppajjati uppanno vå kåmåsavo pah¥yati, anuppanno vå bhavåsavo
49
na uppajjati uppanno vå bhavåsavo pah¥yati, anuppanno vå avijjåsavo na uppajjati
uppanno vå avijjåsavo pah¥yati. ime dhammå manasikaraˆ¥yå ye dhamme manasikaroti||
||tassa amanasikaraˆ¥yånaµ dhammånaµ amansikårå, manasikaraˆ¥yånaµ dhammånaµ
manasikårå: anuppannå c’ eva åsavå na uppajjanti, uppannå ca åsavå pah¥yanti. so idaµ
dukkhan ti yoniso manasikaroti, ayaµ dukkhasamudayo ti yoniso manasikaroti, ayaµ
dukkhanirodho ti yoniso manasikaroti, ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yoniso
manasikaroti. tassa evaµ manasikaroto t¥ˆi saµyojanåni pah¥yanti: sakkåyadi††hi vici-
kicchå s¥labbataparåmåso|| ||MN2:9||
| |mËlapariyåyavagga sabbåsavasutta| |
|| ||katame ca bhikkhave åsavå saµvarå pahåtabbå? idha bhikkhave bhikkhu pa†isa!khå
yoniso cakkhundriyasaµvarasaµvuto viharati. yañ hi ’ssa bhikkhave cakkhundriyasaµ-
varaµ asaµvutassa viharato uppajjeyyuµ åsavå vighåtapari¬åhå, cakkhundriyasaµvaraµ
saµvutassa viharato evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na honti|| ||pa†isa!khå yoniso
sotindriyasaµvarasaµvuto viharati. yañ hi ’ssa bhikkhave sotindriyasaµvaraµ asaµvuta-
ssa viharato uppajjeyyuµ åsavå vighåtapari¬åhå, sotindriyasaµvaraµ saµvutassa vihara-
to evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na honti|| ||pa†isa!khå yoniso ghånindriyasaµvara-
saµvuto viharati. yañ hi ’ssa bhikkhave ghånindriyasaµvaraµ asaµvutassa viharato
uppajjeyyuµ åsavå vighåtapari¬åhå, ghånindriyasaµvaraµ saµvutassa viharato evaµ sa
te åsavå vighåtapari¬åhå na honti|| ||pa†isa!khå yoniso jivhindriyasaµvarasaµvuto
viharati. yañ hi ’ssa bhikkhave jivhindriyasaµvaraµ asaµvutassa viharato uppajjeyyuµ
åsavå vighåtapari¬åhå, jivhindriyasaµvaraµ saµvutassa viharato evaµ sa te åsavå
vighåtapari¬åhå na honti|| ||pa†isa!khå yoniso kåyindriyasaµvarasaµvuto viharati. yañ hi
’ssa bhikkhave kåyindriyasaµvaraµ asaµvutassa viharato uppajjeyyuµ åsavå vighåta-
pari¬åhå, kåyindriyasaµvaraµ saµvutassa viharato evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na
honti|| ||pa†isa!khå yoniso manindriyasaµvarasaµvuto viharati. yañ hi ’ssa bhikkhave
manindriyasaµvaraµ asaµvutassa viharato uppajjeyyuµ åsavå vighåtapari¬åhå, man-
indriyasaµvaraµ saµvutassa viharato evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na honti|| ||yañ hi
’ssa bhikkhave saµvaraµ asaµvutassa viharato uppajjeyyuµ åsavå vighåtapari¬åhå,
saµvaraµ saµvutassa viharato evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na honti. ime vuccanti
bhikkhave åsavå saµvarå pahåtabbå|| ||MN2:12||
50
| |mËlapariyåyavagga dhammadåyådasutta| |
|| ||tatr’ åvuso lobho ca påpako doso ca påpako. lobhassa ca pahånåya dosassa ca pahånå-
ya atthi majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya sambodhåya
nibbånåya saµvattati||…||tatr’ åvuso kodho ca påpako upanåho ca påpako. kodhassa ca
pahånåya upanåhassa ca pahånåya atthi majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥
upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµvattati||…||tatr’ åvuso makkho ca
påpako pa¬åso ca påpako. makkhassa ca pahånåya pa¬åsassa ca pahånåya atthi majjhimå
pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµ-
vattati||…||tatr’ åvuso isså ca påpako maccherañ ca påpako. issåya ca pahånåya macchera-
ssa ca pahånåya atthi majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya
sambodhåya nibbånåya saµvattati||…||tatr’ åvuso måyå ca påpako så†heyyañ ca påpako.
måyåya ca pahånåya så†heyyassa ca pahånåya atthi majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥
ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµvattati||…||tatr’ åvuso
tambho ca påpako sårambho ca påpako. tambhassa ca pahånåya sårambhassa ca pahånåya
atthi majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya sambodhåya
nibbånåya saµvattati||…||tatr’ åvuso måno ca påpako atimåno ca påpako. månassa ca
pahånåya atimånassa ca pahånåya atthi majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥
upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµvattati||…||tatr’ åvuso mado ca påpako
pamådo ca påpako. madassa ca pahånåya, pamådassa ca pahånåya atthi majjhimå
pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµ-
vattati|| ||katamå ca så åvuso majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya
abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµvattati? ayaµ eva ariyo a††ha!giko maggo, seyya-
th¥daµ: sammådi††hi sammåsa!kappo sammavåcå sammåkammanto sammååjivo sammå-
våyåmo sammåsati sammåsamadhi. ayaµ kho så åvuso majjhimå pa†ipadå, cakkhukaraˆ¥
ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµvattati|| ||MN3:8||
| |mËlapariyåyavagga bhayabheravasutta| |
|| ||so evaµ samåhite citte parisuddhe pariyodåte ana!gaˆe vigatËpakkilese mudubhËte
kammaniye †hite ånejjappatte, åsavånaµ khayañåˆåya cittaµ abhininnåmesiµ. so idaµ
dukkhan ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ dukkhasamudayo ti yathåbhËtaµ abbhañ-
51
ñåsiµ, ayaµ dukkhanirodho ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ dukkhanirodhagåmin¥
pa†ipadå ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ|| ||ime åsavå ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ
åsavasamudayo ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ åsavanirodho ti yathåbhËtaµ abbhañ-
ñåsiµ, ayaµ åsavanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ|| ||tassa me evaµ
jånato evaµ passato: kåmåsavå pi cittaµ vimuccittha bhavåsavå pi cittaµ vimuccittha
avijjåsavå pi cittaµ vimuccittha. vimuttasmiµ vimuttan ti ñåˆaµ ahosi, kh¥ˆå jåti vusi-
taµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti abbhaññåsiµ. ayaµ kho me
bråhmaˆa rattiyå pacchime yå me tatiyå vijja adhigatå: avijjå vihatå vijjå uppannå tamo
vihato åloko uppanno, yathå taµ appamattassa åtåpino pahitattassa viharato|| ||MN4:31||
| |mËlapariyåyavagga vatthËpamasutta| |
|| ||sa kho so bhikkhave bhikkhu: abhijjhåvisamalobho cittassa upakkileso ti iti viditvå,
abhijjhåvisamalobhaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. byåpådo cittassa upakkileso ti iti
viditva, byåpådaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. kodho cittassa upakkileso ti iti viditvå,
kodhaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. upanåho cittassa upakkileso ti iti viditvå, upanå-
haµ cittassa upakkilesaµ pajahati. makkho cittassa upakkileso ti iti viditvå, makkhaµ
cittassa upakkilesaµ pajahati. pa¬åso cittassa upakkileso ti iti viditvå, pa¬åsaµ cittassa
upakkilesaµ pajahati. isså cittassa upakkileso ti iti viditvå, issaµ cittassa upakkilesaµ
pajahati. macchariyaµ cittassa upakkileso ti iti viditvå, macchariyaµ cittassa upakkile-
saµ pajahati. måyå cittassa upakkileso ti iti viditvå, måyaµ cittassa upakkilesaµ pajahati.
så†heyyaµ cittassa upakkileso ti iti viditvå, så†heyyaµ cittassa upakkilesaµ pajahati.
thambho cittassa upakkileso ti iti viditvå, thambhaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. såra-
mbho cittassa upakkileso ti iti viditvå, sårambhaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. måno
cittassa upakkileso ti iti viditvå, månaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. at¥måno cittassa
upakkileso ti iti viditvå, atimånaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. mado cittassa upak-
kileso ti iti viditvå, madaµ cittassa upakkilesaµ pajahati. pamådo cittassa upakkileso ti iti
viditvå, pamådaµ cittassa upakkilesaµ pajahati|| ||MN7:4||
52
| |mËlapariyåyavagga vatthËpamasutta| |
|| ||so mettåsahagatena cetaså ekaµ disaµ pharitvå viharati, tathå dutiyaµ tathå tatiyaµ
tathå catutthiµ, iti uddhamadho tiriyaµ, sabbadhi sabbatthatåya sabbåvantaµ lokaµ met-
tåsahagatena cetaså vipulena mahaggatena appamåˆena averena abyåbajjhena pharitvå
viharati|| ||karuˆåsahagatena cetaså ekaµ disaµ pharitvå viharati, tathå dutiyaµ tathå
tatiyaµ tathå catutthiµ, iti uddhamadho tiriyaµ, sabbadhi sabbatthatåya sabbåvantaµ
lokaµ karuˆåsahagatena cetaså vipulena mahaggatena appamåˆena averena abyåbajjhena
pharitvå viharati|| ||muditåsahagatena cetaså ekaµ disaµ pharitvå viharati, tathå dutiyaµ
tathå tatiyaµ tathå catutthiµ, iti uddhamadho tiriyaµ, sabbadhi sabbatthatåya sabbåvan-
taµ lokaµ muditåsahagatena cetaså vipulena mahaggatena appamåˆena averena abyåba-
jjhena pharitvå viharati|| ||upekhåsahagatena cetaså ekaµ disaµ pharitvå viharati, tathå
dutiyaµ tathå tatiyaµ tathå catutthiµ, iti uddhamadho tiriyaµ, sabbadhi sabbatthatåya
sabbåvantaµ lokaµ upekhåsahagatena cetaså vipulena mahaggatena appamåˆena avere-
na abyåbajjhena pharitvå viharati|| ||so atthi idaµ atthi h¥naµ atthi paˆ¥taµ atthi imassa
saññågatassa uttariµ nissaraˆan ti pajånåti. tassa evaµ jånato evaµ passato kåmåsavå pi
cittaµ vimuccati, bhavåsavå pi cittaµ vimuccati, avijjåsavå pi cittaµ vimuccati. vimutta-
smiµ vimuttan iti ñåˆaµ hoti, kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ
nåparaµ itthattåyåti pajånåti|| ||MN7:13||
| |mËlapariyåyavagga sallekhasutta| |
|| ||yå imå bhante anekavihitå di††hiyo loke uppajjanti, attavådapa†isaµyuttå vå lokavåda-
pa†isaµyuttå vå. ådim eva nu kho bhante bhikkhuno manasikaroto, evam etåsaµ di††h¥-
naµ pahånaµ hoti, evam etåsaµ di††h¥naµ pa†inissaggo hot¥ ti?|| ||yå imå cunda aneka-
vihitå di††hiyo loke uppajjanti, attavådapa†isaµyuttå vå lokavådapa†isaµyuttå vå: yattha
c’ etå di††hiyo uppajjanti yattha ca anusenti yattha ca samudåcaranti taµ – n’ etaµ mama,
n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti – evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato;
evam etåsaµ di††h¥naµ pahånaµ hoti evam etåsaµ di††h¥naµ pa†inissaggo hoti|| ||MN8:3||
53
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamo pan’ åvuso åhåro katamo åhårasamudayo katamo åhåranirodho katamå åhåra-
nirodhagåmin¥ pa†ipadå? cattåro ’ime åvuso åhårå bhËtånaµ vå sattånaµ †hitiyå sambha-
ves¥naµ vå anuggahåya. katame cattåro? kaba¬i!kåro åhåro o¬åriko vå sukhumo vå,
phasso dutiyo, manosañcetanå tatiyo, viññåˆaµ catuttho. taˆhåsamudayå åhårasamudayo.
taˆhånirodhå åhåranirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo åhåranirodhagåmin¥pa†i-
padå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammå-
åj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ
åhåraµ pajånåti, evaµ åhårasamudayaµ pajånåti, evaµ åhåranirodhaµ pajånåti, evaµ
åhåranirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ pahåya, pa†ighånu-
sayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ
uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako
sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena samannågato, ågato imaµ
saddhamman ti|| ||MN9:11||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamaµ pan’ åvuso jaråmaraˆaµ katamo jaråmaraˆasamudayo katamo jaråmaraˆa-
nirodho katamå jaråmaraˆanirodhagåmin¥ pa†ipadå? yå tesaµ tesaµ sattånaµ tamhi
tamhi sattanikåye jarå: j¥raˆatå khaˆ"iccaµ påliccaµ valittacatå åyuno saµhåni indriyå-
naµ paripåko, ayaµ vuccat’ åvuso jarå. yaµ tesaµ tesaµ sattånaµ tamhå tamhå
sattanikåyå cuti: cavanatå bhedo antaradhånaµ maccumaraˆaµ kålakiriyå khandhånaµ
bhedo ka¬ebarassa nikkhepo, idaµ vuccat’ åvuso maraˆaµ. iti ayañ ca jarå idañ ca mara-
ˆaµ, idaµ vuccat’ åvuso jaråmaraˆaµ. jåtisamudayå jaråmaraˆasamudayo. jåtinirodhå
jaråmaraˆanirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo jaråmaraˆanirodhagåmin¥ pa†i-
padå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammå-
åj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ
jaråmaraˆaµ pajånåti, evaµ jaråmaraˆasamudayaµ pajånåti, evaµ jaråmaraˆanirodhaµ
pajånåti, evaµ jaråmaraˆanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ
pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ
pahåya vijjaµ uppådetvå, di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho
54
åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugata ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena saman-
någato, ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:22||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamå pan’ åvuso jåti katamo jåtisamudayo, katamo jåtinirodho, katamå jåtinirodha-
gåmin¥ pa†ipadå? yå tesaµ tesaµ sattånaµ tamhi tamhi sattanikåye jåti: sañjåti okkanti
abhinibbatti khandhånaµ påtubhåvo åyatanånaµ pa†ilåbho, ayaµ vuccat’ åvuso jåti.
bhavasamudayå jåtisamudayo. bhavanirodhå jåtinirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko mag-
go jåtinirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå
sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho
åvuso ariyasåvako evaµ jåtiµ pajånåti, evaµ jåtisamudayaµ pajånåti, evaµ jåtinirodhaµ
pajånåti, evaµ jåtinirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ pahåya,
pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ pahåya
vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho åvuso
ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena samannågato,
ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:26||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamo pan’ åvuso bhavo katamo bhavasamudayo katamo bhavanirodho katamå bha-
vanirodhagåmin¥ pa†ipadå? tayo ’me åvuso bhavå: kåmabhavo rËpabhavo arËpabhavo.
upådånasamudayå bhavasamudayo. upådånanirodhå bhavanirodho. ayam eva ariyo a††h-
a!giko maggo bhavanirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo
sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi||
||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ bhavaµ pajånåti, evaµ bhavasamudayaµ pajånåti,
evaµ bhavanirodhaµ pajånåti, evaµ bhavanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso
rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samË-
hanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti.
ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme avecca-
ppasådena samannågato, ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:30||
55
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamaµ pan’ åvuso upådånaµ katamo upådånasamudayo katamo upådånanirodho
katamå upådånanirodhagåmin¥ pa†ipadå? cattåro ’ime åvuso upådånå: kåmupådånaµ,
di††hupådånaµ, s¥labbatupådånaµ, attavådupådånaµ. taˆhåsamudayå upådånasamudayo.
taˆhånirodhå upådånanirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo upådånanirodhagåmin¥
pa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto
sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako
evaµ upådånaµ pajånåti, evaµ upådånasamudayaµ pajånåti, evaµ upådånanirodhaµ
pajånåti, evaµ upådånanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ
pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå avijjaµ
pahåya vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho
åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena saman-
någato, ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:34||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamå pan’ åvuso taˆhå katamo taˆhåsamudayo katamo taˆhånirodho katamå taˆhå-
nirodhagåmin¥ pa†ipadå? chayime åvuso taˆhåkåyå: rËpataˆhå saddataˆhå gandhataˆhå
rasataˆhå pho††habbataˆhå dhammataˆhå. vedanåsamudayå taˆhåsamudayo. vedanåni-
rodhå taˆhånirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo taˆhånirodhagåmin¥ pa†ipadå,
seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo
sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ taˆhaµ
pajånåti, evaµ taˆhåsamudayaµ pajånåti, evaµ taˆhånirodhaµ pajånåti, evaµ taˆhå-
nirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ
pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ uppå-
detvå, di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako
sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena samannågato, ågato imaµ
saddhamman ti|| ||MN9:38||
56
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamå pan’ åvuso vedanå katamo vedanåsamudayo katamo vedanånirodho katamå
vedanånirodhagåmin¥ pa†ipadå? chayime åvuso vedanåkåyå: cakkhusamphassajå vedanå,
sotasamphassajå vedanå, ghånasamphassajå vedanå, jivhåsamphassajå vedanå, kåyasam-
phassajå vedanå, manosamphassajå vedanå. phassasamudayå vedanåsamudayo. phassani-
rodhå vedanånirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo vedanånirodhagåmin¥ pa†ipadå,
seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo
sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ vedanaµ
pajånåti, evaµ vedanåsamudayaµ pajånåti, evaµ vedanånirodhaµ pajånåti, evaµ veda-
nånirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ
pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ up-
pådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako
sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena samannågato, ågato imaµ
saddhamman ti|| ||MN9:42||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisuttta| |
|| ||katamo pan’ åvuso phasso katamo phassasamudayo katamo phassanirodho katamå
phassanirodhagåmin¥ pa†ipadå? chayime åvuso phassakåyå: cakkhusamphasso sotasam-
phasso ghånasamphasso jivhåsamphasso kåyasamphasso manosamphasso. sa¬åyatana-
samudayå phassasamudayo. sa¬åyatananirodhå phassanirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko
maggo phassanirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sam-
måvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato
kho åvuso ariyasåvako evaµ phassaµ pajånåti, evaµ phassasamudayaµ pajånåti, evaµ
phassanirodhaµ pajånåti, evaµ phassanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso
rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËha-
nitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti.
ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme avecca-
ppasådena samannågato, ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:46||
57
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamaµ pan’ åvuso sa¬åyatanaµ katamo sa¬åyatanasamudayo katamo sa¬åyatana-
nirodho katamå sa¬åyatananirodhagåmin¥ pa†ipadå? chayimåni åvuso åyatanåni: cakkhå-
yatanaµ sotåyatanaµ ghånåyatanaµ jivhåyatanaµ kåyåyatanaµ manåyatanaµ. nåma-
rËpasamudayå sa¬åyatanasamudayo. nåmarËpanirodhå sa¬åyatananirodho. ayam eva ariyo
a††ha!giko maggo sa¬åyatananirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammå-
sa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammå-
samådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ sa¬åyatanaµ pajånåti, evaµ sa¬åyatana-
samudayaµ pajånåti, evaµ sa¬åyatananirodhaµ pajånåti, evaµ sa¬åyatananirodhagåmin¥
pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå,
asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå; di††he va
dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti,
ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena samannågato, ågato imaµ saddhamman ti||
||MN9:50||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamaµ pan’ åvuso nåmarËpaµ katamo nåmarËpasamudayo katamo nåmarËpa-
nirodho katamå nåmarËpanirodhagåmin¥ pa†ipadå? vedanå saññå cetanå phasso manasi-
kåro, idaµ vuccat’ åvuso nåmaµ. cattåri ca mahåbhËtåni catunnañ ca mahåbhËtånaµ
upådåya rËpaµ, idaµ vuccat’ åvuso rËpaµ. iti idañ ca nåmaµ idañ ca rËpaµ; idaµ
vuccat’ åvuso nåmarËpaµ. viññåˆasamudayå nåmarËpasamudayo. viññåˆanirodhå
nåmarËpanirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo nåmarËpanirodhagåmin¥ pa†ipadå,
seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo
sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ nåma-
rËpaµ pajånåti, evaµ nåmarËpasamudayaµ pajånåti, evaµ nåmarËpanirodhaµ pajånåti,
evaµ nåmarËpanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ pahåya,
pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ pahåya
vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho åvuso
ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena samannågato,
ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:54||
58
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamaµ pan’ åvuso viññåˆaµ katamo viññåˆasamudayo katamo viññåˆanirodho
katamå viññåˆanirodhagåmin¥ pa†ipadå? chayime åvuso viññåˆakåyå: cakkhuviññåˆaµ
sotaviññåˆaµ ghånaviññåˆaµ jivhåviññåˆaµ kåyaviññåˆaµ manoviññåˆaµ. sa!khåra-
samudayå viññåˆasamudayo. sa!khåranirodhå viññåˆanirodho. ayam eva ariyo a††ha!-
giko maggo viññåˆanirodhagåmin¥ pa†ipadå seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo
sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi||
||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ viññåˆaµ pajånåti, evaµ viññåˆasamudayaµ pajå-
nåti, evaµ viññåˆanirodhaµ pajånåti, evaµ viññåˆanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so
sabbaso rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ
samËhanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro
hoti. ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme
aveccappasådena samannågato, ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:58||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katame pan’ åvuso sa!khårå katamo sa!khårasamudayo katamo sa!khåranirodho
katamå sa!khåranirodhagåmin¥ pa†ipadå? tayo ’me åvuso sa!khårå: kåyasa!khåro vac¥-
sa!khåro cittasa!khåro. avijjåsamudayå sa!khårasamudayo. avijjånirodhå sa!khåra-
nirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo sa!khåranirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyyath¥daµ
sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo
sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ sa!khåraµ pajånåti, evaµ
sa!khårasamudayaµ pajånåti, evaµ sa!khåranirodhaµ pajånåti, evaµ sa!khåranirodha-
gåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ pa†i-
vinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå;
di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako sammå-
di††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena samannågato, ågato imaµ
saddhamman ti|| ||MN9:62||
59
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamå pan’ åvuso avijjå katamo avijjåsamudayo katamo avijjånirodho katamå
avijjånirodhagåmin¥ pa†ipadå? yaµ kho åvuso dukkhe aññåˆaµ, dukkhasamudaye aññå-
ˆaµ, dukkhanirodhe aññåˆaµ, dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadåya aññåˆaµ; ayaµ vuccat’
åvuso avijjå. åsavasamudayå avijjåsamudayo. åsavanirodhå avijjånirodho. ayam eva
ariyo a††ha!giko maggo avijjånirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammå-
sa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammå-
samådhi|| ||yato kho åvuso ariyasåvako evaµ avijjaµ pajånåti, evaµ avijjåsamudayaµ
pajånåti, evaµ avijjånirodhaµ pajånåti, evaµ avijjånirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so
sabbaso rågånusayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ
samËhanitvå, avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro
hoti. ettåvatå pi kho åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme
aveccappasådena samannågato, ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:66||
| |mËlapariyåyavagga sammådi††hisutta| |
|| ||katamo pan’ åvuso åsavo katamo åsavasamudayo katamo åsavanirodho katamå
åsavanirodhagåmin¥ pa†ipadå? tayo ’me åvuso åsavå: kåmåsavo bhavåsavo avijjåsavo.
avijjåsamudayå åsavasamudayo. avijjånirodhå åsavanirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko
maggo åsavanirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammå-
våcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato kho
åvuso ariyasåvako evaµ åsavaµ pajånåti, evaµ åsavasamudayaµ pajånåti, evaµ åsava-
nirodhaµ pajånåti, evaµ åsavanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pajånåti: so sabbaso rågånu-
sayaµ pahåya, pa†ighånusayaµ pa†ivinodetvå, asm¥ ti di††himånånusayaµ samËhanitvå,
avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå; di††he va dhamme dukkhass’ antakaro hoti. ettåvatå pi
kho åvuso ariyasåvako sammådi††hi hoti, ujugatå ’ssa di††hi dhamme aveccappasådena
samannågato, ågato imaµ saddhamman ti|| ||MN9:70||
60
| |mËlapariyåyavagga satipa††hånasutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave bhikkhu imam eva kåyaµ yathå†hitaµ yathåpaˆihitaµ
dhåtuso paccavekkhati: atthi imasmiµ kåye pa†hav¥dhåtu åpodhåtu tejodhåtu våyodhåtË
ti. seyyathå pi bhikkhave dakkho goghåtako vå goghåtakantevås¥ vå gåviµ vadhitvå
cåtummahåpathe bilaso pa†ivibhajitvå nisinno assa, evam eva kho bhikkhave bhikkhu
imam eva kåyaµ yathå†hitaµ yathåpaˆihitaµ dhåtuso paccavekkhati: atthi imasmiµ kåye
pa†hav¥dhåtu åpodhåtu tejodhåtu våyodhåtË ti|| ||iti ajjhattaµ vå kåye kåyånupass¥ vihara-
ti, bahiddhå vå kåye kåyånupass¥ viharati, ajjhattabahiddhå vå kåye kåyånupass¥ viharati.
samudayadhammånupass¥ vå kåyasmiµ viharati, vayadhammånupass¥ vå kåyasmiµ vi-
harati, samudayavayadhammånupass¥ vå kåyasmiµ viharati. atthi kåyo ti vå pan’ assa
sati paccupa††hitå hoti yåvad eva ñåˆamattåya patissatimattåya, anissito ca viharati na ca
kiñci loke upådiyati. evam pi bhikkhave bhikkhu kåye kåyånupass¥ viharati|| ||MN10:12||
| |mËlapariyåyavagga satipa††hånasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu vedanåsu vedanånupass¥ viharati? idha bhikkhave
bhikkhu sukhaµ vedanaµ vediyamåno, sukhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti; dukkhaµ
vedanaµ vediyamåno, dukkhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti; adukkhamasukhaµ veda-
naµ vediyamåno adukkhamasukhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti|| ||såmisaµ vå sukhaµ
vedanaµ vediyamåno, såmisaµ vå sukhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti. niråmisaµ vå
sukhaµ vedanaµ vediyamåno, niråmisaµ vå sukhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti.
såmisaµ vå dukkhaµ vedanaµ vediyamåno, såmisaµ vå dukkhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti
pajånåti. niråmisaµ vå dukkhaµ vedanaµ vediyamåno, niråmisaµ vå dukkhaµ vedanaµ
vediyåm¥ ti pajånåti. såmisaµ vå adukkhamasukhaµ vedanaµ vediyamåno, såmisaµ vå
adukkhamasukhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti. niråmisaµ vå adukkhamasukhaµ
vedanaµ vediyamåno, niråmisaµ vå adukkhamasukhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti||
||iti ajjhattaµ vå vedanåsu vedanånupass¥ viharati, bahiddhå vå vedanåsu vedanånupass¥
viharati, ajjhattabahiddhå vå vedanåsu vedanånupass¥ viharati. samudayadhammånupass¥
vå vedanåsu viharati, vayadhammånupass¥ vå vedanåsu viharati, samudayavayadhammå-
nupass¥ vå vedanåsu viharati. atthi vedanå ti vå pan’ assa sati paccupa††hitå hoti yåvad
61
eva ñåˆamattåya patissatimattåya, anissito ca viharati na ca kiñci loke upådiyati. evaµ
kho bhikkhave bhikkhu vedanåsu vedanånupass¥ viharati|| ||MN10:32||
| |mËlapariyåyavagga satipa††hånasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu citte cittånupass¥ viharati? idha bhikkhave bhikkhu:
sarågaµ vå cittaµ sarågaµ cittan ti pajånåti, v¥tarågaµ vå cittaµ v¥tarågaµ cittan ti pajå-
nåti. sadosaµ vå cittaµ sadosaµ cittan ti pajånåti, v¥tadosaµ vå cittaµ v¥tadosaµ cittan ti
pajånåti. samohaµ vå cittaµ samohaµ cittan ti pajånåti, v¥tamohaµ vå cittaµ v¥tamohaµ
cittan ti pajånåti. sa!khittaµ vå cittaµ sa!khittaµ cittan ti pajånåti, vikkhittaµ vå cittaµ
vikkhittaµ cittan ti pajånåti. mahaggataµ vå cittaµ mahaggattaµ cittan ti pajånåti, ama-
haggataµ vå cittaµ amahaggataµ cittan ti pajånåti. sauttaraµ vå cittaµ sauttaraµ cittan
ti pajånåti, anuttaraµ vå cittaµ anuttaraµ cittan ti pajånåti. samåhitaµ vå cittaµ samå-
hitaµ cittan ti pajånåti, asamåhitaµ vå cittaµ asamåhitaµ cittan ti pajånåti. vimuttaµ vå
cittaµ vimuttaµ cittan ti pajånåti, avimuttaµ vå cittaµ avimuttaµ cittan ti pajånåti|| ||iti
ajjhattaµ vå citte cittånupass¥ viharati, bahiddhå vå citte cittånupass¥ viharati, ajjhatta-
bahiddhå vå citte cittånupass¥ viharati. samudayadhammånupass¥ vå cittasmiµ viharati,
vayadhammånupass¥ vå cittasmiµ viharati, samudayavayadhammånupass¥ vå cittasmiµ
viharati. atthi cittan ti vå pan’ assa sati paccupa††hitå hoti yåvad eva ñåˆamattåya patis-
satimattåya, anissito ca viharati na ca kiñci loke upådiyati. evaµ kho bhikkhave bhikkhu
citte cittånupass¥ viharati|| ||MN10:34||
| |mËlapariyåyvagga satipa††hånasutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥ viharati chasu ajjhat-
tikabåhiresu åyatanesu. kathañ ca bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥ viharati
chasu ajjhattikabåhiresu åyatanesu? idha bhikkhave bhikkhu cakkhuñ ca pajånåti rËpe ca
pajånåti, yañ ca tad ubhayaµ pa†icca uppajjati saµyojanaµ tañ ca pajånåti. yathå ca anu-
ppannassa saµyojanassa uppådo hoti tañ ca pajånåti; yathå ca uppannassa saµyojanassa
pahånaµ hoti tañ ca pajånåti; yathå ca pah¥nassa saµyojanassa åyatiµ anuppådo hoti tañ
ca pajånåti|| ||sotañ ca pajånåti sadde ca pajånåti, yañ ca tad ubhayaµ pa†icca uppajjati
saµyojanaµ tañ ca pajånåti. yathå ca anuppannassa saµyojanassa uppådo hoti tañ ca
62
pajånåti; yathå ca uppannassa saµyojanassa pahånaµ hoti tañ ca pajånåti; yathå ca
pah¥nassa saµyojanassa åyatiµ anuppådo hoti tañ ca pajånåti|| ||ghånañ ca pajånåti
gandhe ca pajånåti, yañ ca tad ubhayaµ pa†icca uppajjati saµyojanaµ tañ ca pajånåti.
yathå ca anuppannassa saµyojanassa uppådo hoti tañ ca pajånåti; yathå ca uppannassa
saµyojanassa pahånaµ hoti tañ ca pajånåti; yathå ca pah¥nassa saµyojanassa åyatiµ
anuppådo hoti tañ ca pajånåti|| ||jivhañ ca pajånåti rase ca pajånåti, yañ ca tad ubhayaµ
pa†icca uppajjati saµyojanaµ tañ ca pajånåti. yathå ca anuppannassa saµyojanassa up-
pådo hoti tañ ca pajånåti; yathå ca uppannassa saµyojanassa pahånaµ hoti tañ ca
pajånåti; yathå ca pah¥nassa saµyojanassa åyatiµ anuppådo hoti tañ ca pajånåti|| ||kåyañ
ca pajånåti pho††habbe ca pajånåti, yañ ca tad ubhayaµ pa†icca uppajjati saµyojanaµ tañ
ca pajånåti. yathå ca anuppannassa saµyojanassa uppådo hoti tañ ca pajånåti; yathå ca
uppannassa saµyojanassa pahånaµ hoti tañ ca pajånåti; yathå ca pah¥nassa saµyojanassa
åyatiµ anuppådo hoti tañ ca pajånåti|| ||manañ ca pajånåti dhamme ca pajånåti, yañ ca tad
ubhayaµ pa†icca uppajjati saµyojanaµ tañ ca pajånåti. yathå ca anuppannassa saµyo-
janassa uppådo hoti tañ ca pajånåti; yathå ca uppannassa saµyojanassa pahånaµ hoti tañ
ca pajånåti; yathå ca pah¥nassa saµyojanassa åyatiµ anuppådo hoti tañ ca pajånåti|| ||iti
ajjhattaµ vå dhammesu dhammånupass¥ viharati, bahiddhå vå dhammesu dhammå-
nupass¥ viharati, ajjhattabahiddhå vå dhammesu dhammånupass¥ viharati. samudaya-
dhammånupass¥ vå dhammaesu viharati, vayadhammånupass¥ vå dhammesu viharati,
samudayavayadhammånupass¥ vå dhammesu viharati. atthi dhammå ti vå pan’ assa sati
paccupa††hitå hoti yåvad eva ñåˆamattåya patissatimattåya, anissito ca viharati na ca kiñci
loke upådiyati. evaµ kho bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥ viharati chasu
ajjhattikabåhiresu åyatanesu|| ||MN10:40||
| |mËlapariyåyavagga satipa††hånasutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥ viharati catusu
ariyasaccesu. kathañ ca bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥ viharati catusu
ariyasaccesu? idha bhikkhave bhikkhu: idaµ dukkhan ti yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ
dukkhasamudayo ti yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ dukkhanirodho ti yathåbhËtaµ pajånåti,
ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathåbhËtaµ pajånåti|| ||iti ajjhattaµ vå dha-
mmesu dhammånupass¥ viharati, bahiddhå vå dhammesu dhammånupass¥ viharati,
63
ajjhattabahiddhå vå dhammesu dhammånupass¥ viharati. samudayadhammånupass¥ vå
dhammesu viharati, vayadhammånupass¥ vå dhammesu viharati, samudayavayadhamm-
ånupass¥ vå dhammesu viharati. atthi dhammå ti vå pan’ assa sati paccupa††hitå hoti
yåvad eva ñåˆamattåya patissatimattåya, anissito ca viharati na ca kiñci loke upådiyati.
evaµ kho bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥ viharati catusu ariyasaccesu||
||MN10:40||
| |s¥hanådavagga cˬas¥hanådasutta| |
|| ||dve ’må bhikkhave di††hiyo: bhavadi††hi ca vibhavadi††hi ca. ye hi keci bhikkhave
samaˆå vå bråhmaˆå vå bhavadi††hiµ all¥nå bhavadi††hiµ upagatå bhavadi††hiµ ajjhositå,
vibhavadi††hiyå te pa†iviruddhå. ye hi keci bhikkhave samaˆå vå bråhmaˆå vå vibhava-
di††hiµ all¥nå vibhavadi††hiµ upagatå vibhavadi††hiµ ajjhositå, bhavadi††hiyå te pa†i-
viruddhå|| ||ye hi keci bhikkhave samaˆå vå bråhmaˆå vå imåsaµ dvinnaµ di††h¥naµ
samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ nap-
pajånanti; te sarågå te sadoså te samohå te sataˆhå te saupådånå te aviddasuno te
anuruddhapa†iviruddhå te papañcåråmå papañcaratino – te na parimuccanti jåtiyå jaråya
maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi, na parimuccanti dukkha-
små ti vadåmi|| ||ye ca kho keci bhikkhave samaˆå vå bråhmaˆå vå imåsaµ dvinnaµ
di††h¥naµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathå-
bhËtaµ pajånanti; te v¥tarågå te v¥tadoså te v¥tamohå te v¥tataˆhå te anupådånå te
viddasuno te ananuruddhappa†iviruddhå te nippapañcåråmå nippapañcaratino – te pari-
muccanti jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi,
parimuccanti dukkhasmå ti vadåmi|| ||MN11:6||
| |s¥hanådavagga cˬas¥hanådasutta| |
|| ||santi bhikkhave eke samaˆabråhmaˆå sabbupådånapariññåvådå pa†ijånamånå te na
sammå sabbupådånapariññaµ paññåpenti: kåmupådånassa pariññaµ paññåpenti, di††hu-
pådånassa pariññaµ paññåpenti, s¥labbatupådånassa pariññaµ paññåpenti, na attavådu-
pådånassa pariññaµ paññåpenti. taµ kissa hetu? imañ hi te bhonto samaˆabråhmaˆå
ekaµ †hånaµ yathåbhËtaµ nappajånanti, tasmå te bhonto samaˆabråhmaˆå sabbupådåna-
64
pariññåvådå pa†ijånamånå, te na sammå sabbupådånapariññaµ paññåpenti: kåmupådå-
nassa pariññaµ paññåpenti, di††hupådånassa pariññaµ paññåpenti, s¥labbatupådånassa
pariññaµ paññåpenti, na attavådupådånassa pariññaµ paññåpenti|| ||evarËpe kho bhikkha-
ve dhammavinaye yo satthari pasådo so na sammaggato akkhåyati, yo dhamme pasådo so
na sammaggato akkhåyati, yå s¥lesu paripËrakåritå så na sammaggatå akkhåyati, yå
sahadhammikesu piyamanåpatå så na sammaggatå akkhåyati. taµ kissa hetu? evañ h’
etaµ bhikkhave hoti yathå taµ durakkhåte dhammavinaye duppavedite aniyyånike
anupasamasaµvattanike asammåsambuddhappavedite|| ||tathågato ca kho bhikkhave
arahaµ sammåsambuddho sabbupådånapariññåvådo pa†ijånamåno sammå sabbupådåna-
pariññaµ paññåpeti: kåmupådånassa pariññaµ paññåpeti, di††hupådånassa pariññaµ
paññåpeti, s¥labbatupådånassa pariññaµ paññåpeti, attavådupådånassa pariññaµ pañ-
ñåpeti|| ||evarËpe kho bhikkhave dhammavinaye yo satthari pasådo so sammaggato
akkhåyati, yo dhamme pasådo so sammaggato akkhåyati, yå s¥lesu paripËrakåritå så
sammaggatå akkhåyati, yå sahadhammikesu piyamanåpatå så sammaggatå akkhåyati. taµ
kissa hetu? evañ h’ etaµ bhikkhave hoti yathå taµ svåkkhåte dhammavinaye suppavedite
niyyånike upasamasaµvattanike sammåsambuddhappavedite|| ||MN11:12||
| |s¥hanådavagga madhupiˆ"ikasutta| |
|| ||ekam antaµ †hito kho daˆ"apåˆi sakko bhagavantaµ etad avoca: kiµvåd¥ samaˆo
kimakkhåy¥ ti? yathåvåd¥ kho åvuso sadevake loke samårake sabrahmake sassamaˆa-
bråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya na kenaci loke viggayha ti††hati; yathå ca pana
kåmehi visaµyuttaµ viharantaµ taµ bråhmaˆaµ, akathaµkathiµ chinnakukkuccaµ
bhavåbhave v¥tataˆhaµ saññå nånusenti: evaµvåd¥ kho ahaµ åvuso evaµ akkhåy¥ ti.
evaµ vutte daˆ"apåˆi sakko s¥saµ okampetvå jivhaµ nillå¬etvå tivisåkhaµ nalå†ikaµ
nalå†e vu††håpetvå daˆ"am olubbha pakkåmi|| ||MN18:4||
| |s¥hanådavagga madhupiˆ"ikasutta| |
|| ||evaµ vutte aññataro bhikkhu bhagavantaµ etad avoca: kiµvåd¥ pana bhante bhagavå
sadevake loke samårake sabrahmake sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya na
kenaci loke viggayha ti††hati? kathañ ca pana bhante bhagavantaµ kåmehi visaµyuttaµ
65
viharantaµ taµ bråhmaˆaµ, akathaµkathiµ chinnakukkuccaµ bhavåbhave v¥tataˆhaµ
saññå nånusenti?|| ||yato nidånaµ bhikkhu purisaµ papañcasaññåsa!khå samudåcaranti,
ettha ce n’ atthi abhinanditabbaµ abhivaditabbaµ ajjhositabbaµ: es’ ev’ anto rågånusay-
ånaµ, es’ ev’ anto pa†ighånusayånaµ, es’ ev’ anto di††hånusayånaµ, es’ ev’ anto vicikic-
chånusayånaµ, es’ ev’ anto månånusayånaµ, es’ ev’ anto bhavarågånusayånaµ, es’ ev’
anto avijjånusayånaµ; es’ ev’ anto daˆ"ådånasatthådånakalahaviggahavivådatuvantuvap-
esuññamusåvådånaµ. etth’ ete påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhant¥ ti||||MN18:8||
| |s¥hanådavagga madhupiˆ"ikasutta| |
|| ||cakkhuñ c’ åvuso pa†icca rËpe ca uppajjati cakkhuviññånaµ. tiˆˆaµ sa!gati phasso.
phassapaccayå vedanå. yaµ vedeti taµ sañjånåti. yaµ sañjånåti taµ vitakketi, yaµ vitak-
keti taµ papañceti; yaµ papañceti tatonidånaµ purisaµ papañcasaññåsa!khå samudåca-
ranti at¥tånågatapaccuppannesu cakkhuviññeyyesu rËpesu|| ||sotañ c’ åvuso pa†icca sadde
ca uppajjati sotaviññånaµ. tiˆˆaµ sa!gati phasso. phassapaccayå vedanå. yaµ vedeti taµ
sañjånåti. yaµ sañjånåti taµ vitakketi, yaµ vitakketi taµ papañceti; yaµ papañceti tato-
nidånaµ purisaµ papañcasaññåsa!khå samudåcaranti at¥tånågatapaccuppannesu sotaviñ-
ñeyyesu saddesu|| ||ghånañ c’ åvuso pa†icca gandhe ca uppajjati ghånaviññånaµ. tiˆˆaµ
sa!gati phasso. phassapaccayå vedanå. yaµ vedeti taµ sañjånåti. yaµ sañjånåti taµ vita-
kketi, yaµ vitakketi taµ papañceti; yaµ papañceti tatonidånaµ purisaµ papañcasaññå-
sa!khå samudåcaranti at¥tånågatapaccuppannesu ghånaviññeyyesu gandhesu|| ||jivhañ c’
åvuso pa†icca rase ca uppajjati jivhåviññånaµ. tiˆˆaµ sa!gati phasso. phassapaccayå ve-
danå. yaµ vedeti taµ sañjånåti. yaµ sañjånåti taµ vitakketi, yaµ vitakketi taµ papañceti;
yaµ papañceti tatonidånaµ purisaµ papañcasaññåsa!khå samudåcaranti at¥tånågata-
paccuppannesu jivhåviññeyyesu rasesu|| ||kåyañ c’ åvuso pa†icca pho††habbe ca uppajjati
kåyaviññånaµ. tiˆˆaµ sa!gati phasso. phassapaccayå vedanå. yaµ vedeti taµ sañjånåti.
yaµ sañjånåti taµ vitakketi, yaµ vitakketi taµ papañceti; yaµ papañceti tatonidånaµ
purisaµ papañcasaññåsa!khå samudåcaranti at¥tånågatapaccuppannesu kåyaviññeyyesu
pho††habbesu|| ||manañ c’ åvuso pa†icca dhamme ca uppajjati manoviññånaµ. tiˆˆaµ sa!-
gati phasso. phassapaccayå vedanå. yaµ vedeti taµ sañjånåti. yaµ sañjånåti taµ vitakke-
ti, yaµ vitakketi taµ papañceti; yaµ papañceti tatonidånaµ purisaµ papañcasaññåsa!khå
samudåcaranti at¥tånågatapaccuppannesu manoviññeyyesu dhammesu|| ||MN18:16||
66
| |s¥hanådavagga madhupiˆ"ukasutta| |
|| ||so vat’ åvuso cakkhusmiµ sati rËpe sati cakkhuviññåˆe sati phassapaññattiµ
paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. phassapaññattiyå sati vedanåpaññattiµ paññåpessat¥
ti †hånam etaµ vijjati. vedanåpaññattiyå sati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ
vijjati. saññåpaññattiyå sati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati; vitak-
kapaññattiyå sati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam
etaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso sotasmiµ sati sadde sati sotaviññåˆe sati phassapaññattiµ
paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. phassapaññattiyå sati vedanåpaññattiµ paññåpessat¥
ti †hånam etaµ vijjati. vedanåpaññattiyå sati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ
vijjati. saññåpaññattiyå sati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati; vitak-
kapaññattiyå sati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam
etaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso ghånasmiµ sati gandhe sati ghånaviññåˆe sati phassapañ-
ñattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. phassapaññattiyå sati vedanåpaññattiµ paññå-
pessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. vedanåpaññattiyå sati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti
†hånam etaµ vijjati. saññåpaññattiyå sati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ
vijjati; vitakkapaññattiyå sati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥
ti †hånam etaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso jivhåya sati rase sati jivhåviññåˆe sati phassapañ-
ñattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. phassapaññattiyå sati vedanåpaññattiµ paññå-
pessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. vedanåpaññattiyå sati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti
†hånam etaµ vijjati. saññåpaññattiyå sati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ
vijjati; vitakkapaññattiyå sati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥
ti †hånam etaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso kåyasmiµ sati pho††habbe sati kåyaviññåˆe sati
phassapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. phassapaññattiyå sati vedanåpañ-
ñattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. vedanåpaññattiyå sati saññåpaññattiµ paññå-
pessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. saññåpaññattiyå sati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti
†hånam etaµ vijjati; vitakkapaññattiyå sati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ
paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso manasmiµ sati dhamme sati mano-
viññåˆe sati phassapaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. phassapaññattiyå sati
vedanåpaññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. vedanåpaññattiyå sati saññåpaññat-
tiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati. saññåpaññattiyå sati vitakkapaññattiµ paññåpes-
67
sat¥ ti †hånam etaµ vijjati; vitakkapaññattiyå sati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆa-
paññattiµ paññåpessat¥ ti †hånam etaµ vijjati|| ||MN18:17||
| |s¥hanådavagga madhupiˆ"ukasutta| |
|| ||so vat’ åvuso cakkhusmiµ asati rËpe asati cakkhuviññåˆe asati phassapaññattiµ
paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. phassapaññattiyå asati vedanåpaññattiµ paññå-
pessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. vedanåpaññattiyå asati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’
etaµ †hånaµ vijjati. saññåpaññattiyå asati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ
†hånaµ vijjati; vitakkapaññattiyå asati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ pañ-
ñåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso sotasmiµ asati sadde asati sotaviññåˆe
asati phassapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. phassapaññattiyå asati
vedanåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. vedanåpaññattiyå asati saññå-
paññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. saññåpaññattiyå asati vitakkapaññattiµ
paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati; vitakkapaññattiyå asati papañcasaññåsa!khå-
samudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso ghåna-
smiµ asati gandhe asati ghånaviññåˆe asati phassapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ
†hånaµ vijjati. phassapaññattiyå asati vedanåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ
vijjati. vedanåpaññattiyå asati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati.
saññåpaññattiyå asati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati; vitakka-
paññattiyå asati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ
†hånaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso jivhåya asati rase asati jivhåviññåˆe asati phassapaññattiµ
paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. phassapaññattiyå asati vedanåpaññattiµ paññå-
pessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. vedanåpaññattiyå asati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’
etaµ †hånaµ vijjati. saññåpaññattiyå asati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ
†hånaµ vijjati; vitakkapaññattiyå asati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ pañ-
ñåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso kåyasmiµ asati pho††habbe asati kåya-
viññåˆe asati phassapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. phassapaññattiyå
asati vedanåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. vedanåpaññattiyå asati
saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. saññåpaññattiyå asati vitakka-
paññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati; vitakkapaññattiyå asati papañcasaññå-
sa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vat’ åvuso
68
manasmiµ asati dhamme asati manoviññåˆe asati phassapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’
etaµ †hånaµ vijjati. phassapaññattiyå asati vedanåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ
†hånaµ vijjati. vedanåpaññattiyå asati saññåpaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ
vijjati. saññåpaññattiyå asati vitakkapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati;
vitakkapaññattiyå asati papañcasaññåsa!khåsamudåcaraˆapaññattiµ paññåpessat¥ ti n’
etaµ †hånaµ vijjati|| ||MN18:18||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||idha pana bhikkhave ekacce kulaputtå dhammaµ pariyåpuˆanti: suttaµ geyyaµ
veyyåkaraˆaµ gåthaµ udånaµ itivuttakaµ jåtakaµ abbhutadhammaµ vedallaµ. te taµ
dhammaµ pariyåpuˆitvå tesaµ dhammånaµ paññåya atthaµ upaparikkhanti. tesaµ te
dhammå paññåya atthaµ upaparikkhataµ nijjhånaµ khamanti. te na c’ eva upårambhå-
nisaµsa dhammaµ pariyåpuˆanti na itivådappamokkhånisaµså. yassa c’ atthåya dham-
maµ pariyåpuˆanti tañ c’ assa atthaµ anubhonti. tesaµ te dhammå suggah¥tå d¥gharattaµ
hitåya sukhåya saµvattanti. taµ kissa hetu? suggah¥tattå bhikkhave dhammånaµ||
||MN22:11||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||chayimåni bhikkhave di††hi††hånåni. katamåni cha? idha bhikkhave assutavå puthu-
jjano ariyånaµ adassåvi ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ
adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to. rËpaµ etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. vedanaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassati. saññaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati.
sa!khåre etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. yam p’ idaµ di††haµ
sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ anuvicaritaµ manaså, tam pi etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. yam p’ idaµ di††hi††hånaµ: so loko so attå so
pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo, sassatisamaµ tath’ eva
†hassåm¥ ti, tam pi etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati|| ||sutavå ca
kho bhikkhave ariyasåvako ariyånaµ dassåvi ariyadhammassa kovido ariyadhamme
suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme suvin¥to.
69
rËpaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. vedanaµ n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. saññaµ n’ etaµ mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. sa!khåre n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti samanupassati. yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ pari-
yesitaµ anuvicaritaµ manaså, tam pi n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, n’ meso attå ti
samanupassati. yam p’ idaµ di††hi††hånaµ: so loko so attå so pecca bhavissåmi nicco
dhuvo sassato avipariˆåmadhammo, sassatisamaµ tath’ eva †hassåm¥ ti, tam pi n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. so evaµ samanupassanto asati na
paritassat¥ ti|| ||MN22:15||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||siyå nu kho bhante bahiddhå asati paritassanå ti? siyå bhikkhË ti bhagavå avoca. idha
bhikkhu ekaccassa evaµ hoti: ahË vata me, taµ vata me n’ atthi, siyå vata me, taµ
vatåhaµ na labhåm¥ ti. so socati kilamati paridevati urattå¬iµ kandati sammohaµ åpajjati.
evaµ kho bhikkhu bahiddhå asati paritassanå hot¥ ti|| ||siyå pana bhante bahiddhå asati
aparitassanå ti? siyå bhikkhË ti bhagavå avoca. idha bhikkhu ekaccassa na evaµ hoti: ahË
vata me, taµ vata me n’ atthi, siyå vata me, taµ vatåhaµ na labhåm¥ ti. so na socati na
kilamati na paridevati na urattå¬iµ kandati na sammohaµ åpajjati. evaµ kho bhikkhu
bahiddhå asati aparitassanå hot¥ ti|| ||MN22:18||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||siyå nu kho bhante ajjhattaµ asati paritassanå ti? siyå bhikkhË ti bhagavå avoca. idha
bhikkhu ekaccassa evaµ di††hi hoti: so loko so attå so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sas-
sato avipariˆåmadhammo, sassatisamaµ tath’ eva †hassåm¥ ti. so suˆåti tathågatassa vå
tathågatasåvakassa vå sabbesaµ di††hi††hånådhi††hånapariyu††hånåbhinivesånusayånaµ
samugghåtåya, sabbasa!khårasamathåya sabbËpadhipa†inissaggåya, taˆhakkhayåya virå-
gåya nirodhåya nibbånåya dhammaµ desentassa. tassa evaµ hoti: ucchijjissåmi nåma su,
vinassissåmi nåma su, na su nåma bhavissåm¥ ti. so socati kilamati paridevati urattå¬iµ
kandati sammohaµ åpajjati. evaµ kho bhikkhu ajjhattaµ asati paritassanå hot¥ ti|| ||siyå
pana bhante ajjhattaµ asati aparitassanå ti? siyå bhikkhË ti bhagavå avoca. idha bhikkhu
70
ekaccassa na evaµ di††hi hoti: so loko so attå so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato
avipariˆåmadhammo, sassatisamaµ tath’ eva †hassåm¥ ti. so suˆåti tathågatassa vå tathå-
gatasåvakassa vå sabbesaµ di††hi††hånådhi††hånapariyu††hånåbhinivesånusayånaµ samu-
gghåtåya, sabbasa!khårasamathåya sabbËpadhipa†inissaggåya, taˆhakkhayåya virågåya
nirodhåya nibbånåya dhammaµ desentassa. tassa na evaµ hoti: ucchijjissåmi nåma su,
vinassissåmi nåma su, na su nåma bhavissåm¥ ti. so na socati na kilamati na paridevati na
urattå¬iµ kandati na sammohaµ åpajjati. evaµ kho bhikkhu ajjhattaµ asati aparitassanå
hot¥ ti|| ||MN22:20||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||taµ bhikkhave pariggahaµ parigaˆheyyåtha yvåssa pariggaho nicco dhuvo sassato
avipariˆåmadhammo, sassatisamaµ tath’ eva ti††heyya. passatha no tumhe bhikkhave taµ
pariggahaµ yvåssa pariggaho nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo, sassatisamaµ
tath’ eva ti††heyyå ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhave. aham pi kho taµ bhikkhave
pariggahaµ na samanupassåmi yvåssa pariggaho nicco dhuvo sassato avipariˆåmadham-
mo, sassatisamaµ tath’ eva ti††heyya|| ||taµ bhikkhave attavådupådånaµ upådiyetha yaµ
sa attavådupådånaµ upådiyato na uppajjeyyuµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså.
passatha no tumhe bhikkhave taµ attavådupådånaµ yaµ sa attavådupådånaµ upådiyato
na uppajjeyyuµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti? no h’ etaµ bhante. sådhu
bhikkhave. aham pi kho taµ bhikkhave attavådupådånaµ na samanupassåmi yaµ sa
attavådupådånaµ upådiyato na uppajjeyyuµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså||
||taµ bhikkhave di††hinissayaµ nissayetha yaµ sa di††hinissayaµ nissayato na upajjey-
yuµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså. passatha no tumhe bhikkhave taµ di††hinis-
sayaµ yaµ sa di††hinissayaµ nissayato na uppajjeyyuµ sokaparidevadukkhadomanass’
upåyåså ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhave. aham pi kho taµ bhikkhave di††hinissa-
yaµ na samanupassåmi yaµ sa di††hinissayaµ nissayato na uppajjeyyaµ sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså|| ||attani vå bhikkhave sati attaniyaµ me ti asså ti? evaµ
bhante. attaniye vå bhikkhave sati attå me ti asså ti? evaµ bhante. attani ca bhikkhave
attaniye ca saccato thetato anupalabbhamåne, yam p’ idaµ di††hi††hånaµ: so loko so attå
so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avpariˆåmadhammo, sassatisamaµ tath’ eva
71
†hassåm¥ ti – nanåyaµ bhikkhave kevalo paripËro båladhammo ti? kiñ hi no siyå bhante
kevalo paripËro båladhammo ti|| ||MN22:22||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||vimuttasmiµ vimuttam iti ñåˆaµ hoti. kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ
karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåti. ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu ukkhittapali-
gho iti pi, sa!kiˆˆaparikho iti pi, abbˬhesiko iti pi, niragga¬o iti pi, ariyo pannaddhajo
pannabhåro visaµyutto iti pi|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti? idha
bhikkhave bhikkhuno avijjå pah¥nå hoti, ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åya-
tiµ anuppådadhammå. evaµ kho bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti|| ||kathañ ca
bhikkhave bhikkhu sa!kiˆˆaparikho hoti? idha bhikkhave bhikkhuno ponobhaviko jåti-
saµsåro pah¥no hoti, ucchinnamËlo tålåvatthukato anabhåvakato åyatiµ anuppådadham-
mo. evaµ kho bhikkhave bhikkhu sa!kiˆˆaparikho hoti|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu
abbˬhesiko hoti? idha bhikkhave bhikkhuno taˆhå pah¥nå hoti, ucchinnamËlå tålåvatthu-
katå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. evaµ kho bhikkhave bhikkhu abbˬhesiko
hoti|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu niragga¬o hoti? idha bhikkhave bhikkhuno pañc’
orambhågiyåni saµyojanåni pah¥nåni honti, ucchinnamËlåni tålåvatthukatåni anabhåva-
katåni åyatiµ anuppådadhammåni. evaµ kho bhikkhave bhikkhu niragga¬o hoti|| ||kathañ
ca bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabhåro visaµyutto hoti? idha bhikkhave
bhikkhuno asmimåno pah¥no hoti, ucchinnamËlo tålåvatthukato anabhåvakato åyatiµ
anuppådadhammo. evaµ kho bhikkhave bhikkhu pannaddhajo pannabhåro visaµyutto
hoti|| ||evaµ vimuttacittaµ kho bhikkhave bhikkhuµ sa indå devå sa brahmakå sa
pajåpatikå anvesaµ nådhigacchanti: idaµ nissitaµ tathågatassa viññåˆan ti. taµ kissa
hetu? di††he våhaµ bhikkhave dhamme tathågataµ ananuvejjo ti vadåmi|| ||MN22:29||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||evaµvådiµ kho maµ bhikhave evamakkhåyiµ, eke samaˆabråhmaˆå asatå tucchå
muså abhËtena abbhåcikkhanti: venayiko samaˆo gotamo sato sattassa ucchedaµ vinå-
saµ vibhavaµ paññåpet¥ ti. yathå våhaµ bhikkhave na yathå cåhaµ na vadåmi, tathå
maµ te bhonto samaˆabråhmaˆå asatå tucchå muså abhËtena abbhåcikkhanti: venayiko
72
samaˆo gotamo sato sattassa ucchedaµ vinåsaµ vibhavaµ paññåpet¥ ti. pubbe cåhaµ
bhikkhave etarahi ca dukkhañ c’ eva paññåpemi dukkhassa ca nirodhaµ|| ||MN22:37||
| | tatiyavagga alagaddËpamasutta| |
|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave? yaµ imasmiµ jetavane tiˆaka††hasåkhåpalåsaµ taµ
jano hareyya vå "aheyya vå yathåpaccayaµ vå kareyya, api nu tumhåkaµ evam assa:
amhe jano harati vå "ahati vå yathåpaccayaµ vå karot¥ ti? no h’ etaµ bhante. taµ kissa
hetu? na hi no etaµ bhante attå vå attaniyaµ vå ti. evam eva kho bhikkhave yaµ na
tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ d¥gharattaµ hitåya sukhåya bhavissati. kiñ ca
bhikkhave na tumhåkaµ? rËpaµ bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ
d¥gharattaµ hitåya sukhåya bhavissati. vedanå bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha,
taµ vo pah¥naµ d¥gharattaµ hitåya sukhåya bhavissati. saññå bhikkhave na tumhåkaµ
taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ d¥gharattaµ hitåya sukhåya bhavissati. sa!khårå bhikkha-
ve na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ d¥gharattaµ hitåya sukhåya bhavissati.
viññåˆaµ bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ d¥gharattaµ hitåya
sukhåya bhavissati|| ||evaµ svåkkhåto bhikkhave mayå dhammo uttåno viva†o pakåsito
chinnapilotiko. evaµ svåkkhåte bhikkhave mayå dhamme uttåne viva†e pakåsite chinna-
pilotike, ye te bhikkhË arahanto kh¥ˆåsavå vusitavanto katakaraˆ¥yå ohitabhårå anuppat-
tasadatthå parikkh¥ˆabhavasaµyojanå sammadaññå vimuttå, va††aµ tesaµ n’ atthi
paññåpanåya|| ||MN22:41||
| | tatiyavagga ariyapariyesanåsutta| |
|| ||kiñ ca bhikkhave jåtidhammaµ vadetha? puttabhariyaµ bhikkhave jåtidhammaµ,
dåsidåsaµ jåtidhammaµ, aje¬akaµ jåtidhammaµ, kukku†asËkaraµ jåtidhammaµ, hat-
thigavåssava¬avaµ jåtidhammaµ, jåtarËparajataµ jåtidhammaµ. jåtidhammå h’ ete
bhikkhave upadhayo, etthå ’yaµ gathito mucchito ajjhopanno, attanå jåtidhammo samåno
jåtidhammañ ñeva pariyesati|| ||kiñ ca bhikkhave jarådhammaµ vadetha? puttabhariyaµ
bhikkhave jarådhammaµ, dåsidåsaµ jarådhammaµ, aje¬akaµ jarådhammaµ, kukku†a-
sËkaraµ jarådhammaµ, hatthigavåssava¬avaµ jarådhammaµ, jåtarËparajataµ jarå-
dhammaµ. jarådhammå h’ ete bhikkhave upadhayo, etthå ’yaµ gathito mucchito ajjho-
73
panno, attanå jarådhammo samåno jarådhammañ ñeva pariyesati|| ||kiñ ca bhikkhave
byådhidhammaµ vadetha? puttabhariyaµ bhikkhave byådhidhammaµ, dåsidåsaµ
byådhidhammaµ, aje¬akaµ byådhidhammaµ, kukku†asËkaraµ byådhidhammaµ, hat-
thigavåssava¬avaµ byådhidhammaµ. byådhidhammå h’ ete bhikkhave upadhayo, etthå
’yaµ gathito mucchito ajjhopanno, attanå byådhidhammo samåno byådhidhammañ ñeva
pariyesati|| ||kiñ ca bhikkhave maraˆadhammaµ vadetha? puttabhariyaµ bhikkhave
maraˆadhammaµ, dåsidåsaµ maraˆadhammaµ, aje¬akaµ maraˆadhammaµ, kukku†a-
sËkaraµ maraˆadhammaµ, hatthigavåssava¬avaµ maraˆadhammaµ. maraˆadhammå h’
ete bhikkhave upadhayo, etthå ’yaµ gathito mucchito ajjhopanno, attanå maraˆadhammo
samåno maraˆadhammañ ñeva pariyesati|| ||MN26:6||
| | tatiyavagga ariyapariyesanåsutta| |
|| ||so kho ahaµ bhikkhave attanå jåtidhammo, samåno jåtidhamme åd¥navaµ viditvå,
ajåtaµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ pariyesamåno; ajåtaµ anuttaraµ yogakkhe-
maµ nibbånaµ ajjhagamaµ|| ||attanå jarådhammo, samåno jarådhamme åd¥navaµ
viditvå, ajaraµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ pariyesamåno; ajaraµ anuttaraµ
yogakkhemaµ nibbånaµ ajjhagamaµ|| ||attanå byådhidhammo, samåno byådhidhamme
åd¥navaµ viditvå, abyådhiµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ pariyesamåno; abyådh-
iµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ ajjhagamaµ|| ||attanå maraˆadhammo, samåno
maraˆadhamme åd¥navaµ viditvå, amataµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ pariyesa-
måno; amataµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ ajjhagamaµ|| ||attanå sokadhammo,
samåno sokadhamme åd¥navaµ viditvå, asokaµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ
pariyesamåno; asokaµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbånaµ ajjhagamaµ|| ||attanå
sa!kilesadhammo, samåno sa!kilesadhamme åd¥navaµ viditvå, asa!kili††haµ anuttaraµ
yogakkhemaµ nibbånaµ pariyesamåno; asa!kili††haµ anuttaraµ yogakkhemaµ nibbå-
naµ ajjhagamaµ|| ||ñåˆañ ca pana me dassanaµ udapådi: akuppå me vimutti ayaµ
antimå jåti n’ atthi dåni punabbhavo ti. tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: adhigato kho
me ayaµ dhammo gambh¥ro duddaso duranubodho santo paˆ¥to atakkåvacaro nipuˆo
paˆ"itavedan¥yo. ålayaråmå kho panåyaµ pajå ålayaratå ålayasammuditå. ålayaråmåya
kho pana pajåya ålayaratåya ålayasammuditåya duddasaµ idaµ †hånaµ yad idaµ
74
idappaccayatå pa†iccasamuppådo. idam pi kho †hånaµ duddasaµ yad idaµ sabbasa!kh-
årasamatho sabbËpadhipa†inissaggo, taˆhakkhayo virågo nirodho nibbånaµ|| ||MN26:18||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||katamå c’ åvuso pa†hav¥dhåtu? pa†hav¥dhåtu siyå ajjhattikå siyå båhirå. katamå c’
åvuso ajjhattikå pa†hav¥dhåtu? yaµ ajjhattaµ paccattaµ kakkha¬aµ kharigataµ upådiˆ-
ˆaµ, seyyath¥daµ keså lomå nakhå dantå taco maµsaµ nahåru a††h¥ a††himiñjå vakkaµ
hadayaµ yakanaµ kilomakaµ pihakaµ papphåsaµ antaµ antaguˆaµ udariyaµ kar¥saµ;
yaµ vå pan’ aññam pi kiñci ajjhattaµ paccattaµ kakkha¬aµ kharigataµ upådiˆˆaµ.
ayaµ vuccat’ åvuso ajjhattikå pa†hav¥dhåtu. yå c’ eva kho pana ajjhattikå pa†hav¥dhåtu yå
ca båhirå pa†hav¥dhåtu, pa†hav¥dhåtur ev’ eså. taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ yathå-
bhËtaµ sammappaññåya disvå, pa†hav¥dhåtuyå nibbindati pa†hav¥dhåtuyå cittaµ viråjeti||
||hoti kho so åvuso samayo yaµ båhirå åpodhåtu pakuppati, antarahitå tasmiµ samaye
båhirå pa†hav¥dhåtu hoti. tasså hi nåma åvuso båhiråya pa†hav¥dhåtuyå tåva mahallikåya,
aniccatå paññåyissati khayadhammatå paññåyissati vayadhammatå paññåyissati vipari-
ˆåmadhammatå paññåyissati; kiµ pan’ imassa matta††hakassa kåyassa taˆhupådiˆˆassa?
ahan ti vå maman ti vå asm¥ ti vå, atha khvåssa no t’ ev’ ettha hoti|| ||MN28:6||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||katamå c’ åvuso åpodhåtu? åpodhåtu siyå ajjhattikå siyå båhirå. katamå c’ åvuso
ajjhattikå åpodhåtu? yaµ ajjhattaµ paccattaµ åpo åpogataµ upådiˆˆaµ, seyyath¥daµ
pittaµ semhaµ pubbo lohitaµ sedo medo assu vaså khe¬o si!ghåˆikå lasikå muttaµ, yaµ
vå pan’ aññam pi kiñci ajjhattaµ paccattaµ åpo åpogataµ upådiˆˆaµ. ayaµ vuccat’
åvuso ajjhattikå åpodhåtu. yå c’ eva kho pana ajjhattikå åpodhåtu yå ca båhirå åpodhåtu,
åpodhåtur ev’ eså. taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
disvå, åpodhåtuyå nibbindati åpodhåtuyå cittaµ viråjeti|| ||hoti kho so åvuso samayo yaµ
båhirå åpodhåtu pakuppati. så gåmam pi vahati nigamam pi vahati nagaram pi vahati
janapadam pi vahati janapadapadesam pi vahati. hoti kho so åvuso samayo yaµ
75
mahåsamudde yojanasatikåni pi udakåni ogacchanti, dviyojanasatikåni pi udakåni oga-
cchanti, tiyojanasatikåni pi udakåni ogacchanti, catuyojanasatikåni pi udakåni ogacchanti,
pañcayojanasatikåni pi udakåni ogacchanti, chayojanasatikåni pi udakåni ogacchanti,
sattayojanasatikåni pi udakåni ogacchanti||…||hoti kho so åvuso samayo yaµ mahå-
samudde a!gulipabbatemanamattaµ pi udakaµ na hoti. tasså hi nåma åvuso båhiråya
åpodhåtuyå tåva mahallikåya, aniccatå paññåyissati khayadhammatå paññåyissati vaya-
dhammatå paññåyissati vipariˆåmadhammatå paññåyissati; kiµ pan’ imassa matta††ha-
kassa kåyassa taˆhupådiˆˆassa? ahan ti vå maman ti vå asm¥ ti vå, atha khvåssa no t’ ev’
ettha hoti|| ||MN28:11||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||katamå c’ åvuso tejodhåtu? tejodhåtu siyå ajjhattikå siyå båhirå. katamå c’ åvuso
ajjhattikå tejodhåtu? yaµ ajjhattaµ paccattaµ tejo tejogataµ upådiˆˆaµ, seyyath¥daµ
yena ca santappati, yena ca jiriyati, yena ca pari"ayhati, yena ca asitap¥takhåyitasåyitaµ
sammå pariˆåmaµ gacchati; yaµ vå pan’ aññam pi kiñci ajjhattaµ paccattaµ tejo
tejogataµ upådiˆˆaµ. ayaµ vuccat’ åvuso ajjhattikå tejodhåtu. yå c’ eva kho pana
ajjhattikå tejodhåtu yå ca båhirå tejodhåtu, tejodhåtur ev’ eså. taµ n’ etaµ mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam
etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, tejodhåtuyå nibbindati tejodhåtuyå cittaµ
viråjeti|| ||hoti kho so åvuso samayo yaµ båhirå tejodhåtu pakuppati. så gåmam pi "ahati,
nigamaµ pi "ahati, nagaraµ pi "ahati, janapadaµ pi "ahati, janapadapadesaµ pi "ahati.
så haritantaµ vå, panthantaµ vå, selantaµ vå, udakantaµ vå, ramaˆ¥yaµ vå bhËmi-
bhågaµ ågamma anåhårå nibbåyati. hoti kho so åvuso samayo yaµ kukku†apattena pi
nahårudaddulena pi aggiµ gavesanti. tasså hi nåma åvuso båhiråya tejodhåtuyå tåva
mahallikåya, aniccatå paññåyissati khayadhammatå paññåyissati vayadhammatå paññå-
yissati vipariˆåmadhammatå paññåyissati; kiµ pan’ imassa matta††hakassa kåyassa
taˆhupådiˆˆassa? ahan ti vå maman ti vå asm¥ ti vå, atha khvåssa no t’ ev’ ettha hoti||
||MN28:16||
76
| | tatiyavagga mahåhattipadopamasutta| |
|| ||katamå c’ åvuso våyodhåtu? våyodhåtu siyå ajjhattikå siyå båhirå. katamå c’ åvuso
ajjhattikå våyodhåtu? yaµ ajjhattaµ paccattaµ våyo våyogataµ upådiˆˆaµ, seyyath¥daµ
uddhaµgamå våtå, adhogamå våtå, kucchisayå våtå, ko††hasayå våtå, a!gama!gånusårino
våtå, assåso passåso iti vå; yaµ vå pan’ aññam pi kiñci ajjhattaµ paccattaµ våyo våyo-
gataµ upådiˆˆaµ. ayaµ vuccat’ åvuso ajjhattikå våyodhåtu. yå c’ eva kho pana ajjhattikå
våyodhåtu yå ca båhirå våyodhåtu, våyodhåtur ev’ eså. taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham
asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, våyodhåtuyå nibbindati våyodhåtuyå cittaµ viråjeti||
||hoti kho so åvuso samayo yaµ båhirå våyodhåtu pakuppati. så gåmaµ pi vahati,
nigamam pi vahati, nagaram pi vahati, janapadam pi vahati, janapadapadesam pi vahati.
hoti kho so åvuso samayo yaµ gimhånaµ pacchime måse tålavaˆ†ena pi vidhËpanena pi
våtaµ pariyesanti, ossavane pi tiˆåni na icchanti. tasså hi nåma åvuso båhiråya våyo-
dhåtuyå tåva mahallikåya, aniccatå paññåyissati khayadhammatå paññåyissati vayadham-
matå paññåyissati vipariˆåmadhammatå paññåyissati; kiµ pan’ imassa matta††hakassa
kåyassa taˆhupådiˆˆassa? ahan ti vå maman ti vå asm¥ ti vå, atha khvåssa no t’ ev’ ettha
hoti|| ||MN28:21||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||ajjhattikañ ce åvuso cakkhuµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca rËpå na åpåthaµ
ågacchanti, no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo
hoti. ajjhattikañ ce åvuso cakkhuµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca rËpå åpåthaµ ågacchanti,
no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti. yato
ca kho åvuso ajjhattikañ c’ eva cakkhuµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca rËpå åpåthaµ
ågacchanti, tajjo ca samannåhåro hoti, evaµ tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti||
||yaµ tathåbhËtassa rËpaµ taµ rËpupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathå-
bhËtassa vedanå så vedanupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa saññå så
saññupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. ye tathåbhËtassa sa!khårå te sa!khårupådåna-
kkhandhe sa!gahaµ gacchanti. yaµ tathåbhËtassa viññåˆaµ taµ viññåˆupådånakkh-
andhe sa!gahaµ gacchati. so evaµ pajånåti: evaµ kira ’mesaµ pañcannaµ upådåna-
77
kkhandhånaµ sa!gaho sannipåto samavåyo hot¥ ti. vuttaµ kho pan’ etaµ bhagavatå: yo
pa†iccasamuppådaµ passati so dhammaµ passati, yo dhammaµ passati so pa†iccasam-
uppådaµ passat¥ ti. pa†iccasamuppannå kho pan’ ime yad idaµ pañc’ upådånakkhandhå.
yo imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chando ålayo anunayo ajjhosånaµ so dukkha-
samudayo. yo imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chandarågavinayo chandarågapahånaµ
so dukkhanirodho|| ||MN28:27||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||ajjhattikañ ce åvuso sotaµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca saddå na åpåthaµ ågacchanti,
no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti.
ajjhattikañ ce åvuso sotaµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca saddå åpåthaµ ågacchanti, no ca
tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti. yato ca kho
åvuso ajjhattikañ c’ eva sotaµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca saddå åpåthaµ ågacchanti,
tajjo ca samannåhåro hoti, evaµ tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti|| ||yaµ tathå-
bhËtassa rËpaµ taµ rËpupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa vedanå så
vedanupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa saññå så saññupådåna-
kkhandhe sa!gahaµ gacchati. ye tathåbhËtassa sa!khårå te sa!khårupådånakkhandhe
sa!gahaµ gacchanti. yaµ tathåbhËtassa viññåˆaµ taµ viññåˆupådånakkhandhe sa!ga-
haµ gacchati. so evaµ pajånåti: evaµ kira ’mesaµ pañcannaµ upådånakkhandhånaµ
sa!gaho sannipåto samavåyo hot¥ ti. vuttaµ kho pan’ etaµ bhagavatå: yo pa†iccasam-
uppådaµ passati so dhammaµ passati, yo dhammaµ passati so pa†iccasamuppådaµ
passat¥ ti. pa†iccasamuppannå kho pan’ ime yad idaµ pañc’ upådånakkhandhå. yo imesu
pañcas’ upådånakkhandhesu chando ålayo anunayo ajjhosånaµ so dukkhasamudayo. yo
imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chandarågavinayo, chandarågapahånaµ so dukkha-
nirodho|| ||MN28:29||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||ajjhattikañ ce åvuso ghånaµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca gandhå na åpåthaµ
ågacchanti, no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo
hoti. ajjhattikañ ce åvuso ghånaµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca gandhå åpåthaµ
78
ågacchanti, no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo
hoti. yato ca kho åvuso ajjhattikañ c’ eva ghånaµ aparibhinnaµ hoti båhirå ca gandhå
åpåthaµ ågacchanti, tajjo ca samannåhåro hoti, evaµ tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo
hoti|| ||yaµ tathåbhËtassa rËpaµ taµ rËpupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathå-
bhËtassa vedanå så vedanupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa saññå så
saññupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. ye tathåbhËtassa sa!khårå te sa!khårupådåna-
kkhandhe sa!gahaµ gacchanti. yaµ tathåbhËtassa viññåˆaµ taµ viññåˆupådåna-
kkhandhe sa!gahaµ gacchati. so evaµ pajånåti: evaµ kira ’mesaµ pañcannaµ upådåna-
kkhandhånaµ sa!gaho sannipåto samavåyo hot¥ ti. vuttaµ kho pan’ etaµ bhagavatå: yo
pa†iccasamuppådaµ passati so dhammaµ passati, yo dhammaµ passati so pa†iccasam-
uppådaµ passat¥ ti. pa†iccasamuppannå kho pan’ ime yad idaµ pañc’ upådånakkhandhå.
yo imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chando ålayo anunayo ajjhosånaµ so dukkhasam-
udayo. yo imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chandarågavinayo, chandarågapahånaµ so
dukkhanirodho|| ||MN28:31||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||ajjhattikañ ce åvuso jivhå aparibhinnå hoti båhirå ca raså na åpåthaµ ågacchanti, no
ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti. ajjhatti-
kañ ce åvuso jivhå aparibhinnå hoti båhirå ca raså åpåthaµ ågacchanti, no ca tajjo
samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti. yato ca kho
åvuso ajjhattikañ c’ eva jivhå aparibhinnaµ hoti båhirå ca raså åpåthaµ ågacchanti, tajjo
ca samannåhåro hoti, evaµ tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti|| ||yaµ tathåbhËtassa
rËpaµ taµ rËpupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa vedanå så vedan-
upådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa saññå så saññupådånakkhandhe
sa!gahaµ gacchati. ye tathåbhËtassa sa!khårå te sa!khårupådånakkhandhe sa!gahaµ
gacchanti. yaµ tathåbhËtassa viññåˆaµ taµ viññåˆupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati.
so evaµ pajånåti: evaµ kira ’mesaµ pañcannaµ upådånakkhandhånaµ sa!gaho sannipå-
to samavåyo hot¥ ti. vuttaµ kho pan’ etaµ bhagavatå: yo pa†iccasamuppådaµ passati so
dhammaµ passati, yo dhammaµ passati so pa†iccasamuppådaµ passat¥ ti. pa†iccasam-
uppannå kho pan’ ime yad idaµ pañc’ upådånakkhandhå. yo imesu pañcas’ upådånakkh-
79
andhesu chando ålayo anunayo ajjhosånaµ so dukkhasamudayo. yo imesu pañcas’ upå-
dånakkhandhesu chandarågavinayo, chandarågapahånaµ so dukkhanirodho|| ||MN28:33||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||ajjhattikañ ce åvuso kåyo aparibhinno hoti båhirå ca pho††habbå na åpåthaµ
ågacchanti, no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo
hoti. ajjhattikañ ce åvuso kåyo aparibhinno hoti båhirå ca pho††habbå åpåthaµ ågacchan-
ti, no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti.
yato ca kho åvuso ajjhattikañ c’ eva kåyo aparibhinno hoti båhirå ca pho††habbå åpåthaµ
ågacchanti, tajjo ca samannåhåro hoti, evaµ tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti||
||yaµ tathåbhËtassa rËpaµ taµ rËpupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËt-
assa vedanå så vedanupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa saññå så
saññupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. ye tathåbhËtassa sa!khårå te sa!khårupådåna-
kkhandhe sa!gahaµ gacchanti. yaµ tathåbhËtassa viññåˆaµ taµ viññåˆupådånakkhan-
dhe sa!gahaµ gacchati. so evaµ pajånåti: evaµ kira ’mesaµ pañcannaµ upådåna-
kkhandhånaµ sa!gaho sannipåto samavåyo hot¥ ti. vuttaµ kho pan’ etaµ bhagavatå: yo
pa†iccasamuppådaµ passati so dhammaµ passati, yo dhammaµ passati so pa†iccasam-
uppådaµ passat¥ ti. pa†iccasamuppannå kho pan’ ime yad idaµ pañc’ upådånakkhandhå.
yo imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chando ålayo anunayo ajjhosånaµ so dukkha-
samudayo. yo imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chandarågavinayo, chandarågapahå-
naµ so dukkhanirodho|| ||MN28:35||
| | tatiyavagga mahåhatthipadopamasutta| |
|| ||ajjhattikañ ce åvuso mano aparibhinno hoti båhirå ca dhammå na åpåthaµ ågacchanti,
no ca tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti.
ajjhattikañ ce åvuso mano aparibhinno hoti båhirå ca dhammå åpåthaµ ågacchanti, no ca
tajjo samannåhåro hoti, n’ eva tåva tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti. yato ca kho
åvuso ajjhattikañ c’ eva mano aparibhinno hoti båhirå ca dhammå åpåthaµ ågacchanti,
tajjo ca samannåhåro hoti, evaµ tajjassa viññåˆabhågassa påtubhåvo hoti|| ||yaµ tathå-
bhËtassa rËpaµ taµ rËpupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa vedanå så
80
vedanupådånakkhandhe sa!gahaµ gacchati. yå tathåbhËtassa saññå så saññupådåna-
kkhandhe sa!gahaµ gacchati. ye tathåbhËtassa sa!khårå te sa!khårupådånakkhandhe
sa!gahaµ gacchanti. yaµ tathåbhËtassa viññåˆaµ taµ viññåˆupådånakkhandhe sa!ga-
haµ gacchati. so evaµ pajånåti: evaµ kira ’mesaµ pañcannaµ upådånakkhandhånaµ
sa!gaho sannipåto samavåyo hot¥ ti. vuttaµ kho pan’ etaµ bhagavatå: yo pa†iccasam-
uppådaµ passati so dhammaµ passati, yo dhammaµ passati so pa†iccasamuppådaµ
passat¥ ti. pa†iccasamuppannå kho pan’ ime yad idaµ pañc’ upådånakkhandhå. yo imesu
pañcas’ upådånakkhandhesu chando ålayo anunayo ajjhosånaµ so dukkhasamudayo. yo
imesu pañcas’ upådånakkhandhesu chandarågavinayo, chandarågapahånaµ so dukkha-
nirodho|| ||MN28:37||
| |mahåyamakavagga cˬasaccakasutta| |
|| ||kathaµ pana bhava! gotamo såvake vineti? kathaµbhågå ca pana bhoto gotamassa
såvakesu anusåsan¥ bahulå pavattat¥ ti? evaµ kho ahaµ aggivessana såvake vinemi,
evaµbhågå ca pana me såvakesu anusåsan¥ bahulå pavattati. rËpaµ bhikkhave aniccaµ
vedanå aniccå saññå aniccå sa!khårå aniccå viññåˆaµ aniccaµ; rËpaµ bhikkhave anattå
vedanå anattå saññå anattå sa!khårå anattå viññåˆaµ anattå; sabbe sa!khårå aniccå sabbe
dhammå anattå ti. evaµ kho ahaµ aggivessana såvake vinemi, evaµbhågå ca pana me
såvakesu anusåsan¥ bahulå pavattat¥ ti|| ||upamå maµ bho gotama pa†ibhåt¥ ti. pa†ibhåtu
taµ aggivessanå ti bhagavå avoca. seyyathå pi bho gotama ye kec’ ime b¥jagåmabhËta-
gåmå vuddhiµ virˬhiµ vepullaµ åpajjanti, sabbe te pa†haviµ nissåya pa†haviyaµ pati-
††håya evam ete b¥jagåmabhËtagåmå vuddhiµ virˬhaµ vepullaµ åpajjanti. seyyathå pi
vå panå bho gotama ye kec’ ime balakaraˆ¥yå kammantå kar¥yanti, sabbe te pa†haviµ
nissåya pa†haviyaµ pati††håya evam ete balakaraˆ¥yå kammantå kar¥yanti. evam eva kho
bho gotama rËpattå ’yaµ purisapuggalo, rËpe pati††håya puññaµ vå apuññaµ vå pasavati.
vedanattå ’yaµ purisapuggalo, vedanåya pati††håya puññaµ vå apuññaµ vå pasavati.
saññattå ’yaµ purisapuggalo, saññåya pati††håya puññaµ vå apuññaµ vå pasavati. sa!-
khårattå ’yaµ purisapuggalo, sa!khåresu pati††håya puññaµ vå apuññaµ vå pasavati.
viññåˆattå ’yaµ purisapuggalo, viññåˆe pati††håya puññaµ vå apuññaµ vå pasavat¥ ti||
||nanu tvaµ aggivessana evaµ vadesi: rËpaµ me attå, vedanå me attå, saññå me attå,
sa!khårå me attå, viññåˆaµ me attå ti? ahañ hi bho gotama evaµ vadåmi: rËpaµ me attå,
81
vedanå me attå, saññå me attå, sa!khårå me attå, viññåˆaµ me attå ti; ayañ ca mahat¥
janatå ti|| ||MN35:9||
| |mahåyamakavagga cˬasaccakasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi aggivessana? yaµ tvaµ evaµ vadesi rËpam me attå ti, vattati te
tasmiµ rËpe vaso: evam me rËpaµ hotu, evam me rËpaµ må ahos¥ ti? no h’ idaµ bho
gotama. manasikarohi aggivessana manasikaritvå kho aggivessana vyåkarohi. na kho te
sandh¥yati purimena vå pacchimaµ pacchimena vå purimaµ|| ||taµ kiµ maññasi
aggivessana? yaµ tvaµ evaµ vadesi vedanå me attå ti, vattati te tasmiµ vedanåya vaso:
evam me vedanå hotu, evam me vedanå må ahos¥ ti? no h’ idaµ bho gotama. manasi-
karohi aggivessana manasikaritvå kho aggivessana vyåkarohi. na kho te sandh¥yati
purimena vå pacchimaµ pacchimena vå purimaµ|| ||taµ kiµ maññasi aggivessana? yaµ
tvaµ evaµ vadesi saññå me attå ti, vattati te tasmiµ saññåya vaso: evam me saññå hotu,
evam me saññå må ahos¥ ti? no h’ idaµ bho gotama. manasikarohi aggivessana manasi-
karitvå kho aggivessana vyåkarohi. na kho te sandh¥yati purimena vå pacchimaµ
pacchimena vå purimaµ|| ||taµ kiµ maññasi aggivessana? yaµ tvaµ evaµ vadesi sa!-
khårå me attå ti, vattati te tasmiµ sa!khåresu vaso: evam me sa!khårå hotu, evam me
sa!khårå må ahos¥ ti? no h’ idaµ bho gotama. manasikarohi aggivessana manasikaritvå
kho aggivessana vyåkarohi. na kho te sandh¥yati purimena vå pacchimaµ pacchimena vå
purimaµ|| ||taµ kiµ maññasi aggivessana? yaµ tvaµ evaµ vadesi viññåˆam me attå ti,
vattati te tasmiµ viññåˆe vaso: evam me viññåˆaµ hotu, evam me viññåˆaµ må ahos¥ ti?
no h’ idaµ bho gotama. manasikarohi aggivessana manasikaritvå kho aggivessana vyåka-
rohi. na kho te sandh¥yati purimena vå pacchimaµ pacchimena vå purimaµ|| ||MN35:15||
| |mahåyamakavagga cˬasaccakasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi aggivessana? yo nu kho dukkhaµ all¥no dukkhaµ upagato
dukkhaµ ajjhosito, dukkhaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati,
api nu kho so såmaµ vå dukkhaµ parijåneyya dukkhaµ vå parikkhepetvå vihareyyå ti?
kiñ hi siyå bho gotama, no h’ idaµ bho gotamå ti. taµ kiµ maññasi aggivessana? nanu
tvaµ evaµ sante dukkhaµ all¥no dukkhaµ upagato dukkhaµ ajjhosito, dukkhaµ etaµ
82
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassas¥ ti? kiñ hi no siyå bho gotama, evam
etaµ bho gotamå ti|| ||seyyathå pi aggivessana puriso såratthiko såragaves¥ sårapariyesa-
naµ caramåno, tiˆhaµ ku†hårim ådåya vanaµ paviseyya. so tattha passeyya mahantaµ
kadalikkhandhaµ ujuµ navaµ akukkukajåtaµ. taµ enaµ mËle chindeyya mËle chetvå
agge chindeyya, agge chetvå pattava††iµ vinibbhujeyya; so tattha pattava††iµ vinibbhu-
janto, phegguµ pi nådhigaccheyya – kuto såraµ. evam eva kho tvaµ aggivessana mayå
sakasmiµ våde samanuyuñjiyamåno samanugåhiyamåno samanubhåsiyamåno, ritto tucc-
ho aparaddho|| ||MN35:21||
| |mahåyamakavagga cˬasaccakasutta| |
|| ||kittåvatå ca nu kho bhoto gotamassa såvako såsanakaro hoti, ovådapatikaro tiˆˆa-
vicikiccho vigatakatha!katho vesårajjappatto aparappaccayo satthusåsane viharat¥ ti? idh’
aggivessana mama såvako yaµ kiñci rËpaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå
bahiddhå vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå;
sabbaµ rËpaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya passati|| ||yå kåci vedanå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå
vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå; sabbå vedanå n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
passati|| ||yå kåci saññå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå
sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå; sabbå saññå n’ etaµ mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passati|| ||ye keci
sa!khårå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå
vå paˆ¥tå vå, ye dËre santike vå; sabbe sa!khårå n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passati|| ||yaµ kiñci viññåˆaµ
at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå
paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå; sabbaµ viññåˆaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passati. ettåvatå kho aggivessana
mama såvako såsanakaro hoti, ovådapatikaro tiˆˆavicikiccho vigatakatha!katho veså-
rajjappatto aparappaccayo satthusåsane viharat¥ ti|| ||MN35:25||
83
| |mahåyamakavagga cˬasaccakasutta| |
|| ||kittåvatå pana bho gotamo bhikkhu arahaµ hoti, kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo
ohitabhåro anuppattasadattho parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå vimutto ti? idh’
aggivessana bhikkhu yaµ kiñci rËpaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå
vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå; sabbaµ rËpaµ
n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappañ-
ñåya disvå, anuppådå vimutto hoti|| ||yå kåci vedanå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ
vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå; sabbå
vedanå n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya disvå, anuppådå vimutto hoti|| ||yå kåci saññå at¥tånågatapaccuppannå,
ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå;
sabbå saññå n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya disvå, anuppådå vimutto hoti|| ||ye keci sa!khårå at¥tånågatapaccu-
ppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, ye dËre
santike vå; sabbe sa!khårå n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, anuppådå vimutto hoti|| ||yaµ kiñci viññåˆaµ
at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå
paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå; sabbaµ viññåˆaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, anuppådå vimutto hoti||
||ettåvatå kho aggivessana bhikkhu arahaµ hoti, kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohita-
bhåro anuppattasadattho, parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå vimutto. evaµ vimu-
ttacitto kho aggivessana bhikkhu t¥hi anuttariyehi samannågato hoti: dassanånuttariyena
pa†ipadånuttariyena vimuttånuttariyena. evaµ vimutto kho aggivessana bhikkhu tathå-
gatañ ñeva sakkaroti garukaroti måneti pËjeti: buddho so bhagavå bodhåya dhammaµ
deseti. danto so bhagavå damathåya dhammaµ deseti. santo so bhagavå samathåya
dhammaµ deseti. tiˆˆo so bhagavå taraˆåya dhammaµ deseti. parinibbuto so bhagavå
parinibbånåya dhammaµ deset¥ ti|| ||MN35:25||
84
| |mahåyamakavagga mahåsaccakasutta| |
|| ||kathañ ca aggivessana abhåvitakåyo ca hoti abhåvitacitto ca? idha aggivessana
assutavato puthujjanassa uppajjati sukhå vedanå. so sukhåya vedanåya phu††ho samåno,
sukhasåråg¥ ca hoti sukhasårågitañ ca åpajjati. tassa så sukhå vedanå nirujjhati. sukhåya
vedanåya nirodhå uppajjati dukkhå vedanå. so dukkhåya vedanåya phu††ho samåno socati
kilamati paridevati urattå¬iµ kandati sammohaµ åpajjati. tassa kho eså aggivessana
uppannå pi sukhå vedanå, cittaµ pariyådåya ti††hati abhåvitattå kåyassa. uppannå pi
dukkhå vedanå, cittaµ pariyådåya ti††hati abhåvitattå cittassa. yassa kassaci aggivessana
evaµ ubhatopakkhaµ; uppannå pi sukhå vedanå cittaµ pariyådåya ti††hati abhåvitattå
kåyassa, uppannå pi dukkhå vedanå cittaµ pariyådåya ti††hati abhåvitattå cittassa. evaµ
kho aggivessana abhåvitakåyo ca hoti abhåvitacitto ca|| ||kathañ ca aggivessana bhåvita-
kåyo ca hoti bhåvitacitto ca? idha aggivessana sutavato ariyasåvakassa uppajjati sukhå
vedanå. so sukhåya vedanåya phu††ho samåno, no sukhasåråg¥ hoti na sukhasårågitañ ca
åpajjati. tassa så sukhå vedanå nirujjhati. sukhåya vedanåya nirodhå uppajjati dukkhå
vedanå. so dukkhåya vedanåya phu††ho samåno na socati na kilamati na paridevati na
urattå¬iµ kandati na sammohaµ åpajjati. tassa kho eså aggivessana uppannå pi sukhå
vedanå, cittaµ na pariyådåya ti††hati bhåvitattå kåyassa. uppannå pi dukkhå vedanå,
cittaµ na pariyådåya ti††hati bhåvitattå cittassa. yassa kassaci aggivessana evaµ ubhato-
pakkhaµ; uppannå pi sukhå vedanå cittaµ na pariyådåya ti††hati bhåvitattå kåyassa,
uppannå pi dukkhå vedanå cittaµ na pariyådåya ti††hati bhåvitattå cittassa. evaµ kho
aggivessana bhåvitakåyo ca hoti bhåvitacitto cå ti|| ||MN36:8||
| |mahåyamakavagga mahåsaccakasutta| |
|| ||seyyathå pi aggivessana allaµ ka††haµ sasnehaµ årakå udakå thale nikkhittaµ, atha
puriso ågaccheyya uttaråraˆiµ ådåya: aggiµ abhinibbattessåmi tejo påtukarissåm¥ ti. taµ
kiµ maññasi aggivessana? api nu so puriso amuµ allaµ ka††haµ sasnehaµ årakå udakå
thale nikkhittaµ, uttaråraˆaµ ådåya abhimanthento aggiµ abhinibbatteyya tejo
påtukareyyå ti? no h’ idaµ bho gotama. taµ kissa hetu? aduñ hi bho gotama allaµ
ka††haµ sasnehaµ; kiñcåpi årakå udakå thale nikkhittaµ, yåvad eva ca pana so puriso
kilamathassa vighåtassa bhåg¥ asså ti|| ||evam eva kho aggivessana ye hi keci samaˆå vå
85
bråhmaˆå vå kåyena c’ eva kåmehi vËpaka††hå viharanti, yo ca nesaµ kåmesu kåmacch-
ando kåmasneho kåmamucchå kåmapipåså kåmapari¬åho so ca ajjhattaµ na suppah¥no
hoti na suppa†ippassaddho. opakkamikå ce pi te bhonto samaˆabråhmaˆå dukkhå tippå
ka†ukå vedanå vediyanti, abhabbå va te ñåˆåya dassanåya anuttaråya sambodhåya. no ce
pi te bhonto samaˆabråhmaˆå opakkamikå dukkhå tippå ka†ukå vedanå vediyanti,
abhabbå va te ñåˆåya dassanåya anuttaråya sambodhåya|| ||MN36:18||
| |mahåyamakavagga mahåsaccakasutta| |
|| ||yassa kassaci aggivessana ye åsavå sa!kilesikå ponobhavikå sadarå dukkhavipåkå
åyatiµ jåtijaråmaraˆiyå appah¥nå, taµ ahaµ sammˬho ti vadåmi. åsavånañ hi aggives-
sana appahånå sammˬho ti hoti. yassa kassaci aggivessana ye åsavå sa!kilesikå pono-
bhavikå sadarå dukkhavipåkå åyatiµ jåtijaråmaraˆiyå pah¥nå, taµ ahaµ asammˬho ti
vadåmi. åsavånañ hi aggivessana pahånå asammˬho ti hoti|| ||tathågatassa kho aggivessa-
na ye åsavå sa!kilesikå ponobhavikå sadarå dukkhavipåkå åyatiµ jåtijaråmaraˆiyå
pah¥nå, ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. seyyathå pi
aggivessanatålo matthakåcchinno abhabbo puna virˬhiyå, evam eva kho aggivessana
tathågatassa ye åsavå sa!kilesikå ponobhavikå sadarå dukkhavipåkå åyatiµ jåtijarå-
maraˆiyå pah¥nå, ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå||
||MN36:47||
| |mahåyamakavagga mahåtaˆhåsankhayasutta| |
|| ||ekamantaµ nisinnaµ kho såti bhikkhuµ keva††aputtaµ bhagavå etad avoca: saccaµ
kira te såti evarËpaµ påpakaµ di††higataµ uppannaµ: tathåhaµ bhagavatå dhammaµ
desitaµ åjånåmi, yathå tad ev’ idaµ viññåˆaµ sandhåvati saµsarati anaññan ti? evaµ
byå kho ahaµ bhante bhagavatå dhammaµ desitaµ åjånåmi, yathå tad ev’ idaµ viñ-
ñåˆaµ sandhåvati saµsarati anaññan ti|| ||kataman taµ såti viññåˆan ti? yvåyaµ bhante
vado vedeyyo tatra tatra kalyåˆapåpakånaµ kammånaµ vipåkaµ pa†isaµvedet¥ ti. kassa
nu kho nåma tvaµ moghapurisa mayå evaµ dhammaµ desitaµ åjånåsi? nanu mayå
moghapurisa anekapariyåyena pa†iccasamuppannaµ viññåˆaµ vuttaµ: aññatra paccayå
n’ atthi viññåˆassa sambhavo ti? atha ca pana tvaµ moghapurisa attanå duggah¥tena
86
amhe c’ eva abbhåcikkhasi attånañ ca khaˆasi bahuñ ca apuññaµ pasavasi. tañ hi te
moghapurisa bhavissati d¥gharattaµ ahitåya dukkhåyå ti|| ||atha kho bhagavå bhikkhË
åmantesi. taµ kiµ maññatha bhikkhave? api nåyaµ såti bhikkhu keva††aputto usm¥kato
pi imasmiµ dhammavinaye ti? kiñ hi siyå bhante no h’ etaµ bhante ti. evaµ vutte såti
bhikkhu keva††aputto tuˆh¥bhËto ma!kubhËto pattakkhandho adhomukho pajjhåyanto
appa†ibhåno nis¥di|| ||MN38:5||
| |mahåyamakavagga mahåtaˆhåsankhayasutta| |
|| ||yañ ñad eva bhikkhave paccayaµ pa†icca uppajjati viññåˆaµ tena ten’ eva sa!khaµ
gacchati: cakkuñ ca pa†icca rËpe ca uppajjati viññåˆaµ cakkhuviññåˆan t’ eva sa!khaµ
gacchati. sotañ ca pa†icca sadde ca uppajjati viññåˆaµ sotaviññåˆaµ t’ eva sa!khaµ gac-
chati. ghånañ ca pa†icca gandhe ca uppajjati viññåˆaµ ghånaviññåˆaµ t’ eva sa!khaµ
gacchati. jivhañ ca pa†icca rase ca uppajjati viññåˆaµ jivhåviññåˆaµ t’ eva sa!khaµ gac-
chati. kåyañ ca pa†icca pho††habbe ca uppajjati viññåˆaµ kåyaviññåˆaµ t’ eva sa!khaµ
gacchati. manañ ca pa†icca dhamme ca uppajjati viññåˆaµ manoviññåˆaµ t’ eva
sa!khaµ gacchati|| ||seyyathå pi bhikkhave yañ ñad eva paccayaµ pa†icca aggi jalati tena
ten’ eva sa!khaµ gacchati: ka††hañ ca pa†icca aggi jalati ka††haggi t’ eva sa!khaµ
gacchati. sakalikañ ca pa†icca aggi jalati sakalikaggi t’ eva sa!khaµ gacchati. tiˆañ ca
pa†icca aggi jalati tiˆaggi t’ eva sa!khaµ gacchati. gomayañ ca pa†icca aggi jalati
gomayaggi t’ eva sa!khaµ gacchati. thusañ ca pa†icca aggi jalati thusaggi t’ eva sa!khaµ
gacchati. sa!kårañ ca pa†icca aggi jalati sa!kåraggi t’ eva sa!khaµ gacchati|| ||MN38:8||
| |mahåyamakavagga mahåtaˆhåsankhayasutta| |
|| ||bhËtaµ idan ti bhikkhave passathå ti? evaµ bhante. tad åhårasambhavan ti bhikkhave
passathå ti? evaµ bhante. tad åhåranirodhå yaµ bhËtaµ, taµ nirodhadhamman ti
bhikkhave passathå ti? evaµ bhante|| ||bhËtaµ idaµ no’ ssË ti bhikkhave ka!khåto
uppajjati vicikicchå ti? evaµ bhante. tad åhårasambhavaµ no’ ssË ti bhikkhave ka!khåto
uppajjati vicikicchå ti? evaµ bhante. tad åhåranirodhå yaµ bhËtaµ, taµ nirodha-
dhammaµ no’ ssË ti ka!khåto uppajjati vicikicchå ti? evaµ bhante|| ||bhËtaµ idan ti
bhikkhave yathåbhËtaµ sammappaññåya passato yå vicikicchå så pah¥yat¥ ti? evaµ
87
bhante. tad åhårasambhavan ti bhikkhave yathåbhËtaµ sammappaññåya passato yå
vicikicchå så pah¥yat¥ ti? evaµ bhante. tad åhåranirodhå yaµ bhËtaµ, taµ nirodha-
dhamman ti bhikkhave yathåbhËtaµ sammappaññåya passato yå vicikicchå så pah¥yat¥
ti? evaµ bhante|| ||bhËtaµ idan ti bhikkhave iti pi vo ettha nivicikicchå ti? evaµ bhante.
tad åhårasambhavan ti bhikkhave iti pi vo ettha nivicikicchå ti? evaµ bhante. tad åhåra-
nirodhå yaµ bhËtaµ, taµ nirodhadhamman ti bhikkhave iti pi vo ettha nivicikicchå ti?
evaµ bhante|| ||bhËtaµ idan ti bhikkhave yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††han ti?
evaµ bhante. tad åhårasambhavan ti bhikkhave yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††han
ti? evaµ bhante. tad åhåra nirodhå yaµ bhËtaµ, taµ nirodhadhamman ti bhikkhave
yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††han ti? evaµ bhante|| ||imañ ce tumhe bhikkhave
di††hiµ evaµ parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ, all¥yetha kelåyetha dhanåyetha mamå-
yetha; api nu tumhe bhikkhave kullËpamaµ dhammaµ desitaµ åjåneyyåtha, nittharaˆa-
tthåya no gahaˆatthåyå ti? no h’ etaµ bhante. imañ ce tumhe bhikkhave di††hiµ evaµ
parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ, na all¥yetha na kelåyetha na dhanåyetha na mamåyetha;
api nu tumhe bhikkhave kullËpamaµ dhammaµ desitaµ åjåneyyåtha, nittharaˆatthåya no
gahaˆatthåyå ti? evaµ bhante|| ||MN38:9||
| |mahåyamakavagga mahåtaˆhåsankhayasutta| |
|| ||cattåro ’ime bhikkhave åhårå bhËtånaµ vå sattånaµ †hitiyå sambhaves¥naµ vå
anuggahåya. katame cattåro? kaba¬i!kåro åhåro o¬åriko vå sukhumo vå, phasso dutiyo,
manosañcetanå tatiyå, viññåˆaµ catutthaµ. ime ca bhikkhave cattåro åhårå kinnidånå
kiµsamudayå kiµjåtikå kimpabhavå? ime cattåro åhårå taˆhånidånå taˆhåsamudayå
taˆhåjåtikå taˆhåpabhavå|| ||taˆhå cåyaµ bhikkhave kinnidånå kiµsamudayå kiµjåtikå
kimpabhavå? taˆhå vedanånidånå vedanåsamudayå vedanåjåtikå vedanåpabhavå. vedanå
cåyaµ bhikkhave kinnidånå kiµsamudayå kiµjåtikå kimpabhavå? vedanå phassanidånå
phassasamudayå phassajåtikå phassapabhavå. phasso cåyaµ bhikkhave kinnidåno kiµ-
samudayo kiµjåtiko kimpabhavo? phasso sa¬åyatananidåno sa¬åyatanasamudayo sa¬åya-
tanajåtiko sa¬åyatanapabhavo. sa¬åyatanañ c’ idaµ bhikkhave kinnidånaµ kiµsamuda-
yaµ kiµjåtikaµ kimpabhavaµ? sa¬åyatanaµ nåmarËpanidånaµ nåmarËpasamudayaµ
nåmarËpajåtikaµ nåmarËpapabhavaµ. nåmarËpañ c’ idaµ bhikkhave kinnidånaµ kiµ-
samudayaµ kiµjåtikaµ kimpabhavaµ? nåmarËpaµ viññåˆanidånaµ viññåˆasamudayaµ
88
viññåˆajåtikaµ viññåˆapabhavaµ. viññåˆañ c’ idaµ bhikkhave kinnidånaµ kiµsamu-
dayaµ kiµjåtikaµ kimpabhavaµ? viññåˆaµ sa!khåranidånaµ sa!khårasamudayaµ
sa!khårajåtikaµ sa!khårapabhavaµ. sa!khårå c’ ime bhikkhave kinnidånå kiµsamudayå
kiµjåtikå kimpabhavå? sa!khårå avijjånidånå avijjåsamudayå avijjåjåtikå avijjåpabhavå||
||MN38:15||
| |mahåyamakavagga mahåtaˆhåsankhayasutta| |
|| ||imasmiµ sati idaµ hoti, imass’ uppådå idaµ uppajjati, yad idaµ avijjåpaccayå
sa!khårå, sa!khårapaccayå viññåˆaµ, viññåˆapaccayå nåmarËpaµ, nåmarËpapaccayå
sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå phasso, phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå,
taˆhåpaccayå upådånaµ, upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jarå-
maraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti||…||imasmiµ asati idaµ na hoti, imassa nirodhå idaµ
nirujjhati, yad idaµ avijjånirodhå sa!khåranirodho, sa!khåranirodhå viññåˆanirodho,
viññåˆånirodhå nåmarËpanirodho, nåmarËpanirodhå sa¬åyatananirodho, sa¬åyatananiro-
dhå phassanirodho, phassanirodhå vedanånirodho, vedanånirodhå taˆhånirodho, taˆhå-
nirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåti-
nirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||api nu tumhe bhikkhave evaµ jånantå evaµ
passantå pubbantaµ vå pa†idhåveyyåtha: ahesumha nu kho mayaµ at¥tam addhånaµ?
nanu kho ahesumha at¥tam addhånaµ? kin nu kho ahesumha at¥tam addhånaµ? kathan nu
kho ahesumha at¥tam addhånaµ? kiñ hutvå, kiµ ahesumha nu kho mayaµ at¥tam
addhånan ti? no h’ etaµ bhante. api nu tumhe bhikkhave evaµ jånantå evaµ passantå
aparantaµ vå ådhåveyyåtha: bhavissåma nu kho mayaµ anågatam addhånaµ? nanu kho
bhavissåma anågatam addhånaµ? kin nu kho bhavissåma anågatam addhånaµ? kathan
nu kho bhavissåma anågatam addhånaµ? kiñ hutvå, kiµ bhavissåma nu kho mayaµ
anågatam addhånan ti? no h’ etaµ bhante. api nu tumhe bhikkhave evaµ jånantå evaµ
passantå etarahi vå paccuppannam addhånaµ ajjhattaµ kathaµkath¥ assatha: ahan nu kho
’smi? no nu kho ’smi? kin nu kho ’smi? kathan nu kho ’smi? ayan nu kho satto kuto
ågato, so kuhiµgåm¥ bhavissat¥ ti? no h’ etaµ bhante|| ||MN38:22||
89
| |mahåyamakavagga mahåtaˆhåsankhayasutta| |
|| ||so cakkhunå rËpaµ disvå, piyarËpe rËpe sårajjati appiyarËpe rËpe byåpajjati. anupa-
††hitakåyasati ca viharati parittacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ
nappajånåti yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so sotena
saddaµ sutvå, piyarËpe sadde sårajjati appiyarËpe sadde byåpajjati. anupa††hitakåyasati
ca viharati parittacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ nappajånåti
yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so ghånena gandhaµ
ghåyitvå, piyarËpe gandhe sårajjati appiyarËpe gandhe byåpajjati. anupa††hitakåyasati ca
viharati parittacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ nappajånåti yatth’
assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so jivhåya rasaµ såyitvå,
piyarËpe rase sårajjati appiyarËpe rase byåpajjati. anupa††hitakåyasati ca viharati paritta-
cetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ nappajånåti yatth’ assa te
påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so kåyena pho††habbaµ phusitvå,
piyarËpe pho††habbe sårajjati appiyarËpe pho††habbe byåpajjati. anupa††hitakåyasati ca
viharati parittacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ nappajånåti yatth’
assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so manaså dhammaµ viññåya,
piyarËpe dhamme sårajjati appiyarËpe dhamme byåpajjati. anupa††hitakåyasati ca viharati
parittacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ nappajånåti yatth’ assa te
påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti|| ||so evaµ anurodhavirodhaµ samåpanno;
yaµ kañci vedanaµ vedeti, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, so taµ
vedanaµ abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa taµ vedanaµ abhinandato
abhivadato ajjhosåya ti††hato uppajjati nand¥. yå vedanåsu nand¥ tad upådånaµ. tass’
upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hoti|| ||MN38:30||
| |mahåyamakavagga mahåtaˆhåsa!khayasutta| |
|| ||so cakkhunå rËpaµ disvå, piyarËpe rËpe na sårajjati appiyarËpe rËpe na byåpajjati.
upa††hitakåyasati ca viharati appamåˆacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathå-
bhËtaµ pajånåti yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so sotena
90
saddaµ sutvå, piyarËpe sadde na sårajjati appiyarËpe sadde na byåpajjati. upa††hita-
kåyasati ca viharati appamåˆacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ
pajånåti yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so ghånena
gandhaµ ghåyitvå, piyarËpe gandhe na sårajjati appiyarËpe gandhe na byåpajjati. upa-
††hitakåyasati ca viharati appamåˆacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathå-
bhËtaµ pajånåti yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so
jivhåya rasaµ såyitvå, piyarËpe rase na sårajjati appiyarËpe rase na byåpajjati. upa††hita-
kåyasati ca viharati appamåˆacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathåbhËtaµ
pajånåti yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so kåyena pho†-
†habbaµ phusitvå, piyarËpe pho††habbe na sårajjati appiyarËpe pho††habbe na byåpajjati.
upa††hitakåyasati ca viharati appamåˆacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ yathå-
bhËtaµ pajånåti yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti||…||so
manaså dhammaµ viññåya, piyarËpe dhamme na sårajjati appiyarËpe dhamme na byåpa-
jjati. upa††hitakåyasati ca viharati appamåˆacetaso, tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ
yathåbhËtaµ pajånåti yatth’ assa te påpakå akusalå dhammå apariseså nirujjhanti|| ||so
evaµ anurodhavirodhavippah¥no; yaµ kañci vedanaµ vedeti, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, so taµ vedanaµ nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati.
tassa taµ vedanaµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato. yå vedanåsu nand¥
så nirujjhati. tassa nand¥nirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhava-
nirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså
nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||MN38:40||
| |cu¬ayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||viññåˆaµ viññåˆan ti åvuso vuccati. kittåvatå nu kho åvuso viññåˆan ti vuccat¥ ti?
vijånåti vijånåt¥ ti kho åvuso tasmå viññåˆan ti vuccati. kiñ ca vijånåti? sukhan ti pi
vijånåti, dukkhan ti pi vijånåti, adukkhamasukhan ti pi vijånåti. vijånåti vijånåt¥ ti kho
åvuso tasmå viññåˆan ti vuccat¥ ti||…||vedanå vedanå ti åvuso vuccati. kittåvatå nu kho
åvuso vedanå ti vuccat¥ ti? vedeti vedet¥ ti kho åvuso tasmå vedanå ti vuccati. kiñ ca
vedeti? sukham pi vedeti, dukkham pi vedeti, adukkhamasukham pi vedeti. vedeti vedet¥
ti kho åvuso tasmå vedanå ti vuccat¥ ti|| ||saññå saññå ti åvuso vuccati. kittåvatå nu kho
åvuso saññå ti vuccat¥ ti? sañjånåti sañjånåt¥ ti kho åvuso tasmå saññå ti vuccati. kiñ ca
91
sañjånåti? n¥lakam pi sañjånåti, p¥takam pi sañjånåti, lohitakam pi sañjånåti, odåtam pi
sañjånåti. sañjånåti sañjånåt¥ ti kho åvuso tasmå saññå ti vuccat¥ ti|| ||yå c’ åvuso vedanå
yå ca saññå yañ ca viññåˆaµ, ime dhammå saµsa††hå udåhu visaµsa††hå? labbhå ca pan’
imesaµ dhammånaµ vinibbhujitvå vinibbhujitvå nånåkaraˆaµ paññåpetun ti? yå c’
åvuso vedanå yå ca saññå yañ ca viññåˆaµ, ime dhammå saµsa††hå no visaµsa††hå, na ca
labbhå imesaµ dhammånaµ vinibbhujitvå vinibbhujitvå nånåkaraˆaµ paññåpetuµ. yañ
h’ åvuso vedeti taµ sañjånåti, yaµ sañjånåti taµ vijånåti. tasmå ime dhammå saµsa††hå
no visaµsa††hå, na ca labbhå imesaµ dhammånaµ vinibbhujitvå vinibbhujitvå nånåkara-
ˆaµ paññåpetun ti|| ||MN43:4||
| |cˬayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||kati pan’ åvuso paccayå sammådi††iyå uppådåyåti? dve kho åvuso paccayå sammå-
di††hiyå uppådåya: parato ca ghoso, yoniso ca manasikåro. ime kho åvuso dve paccayå
sammådi††hiyå uppådåyåti. kati hi pan’ åvuso a!gehi anuggah¥tå sammådi††hi; cetovimu-
ttiphalå ca hoti cetovimuttiphalånisaµså ca, paññåvimuttiphalå ca hoti paññåvimutti-
phalånisaµså cå ti? pañcahi kho åvuso a!gehi anuggah¥tå sammådi††hi; cetovimuttiphalå
ca hoti cetovimuttiphalånisaµså ca paññåvimuttiphalå ca hoti paññåvimuttiphalånisaµså
ca. idh’ åvuso sammådi††hi s¥lånuggah¥tå ca hoti, sutånuggah¥tå ca hoti, såkacchånu-
ggah¥tå ca hoti, samathånuggah¥tå ca hoti, vipassanånuggah¥tå ca hoti|| ||MN43:13||
| |cˬayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||kati pan’ åvuso bhavå ti? tayo ’me åvuso bhavå: kåmabhavo rËpabhavo arËpabhavo
ti. kathaµ pan’ åvuso åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hot¥ ti? avijjån¥varaˆånaµ kho
åvuso sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ tatra tatråbhinandanå, evaµ åyatiµ punabbhavåbhi-
nibbatti hot¥ ti. kathaµ pan’ åvuso åyatiµ punabbhavåbhinibbatti na hot¥ ti? avijjåvirågå
kho åvuso vijj’ uppådå taˆhånirodhå, evaµ åyatiµ punabbhavåbhinibbatti na hot¥ ti||
||MN43:15||
92
| |cˬayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||imesaµ kho åvuso pañcannaµ indriyånaµ nånåvisayånaµ nånågocarånaµ, na
aññamaññassa gocaravisayaµ paccanubhontånaµ, kiµ pa†isaraˆaµ? ko ca nesaµ goca-
ravisayaµ paccanubhot¥ ti? pañc’ imåmi åvuso indriyåni nånåvisayåni nånågocaråni, na
aññamaññassa gocaravisayaµ paccanubhonti, seyyath¥daµ cakkhundriyaµ sotindriyaµ
ghånindriyaµ jivhindriyaµ kåyindriyaµ. imesaµ kho åvuso pañcannaµ indriyånaµ
nånåvisayånaµ nånågocarånaµ, na aññamaññassa gocaravisayaµ paccanubhontånaµ,
mano pa†isaraˆaµ mano ca nesaµ gocaravisayaµ paccanubhot¥ ti|| ||MN43:21||
| |cˬayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||pañc’ imåmi åvuso indriyåni, seyyath¥daµ cakkhundriyaµ sotindriyaµ ghånindriyaµ
jivhindriyaµ kåyindriyaµ. imåni kho åvuso pañc’ indriyåni kiµ pa†icca ti††hant¥ ti? pañc’
imåmi åvuso indriyåni, seyyath¥daµ cakkhundriyaµ sotindriyaµ ghånindriyaµ jivh-
indriyaµ kåyindriyaµ. imåni kho åvuso pañc’ indriyåni åyuµ pa†icca ti††hant¥ ti|| ||åyu
pan’ åvuso kiµ pa†icca ti††hat¥ ti? åyu usmaµ pa†icca ti††hat¥ ti. usmå pan’ åvuso kiµ
pa†icca ti††hat¥ ti? usmå åyuµ pa†icca ti††hat¥ ti. idån’ eva kho mayaµ åvuso åyasmato
såriputtassa bhåsitaµ evaµ åjånåma: åyu usmaµ pa†icca ti††hat¥ ti. idån’ eva kho mayaµ
åyasmato såriputtassa bhåsitaµ evaµ åjånåma: usmå åyuµ pa†icca ti††hat¥ ti. yathåkath-
aµ pan’ åvuso imassa bhåsitassa attho da††habbo ti?|| ||tena h’ åvuso upaman te karissåmi,
upamåya p’ idh’ ekacce viññË puriså bhåsitassa atthaµ åjånanti. seyyathå pi åvuso tela-
ppad¥passa jhåyato; acciµ pa†icca åbhå paññåyati, åbhaµ pa†icca acci paññåyati – evam
eva kho åvuso åyu usmaµ pa†icca ti††hati, usmå ca åyuµ pa†icca ti††hat¥ ti|| ||MN43:22||
| |cˬayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||yadå nu kho åvuso imaµ kåyaµ kati dhammå jahanti, athåyaµ kåyo ujjhito avak-
khitto seti yathå ka††haµ acetanan ti? yadå kho åvuso imaµ kåyaµ tayo dhammå jahanti:
åyu usmå ca viññåˆaµ, athåyaµ kåyo ujjhito avakkhitto seti yathå ka††haµ acetanan ti.
yvåyaµ åvuso mato kålakato, yo c’ åyaµ bhikkhu saññåvedayitanirodhaµ samåpanno –
imesaµ kiµ nånåkaraˆan ti?|| ||yvåyaµ åvuso mato kålakato: tassa kåyasa!khårå
93
niruddhå pa†ippassaddhå, vac¥sa!khårå niruddhå pa†ippassaddhå, cittasa!khårå niruddhå
pa†ippassaddhå, åyu parikkh¥ˆo usmå vËpasantå indriyåni viparibhinnåni. yo c’ åyaµ
bhikkhu saññåvedayitanirodhaµ samåpanno: tassa pi kåyasa!khårå niruddhå pa†ippas-
saddhå, vac¥sa!khårå niruddhå pa†ippassaddhå, cittasa!khårå niruddhå pa†ippassaddhå,
åyu aparikkh¥ˆo usmå avËpasantå indriyåni vippasannåni|| ||MN43:25||
| |cˬayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||katamå c’ åvuso suññåtå cetovimutti? idh’ åvuso bhikkhu araññagato vå rukkhamËla-
gato vå suññågårogato vå, iti pa†isañcikkhati suññam idaµ attena vå attaniyena vå ti.
ayaµ vuccat’ åvuso suññatå cetovimutti|| ||MN43:33||
| |cˬayamakavagga mahåvedallasutta| |
|| ||rågo kho åvuso pamåˆakaraˆo doso pamåˆakaraˆo moho panåˆakaraˆo, te kh¥ˆåsa-
vassa bhikkhuno pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppåda-
dhammå. yåvatå kho åvuso appamåˆå cetovimuttiyo akuppå tåsaµ cetovimutti aggam
akkhåyati. så kho pan’ åkuppå cetovimutti suññå rågena suññå dosena suññå mohena||
||rågo kho åvuso kiñcano doso kiñcano moho kiñcano, te kh¥ˆåsavassa bhikkhuno pah¥nå
ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. yåvatå kho åvuso
åkiñcaññå cetovimuttiyo akuppå tåsaµ cetovimutti aggam akkhåyati. så kho pan’ åkuppå
cetovimutti suññå rågena suññå dosena suññå mohena|| ||rågo kho åvuso nimittakaraˆo
doso nimittakaraˆo moho nimittakaraˆo, te kh¥ˆåsavassa bhikkhuno pah¥nå ucchinna-
mËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. yåvatå kho åvuso animittå
cetovimuttiyo akuppå tåsaµ cetovimutti aggam akkhåyati. så kho pan’ åkuppå ceto-
vimutti suññå rågena suññå dosena suññå mohena|| ||MN43:35||
| |cˬayamakavagga cˬavedallasutta| |
|| ||sakkåyo sakkåyo ti ayye vuccati. katamo nu kho ayye sakkåyo vutto bhagavatå ti?
pañca kho ime åvuso visåkha upådånakkhandhå sakkåyo vutto bhagavatå, seyyath¥daµ
rËpupådånakkhandho vedanupådånakkhandho saññupådånakkhandho sa!khårupådåna-
94
kkhandho viññåˆupådånakkhandho. ime kho åvuso visåkha pañc’ upådånakkhandhå sak-
kåyo vutto bhagavatå ti|| ||sådh’ ayye ti kho visåkho upåsako dhammadinnåya bhikkhu-
niyå bhåsitaµ abhinanditvå anumoditvå dhammadinnaµ bhikkhuniµ uttariµ pañhaµ
apucchi: sakkåyasamudayo sakkåyasamudayo ti ayye vuccati. katamo nu kho ayye
sakkåyasamudayo vutto bhagavatå ti? yå ’yaµ åvuso visåkha taˆhå ponobhavikå nandi-
rågasahagatå tatra tatråbhinandin¥, seyyath¥daµ kåmataˆhå bhavataˆhå vibhavataˆhå.
ayaµ kho åvuso visåkha sakkåyasamudayo vutto bhagavatå ti|| ||sakkåyanirodho sakkåya-
nirodho ti ayye vuccati. katamo nu kho ayye sakkåyanirodho vutto bhagavatå ti? yo kho
åvuso visåkha tasså yeva taˆhåya asesaviråganirodho cågo pa†inissaggo mutti anålayo.
ayaµ kho åvuso visåkha sakkåyanirodho vutto bhagavatå ti|| ||sakkåyanirodhagåmin¥
pa†ipadå sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti ayye vuccati. katamå nu kho ayye sakkåya-
nirodhagåmin¥ pa†ipadå vuttå bhagavatå ti? ayam eva kho åvuso visåkha ariyo a††ha!giko
maggo sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå vuttå bhagavatå, seyyath¥daµ sammådi††hi samm-
åsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammå-
samådh¥ ti|| ||MN44:2||
| |cˬayamakavagga cˬavedallasutta| |
|| ||kathaµ pan’ ayye sakkåyadi††hi hot¥ ti? idh’ åvuso visåkha assutavå puthujjano
ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adasså-
v¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to: rËpaµ attato samanupassati,
rËpavantaµ vå attånaµ, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ; vedanaµ attato
samanupassati, vedanåvantaµ vå attånaµ, attani vå vedanaµ, vedanåya vå attånaµ;
saññaµ attato samanupassati, saññåvantaµ vå attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya vå
attånaµ; sa!khåre attato samanupassati, sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå sa!khåre,
sa!khåresu vå attånaµ; viññåˆaµ attato samanupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ, attani
vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attånaµ. evaµ kho åvuso visåkha sakkåyadi††hi hot¥ ti||
||kathaµ pan’ ayye sakkåyadi††hi na hot¥ ti? idh’ åvuso visåkha sutavå ariyasåvako
ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥
sappurisadhammassa kovido sapurisadhamme suvin¥to: na rËpaµ attato samanupassati,
na rËpavantaµ attånaµ, na attani rËpaµ, na rËpasmiµ attånaµ; na vedanaµ attato
samanupassati, na vedanåvantaµ attånaµ, na attani vedanaµ, na vedanåya attånaµ; na
95
saññaµ attato samanupassati, na saññåvantaµ attånaµ, na attani saññaµ, na saññåya
attånaµ; na sa!khåre attato samanupassati, na sa!khåravantaµ attånaµ, na attani
sa!khåre, na sa!khåresu attånaµ; na viññåˆaµ attato samanupassati, na viññåˆavantaµ
attånaµ, na attani viññåˆaµ, na viññåˆasmiµ attånaµ. evaµ kho åvuso visåkha sakkåya-
di††hi na hot¥ ti|| ||MN44:7||
| |cˬayamakavagga cˬavedallasutta| |
|| ||katamo pan’ ayye samådhi? katame samådhinimittå? katame samådhiparikkhårå?
katamå samådhibhåvanå ti? yå kho åvuso visåkha cittassa ekaggatå ayaµ samådhi,
cattåro satipa††hånå samådhinimittå, cattåro sammappadhånå samådhiparikkhårå, yå tesañ
ñeva dhammånaµ åsevanå bhåvanå bahul¥kammaµ ayaµ tattha samådhibhåvanå ti||
||MN44:12||
| |cˬayamakavagga cˬavedallasutta| |
|| ||kati pan’ ayye sa!khårå ti? tayo ’me åvuso visåkha sa!khårå: kåyasa!khåro vac¥-
sa!khåro cittasa!khåro ti. katamo pan’ ayye kåyasa!khåro? katamo vac¥sa!khåro?
katamo cittasa!khåro ti? assåsapassåså kho åvuso visåkha kåyasa!khåro, vitakkavicårå
vac¥sa!khåro, saññå ca vedanå ca cittasa!khåro ti|| ||kasmå pan’ ayye assåsapassåså
kåyasa!khåro? kasmå vitakkavicårå vac¥sa!khåro? kasmå saññå ca vedanå ca
cittasa!khåro ti? assåsapassåså kho åvuso visåkha kåyikå ete dhammå kåyapa†ibaddhå,
tasmå assåsapassåså kåyasa!khåro. pubbe kho åvuso visåkha vitakketvå vicåretvå pacchå
våcaµ bhindati, tasmå vitakkavicårå vac¥sa!khåro. saññå ca vedanå ca cetasikå ete
dhammå cittapa†ibaddhå, tasmå saññå ca vedanå ca cittasa!khåro ti|| ||MN44:13||
| |cˬayamakavagga cˬavedallasutta| |
|| ||katamå pan’ ayye sukhå vedanå? katamå dukkhå vedanå? katamå adukkhamasukhå
vedanå ti? yaµ kho åvuso visåkha kåyikaµ vå cetasikaµ vå sukhaµ såtaµ vedayitaµ,
ayaµ sukhå vedanå. yaµ kho åvuso visåkha kåyikaµ vå cetasikaµ vå dukkhaµ asåtaµ
vedayitaµ, ayaµ dukkhå vedanå. yaµ kho åvuso visåkha kåyikaµ vå cetasikaµ vå n’
96
eva såtaµ nåsåtaµ vedayitaµ, ayaµ adukkhamsukhå vedanå ti|| ||sukhå pan’ ayye vedanå
kiµsukhå kiµdukkhå? dukkhå vedanå kiµdukkhå kiµsukhå? adukkhamasukhå vedanå
kiµsukhå kiµdukkhå? sukhå kho åvuso visåkha vedanå †hitisukhå vipariˆåmadukkhå.
dukkhå vedanå †hitidukkhå vipariˆåmasukhå. adukkhamasukhå vedanå ñåˆasukhå
aññåˆadukkhå ti|| ||MN44:22||
| |cˬayamakavagga cˬavedallasutta| |
|| ||sukhåya pan’ ayye vedanåya kiµanusayo anuseti? dukkhåya vedanåya kiµanusayo
anuseti? adukkhamasukhåya vedanåya kiµanusayo anuset¥ ti? sukhåya kho åvuso
visåkha vedanåya rågånusayo anuseti. dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo anuseti. aduk-
khamasukhåya vedanåya avijjånusayo anuset¥ ti. sabbåya nu kho ayye sukhåya vedanåya
rågånusayo anuseti? sabbåya dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo anuseti? sabbåya aduk-
khamasukhåya vedanåya avijjånusayo anuset¥ ti? na kho åvuso visåkha sabbåya sukhåya
vedanåya rågånusayo anuseti. na sabbåya dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo anuseti. na
sabbåya adukkhamasukhåya vedanåya avijjånusayo anuset¥ ti||…||sukhåya pan’ ayye
vedanåya kiµ pahåtabbaµ? dukkhåya vedanåya kiµ pahåtabbaµ? adukkhamasukhåya
vedanåya kiµ pahåtabban ti? sukhåya kho åvuso visåkha vedanåya rågånusayo
pahåtabbo. dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo pahåtabbo. adukkhamasukhåya vedanåya
avijjånusayo pahåtabbo ti. sabbåya nu kho ayye sukhåya vedanåya rågånusayo pahå-
tabbo? sabbåya dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo pahåtabbo? sabbåya adukkham-
asukhåya vedanåya avijjånusayo pahåtabbo ti? na kho åvuso visåkha sabbåya sukhåya
vedanåya rågånusayo pahåtabbo. na sabbåya dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo pahå-
tabbo. na sabbåya adukkhamasukhåya vedanåya avijjånusayo pahåtabbo ti|| ||MN44:25||
| |cˬayamakavagga mahådhammasamådånasutta| |
|| ||idha bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåvi ariyadhammassa akovido
ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisa-
dhamme avin¥to: sevitabbe dhamme na jånåti asevitabbe dhamme na jånåti, bhajitabbe
dhamme na jånåti abhajitabbe dhamme na jånåti. so sevitabbe dhamme ajånanto asevi-
tabbe dhamme ajånanto, bhajitabbe dhamme ajånanto abhajitabbe dhamme ajånanto.
97
asevitabbe dhamme sevati sevitabbe dhamme na sevati, abhajitabbe dhamme bhajati bha-
jitabbe dhamme na bhajati. tassa asevitabbe dhamme sevato sevitabbe dhamme asevato,
abhajitabbe dhamme bhajato bhajitabbe dhamme abhajato; ani††hå akantå amanåpå dham-
må abhiva""hanti, i††hå kantå manåpå dhammå parihåyanti. taµ kissa hetu? evañ h’ etaµ
bhikkhave hoti yathå taµ aviddasuno|| ||sutavå ca kho bhikkhave ariyasåvako ariyånaµ
dassåvi ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisa-
dhammassa kovido sapurisadhamme suvin¥to: sevitabbe dhamme pajånåti asevitabbe
dhamme pajånåti, bhajitabbe dhamme pajånåti abhajitabbe dhamme pajånåti. so sevita-
bbe dhamme pajånanto asevitabbe dhamme pajånanto, bhajitabbe dhamme pajånanto
abhajitabbe dhamme pajånanto. asevitabbe dhamme na sevati sevitabbe dhamme sevati,
abhajitabbe dhamme na bhajati bhajitabbe dhamme bhajati. tassa asevitabbe dhamme
asevato sevitabbe dhamme sevato, abhajitabbe dhamme abhajato bhajitabbe dhamme
bhajato; ani††hå akantå amanåpå dhammå parihåyanti, i††hå kantå manåpå dhammå abhi-
va""hanti. taµ kissa hetu? evañ h’ etaµ bhikkhave hoti yathå taµ viddasuno|| ||MN46:3||
| |cˬayamakavagga v¥maµsakasutta| |
|| ||yathå yathå kho bhikkhave bhikkhuno satthå dhammaµ deseti uttaruttariµ paˆ¥ta-
paˆ¥taµ kaˆhasukkasappa†ibhågaµ, tathå tathå so tasmiµ dhamme abhiññåya idh’
ekaccaµ dhammaµ, dhammesu ni††haµ gacchati. satthari pas¥dati: sammåsambuddho
bhagavå svåkkhato bhagavå dhammo supa†ipanno sa!gho ti|| ||MN47:14||
| |cˬayamakavagga brahmanimantaˆikasutta| |
|| ||sabbaµ kho ahaµ brahme sabbato abhiññåya yåvatå sabbassa sabbattena ananu-
bhËtaµ tad abhiññåya; sabbaµ nåhosi, sabbasmiµ nåhosi, sabbato nåhosi, sabbaµ me ti
nåhosi, sabbaµ nåbhivadiµ|| ||evam pi kho ahaµ brahme n’ eva te samasamo abhiññåya,
kuto n¥ceyyaµ? atha kho aham eva tayå bhiyyo ti. sace kho te mårisa sabbassa sabbattena
ananubhËtaµ, må h’ eva te rittakam eva ahosi tucchakam eva ahosi|| ||viññåˆaµ ani-
dassanaµ anantaµ sabbatopabhaµ – taµ pa†haviyå pa†havattena ananubhËtaµ, åpassa
åpattena ananubhËtaµ, tejassa tejattena ananubhËtaµ, våyassa våyattena ananubhËtaµ,
bhËtånaµ bhËtattena ananubhËtaµ, devånaµ devattena ananubhËtaµ, pajåpatissa pajå-
98
patattena ananubhËtaµ, brahmånaµ brahmattena ananubhËtaµ, åbhassarånaµ åbhassa-
rattena ananubhËtaµ, subhakiˆˆånaµ subhakiˆˆattena ananubhËtaµ, vehapphalånaµ
vehapphalattena ananubhËtaµ, abhibhussa abhibhattena ananubhËtaµ, sabbassa sabba-
ttena ananubhËtaµ|| ||MN49:23||
| |cˬayamakavagga brahmanimantaˆikasutta| |
|| ||atha khvåhaµ bhikkhave tathårËpaµ iddhåbhisa!khåraµ abhisa!khåsiµ: ettåvatå
brahmå ca brahmapariså ca brahmapårisajjå ca saddañ ca me sossanti na ca maµ dakkh-
int¥ ti antarahito imaµ gåthaµ abhåsiµ||
||bhave våhaµ bhayaµ disvå, bhavañ ca vibhavesinaµ
bhavaµ nåbhivadiµ kañci, nandiñ ca na upådiyin ti||
||atha kho bhikkhave brahmå ca brahmapariså ca brahmapårisajjå ca acchariyabbhuta-
cittajåtå ahesuµ: acchariyaµ vata bho abbhutaµ vata bho samaˆassa gotamassa mahid-
dhikatå mahånubhåvatå. na vata no ito pubbe di††ho vå suto vå añño samaˆo vå bråhmaˆo
vå evaµ mahiddhiko evaµ mahånubhåvo yathå ’yaµ samaˆo gotamo sakyaputto
sakyakulå pabbajito. bhavaråmåya vata bho pajåya bhavaratåya bhavasammuditåya –
samËlaµ bhavaµ udabbah¥ ti|| ||MN49:27||
99
Majjhimanikåya Majjhimapaˆˆåsapå¬i
| |gahapativagga a††hakanågarasutta| |
|| ||katamo pana bhante ånanda tena bhagavatå jånatå passatå arahatå sammåsambuddhe-
na ekadhammo akkhåto, yattha bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato,
avimuttañ c’ eva cittaµ vimuccati, aparikkh¥ˆå ca åsavå parikkhayaµ gacchanti, ananu-
ppattañ ca anuttaraµ yogakkhemaµ anupåpuˆåt¥ ti?|| ||idha gahapati bhikkhu vivicc’ eva
kåmehi vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaµ savicåraµ, vivekajaµ p¥tisukhaµ, pa†h-
amaµ jhånaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: idam pi kho pa†hamaµ jhånaµ
abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ||…||vitakkavicårånaµ vËpasamå ajjhattaµ sampasåda-
naµ cetaso ekodibhåvaµ avitakkaµ avicåraµ samådhijaµ p¥tisukhaµ dutiyaµ jhånaµ
upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: idam pi kho dutiyaµ jhånaµ abhisa!khataµ
abhisañcetayitaµ||…||p¥tiyå ca virågå upekhako ca viharati sato ca sampajåno sukhañ ca
kåyena pa†isaµvedeti yan taµ ariyå åcikkhanti: upekhako satimå sukhavihår¥ ti tatiyaµ
jhånaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: idam pi kho tatiyaµ jhånaµ
abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ||…||sukhassa ca pahånå dukkhassa ca pahånå pubbe va
somanassadomanassånaµ atthagamå adukkhaµ asukhaµ upekhåsatipårisuddhiµ catu-
tthaµ jhånaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: idam pi kho catutthaµ jhånaµ
abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ|| ||yaµ kho pana kiñci abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ,
tad aniccaµ nirodhadhamman ti pajånåti. so tattha †hito åsavånaµ khayaµ påpuˆåti. no
ce åsavånaµ khayaµ påpuˆåti ten’ eva dhammarågena tåya dhammanandiyå, pañcannaµ
orambhågiyånaµ saµyojanånaµ parikkhayå opapåtiko hoti, tatthaparinibbåy¥ anåvatti-
dhammo tasmå lokå|| ||MN52:3||
| |gahapativagga a††hakanågarasutta| |
|| ||katamo pana bhante ånanda tena bhagavatå jånatå passatå arahatå sammåsambuddhe-
na ekadhammo akkhåto, yattha bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato,
avimuttañ c’ eva cittaµ vimuccati, aparikkh¥ˆå ca åsavå parikkhayaµ gacchanti, ananu-
ppattañ ca anuttaraµ yogakkhemaµ anupåpuˆåt¥ ti? idha gahapati bhikkhu||…||sabbaso
rËpasaññånaµ samatikkamå pa†ighasaññånaµ attha!gamå nånattasaññånaµ amanasikårå
100
ananto åkåso ti åkåsånañcåyatanaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ayam pi
kho åkåsånañcåyatanasamåpatti abhisa!khatå abhisañcetayitå||…||sabbaso åkåsånañcå-
yatanaµ samatikkamå anantaµ viññåˆan ti viññåˆañcåyatanaµ upasampajja viharati. so
iti pa†isañcikkhati: ayam pi kho viññåˆañcåyatanasamåpatti abhisa!khatå abhisañcetayitå
||…||sabbaso viññåˆañcåyatanaµ samatikkamå n’ atthi kiñc¥ ti åkiñcaññåyatanaµ upa-
sampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ayam pi kho åkiñcaññåyatanasamåpatti abhisa!-
khatå abhisañcetayitå|| ||yaµ kho pana kiñci abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ, tad
aniccaµ nirodhadhamman ti pajånåti. so tattha †hito åsavånaµ khayaµ påpuˆåti. no ce
åsavånaµ khayaµ påpuˆåti ten’ eva dhammarågena tåya dhammanandiyå, pañcannaµ
orambhågiyånaµ saµyojanånaµ parikkhayå opapåtiko hoti, tatthaparinibbåy¥ anåvatti-
dhammo tasmå lokå|| ||MN52:12||
| |gahapativagga upålisutta| |
|| ||yadå bhagavå aññåsi upåliµ gahapatiµ kallacittaµ muducittaµ vin¥varaˆacittaµ
udaggacittaµ pasannacittaµ, atha yå buddhånaµ såmukkaµsikå dhammadesanå taµ
pakåsesi: dukkhaµ samudayaµ nirodhaµ maggaµ. seyyathå pi nåma suddhaµ vatthaµ
apagatakå¬akaµ sammadeva rajanaµ patigaˆheyya; evam evaµ upålissa gahapatissa
tasmiñ ñeva åsane, virajaµ v¥tamalaµ dhammacakkhuµ udapådi: yaµ kiñci samudaya-
dhammaµ sabban taµ nirodhadhamman ti. atha kho upåli gahapati di††hadhammo patta-
dhammo viditadhammo pariyogå¬hadhammo tiˆˆavicikiccho vigatakathaµkatho vesårajj-
appatto, aparappaccayo satthusåsane|| ||MN56:18||
| |gahapativagga kukkuravatikasutta| |
|| ||katamañ ca puˆˆa kammaµ kaˆhasukkaµ kaˆhasukkavipåkaµ? idha puˆˆa ekacco
sabyåbajjham pi abyåbajjham pi kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåbajjham pi abyåba-
jjham pi vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåbajjham pi abyåbajjham pi manosa!khåraµ
abhisa!kharoti. so sabyåbajjham pi abyåbajjham pi kåyasa!khåraµ abhisa!kharitvå,
sabyåbajjham pi abyåbajjham pi vac¥sa!khåraµ abhisa!kharitvå, sabyåbajjham pi abyå-
bajjham pi manosa!khåraµ abhisa!kharitvå; sabyåbajjham pi abyåbajjham pi lokaµ
upapajjati. tam enaµ sabyåbajjham pi abyåbajjham pi lokaµ upapannaµ samånaµ,
101
sabyåbajjhå pi abyåbajjhå pi phasså phusanti. so sabyåbajjhehi pi abyåbajjhehi pi phas-
sehi phu††ho samåno; sabyåbajjham pi abyåbajjham pi vedanaµ vedeti vokiˆˆaµ
sukhadukkhaµ, seyyathå pi manusså ekacce ca devå ekacce ca vinipåtikå|| ||iti kho puˆˆa
bhËtå bhËtassa upapatti hoti; yaµ karoti tena upapajjati upapannam enaµ phasså phu-
santi. evam p’ ahaµ puˆˆa: kammadåyådå sattå ti vadåmi. idaµ vuccati puˆˆa kammaµ
kaˆhasukkaµ kaˆhasukkavipåkaµ|| ||MN57:10||
| |gahapativagga apaˆˆakasutta| |
|| ||santi gahapatayo eke samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: n’ atthi sabbaso
bhavanirodho ti. tesañ ñeva kho gahapatayo samaˆabråhmaˆånaµ eke samaˆabråhmaˆå
ujuvipaccan¥kavådå, te evaµ åhaµsu: atthi sabbaso bhavanirodho ti. taµ kiµ maññatha
gahapatayo nanu ’me samaˆabråhmaˆå aññamaññassa ujuvipaccan¥kavådå ti? evaµ
bhante. tatra gahapatayo viññË puriso iti pa†isañcikkhati: ye kho te bhonto samaˆa-
bråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino n’ atthi sabbaso bhavanirodho ti, idam me adi††haµ.
ye pi te bhonto samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino atthi sabbaso bhavanirodho
ti, idam me aviditaµ. ahañ c’ eva kho pana ajånanto apassanto ekaµsena ådåya voha-
reyyaµ: idam eva saccaµ mogham aññan ti; na me taµ assa patirËpaµ|| ||ye kho te
bhonto samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino n’ atthi sabbaso bhavanirodho ti; sace
tesaµ bhavataµ saµaˆabråhmaˆånaµ saccaµ vacanaµ, †hånam etaµ vijjati ye te devå
arËpino saññåmayå, apaˆˆakam me tatr’ Ëpapatti bhavissati. ye pana te bhonto samaˆa-
bråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino atthi sabbaso bhavanirodho ti; sace tesaµ bhavataµ
samaˆabråhmaˆånaµ saccaµ vacanaµ, †hånam etaµ vijjati yaµ di††he va dhamme
parinibbåyissåmi|| ||ye kho te bhonto samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino n’ atthi
sabbaso bhavanirodho ti; tesam ayaµ di††hi sårågåya santike saµyogåya santike abhi-
nandanåya santike ajjhosånåya santike upådånåya santike. ye pana te bhonto samaˆa-
bråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino atthi sabbaso bhavanirodho ti; tesam ayaµ di††hi
asårågåya santike asaµyogåya santike anabhinandanåya santike anajjhosånåya santike
anupådånåya santike ti. so iti pa†isa!khåya bhavånañ ñeva nibbidåya virågåya nirodhåya
pa†ipanno hoti|| ||MN60:32||
102
| |bhikkhuvagga mahåråhulovådasutta| |
|| ||pa†hav¥samaµ råhula bhåvanaµ bhåvehi. pa†hav¥samañ hi te råhula bhåvanaµ
bhåvayato uppannå manåpåmanåpå phasså cittaµ na pariyådåya †hassanti. seyyathå pi
råhula pa†haviyå sucim pi nikkhipanti asucim pi nikkhipanti, gËthagatam pi nikkhipanti
muttagatam pi nikkhipanti khe¬agatam pi nikkhipanti pubbagatam pi nikkhipanti lohita-
gatam pi nikkhipanti; na ca tena pa†hav¥ a††¥yati vå haråyati vå jigucchati vå. evam eva
kho tvaµ råhula pa†hav¥samaµ bhåvanaµ bhåvehi. pa†hav¥samañ hi te råhula bhåvanaµ
bhåvayato uppannå manåpåmanåpå phasså cittaµ na pariyådåya †hassanti|| ||åposamaµ
råhula bhåvanaµ bhåvehi. åposamañ hi te råhula bhåvanaµ bhåvayato uppannå manåpå-
manåpå phasså cittaµ na pariyådåya †hassanti. seyyathå pi råhula åpasmiµ sucim pi
dhovanti asucim pi dhovanti, gËthagatam pi dhovanti muttagatam pi dhovanti khe¬agatam
pi dhovanti pubbagatam pi dhovanti lohitagatam pi dhovanti; na ca tena åpo a††¥yati vå
haråyati vå jigucchati vå. evam eva kho tvaµ råhula åposamaµ bhåvanaµ bhåvehi.
åposamañ hi te råhula bhåvanaµ bhåvayato uppannå manåpåmanåpå phasså cittaµ na
pariyådåya †hassanti|| ||tejosamaµ råhula bhåvanaµ bhåvehi. tejosamañ hi te råhula
bhåvanaµ bhåvayato uppannå manåpåmanåpå phasså cittaµ na pariyådåya †hassanti. sey-
yathå pi råhula tejo sucim pi "ahati asucim pi "ahati, gËthagatam pi "ahati muttagatam pi
"ahati khe¬agatam pi "ahati pubbagatam pi "ahati lohitagatam pi "ahati; na ca tena tejo
a††¥yati vå haråyati vå jigucchati vå. evam eva kho tvaµ råhula tejosamaµ bhåvanaµ
bhåvehi. tejosamañ hi te råhula bhåvanaµ bhåvayato uppannå manåpåmanåpå phasså
cittaµ na pariyådåya †hassanti|| ||våyosamaµ råhula bhåvanaµ bhåvehi. våyosamañ hi te
råhula bhåvanaµ bhåvayato uppannå manåpåmanåpå phasså cittaµ na pariyådåya
†hassanti. seyyathå pi råhula våyo sucim pi upavåyati asucim pi upåvåyati, gËthagatam pi
upavåyati muttagatam pi upavåyati khe¬agatam pi upavåyati pubbagatam pi upavåyati
lohitagatam pi upavåyati; na ca tena våyo a††¥yati vå haråyati vå jigucchati vå. evam eva
kho tvaµ råhula våyosamaµ bhåvanaµ bhåvehi. våyosamañ hi te råhula bhåvanaµ
bhåvayato uppannå manåpåmanåpå phasså cittaµ na pariyådåya †hassanti|| ||MN62:13||
103
| |bhikkhuvagga cˬamålu!kyåsutta| |
|| ||sassato loko ti målu!kyåputta di††hiyå sati brahmacariyavåso abhavissåti evaµ no.
asassato loko ti målu!kyåputta di††hiyå sati brahmacariyavåso abhavissåti evam pi no.
sassato loko ti målu!kyåputta di††hiyå sati; asassato loko ti vå di††hiyå sati – atth’ eva jåti
atthi jarå atthi maraˆaµ santi sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså, yesåhaµ di††he va
dhamme nighåtaµ paññapemi|| ||antavå loko ti målu!kyåputta di††hiyå sati brahma-
cariyavåso abhavissåti evaµ no. anantavå loko ti målu!kyåputta di††hiyå sati
brahmacariyavåso abhavissåti evam pi no. antavå loko ti målu!kyåputta di††hiyå sati;
anantavå loko ti vå di††hiyå sati – atth’ eva jåti atthi jarå atthi maraˆaµ santi soka-
paridevadukkhadomanass’ upåyåså, yesåhaµ di††he va dhamme nighåtaµ paññapemi||
||taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti målu!kyåputta di††hiyå sati brahmacariyavåso abhavissåti evaµ
no. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti målu!kyåputta di††hiyå sati brahmacariyavåso
abhavissåti evam pi no. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti målu!kyåputta di††hiyå sati; aññaµ
j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå di††hiyå sati – atth’ eva jåti atthi jarå atthi maraˆaµ santi soka-
paridevadukkhadomanass’ upåyåså, yesåhaµ di††he va dhamme nighåtaµ pañ-
ñapemi||…||tasmåt iha målu!kyåputta avyåkatañ ca me avyåkatato dhåretha, vyåkatañ ca
me vyåkatato dhåretha. kiñ ca målu!kyåputta mayå avyåkataµ? sassato loko ti mayå
avyåkataµ. asassato loko ti mayå avyåkataµ. antavå loko ti mayå avyåkataµ. anantavå
loko ti mayå avyåkataµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti mayå avyåkataµ. aññaµ j¥vaµ aññaµ
sar¥ran ti mayå avyåkataµ||…||kasmå c’ etaµ målu!kyåputta mayå avyåkataµ? na h’
etaµ målu!kyåputta atthasaµhitaµ n’ ådibrahmacariyikaµ, na nibbidåya na virågåya na
nirodhåya na upasamåya na abhiññåya na sambodhåya na nibbånåya saµvattati. tasmå
taµ mayå avyåkataµ|| ||kiñ ca målu!kyåputta mayå vyåkataµ? idaµ dukkhan ti målu!ky-
åputta mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhasamudayo ti mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhanirodho
ti mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti mayå vyåkataµ. kasmå c’
etaµ målu!kyåputta mayå vyåkataµ? etañ hi målu!kyåputta atthasaµhitaµ etaµ ådi-
brahmacariyikaµ, etaµ nibbidåya virågåya nirodhåya upasamåya abhiññåya sambodhåya
nibbånåya saµvattati. tasmå taµ mayå vyåkataµ|| ||MN63:6||
104
| |bhikkhuvagga cˬamålu!kyåsutta| |
|| ||hoti tathågato param maraˆå ti målu!kyåputta di††hiyå sati brahmacariyavåso
abhavissåti evaµ no. na hoti tathågato param maraˆå ti målu!kyåputta di††hiyå sati
brahmacariyavåso abhavissåti evam pi no. hoti tathågato param maraˆå ti målu!kyåputta
di††hiyå sati; na hoti tathågato param maraˆå ti vå di††hiyå sati – atth’ eva jåti atthi jarå
atthi maraˆaµ santi sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså, yesåhaµ di††he va dhamme
nighåtaµ paññapemi|| ||hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå ti målu!kyåputta
di††hiyå sati brahmacariyavåso abhavissåti evaµ no. n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti målu!kyåputta di††hiyå sati brahmacariyavåso abhavissåti evam pi no.
hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå ti målu!kyåputta di††hiyå sati; n’ eva hoti na na
hoti tathågato param maraˆå ti vå di††hiyå sati – atth’ eva jåti atthi jarå atthi maraˆaµ
santi sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså, yesåhaµ di††he va dhamme nighåtaµ pañ-
ñapemi. tasmåt iha målu!kyåputta avyåkatañ ca me avyåkatato dhåretha, vyåkatañ ca me
vyåkatato dhåretha. kiñ ca målu!kyåputta mayå avyåkataµ?||…||hoti tathågato param
maraˆå ti mayå avyåkataµ. na hoti tathågato param maraˆå ti mayå avyåkataµ. hoti ca
na ca hoti tathågato param maraˆå ti mayå avyåkataµ. n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti mayå avyåkataµ. kasmå c’ etaµ målu!kyåputta mayå avyåkataµ? na h’
etaµ målu!kyåputta atthasaµhitaµ n’ ådibrahmacariyikaµ, na nibbidåya na virågåya na
nirodhåya na upasamåya na abhiññåya na sambodhåya na nibbånåya saµvattati. tasmå
taµ mayå avyåkataµ|| ||kiñ ca målu!kyåputta mayå vyåkataµ? idaµ dukkhan ti målu!ky-
åputta mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhasamudayo ti mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhanirodho
ti mayå vyåkataµ. ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti mayå vyåkataµ. kasmå c’
etaµ målu!kyåputta mayå vyåkataµ? etañ hi målu!kyåputta atthasaµhitaµ etaµ ådi-
brahmacariyikaµ, etaµ nibbidåya virågåya nirodhåya upasamåya abhiññåya sambodhåya
nibbånåya saµvattati. tasmå taµ mayå vyåkataµ|| ||MN63:7||
| |bhikkhuvagga mahåmålu!kyåsutta| |
|| ||idh’ ånanda assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariya-
dhamme avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme
avin¥to; sakkåyadi††hipariyu††hitena cetaså viharati sakkåyadi††hiparetena, uppannåya ca
105
sakkåyadi††hiyå nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti, tassa så sakkåyadi††hi thåmagatå
appa†ivin¥tå orambhågiyaµ saµyojanaµ. vicikicchåpariyu††hitena cetaså viharati vici-
kicchåparetena, uppannåya ca vicikicchåya nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti, tassa så
vicikicchå thåmagatå appa†ivin¥tå orambhågiyaµ saµyojanaµ. s¥labbataparåmåsapari-
yu††hitena cetaså viharati s¥labbataparåmåsaparetena, uppannassa ca s¥labbataparåmåsa-
ssa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti, tassa so s¥labbataparåmåso thåmagato appa†ivi-
n¥to orambhågiyaµ saµyojanaµ. kåmarågapariyu††hitena cetaså viharati kåmarågapare-
tena, uppannassa ca kåmarågassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti, tassa so kåma-
rågo thåmagato appa†ivin¥to orambhågiyaµ saµyojanaµ. byåpådapariyu††hitena cetaså
viharati byåpådaparetena, uppannassa ca byåpådassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånå-
ti, tassa so byåpådo thåmagato appa†ivin¥to orambhågiyaµ saµyojanaµ|| ||MN64:5||
| |bhikkhuvagga mahåmålu!kyåsutta| |
|| ||sutavå ca kho ånanda ariyasåvako ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido ariya-
dhamme suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sapurisadhamme
suvin¥to; na sakkåyadi††hipariyu††hitena cetaså viharati na sakkåyadi††hiparetena, uppa-
nnåya ca sakkåyadi††hiyå nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti, tassa så sakkåyadi††hi
sånusayå pah¥yati. na vicikicchåpariyu††hitena cetaså viharati na vicikicchåparetena,
uppannåya ca vicikicchåya nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti, tassa så vicikicchå sånusa-
yå pah¥yati. na s¥labbataparåmåsapariyu††hitena cetaså viharati na s¥labbataparåmåsa-
paretena, uppannassa ca s¥labbataparåmåsassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti, tassa so
s¥labbataparåmåso sånusåyo pah¥yati. na kåmarågapariyu††hitena cetaså viharati na
kåmarågaparetena, uppannassa ca kåmarågassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti, tassa
so kåmarågo sånusåyo pah¥yati. na byåpådapariyu††hitena cetaså viharati na byåpåda-
paretena, uppannassa ca byåpådassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti, tassa so byåpådo
sånusåyo pah¥yati|| ||MN64:5||
| |bhikkhuvagga mahåmålu!kyåsutta| |
|| ||seyyathå pi ånanda ga!gå nad¥ pËrå udakassa samatittikå kåkapeyyå, atha dubbalako
puriso ågaccheyya: ahaµ imisså ga!gåya nadiyå tiriyaµ båhåya sotaµ, chetvå sotthinå
106
påraµ gacchåm¥ ti. so na sakkuˆeyya ga!gåya nadiyå tiriyaµ båhåya sotaµ, chetvå
sotthinå påraµ gantuµ. evam eva kho ånanda yassa kassaci sakkåyanirodhåya dhamme
desiyamåne, cittaµ na pakkhandati nappas¥dati na santi††hati na vimuccati; seyyathå pi so
dubbalako puriso evam ete da††habbå|| ||seyyathå pi ånanda ga!gå nad¥ pËrå udakassa
samatittikå kåkapeyyå, atha balavå puriso ågaccheyya: ahaµ imisså ga!gåya nadiyå
tiriyaµ båhåya sotaµ, chetvå sotthinå påraµ gacchåm¥ ti. so sakkuˆeyya ga!gåya nadiyå
tiriyaµ båhåya sotaµ, chetvå sotthinå påraµ gantuµ. evam eva kho ånanda yassa kassaci
sakkåyanirodhåya dhamme desiyamåne, cittaµ pakkhandati pas¥dati santi††hati vimucca-
ti; seyyathå pi so balavå puriso evam ete da††habbå|| ||MN64:8||
| |bhikkhuvagga mahåmålu!kyåsutta| |
|| ||katamo c’ ånanda maggo katamå pa†ipadå pañcannaµ orambhågiyånaµ saµyojanå-
naµ pahånåya? idh’ ånanda bhikkhu upadhivivekå akusalånaµ dhammånaµ pahånå
sabbaso kåyadu††hullånaµ pa†ippassaddhiyå; vivicc’ eva kåmehi vivicca akusalehi
dhammehi, savitakkaµ savicåraµ, vivekajaµ p¥tisukhaµ, pa†hamaµ jhånaµ upasam-
pajja viharati||…||vitakkavicårånaµ vËpasamå ajjhattaµ sampasådanaµ cetaso ekodi-
bhåvaµ avitakkaµ avicåraµ samådhijaµ p¥tisukhaµ dutiyaµ jhånaµ upasampajja
viharati||…||p¥tiyå ca virågå upekhako ca viharati sato ca sampajåno sukhañ ca kåyena
pa†isaµvedeti yan taµ ariyå åcikkhanti: upekhako satimå sukhavihår¥ ti tatiyaµ jhånaµ
upasampajja viharati||…||sukhassa ca pahånå dukkhassa ca pahånå pubbe va somanassa-
domanassånaµ atthagamå adukkhaµ asukhaµ upekhåsatipårisuddhiµ catutthaµ jhånaµ
upasampajja viharati|| ||so yad eva tattha hoti rËpagataµ vedanågataµ saññågataµ
sa!khåragataµ viññåˆagataµ te dhamme aniccato dukkhato rogato gaˆ"ato sallato
aghato åbådhato parato palokato suññato anattato samanupassati. so tehi dhammehi
cittaµ pa†ivåpeti. so te hi dhammehi cittaµ pa†ivåpetvå, amatåya dhåtuyå cittaµ
upasaµharati: etaµ santaµ etaµ paˆ¥tµ yad idaµ sabbasa!khårasamatho sabbËpadhi-
pa†inissaggo taˆhakkhayo virågo nirodho nibbånan ti. so tattha††hito åsavånaµ khayaµ
påpuˆåti. no ce åsavånaµ khayaµ påpuˆåti ten’ eva dhammarågena tåya dhamma-
nandiyå; pañcannaµ orambhågiyånaµ saµyojanånaµ parikkhayå opapåtiko hoti, tattha-
parinibbåy¥ anåvattidhammo tasmå lokå|| ||MN64:9||
107
| |bhikkhuvagga mahåmålu!kyåsutta| |
|| ||katamo c’ ånanda maggo katamå pa†ipadå pañcannaµ orambhågiyånaµ saµyojanå-
naµ pahånåya?||…||puna ca paraµ ånanda bhikkhu sabbaso rËpasaññånaµ samatikkamå
pa†ighasaññånaµ atthagamå nånattasaññånaµ amanasikårå ananto åkåso ti åkåsånañcå-
yatanaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ayam pi kho åkåsånañcåyatana-
samåpatti abhisa!khatå abhisañcetayitå||…||sabbaso åkåsånañcåyatanaµ samatikkamå
anantaµ viññåˆan ti viññåˆañcåyatanaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati:
ayam pi kho viññåˆañcåyatanasamåpatti abhisa!khatå abhisañcetayitå||…||sabbaso viñ-
ñåˆañcåyatanaµ samatikkamå n’ atthi kiñc¥ ti åkiñcaññåyatanaµ upasampajja viharati||
||so yad eva tattha hoti vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ te
dhamme aniccato dukkhato rogato gaˆ"ato sallato aghato åbådhato parato palokato
suññato anattato samanupassati. so tehi dhammehi cittaµ pa†ivåpeti. so te hi dhammehi
cittaµ pa†ivåpetvå, amatåya dhåtuyå cittaµ upasaµharati: etaµ santaµ etaµ paˆ¥tµ yad
idaµ sabbasa!khårasamatho sabbËpadhipa†inissaggo taˆhakkhayo virågo nirodho nibbå-
nan ti. so tattha††hito åsavånaµ khayaµ påpuˆåti. no ce åsavånaµ khayaµ påpuˆåti ten’
eva dhammarågena tåya dhammanandiyå; pañcannaµ orambhågiyånaµ saµyojanånaµ
parikkhayå opapåtiko hoti, tatthaparinibbåy¥ anåvattidhammo tasmå lokå|| ||MN64:9||
| |bhikkhuvagga la†ukikopamasutta| |
|| ||evam eva kho udåyi idh’ ekacco puggalo upadhipahånåya pa†ipanno hoti upadhi-
pa†inissaggåya. tam enaµ upadhipahånåya pa†ipannaµ upadhipa†inissaggåya, kadåci
karahaci satisammoså, upadhipa†isaµyuttå sarasa!kappå samudåcaranti. dandho udåyi
satuppådo, atha kho naµ khippam eva pajahati, vinodeti vyantikaroti anabhåvaµ gameti.
imam pi kho ahaµ udåyi puggalaµ saµyutto ti vadåmi no visaµyutto. taµ kissa hetu?
indriyavemattatå hi me udåyi imasmiµ puggale viditvå|| ||idha pan’ udåyi ekacco puggalo
upadhi dukkhassa mËlan ti iti viditvå, nirupadhi hoti upadhisa!khaye vimutto. imaµ kho
ahaµ udåyi puggalaµ visaµyutto ti vadåmi no saµyutto. taµ kissa hetu? indriyavematta-
tå hi me udåyi imasmiµ puggale viditå|| ||MN66:16||
108
| |bhikkhuvagga k¥†ågirisutta| |
|| ||katamo ca bhikkhave puggalo paññåvimutto? idha bhikkhave ekacco puggalo ye te
santå vimokhå atikkamma rËpe åruppå te na kåyena phassitvå viharati, paññåya c’ assa
disvå åsavå parikkh¥ˆå honti. ayaµ vuccati bhikkhave puggalo paññåvimutto. imassa pi
kho ahaµ bhikkhave bhikkhuno na appamådena karaˆ¥yan ti vadåmi||…||katamo ca
bhikkhave puggalo di††hippatto? idha bhikkhave ekacco puggalo ye te santå vimokhå
atikkamma rËpe åruppå te na kåyena phassitvå viharati, paññåya c’ assa disvå ekacce
åsavå parikkh¥ˆå honti. tathågatappaveditå c’ assa dhammå paññåya vodi††hå honti
vocaritå. ayaµ vuccati bhikkhave puggalo di††hippatto. imassa pi kho ahaµ bhikkhave
bhikkhuno appamådena karaˆ¥yan ti vadåmi||…||katamo ca bhikkhave puggalo dhamm-
ånusår¥? idha bhikkhave ekacco puggalo ye te santå vimokhå atikkamma rËpe åruppå te
na kåyena phassitvå viharati, paññåya c’ assa disvå åsavå aparikkh¥ˆå honti. tathå-
gatappaveditå c’ assa dhammå paññåya mattaso nijjhånaµ khamanti, api c’ assa ime
dhammå honti, seyyath¥daµ saddhindriyaµ viriyindriyaµ satindriyaµ samådhindriyaµ
paññindriyaµ. ayaµ vuccati bhikkhave puggalo dhammånusår¥. imassa pi kho ahaµ
bhikkhave bhikkhuno appamådena karaˆ¥yan ti vadåmi|| ||MN70:16||
| |bhikkhuvagga k¥†ågirisutta| |
|| ||nåhaµ bhikkhave ådiken’ eva aññårådhanaµ vadåmi. api ca bhikkhave anupubba-
sikkhå anupubbakiriyå anupubbapa†ipadå aññårådhanå hoti. kathañ ca bhikkhave
anupubbasikkhå anupubbakiriyå anupubbapa†ipadå aññårådhanå hoti? idha bhikkhave
saddhåjåto upasa!kamati, upasa!kamanto payirupåsati. payirupåsanto sotaµ odahati,
ohitasoto dhammaµ suˆåti. sutvå dhammaµ dhåreti, dhatånaµ dhammånaµ atthaµ
upaparikkhati. atthaµ upaparikkhato dhammå nijjhånaµ khamanti, dhammanijjhåna-
khantiyå sati chando jåyati. chandajåto ussahati, ussahitvå tuleti. tulayitvå padahati,
pahitatto samåno kåyena c’ eva paramaµ saccaµ sacchikaroti paññåya ca naµ ativijjha
passati|| ||MN70:22||
109
| |paribbåjakavagga aggivacchagottasutta| |
|| ||hoti tathågato param maraˆå ti kho vaccha di††higatam etaµ, di††higahanaµ di††hi-
kantåraµ di††hivisËkaµ di††hivipphanditaµ di††hisaµyojanaµ. sadukkhaµ savighåtaµ
saupåyåsaµ sapari¬åhaµ. na nibbidåya na virågåya na nirodhåya na upasamåya na abhiñ-
ñåya na sambodhåya na nibbånåya saµvattati|| ||na hoti tathågato param maraˆå ti kho
vaccha di††higatam etaµ, di††higahanaµ di††hikantåraµ di††hivisËkaµ di††hivipphanditaµ
di††hisaµyojanaµ. sadukkhaµ savighåtaµ saupåyåsaµ sapari¬åhaµ. na nibbidåya na
virågåya na nirodhåya na upasamåya na abhiññåya na sambodhåya na nibbånåya
saµvattati|| ||hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå ti kho vaccha di††higatam etaµ,
di††higahanaµ di††hikantåraµ di††hivisËkaµ di††hivipphanditaµ di††hisaµyojanaµ. sadu-
kkhaµ savighåtaµ saupåyåsaµ sapari¬åhaµ. na nibbidåya na virågåya na nirodhåya na
upasamåya na abhiññåya na sambodhåya na nibbånåya saµvattati|| ||n’ eva hoti na na hoti
tathågato param maraˆå ti kho vaccha di††higatam etaµ, di††higahanaµ di††hikantåraµ
di††hivisËkaµ di††hivipphanditaµ di††hisaµyojanaµ. sadukkhaµ savighåtaµ saupåyåsaµ
sapari¬åhaµ. na nibbidåya na virågåya na nirodhåya na upasamåya na abhiññåya na
sambodhåya na nibbånåya saµvattati. imaµ kho ahaµ vaccha ådinavaµ sampassamåno
evaµ imåni sabbaso di††higatåni anupagato ti|| ||atthi pana bhoto gotamassa kiñci di††hi-
gatan ti? di††higatan ti kho vaccha apan¥tam etaµ tathågatassa. di††haµ h’ etaµ vaccha
tathågatena: iti rËpaµ iti rËpassa samudayo iti rËpassa atthagamo, iti vedanå iti vedanåya
samudayo iti vedanåya atthagamo, iti saññå iti saññåya samudayo iti saññåya atthagamo,
iti sa!khårå iti sa!khårånaµ samudayo iti sa!khårånaµ atthagamo, iti viññåˆaµ iti
viññåˆassa samudayo iti viññåˆassa atthagamo ti. tasmå tathågato sabbamaññitånaµ
sabbamathitånaµ sabbåha!kåramama!kåramånånusayånaµ khayå virågå nirodhå cågå
pa†inissagga anupådå vimutto ti vadåm¥ ti|| ||MN72:14||
| |paribbåjakavagga aggivacchagottasutta| |
|| ||evaµ vimuttacitto pana bho gotama bhikkhu kuhiµ upapajjat¥ ti? iti pu††ho samåno:
upapajjat¥ ti kho vaccha na upet¥ ti vadesi. tena hi bho gotama na upapajjat¥ ti? iti pu††ho
samåno: na upapajjat¥ ti kho vaccha na upet¥ ti vadesi. tena hi bho gotama upapajjati ca
na ca upapajjat¥ ti? iti pu††ho samåno: upapajjati ca na ca upapajjat¥ ti kho vaccha na upet¥
110
ti vadesi. tena hi bho gotama n’ eva upapajjati na na upapajjat¥ ti? iti pu††ho samåno: n’
eva upapajjati na na upapajjat¥ ti kho vaccha na upet¥ ti vadesi. etthåhaµ bho gotama
aññåˆam åpådiµ ettha sammoham åpådiµ, yå pi me eså bhoto gotamassa purimena
kathåsallåpena ahu pasådamattå så pi me etarahi antarahitå ti|| ||alañ hi te vaccha aññå-
ˆåya alaµ sammohåya. gambh¥ro h’ ayaµ vaccha dhammo, duddaso duranubodho santo
paˆ¥to atakkåvacaro nipuˆo paˆ"itavedaniyo. so tayå dujjåno, aññadi††hikena aññakha-
ntikena aññarucikena aññatrayogena aññatråcariyakena|| ||taµ kim maññasi vaccha?
sace te purato aggi jaleyya jåneyyåsi tvaµ: ayam me purato aggi jalat¥ ti? sace me bho
gotama purato aggi jaleyya jåneyyåhaµ: ayam me purato aggi jalat¥ ti. sace pana taµ
vaccha evaµ puccheyya: yo te ayaµ purato aggi jalati, ayaµ aggi kiµ pa†icca jalat¥ ti –
evaµ pu††ho tvaµ vaccha kinti vyåkareyyås¥ ti? sace maµ bho gotama evaµ puccheyya:
yo te ayaµ purato aggi jalati, ayaµ aggi kiµ pa†icca jalat¥ ti – evaµ pu††ho ahaµ bho
gotama evaµ vyåkareyyaµ: yo me ayaµ purato aggi jalati ayaµ aggi tiˆaka††hupådånaµ
pa†icca jalat¥ ti|| ||sace te vaccha purato so aggi nibbåyeyya jåneyyåsi tvaµ: ayam me
purato aggi nibbuto ti? sace me bho gotama purato so aggi nibbåyeyya jåneyyåhaµ:
ayam me purato aggi nibbuto ti. sace pana taµ vaccha evaµ puccheyya: yo te ayaµ
purato aggi nibbuto, so aggi ito katamaµ disaµ gato puratthimaµ vå pacchimaµ vå
uttaraµ vå dakkhiˆaµ vå ti – evaµ pu††ho tvaµ vaccha kinti vyåkareyyås¥ ti? na upeti
bho gotama. yañ hi so bho gotama aggi tiˆaka††hupådånaµ pa†icca ajali, tassa ca
pariyådånå aññassa ca anupahårå anåhåro nibbuto t’ eva sa!khaµ gacchat¥ ti|| ||MN72:17||
| |paribbåjakavagga aggivacchagottasutta| |
|| ||evam eva kho vaccha yena rËpena tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya, taµ
rËpaµ tathågatassa pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ
anuppådadhammaµ. rËpasa!khåvimutto kho vaccha tathågato gambh¥ro appameyyo dup-
pariyogåho seyyathå pi mahåsamuddo. upapajjat¥ ti na upeti, na upapajjat¥ ti na upeti,
upapajjati ca na ca upapajjat¥ ti na upeti, n’ eva upapajjati na na upapajjat¥ ti na upeti||
||yåya vedanåya tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya, så vedanå tathågatassa pah¥nå
ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. vedanåsa!khåvim-
utto kho vaccha tathågato gambh¥ro appameyyo duppariyogåho seyyathå pi mahå-
samuddo. upapajjat¥ ti na upeti, na upapajjat¥ ti na upeti, upapajjati ca na ca upapajjat¥ ti
111
na upeti, n’ eva upapajjati na na upapajjat¥ ti na upeti|| ||yåya saññayå tathågataµ
paññåpayamåno paññåpeyya, så saññåya tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthu-
katå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. saññasa!khåvimutto kho vaccha tathågato
gambh¥ro appameyyo duppariyogåho seyyathå pi mahåsamuddo. upapajjat¥ ti na upeti, na
upapajjat¥ ti na upeti, upapajjati ca na ca upapajjat¥ ti na upeti, n’ eva upapajjati na na
upapajjat¥ ti na upeti|| ||yehi sa!khårehi tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya, te
sa!khårå tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ an-
uppådadhammå. sa!khårasa!khåvimutto kho vaccha tathågato gambh¥ro appameyyo
duppariyogåho seyyathå pi mahåsamuddo. upapajjat¥ ti na upeti, na upapajjat¥ ti na upeti,
upapajjati ca na ca upapajjat¥ ti na upeti, n’ eva upapajjati na na upapajjat¥ ti na upeti||
||yena viññåˆena tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya, taµ viññåˆaµ tathågatassa
pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ anuppådadhammaµ.
viññåˆasa!khåvimutto kho vaccha tathågato gambh¥ro appameyyo duppariyogåho sey-
yathå pi mahåsamuddo. upapajjat¥ ti na upeti, na upapajjat¥ ti na upeti, upapajjati ca na ca
upapajjat¥ ti na upeti, n’ eva upapajjati na na upapajjat¥ ti na upeti|| ||MN72:20||
| |paribbåjakavagga d¥ghanakhasutta| |
|| ||tatr’ aggivessana ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: ekaccaµ me
khamati ekaccaµ me na khamat¥ ti – yå hi kho nesaµ khamati såyaµ di††hi sårågåya
santike saµyogåya santike abhinandanåya santike ajjhosånåya santike upådånåya santike;
yå hi kho nesaµ na khamati såyaµ di††hi asårågåya santike asaµyogåya santike anabhi-
nandanåya santike anajjhosånåya santike anupådånåya santike||…||tatr’ aggivessana ye te
samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: ekaccaµ me khamati ekaccaµ me na
khamat¥ ti – tattha viññË puriso iti pa†isañcikkhati yå kho me ayaµ di††hi: ekaccaµ me
khamati ekaccaµ me na khamat¥ ti. imañ ce ahaµ di††hiµ thåmaså paråmassa abhinivissa
vohareyyaµ: idam eva saccaµ mogham aññan ti, dv¥hi me assa viggaho: yo cåyaµ
samaˆo vå bråhmaˆo vå evaµvåd¥ evaµdi††hi: sabbaµ me khamat¥ ti; yo cåyaµ samaˆo
vå bråhmaˆo vå evaµvåd¥ evaµdi††hi: sabbaµ me na khamat¥ ti. imehi me assa dv¥hi
viggaho, iti viggahe sati vivådo. vivåde sati vighåto, vighåte sati viheså. iti so viggahañ
ca vivådañ ca vighåtañ ca vihesañ ca attani sampassamåno; tañ c’ eva di††hiµ pajahati,
112
aññañ ca di††hiµ na upådiyati – evam etåsaµ di††h¥naµ pahånaµ hoti evam etåsaµ
di††h¥naµ pa†inissaggo hoti|| ||MN74:5||
| |paribbåjakavagga d¥ghanakhasutta| |
|| ||yasmiµ aggivessana samaye sukhaµ vedanaµ vedeti: n’ eva tasmiµ samaye
dukkhaµ vedanaµ vedeti na adukkhamasukhaµ vedanaµ vedeti, sukhañ ñeva tasmiµ
samaye vedanaµ vedeti. yasmiµ aggivessana samaye dukkhaµ vedanaµ vedeti: n’ eva
tasmiµ samaye sukhaµ vedanaµ vedeti na adukkhamasukhaµ vedanaµ vedeti, dukkhañ
ñeva tasmiµ samaye vedanaµ vedeti. yasmiµ aggivessana samaye adukkhamasukhaµ
vedanaµ vedeti: n’ eva tasmiµ samaye sukhaµ vedanaµ vedeti na dukkhaµ vedanaµ
vedeti, adukkhamasukhañ ñeva tasmiµ samaye vedanaµ vedeti|| ||sukhå pi kho aggi-
vessana vedanå aniccå, sa!khatå pa†iccasamuppannå khayadhammå vayadhammå
virågadhammå nirodhadhammå. dukkhå pi kho aggivessana vedanå aniccå, sa!khatå
pa†iccasamuppannå khayadhammå vayadhammå virågadhammå nirodhadhammå. aduk-
khamasukhå pi kho aggivessana vedanå aniccå, sa!khatå pa†iccasamuppannå khaya-
dhammå vayadhammå virågadhammå nirodhadhammå|| ||evaµ passaµ aggivessana
sutavå ariyasåvako: sukhåya pi vedanåya nibbindati, dukkhåya pi vedanåya nibbindati,
adukkhamasukhåya pi vedanåya nibbindati. nibbindaµ virajjati, virågå vimuccati. vimut-
tasmiµ vimuttam iti ñåˆaµ hoti, kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ
nåparaµ itthattåyåti pajånåti. evaµ vimuttacitto kho aggivessana bhikkhu na kenaci saµ-
vadati na kenaci vivadati, yañ ca loke vuttaµ tena voharati aparåmasan ti|| ||MN74:10||
| |paribbåjakavagga mågandiyasutta| |
|| ||evam eva kho mågandiya at¥tam pi addhånaµ kåmå dukkhasamphasså c’ eva mahå-
bhitåpå ca mahåpari¬åhå ca. anågatam pi addhånaµ kåmå dukkhasamphasså c’ eva
mahåbhitåpå ca mahåpari¬åhå ca. etarahi pi paccuppannam addhånaµ kåmå dukkhasam-
phasså c’ eva mahåbhitåpå ca mahåpari¬åhå ca. ime ca mågandiya sattå kåmesu av¥tarågå
kåmataˆhåhi khajjamånå kåmapari¬åhena pari"ayhamånå, upahatindriyå: dukkhasam-
phasses’ eva kåmesu sukhaµ iti vipar¥tasaññaµ paccalatthuµ|| ||seyyathå pi mågandiya
ku††h¥ puriso arugatto pakkagatto kim¥hi khajjamåno nakhehi vaˆamukhåni vippata-
113
cchamåno, a!gårakåsuyå kåyaµ paritåpeti; yathå yathå kho mågandiya asu ku††h¥ puriso
arugatto pakkagatto kim¥hi khajjamåno nakhehi vaˆamukhåni vippatacchamåno, a!gåra-
kåsuyå kåyaµ paritåpeti – tathå tathå ’ssa tåni vaˆamukhåni asucitaråni c’ eva honti dug-
gandhataråni ca pËtikataråni ca, hoti c’ eva kåci såtamattå assådamattå yad idaµ
vaˆamukhånaµ kaˆ"Ëvanahetu. evam eva kho mågandiya sattå kåmesu av¥tarågå
kåmataˆhåhi khajjamånå kåmapari¬åhena pari"ayhamånå kåme pa†isevanti; yathå yathå
kho mågandiya sattå kåmesu av¥tarågå kåmataˆhåhi khajjamånå kåmapari¬åhena
pari"ayhamånå kåme pa†isevanti – tathå tathå tesaµ sattånaµ kåmataˆhå c’ eva pava""h-
ati kåmapari¬åhena ca pari"ayhanti, hoti c’ eva kåci såtamattå assådamattå yad idaµ
pañca kåmaguˆe pa†icca|| ||MN75:16||
| |paribbåjakavagga mågandiyasutta| |
|| ||evam eva kho mågandiya ahañ c’ eva te dhammaµ deseyyaµ: idan taµ årogyaµ idan
taµ nibbånan ti, so tvaµ årogyaµ jåneyyåsi nibbånaµ passeyyåsi. tassa te saha cakkh’
uppåda, yo pañcas’ upådånakkhandhesu chandarågo so pah¥yetha. api ca te evam assa
d¥gharattaµ vata bho ahaµ iminå cittena nikato vañcito paladdho. ahañ hi rËpañ ñeva
upådiyamåno upådiyiµ, vedanañ ñeva upådiyamåno upådiyiµ, saññañ ñeva upådiya-
måno upådiyiµ, sa!khåre yeva upådiyamåno upådiyiµ, viññåˆañ ñeva upådiyamåno
upådiyiµ. tassa me upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ
sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkh-
andhassa samudayo hot¥ ti|| ||evaµ pasanno ahaµ bhoto gotamassa: pahoti me bhavaµ
gotamo tathå dhammaµ desetuµ yathå ’haµ imamhå åsanå anando vu††haheyyan ti||
||tena hi tvaµ mågandiya sappurise bhajeyyåsi. yato kho tvaµ mågandiya sappurise
bhajissasi, tato tvaµ mågandiya saddhammaµ sossasi. yato kho tvaµ mågandiya sad-
dhammaµ sossasi, tato tvaµ mågandiya dhammånudhammaµ pa†ipajjissasi. yato kho
tvaµ mågandiya dhammånudhammaµ pa†ipajjissasi, tato tvaµ mågandiya såmañ ñeva
ñassasi såmaµ dakkhisi: ime rogå gaˆ"å sallå, idha rogå gaˆ"å sallå apariseså nirujjhanti.
tassa me upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jarå-
maraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa duk-
khakkhandhassa nirodho hot¥ ti|| ||MN75:24||
114
| |paribbåjakavagga mahåsakuludåyisutta| |
|| ||puna ca paraµ udåyi akkhåtå mayå såvakånaµ pa†ipadå yathå pa†ipannå me såvakå
åsavånaµ khayå, anåsavaµ cetovimuttiµ paññåvimuttiµ di††he va dhamme sayaµ
abhiññå sacchikatvå, upasampajja viharanti. seyyathå pi udåyi pabbatasa!khepe udaka-
rahado accho vippasanno anåvilo, tattha cakkhumå puriso t¥re †hito passeyya: sippisam-
bukam pi sakkharaka†halam pi macchagumbam pi carantam pi ti††hantam pi. tassa evaµ
assa: ayaµ kho udakarahado accho vippasanno anåvilo tatr’ ime sippisambukå pi
sakkharaka†halå pi macchagumbå pi caranti pi ti††hanti p¥ ti|| ||MN77:36||
| |paribbåjakavagga samaˆamaˆ"ikåsutta| |
|| ||katame ca thapati akusalasa!kappå? kåmasa!kappo byåpådasa!kappo vihiµså-
sa!kappo. ime vuccanti thapati akusalasa!kappå. ime ca thapati akusalasa!kappå kiµ
samu††hånå? samu††hånam pi nesaµ vuttaµ: saññåsamu††hånå ti ’ssa vacan¥yaµ. katamå
saññå? saññå pi hi bahu anekavidhå nånappakårikå kåmasaññå byåpådasaññå vihiµså-
saññå, ito samu††hånå akusalasa!kappå|| ||ime ca thapati akusalasa!kappå kuhiµ apariseså
nirujjhanti? nirodho pi nesaµ vutto: idha thapati bhikkhu vivicc’ eva kåmehi vivicca
akusalehi dhammehi, savitakkaµ savicåraµ vivekajaµ p¥tisukhaµ pa†hamajjhånaµ
upasampajja viharati, etth’ ete akusalasa!kappå apariseså nirujjhanti|| ||kathaµ pa†ipanno
ca thapati akusalånaµ sa!kappånaµ nirodhåya pa†ipanno hoti? idha thapati bhikkhu
anuppannånaµ påpakånaµ akusalånaµ dhammånaµ anuppådåya chandaµ janeti, våya-
mati viriyaµ årabhati cittaµ paggaˆhåti padahati. uppannånaµ påpakånaµ akusalånaµ
dhammånaµ pahånåya chandaµ janeti, våyamati viriyaµ årabhati cittaµ paggaˆhåti
padahati. anuppannånaµ kusalånaµ dhammånaµ uppådåya chandaµ janeti, våyamati
viriyaµ årabhati cittaµ paggaˆhåti padahati. uppannånaµ kusalånaµ dhammånaµ †hitiyå
asammosåya bhiyyobhåvåya vepullåya bhåvanåya påripËriyå chandaµ janeti, våyamati
viriyaµ årabhati cittaµ paggaˆhåti padahati|| ||MN78:12||
115
| |paribbåjakavagga samaˆamaˆ"ikåsutta| |
|| ||katame ca thapati kusalasa!kappå? nekkhammasa!kappo abyåpådasa!kappo avihiµ-
såsa!kappo. ime vuccanti thapati kusalasa!kappå. ime ca thapati kusalasa!kappå kiµ
samu††hånå? samu††hånam pi nesaµ vuttaµ: saññåsamu††hånå ti ’ssa vacan¥yam. katamå
saññå? saññå pi hi bahu anekavidhå nånappakårikå nekkhammasaññå abyåpådasaññå
avihiµsåsaññå, ito samu††hånå kusalasa!kappå|| ||ime ca thapati kusalasa!kappå kuhiµ
aparisesa nirujjhanti? nirodho pi nesaµ vutto: idha thapati bhikkhu vitakkavicårånaµ
vËpasamå ajjhattaµ sampasådanaµ cetaso ekodibhåvaµ avitakkaµ avicåraµ samådhi-
jaµ p¥tisukhaµ dutiyajjhånaµ upasampajja viharati, etth’ ete kusalasa!kappå apariseså
nirujjhanti|| ||kathaµ pa†ipanno ca thapati akusalånaµ sa!kappånaµ nirodhåya pa†ipanno
hoti? idha thapati bhikkhu anuppannånaµ påpakånaµ akusalånaµ dhammånaµ anu-
ppådåya chandaµ janeti, våyamati viriyaµ årabhati cittaµ paggaˆhåti padahati. uppan-
nånaµ påpakånaµ akusalånaµ dhammånaµ pahånåya chandaµ janeti, våyamati viriyaµ
årabhati cittaµ paggaˆhåti padahati. anuppannånaµ kusalånaµ dhammånaµ uppådåya
chandaµ janeti, våyamati viriyaµ årabhati cittaµ paggaˆhåti padahati. uppannånaµ ku-
salånaµ dhammånaµ †hitiyå asammosåya bhiyyobhåvåya vepullåya bhåvanåya påripËri-
yå chandaµ janeti, våyamati viriyaµ årabhati cittaµ paggaˆhåti padahati|| ||MN78:12||
| |paribbåjakavagga cˬasakuludåyisutta| |
|| ||yo kho udåyi anekavihitaµ pubbenivåsaµ anussareyya, seyyath¥daµ ekam pi jåtiµ
dve pi jåtiyo tisso pi jåtiyo catasso pi jåtiyo pañca pi jåtiyo, dasa pi jåtiyo v¥satim pi
jåtiyo tiµsam pi jåtiyo cattår¥sam pi jåtiyo paññåsam pi jåtiyo, jåtisatam pi jåtisahassam
pi jåtisatasahassam pi, aneke pi saµva††akappe aneke pi viva††akappe aneke pi saµva††a-
viva††akappe; amutr’ åsiµ evannåmo evaµgotto evaµvaˆˆo evamåhåro evaµ sukha-
dukkhapa†isaµved¥ evamåyupariyanto, so tato cuto amutra udapådiµ; tatra p’ åsiµ evan-
nåmo eva!gotto evaµvaˆˆo evamåhåro evaµ sukhadukkhapa†isaµved¥ evamåyupariyan-
to, so tato cuto idh’ Ëpapanno ti|| ||iti såkåraµ sauddesaµ anekavihitaµ pubbenivåsaµ
anussareyya: so vå maµ pubbantaµ årabbha pañhaµ puccheyya, taµ våhaµ pubbantaµ
årabbha pañhaµ puccheyyaµ; so vå me pubbantaµ årabbha pañhassa veyyåkaraˆena
cittaµ årådheyya, tassa våhaµ pubbantaµ årabbha pañhassa veyyåkaraˆena cittaµ
116
årådheyyaµ|| ||so kho udåyi dibbena cakkhunå visuddhena atikkantamånusakena satte
passeyya cavamåne upapajjamåne, h¥ne paˆ¥te suvaˆˆe dubbaˆˆe sugate duggate yathå-
kammËpage satte pajåneyya: ime vata bhonto sattå kåyaduccaritena samannågatå vac¥-
duccaritena samannågatå manoduccaritena samannågatå, ariyånaµ upavådakå micchå-
di††hikå micchådi††hikammasamådånå; te kåyassa bhedå param maraˆå apåyaµ duggatiµ
vinipåtaµ nirayaµ upapannå. ime vå pana bhonto sattå kåyasucaritena samannågatå
vac¥sucaritena samannågatå manosucaritena samannågatå, ariyånaµ anupavådakå sam-
mådi††hikå sammådi††hikammasamådånå; te kåyassa bhedå param maraˆå sugatiµ
saggaµ lokaµ upapannå ti|| ||iti dibbena cakkhunå visuddhena atikkantamånusakena satte
passeyya cavamåne upapajjamåne, h¥ne paˆ¥te suvaˆˆe dubbaˆˆe sugate duggate yathå-
kammËpage satte pajåneyya: so vå maµ aparantaµ årabbha pañhaµ puccheyya, taµ
våhaµ aparantaµ årabbha pañhaµ puccheyyaµ; so vå me aparantaµ årabbha pañhassa
veyyåkaraˆena cittaµ årådheyya, tassa våhaµ aparantaµ årabbha pañhassa veyyå-
karaˆena cittaµ årådheyyaµ|| ||api c’ udåyi ti††hatu pubbanto ti††hatu aparanto. dhamman
te desessåmi: imasmiµ sati idaµ hoti, imass’ uppådå idaµ uppajjati. imasmiµ asati idaµ
na hoti, imassa nirodhå idaµ nirujjhat¥ ti|| ||MN79:7||
| | råjavagga ra††hapålasutta| |
|| ||upan¥yati loko addhuvo ti kho mahåråja tena bhagavatå jånatå passatå arahatå
sammåsambuddhena pa†hamo dhammuddeso uddi††ho, yaµ ahaµ ñatvå ca disvå ca sutvå
ca agårasmå anagåriyaµ pabbajito. attåˆo loko anabhissaro ti kho mahåråja tena
bhagavatå jånatå passatå arahatå sammåsambuddhena dutiyo dhammuddeso uddi††ho,
yaµ ahaµ ñatvå ca disvå ca sutvå ca agårasmå anagåriyaµ pabbajjito. assako loko
sabbaµ pahåya gaman¥yan ti kho mahåråja tena bhagavatå jånatå passatå arahatå
sammåsambuddhena tatiyo dhammuddeso uddi††ho, yaµ ahaµ ñatvå ca disvå ca sutvå ca
agårasmå anagåriyaµ pabbajjito. Ëno loko atitto taˆhådåso ti kho mahåråja tena
bhagavatå jånatå passatå arahatå sammåsambuddhena catuttho dhammuddeso uddi††ho,
yaµ ahaµ ñatvå ca disvå ca sutvå ca agårasmå anagåriyaµ pabbajito|| ||MN82:36||
117
| |råjavagga piyajåtakasutta| |
|| ||atha kho so gahapati yena bhagavå ten’ upasaµkami, upasaµkamitvå bhagavantaµ
abhivådetvå ekamantaµ nis¥di. ekamantaµ nisinnaµ kho taµ gahapatiµ bhagavå etad
avoca: na kho te gahapati sake citte †hitassa indriyåni atthi, te indriyånaµ aññathattan ti.
kiñ hi me bhante indriyånaµ nåññathattam bhavissati? mayhañ hi bhante ekaputtako piyo
manåpo kålakato, tassa kålakiriyåya n’ eva kammantå pa†ibhanti na bhattaµ pa†ibhåti. so
å¬åhanaµ gantvå gantvå kandåmi: kahaµ ekaputtaka? kahaµ ekaputtakå ti? evam etaµ
gahapati piyajåtikå hi gahapati sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså piyappabhavikå
ti|| ||MN87:3||
| |bråhmaˆavagga cank¥sutta| |
|| ||chandassa pana bho gotama katamo dhammo bahukåro? chandassa bahukåraµ
dhammaµ mayaµ bhavantaµ gotamaµ pucchåmå ti? chandasssa kho bhåradvåja dham-
manijjhånakhanti bahukårå. no ce taµ dhammanijjhånaµ khameyyuµ, nayidaµ chando
jåyetha; yasmå ca kho dhammanijjhånaµ khamanti, tasmå chando jåyati. tasmå chan-
dassa dhammanijjhånakhanti bahukårå ti|| ||dhammanijjhånakhantiyå pana bho gotama
katamo dhammo bahukåro? dhammanijjhånakhantiyå bahukåraµ dhammaµ mayaµ
bhavantaµ gotamaµ pucchåmå ti? dhammanijjhånakhantiyå kho bhåradvåja atth’ upa-
parikkhå bahukårå. no ce taµ atthaµ upaparikkheyya, nayidaµ dhammå nijjhånaµ
khameyyuµ; yasmå ca kho atthaµ upaparikkhati, tasmå dhammå nijjhånaµ khamanti.
tasmå dhammanijjhånakhantiyå atth’ upaparikkhå bahukårå ti|| ||atth’ upaparikkhåya pana
bho gotamo katamo dhammo bahukåro? atth’ upaparikkhåya bahukåraµ dhammaµ
mayaµ bhavantaµ gotamaµ pucchåmå ti? atth’ upaparikkhåya kho bhåradvåja dham-
madhåraˆå bahukårå. no ce taµ dhammaµ dhåreyya, nayidaµ atthaµ upaparikkheyya;
yasmå ca kho dhammaµ dhåreti, tasmå atthaµ upaparikkhati. tasmå atth’ upaparikkhåya
dhammadhåraˆå bahukårå ti|| ||dhammadhåraˆåya pana bho gotamo katamo dhammo
bahukåro? dhammadhåraˆåya bahukåraµ dhammaµ mayaµ bhavantaµ gotamaµ
pucchåmå ti? dhammadhåraˆåya kho bhåradvåja dhammasavanaµ bahukåraµ. no ce taµ
dhammaµ suˆeyya, nayidaµ dhammaµ dhåreyya; yasmå ca kho dhammaµ suˆåti, tasmå
dhammaµ dhåreti. tasmå dhammadhåraˆåya dhammasavanaµ bahukåran ti|| ||MN95:26||
118
Majjhimanikåya Uparipaˆˆåsapå¬i
| |devadahavagga devadahasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave saphalo upakkamo hoti saphalaµ padhånaµ? idha bhikkhave
bhikkhu na h’ eva anaddhabhËtaµ, attånaµ dukkhena addhabhåveti; dhammikañ ca
sukhaµ na paricajjati, tasmiñ ca sukhe anadhimucchite hoti. so evaµ pajånåti: imassa
kho me dukkhanidånassa, sa!khåraµ padahato sa!khårappadhånå virågo hoti. imassa
pana me dukkhanidånassa, ajjh’ upekkhato upekhaµ bhåvayato virågo hot¥ ti|| ||so yassa
khvåssa dukkhanidånassa, sa!khåraµ padahato sa!khårappadhånå virågo hoti, sa!khå-
raµ tattha padahati; yassa pana dukkhanidånassa, ajjh’ upekkhato upekhaµ bhåvayato
virågo hoti, upekhaµ tattha bhåveti. tassa tassa dukkhanidånassa, sa!khåraµ padahato
sa!khårappadhånå virågo hoti; evam pi ’ssa taµ dukkhaµ nijjiˆˆaµ hoti. tassa tassa
dukkhanidånassa, ajjh’ upekkhato upekhaµ bhåvayato virågo hoti; evam pi ’ssa taµ duk-
khaµ nijjiˆˆaµ hoti|| ||MN101:23||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tayidaµ bhikkhave tathågato pajånåti ye kho te bhonto samaˆabråhmaˆå saññiµ attå-
naµ paññåpenti arogaµ param maraˆå: rËpiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå saññiµ
attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå. arËpiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå saññiµ
attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå, rËpiñ ca arËpiñ ca vå te bhonto samaˆa-
bråhmaˆå saññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå, n’ eva rËpiµ vå nå rËpiµ
vå te bhonto samaˆabråhmaˆå saññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå.
ekattasaññiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå saññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param
maraˆå, nånattasaññiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå saññiµ attånaµ paññåpenti aro-
gaµ param maraˆå, parittasaññiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå saññiµ attånaµ
paññåpenti arogaµ param maraˆå, appamåˆasaññiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå sañ-
ñiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå|| ||yå vå pan’ esaµ saññånaµ parisuddhå
paramå aggå anuttariyå akkhåyati, yadi rËpasaññånaµ yadi arËpasaññånaµ yadi
ekattasaññånaµ yadi nånattasaññånaµ, n’ atthi kiñt¥ ti åkiñcaññåyatanaµ eke abhivadanti
119
appamåˆaµ åˆañjaµ. tayidaµ sa!khataµ o¬arikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ nirodho.
atth’ etan ti iti viditvå tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||MN102:4||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tayidaµ bhikkhave tathågato pajånåti ye kho te bhonto samaˆabråhmaˆå asaññiµ
attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå: rËpiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå asaññiµ
attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå. arËpiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå
asaññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå, rËpiñ ca arËpiñ ca vå te bhonto sa-
maˆabråhmaˆå asaññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå, n’ eva rËpiµ nå rËp-
iµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå asaññim attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå||
||yo hi koci bhikkhave samaˆo vå bråhmaˆo vå evaµ vadeyya: ahaµ aññatra rËpå aññatra
vedanåya aññatra saññåya aññatra sa!khårehi aññatra viññåˆassa, ågatiµ vå gatiµ vå
cutiµ vå uppattiµ vå vuddhiµ vå virˬhiµ vå vepullaµ vå paññåpessåm¥ ti – n’ etaµ
†hånaµ vijjati. tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ nirodho. atth’
etan ti iti viditvå tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||MN102:7||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tayidaµ bhikkhave tathågato pajånåti ye kho te bhonto samaˆabråhmaˆå n’ eva
saññiµ nå saññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå: rËpiµ vå te bhonto
samaˆabråhmaˆå n’ eva saññiµ nå saññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå.
arËpiµ vå te bhonto samaˆabråhmaˆå n’ eva saññiµ nå saññiµ attånaµ paññåpenti
arogaµ param maraˆå, rËpiñ ca arËpiñ ca vå te bhonto samaˆabråhmaˆå n’ eva saññiµ
nå saññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå, n’ eva rËpiµ nå rËpiµ vå te bhonto
samaˆabråhmaˆå n’ eva saññiµ nå saññiµ attånaµ paññåpenti arogaµ param maraˆå||
||ye hi keci bhikkhave samaˆabråhmaˆå di††hasutamutaviññåtabbassa sa!khåramattena
etassa åyatanassa upasampadaµ paññåpenti, vyasanaµ h’ etaµ bhikkhave akkhåyati.
etassa åyatanassa upasampadåya: na h’ etaµ bhikkhave åyatanaµ sasa!khårasamåpatti
pattabbaµ akkhåyati, sasa!khåråvasesåsamåpatti pattabbaµ etaµ bhikkhave åyatanaµ
akkhåyati. tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ nirodho. atth’ etan ti
iti viditvå tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||MN102:10||
120
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tayidaµ bhikkhave tathågato pajånåti, ye kho te bhonto samaˆabråhmaˆå sato
sattassa ucchedaµ vinåsaµ vibhavaµ paññåpenti, te sakkåyabhayå sakkåyaparijeguccha
sakkåyañ ñeva anuparidhåvanti anuparivattanti. seyyathå pi nåma sågaddËlabaddho da¬he
thambhe vå kh¥le vå upanibaddho, tam eva thambaµ vå kh¥laµ vå anuparidhåvati
anuparivattati; evaµ ev’ ime bhonto samaˆabråhmaˆå sakkåyabhayå sakkåyaparije-
gucchå sakkåyañ ñeva anuparidhåvanti anuparivattanti. tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi
kho pana sa!khårånaµ nirodho. atth’ etan ti iti viditvå tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato
tad upåtivatto|| ||MN102:12||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: sassato attå ca loko
ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµ-
vådino evaµdi††hino: asassato attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||
tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: sassato ca asassato ca
attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆa-
bråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: n’ eva sassato n’ åsassato attå ca loko ca, idam eva
saccaµ mogham aññan ti|| ||tesaµ vata aññatr’ eva saddhåya aññatra ruciyå aññatra
anussavå aññatra åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakkhantiyå, paccattañ ñeva ñåˆaµ
bhavissati parisuddhaµ pariyodåtan ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. paccattaµ kho pana
bhikkhave ñåˆe asati parisuddhe pariyodåte, yad api te bhonto samaˆabråhmaˆå tattha
ñåˆabhågamattam eva pariyodapenti, tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ
upådånaµ akkhåyati. tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ nirodho
atth’ etan ti iti viditvå, tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||MN102:15||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: antavå attå ca loko
ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµ-
vådino evaµdi††hino: anantavå attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||
121
tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: antavå ca anantavå ca
attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆa-
bråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: n’ ev’ antavå n’ ånantavå attå ca loko ca, idam eva
saccaµ mogham aññan ti|| ||tesaµ vata aññatr’ eva saddhåya aññatra ruciyå aññatra
anussavå aññatra åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakkhantiyå, paccattañ ñeva ñåˆaµ
bhavissati parisuddhaµ pariyodåtan ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. paccattaµ kho pana
bhikkhave ñåˆe asati parisuddhe pariyodåte, yad api te bhonto samaˆabråhmaˆå tattha
ñåˆabhågamattam eva pariyodapenti, tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ
upådånaµ akkhåyati. tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ nirodho
atth’ etan ti iti viditvå, tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||MN102:15||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: ekattasaññ¥ attå ca
loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå
evaµvådino evaµdi††hino: nånattasaññ¥ attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan
ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: parittasaññ¥ attå
ca loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå
evaµvådino evaµdi††hino: appamåˆasaññ¥ attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham
aññan ti|| ||tesaµ vata aññatr’ eva saddhåya aññatra ruciyå aññatra anussavå aññatra
åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakkhantiyå, paccattañ ñeva ñåˆaµ bhavissati pari-
suddhaµ pariyodåtan ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. paccattaµ kho pana bhikkhave ñåˆe asati
parisuddhe pariyodåte, yad api te bhonto samaˆabråhmaˆå tattha ñåˆabhågamattam eva
pariyodapenti, tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ upådånaµ akkhåyati.
tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ nirodho atth’ etan ti iti viditvå,
tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||MN102:15||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: ekantasukh¥ attå ca
loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå
evaµvådino evaµdi††hino: ekantadukkh¥ attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham
122
aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: sukha-
dukkh¥ attå ca loko ca, idam eva saccaµ mogham aññan ti||…||tatra bhikkhave ye te
samaˆabråhmaˆå evaµvådino evaµdi††hino: adukkhamasukh¥ attå ca loko ca, idam eva
saccaµ mogham aññan ti|| ||tesaµ vata aññatr’ eva saddhåya aññatra ruciyå aññatra
anussavå aññatra åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakkhantiyå, paccattañ ñeva ñåˆaµ
bhavissati parisuddhaµ pariyodåtan ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. paccattaµ kho pana
bhikkhave ñåˆe asati parisuddhe pariyodåte, yad api te bhonto samaˆabråhmaˆå tattha
ñåˆabhågamattam eva pariyodapenti, tad api tesaµ bhavataµ samaˆabråhmaˆånaµ
upådånaµ akkhåyati. tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ nirodho
atth’ etan ti iti viditvå, tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||MN102:15||
| |devadahavagga pañcattayasutta| |
|| ||tayidaµ bhikkhave tathågato pajånåti: ayaµ kho bhavaµ samaˆo vå bråhmaˆo vå
pubbantånudi††h¥nañ ca pa†inissaggå, aparantånudi††h¥nañ ca pa†inissaggå, sabbaso kåma-
saµyojanånaµ anadhi††hånå, pavivekåya p¥tiyå samatikkamå, niråmisassa sukhassa
samatikkamå, adukkhamasukhåya vedanåya samatikkamå; santo ’ham asmi, nibbuto
’ham asmi, anupådåno ’ham asm¥ ti samanupassati|| ||addhå ayaµ åysamå nibbånaµ
sappåyañ ñeva pa†ipadaµ abhivadati. atha ca pan’ åyaµ bhavaµ samaˆo vå bråhmaˆo
vå: pubbantånudi††hiµ vå upådiyamåno upådiyati, aparantånudi††hiµ vå upådiyamåno
upådiyati, kåmasaµyojanaµ vå upådiyamåno upådiyati, pavivekaµ vå p¥tiµ upådiya-
måno upådiyati, niråmisaµ vå sukhaµ upådiyamåno upådiyati, adukkhamasukhaµ vå
vedanaµ upådiyamåno upådiyati. yañ ca kho ayaµ åyasmå santo ’ham asmi, nibbuto
’ham asmi, anupådåno ’ham asm¥ ti samanupassati, tad ap’ imassa bhoto samaˆabråhma-
ˆassa upådånaµ akkhåvati. tayidaµ sa!khataµ o¬årikaµ atthi kho pana sa!khårånaµ
nirodho. atth’ etan ti iti viditvå tassa nissaraˆadassåv¥ tathågato tad upåtivatto|| ||idaµ kho
pana bhikkhave tathågatena anuttaraµ santivarapadaµ abhisambuddhaµ, yad idaµ
channaµ phassåyatanånaµ samudayañ ca attha!gamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca
nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå, anupådå vimokkho. tayidaµ bhikkhave tathågatena
anuttaraµ santivarapadaµ abhisambuddhaµ, yad idaµ channaµ phassåyatanånaµ samu-
dayañ ca attha!gamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå –
anupådå vimokkho ti|| ||MN102:24||
123
| |devadahavagga sunakkhattasutta| |
|| ||†hånaµ kho pan’ etaµ sunakkhatta vijjati yaµ idh’ ekaccassa bhikkhuno evam assa:
taˆhå kho sallaµ samaˆena vuttaµ avijjåvisadoso chandarågabyåpådehi ruppati. tam me
taˆhåsallaµ pah¥naµ, apan¥to avijjåvisadoso, sammånibbånådhimutto ’ham asm¥ ti. evaµ
mån¥ assa atthaµ samånaµ, so yåni sammånibbånådhimuttassa asappåyåni, tåni anuyuñ-
jeyya: asappåyaµ cakkhunå rËpadassanaµ anuyuñjeyya, asappåyaµ sotena saddaµ anu-
yuñjeyya, asappåyaµ ghånena gandhaµ anuyuñjeyya, asappåyaµ jivhåya rasaµ anuyuñ-
jeyya, asappåyaµ kåyena pho††habbaµ anuyuñjeyya, asappåyaµ manaså dhammaµ
anuyuñjeyya. tassa asappåyaµ cakkhunå rËpadassanaµ anuyuttassa, asappåyaµ sotena
saddaµ anuyuttassa asappåyaµ ghånena gandhaµ anuyuttassa, asappåyaµ jivhåya rasaµ
anuyuttassa, asappåyaµ kåyena pho††habbaµ anuyuttassa, asappåyaµ manaså dhammaµ
anuyuttassa; rågo cittaµ anuddhaµseyya. so rågånuddhasitena cittena maraˆaµ vå niga-
ccheyya maraˆamattaµ vå dukkhaµ||…||†hånaµ kho pan’ etaµ sunakkhatta vijjati yaµ
idh’ ekaccassa bhikkhuno evam assa: taˆhå kho sallaµ samaˆena vuttaµ avijjåvisadoso
chandarågabyåpådehi ruppati. tam me taˆhåsallaµ pah¥naµ, apan¥to avijjåvisadoso, sam-
månibbånådhimutto ’ham asm¥ ti. sammånibbånådhimuttassa eva sato so yåni sammå-
nibbånådhimuttasa asappåyåni tåni nånuyuñjeyya: asappåyaµ cakkhunå rËpadassanaµ
nånuyuñjeyya, asappåyaµ sotena saddaµ nånuyuñjeyya, asappåyaµ ghånena gandhaµ
nånuyuñjeyya, asappåyaµ jivhåya rasaµ nånuyuñjeyya, asappåyaµ kåyena pho††habbaµ
nånuyuñjeyya, asappåyaµ manaså dhammaµ nånuyuñjeyya. tassa asappåyaµ cakkhunå
rËpadassanaµ ananuyuttassa, asappåyaµ sotena saddaµ ananuyuttassa asappåyaµ ghån-
ena gandhaµ ananuyuttassa, asappåyaµ jivhåya rasaµ ananuyuttassa, asappåyaµ kåyena
pho††habbaµ ananuyuttassa, asappåyaµ manaså dhammaµ ananuyuttassa; rågo cittaµ
nånuddhaµseyya. so na rågånuddhasitena cittena n’ eva maraˆaµ vå nigaccheyya na
maraˆamattaµ vå dukkhaµ|| ||MN105:23||
124
| |devadahavagga sunakkhattasutta| |
|| ||so vata sunakkhatta bhikkhu chasu phassåyatanesu saµvutakår¥: upadhi dukkhassa
mËlan ti iti viditvå nirupadhi upadhisa!khaye vimutto, upadhismiµ vå kåyaµ upasaµ-
harissati cittaµ vå uppådessat¥ ti – n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||seyyathå pi sunakkhatta
åpån¥yakaµso vaˆˆasampanno gandhasampanno so ca kho visena saµsattho, atha puriso
ågaccheyya j¥vitukåmo amaritukåmo sukhakåmo dukkhapa†ikkËlo. taµ kiµ maññasi
sunakkhatta? api nu so puriso amuµ åpån¥yakaµsaµ piveyya yaµ jaññå: imå ’haµ pitvå
maraˆaµ vå nigacchåmi maraˆamattaµ vå dukkhan ti? no h’ etaµ bhante. evam eva kho
sunakkhatta so vata bhikkhu chasu phassåyatanesu saµvutakår¥: upadhi dukkhassa mËlan
ti iti viditvå nirupadhi upadhisa!khaye vimutto, upadhismiµ vå kåyaµ upasaµharissati
cittaµ vå uppådessat¥ ti – n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||seyyathå pi sunakkhatta ås¥viso
ghoraviso, atha puriso ågaccheyya j¥vitukåmo amaritukåmo sukhakåmo dukkhapa†ikkËlo.
taµ kiµ maññasi sunakkhatta? api nu so puriso amussa ås¥visassa ghoravisassa hatthaµ
vå a!gu††haµ vå dajjå yaµ jaññå: iminå ’haµ da††ho maraˆaµ vå nigacchåmi maraˆa-
mattaµ vå dukkhan ti? no h’ etaµ bhante. evam eva kho sunakkhatta so vata bhikkhu
chasu phassåyatanesu saµvutakår¥: upadhi dukkhassa mËlan ti iti viditvå nirupadhi
upadhisa!khaye vimutto, upadhismiµ vå kåyaµ upasaµharissati cittaµ vå uppådessat¥ ti
– n’ etaµ †hånaµ vijjat¥ ti|| ||MN105:28||
| |devadahavagga åneñjasappåyasutta| |
|| ||idha bhante bhikkhu evaµ pa†ipanno hoti: no c’ assa no ca me siyå, na bhavissati na
me bhavissati, yad atthi yaµ bhËtaµ taµ pajahåm¥ ti. evaµ upekhaµ pa†ilabhati. pari-
nibbåyi nu kho eso bhante bhikkhË ti? ap’ etth’ ekacco ånanda bhikkhu parinibbåyeyya,
ap’ etth’ ekacco bhikkhu na parinibbåyeyyå ti. ko nu kho bhante hetu ko paccayo, yena
ap’ etth’ ekacco bhikkhu parinibbåyeyya, ap’ etth’ ekacco bhikkhu na parinibbåyeyyå
ti?|| ||idh’ ånanda bhikkhu evaµ pa†ipanno hoti: no c’ assa no ca me siyå, na bhavissati na
me bhavissati, yad atthi yaµ bhËtaµ taµ pajahåm¥ ti. evaµ upekhaµ pa†ilabhati. so taµ
upekhaµ abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa taµ upekkhaµ abhinandato abhi-
vadato ajjhosåya ti††hato, tan nissitaµ hoti viññåˆaµ tad upådånaµ. saupådåno ånanda
bhikkhu na parinibbåyat¥ ti. kahaµ pana so bhante bhikkhu upådiyamåno upådiyat¥ ti? n’
125
evasaññånåsaññåyatanaµ ånandå ti. upådånase††haµ kira so bhante bhikkhu upådiyamå-
no upådiyat¥ ti. upådånase††haµ so ånanda bhikkhu upådiyamåno upådiyati, upådåna-
se††haµ h’ etaµ ånanda yad idaµ n’evasaññånåsaññåyatanaµ|| ||idh’ ånanda bhikkhu
evaµ pa†ipanno hoti: no c’ assa no ca me siyå, na bhavissati na me bhavissati, yad atthi
yaµ bhËtaµ taµ pajahåm¥ ti. evaµ upekhaµ pa†ilabhati. so taµ upekhaµ nåbhinandati
nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati. tassa taµ upekhaµ anabhinandato anabhivadato anajjh-
osåya ti††hato, na tan nissitaµ hoti viññåˆaµ na tad upådånaµ. ånupådåno ånanda
bhikkhu parinibbåyat¥ ti|| ||MN106:10||
| |devadahavagga åneñjasappåyasutta| |
|| ||katamo pana bhante ariyo vimokkho ti? idh’ ånanda ariyasåvako iti pa†isañcikkhati:
ye ca di††hadhammikå kåmå ye ca samparåyikå kåmå, yå ca di††hadhammikå kåmasaññå
yå ca samparåyikå kåmasaññå, ye ca di††hadhammikå rËpå ye ca samparåyikå rËpå, yå ca
di††hadhammikå rËpasaññå yå ca samparåyikå rËpasaññå, yå ca åˆañjasaññå yå ca åkiñ-
caññåyatanasaññå, yå ca n’ evasaññånåsaññåyatanasaññå – esa sakkåyo yåvatå sakkåyo.
etaµ amataµ yad idaµ anupådå cittassa vimokko|| ||MN106:13||
| |devadahavagga mahåpuˆˆamasutta| |
|| ||ime pana bhante pañc’ upådånakkhandhå kimmËlakå ti? ime kho bhikkhu pañc’
upådånakkhandhå chandamËlakå ti. tañ ñeva nu kho bhante upådånaµ te pañc’ upådåna-
kkhandhå? udåhu aññatra pañc’ upådånakkhandhehi upådånan ti? na kho bhikkhu tañ
ñeva upådånaµ te pañc’ upådånakkhandhå, na pi aññatra pañc’ upådånakkhandhehi upå-
dånaµ. yo kho bhikkhu pañc’ upådånakkhandhesu chandarågo taµ tattha upådånan ti||
||siyå pana bhante pañc’ upådånakkhandhesu chandarågåvemattatå ti? siyå bhikkhË ti
bhagavå avoca: idha bhikkhu ekaccassa evaµ hoti evaµrËpo siyaµ anågatam addhånaµ,
evaµvedano siyaµ anågatam addhånaµ, evaµsañño siyaµ anågatam addhånaµ,
evaµsa!khåro siyaµ anågatam addhånaµ, evaµviññåˆo siyaµ anågatam addhånan ti.
evaµ kho bhikkhu pañc’ upådånakkhandhesu chandarågavemattatå ti|| ||MN109:5||
126
| |devadahavagga mahåpuˆˆamasutta| |
|| ||kittåvatå pana bhante khandhånaµ khandhådhivacanaµ hot¥ ti? yaµ kiñci bhikkhu
rËpaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå
h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå. ayaµ rËpakkhandho. yå kåci vedanå
at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå
vå, yå dËre santike vå. ayaµ vedanåkkhandho. yå kåci saññå at¥tånågatapaccuppannå,
ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå.
ayaµ saññåkkhandho. ye keci sa!khårå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå
vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, ye dËre santike vå. ayaµ sa!khårakkhandho.
yaµ kiñci viññåˆaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikaµ vå
sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå. ayaµ viññåˆakkhandho.
ettåvatå kho bhikkhu khandhånaµ khandhådhivacanaµ hot¥ ti|| ||ko nu kho bhante hetu
ko paccayo rËpakkhandhassa paññåpanåya? ko hetu ko paccayo vedanåkkhandhassa
paññåpanåya? ko hetu ko paccayo saññåkkhandhassa paññåpanåya? ko hetu ko paccayo
sa!khårakkhandhassa paññåpanåya? ko hetu ko paccayo viññåˆakkhandhassa paññå-
panåyå ti? cattåro kho bhikkhu mahåbhutå hetu cattåro mahåbhËtå paccayo rËpakkh-
andhassa paññåpanåya. phasso hetu phasso paccayo vedanåkkhandhassa paññåpanåya.
phasso hetu phasso paccayo saññåkkhandhassa paññåpanåya. phasso hetu phasso paccayo
sa!khårakkhandhassa paññåpanåya. nåmarËpam kho bhikkhu hetu nåmarËpaµ paccayo
viññåˆakkhandhassa paññåpanåyå ti|| ||MN109:9||
| |devadahavagga mahåpuˆˆamasutta| |
|| ||kathaµ pana bhante jånato kathaµ passato imasmiñ ca saviññåˆake kåye bahiddhå ca
sabbanimittesu aha!kåramama!kåramånånusayå na hont¥ ti? yaµ kiñci bhikkhu rËpaµ
at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå
paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå; sabbaµ rËpaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passati|| ||yå kåci vedanå
at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå
vå, yå dËre santike vå; sabbå vedanå n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passati|| ||yå kåci saññå at¥tånågatapaccupp-
127
annå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike
vå; sabbå saññå n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya passati|| ||ye keci sa!khårå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå
bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, ye dËre santike vå; sabbe sa!khårå
n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappañ-
ñåya passati. yaµ kiñci viññåˆaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå
o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå; sabbaµ viññåˆaµ
n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappañ-
ñåya passati. evaµ kho bhikkhu jånato evaµ passato imasmiñ ca saviññåˆake kåye
bahiddhå ca sabbanimittesu aha!kåramama!kåramånånusayå na hont¥ ti|| ||MN109:13||
| |devadahavagga mahåpuˆˆamasutta| |
|| ||atha kho aññatarassa bhikkhuno evaµ cetaso parivitakko udapådi: iti kira bho rËpaµ
anattå vedanå anattå saññå anattå sa!khårå anattå viññåˆaµ anattå. anattakatåni kammåni
kam attånaµ phusissant¥ ti? atha kho bhagavå tassa bhikkhuno cetaså ceto parivitakkaµ
aññåya bhikkhË åmantesi: †hånaµ kho pan’ etaµ bhikkhave vijjati yaµ idh’ ekacco
moghapuriso avidvå avijjågato taˆhådhipateyyena cetaså satthusåsanaµ atidhåvitabbaµ
maññeyya: iti kira bho rËpaµ anattå vedanå anattå saññå anattå sa!khårå anattå viññåˆaµ
anattå. anattakatåni kammåni kam attånaµ phusissant¥ ti? pa†icca vin¥tå kho me tumhe
bhikkhave tatra tatra tesu tesu dhammesu. taµ kiµ maññatha bhikkhave?|| ||MN109:14||
| |anupadavagga anupadasutta| |
|| ||tatr’ idaµ bhikkhave såriputtassa anupadadhammavipassanåya hoti: idha bhikkhave
såriputto vivicc’eva kåmehi vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaµ savicåraµ, viveka-
jaµ p¥tisukhaµ, pa†hamajjhånaµ upasampajja viharati. ye ca pa†hamajjhåne dhammå
vitakko ca vicåro ca p¥ti ca sukhañ ca citt’ ekaggatå ca, phasso vedanå saññå cetanå,
cittaµ chando adhimokkho viriyaµ sati upekhå manasikåro; tyåssa dhammå anupadava-
vatthitå honti. tyåssa dhammå viditå uppajjanti, viditå upa††hahanti, viditå abbhatthaµ
gacchanti. so evaµ pajånåti: evaµ kira me dhammå ahutvå sambhonti, hutvå pativedent¥
ti. so tesu dhammesu anupåyo anapåyo anissito apa†ibaddho vippamutto visaµyutto vi-
128
mariyådikatena cetaså viharati. so atthi uttariµ nissaraˆan ti pajånåti – tabbahulikårå atthi
t’ ev’ assa hoti|| ||MN111:3||
| |anupadavagga chabbisodhanasutta| |
|| ||cattåro ’me åvuso vohårå tena bhagavatå jånatå passatå arahatå sammåsambuddhena
sammadakkhåtå. katame cattåro? di††he di††havåditå, sute sutavåditå, mute mutavåditå,
viññåte viññåtavåditå. ime kho åvuso cattåro vohårå tena bhagavatå jånatå passatå arahatå
sammåsambuddhena sammadakkhåtå|| ||kathaµ jånato pan’ åyasmato kathaµ passato
imesu catusu vohåresu anupådåya åsavehi cittaµ vimuttan ti? kh¥ˆåsavassa bhikkhave
bhikkhuno vusitavato katakaraˆ¥yassa ohitabhårassa anuppattasadatthassa parikkh¥ˆa-
bhavasaµyojanassa sammadaññåvimuttassa ayaµ anudhammo hoti veyyåkaraˆåya:
di††he kho ahaµ åvuso anupåyo anapåyo anissito appa†ibaddho vippamutto visaµyutto
vimariyådikatena cetaså viharåmi. sute kho ahaµ åvuso anupåyo anapåyo anissito appa†i-
baddho vippamutto visaµyutto vimariyådikatena cetaså viharåmi. mute kho ahaµ åvuso
anupåyo anapåyo anissito appa†ibaddho vippamutto visaµyutto vimariyådikatena cetaså
viharåmi. viññåte kho ahaµ åvuso anupåyo anapåyo anissito appa†ibaddho vippamutto
visaµyutto vimariyådikatena cetaså viharåmi. evaµ kho me åvuso jånato evaµ passato
imesu catusu vohåresu anupådåya åsavehi cittaµ vimuttan ti|| ||MN112.3||
| |anupadavagga chabbisodhanasutta| |
|| ||kathaµ jånato pan’ åyasmato kathaµ passato imesu pañcas’ upådånakkhandhesu
anupådåya åsavehi cittaµ vimuttan ti? kh¥ˆåsavassa bhikkhave bhikkhuno vusitavato
katakaraˆ¥yassa ohitabhårassa anuppattasadatthassa parikkh¥ˆabhavasaµyojanassa sam-
madaññåvimuttassa, ayam anudhammo hoti veyyåkaraˆåya|| ||rËpaµ kho ahaµ åvuso
abalaµ virågaµ anassåsikaµ viditvå; ye rËpe upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhiniveså-
nusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi||
||vedanaµ kho ahaµ åvuso abalaµ virågaµ anassåsikaµ viditvå; ye vedane upåy’ upå-
dånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå,
vimuttam me cittan ti pajånåmi|| ||saññaµ kho ahaµ åvuso abalaµ virågaµ anassåsikaµ
viditvå; ye saññe upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå
129
nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi|| ||sa!khåre kho ahaµ åvuso
abalaµ virågaµ anassåsikaµ viditvå; ye sa!khåresu upåy’ upådånå cetaso adhi††hån-
åbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti
pajånåmi|| ||viññåˆaµ kho ahaµ åvuso abalaµ virågaµ anassåsikaµ viditvå; ye viññåˆe
upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå
pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi. evaµ kho me åvuso jånato evaµ passato
imesu pañcas’ upådånakkhandhesu anupådåya åsavehi cittaµ vimuttan ti|| ||MN112:5||
| |anupadavagga chabbisodhansutta| |
|| ||kathaµ jånato pan’ åyasmato kathaµ passato imåsu chasu dhåtusu anupådåya åsavehi
cittaµ vimuttan ti? kh¥ˆåsavassa bhikkhave bhikkhuno vusitavato katakaraˆ¥yassa ohita-
bhårassa anuppattasadatthassa parikkh¥ˆabhavasaµyojanassa sammadaññåvimuttassa,
ayam anudhammo hoti veyyåkaraˆåya|| ||pa†hav¥dhåtuµ kho ahaµ åvuso anattato upaga-
cchiµ, na ca pa†hav¥dhåtunissitaµ attånaµ; ye ca pa†hav¥dhåtunissitå upåy’ upådånå
cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimut-
tam me cittan ti pajånåmi|| ||åpodhåtuµ kho ahaµ åvuso anattato upagacchiµ, na ca
åpodhåtunissitaµ attånaµ; ye ca åpodhåtunissitå upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhi-
nivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti
pajånåmi|| ||tejodhåtuµ kho ahaµ åvuso anattato upagacchiµ, na ca tejodhåtunissitaµ
attånaµ; ye ca tejodhåtunissitå upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ
khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi|| ||våyodhåtuµ
kho ahaµ åvuso anattato upagacchiµ, na ca våyodhåtunissitaµ attånaµ; ye ca våyo-
dhåtunissitå upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå niro-
dhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi|| ||åkåsadhåtuµ kho ahaµ åvuso
anattato upagacchiµ, na ca åkåsadhåtunissitaµ attånaµ; ye ca åkåsadhåtunissitå upåy’
upådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inis-
saggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi|| ||viññåˆadhåtuµ kho ahaµ åvuso anattato
upagacchiµ, na ca viññåˆadhåtunissitaµ attånaµ; ye ca viññåˆadhåtunissitå upåy’ upå-
dånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå,
vimuttam me cittan ti pajånåmi. evaµ kho me åvuso jånato evaµ passato imåsu chasu
dhåtusu anupådåya åsavehi cittaµ vimuttan ti|| ||MN112:7||
130
| |anupadavagga chabbisodhanasutta| |
|| ||kathaµ jånato pan’ åyasmato kathaµ passato imesu chasu ajjhattikabåhiresu åyatan-
esu anupådåya åsavehi cittaµ vimuttan ti? kh¥ˆåsavassa bhikkhave bhikkhuno vusitavato
katakaraˆ¥yassa ohitabhårassa anuppattasadatthassa parikkh¥ˆabhavasaµyojanassa sam-
madaññåvimuttassa, ayam anudhammo hoti veyyåkaraˆåya|| ||cakkhusmiµ åvuso rËpe
cakkhuviññåˆe cakkhuviññåˆaviññåtabbesu dhammesu yo chando yo rågo yå nand¥ yå
ta!hå; ye upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå
cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi|| ||sotasmiµ åvuso sadde sotaviññåˆe
sotaviññåˆaviññåtabbesu dhammesu yo chando yo rågo yå nand¥ yå ta!hå; ye upåy’
upådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inis-
saggå, vimuttam me cittan ti pajånåmi|| ||ghånasmiµ åvuso gandhe ghånaviññåˆe ghåna-
viññåˆaviññåtabbesu dhammesu yo chando yo rågo yå nand¥ yå ta!hå; ye upåy’ upådånå
cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimut-
tam me cittan ti pajånåmi|| ||jivhåya åvuso rase jivhåviññåˆe jivhåviññåˆaviññåtabbesu
dhammesu yo chando yo rågo yå nand¥ yå ta!hå; ye upåy’ upådånå cetaso adhi††hån-
åbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti
pajånåmi|| ||kåyasmiµ åvuso pho††habbe kåyaviññåˆe kåyaviññåˆaviññåtabbesu dham-
mesu yo chando yo rågo yå nand¥ yå ta!hå; ye upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhi-
nivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti
pajånåmi|| ||manasmiµ åvuso dhamme manoviññåˆe manoviññåˆaviññåtabbesu dham-
mesu yo chando yo rågo yå nand¥ yå ta!hå; ye upåy’ upådånå cetaso adhi††hånåbhi-
nivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå, vimuttam me cittan ti
pajånåmi. evaµ kho me åvuso jånato evaµ passato imesu chasu ajjhattikabåhiresu
åyatanesu anupådåya åsavehi cittaµ vimuttan ti|| ||MN112:9||
| |anupadavagga chabbisodhanasutta| |
|| ||evaµ samåhite citte parisuddhe pariyodåte ana!gaˆe vigatËpakkilese mudubhËte
kammaniye †hite åˆañjappatte åsavånaµ khayañåˆåya cittaµ abhininnåmesiµ. so idaµ
dukkhan ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ dukkhasamudayo ti yathåbhËtaµ abbhañ-
ñåsiµ, ayaµ dukkhanirodho ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ dukkhanirodhagåmin¥
131
pa†ipadå ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ. ime åsavå ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ
åsavasamudayo ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ åsavanirodho ti yathåbhËtaµ abbhañ-
ñåsiµ, ayaµ åsavanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ|| ||tassa me evaµ
jånato evaµ passato kåmåsavå pi cittaµ vimuccittha, bhavåsavå pi cittaµ vimuccittha,
avijjåsavå pi cittaµ vimuccittha. vimuttasmiµ vimuttam iti ñåˆaµ ahosi. kh¥ˆå jåti
vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti abbhaññåsiµ. evaµ kho
me åvuso jånato evaµ passato imasmiµ ca saviññåˆake kåye bahiddhå ca sabbanimittesu
aha!kåramama!kåramånånusayå susamËhatå ti|| ||MN112:19||
| |anupadavagga sappurisasutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave asappuriso vivicc’ eva kåmehi vivicc’ akusalehi dhammehi,
savitakkaµ savicåraµ, vivekajaµ p¥tisukhaµ pa†hamajjhånaµ upasampajja viharati. so
iti pa†isañcikkhati: ahaµ kho ’mhi pa†hamajjhånasamåpattiyå låbh¥, ime pan’ aññe bhik-
khË pa†hamajjhånasamåpattiyå na låbhino ti. so tåya pa†hamajjhånasamåpattiyå attån’ uk-
kaµseti paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave asappurisadhammo. sappuriso ca kho
bhikkhave iti patisañcikkhati: pa†hamajjhånasamåpattiyå pi kho atammayatå vuttå bhaga-
vatå; yena yena hi maññanti tato taµ hoti aññathå ti. so atammayatañ ñeva antaraµ
karitvå, tåya pa†hamajjhånasamåpattiyå n’ ev’ attån’ ukkaµseti na paraµ vambheti. ayam
pi bhikkhave sappurisadhammo|| ||puna ca paraµ bhikkhave asappuriso vitakkavicårånaµ
vËpasamå ajjhattaµ sampasådanaµ cetaso ekodibhåvaµ avitakkaµ avicåraµ samådhi-
jaµ p¥tisukhaµ dutiyaµ jhånaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ahaµ kho
’mhi dutiyajjhånasamåpattiyå låbh¥, ime pan’ aññe bhikkhË dutiyajjhånasamåpattiyå na
låbhino ti. so tåya dutiyajjhånasamåpattiyå attån’ ukkaµseti paraµ vambheti. ayam pi
bhikkhave asappurisadhammo. sappuriso ca kho bhikkhave iti patisañcikkhati: dutiya-
jjhånasamåpattiyå pi kho atammayatå vuttå bhagavatå; yena yena hi maññanti tato taµ
hoti aññathå ti. so atammayatañ ñeva antaraµ karitvå, tåya dutiyajjhånasamåpattiyå n’
ev’ attån’ ukkaµseti na paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave sappurisadhammo|| ||puna ca
paraµ bhikkhave asappuriso p¥tiyå ca virågå upekhako ca viharati sato ca sampajåno
sukhañ ca kåyena pa†isaµvedeti yan taµ ariyå åcikkhanti: upekhako satimå sukhavihår¥ ti
tatiyaµ jhånaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ahaµ kho ’mhi tatiya-
jjhånasamåpattiyå låbh¥, ime pan’ aññe bhikkhË tatiyajjhånasamåpattiyå na låbhino ti. so
132
tåya tatiyajjhånasamåpattiyå attån’ ukkaµseti paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave
asappurisadhammo. sappuriso ca kho bhikkhave iti patisañcikkhati: tatiyajjhånasamå-
pattiyå pi kho atammayatå vuttå bhagavatå; yena yena hi maññanti tato taµ hoti aññathå
ti. so atammayatañ ñeva antaraµ karitvå, tåya tatiyajjhånasamåpattiyå n’ ev’ attån’
ukkaµseti na paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave sappurisadhammo|| ||puna ca paraµ
bhikkhave asappuriso sukhassa ca pahånå dukkhassa ca pahånå pubbe va somanassa-
domanassånaµ atthagamå adukkhaµ asukhaµ upekhåsatipårisuddhiµ catutthaµ jhånaµ
upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ahaµ kho ’mhi catutthajjhånasamåpattiyå
låbh¥, ime pan’ aññe bhikkhË catutthajjhånasamåpattiyå na låbhino ti. so tåya catuttha-
jjhånasamåpattiyå attån’ ukkaµseti paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave asappurisa-
dhammo. sappuriso ca kho bhikkhave iti patisañcikkhati: catutthajjhånasamåpattiyå pi
kho atammayatå vuttå bhagavatå; yena yena hi maññanti tato taµ hoti aññathå ti. so
atammayatañ ñeva antaraµ karitvå, tåya catutthajjhånasamåpattiyå n’ ev’ attån’ ukkaµ-
seti na paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave sappurisadhammo|| ||MN113:21||
| |anupadavagga sappurisasutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave asappuriso sabbaso rËpasaññånaµ samatikkamå pa†igha-
saññånaµ atthagamå nånattasaññånaµ amanasikårå: ananto åkåso ti åkåsånañcåyatanaµ
upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ahaµ kho ’mhi åkåsånañcåyatanasamåpattiyå
låbh¥, ime pan’ aññe bhikkhË åkåsånañcåyatanasamåpattiyå na låbhino ti. so tåya
åkåsånañcåyatanasamåpattiyå attån’ ukkaµseti paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave
asappurisadhammo. sappuriso ca kho bhikkhave iti patisañcikkhati: åkåsånañcåyatana-
samåpattiyå pi kho atammayatå vuttå bhagavatå; yena yena hi maññanti tato taµ hoti
aññathå ti. so atammayatañ ñeva antaraµ karitvå, tåya åkåsånañcåyatanasamåpattiyå n’
ev’ attån’ ukkaµseti na paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave sappurisadhammo|| ||puna ca
paraµ bhikkhave asappuriso sabbaso åkåsånañcåyatanaµ samatikkamå: anantaµ viññå-
ˆan ti viññåˆañcåyatanaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcikkhati: ahaµ kho ’mhi
viññåˆañcåyatanasamåpattiyå låbh¥, ime pan’ aññe bhikkhË viññåˆañcåyatanasamåpatti-
yå na låbhino ti. so tåya viññåˆañcåyatanasamåpattiyå attån’ ukkaµseti paraµ vambheti.
ayam pi bhikkhave asappurisadhammo. sappuriso ca kho bhikkhave iti patisañcikkhati:
viññåˆañcåyatanasamåpattiyå pi kho atammayatå vuttå bhagavatå; yena yena hi maññanti
133
tato taµ hoti aññathå ti. so atammayatañ ñeva antaraµ karitvå, tåya viññåˆañcå-
yatanasamåpattiyå n’ ev’ attån’ ukkaµseti na paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave
sappurisadhammo|| ||puna ca paraµ bhikkhave asappuriso sabbaso viññåˆañcåyatanaµ
samatikkamå: n’ atthi kiñc¥ ti åkiñcaññåyatanaµ upasampajja viharati. so iti pa†isañcik-
khati: ahaµ kho ’mhi åkiñcaññåyatanasamåpattiyå låbh¥, ime pan’ aññe bhikkhË
åkiñcaññåyatanasamåpattiyå na låbhino ti. so tåya åkiñcaññåyatanasamåpattiyå attån’ uk-
kaµseti paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave asappurisadhammo. sappuriso ca kho
bhikkhave iti patisañcikkhati: åkiñcaññåyatanasamåpattiyå pi kho atammayatå vuttå
bhagavatå; yena yena hi maññanti tato taµ hoti aññathå ti. so atammayatañ ñeva antaraµ
karitvå, tåya åkiñcaññåyatanasamåpattiyå n’ ev’ attån’ ukkaµseti na paraµ vambheti.
ayam pi bhikkhave sappurisadhammo|| ||puna ca paraµ bhikkhave asappuriso sabbaso
åkiñcaññåyatanaµ samatikkamå n’ evasaññånåsaññåyatanaµ upasampajja viharati. so iti
pa†isañcikkhati: ahaµ kho ’mhi n’ evasaññånåsaññåyatanasamåpattiyå låbh¥, ime pan’
aññe bhikkhË n’ evasaññånåsaññåyatanasamåpattiyå na låbhino ti. so tåya n’ evasaññå-
nåsaññåyatanasamåpattiyå attån’ ukkaµseti paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave asap-
purisadhammo. sappuriso ca kho bhikkhave iti patisañcikkhati: n’ evasaññånåsaññå-
yatanasamåpattiyå pi kho atammayatå vuttå bhagavatå; yena yena hi maññanti tato taµ
hoti aññathå ti. so atammayatañ ñeva antaraµ karitvå, tåya n’ evasaññånåsaññåyatana-
samåpattiyå n’ ev’ attån’ ukkaµseti na paraµ vambheti. ayam pi bhikkhave sappurisa-
dhammo|| ||MN113:25||
| |anupadavagga sevitabbåsevitabbasutta| |
|| ||attabhåvapa†ilåbhaµ p’ ahaµ bhikkhave duvidhena: sevitabbam pi asevitabbam pi
tañ c’ aññamaññaµ attabhåvapa†ilåbhan ti, iti kho pan’ etaµ vuttaµ bhagavatå. kiñ c’
etaµ pa†icca vuttaµ? yathårËpaµ bhante attabhåvapa†ilåbhaµ sevato akusalå dhammå
abhiva""hanti kusalå dhammå parihåyanti, evarËpo attabhåvapa†ilåbho na sevitabbo.
yathårËpañ ca kho bhante attabhåvapa†ilåbhaµ sevato akusalå dhammå parihåyanti
kusalå dhammå abhiva""hanti, evarËpo attabhåvapa†ilåbho sevitabbo|| ||kathaµrËpaµ
bhante attabhåvapa†ilåbhaµ sevato akusalå dhammå abhiva""hanti kusalå dhammå pari-
håyanti? sabyåpajjhaµ bhante attabhåvapa†ilåbhaµ abhinibbattayato; aparini††hitabhå-
våya akusalå dhammå abhiva""hanti kusalå dhammå parihåyanti|| ||kathaµrËpaµ bhante
134
attabhåvapa†ilåbhaµ sevato akusalå dhammå parihåyanti kusalå dhammå abhiva""hanti?
abyåpajjhaµ bhante attabhåvapa†ilåbhaµ abhinibbattayato; parini††hitabhåvåya akusalå
dhammå parihåyanti kusalå dhammå abhiva""hanti|| ||MN114:11||
| |anupadavagga bahudhåtukasutta| |
|| ||kittåvatå pana bhante †hån円hånakusalo bhikkhË ti alaµ vacanåyå ti? idh’ ånanda
bhikkhu: a††hånam etaµ anavakåso, yaµ di††hisampanno puggalo kiñci sa!khåraµ nicca-
to upagaccheyya – n’ etaµ †hånaµ vijjat¥ ti pajånåti. †hånañ ca kho etaµ vijjati, yaµ
puthujjano kiñci sa!khåraµ niccato upagaccheyya – †hånaµ etaµ vijjat¥ ti pajånåti||
||a††hånam etaµ anavakåso, yaµ di††hisampanno puggalo kiñci sa!khåraµ sukhato upa-
gaccheyya – n’ etaµ †hånaµ vijjat¥ ti pajånåti. †hånañ ca kho etaµ vijjati, yaµ puthujjano
kiñci sa!khåraµ sukhato upagaccheyya – †hånaµ etaµ vijjat¥ ti pajånåti|| ||a††hånam etaµ
anavakåso, yaµ di††hisampanno puggalo kiñci dhammaµ attato upagaccheyya – n’ etaµ
†hånaµ vijjat¥ ti pajånåti. †hånañ ca kho etaµ vijjati, yaµ puthujjano kiñci dhammaµ
attato upagaccheyya – †hånaµ etaµ vijjat¥ ti pajånåti|| ||MN115:12||
| |anupadavagga mahåcattår¥sakasutta| |
|| ||tatra bhikkhave sammådi††hi pubba!gamå hoti. kathañ ca bhikkhave sammådi††hi
pubba!gamå hoti? micchådi††hiµ micchådi††h¥ ti pajånåti sammådi††hiµ sammådi††h¥ ti
pajånåti – så ’ssa hoti sammådi††hi|| ||katamå ca bhikkhave micchådi††hi? n’ atthi dinnaµ
n’ atthi yi††haµ n’ atthi hutaµ, n’ atthi suka†adukka†ånaµ kammånaµ phalaµ vipåko, n’
atthi ayaµ loko n’ atthi paro loko, n’ atthi måtå n’ atthi pitå n’ atthi sattå opapåtikå, n’
atthi loke samaˆabråhmaˆå sammaggatå sammåpa†ipannå: ye imañ ca lokaµ parañ ca
lokaµ sayaµ abhiññå sacchikatvå pavedent¥ ti. ayaµ bhikkhave micchådi††hi. katamå ca
bhikkhave sammådi††hi? sammådi††hiµ p’ ahaµ bhikkhave dvayaµ vadåmi: atthi bhik-
khave sammådi††hi såsavå puññåbhågiyå upadhivepakkå, atthi bhikkhave sammådi††hi
ariyå anåsavå lokuttarå magga!gå|| ||katamå ca bhikkhave sammådi††hi såsavå puññå-
bhågiyå upadhivepakkå? atthi dinnaµ atthi yi††haµ atthi hutaµ, atthi suka†adukka†ånaµ
kammånaµ phalaµ vipåko, atthi ayaµ loko atthi paro loko, atthi måtå atthi pitå atthi sattå
opapåtikå, atthi loke samaˆabråhmaˆå sammaggatå sammåpa†ipannå: ye imañ ca lokaµ
135
parañ ca lokaµ sayaµ abhiññå sacchikatvå pavedent¥ ti. ayaµ bhikkhave sammådi††hi
såsavå puññåbhågiyå upadhivepakkå|| ||katamå ca bhikkhave sammådi††hi ariyå anåsavå
lokuttarå magga!gå? yå kho bhikkhave ariyacittassa anåsavacittassa ariyamaggassa sam-
a!gino ariyamaggaµ bhåvayato: paññå paññindriyaµ paññåbalaµ dhammavicayasam-
bojjha!go sammådi††hi magga!gå, ayaµ bhikkhave sammådi††hi ariyå anåsavå lokuttarå
magga!ga. yo micchådi††hiyå pahånåya våyamati sammådi††hiyå upasampadåya, svåssa
hoti sammåvåyåmo. so sato micchådi††hiµ pajahati sato sammådi††hiµ upasampajja
viharati, svåssa hoti sammåsati. itissime tayo dhammå sammådi††hiµ anuparidhåvanti
anuparivattanti, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåvåyåmo sammåsati|| ||MN117:4||
| |anupadavagga ånåpånasatisutta| |
|| ||kathaµ bhåvitå ca bhikkhave ånåpånasati kathaµ bahul¥katå cattåro satipa††håne
paripËreti? yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu d¥ghaµ vå assasanto d¥ghaµ assasåm¥ ti
pajånåti, d¥ghaµ vå passasanto d¥ghaµ passasåm¥ ti pajånåti. rassaµ vå assasanto rassaµ
assasåm¥ ti pajånåti, rassaµ vå passasanto rassaµ passasåm¥ ti pajånåti. sabbakåya-
pa†isamved¥ assasissåm¥ ti sikkhati, sabbakåyapa†isamved¥ passasissåm¥ ti sikkhati.
passambhayaµ kåyasa!khåraµ assasissåm¥ ti sikkhati, passambhayaµ kåyasa!khåraµ
passasissåm¥ ti sikkhati|| ||kåye kåyånupass¥ bhikkhave tasmiµ samaye bhikkhu viharati,
åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. kåyesu kåyaññatarå ’haµ
bhikkhave etaµ vadåmi yad idaµ assåsapassåsaµ. tasmåt iha bhikkhave kåye kåyånu-
pass¥ tasmiµ samaye bhikkhu viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhå-
domanassaµ|| ||p¥tipa†isamved¥ assasissåm¥ ti sikkhati, p¥tipa†isamved¥ passasissåm¥ ti
sikkhati. sukhapa†isamved¥ assasissåm¥ ti sikkhati, sukhapa†isamved¥ passasissåm¥ ti
sikkhati. cittasa!khårapa†isamved¥ assasissåm¥ ti sikkhati, cittasa!khårapa†isamved¥ pas-
sasissåm¥ ti sikkhati. passambhayaµ cittasa!khåraµ assasissåm¥ ti sikkhati, passam-
bhayaµ cittasa!khåraµ passasissåm¥ ti sikkhati|| ||vedanåsu vedanånupass¥ bhikkhave
tasmiµ samaye bhikkhu viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanas-
saµ. vedanåsu vedanåññatarå ’haµ bhikkhave etaµ vadåmi yad idaµ assåsapassåsaµ
sådhukaµ manasikåraµ. tasmåt iha bhikkhave vedanåsu vedånånupass¥ tasmiµ samaye
bhikkhu viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ|| ||citta-
pa†isamved¥ assasissåm¥ ti sikkhati, cittapa†isamved¥ passasissåm¥ ti sikkhati. abhippa-
136
modayaµ cittaµ assasissåm¥ ti sikkhati, abhippamodayaµ cittaµ passasissåm¥ ti sikkhati.
samådahaµ cittaµ assasissåm¥ ti sikkhati, samådahaµ cittaµ passasissåm¥ ti sikkhati. vi-
mocayaµ cittaµ assasissåm¥ ti sikkhati, vimocayaµ cittaµ passasissåm¥ ti sikkhati|| ||citte
cittånupass¥ bhikkhave tasmiµ samaye bhikkhu viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya
loke abhijjhådomanassaµ. nåhaµ bhikkhave mu††hassatissa asampajånassa ånåpånasati-
bhåvanaµ vadåmi. tasmåt iha bhikkhave citte cittånupass¥ tasmiµ samaye bhikkhu
viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ|| ||aniccånupass¥
assasissåm¥ ti sikkhati, aniccånupass¥ passasissåm¥ ti sikkhati. virågånupass¥ assasissåm¥
ti sikkhati, virågånupass¥ passasissåm¥ ti sikkhati. nirodhånupass¥ assasissåm¥ ti sikkhati,
nirodhånupass¥ passasissåm¥ ti sikkhati. pa†inissaggånupass¥ assasissåm¥ ti sikkhati, pa†i-
nissaggånupass¥ passasissåm¥ ti sikkhati|| ||dhammesu dhammånupass¥ bhikkhave tasmiµ
samaye bhikkhu viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. so
yaµ taµ abhijjhådomanassånaµ pahånaµ taµ paññåya disvå sådhukaµ ajjh’ upekkhitå
hoti. tasmåt iha bhikkhave dhammesu dhammånupass¥ tasmiµ samaye bhikkhu viharati,
åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. evaµ bhåvitå kho bhikkhave
ånåpånasati evaµ bahul¥katå cattåro satipa††håne paripËreti|| ||MN118:24||
| |anupadavagga ånåpånasatisutta| |
|| ||kathaµ bhåvitå ca bhikkhave cattåro satipa††hånå kathaµ bahul¥katå satta bojjha!ge
paripËrenti? yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu kåye kåyånupass¥ viharati, åtåp¥ sampa-
jåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ, upa††hit’ assa tasmiµ samaye sati hoti
asammu††hå||…||yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu vedanåsu vedanånupass¥ viharati,
åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ, upa††hit’ assa tasmiµ samaye
sati hoti asammu††hå||…||yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu citte cittånupass¥ viharati,
åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ, upa††hit’ assa tasmiµ samaye
sati hoti asammu††hå||…||yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥
viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ, upa††hit’ assa tasmiµ
samaye sati hoti asammu††hå|| ||yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhuno upa††hitå sati hoti
asammu††hå; satisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti, satisambojjh-
a!gaµ tasmiµ samaye bhikkhu bhåveti, satisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno
bhåvanåpåripËriµ gacchati|| ||so tathåsato viharanto, taµ dhammaµ paññåya pavicinati
137
pavicarati pariv¥maµsaµ åpajjati. yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu tathåsato vihara-
nto, taµ dhammaµ paññåya pavicinati pavicarati pariv¥maµsaµ åpajjati; dhamma-
vicayasambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti, dhammavicayasambojjh-
a!gaµ tasmiµ samaye bhikkhu bhåveti, dhammavicayasambojjha!go tasmiµ samaye
bhikkhuno bhåvanåpåripËriµ gacchati|| ||tassa taµ dhammaµ paññåya pavicinato pavica-
rato pariv¥maµsaµ åpajjato, åraddhaµ hoti viriyaµ asall¥naµ. yasmiµ samaye bhikkha-
ve bhikkhuno taµ dhammaµ paññåya pavicinato pavicarato pariv¥maµsaµ åpajjato,
åraddhaµ hoti viriyaµ asall¥naµ; viriyasambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno årad-
dho hoti, viriyasambojjha!gaµ tasmiµ samaye bhikkhu bhåveti, viriyasambojjha!go
tasmiµ samaye bhikkhuno bhåvanåpåripËriµ gacchati|| ||åraddhaviriyassa uppajjati, p¥ti
niråmiså. yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhuno åraddhaviriyassa uppajjati, p¥ti niråmiså;
p¥tisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti, p¥tisambojjha!gaµ tasmiµ
samaye bhikkhu bhåveti, p¥tisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno bhåvanåpåripËriµ
gacchati|| ||p¥timanassa, kåyo pi passambhati cittam pi passambhati. yasmiµ samaye
bhikkhave bhikkhuno p¥timanassa, kåyo pi passambhati cittam pi passambhati; pas-
saddhisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti, passaddhisambojjha!gaµ
tasmiµ samaye bhikkhu bhåveti, passaddhisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno
bhåvanåpåripËriµ gacchati|| ||passaddhakåyassa sukhino, cittaµ samådhiyati. yasmiµ
samaye bhikkhave bhikkhuno passaddhakåyassa sukhino, cittaµ samådhiyati; samådhi-
sambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti, samådhisambojjha!gaµ tasmiµ
samaye bhikkhu bhåveti, samådhisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno bhåvanå-
påripËriµ gacchati|| ||so tathåsamåhitaµ cittaµ sådhukaµ, ajjhupekkhitå hoti. yasmiµ
samaye bhikkhave bhikkhuno tathåsamåhitaµ cittaµ sådhukaµ, ajjhupekkhitå hoti;
upekhåsambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti, upekhåsambojjha!gaµ
tasmiµ samaye bhikkhu bhåveti, upekhåsambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno
bhåvanåpåripËriµ gacchati|| ||MN118:30||
| |suññatavagga cˬasuññatasutta| |
|| ||puna ca paraµ ånanda bhikkhu amanasikaritvå åkiñcaññåyatanasaññaµ amanasi-
karitvå n’ evasaññånåsaññåyatanasaññaµ, animittaµ cetosamådhiµ pa†icca manasikaroti
ekattaµ. tassa animitte cetosamådhimhi cittaµ pakkhandati pas¥dati santi††hati vimuccati||
138
||so evaµ pajånåti: ye assu darathå åkiññåyatanasaññaµ pa†icca te ’dha na santi, ye assu
darathå n’ evasaññånåsaññåyatanasaññaµ pa†icca te ’dha na santi, atthi c’ evåyaµ dara-
thamattå, yad idaµ imam eva kåyaµ pa†icca sa¬åyatanikaµ j¥vitapaccayå ti. so suññaµ
idaµ saññågataµ åkiñcaññåyatanasaññåyå ti pajånåti, suññaµ idaµ saññågataµ n’ eva-
saññånåsaññåyatanasaññåyå ti pajånåti, atthi c’ ev’ idaµ asuññataµ, yad idaµ imam eva
kåyaµ pa†icca sa¬åyatanikaµ j¥vitapaccayå ti. iti yañ hi kho tattha na hoti, tena taµ suñ-
ñaµ samanupassati; yaµ pana tattha avasi††haµ hoti taµ santaµ idaµ atth¥ ti pajånåti.
evam pi ’ssa eså ånanda yathåbhuccå avipallatthå parisuddhå paramånuttarå suññatå-
vakkan ti bhavati|| ||MN121:10||
| |suññatavagga cˬasuññatasutta| |
|| ||puna ca paraµ ånanda bhikkhu amanasikaritvå åkiñcaññåyatanasaññaµ amanasi-
karitvå n’ evasaññånåsaññåyatanasaññaµ, animittaµ cetosamådhiµ pa†icca manasikaroti
ekattaµ. tassa animitte cetosamådhimhi cittaµ pakkhandati pas¥dati santi††hati vimuccati.
so evaµ pajånåti: ayaµ pi kho animitto cetosamådhi abhisa!khato abhisañcetayito. yaµ
kho pana kiñci abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ, tad aniccaµ nirodhadhamman ti pajå-
nåti. tassa evaµ jånato evaµ passato: kåmåsavå pi cittaµ vimuccati, bhavåsavå pi cittaµ
vimuccati, avijjåsavå pi cittaµ vimuccati. vimuttasmiµ vimuttam iti ñåˆaµ hoti. kh¥ˆå
jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåti|| ||so evaµ
pajånåti: ye assu darathå kåmåsavaµ pa†icca te ’dha na santi, ye assu darathå bhavåsavaµ
pa†icca te ’dha na santi, ye assu darathå avijjåsavaµ pa†icca te ’dha na santi. atthi c’ ev’
åyaµ darathamattå, yad idaµ imam eva kåyaµ pa†icca sa¬åyatanikaµ j¥vitapaccayå ti. so
suññaµ idaµ saññågataµ kåmåsavenå ti pajånåti, suññaµ idaµ saññågataµ bhavåsavenå
ti pajånåti, suññaµ idaµ saññågataµ avijjåsavenå ti pajånåti. atthi c’ ev’ idaµ asuñña-
taµ, yad idaµ imam eva kåyaµ pa†icca sa¬åyatanikaµ j¥vitapaccayå ti. iti yañ hi kho
tattha na hoti, tena taµ suññaµ samanupassati; yaµ pana tattha avasi††haµ hoti taµ
santaµ idaµ atth¥ ti pajånåti. evam assa eså ånanda yathåbhuccå avipallatthå parisuddhå
paramånuttarå suññatåvakkan ti bhavati|| ||MN121:11||
139
| |suññatavagga devadËtasutta| |
|| ||coditå devadËtehi ye pamajjanti måˆavå
te d¥gharattaµ socanti h¥nakåyËpagå narå||
||ye ca kho devadËtehi santo sappuriså idha
coditå nappamajjanti ariyadhamme kudåcanaµ||
||upådåne bhayaµ disvå jåtimaraˆasambhave
anupådå vimuccanti jåtimaraˆasa!khaye||
||te khemapattå sukhino di††hadhammåbhinibbutå
sabbaverabhayåt¥tå sabbadukkhaµ upaccagun ti||MN130||
| |vibha!gavagga bhaddekarattasutta| |
|| ||at¥taµ nånvågameyya, nappa†ika!khe anågataµ
yad at¥taµ pah¥nan taµ, appattañ ca anågataµ||
||paccuppannañ ca yo dhammaµ, tattha tattha vipassati
asaµh¥raµ asaµkuppaµ, taµ vidvå manubrËhaye||
||ajj’ eva kiccam åtappaµ, ko jaññå maraˆaµ suve?
na hi no saµgaran tena, mahasenena maccunå||
||evaµvihårim åtåpiµ, ahorattam atanditaµ
taµ ve bhaddekaratto ti, santo åcikkhate mun¥ ti||MN131||
| |vibha!gavagga bhaddekarattasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave at¥taµ anvågameti? evarËpo ahosiµ at¥tam addhånan ti tattha
nandiµ samanvåneti. evaµvedano ahosiµ at¥tam addhånan ti tattha nandiµ samanvåneti.
140
evaµsañño ahosiµ at¥tam addhånan ti tattha nandiµ samanvåneti. evaµsa!khåro ahosiµ
at¥tam addhånan ti tattha nandiµ samanvåneti. evaµviññåˆo ahosiµ at¥tam addhånan ti
tattha nandiµ samanvåneti. evaµ kho bhikkhave at¥taµ anvågameti|| ||kathañ ca bhikkha-
ve at¥taµ nånvågameti? evarËpo ahosiµ at¥tam addhånan ti tattha nandiµ na samanvån-
eti. evaµvedano ahosiµ at¥tam addhånan ti tattha nandiµ na samanvåneti. evaµsañño
ahosiµ at¥tam addhånan ti tattha nandiµ na samanvåneti. evaµsa!khåro ahosiµ at¥tam
addhånan ti tattha nandiµ na samanvåneti. evaµviññåˆo ahosiµ at¥tam addhånan ti tattha
nandiµ na samanvåneti. evaµ kho bhikkhave at¥taµ nånvågameti|| ||kathañ ca bhikkhave
anågataµ pa†ika!khati? evarËpo siyaµ anågatam addhånan ti tattha nandiµ samanvåneti,
evaµvedano siyaµ anågatam addhånan ti tattha nandiµ samanvåneti. evaµsañño siyaµ
anågatam addhånan ti tattha nandiµ samanvåneti. evaµsa!khåro siyaµ anågatam ad-
dhånan ti tattha nandiµ samanvåneti. evaµviññåˆo siyaµ anågatam addhånan ti tattha
nandiµ samanvåneti. evaµ kho bhikkhave anågataµ pa†ika!khati|| ||kathañ ca bhikkhave
anågataµ nappa†ika!khati? evarËpo siyaµ anågatam addhånan ti tattha nandiµ na
samanvåneti. evaµvedano siyaµ anågatam addhånan ti tattha nandiµ na samanvåneti.
evaµsañño siyaµ anågatam addhånan ti tattha nandiµ na samanvåneti. evaµsa!khåro
siyaµ anågatam addhånan ti tattha nandiµ na samanvåneti. evaµviññåˆo siyaµ anåga-
tam addhånan ti tattha nandiµ na samanvåneti. evaµ kho bhikkhave anågataµ nappa†i-
ka!khati|| ||MN131||
| |vibha!gavagga bhaddekarattasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave paccuppannesu dhammesu saµh¥rati? idha bhikkhave assutavå
puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappuriså-
naµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to: rËpaµ attato
samanupassati, rËpavantaµ vå attånaµ, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ; vedanaµ
attato samanupassati, vedanåvantaµ vå attånaµ, attani vå vedanaµ, vedanåya vå attå-
naµ; saññaµ attato samanupassati, saññåvantaµ vå attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya
vå attånaµ; sa!khåre attato samanupassati, sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå sa!khå-
re, sa!khåresu vå attånaµ; viññåˆaµ attato samanupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ,
attani vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attånaµ. evaµ kho bhikkhave paccuppannesu dha-
mmesu saµh¥rati|| ||kathañ ca bhikkhave paccuppannesu dhammesu na saµh¥rati? idha
141
bhikkhave sutavå ariyasåvako ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido ariyadhamme
vin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme vin¥to: na
rËpaµ attato samanupassati, na rËpavantaµ attånaµ, na attani rËpaµ, na rËpasmiµ
attånaµ; na vedanaµ attato samanupassati, na vedanåvantaµ attånaµ, na attani vedanaµ,
na vedanåya attånaµ; na saññaµ attato samanupassati, na saññåvantaµ attånaµ, na attani
saññaµ, na saññåya attånaµ; na sa!khåre attato samanupassati, na sa!khåravantaµ
attånaµ, na attani sa!khåre, na sa!khåresu attånaµ; na viññåˆaµ attato samanupassati,
na viññåˆavantaµ attånaµ, na attani viññåˆaµ, na viññåˆasmiµ attånaµ. evaµ kho
bhikkhave paccuppannesu dhammesu na saµh¥rati|| ||MN131:8||
| |vibha!gavagga mahåkaccånabhaddekarattasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso at¥taµ anvågameti? iti me cakkhuµ ahosi at¥tam addhånaµ iti rËpå ti,
tattha chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad
abhinandati. tad abhinandanto at¥taµ anvågameti|| ||iti me sotaµ ahosi at¥tam addhånaµ
iti saddå ti, tattha chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddhattå
viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto at¥taµ anvågameti|| ||iti me ghånaµ ahosi
at¥tam addhånaµ iti gandhå ti, tattha chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. chandaråga-
pa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto at¥taµ anvågameti|| ||iti me
jivhå ahosi at¥tam addhånaµ iti raså ti, tattha chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ.
chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto at¥tam anvågame-
ti|| ||iti me kåyo ahosi at¥tam addhånaµ iti pho††habbå ti, tattha chandarågapa†ibaddhaµ
hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto
at¥taµ anvågameti|| ||iti me mano ahosi at¥tam addhånaµ iti dhammå ti, tattha chanda-
rågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati.
tad abhinandanto at¥taµ anvågameti. evaµ kho åvuso at¥taµ anvågameti|| ||MN133:13||
| |vibha!gavagga mahåkaccånabhaddekarattasutta| |
||kathañ c’ åvuso at¥taµ nånvågameti? iti me cakkhuµ ahosi at¥tam addhånaµ iti rËpå ti,
na tattha chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. na chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa
na tad abhinandati. na tad abhinandanto at¥taµ nånvågameti|| ||iti me sotaµ ahosi at¥tam
142
addhånaµ iti saddå ti, na tattha chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. na chandaråga-
pa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhinandanto at¥taµ nånvågameti||
||iti me ghånaµ ahosi at¥tam addhånaµ iti gandhå ti, na tattha chandarågapa†ibaddhaµ
hoti viññåˆaµ. na chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhi-
nandanto at¥taµ nånvågameti|| ||iti me jivhå ahosi at¥tam addhånaµ iti raså ti, na tattha
chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. na chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad
abhinandati. na tad abhinandanto at¥taµ nånvågameti. iti me kåyo ahosi at¥tam addhå-
naµ|| ||iti pho††habbå ti, na tattha chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. na chanda-
rågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhinandanto at¥taµ nånvåga-
meti|| ||iti me mano ahosi at¥tam addhånaµ iti dhammå ti, na tattha chandarågapa†i-
baddhaµ hoti viññåˆaµ. na chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na
tad abhinandanto at¥taµ nånvågameti. evaµ kho åvuso at¥taµ nånvågameti|| ||MN133:14||
| |vibha!gavagga mahåkaccånabhaddekarattasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso anågataµ pa†ika!khati? iti me cakkhuµ siyå anågatam addhånaµ iti
rËpå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ paˆidahati. cetaso paˆidhånapaccayå tad abhi-
nandati. tad abhinandanto anågataµ pa†ika!khati|| ||iti me sotaµ siyå anågatam addhånaµ
iti saddå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ paˆidahati. cetaso paˆidhånapaccayå tad
abhinandati. tad abhinandanto anågataµ pa†ika!khati|| ||iti me ghånaµ siyå anågatam
addhånaµ iti gandhå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ paˆidahati. cetaso paˆidhåna-
paccayå tad abhinandati. tad abhinandanto anågataµ pa†ika!khati|| ||iti me jivhå siyå
anågatam addhånaµ iti raså ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ paˆidahati. cetaso
paˆidhånapaccayå tad abhinandati. tad abhinandanto anågataµ pa†ika!khati|| ||iti me kåyo
siyå anågatam addhånaµ iti pho††habbå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ paˆidahati.
cetaso paˆidhånapaccayå tad abhinandati. tad abhinandanto anågataµ pa†ika!khati|| ||iti
me mano siyå anågatam addhånaµ iti dhammå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ
paˆidahati. cetaso paˆidhånapaccayå tad abhinandati. tad abhinandanto anågataµ pa†i-
ka!khati. evaµ kho åvuso anågataµ pa†ika!khati|| ||MN133:15||
143
| |vibha!gavagga mahåkaccånabhaddekarattasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso anågataµ na pa†ika!khati? iti me cakkhuµ siyå anågatam addhånaµ
iti rËpå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ na paˆidahati. cetaso appaˆidhånapaccayå
na tad abhinandati. na tad abhinandanto anågataµ na pa†ika!khati|| ||iti me sotaµ siyå
anågatam addhånaµ iti saddå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ na paˆidahati. cetaso
appaˆidhånapaccayå na tad abhinandati. na tad abhinandanto anågataµ na pa†ika!khati||
||iti me ghånaµ siyå anågatam addhånaµ iti gandhå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ
na paˆidahati. cetaso appaˆidhånapaccayå na tad abhinandati. na tad abhinandanto
anågataµ na pa†ika!khati|| ||iti me jivhå siyå anågatam addhånaµ iti raså ti, appa†iladdha-
ssa pa†ilåbhåya cittaµ na paˆidahati. cetaso appaˆidhånapaccayå na tad abhinandati. na
tad abhinandanto anågataµ na pa†ika!khati|| ||iti me kåyo siyå anågatam addhånaµ iti
pho††habbå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ na paˆidahati. cetaso appaˆidhåna-
paccayå na tad abhinandati. na tad abhinandanto anågataµ na pa†ika!khati|| ||iti me mano
siyå anågatam addhånaµ iti dhammå ti, appa†iladdhassa pa†ilåbhåya cittaµ na paˆidahati.
cetaso appaˆidhånapaccayå na tad abhinandati. na tad abhinandanto anågataµ na
pa†ika!khati. evaµ kho åvuso anågataµ na pa†ika!khati|| ||MN133:16||
| |vibha!gavagga mahåkaccånabhaddekarattasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso paccuppannesu dhammesu saµh¥rati? yañ c’ åvuso cakkhuµ ye ca
rËpå ubhayam etaµ paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne chandarågapa†ibaddhaµ
hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto
paccuppannesu dhammesu saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso sotaµ ye ca saddå ubhayam etaµ
paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. chan-
darågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto paccuppannesu dham-
mesu saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso ghånaµ ye ca gandhå ubhayam etaµ paccuppannaµ,
tasmiñ ñeva paccuppanne chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddh-
attå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto paccuppannesu dhammesu saµh¥rati||
||yañ c’ åvuso jivhå ye ca raså ubhayam etaµ paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne
chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhi-
nandati. tad abhinandanto paccuppannesu dhammesu saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso kåyo ye ca
144
pho††habbå ubhayam etaµ paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne chandarågapa†iba-
ddhaµ hoti viññåˆaµ. chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinan-
danto, paccuppannesu dhammesu saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso mano ye ca dhammå ubhayam
etaµ paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ.
chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa tad abhinandati. tad abhinandanto paccuppannesu
dhammesu saµh¥rati. evaµ kho åvuso paccuppannesu dhammesu saµh¥rati|| ||MN133||
| |vibha!gavagga mahåkaccånabhaddekarattasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso paccuppannesu dhammesu na saµh¥rati? yañ c’ åvuso cakkhuµ ye ca
rËpå ubhayam etaµ paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne na chandarågapa†ibad-
dhaµ hoti viññåˆaµ. na chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad
abhinandanto paccuppannesu dhammesu na saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso sotaµ ye ca saddå
ubhayam etaµ paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne na chandarågapa†ibaddhaµ hoti
viññåˆaµ. na chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhinandan-
to paccuppannesu dhammesu na saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso ghånaµ ye ca gandhå ubhayam
etaµ paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne na chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññå-
ˆaµ. na chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhinandanto
paccuppannesu dhammesu na saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso jivhå ye ca raså ubhayam etaµ
paccuppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne na chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. na
chandarågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhinandanto paccuppan-
nesu dhammesu na saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso kåyo ye ca pho††habbå ubhayam etaµ paccu-
ppannaµ, tasmiñ ñeva paccuppanne na chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. na chan-
darågapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhinandanto paccuppannesu
dhammesu na saµh¥rati|| ||yañ c’ åvuso mano ye ca dhammå ubhayam etaµ paccuppan-
naµ, tasmiñ ñeva paccuppanne na chandarågapa†ibaddhaµ hoti viññåˆaµ. na chandarå-
gapa†ibaddhattå viññåˆassa na tad abhinandati. na tad abhinandanto paccuppannesu dha-
mmesu na saµh¥rati. evaµ kho åvuso paccuppannesu dhammesu na saµh¥rati|| ||MN133||
145
| |vibha!gavagga saŒyatanavibha!gasutta| |
|| ||a††˙ådasa manopavicårå veditabbå ti iti kho pan’ etaµ vuttaµ. kiñ c’ etaµ pa†icca
vuttaµ? cakkhunå rËpaµ disvå, somanassa††hån¥yaµ rËpaµ upavicarati domanassa††hå-
n¥yaµ rËpaµ upavicarati upekha††hån¥yaµ rËpaµ upavicarati. sotena saddaµ sutvå, so-
manassa††hån¥yaµ saddaµ upavicarati domanassa††hån¥yaµ saddaµ upavicarati upekha†-
†hån¥yaµ saddaµ upavicarati. ghånena gandhaµ ghåyitvå, somanassa††hån¥yaµ gandhaµ
upavicarati domanassa††hån¥yaµ gandhaµ upavicarati upekha††hån¥yaµ gandhaµ upa-
vicarati. jivhåya rasaµ såyitvå, somanassa††hån¥yaµ rasaµ upavicarati domanassa††hå-
n¥yaµ rasaµ upavicarati upekha††hån¥yaµ rasaµ upavicarati. kåyena pho††habbaµ
phusitvå, somanassa††hån¥yaµ pho††habbaµ upavicarati domanassa††hån¥yaµ pho††ha-
bbaµ upavicarati upekha††hån¥yaµ pho††habbaµ upavicarati. manaså dhammaµ viññåya,
somanassa††hån¥yaµ dhammaµ upavicarati domanassa††hån¥yaµ dhammaµ upavicarati
upekha††hån¥yaµ dhammaµ upavicarati. iti cha somanassupavicårå, cha domanassupa-
vicårå, cha upekhupavicårå. a††hådasa manopavicårå veditabbå ti. iti yan taµ vuttaµ idam
etaµ pa†icca vuttaµ|| ||MN137:8||
| |vibha!gavagga saŒyatanavibha!gasutta| |
|| ||tattha katamåni cha gehasitåni somanassåni? cakkhuviññeyyånaµ rËpånaµ i††hånaµ
kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ pa†ilåbhaµ vå pa†ilåb-
hato samanupassato, pubbe vå pa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanu-
ssarato; uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ
somanassaµ|| ||sotaviññeyyånaµ saddånaµ i††hånaµ kantånaµ manåpånaµ manoramå-
naµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ pa†ilåbhaµ vå pa†ilåbhato samanupassato, pubbe vå
pa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanussarato; uppajjati somanassaµ.
yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ somanassaµ|| ||ghånaviññeyyånaµ
gandhånaµ i††hånaµ kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ
pa†ilåbhaµ vå pa†ilåbhato samanupassato, pubbe vå pa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ
vipariˆataµ samanussarato; uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ
vuccati gehasitaµ somanassaµ|| ||jivhåviññeyyånaµ rasånaµ i††hånaµ kantånaµ manå-
pånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ pa†ilåbhaµ vå pa†ilåbhato samanupassa-
146
to, pubbe vå pa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanussarato; uppajjati
somanassaµ. yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ somanassaµ|| ||kåya-
viññeyyånaµ pho††habbånaµ i††hånaµ kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ lokåmisa-
pa†isaµyuttånaµ pa†ilåbhaµ vå pa†ilåbhato samanupassato, pubbe vå pa†iladdhapubbaµ
at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanussarato; uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ
somanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ somanassaµ|| ||manoviññeyyånaµ dhammånaµ
i††hånaµ kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ pa†ilåbhaµ vå
pa†ilåbhato samanupassato, pubbe vå pa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ
samanussarato; uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati geha-
sitaµ somanassaµ. imåni cha gehasitåni somanassåni|| ||MN137:10||
| |vibha!gavagga saŒyatanavibha!gasutta| |
|| ||tattha katamåni cha nekkhammasitåni somanassåni? rËpånaµ tveva aniccataµ viditvå
vipariˆåmaviråganirodhaµ, pubbe c’ eva rËpå etarahi ca, sabbe te rËpå aniccå dukkhå
vipariˆåmadhammå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato; uppajjati soma-
nassaµ. yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati nekkhammasitaµ somanassaµ||
||saddånaµ tveva aniccataµ viditvå vipariˆåmaviråganirodhaµ, pubbe c’ eva saddå
etarahi ca, sabbe te saddå aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå ti evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya passato; uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ somanassa idaµ vuccati
nekkhammasitaµ somanassaµ|| ||gandhånaµ tveva aniccataµ viditvå vipariˆåmaviråga-
nirodhaµ, pubbe c’ eva gandhå etarahi ca, sabbe te gandhå aniccå dukkhå vipariˆåma-
dhammå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato; uppajjati somanassaµ. yaµ
evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati nekkhammasitaµ somanassaµ|| ||rasånaµ tveva
aniccataµ viditvå vipariˆåmaviråganirodhaµ, pubbe c’ eva raså etarahi ca, sabbe te raså
aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato;
uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati nekkhammasitaµ soma-
nassaµ|| ||pho††habbånaµ tveva aniccataµ viditvå vipariˆåmaviråganirodhaµ, pubbe c’
eva pho††habbå etarahi ca, sabbe te pho††habbå aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå ti
evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato; uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ
somanassaµ idaµ vuccati nekkhammasitaµ somanassaµ|| ||dhammånaµ tveva aniccataµ
viditvå vipariˆåmaviråganirodhaµ, pubbe c’ eva dhammå etarahi ca, sabbe te dhammå
147
aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato;
uppajjati somanassaµ. yaµ evarËpaµ somanassaµ idaµ vuccati nekkhammasitaµ
somanassaµ. imåni cha nekkhammasitåni somanassåni|| ||MN137:11||
| |vibha!gavagga saŒyatanavibha!gasutta| |
|| ||tattha katamåni cha gehasitåni domanassåni? cakkhuviññeyyånaµ rËpånaµ i††hånaµ
kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ appa†ilåbhaµ vå appa†i-
låbhato samanupassato, pubbe vå appa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ
samanussarato; uppajjati domanassaµ. yaµ evarËpaµ domanassaµ idaµ vuccati gehasi-
taµ domanassaµ|| ||sotaviññeyyånaµ saddånaµ i††hånaµ kantånaµ manåpånaµ manora-
månaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ appa†ilåbhaµ vå appa†ilåbhato samanupassato, pubbe
vå appa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanussarato; uppajjati doma-
nassaµ. yaµ evarËpaµ domanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ domanassaµ|| ||ghånaviñ-
ñeyyånaµ gandhånaµ i††hånaµ kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµ-
yuttånaµ appa†ilåbhaµ vå appa†ilåbhato samanupassato, pubbe vå appa†iladdhapubbaµ
at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanussarato; uppajjati domanassaµ. yaµ evarËpaµ
domanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ domanassaµ|| ||jivhåviññeyyånaµ rasånaµ i††hå-
naµ kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ appa†ilåbhaµ vå
appa†ilåbhato samanupassato, pubbe vå appa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆa-
taµ samanussarato; uppajjati domanassaµ. yaµ evarËpaµ domanassaµ idaµ vuccati
gehasitaµ domanassaµ|| ||kåyaviññeyyånaµ pho††habbånaµ i††hånaµ kantånaµ manå-
pånaµ manoramånaµ lokåmisapa†isaµyuttånaµ appa†ilåbhaµ vå appa†ilåbhato samanu-
passato, pubbe vå appa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanussarato;
uppajjati domanassaµ. yaµ evarËpaµ domanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ domanas-
saµ|| ||manoviññeyyånaµ dhammånaµ i††hånaµ kantånaµ manåpånaµ manoramånaµ
lokåmisapa†isaµyuttånaµ appa†ilåbhaµ vå appa†ilåbhato samanupassato, pubbe vå ap-
pa†iladdhapubbaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ samanussarato; uppajjati domanassaµ.
yaµ evarËpaµ domanassaµ idaµ vuccati gehasitaµ domanassaµ|| ||MN137:12||
148
| |vibha!gavagga saŒyantanavibha!gasutta| |
|| ||atthi bhikkhave upekhå nånattå nånattasitå, atthi upekhå ekattå ekattasitå. katamå ca
bhikkhave upekhå nånattå nåttasitå? atthi bhikkhave upekhå rËpesu atthi saddesu atthi
gandhesu atthi rasesu atthi pho††habbhesu. ayaµ bhikkhave upekhå nånattå nånattasitå.
katamå ca bhikkhave upekhå ekattå ekattasitå? atthi bhikkhave upekhå åkåsånañcå-
yatananissitå atthi viññåˆañcåyatananissitå atthi åkiñcaññåyatananissitå atthi n’ eva-
saññånåsaññåyatananissitå. ayaµ bhikkhave upekhå ekattå ekattasitå|| ||tatra bhikkhave
yåyaµ upekhå ekattå ekattasitå taµ nissåya taµ ågamma, yåyaµ upekhå nånattå
nånattasitå taµ pajahatha taµ samatikkamatha. evaµ etisså pahånaµ hoti evaµ etisså
samatikkamo hoti. atammayataµ bhikkhave nissåya atammayataµ ågamma, yåyaµ
upekhå ekattå ekattasitå taµ pajahatha taµ samatikkamatha. evaµ etisså pahånaµ hoti
evaµ etisså samatikkamo hoti|| ||MN137:17||
| |vibha!gavagga uddesavibha!gasutta| |
|| ||tathå tathå bhikkhave bhikkhu upaparikkheyya, yathå yathå ’ssa upaparikkhato bahid-
dhå c’ assa viññåˆaµ avikkhittaµ avisa†aµ ajjhattaµ asaˆ†hitaµ; anupådåya na paritas-
seyya. bahiddhå bhikkhave viññåˆe avikkhitte avisa†e sati ajjhattaµ asaˆ†hite anupådåya
aparitassato, åyatiµ jåtijaråmaraˆadukkhasamudayasambhavo na hot¥ ti|| ||MN138:3||
| |vibha!gavagga uddesavibha!gasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso bahiddhå viññåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti vuccati? idh’ åvuso
bhikkhuno cakkhunå rËpaµ disvå, rËpanimittånusår¥ viññåˆaµ hoti rËpanimittassåda-
gathitaµ rËpanimittassådavinibaddhaµ rËpanimittassådasaµyojanasaµyuttaµ; bahiddhå
viññåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti vuccati|| ||sotena saddaµ sutvå, saddanimittånusår¥ viññå-
ˆaµ hoti saddanimittassådagathitaµ saddanimittassådavinibaddhaµ saddanimittasså-
dasaµyojanasaµyuttaµ; bahiddhå viññåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti vuccati|| ||ghånena
gandhaµ ghåyitvå, gandhanimittånusår¥ viññåˆaµ hoti gandhanimittassådagathitaµ
gandhanimittassådavinibaddhaµ gandhanimittassådasaµyojanasaµyuttaµ; bahiddhå viñ-
ñåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti vuccati|| ||jivhåya rasaµ såyitvå, rasanimittånusår¥ viññåˆaµ
149
hoti rasanimittassådagathitaµ rasanimittassådavinibaddhaµ rasanimitassådasaµyojana-
saµyuttaµ, bahiddhå viññåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti vuccati|| ||kåyena pho††habbaµ
phusitvå, pho††habbanimittånusår¥ viññåˆaµ hoti pho††habbanimittassådagathitaµ pho†-
†habbanimittassådavinibaddhaµ pho††habbanimittassådasaµyojanasaµyuttaµ; bahiddhå
viññåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti vuccati|| ||manaså dhammaµ viññåya, dhammanimitt-
ånusår¥ viññåˆaµ hoti dhammanimittassådagathitaµ dhammanimittassådavinibaddhaµ
dhammanimittassådasaµyojanasaµyuttaµ; bahiddhå viññåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti
vuccati. evaµ kho åvuso bahiddhå viññåˆaµ vikkhittaµ visa†an ti vuccati|| ||MN138:11||
| |vibha!gavagga uddesavibha!gasutta| |
||kathañ c’ åvuso bahiddhå viññåˆaµ avikkhittaµ avisa†an ti vuccati? idh’ åvuso
bhikkhuno cakkhunå rËpaµ disvå, na rËpanimittånusår¥ viññåˆaµ hoti na rËpanimitt-
assådagathitaµ na rËpanimittassådavinibaddhaµ na rËpanimittassådasaµyojanasaµyut-
taµ; bahiddhå viññåˆaµ avikkhittaµ avisa†an ti vuccati|| ||sotena saddaµ sutvå, na
saddanimittånusår¥ viññåˆaµ hoti na saddanimittassådagathitaµ na saddanimittassåda-
vinibaddhaµ na saddanimittassådasaµyojanasaµyuttaµ; bahiddhå viññåˆaµ avikkhit-
taµ avisa†an ti vuccati|| ||ghånena gandhaµ ghåyitvå, na gandhanimittånusår¥ viññåˆaµ
hoti na gandhanimittassådagathitaµ na gandhanimittassådavinibaddhaµ na gandha-
nimittassådasaµyojanasaµyuttaµ, bahiddhå viññåˆaµ avikkhittaµ avisa†an ti vuccati||
||jivhåya rasaµ såyitvå, na rasanimittånusår¥ viññåˆaµ hoti na rasanimittassådagathitaµ
na rasanimittassådavinibaddhaµ na rasanimitassådasaµyojanasaµyuttaµ, bahiddhå viñ-
ñåˆaµ avikkhittaµ avisa†an ti vuccati|| ||kåyena pho††habbaµ phusitvå, na pho††habba-
nimittånusår¥ viññåˆaµ hoti na pho††habbanimittassådagathitaµ na pho††habbanimitt-
assådavinibaddhaµ na pho††habbanimittassådasaµyojanasaµyuttaµ, bahiddhå viññåˆaµ
avikkhittaµ avisa†an ti vuccati|| ||manaså dhammaµ viññåya, na dhammanimittånusår¥
viññåˆaµ hoti na dhammanimittassådagathitaµ na dhammanimittassådavinibaddhaµ na
dhammanimittassådasaµyojanasaµyuttaµ; bahiddhå viññåˆaµ avikkhittaµ avisa†an ti
vuccati. evaµ kho åvuso bahiddhå viññåˆaµ avikkhittaµ avisa†an ti vuccati|| ||MN138||
150
| |vibha!gavagga uddesavibha!gasutta| |
|| ||kathañ ca’ åvuso ajjhattaµ cittaµ saˆ†hitan ti vuccati? idh’ åvuso bhikkhu vivicc’ eva
kåmehi vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaµ savicåraµ vivekajaµ p¥tisukhaµ,
pa†hamajjhånaµ upasampajja viharati. tassa vivekajap¥tisukhånusår¥ viññåˆaµ hoti, vi-
vekajap¥tisukhassådagathitaµ vivekajap¥tisukhassådavinibaddhaµ vivekajap¥tisukhasså-
dasaµyojanasaµyuttaµ; ajjhattaµ cittaµ saˆ†hitan ti vuccati|| ||puna ca paraµ åvuso
bhikkhu vitakkavicårånaµ vËpasamå, ajjhattaµ sampasådanaµ cetaso ekodibhåvaµ
avitakkaµ avicåraµ samådhijaµ p¥tisukhaµ, dutiyajjhånaµ upasampajja viharati. tassa
samådhijap¥tisukhånusår¥ viññåˆaµ hoti, samådhijap¥tisukhassådagathitaµ samådhija-
p¥tisukhassådavinibaddhaµ samådhijap¥tisukhassådasaµyojanasaµyuttaµ; ajjhattaµ cit-
taµ saˆ†hitan ti vuccati|| ||puna ca paraµ åvuso bhikkhu p¥tiyå ca virågå, upekhako ca
viharati sato ca sampajåno sukhañ ca kåyena pa†isaµvedeti, yan taµ ariyå acikkhanti
upekhako satimå sukhavihår¥ ti, tatiyajjhånaµ upasampajja viharati. tassa upekhånusår¥
viññåˆaµ hoti, upekhåsukhassådagathitaµ, upekhåsukhassådavinibaddhaµ, upekhåsukh-
assådasaµyojanasaµyuttaµ; ajjhattaµ cittaµ saˆ†hitan ti vuccati|| ||puna ca paraµ åvuso
bhikkhu sukhassa ca pahånå dukkhassa ca pahånå pubbe va somanassadomanassånaµ at-
thagamå, adukkhamasukhaµ upekhåsatipårisuddhiµ, catutthajjhånaµ upasampajja vihar-
ati. tassa adukkhamasukhånusår¥ viññåˆaµ hoti, adukkhamasukhassådagathitaµ, adukkh-
amasukhassådavinibaddhaµ, adukkhamasukhassådasaµyojanasaµyuttaµ; ajjhattaµ cit-
taµ saˆ†hitan ti vuccati. evaµ kho åvuso ajjhattaµ cittaµ saˆ†hitan ti vuccati|| ||MN138||
| |vibha!gavagga uddesavibha!gasutta| |
|| ||kathañ ca’ åvuso ajjhattaµ cittaµ asaˆ†hitan ti vuccati? idh’ åvuso bhikkhu vivicc’
eva kåmehi vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaµ savicåraµ vivekajaµ p¥tisukhaµ,
pa†hamajjhånaµ upasampajja viharati. tassa na vivekajap¥tisukhånusår¥ viññåˆaµ hoti, na
vivekajap¥tisukhassådagathitaµ na vivekajap¥tisukhassådavinibaddhaµ na vivekajap¥ti-
sukhassådasaµyojanasaµyuttaµ; ajjhattaµ cittaµ asaˆ†hitan ti vuccati|| ||puna ca paraµ
åvuso bhikkhu vitakkavicårånaµ vËpasamå, ajjhattaµ sampasådanaµ cetaso ekodibhå-
vaµ avitakkaµ avicåraµ samådhijaµ p¥tisukhaµ, dutiyajjhånaµ upasampajja viharati.
tassa na samådhijap¥tisukhånusår¥ viññåˆaµ hoti, na samådhijap¥tisukhassådagathitaµ na
151
samådhijap¥tisukhassådavinibaddhaµ na samådhijap¥tisukhassådasaµyojanasaµyuttaµ,
ajjhattaµ cittaµ asaˆ†hitan ti vuccati|| ||puna ca paraµ åvuso bhikkhu p¥tiyå ca virågå
upekhako ca viharati, sato ca sampajåno sukhañ ca kåyena pa†isaµvedeti, yan taµ ariyå
acikkhanti upekhako satimå sukhavihår¥ ti, tatiyajjhånaµ upasampajja viharati. tassa na
upekhånusår¥ viññåˆaµ hoti, na upekhåsukhassådagathitaµ na upekhåsukhassåda-
vinibaddhaµ na upekhåsukhassådasaµyojanasaµyuttaµ, ajjhattaµ cittaµ asaˆ†hitan ti
vuccati|| ||puna ca paraµ åvuso bhikkhu sukhassa ca pahånå dukkhassa ca pahånå pubbe
va somanassadomanassånaµ atthagamå, adukkhamasukhaµ upekhåsatipårisuddhiµ,
catutthajjhånaµ upasampajja viharati. tassa na adukkhamasukhånusår¥ viññåˆaµ hoti, na
adukkhamasukhassådagathitaµ na adukkhamasukhassådavinibaddhaµ na adukkhama-
sukhassådasaµyojanasaµyuttaµ, ajjhattaµ cittaµ asaˆ†hitan ti vuccati. evaµ kho åvuso
ajjhattaµ cittaµ saˆ†hitan ti vuccati|| ||MN138:12||
| |vibha!gavagga uddesavibha!gasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso upådå paritassanå hoti? idh’ åvuso assutavå puthujjano ariyånaµ
adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappuri-
sadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to|| ||rËpaµ attato samanupassati, rËpavan-
taµ vå attånaµ, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ. tassa taµ rËpaµ vipariˆamati
aññathå hoti. tassa rËpavipariˆåmaññathåbhåvå rËpavipariˆåmånuparivatti viññåˆaµ
hoti. tassa rËpavipariˆåmånuparivattajå paritassanå dhammasamuppådå cittaµ pariyå-
dåya ti††hanti. cetaso pariyådånå uttåsavå ca hoti vighåtavå ca apekhavå ca upådåya ca
paritassati|| ||vedanaµ attato samanupassati, vedanåvantaµ vå attånaµ, attani vå veda-
naµ, vedanåya vå attånaµ. tassa så vedanå vipariˆamati aññathå hoti. tassa vedanåvipari-
ˆåmaññathåbhåvå vedanåvipariˆåmånuparivatti viññåˆaµ hoti. tassa vedanåvipariˆåm-
ånuparivattajå paritassanå dhammasamuppådå cittaµ pariyådåya ti††hanti. cetaso pariyå-
dånå uttåsavå ca hoti vighåtavå ca apekhavå ca upådåya ca paritassati|| ||saññaµ attato
samanupassati, saññåvantaµ vå attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya vå attånaµ. tassa så
saññå vipariˆamati aññathå hoti. tassa saññåvipariˆåmaññathåbhåvå saññåvipariˆåmå-
nuparivatti viññåˆaµ hoti. tassa saññåvipariˆåmånuparivattajå paritassanå dhammasam-
uppådå cittaµ pariyådåya ti††hanti. cetaso pariyådånå uttåsavå ca hoti vighåtavå ca
apekhavå ca upådåya ca paritassati|| ||sa!khåre attato samanupassati, sa!khåravantaµ vå
152
attånaµ, attani vå sa!khåre, sa!khåresu vå attånaµ. tassa te sa!khårå vipariˆamanti
aññathå honti. tassa sa!khåravipariˆåmaññathåbhåvå sa!khåravipariˆåmånuparivatti
viññåˆaµ hoti. tassa sa!khåravipariˆåmånuparivattajå paritassanå dhammasamuppådå
cittaµ pariyådåya ti††hanti. cetaso pariyådånå uttåsavå ca hoti vighåtavå ca apekhavå ca
upådåya ca paritassati|| ||viññåˆaµ attato samanupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ,
attani vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attånaµ. tassa taµ viññåˆaµ vipariˆamati aññathå
hoti. tassa viññåˆavipariˆåmaññathåbhåvå viññåˆavipariˆåmånuparivatti viññåˆaµ hoti.
tassa viññåˆavipariˆåmånuparivattajå paritassanå dhammasamuppådå cittaµ pariyådåya
ti††hanti. cetaso pariyådånå uttåsavå ca hoti vighåtavå ca apekhavå ca upådåya ca
paritassati. evaµ kho åvuso upådå paritassanå hoti|| ||MN138:20||
| |vibha!gavagga uddesavibha!gasutta| |
|| ||kathañ c’ åvuso anupådå aparitassanå hoti? idh’ åvuso sutavå ariyasåvako ariyånaµ
dassåv¥ ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisa-
dhammassa kovido sappurisadhamme suvin¥to. na rËpaµ attato samanupassati, na rËpa-
vantaµ vå attånaµ, na attani vå rËpaµ, na rËpasmiµ vå attånaµ. tassa taµ rËpaµ vipari-
ˆamati aññathå hoti. tassa rËpavipariˆåmaññathåbhåvå na rËpavipariˆåmånuparivatti
viññåˆaµ hoti. tassa na rËpavipariˆåmånuparivattajå paritassanå dhammasamuppådå
cittaµ na pariyådåya ti††hanti. cetaso apariyådånå na c’ ev’ uttåsavå hoti na ca vighåtavå
na ca apekhavå ca anupådåya ca na paritassati|| ||na vedanaµ attato samanupassati, na
vedanåvantaµ vå attånaµ, na attani vå vedanaµ, na vedanåya vå attånaµ. tassa så
vedanå vipariˆamati aññathå hoti. tassa vedanåvipariˆåmaññathåbhåvå na vedanåvipari-
ˆåmånuparivatti viññåˆaµ hoti. tassa na vedanåvipariˆåmånuparivattajå paritassanå
dhammasamuppådå cittaµ na pariyådåya ti††hanti. cetaso apariyådånå na c’ ev’ uttåsavå
hoti na ca vighåtavå na ca apekhavå anupådåya ca na paritassati|| ||na saññaµ attato
samanupassati, na saññåvantaµ vå attånaµ, na attani vå saññaµ, na saññåya vå attånaµ.
tassa så saññå vipariˆamati aññathå hoti. tassa saññåvipariˆåmaññathåbhåvå na saññå-
vipariˆåmånuparivatti viññåˆaµ hoti. tassa na saññåvipariˆåmånuparivattajå paritassanå
dhammasamuppådå cittaµ na pariyådåya ti††hanti. cetaso apariyådånå na c’ ev’ uttåsavå
hoti na ca vighåtavå na ca apekhavå anupådåya ca na paritassati|| ||na sa!khåre attato
samanupassati, na sa!khåravantaµ vå attånaµ, na attani vå sa!khåre, na sa!khåresu vå
153
attånaµ. tassa te sa!khårå vipariˆamanti aññathå honti. tassa sa!khåravipariˆåmaññathå-
bhåvå na sa!khåravipariˆåmånuparivatti viññåˆaµ hoti. tassa na sa!khåravipariˆåmånu-
parivattajå paritassanå dhammasamuppådå cittaµ na pariyådåya ti††hanti. cetaso apariyå-
dånå na c’ ev’ uttåsavå hoti na ca vighåtavå na ca apekhavå anupådåya ca na paritassati||
||na viññåˆaµ attato samanupassati, na viññåˆavantaµ vå attånaµ, na attani vå viññå-
ˆaµ, na viññåˆasmiµ vå attånaµ. tassa taµ viññåˆaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa
viññåˆavipariˆåmaññathåbhåvå na viññåˆavipariˆåmånuparivatti viññåˆaµ hoti. tassa na
viññåˆavipariˆåmånuparivattajå paritassanå dhammasamuppådå cittaµ na pariyådåya
ti††hanti. cetaso apariyådånå na c’ ev’ uttåsavå hoti na ca vighåtavå na ca apekhavå
anupådåya ca na paritassati. evaµ kho åvuso anupådå aparitassanå hoti|| ||MN138:21||
| |vibha!gavagga araˆavibha!gasutta| |
|| ||yesaµ kesañci bhavasaµyojanaµ appah¥naµ, sabbe te sadukkhå saupaghåtå
saupåpåyåså sapari¬åhå micchåpa†ipannå ti; iti vadaµ itth’ eke apasådeti. yesaµ kesañci
bhavasaµyojanaµ pah¥naµ, sabbe te adukkhå anupaghåtå anupåyåså apari¬åhå sammå-
pa†ipannå ti; iti vadaµ itth’ eke ussådeti. evaµ kho bhikkhave ussådanå ca hoti apasådanå
ca, no ca dhammadesanå||…||yesaµ kesañci bhavasaµyojanaµ appah¥naµ, sabbe te sa-
dukkhå saupaghåtå saupåpåyåså sapari¬åhå micchåpa†ipannå ti na evam åha, bhavasaµ-
yojane kho appah¥ne bhavo appah¥no hot¥ ti; iti vadaµ dhammaµ eva deseti. yesaµ
kesañci: bhavasaµyojanaµ pah¥naµ, sabbe te adukkhå anupaghåtå anupåyåså apari¬åhå
sammåpa†ipannå ti na evam åha, bhavasaµyojane ca kho pah¥ne bhavo pah¥no hot¥ ti; iti
vadaµ dhammaµ eva deseti. evaµ kho bhikkhave n’ ev’ ussådanå hoti na apasådanå,
dhammadesanå ca. ussådanañ ca jaññå apasådanañ ca jaññå, ussådanañ ca ñatvå apaså-
danañ ca ñatvå, n’ ev’ ussådeyya na apasådeyya – dhammaµ eva deseyyå ti|| ||MN139:7||
| |vibha!gavagga dhåtuvibha!gasutta| |
|| ||athåparaµ viññåˆañ ñeva avasissati parisuddhaµ pariyodåtaµ. tena viññåˆena kiñci
jånåti? sukhan ti pi vijånåti, dukkhan ti pi vijånåti, adukkhamasukhan ti pi vijånåti.
sukhavedan¥yaµ bhikkhu phassaµ pa†icca uppajjati sukhå vedanå. so sukhaµ vedanaµ
vediyamåno: sukhaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti. tass’ eva sukhavedan¥yassa phassas-
154
sa nirodhå yaµ tajjaµ vedayitaµ, sukhavedan¥yaµ phassaµ pa†icca uppannå sukhå veda-
nå, så nirujjhati så vËpasammat¥ ti pajånåti|| ||dukkhavedan¥yaµ bhikkhu phassaµ pa†icca
uppajjati dukkhå vedanå. so dukkhaµ vedanaµ vediyamåno: dukkhaµ vedanaµ vedi-
yåm¥ ti pajånåti. tass’ eva dukkhavedan¥yassa phassassa nirodhå yaµ tajjaµ vedayitaµ,
dukkhavedan¥yaµ phassaµ pa†icca uppannå dukkhå vedanå, så nirujjhati så vËpasammat¥
ti pajånåti|| ||adukkhamasukhavedan¥yaµ bhikkhu phassaµ pa†icca uppajjati adukkham-
asukhå vedanå. so adukkhamasukhaµ vedanaµ vediyamåno: adukkhamasukhaµ veda-
naµ vediyåm¥ ti pajånåti. tass’ eva adukkhamasukhavedan¥yassa phassassa nirodhå yaµ
tajjaµ vedayitaµ, adukkhamasukhavedan¥yaµ phassaµ pa†icca uppannå adukkham-
asukhå vedanå, så nirujjhati så vËpasammat¥ ti pajånåti|| ||seyyathå pi bhikkhu dvinnaµ
ka††hånaµ samphassasamodhånå: usmå jåyati tejo abhinibbattati, tesañ ñeva dvinnaµ
ka††hånaµ nånåbhåvå vinikkhepå, yå tajjå usmå så nirujjhati så vËpasammati|| ||MN140||
| |vibha!gavagga dhåtuvibha!gasutta| |
|| ||evam eva kho bhikkhu athåparaµ upekhå yeva avasissati parisuddhå pariyodåtå
mudu ca kammaññå ca pabhassarå ca. so evaµ pajånåti: imañ ce ahaµ upekhaµ evaµ
parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ åkåsånañcåyatanaµ upasaµhareyyaµ, tad anudhammañ
ca cittaµ bhåveyyaµ; evam me ayaµ upekhå tan nissitå tad upådånå, ciraµ d¥gham
addhånaµ ti††heyya|| ||imañ ce ahaµ upekhaµ evaµ parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ
viññåˆañcåyatanaµ upasaµhareyyaµ, tad anudhammañ ca cittaµ bhåveyyaµ; evam me
ayaµ upekhå tan nissitå tad upådånå, ciraµ d¥gham addhånaµ ti††heyya|| ||imañ ce ahaµ
upekhaµ evaµ parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ åkiñcåyatanaµ upasaµhareyyaµ, tad
anudhammañ ca cittaµ bhåveyyaµ; evam me ayaµ upekhå tan nissitå tad upådånå, ciraµ
d¥gham addhånaµ ti††heyya|| ||imañ ce ahaµ upekhaµ evaµ parisuddhaµ evaµ pari-
yodåtaµ n’ evasaññånåsaññåyatanaµ upasaµhareyyaµ, tad anudhammañ ca cittaµ
bhåveyyaµ; evam me ayaµ upekhå tan nissitå tad upådånå, ciraµ d¥gham addhånaµ
ti††heyyå ti|| ||so evaµ pajånåti: imañ ce ahaµ upekhaµ evaµ parisuddhaµ evaµ pari-
yodåtaµ åkåsånañcåyatanaµ upasaµhareyyaµ, tad anudhammañ ca cittaµ bhåveyyaµ;
sa!khatam etaµ. imañ ce ahaµ upekhaµ evaµ parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ viññå-
ˆañcåyatanaµ upasaµhareyyaµ, tad anudhammañ ca cittaµ bhåveyyaµ; sa!khatam
etaµ. imañ ce ahaµ upekhaµ evaµ parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ, åkiñcåyatanaµ
155
upasaµhareyyaµ, tad anudhammañ ca cittaµ bhåveyyaµ; sa!khatam etaµ. imañ ce
ahaµ upekhaµ evaµ parisuddhaµ evaµ pariyodåtaµ n’ evasaññånåsaññåyatanaµ
upasaµhareyyaµ, tad anudhammañ ca cittaµ bhåveyyaµ; sa!khatam etan ti|| ||so n’ eva
abhisa!kharoti nåbhisañcetayati bhavåya vå vibhavåya vå. so anabhisa!kharonto anabhi-
sañcetayanto bhavåya vå vibhavåya vå, na kiñci loke upådiyati. anupådiyaµ na
paritassati. aparitassaµ paccattañ ñeva parinibbåyati. kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ
kataµ karan¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåti|| ||MN140:20||
| |vibha!gavagga dhåtuvibha!gasutta| |
|| ||so n’ eva abhisa!kharoti nåbhisañcetayati bhavåya vå vibhavåya vå. so anabhisa!kha-
ronto anabhisañcetayanto bhavåya vå vibhavåya vå na kiñci loke upådiyati. anupådiyaµ
na paritassati. aparitassaµ paccattañ ñeva parinibbåyati. kh¥ˆå jåti vusitaµ brahma-
cariyaµ kataµ karan¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåti|| ||so sukhañ ce vedanaµ vedeti,
så aniccå ti pajånåti anajjhositå ti pajånåti anabhinanditå ti pajånåti. dukkhañ ce vedanaµ
vedeti, så aniccå ti pajånåti anajjhositå ti pajånåti anabhinanditå ti pajånåti. adukkham-
asukhañ ce vedanaµ vedeti, så aniccå ti pajånåti anajjhositå ti pajånåti anabhinanditå ti
pajånåti|| ||so sukhañ ce vedanaµ vedeti visaµyutto naµ vedeti. dukkhañ ce vedanaµ
vedeti visaµyutto naµ vedeti. adukkhamasukhañ ce vedanaµ vedeti visaµyutto naµ ve-
deti. so kåyapariyantikaµ vedanaµ vediyamåno, kåyapariyantikaµ vedanaµ vediyåm¥ ti
pajånåti. j¥vitapariyantikaµ vedanaµ vediyamåno, j¥vitapariyantikaµ vedanaµ vediyåm¥
ti pajånåti. kåyassa bhedå uddhaµ j¥vitapariyådånå, idh’ eva sabbavedayitåni abhinan-
ditåni s¥tibhavissant¥ ti pajånåti|| ||seyyathå pi bhikkhu telañ ca pa†icca vattiñ ca pa†icca,
telappad¥po jhåyati; tass’ eva telassa ca vattiyå ca pariyådånå, aññassa ca anupåhårå
anåhåro nibbåyati|| ||MN140:22||
| |vibha!gavagga dhåtuvibha!gasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhu telañ ca pa†icca vattiñ ca pa†icca, telappad¥po jhåyati; tass’ eva
telassa ca vattiyå ca pariyådånå, aññassa ca anupåhårå anåhåro nibbåyati. evam eva bhik-
khu kåyapariyantikaµ vedanaµ vediyamåno, kåyapariyantikaµ vedanaµ vediyåm¥ ti
pajånåti. j¥vitapariyantikaµ vedanaµ vediyamåno, j¥vitapariyantikaµ vedanaµ vediyåm¥
156
ti pajånåti. kåyassa bhedå uddhaµ j¥vitapariyådånå, idh’ eva sabbavedayitåni abhi-
nanditåni s¥tibhavissant¥ ti pajånåti. tasmå evaµ samannågato bhikkhu iminå paramena
paññådhi††hånena samannågato hoti. eså hi bhikkhu paramå ariyå paññå, yad idaµ sabba-
dukkhakkhaye ñåˆaµ|| ||tassa så vimutti sacce †hitå akuppå hoti. tañ hi bhikkhu muså yaµ
mosadhammaµ, taµ saccaµ yaµ amosadhammaµ nibbånaµ. tasmå evaµ samannågato
bhikkhu iminå paramena saccådhi††hånena samannågato hoti. etañ hi bhikkhu paramaµ
ariyasaccaµ, yad idaµ amosadhammaµ nibbånaµ|| ||tass’ eva kho pana pubbe avidda-
suno, upadh¥ honti samattå samådiˆˆå. tyassa pah¥nå honti ucchinnamËlå tålåvatthukatå
anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. tasmå evaµ samannågato bhikkhu iminå param-
ena cågådhi††hånena samannågato hoti. eso hi bhikkhu paramo ariyo cågo, yad idaµ
sabbËpadhipa†inissaggo|| ||tass’ eva kho pana pubbe aviddasuno abhijjhå hoti chando
sårågo, svåssa pah¥no hoti ucchinnamËlo tålåvatthukato anabhåvakato åyatiµ anuppåda-
dhammo. tass’ eva kho pana pubbe aviddasuno åghåto hoti byåpådo sampadoso, svåssa
pah¥no hoti ucchinnamËlo tålåvatthukato anabhåvakato åyatiµ anuppådadhammo. tass’
eva kho pana pubbe aviddasuno avijjå hoti sammoho sampadoso, svåssa pah¥no hoti
ucchinnamËlo tålåvatthukato anabhåvakato åyatiµ anuppådadhammo. tasmå evaµ sama-
nnågato bhikkhu iminå paramena upasamådhi††hånena samannågato hoti. eso hi bhikkhu
paramo ariyo upasamo, yad idaµ rågadosamohånaµ upasamo|| ||MN140:22||
| |vibha!gavagga dhåtuvibha!gasutta| |
|| ||yattha †hitaµ maññussavå nappavattanti, maññussave kho pana nappavattamåne muni
santo ti vuccat¥ ti. iti kho pan’ etaµ vuttaµ. kiñ c’ etaµ pa†icca vuttaµ? asm¥ ti bhikkhu
maññitaµ etaµ, ayaµ aham asm¥ ti maññitam etaµ, bhavissan ti maññitaµ etaµ, na
bhavissan ti maññitaµ etaµ, rËp¥ bhavissan ti maññitaµ etaµ, arËp¥ bhavissan ti
maññitaµ etaµ, saññ¥ bhavissan ti maññitaµ etaµ, asaññ¥ bhavissan ti maññitaµ etaµ,
n’ evasaññ¥nåsaññ¥ bhavissan ti maññitaµ etaµ|| ||maññitaµ bhikkhu rogo maññitaµ
gaˆ"o maññitaµ sallaµ, sabbamaññitånaµ tveva bhikkhu samatikkamå muni santo ti
vuccati. muni kho pana bhikkhu santo na jåyati na jiyyati na kuppati nappiheti. tam pi
’ssa bhikkhu n’ atthi yena jåyetha. ajåyamåno kiµ jiyyissati? ajiyyamåno kiµ miyyissati?
amiyyamåno kiµ kuppissati? akuppamåno kissa pihessati? yattha †hitaµ maññussavå
157
nappavattanti, maññussave kho pana nappavattamåne muni santo ti vuccat¥ ti. iti yan taµ
vuttaµ idaµ etaµ pa†icca vuttaµ|| ||MN140:30||
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na cakkhuµ upådiyissåmi, na ca me
cakkhunissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te
gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na sotaµµ upådiyissåmi, na ca me sotanissitaµ viññåˆaµ
bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ:
na ghånaµ upådiyissåmi, na ca me ghånanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te
gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na jivhaµ upådiyis-
såmi, na ca me jivhånissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ.
tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na kåyaµ upådiyissåmi, na ca me kåya-
nissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati
evaµ sikkhitabbaµ: na manaµ upådiyissåmi, na ca me manonissitaµ viññåˆaµ
bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143:5||
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na rËpaµ upådiyissåmi, na ca me
rËpanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te
gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na saddaµ upådiyissåmi, na ca me saddanissitaµ viññåˆaµ
bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ:
na gandhaµ upådiyissåmi, na ca me gandhanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te
gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na rasaµ upådiyis-
såmi, na ca me rasanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ.
tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na pho††habbaµ upådiyissåmi, na ca me
pho††habbanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha
te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na dhammaµ upådiyissåmi, na ca me dhammanissitaµ
viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143:6||
158
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na cakkhuviññåˆaµ upådiyissåmi, na ca
me cakkhuviññåˆanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ.
tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na sotaviññåˆaµ upådiyissåmi, na ca me
sotaviññåˆanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha
te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na ghånaviññåˆaµ upådiyissåmi, na ca me ghåna-
viññåˆanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te
gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na jivhåviññåˆaµ upådiyissåmi, na ca me jivhåviññaˆa-
nissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati
evaµ sikkhitabbaµ: na kåyaviññåˆaµ upådiyissåmi, na ca me kåyaviññåˆanissitaµ viñ-
ñåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ
sikkhitabbaµ: na manoviññåˆaµ upådiyissåmi, na ca me manoviññåˆanissitaµ viññå-
ˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143:5||
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na cakkhusamphassaµ upådiyissåmi, na ca
me cakkhusamphassanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ.
tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na sotasamphassaµ upådiyissåmi, na ca me
sotasamphassanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt
iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na ghånasamphassaµ upådiyissåmi, na ca me ghåna-
samphassanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha
te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na jivhåsamphassaµ upådiyissåmi, na ca me jivhåsam-
phassanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te
gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na kåyasamphassaµ upådiyissåmi, na ca me kåyasam-
phassanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te
gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na manosamphassaµ upådiyissåmi, na ca me mano-
samphassanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143:8||
159
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na cakkhusamphassajaµ vedanaµ upådi-
yissåmi, na ca me cakkhusamphassajaµ vedanånissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi
te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na sotasamphassa-
jaµ vedanaµ upådiyissåmi, na ca me sotasamphassajaµ vedanånissitaµ viññåˆaµ
bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ:
na ghånasamphassajaµ vedanaµ upådiyissåmi, na ca me ghånasamphassajaµ vedanå-
nissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati
evaµ sikkhitabbaµ: na jivhåsamphassajaµ vedanaµ upådiyissåmi, na ca me jivhåsam-
phassajaµ vedanånissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ.
tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na kåyasamphassajaµ vedanaµ upådiyissåmi,
na ca me kåyasamphassajaµ vedanånissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati
sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na manosamphassajaµ veda-
naµ upådiyissåmi, na ca me manosamphassajaµ vedanånissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti.
evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143:9||
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na pa†hav¥dhåtuµ upådiyissåmi, na ca me
pa†hav¥dhåtunissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha
te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na åpodhåtuµ upådiyissåmi, na ca me åpodhåtunissitaµ
viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ
sikkhitabbaµ: na tejodhåtuµ upådiyissåmi, na ca me tejodhåtunissitaµ viññåˆaµ bhavis-
sat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na
våyodhåtuµ upådiyissåmi, na ca me våyodhåtunissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te
gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na åkåsadhåtuµ
upådiyissåmi, na ca me åkåsadhåtunissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati
sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na viññåˆadhåtuµ upådiyis-
såmi, na ca me viññåˆadhåtunissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhi-
tabbaµ|| ||MN143:10||
160
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na rËpaµ upådiyissåmi, na ca me rËpanis-
sitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati
evaµ sikkhitabbaµ: na vedanaµ upådiyissåmi, na ca me vedanånissitaµ viññåˆaµ
bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ:
na saññaµ upådiyissåmi, na ca me saññånissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te
gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na sa!khåre upådi-
yissåmi, na ca me sa!khåranissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhi-
tabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na viññåˆaµ upådiyissåmi, na ca me
viññåˆanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143||
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na åkåsånañcåyatanaµ upådiyissåmi, na ca
me åkåsånañcåyatananissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ.
tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na viññåˆanañcåyatanaµ upådiyissåmi, na ca
me viññåˆanañcåyatananissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhi-
tabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na åkiñcaññåyatanaµ upådiyissåmi,
na ca me åkiñcaññåyatananissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhi-
tabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na n’ evasaññånåsaññåyatanaµ
upådiyissåmi, na ca me n’ evasaññånåsaññåyatananissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ
hi te gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143:12||
| |sa¬åyatanavagga anåthapiˆ"ikovådasutta| |
|| ||tasmåt iha te gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na idhalokaµ upådiyissåmi, na ca me
idhalokanissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te
gahapati evaµ sikkhitabbaµ: na paralokaµ upådiyissåmi, na ca me paralokanissitaµ
viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te gahapati sikkhitabbaµ. tasmåt iha te gahapati evaµ
sikkhitabbaµ: yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pariyesitaµ anuvicaritaµ
161
manaså, tam pi na upådiyissåmi, na ca me tan nissitaµ viññåˆaµ bhavissat¥ ti. evañ hi te
gahapati sikkhitabbaµ|| ||MN143:13||
| |sa¬åyatanavagga channovådasutta| |
|| ||cakkhusmiµ åvuso såriputta cakkhuviññåˆe cakkhuviññåˆaviññåtabbesu dhammesu
nirodhaµ disvå nirodhaµ abhiññåya, cakkhuµ cakkhuviññåˆaµ cakkhuviññåˆaviññå-
tabbe dhamme n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na me so attå ti samanupassåmi||
||sotasmiµ åvuso såriputta sotaviññåˆe sotaviññåˆaviññåtabbesu dhammesu nirodhaµ
disvå nirodhaµ abhiññåya, sotaµ sotaviññåˆaµ sotaviññåˆaviññåtabbe dhamme n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na me so attå ti samanupassåmi|| ||ghånasmiµ åvuso såriputta,
ghånaviññåˆe ghånaviññåˆaviññåtabbesu dhammesu nirodhaµ disvå nirodhaµ abhi-
ññåya, ghånaµ ghånaviññåˆaµ ghånaviññåˆaviññåtabbe dhamme n’ etaµ mama, n’ eso
’ham asmi, na me so attå ti samanupassåmi|| ||jivhåya åvuso såriputta jivhåviññåˆe jivhå-
viññåˆaviññåtabbesu dhammesu nirodhaµ disvå nirodhaµ abhiññåya, jivhaµ jivhåviñ-
ñåˆaµ jivhåviññåˆaviññåtabbe dhamme n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na me so attå
ti samanupassåmi|| ||kåyasmiµ åvuso såriputta kåyaviññåˆe kåyaviññåˆaviññåtabbesu
dhammesu nirodhaµ disvå nirodhaµ abhiññåya, kåyaµ kåyaviññåˆaµ kåyaviññåˆa-
viññåtabbe dhamme n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na me so attå ti samanupassåmi||
||manasmiµ åvuso såriputta manoviññåˆe manoviññåˆaviññåtabbesu dhammesu nirodh-
aµ disvå nirodhaµ abhiññåya, manaµ manoviññåˆaµ manoviññåˆaviññåtabbe dhamme
n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na me so attå ti samanupassåmi|| ||MN144:10||
| |sa¬åyatanavagga channovådasutta| |
|| ||tasmåt ih’ åvuso channa idam pi tassa bhagavato såsanaµ niccakappaµ manasikåtab-
baµ: nissitassa calitaµ anissitassa calitaµ n’ atthi. calite asati passaddhi. passaddhiyå sati
nati na hoti. natiyå asati ågatigati na hoti. ågatigatiyå asati cutËpapåto na hoti. cutËpapåte
asati n’ ev’ idha na huraµ na ubhayam antarena – es’ ev’ anto dukkhasså ti|| ||MN144:11||
162
| |sa¬åyatanavagga puˆˆovådasutta| |
|| ||santi kho puˆˆa cakkhuviññeyyå rËpå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå
rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa taµ abhinandato
abhivadato ajjhosåya ti††hato uppajjati nand¥. nand¥samudayå dukkhasamudayo puˆˆå ti
vadåmi|| ||santi kho puˆˆa sotaviññeyyå saddå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpa-
saµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa taµ
abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato uppajjati nand¥. nand¥samudayå dukkhasamu-
dayo puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa ghånaviññeyyå gandhå i††hå kantå manåpå
piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya
ti††hati; tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato uppajjati nand¥. nand¥samu-
dayå dukkhasamudayo puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa jivhåviññeyyå raså i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjho-
såya ti††hati; tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato uppajjati nand¥. nand¥-
samudayå dukkhasamudayo puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa kåyaviññeyyå pho††habbå
i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati
abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato uppajjati
nand¥. nand¥samudayå dukkhasamudayo puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa manoviñ-
ñeyyå dhammå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu
abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya
ti††hato uppajjati nand¥. nand¥samudayå dukkhasamudayo puˆˆå ti vadåmi|| ||MN145:3||
| |sa¬åyatanavagga puˆˆovådasutta| |
|| ||santi kho puˆˆa cakkhuviññeyyå rËpå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå
rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhi-
nandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato nand¥ nirujjhati. nand¥nirodhå dukkhanirodho
puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa sotaviññeyyå saddå i††hå kantå manåpå piyarËpå
kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati;
tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato nand¥ nirujjhati. nand¥nirodhå
dukkhanirodho puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa ghånaviññeyyå gandhå i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati
163
nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato nand¥
nirujjhati. nand¥nirodhå dukkhanirodho puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa jivhåviññeyyå
raså i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati
nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato
nand¥ nirujjhati. nand¥nirodhå dukkhanirodho puˆˆå ti vadåmi|| ||santi kho puˆˆa kåya-
viññeyyå pho††habbå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhik-
khu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato
anajjhosåya ti††hato nand¥ nirujjhati. nand¥nirodhå dukkhanirodho puˆˆå ti vadåmi|| ||santi
kho puˆˆa manoviññeyyå dhammå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå.
tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato
anabhivadato anajjhosåya ti††hato nand¥ nirujjhati. nand¥nirodhå dukkhanirodho puˆˆå ti
vadåmi|| ||MN145:4||
| |sa¬åyatanavagga nandakovådasutta| |
|| ||seyyathå pi bhaginiyo telappad¥passa jhåyato: telam pi aniccaµ vipariˆåmadham-
maµ, va††¥ pi aniccå vipariˆåmadhammå, acc¥ pi aniccå vipariˆåmadhammå, åbhå pi
aniccå vipariˆåmadhammå. yo nu kho bhaginiyo evaµ vadeyya: amussa telappad¥passa
jhåyato: telam pi aniccaµ vipariˆåmadhammaµ, va††¥ pi aniccå vipariˆåmadhammå, acc¥
pi aniccå vipariˆåmadhammå; yå ca khvåssa åbhå så niccå dhuvå sassatå avipariˆåma-
dhammå ti sammå nu kho so bhaginiyo vadamåno vadeyyå ti? no h’ etaµ bhante. taµ
kissa hetu? amussa hi bhante telappad¥passa jhåyato: telam pi aniccaµ vipariˆåmadham-
maµ, va††¥ pi aniccå vipariˆåmadhammå, acc¥ pi aniccå vipariˆåmadhammå; pagev’ assa
åbhå aniccå vipariˆåmadhammå ti|| ||evam eva kho bhaginiyo yo nu kho evam vadeyya:
cha kho ’me ajjhattikå åyatanå aniccå vipariˆåmadhammå; yañ ca kho cha ajjhattike
åyatane pa†icca patisaµvedemi sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, taµ
niccaµ dhuvaµ sassataµ avipariˆåmadhamman ti sammå nu kho so bhaginiyo vadamåno
vadeyyå ti? no h’ etaµ bhante. taµ kissa hetu? tajjam tajjam bhante paccayaµ pa†icca,
tajjå tajjå vedanå uppajjanti. tajjassa tajjassa paccayassa nirodhå, tajjå tajjå vedanå niru-
jjhant¥ ti|| ||MN146:9||
164
| |sa¬åyatanavagga nandakovådasutta| |
|| ||seyyathå pi bhaginiyo mahato rukkhassa ti††hato såravato: mËlam pi aniccaµ
vipariˆåmadhammaµ, khandho pi anicco vipariˆåmadhammo, såkhåpalåsam pi aniccaµ
vipariˆåmadhammaµ, chåyå pi aniccå vipariˆåmadhammå. yo nu kho bhaginiyo evaµ
vadeyya: amussa mahato rukkhassa ti††hato såravato: mËlam pi aniccaµ vipariˆåma-
dhammaµ, khandho pi anicco vipariˆåmadhammo, såkhåpalåsam pi aniccaµ vipari-
ˆåmadhammaµ; yå ca khvåssa chåyå så niccå dhuvå sassatå avipariˆåmadhammå ti
sammå nu kho so bhaginiyo vadamåno vadeyyå ti? no h’ etaµ bhante. taµ kissa hetu?
amussa hi bhante mahato rukkhassa ti††hato såravato: mËlam pi aniccaµ vipariˆåma-
dhammaµ, khandho pi anicco vipariˆåmadhammo, såkhåpalåsam pi aniccaµ vipari-
ˆåmadhammaµ; pagev’ assa chåyå aniccå vipariˆåmadhammå ti|| ||evam eva kho
bhaginiyo yo nu kho evaµ vadeyya: cha kho ’me båhirå åyatanå aniccå vipariˆåma-
dhammå. yañ ca kho cha båhire åyatane pa†icca patisaµvedemi sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå; taµ niccaµ dhuvaµ sassataµ avipariˆåmadhamman ti sammå nu
kho so bhaginiyo vadamåno vadeyyå ti? no h’ etaµ bhante. taµ kissa hetu? tajjaµ tajjaµ
bhante paccayaµ pa†icca, tajjå tajjå vedanå uppajjanti. tajjassa tajjassa paccayassa
nirodhå, tajjå tajjå vedanå nirujjhant¥ ti|| ||MN146:10||
| |sa¬åyatanavagga nandakovådasutta| |
|| ||seyyathå pi bhaginiyo dakkho goghåtako vå goghåtakantevås¥ vå gåviµ vadhitvå,
tiˆhena govikantanena gåviµ vikanteyya. anupahacca antaraµ maµsakåyaµ anupahacca
båhiraµ cammakåyaµ; yañ ñad eva tattha antarå cil¥maµ antarå nahårË antarå bandha-
naµ, tan tad eva tiˆhena govikantanena sañchindeyya sa!kanteyya samparikanteyya||
||sañchinditvå saµkantitvå samparikantitvå; vidhËnitvå båhiraµ cammakåyaµ, ten’ eva
cammena taµ gåviµ pa†icchådetvå, evaµ vadeyya: tath’ evåyaµ gåv¥ saµyuttå iminå
cammenå ti sammå nu kho so bhaginiyo vadamåno vadeyyå ti?|| ||no h’ etam bhante. taµ
kissa hetu? asu hi bhante dakkho goghåtako vå goghåtakantevås¥ vå gåviµ vadhitvå,
tiˆhena govikantanena gåviµ vikanteyya. anupahacca antaraµ maµsakåyaµ anupahacca
båhiraµ cammakåyaµ; yañ ñad eva tattha antarå cil¥maµ antarå nahårË antarå bandha-
naµ, tan tad eva tiˆhena govikantanena sañchindeyya sa!kanteyya samparikanteyya.
165
sañchinditvå sa!kantitvå samparikantitvå; vidhËnitvå båhiraµ cammakåyaµ, ten’ eva
cammena taµ gåviµ pa†icchådetvå, kiñcå pi so evaµ vadeyya: tath’ evåyaµ gåv¥
saµyuttå iminå cammenå ti atha kho så gåv¥ visaµyuttå tena cammenå ti|| ||upamå kho
me ayaµ bhaginiyo katå atthassa viññåpanåya. ayaµ ev’ ettha attho: antaro maµsakåyo
ti kho bhaginiyo channetaµ ajjhattikånaµ åyatanånaµ adhivacanaµ. båhiro cammakåyo
ti kho bhaginiyo channetaµ båhirånaµ åyatanånaµ adhivacanaµ. antarå cil¥maµ antarå
nahårË antarå bandhanan ti kho bhaginiyo nandirågass’ etaµ adhivacanaµ. tiˆhaµ govi-
kantanan ti kho bhaginiyo ariyåy’ etaµ paññåya adhivacanaµ – yåyaµ ariyå paññå anta-
rå kilesaµ antarå saµyojanaµ antarå bandhanaµ, sañchindati sa!khantati samparikan-
tati|| ||MN146:11||
| |sa¬åyatanavagga cˬaråhulovådasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi råhula? cakkhuµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? rËpå niccå vå aniccå vå ti? aniccå
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? cakkhuviññå-
ˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||taµ kiµ maññasi råhula? cakkhusamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? yam p’ idaµ cakkhusamphassa-
paccayå uppajjati vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tam pi niccaµ
vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? duk-
khaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanu-
passituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||MN147:3||
166
| |sa¬åyatanavagga cˬaråhulovådasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi råhula? sotaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? saddå niccå vå aniccå vå ti? aniccå
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? sotaviññåˆaµ
niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ
maññasi råhula? sotasamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati
vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tam pi niccaµ vå aniccaµ vå ti?
aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||MN147:4||
| |sa¬åyatanavagga cˬaråhulovådasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi råhula? ghånaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? gandhå niccå vå aniccå vå ti? anic-
cå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? ghånaviññåˆaµ
niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
167
samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ
maññasi råhula? ghånasamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppa-
jjati vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tam pi niccaµ vå aniccaµ
vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||MN147:5||
| |sa¬åyatanavagga cˬaråhulovådasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi råhula? jivhå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? raså niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? jivhåviññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ
vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula?
jivhåsamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||taµ kiµ maññasi råhula? yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedanågataµ
saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tam pi niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bha-
nte. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham
asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||MN147:6||
168
| |sa¬åyatanavagga cˬaråhulovådasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi råhula? kåyo nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? pho††habbå niccå vå aniccå vå ti? aniccå
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? kåyaviññåˆaµ
niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ
maññasi råhula? kåyasamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati
vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tam pi niccaµ vå aniccaµ vå ti?
aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||MN147:7||
| |sa¬åyatanavagga cˬaråhulovådasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi råhula? mano nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? dhammå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham
asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? manoviññåˆaµ
niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
169
samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ
maññasi råhula? manosamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi råhula? yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppa-
jjati vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tam pi niccaµ vå aniccaµ
vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ etaµ
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||MN147:3||
| |sa¬åyatanavagga cˬaråhulovådasutta| |
|| ||evaµ passaµ råhula sutavå ariyasåvako cakkhusmiµ nibbindati rËpesu nibbindati
cakkhuviññåˆe nibbindati cakkhusamphasse nibbindati, yam p’ idaµ cakkhusamphassa-
paccayå uppajjati vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tasmim pi
nibbindati|| ||sotasmiµ nibbindati saddesu nibbindati sotaviññåˆe nibbindati sotasamphas-
se nibbindati, yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedanågataµ saññågataµ
sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tasmim pi nibbindati|| ||ghånasmiµ nibbindati gandhesu
nibbindati ghånaviññåˆe nibbindati ghånasamphasse nibbindati, yam p’ idaµ ghåna-
samphassapaccayå uppajjati vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ,
tasmim pi nibbindati|| ||jivhåya nibbindati rasesu nibbindati jivhåviññåˆe nibbindati
jivhåsamphasse nibbindati, yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedanågataµ
saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tasmim pi nibbindati|| ||kåyasmiµ nibbindati
pho††habbesu nibbindati kåyaviññåˆe nibbindati kåyasamphasse nibbindati, yam p’ idaµ
kåyasamphassapaccayå uppajjati vedanågataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ,
tasmim pi nibbindati|| ||manasmiµ nibbindati dhammesu nibbindati manoviññåˆe nibbin-
dati manosamphasse nibbindati, yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedanå-
gataµ saññågataµ sa!khåragataµ viññåˆagataµ, tasmim pi nibbindati. nibbindaµ
virajjati. virågå vimuccati. vimuttasmiµ vimuttam iti ñåˆaµ hoti. kh¥ˆå jåti vusitaµ
brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåt¥ ti|| ||MN147:9||
170
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||cha taˆhåkåyå veditabbå ti. iti kho pan’ etaµ vuttaµ kiñ c’ etaµ pa†icca vuttaµ? cak-
khuñ ca pa†icca rËpe ca uppajjati cakkhuviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gati phasso. phassapaccayå
vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. sotañ ca pa†icca sadde ca uppajjati sotaviññåˆaµ, tiˆˆaµ
sa!gati phasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. ghånañ ca pa†icca gandhe
ca uppajjati ghånaviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gati phasso. phassapaccayå vedanå, vedanå-
paccayå taˆhå. jivhañ ca pa†icca rase ca uppajjati jivhåviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gati phasso.
phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. kåyañ ca pa†icca pho††habbe ca uppajjati
kåyaviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gati phasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå.
manañ ca pa†icca dhamme ca uppajjati manoviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gati phasso. phassa-
paccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. cha taˆhåkåyå veditabbå ti. iti yan taµ vuttaµ
idaµ etaµ pa†icca vuttaµ|| ||MN148:9||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||cakkhuµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. cakkhussa uppådo pi vayo pi paññå-
yati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa
evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati cakkhuµ attå ti yo vadeyya. iti cakkhuµ
anattå|| ||rËpå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. rËpånaµ uppådo pi vayo pi paññåyati;
yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati rËpå attå ti yo vadeyya. iti cakkhuµ anattå rËpå
anattå|| ||cakkhuviññåˆaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. cakkhuviññåˆassa uppådo
pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca
veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati cakkhuviññåˆaµ attå ti yo
vadeyya. iti cakkhuµ anattå rËpå anattå cakkhuviññåˆaµ anattå|| ||cakkhusamphasso attå
ti yo vadeyya taµ na upapajjati. cakkhusamphassassa uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa
kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati cakkhusamphasso attå ti yo vadeyya. iti cakkhuµ
anattå rËpå anattå cakkhuviññåˆaµ anattå cakkhusamphasso anattå|| ||vedanå attå ti yo
vadeyya taµ na upapajjati. vedanåya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppå-
do pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå
171
taµ na upapajjati vedanå attå ti yo vadeyya. iti cakkhuµ anattå rËpå anattå cakkhuviññå-
ˆaµ anattå cakkhusamphasso anattå vedanå anattå|| ||taˆhå attå ti yo vadeyya taµ na upa-
pajjati. taˆhåya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññå-
yati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati
taˆhå attå ti yo vadeyya. iti cakkhuµ anattå rËpå anattå cakkhuviññåˆaµ anattå cakkhu-
samphasso anattå vedanå anattå taˆhå anattå|| ||MN148:10||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||sotaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. sotassa uppådo pi vayo pi paññåyati;
yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati sotaµ attå ti yo vadeyya. iti sotaµ anattå|| ||saddå
attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. saddånaµ uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho
pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ
hoti. tasmå taµ na upapajjati saddå attå ti yo vadeyya. iti sotaµ anattå saddå anattå||
||sotaviññåˆaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. sotaviññåˆassa uppådo pi vayo pi
paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’
assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati sotaviññåˆaµ attå ti yo vadeyya. iti
sotaµ anattå saddå anattå sotaviññåˆaµ anattå|| ||sotasamphasso attå ti yo vadeyya taµ na
upapajjati. sotasamphassassa uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi
vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na
upapajjati sotasamphasso attå ti yo vadeyya. iti sotaµ anattå saddå anattå sotaviññåˆaµ
anattå sotasamphasso anattå|| ||vedanå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. vedanåya
uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me up-
pajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati vedanå attå ti yo
vadeyya. iti sotaµ anattå saddå anattå sotaviññåˆaµ anattå sotasamphasso anattå vedanå
anattå|| ||taˆhå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. taˆhåya uppådo pi vayo pi paññåyati;
yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati taˆhå attå ti yo vadeyya. iti sotaµ anattå saddå
anattå sotaviññåˆaµ anattå sotasamphasso anattå vedanå anattå taˆhå anattå|| ||MN148||
172
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||ghånaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. ghånassa uppådo pi vayo pi paññåyati;
yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati ghånaµ attå ti yo vadeyya. iti ghånaµ anattå||
||gandhå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. gandhånaµ uppådo pi vayo pi paññåyati;
yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati gandhå attå ti yo vadeyya. iti ghånaµ anattå gandhå
anattå|| ||ghånaviññåˆaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. ghånaviññåˆassa uppådo pi
vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti
cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati ghånaviññåˆaµ attå ti yo vad-
eyya. iti ghånaµ anattå gandhå anattå ghånaviññåˆaµ anattå|| ||ghånasamphasso attå ti yo
vadeyya taµ na upapajjati. ghånasamphassassa uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho
pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ
hoti. tasmå taµ na upapajjati ghånasamphasso attå ti yo vadeyya. iti ghånaµ anattå gan-
dhå anattå ghånaviññåˆaµ anattå ghånasamphasso anattå|| ||vedanå attå ti yo vadeyya taµ
na upapajjati. vedanåya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi
paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapa-
jjati vedanå attå ti yo vadeyya. iti ghånaµ anattå gandhå anattå ghånaviññåˆaµ anattå
ghånasamphasso anattå vedanå anattå|| ||taˆhå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. taˆ-
håya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me
uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati taˆhå attå ti yo
vadeyya. iti ghånaµ anattå gandhå anattå ghånaviññåˆaµ anattå ghånasamphasso anattå
vedanå anattå taˆhå anattå|| ||MN148||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||jivhå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. jivhåya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa
kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati jivhå attå ti yo vadeyya. iti jivhå anattå|| ||raså attå ti
yo vadeyya taµ na upapajjati. rasånaµ uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana
uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti.
173
tasmå taµ na upapajjati raså attå ti yo vadeyya. iti jivhå anattå raså anattå|| ||jivhåviññå-
ˆaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. jivhåviññåˆassa uppådo pi vayo pi paññåyati;
yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati jivhåviññåˆaµ attå ti yo vadeyya. iti jivhå anattå
raså anattå jivhåviññåˆaµ anattå|| ||jivhåsamphasso attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati.
jivhåsamphassassa uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi
paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upa-
pajjati jivhåsamphasso attå ti yo vadeyya. iti jivhå anattå raså anattå jivhåviññåˆaµ anattå
jivhåsamphasso anattå|| ||vedanå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. vedanåya uppådo pi
vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti
cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati vedanå attå ti yo vadeyya. iti
jivhå anattå raså anattå jivhåviññåˆaµ anattå jivhåsamphasso anattå vedanå anattå||
||taˆhå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. taˆhåya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa
kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam åga-
taµ hoti. tasmå taµ na upapajjati taˆhå attå ti yo vadeyya. iti jivhå anattå raså anattå
jivhaviññåˆaµ anattå jivhåsamphasso anattå vedanå anattå taˆhå anattå|| ||MN148||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||kåyo attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. kåyassa uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa
kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati kåyo attå ti yo vadeyya. iti kåyo anattå|| ||pho††habbå
attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. pho††habbånaµ uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa
kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati rËpå attå ti yo vadeyya. iti kåyo anattå pho††˙abbå
anattå|| ||kåyaviññåˆaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. kåyaviññåˆassa uppådo pi
vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti
cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati kåyaviññåˆaµ attå ti yo vad-
eyya. iti kåyo anattå pho††habbå anattå kåyaviññåˆaµ anattå|| ||kåyasamphasso attå ti yo
vadeyya taµ na upapajjati. kåyasamphassassa uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho
pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ
hoti. tasmå taµ na upapajjati kåyasamphasso attå ti yo vadeyya. iti kåyo anattå pho††ha-
174
bbå anattå kåyaviññåˆaµ anattå kåyasamphasso anattå|| ||vedanå attå ti yo vadeyya taµ
na upapajjati. vedanåya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi
paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upa-
pajjati vedanå attå ti yo vadeyya. iti kåyo anattå pho††habbå anattå kåyaviññåˆaµ anattå
kåyasamphasso anattå vedanå anattå|| ||taˆhå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. taˆhåya
uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me
uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati taˆhå attå ti yo
vadeyya. iti kåyo anattå pho††habbå anattå kåyaviññåˆaµ anattå kåyasamphasso anattå
vedanå anattå taˆhå anattå|| ||MN148||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||mano attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. manassa uppådo pi vayo pi paññåyati;
yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam
ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati mano attå ti yo vadeyya. iti mano anattå|| ||dhammå
attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. dhammånaµ uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho
pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ
hoti. tasmå taµ na upapajjati dhammå attå ti yo vadeyya. iti mano anattå dhammå anattå||
||manoviññåˆaµ attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. manoviññåˆassa uppådo pi vayo pi
paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’
assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati manoviññåˆaµ attå ti yo vadeyya. iti
mano anattå dhammå anattå manoviññåˆaµ anattå|| ||manosamphasso attå ti yo vadeyya
taµ na upapajjati. manosamphassassa uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana
uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti.
tasmå taµ na upapajjati manosamphasso attå ti yo vadeyya. iti mano anattå dhammå
anattå manoviññåˆaµ anattå manosamphasso anattå|| ||vedanå attå ti yo vadeyya taµ na
upapajjati. vedanåya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi
paññåyati, attå me uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upa-
pajjati vedanå attå ti yo vadeyya. iti mano anattå dhammå anattå manoviññåˆaµ anattå
manosamphasso anattå vedanå anattå|| ||taˆhå attå ti yo vadeyya taµ na upapajjati. taˆ-
håya uppådo pi vayo pi paññåyati; yassa kho pana uppådo pi vayo pi paññåyati, attå me
uppajjati ca veti cå ti icc’ assa evam ågataµ hoti. tasmå taµ na upapajjati taˆhå attå ti yo
175
vadeyya. iti mano anattå dhammå anattå manoviññåˆaµ anattå manosamphasso anattå
vedanå anattå taˆhå anattå|| ||MN148:15||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||ayaµ kho pana bhikkhave sakkåyasamudayagåmin¥ pa†ipadå: cakkhuµ etaµ mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. rËpe etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassati. cakkhuviññåˆaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti sama-
nupassati. cakkhusamphassaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati.
vedanaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. taˆhaµ etaµ mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati|| ||sotaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassati. sadde etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati.
sotaviññåˆaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. sotasamphassaµ
etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. vedanaµ etaµ mama, eso ’ham
asmi, eso me attå ti samanupassati. taˆhaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti
samanupassati|| ||ghånaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati.
gandhe etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. ghånaviññåˆaµ etaµ
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. ghånasamphassaµ etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. vedanaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassati. taˆhaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati||
||jivhaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. rase etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. jivhåviññåˆaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti samanupassati. jivhåsamphassaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti
samanupassati. vedanaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. taˆ-
haµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati|| ||kåyaµ etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. pho††habbe etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassati. kåyaviññåˆaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanu-
passati. kåyasamphassaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati.
vedanaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. taˆhaµ etaµ mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati|| ||manaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti samanupassati. dhamme etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupas-
sati. manoviññåˆaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. mano-
176
samphassaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. vedanaµ etaµ
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. taˆhaµ etaµ mama, eso ’ham asmi,
eso me attå ti samanupassati|| ||MN148:16||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||ayaµ kho pana bhikkhave sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå cakkhuµ n’ etaµ mama,
n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. rËpe n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi,
na meso attå ti samanupassati. cakkhuviññåˆaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti samanupassati. cakkhusamphassaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na me-
so attå ti samanupassati. vedanaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
samanupassati. taˆhaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati||
||sotaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. sadde n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. sotaviññåˆaµ n’ etaµ mama, n’
eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. sotasamphassaµ n’ etaµ mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. vedanaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti samanupassati. taˆhaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
samanupassati|| ||ghånaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati.
gandhe n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. ghånaviññåˆaµ
n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. ghånasamphassaµ n’
etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. vedanaµ n’ etaµ mama, n’
eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. taˆhaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi,
na meso attå ti samanupassati|| ||jivhaµ n’ etaµ mama, n’eso ’ham asmi, na meso attå ti
samanupassati. rase n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati.
jivhåviññåˆaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. jivhå-
samphassaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. vedanaµ n’
etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. taˆhaµ n’ etaµ mama, n’
eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati|| ||kåyaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi,
na meso attå ti samanupassati. pho††habbe n’ etaµ mama, n’ eso ’hamasmi, na meso attå
ti samanupassati. kåyaviññåˆaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti sama-
nupassati. kåyasamphassaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupas-
sati. vedanaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. taˆhaµ n’
177
etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati|| ||manaµ n’ etaµ mama, n’
eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. dhamme n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi,
na meso attå ti samanupassati. manoviññåˆaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso
attå ti samanupassati. manosamphassaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
samanupassati. vedanaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati.
taˆhaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati|| ||MN148||
| |saŒyatanavagga chachakkasutta| |
|| ||phassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå. so
sukhåya vedanåya phu††ho samåno abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati, tassa rågånu-
sayo anuseti. dukkhåya vedanåya phu††ho samåno socati kilamati paridevati urattå¬iµ
kandati sammohaµ åpajjati, tassa pa†ighånusayo anuseti. adukkhamasukhåya vedanåya
phu††ho samåno tasså vedanåya samudayañ ca attha!gamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca
nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ nappajånåti, tassa avijjånusayo anuseti. so vata bhikkhave
sukhåya vedanåya rågånusayaµ appahåya, dukkhåya vedanåya pa†ighånusayaµ appa†i-
vinodetvå, adukkhamasukhåya vedanåya avijjånusayaµ asamËhanitvå, avijjaµ appahåya
vijjaµ anuppådetvå: di††he va dhamme dukkhass’ antakaro bhavissat¥ ti – n’ etaµ †hånaµ
vijjati||…||phassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå. so sukhåya vedanåya phu††ho samåno nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati,
tassa rågånusayo nånuseti. dukkhåya vedanåya phu††ho samåno na socati na kilamati na
paridevati na urattå¬iµ kandati na sammohaµ åpajjati, tassa pa†ighånusayo nånuseti.
adukkhamasukhåya vedanåya phu††ho samåno tasså vedanåya samudayañ ca attha!gamañ
ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti, tassa avijjånusayo nånuse-
ti. so vata bhikkhave sukhåya vedanåya rågånusayaµ pahåya, dukkhåya vedanåya pa†i-
ghånusayaµ pa†ivinodetvå, adukkhamasukhåya vedanåya avijjånusayaµ samËhanitvå,
avijjaµ pahåya vijjaµ uppådetvå: di††he va dhamme dukkhass’ antakaro bhavissat¥ ti –
†hånaµ etaµ vijjati|| ||MN148:28||
178
| |sa¬åyatanavagga mahåsa¬åyatanikasutta| |
|| ||tam pi ajånaµ apassaµ yathåbhËtaµ: cakkhusmiµ sårajjati, rËpesu sårajjati,
cakkhuviññåˆe sårajjati, cakkhusamphasse sårajjati, yam p’ idaµ cakkhusamphassapac-
cayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå tasmim pi såra-
jjati||…||tam pi ajånaµ apassaµ yathåbhËtaµ: sotasmiµ sårajjati, saddesu sårajjati, sota-
viññåˆe sårajjati, sotasamphasse sårajjati, yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå tasmim pi sårajjati||…||tam pi
ajånaµ apassaµ yathåbhËtaµ: ghånasmiµ sårajjati, gandhesu sårajjati, ghånaviññåˆe
sårajjati, ghånasamphasse sårajjati, yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati veda-
yitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå tasmim pi sårajjati||…||tam pi
ajånaµ apassaµ yathåbhËtaµ: jivhåya sårajjati, rasesu sårajjati, jivhåviññåˆe sårajjati,
jivhåsamphasse sårajjati, yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ suk-
haµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå tasmim pi sårajjati||…||tam pi ajånaµ apassaµ
yathåbhËtaµ: kåyasmiµ sårajjati, pho††habbesu sårajjati, kåyaviññåˆe sårajjati, kåyasam-
phasse sårajjati, yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå tasmim pi sårajjati||…||tam pi ajånaµ apassaµ yathå-
bhËtaµ: manasmiµ sårajjati, dhammesu sårajjati, manoviññåˆe sårajjati, manosamphasse
sårajjati, yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå tasmim pi sårajjati|| ||tassa sårattassa saµyuttassa sammˬhassa
assådånupassino viharato åyatiµ pañc’ upådånakkhandhå upacayaµ gacchanti. taˆhå c’
assa ponobhavikå nand¥rågasahagatå tatra tatråbhinandin¥ så c’ assa pava""hati. tassa
kåyikå pi darathå pava""hanti cetasikå pi darathå pava""hanti. kåyikå pi santåpå pava-
""hanti cetasikå pi santåpå pava""hanti. kåyikå pi pari¬åhå pava""hanti cetasikå pi
pari¬åhå pava""hanti. so kåyadukkham pi cetodukkham pi pa†isaµvedeti|| ||MN149:3||
| |sa¬åyatanavagga mahåsa¬åyatanikasutta| |
|| ||tam pi jånaµ passaµ yathåbhËtaµ: cakkhusmiµ na sårajjati, rËpesu na sårajjati,
cakkhuviññåˆe na sårajjati, cakkhusamphasse na sårajjati, yam p’ idaµ cakkhusam-
phassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå
tasmim pi na sårajjati||…||tam pi jånaµ passaµ yathåbhËtaµ: sotasmiµ na sårajjati,
179
saddesu na sårajjati, sotaviññåˆe na sårajjati, sotasamphasse na sårajjati, yam p’ idaµ
sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå tasmim pi na sårajjati||…||tam pi jånaµ passaµ yathåbhËtaµ: ghånasmiµ na sårajjati,
gandhesu na sårajjati, ghånaviññåˆe na sårajjati, ghånasamphasse na sårajjati, yam p’
idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå tasmim pi na sårajjati||…||tam pi jånaµ passaµ yathåbhËtaµ: jivhåya na
sårajjati, rasesu na sårajjati, jivhåviññåˆe na sårajjati, jivhåsamphasse na sårajjati, yam p’
idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasu-
khaµ vå tasmim pi na sårajjati||…||tam pi jånaµ passaµ yathåbhËtaµ: kåyasmiµ na
sårajjati, pho††habbesu na sårajjati, kåyaviññåˆe na sårajjati, kåyasamphasse na sårajjati,
yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ vå aduk-
khamasukhaµ vå tasmim pi na sårajjati||…||tam pi jånaµ passaµ yathåbhËtaµ: mana-
smiµ na sårajjati, dhammesu na sårajjati, manoviññåˆe na sårajjati, manosamphasse na
sårajjati, yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå tasmim pi na sårajjati|| ||tassa asårattassa asaµyuttassa asamm-
ˬhassa åd¥navånupassino viharato åyatiµ pañc’ upådånakkhandhå apacayaµ gacchanti.
taˆhå c’ assa ponobhavikå nand¥rågasahagatå tatra tatråbhinandin¥ så c’ assa pah¥yati.
tassa kåyikå pi darathå pah¥yanti cetasikå pi darathå pah¥yanti. kåyikå pi santåpå pah¥-
yanti cetasikå pi santåpå pah¥yanti. kåyikå pi pari¬åhå pah¥yanti cetasikå pi pari¬åhå
pah¥yanti. so kåyasukhaµ pi cetosukhaµ pi pa†isaµvedeti|| ||MN149:9||
| |sa¬åyatanavagga mahåsa¬åyatanikasutta| |
|| ||yå yathåbhËtassa di††hi svåssa hoti sammådi††hi, yo yathåbhËtassa sa!kappo svåssa
hoti sammåsa!kappo, yo yathåbhËtassa våyåmo svåssa hoti sammåvåyåmo, yå yathåbhË-
tassa sati svåssa hoti sammåsati, yo yathåbhËtassa samådhi svåssa hoti sammåsamådhi.
pubbe va kho pan’ assa kåyakammaµ vac¥kammaµ åj¥vo suparisuddho hoti. evaµ
assåyaµ ariyo a††ha!giko maggo bhåvanåpåripËriµ gacchati|| ||tassa evaµ imaµ ariyaµ
a††ha!gikaµ maggaµ bhåvayato: cattåro pi satipa††hånå bhåvanåpåripËriµ gacchanti,
cattåro pi sammappadhånå bhåvanåpåripËriµ gacchanti, cattåro pi iddhipådå bhåvanå-
påripËriµ gacchanti, pañca pi indriyåni bhåvanåpåripËriµ gacchanti, pañca pi balåni
bhåvanåpåripËriµ gacchanti, satta pi bojjha!gå bhåvanåpåripËriµ gacchanti. tass’ ime
180
dve dhammå yuganandhå vattanti samatho ca vipassanå ca. so ye dhammå abhiññå
pariññeyyå te dhamme abhiññå parijånåti. ye dhammå abhiññå pahåtabbå te dhamme
abhiññå pajahati. ye dhammå abhiññå bhåvetabbå te dhamme abhiññå bhåveti. ye
dhammå abhiññå sacchikåtabbå te dhamme abhiññå sacchikaroti|| ||katame ca bhikkhave
dhammå abhiññå pariññeyyå? pañc’ upådånakkhandhå ti ’ssa vacaˆ¥yaµ, seyyath¥daµ
rËpËpådånakkhandho vedanËpådånakkhandho saññËpådånakkhandho sa!khårËpådåna-
kkhandho viññåˆËpådånakkhandho. ime dhammå abhiññå pariññeyyå. katame ca bhik-
khave dhammå abhiññå pahåtabbå? avijjå ca bhavataˆhå ca ime dhammå abhinnå
pahåtabbå. katame ca bhikkhave dhammå abhiññå bhåvetabbå? samatho ca vipassanå ca
ime dhammå abhiññå bhåvetabbå. katame ca bhikkhave dhammå abhiññå sacchikåtabbå?
vijjå ca vimutti ca ime dhammå abhiññå sacchikåtatabbå|| ||MN149:10||
181
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa
Saµyuttanikåya
Sagåthåvagga
Nidånavagga
Khandhavagga
SaŒyatanavagga
Mahåvagga
Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo
182
183
Saµyuttanikåya Sagåthåvagga
| |devatåsaµyutta oghataraˆasutta| |
|| ||kathan nu tvaµ mårisa ogham atar¥ ti? appati††haµ khvåhaµ åvuso anåyËhaµ ogham
atarin ti. yathå kathaµ pana tvaµ mårisa appati††haµ anåyËhaµ ogham atar¥ ti? yadå
svåhaµ åvuso santi††håmi tadåssu saµs¥dåmi; yadå svåhaµ åvuso åyËhåmi tadåssu
nibbuyhåmi. evaµ khvåhaµ åvuso appati††haµ anåyËhaµ ogham atarin ti||
||cirassaµ vata passåmi bråhmanaµ parinibbutaµ
appati††haµ anåyËhaµ tiˆˆam loke visattikan ti||SN1:1||
| |devatåsaµyutta nimokkhasutta| |
|| ||jånåsi no tvaµ mårisa sattånaµ nimokkhaµ pamokkhaµ vivekan ti? jånåmi khvåhaµ
åvuso sattånaµ nimokkhaµ pamokkhaµ vivekan ti. yathå kathaµ pana tvaµ mårisa
jånåsi sattånaµ nimokkhaµ pamokkhaµ vivekan ti?||
||nand¥bhavaparikkhayå saññåviññåˆasa!khayå
vedanånaµ nirodhå upasamå evaµ khvåham åvuso jånåmi
sattånaµ nimokkhaµ pamokkhaµ vivekan ti||SN1:2||
| |devatåsaµyutta samiddhisutta| |
|| ||akkheyyasaññino sattå akkheyyasmiµ pati††hitå
akkheyyam apariññåya yogam åyanti maccuno||
akkheyyañ ca pariññåya akkhåtåraµ na maññati
tañ hi tassa na hot¥ ti yena naµ vajjå na tassa atthi||
||sace vijånåsi vadehi yakkh¥ ti. na khvåhaµ bhante imassa bhagavatå sa!khittena bhåsita-
ssa vitthårena atthaµ åjånåmi. sådhu me bhante bhagavå tathå bhåsatu yathåhaµ imassa
bhagavatå sa!khittena bhåsitassa vitthårena atthaµ jåneyyan ti||
184
||samo vises¥ athavå nih¥no yo maññati so vivadetha tena
t¥su vidhåsu avikampamåno samo vises¥ ti na tassa hoti||
||sace vijånåsi vadehi yakkh¥ ti. imassa pi khvåhaµ bhante bhagavatå sa!khittena bhåsita-
ssa na vitthårena atthaµ åjånåmi. sådhu me bhante bhagavå tathå bhåsatu yathåhaµ
imassa bhagavatå sa!khittena bhåsitassa vitthårena atthaµ jåneyyan ti||
||pahåsi sa!khaµ na vimånam ajjhagå acchecchi taˆham idha nåmarËpe
tam chinnagandham anigham niråsam pariyesamånå nåjjhågamuµ
devå manusså idha vå huraµ vå saggesu vå sabbanivesanesu||SN1:20||
| |devatåsaµyutta ja†åsutta| |
||antoja†å bahija†å, ja†åya ja†itå pajå
taµ taµ gotama pucchåmi, ko imaµ vija†aye ja†an ti?||
||s¥le pati††håya naro sapañño, cittaµ paññañca bhåvayaµ
åtåp¥ nipako bhikkhu, so imaµ vija†aye ja†anti||
||yesaµ rågo ca doso ca, avijjå ca viråjitå
kh¥ˆåsavå arahanto, tesaµ vija†itå ja†å||
||yattha nåmañ ca rËpañ ca, asesam uparujjhati
pa†ighaµ rËpasaññå ca, ettha så chijjate ja†å ti||SN1:23||
185
| |devatåsaµyutta arahantasutta| |
|| ||yo hoti bhikkhu arahaµ katåv¥, kh¥ˆåsavo antimadehadhår¥
månaµ nu kho so upågamma bhikkhu:
ahaµ vadåm¥ ti pi so vadeyya, mamaµ vadant¥ ti pi so vadeyyå ti?||
||pah¥namånassa na santi ganthå, vidhËpitå månaganthassa sabbe
sa v¥tivatto yamataµ sumedho:
ahaµ vadåm¥ ti pi so vadeyya, mamaµ vadant¥ ti pi so vadeyya
loke samaññaµ kusalo viditvå, vohåramattena so vohareyyå ti||SN1:25||
| |devatåsaµyutta saråsutta| |
|| ||kuto sarå nivattanti, kattha va††am na va††ati?
kattha nåmañ ca rËpañ ca, asesam uparujjhat¥ ti?||
||yattha åpo ca pathav¥, tejo våyo na gådhati
ato sarå nivattanti, ettha va††am na va††ati
ettha nåmañ ca rËpañ ca, asesam uparujjhat¥ ti||SN1:27||
| |devatåsaµyutta mahaddhanåsutta| |
|| ||mahaddhanå mahåbhogå, ra††havanto pi khattiyå
aññamaññåbhigijjhanti, kåmesu anala!katå||
||tesu ussukkajåtesu, bhavasotånusårisu
gedhataˆham pajahiµsu, ke lokasmim anussukkå ti?||
||hitvå agåram pabbajitvå, hitvå puttaµ pasuµ piyaµ
hitvå rågañ ca dosañ ca, avijjañ ca viråjiya
kh¥ˆåsavå arahanto, te lokasmiµ anussukå ti||SN1:28||
186
| |devatåsaµyutta na santisutta| |
|| ||na te kåmå yåni citråni loke, sa!kapparågo purisassa kåmo
ti††hanti citråni tath’ eva loke, ath’ ettha dh¥rå vinayanti chandam||
||kodhaµ jahe vippajaheyya månaµ, saµyojanaµ sabbam atikkameyya
taµ nåmarËpasmiµ asajjamånaµ, akiñcanaµ nånupatanti dukkhå||
||pahåsi sa!khaµ na vimånam ajjhagå, acchecchi taˆham idha nåmarËpe
taµ chinnagantham anighaµ niråsaµ, pariyesamånå na ca ajjhagamuµ
devå manusså idha vå huraµ vå, saggesu vå sabbanivesanesË ti||SN1:34||
| |devatåsaµyutta gha†¥kårasutta| |
|| ||kusalaµ bhåsasi tesaµ, mårapåsappahåyinaµ
kassa te dhammam aññåya, acchiduµ bhavabhandhanan ti?||
||na aññatra bhagavatå, n’ aññatra tava såsanå
yassa te dhammam aññåya, acchiduµ bhavabandhanaµ||
||yattha nåmañ ca rËpañ ca, asesam uparujjhati
taµ te dhammam idha ñåya, acchiduµ bhavabandhanan ti||SN1:50||
| |devatåsaµyutta janasuttå| |
|| ||kiµsu janeti purisaµ? kiµsu tassa vidhåvati?
kiµsu saµsåram åpådi? kiµsu tassa mahabbhayan ti?||
||taˆhå janeti purisaµ, cittam assa vidhåvati
satto saµsåram åpådi, dukkham assa mahabbhayan ti||
187
||kiµsu janeti purisaµ? kiµsu tassa vidhåvati?
kiµsu saµsåram åpådi? kismå na parimuccat¥ ti?||
||taˆhå janeti purisaµ, cittam assa vidhåvati
satto saµsåram åpådi, dukkhå na parimuccat¥ ti||
||kiµsu janeti purisaµ? kiµsu tassa vidhåvati?
kiµsu saµsåram åpådi? kiµsu tassa paråyanan ti?||
||taˆhå janeti purisaµ, cittam assa vidhåvati
satto saµsåram åpådi, kammaµ tassa paråyanan ti||SN1:55-7||
| |devatåsaµyutta addhavagga| |
|| ||kiµsu sabbaµ addhabhavi? kismå bh¥yo na vijjati?
kissassa ekadhammassa? sabb’ eva vasam anvagË ti?||
||nåmam sabbam addhabhavi, nåmå bh¥yo na vijjati
nåmassa ekadhammassa, sabb’ eva vasam anvagË ti||1:61||
|| ||kenassu n¥yati loko? kenassu parikissati?
kissassa ekadhammassa, sabb’ eva vasam anvagË ti?||
||cittena n¥yati loko, cittena parikissati
cittassa ekadhammassa, sabb’ eva vasam anvagË ti||1:62||
||kenassu n¥yati loko? kenassu parikissati?
kissassa ekadhammassa, sabb’ eva vasam anvagË ti?||
||taˆhåya n¥yati loko, taˆhåya parikissati
taˆhåya ekadhammassa, sabb’ eva vasam anvagË ti||1:63||
188
||kiµsu saµyojano loko? kiµsu tassa vicåraˆå?
kissassu vippahånena, nibbånam iti vuccat¥ ti||
||nand¥ saµyojano loko, vitakk’ assa vicåraˆå
taˆhåya vippahånena, nibbånam iti vuccat¥ ti||SN1:64||
||kiµsu sambandhano loko? kiµsu tassa vicåraˆå?
kissassu vippahånena, sabbaµ chindati bandhanan ti?||
||nand¥ sambandhano loko, vitakk’ assa vicåraˆå
taˆhåya vippahånena, sabbaµ chindati bandhanan ti||1:65||
| |devatåsaµyutta addhavagga| |
||kenassu ’bbhåhato loko? kenassu parivårito?
kena sallena otiˆˆo, kissa dhËpåyito sadå ti||
||maccunåbbhåhato loko, jaråya parivårito
taˆhåsallena otiˆˆo, icchådhËpåyito sadå ti||1:66||
||kenassu u""ito loko? kenassu parivårito?
kenassu pihito loko, kismiµ loko pati††hito ti?||
||taˆhåya u""ito loko, jaråya parivårito
maccunå pihito loko, dukkhe loko pati††hito ti||1:67||
||kenassu pihito loko? kismiµ loko pati††hito?
kenassu u""ito loko, kenassu parivårito ti?||
||maccunå pihito loko, dukkhe loko pati††hito
taˆhåya u""ito loko, jaråya parivårito ti||1:68||
189
||kenassu bajjhati loko? kissa vinayåya muccati?
kissassu vippahånena, sabbaµ chindati bandhanan ti||
||icchåya bajjhati loko, icchåvinayåya muccati
icchåya vippahånena, sabbaµ chindati bandhanan ti||1:69||
||kismiµ loko samuppanno? kismiµ kubbati santhavaµ?
kisså loko upådåya, kismiµ loko vihaññat¥ ti?||
||chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhavaµ
channam eva upådåya, chasu loko vihaññat¥ ti||SN1:70||
| |devaputtasaµyutta dåmalisutta| |
|| ||karaˆ¥yam ettha bråhmaˆena, padhånam akilåsunå
kåmånaµ vippahånena, na ten’ åsiµsate bhavan ti||
||n’ atthi kiccaµ bråhmaˆassa [dåmal¥ ti bhagavå] katakicco hi bråhmaˆo
yåva na gådham labhati, nad¥su åyËhati sabbagattehi jantu
gådhañ ca laddhåna thale †hito so, nåyËhati påragato hi so ti||
||es’ upamå dåmali bråhmaˆassa, kh¥ˆåsavassa nipakassa jhåyino
pappuyya jåtimaraˆassa antaµ, nåyËhati påragato hi so ti||SN2:5||
| |devaputtasaµyutta candanasutta| |
|| ||ko sË ’dha tarati oghaµ, rattindivam atandito?
appati††he anålambe, ko gambh¥re na s¥dat¥ ti||
||sabbadå s¥lasampanno, paññavå susamåhito
åraddhaviriyo pahitatto, oghaµ tarati duttaraµ||
190
||virato kåmasaññåya, rËpasaµyojanåtigo
nand¥bhavaparikkh¥ˆo, so gambh¥re na s¥dat¥ ti||SN2:15||
| |devaputtasaµyutta rohitassasutta| |
|| ||acchariyaµ bhante abbhutaµ bhante. yåva subhåsitam idaµ bhante bhagavatå: yattha
kho åvuso na jåyati na j¥yati na m¥yati na cavati na uppajjati; nåhaµ taµ gamanena loka-
ssa antaµ, ñåteyyaµ da††heyyaµ patteyyan ti vadåm¥ ti. na kho panåham åvuso appatvå
lokassa antaµ, dukkhassa antakiriyaµ vadåmi. api khvåhaµ åvuso imasmiñ ñeva vyåma-
matte ka¬evare, saññimhi samanake: lokañ ca paññåpemi lokasamudayañ ca lokanirodhañ
ca lokanirodhagåminiñ ca pa†ipadan ti||
||gamanena na pattabbo, lokassanto kudåcanaµ
na ca appatvå lokantam, dukkhå atthi pamocanaµ||
||tasmå bhave lokavidË sumedho, lokantagË vusitabrahmacariyo
lokassa antaµ samitåviñatvå, n’ åsiµsati lokam imaµ parañ cå ti||SN2:26||
| |kosalasaµyutta råjasutta| |
|| ||atthi nu kho bhante jåtassa, aññatra jaråmaraˆå ti? n’ atthi kho mahåråja aññatra
jaråmaraˆå. ye pi te mahåråja khattiyamahåsålå, a""hå mahaddhanå mahåbhogå pahËta-
jåtarËparajatå pahËtavittËpakaraˆå pahËtadhanadhaññå, tesaµ pi jåtånaµ n’atthi aññatra
jaråmaraˆå. ye pi te mahåråja bråhmaˆamahåsålå, a""hå mahaddhanå mahåbhogå pa-
hËtajåtarËparajatå pahËtavittËpakaraˆå pahËtadhanadhaññå, tesaµ pi jåtånaµ n’ atthi
aññatra jaråmaraˆå. ye pi te mahåråja gahapatimahåsålå, a""hå mahaddhanå mahåbhogå
pahËtajåtarËparajatå pahËtavittËpakaraˆå pahËtadhanadhaññå,tesaµ pi jåtånaµ n’ atthi
aññatra jaråmaraˆå. ye hi te mahåråja bhikkhË arahanto, kh¥ˆåsavå vusitavanto kata-
karaˆ¥yå ohitabhårå anuppattasadatthå parikkh¥nabhavasaµyojanå sammadaññå vimuttå,
tesaµ påyaµ kåyo bhedanadhammo nikkhepanadhammo ti|| ||SN3:3||
191
| |kosalasaµyutta appamådasutta| |
|| ||tad aminå p’ etaµ ånanda pariyåyena veditabbam, yathå sakalam ev’ idam brahma-
cariyaµ yad idaµ: kalyåˆamittatå kalyåˆasahåyatå kalyåˆasampava!katå ti: mamañ hi
ånanda kalyåˆamittaµ ågamma: jåtidhammå sattå jåtiyå parimuccanti. jarådhammå sattå
jaråya parimuccanti. byådhidhammå sattå byådhiyå parimuccanti. maraˆadhammå sattå
maraˆena parimuccanti. sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåsadhammå sattå sokapari-
devadukkhadomanass’ upåyåsehi parimuccanti|| ||SN3:18||
| |mårasaµyutta kassakasutta| |
|| ||mam’ eva samaˆa cakkhu mama rËpå mama cakkhusamphassaviññåˆåyatanaµ;
kuhiµ me samaˆa gantvå mokkhåsi? mam’ eva samaˆa sotaµ mama saddå mama sota-
samphassaviññåˆåyatanaµ; kuhiµ me samaˆa gantvå mokkhåsi? mam’ eva samaˆa
ghånaµ mama gandhå mama ghånasamphassaviññåˆåyatanaµ; kuhiµ me samaˆa gantvå
mokkhåsi? mam’ eva samaˆa jihvå mama raså mama jihvåsamphassaviññåˆåyatanaµ;
kuhiµ me samaˆa gantvå mokkhåsi? mam’ eva samaˆa kåyo mama pho††habbå mama
kåyasamphassaviññåˆåyatanaµ; kuhiµ me samaˆa gantvå mokkhåsi? mam’ eva samaˆa
mano mama dhammå mama manosamphassaviññåˆåyatanaµ; kuhiµ me samaˆa gantvå
mokkhåsi?|| ||tav’ eva påpima cakkhu tava rËpå tava cakkhusamphassaviññåˆåyatanaµ;
yattha ca kho påpima n’ atthi cakkhu n’ atthi rËpå n’ atthi cakkhusamphassaviññåˆå-
yatanaµ, agati tava tattha påpima. tav’ eva påpima sotaµ tava saddå tava sotasam-
phassaviññåˆåyatanaµ; yattha ca kho påpima n’ atthi sotaµ n’ atthi saddå n’ atthi
sotasamphassaviññåˆåyatanaµ, agati tava tattha påpima. tav’ eva påpima ghånaµ tava
gandhå tava ghånasamphassaviññåˆåyatanaµ; yattha ca kho påpima n’ atthi ghånaµ n’
atthi gandhå n’ atthi ghånasamphassaviññåˆåyatanaµ, agati tava tattha påpima. tav’ eva
påpima jihvå tava raså tava jihvåsamphassaviññåˆåyatanaµ; yattha ca kho påpima n’
atthi jihvå n’ atthi raså n’ atthi jihvåsamphassaviññåˆåyatanaµ, agati tava tattha påpima.
tav’ eva påpima kåyo tava pho††habbå tava kåyasamphassaviññåˆåyatanaµ; yattha ca kho
påpima n’ atthi kåyo n’ atthi pho††habbå n’ atthi kåyasamphassaviññåˆåyatanaµ, agati
tava tattha påpima. tav’ eva påpima mano tava dhammå tava manosamphassaviññåˆå-
192
yatanaµ; yattha ca kho påpima n’ atthi mano n’ atthi dhammå n’ atthi manosamphassa-
viññåˆåyatanaµ, agati tava tattha påpima|| ||SN4:19||
| |mårasaµyutta godhikasutta| |
|| ||atha kho bhagavå bhikkhË åmantesi: passatha no tumhe bhikkhave etaµ dhumåyi-
tattaµ timiråyitattaµ; gacchat’ eva purimaµ disaµ, gacchati pacchimaµ disaµ, gacchati
uttaraµ disaµ, gacchati dakkhiˆaµ disaµ, gacchati uddhaµ, gacchati adho, gacchati
anudisan ti? evaµ bhante. eso kho bhikkhave måro påpimå godhikassa kulaputtassa
viññåˆaµ samanvesati: kattha godhikassa kulaputtassa viññåˆaµ pati††hitan ti? appa-
ti††hitena ca bhikkhave viññåˆena godhiko kulaputto parinibbuto ti|| ||SN4:23||
| |bhikkhun¥saµyutta cålåsutta| |
|| ||kin nu tvaµ bhikkhun¥ na roces¥ ti? jåtiµ khvåhaµ åvuso na rocemi||
||kin nu tvaµ jåtiµ na rocesi? jåto kåmåni bhuñjati
ko nu tvam idaµ ådapayi: jåtim må rocesi bhikkhun¥ ti?||
||jåtassa maraˆaµ hoti, jåto dukkhåni phussati
bandhaµ vadhaµ pariklesaµ, tasmå jåtim na rocaye||
||buddho dhammam adesesi, jåtiyå samatikkamaµ
sabbadukkhappahånåya, so maµ sacce nivesayi||
||ye ca rËpupagå sattå, ye ca årËppa††håyino
nirodham appajånantå, ågantåro punabbhavan ti||SN5:6||
193
| |bhikkhun¥saµyutta selåsutta| |
|| ||ken’ idaµ pakataµ bimbaµ? kvan nu bimbassa kårako?
kvañ ca bimbaµ samuppannaµ? kvan nu bimbaµ nirujjhat¥ ti?||
||atha kho selåya bhikkhuniyå etad ahosi: ko nu khvåyaµ manusso vå amanusso vå
gåthaµ bhåsat¥ ti. atha kho selåya bhikkhuniyå etad ahosi: måro kho ayaµ påpimå mama
bhayaµ chambhitattaµ lomahaµsaµ uppådetu kåmo, samådhimhå cavetu kåmo gåthaµ
bhåsit¥ ti. atha kho selå bhikkhun¥ måro ayaµ påpimå iti viditvå måraµ påpimantaµ
gåthåhi paccabhåsi||
||nayidam attakataµ bimbaµ, nayidaµ parakatam aghaµ
hetuµ pa†icca sambhËtaµ, hetubha!gå nirujjhati||
||yathå aññataraµ b¥jaµ, khette vuttaµ virËhati
pathav¥rasañ c’ ågamma, sinehañ ca tad ubhayaµ||
||evam khandhå ca dhåtuyo, cha ca åyatanå ime
hetuµ pa†icca sambhËtå, hetubha!gå nirujjhare ti||SN5:9||
| |bhikkhun¥saµyutta vajiråsutta| |
|| ||kenåyaµ pakato satto? kuvaµ sattassa kårako?
kuvaµ satto samuppanno? kuvaµ satto nirujjhat¥ ti?||
||atha kho vajiråya bhikkhuniyå etad ahosi: ko nu khvåyaµ manusso vå amanusso vå
gåthaµ bhåsat¥ ti. atha kho vajiråya bhikkhuniyå etad ahosi: måro kho ayaµ påpimå
mama bhayaµ chambhitattaµ lomahaµsaµ uppådetu kåmo, samådhimhå cavetu kåmo
gåthaµ bhåsit¥ ti. atha kho vajirå bhikkhun¥ måro ayaµ påpimå iti viditvå måraµ
påpimantaµ gåthåhi paccabhåsi||
194
||kin nu satto ti paccesi, måra di††higataµ nu te
suddhasa!khårapuñjo ’yaµ, nayidha sattËpalabbhati||
||yathå hi a!gasambhårå, hoti saddo ratho iti
evaµ khandhesu santesu, hoti satto ti sammuti||
||dukkham eva hi sambhoti, dukkhaµ ti††hati veti ca
nåññatra dukkhå sambhoti, nåññaµ dukkhå nirujjhat¥ ti||SN5:10||
| |brahmasaµyutta åyåcanasutta| |
|| ||atha kho bhagavato rahogatassa patisall¥nassa, evaµ cetaso parivitakko udapådi:
adhigato kho myåyaµ dhammo: gambh¥ro duddaso duranubodho santo paˆ¥to atakkå-
vacaro nipuˆo paˆ"itavedan¥yo. ålayaråmå kho panåyaµ pajå ålayaratå ålayasamuditå.
ålayaråmåya kho pana pajåya ålayaratåya ålayasamuditåya; duddasaµ idaµ †hånaµ, yad
idam idappaccayatå pa†iccasamuppådo. idaµ pi kho †hånaµ duddasaµ, yad idaµ sabba-
sa!khårasamatho sabbupadhipa†inissaggo ta!hakkhayo virågo nirodho nibbånaµ. ahañ c’
eva kho pana dhammaµ deseyyaµ, pare ca me na åjåneyyuµ, so mamassa kilamatho så
mamassa viheså ti|| ||SN6:1||
| |brahmasaµyutta bakasutta| |
|| ||evaµ vutte bhagavå bakaµ brahmånaµ idam avoca: avijjågato vata bho bako
brahmå, avijjågato vata bho bako brahmå. yatra hi nåma: aniccañ ñeva samånaµ niccan ti
vakkhati, adhuvañ ñeva samånaµ dhuvan ti vakkhati, asassatañ ñeva samånaµ sassatan ti
vakkhati, akevalañ ñeva samånaµ kevalan ti vakkhati, cavanadhammañ ñeva samånaµ
acavanadhamman ti vakkhati. yattha ca pana jayati ca j¥yati ca m¥yati ca cavati ca
uppajjati ca, tañ ca tathå vakkhati: idañ hi na jåyati na j¥yati na m¥yati na cavati na
uppajjati. santañ ca pan’ aññaµ uttariµ nissaraˆaµ, n’ atth’ aññaµ uttariµ nissaraˆan ti
vakkhat¥ ti|| ||SN6:4||
195
| |va!g¥sasaµyutta aratisutta| |
|| ||aratiñ ca ratiñ ca pahåya, sabbaso gehasitañ ca vitakkaµ
vanathaµ na kareyya kuhiñci, nibbanatho arato sa hi bhikkhu||
||yam idha puthaviñ ca vehåsaµ, rËpagatañ ca jagatogadhaµ kiñci
parij¥yati sabbam aniccaµ, evaµ samecca caranti mutattå||
||upadh¥su janå gadhitå, di††hasute pa†ighe ca mute ca
ettha vinod¥ya chandam anejo, yo tattha na limpati tam munim åhu||
||atha sa††hisitå savitakkå, puthËjanatåya adhammanivi††hå
na ca vaggagat’ assa kuhiñci, no pana du††hullabhån¥ sa bhikkhu||
||dabbo cirarattasamåhito, akuhako nipako apihålu
santapadam ajjhagamå muni pa†icca, parinibbuto ka!khati kålan ti||SN8:2||
196
Saµyuttanikåya Nidånavagga
| |nidånasaµyutta mahåsakyamunigotamasutta| |
|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati jaråmaraˆaµ hoti? kimpaccayå
jaråmaraˆan ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo:
jåtiyå kho sati jaråmaraˆaµ hoti, jåtipaccayå jaråmaraˆan ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave
etad ahosi: kimhi nu kho sati jåti hoti? kimpaccayå jåt¥ ti? tassa mayhaµ bhikkhave
yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: bhave kho sati jåti hoti, bhavapaccayå jåt¥
ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati bhavo hoti? kimpaccayå
bhavo ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: upådåne
kho sati bhavo hoti, upådånapaccayå bhavo ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi:
kimhi nu kho sati upådånaµ hoti? kimpaccayå upådånan ti? tassa mayhaµ bhikkhave
yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: taˆhåya kho sati upådånaµ hoti, taˆhåpac-
cayå upådånan ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati taˆhå hoti?
kimpaccayå taˆhå ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhi-
samayo: vedanåya kho sati taˆhå hoti, vedanåpaccayå taˆhå ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave
etad ahosi: kimhi nu kho sati vedanå hoti? kimpaccayå vedanå ti? tassa mayhaµ
bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: phasse kho sati vedanå hoti,
phassapaccayå vedanå ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati phasso
hoti? kimpaccayå phasso ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya
abhisamayo: sa¬åyatane kho sati phasso hoti, sa¬åyatanapaccayå phasso ti|| ||tassa mayhaµ
bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati sa¬åyatanaµ hoti? kimpaccayå sa¬åyatanan ti?
tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: nåmarËpe kho sati
sa¬åyatanaµ hoti nåmarËpapaccayå sa¬åyatanan ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi:
kimhi nu kho sati nåmarËpaµ hoti? kimpaccayå nåmarËpan ti? tassa mayhaµ bhikkhave
yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: viññåˆe kho sati nåmarËpaµ hoti, viññåˆa-
paccayå nåmarËpan ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati viññåˆaµ
hoti? kimpaccayå viññåˆan ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya
abhisamayo: sa!khåresu kho sati viññåˆaµ hoti, sa!khårapaccayå viññåˆan ti|| ||tassa
mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati sa!khårå honti? kimpaccayå sa!khårå
197
ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: avijjåyå kho
sati sa!khårå honti, avijjåpaccayå sa!khårå ti|| ||SN12:10||
| |nidånasaµyutta mahåsakyamunigotamasutta| |
|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho asati jaråmaraˆaµ na hoti? kissa
nirodhå jaråmaraˆa nirodho ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya
abhisamayo: jåtiyå kho asati jaråmaraˆaµ na hoti, jåtinirodhå jaråmaraˆanirodho ti||
||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho asati jåti na hoti? kissa nirodhå jåt¥
nirodho ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: bhave
kho asati jåti na hoti, bhavanirodhå jåt¥nirodho ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi:
kimhi nu kho asati bhavo na hoti? kissa nirodhå bhavo nirodho ti? tassa mayhaµ
bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: upådåne kho asati bhavo na hoti,
upådånanirodhå bhavanirodho ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho
asati upådånaµ na hoti? kissa nirodhå upådånanirodho ti? tassa mayhaµ bhikkhave
yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: taˆhåya kho asati upådånaµ na hoti, taˆhå-
nirodhå upådånanirodho ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho asati
taˆhå na hoti? kissa nirodhå taˆhånirodho ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå
ahu paññåya abhisamayo: vedanåya kho asati taˆhå na hoti, vedanånirodhå taˆhånirodho
ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho asati vedanå na hoti? kissa nirodhå
vedanånirodho ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo:
phasse kho asati vedanå na hoti, phassanirodhå vedanånirodho ti|| ||tassa mayhaµ
bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho asati phasso na hoti? kissa nirodhå phassonirodho ti?
tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: sa¬åyatane kho
asati phasso na hoti, sa¬åyatananirodhå phassanirodho ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad
ahosi: kimhi nu kho asati sa¬åyatanaµ na hoti? kissa nirodhå sa¬åyatananirodho ti? tassa
mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: nåmarËpe kho asati
sa¬åyatanaµ na hoti, nåmarËpanirodhå sa¬åyatananirodho ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave
etad ahosi: kimhi nu kho asati nåmarËpaµ na hoti? kissa nirodhå nåmarËpanirodho ti?
tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: viññåˆe kho asati
nåmarËpaµ na hoti, viññåˆanirodhå nåmarËpanirodho ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad
ahosi: kimhi nu kho asati viññåˆaµ na hoti? kissa nirodhå viññåˆanirodho ti? tassa
198
mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: sa!khåresu kho asati
viññåˆaµ na hoti, sa!khåranirodhå viññåˆanirodho ti|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad
ahosi: kimhi nu kho asati sa!khårå na honti? kissa nirodhå sa!khåranirodho ti? tassa
mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: avijjåya kho asati
sa!khårå na honti, avijjånirodhå sa!khårånirodho ti|| ||SN12:10||
| |nidånasaµyutta åhåråsutta| |
|| ||cattåro me bhikkhave åhårå bhËtånaµ vå sattånaµ †hitiyå sambhaves¥naµ vå anug-
gahåya. katame cattåro? kabali!kåro åhåro o¬åriko vå sukhumo vå, phasso dutiyo,
manosañcetanå tatiyo, viññåˆaµ catutthaµ. ime kho bhikkhave cattåro åhårå bhËtånaµ
vå sattånaµ †hitiyå sambhaves¥naµ vå anuggahåya|| ||ime ca bhikkhave cattåro åhårå
kinnidånå kiµsamudayå kiµjåtikå kimpabhavå? ime cattåro åhårå taˆhånidånå taˆhå-
samudayå taˆhåjåtikå taˆhåpabhavå. taˆhå cåyaµ bhikkhave kinnidånå kiµsamudayå
kiµjåtikå kimpabhavå? taˆhå vedanånidånå vedanåsamudayå vedanåjåtikå vedanå-
pabhavå. vedanå cåyaµ bhikkhave kinnidånå kiµsamudayå kiµjåtikå kimpabhavå?
vedanå phassanidånå phassasamudayå phassajåtikå phassapabhavå. phasso cåyaµ
bhikkhave kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo? phasso sa¬åyatananidåno
sa¬åyatanasamudayo sa¬åyatanajåtiko sa¬åyatanapabhavo. sa¬åyatanañ c’ idaµ bhikkhave
kinnidånaµ kiµsamudayaµ kiµjåtikaµ kimpabhavaµ? sa¬åyatanaµ nåmarËpanidånaµ
nåmarËpasamudayaµ nåmarËpajåtikaµ nåmarËpapabhavaµ|| ||SN12:11||
| |nidånasaµyutta phaggunasutta| |
|| ||cattåro me bhikkhave åhårå bhËtånaµ vå sattånaµ †hitiyå sambhaves¥naµ vå anug-
gahåya. katame cattåro? kabali!kåro åhåro o¬åriko vå sukhumo vå, phasso dutiyo,
manosañcetanå tatiyo, viññåˆaµ catutthaµ. ime kho bhikkhave cattåro åhårå bhËtånaµ
vå sattånaµ †hitiyå sambhaves¥naµ vå anuggahåya. evaµ vutte åyasmå mo¬iyaphagguno
bhagavantaµ etad avoca|| ||ko nu kho bhante viññåˆåhåraµ åhåret¥ ti? no kallo pañho ti
bhagavå avoca. åhåret¥ ti ahaµ na vadåmi. åhåret¥ ti cåhaµ vadeyyaµ, tatr’ assa kallo
pañho: ko nu kho bhante åhåret¥ ti? evañ cåhaµ na vadåmi. evaµ mam avadantaµ, yo
evaµ puccheyya: kissa nu kho bhante viññåˆåhåro ti? esa kallo pañho. tatra kallaµ
199
veyyåkaraˆaµ: viññåˆåhåro åyatiµ punabbhavåbhinibbattiyå paccayo. tasmiµ bhËte sati
sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå phasso ti|| ||ko nu kho bhante phusat¥ ti? no kallo pañho ti
bhagavå avoca. phusat¥ ti ahaµ na vadåmi. phusat¥ ti cåhaµ vadeyyaµ, tatr’ assa kallo
pañho: ko nu kho bhante phusat¥ ti? evañ cåhaµ na vadåmi. evaµ mam avadantaµ, yo
evaµ puccheyya: kimpaccayå nu kho bhante phasso ti? esa kallo pañho. tatra kallaµ
veyyåkaraˆaµ: sa¬åyatanapaccayå phasso, phassapaccayå vedanå ti|| ||ko nu kho bhante
vediyat¥ ti? no kallo pañho ti bhagavå avoca. vediyat¥ ti ahaµ na vadåmi. vediyat¥ ti
cåhaµ vadeyyaµ, tatr’ assa kallo pañho: ko nu kho bhante vediyat¥ ti? evañ cåhaµ na
vadåmi. evaµ mam avadantaµ, yo evaµ puccheyya: kimpaccayå nu kho bhante vedanå
ti? esa kallo pañho. tatra kallaµ veyyåkaraˆaµ: phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå
taˆhå ti|| ||ko nu kho bhante taˆh¥yat¥ ti? no kallo pañho ti bhagavå avoca. taˆh¥yat¥ ti
ahaµ na vadåmi. taˆh¥yat¥ ti cåhaµ vadeyyaµ, tatr’ assa kallo pañho: ko nu kho bhante
taˆh¥yat¥ ti? evañ cåhaµ na vadåmi. evaµ mam avadantaµ, yo evaµ puccheyya:
kimpaccayå nu kho bhante taˆhå ti? esa kallo pañho. tatra kallaµ veyyåkaraˆaµ: vedanå-
paccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånan ti|| ||ko nu kho bhante upådiyat¥ ti? no kallo pañho
ti bhagavå avoca. upådiyat¥ ti ahaµ na vadåmi. upådiyat¥ ti cåhaµ vadeyyaµ, tatr’ assa
kallo pañho: ko nu kho bhante upådiyat¥ ti? evañ cåhaµ na vadåmi. evaµ mam avadan-
taµ, yo evaµ puccheyya: kimpaccayå nu kho bhante upådånan ti? esa kallo pañho. tatra
kallaµ veyyåkaraˆaµ: taˆhåpaccayå upådånaµ, upådånapaccayå bhavo ti|| ||SN12:12||
| |nidånasaµyutta kaccånagottasutta| |
|| ||sammådi††hi sammådi††h¥ ti bhante vuccati. kittåvatå nu kho bhante sammådi††hi hot¥
ti? dvayanissito khvåyaµ kaccåna loko yebhuyyena: atthitañ c’ eva natthitañ ca. loka-
samudayaµ kho kaccåna yathåbhËtaµ sammappaññåya passato yå loke, natthitå så na
hoti. lokanirodhaµ kho kaccåna yathåbhËtaµ sammappaññåya passato yå loke, atthitå så
na hoti. upåyupådånåbhinivesavinibandho khvåyaµ kaccåna loko yebhuyyena. tañ cåyaµ
upåyupådånaµ cetaso adhi††hånaµ abhinivesånusayaµ na upeti na upådiyati nådhi††håti;
attå na me ti. dukkham eva uppajjamånaµ uppajjati, dukkhaµ nirujjhamånaµ nirujjhat¥
ti; na ka!khati na vicikicchati. aparapaccayå ñåˆaµ ev’ assa ettha hoti. ettavatå kho
kaccåna sammådi††˙i hoti. sabbaµ atth¥ ti, kho kaccåna ayaµ eko anto. sabbaµ n’ atth¥ ti,
200
ayaµ dutiyo anto. ete te kaccåna ubho ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ
deseti|| ||SN12:15||
| |nidånasaµyutta dhammakathikasutta| |
|| ||bhavassa ce bhikkhu nibbidåya virågåya nirodhåya dhammaµ deseti, dhammakathiko
bhikkhË ti alaµ vacanåya. bhavassa ce bhikkhu nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno
hoti, dhammånuddhammapa†ipanno bhikkhË ti alaµ vacanåya. bhavassa ce bhikkhu
nibbidå virågå nirodhå anupådå vimutto hoti, di††hadhammanibbånappatto bhikkhË ti
alaµ vacanåya|| ||SN12:16||
| |nidånasaµyutta acelakassapasutta| |
|| ||kin nu kho bho gotama saya!kataµ dukkhan ti? iti pu††ho samåno må h’ evaµ
kassapå ti vadesi. kiµ pana bho gotama para!kataµ dukkhan ti? iti pu††ho samåno må h’
evaµ kassapå ti vadesi. kin nu kho bho gotama saya!katañ ca para!katañ ca dukkhan ti?
iti pu††ho samåno, må h’ evaµ kassapå ti vadesi. kiµ pana bho gotama asaya!karaµ
apara!kåraµ adhicca samuppannaµ dukkhan ti? iti pu††ho samåno, må h’ evaµ kassapå
ti vadesi. kin nu kho bho gotama n’ atthi dukkhan ti? iti pu††ho samåno, na kho kassapa n’
atthi dukkham; atthi kho kassapa dukkhan ti vadesi|| ||tena hi bhavaµ gotamo dukkhaµ
na jånåti na passat¥ ti? iti pu††ho samåno, na khvåhaµ kassapa dukkhaµ na jånåmi na pas-
såmi; jånåmi khvåhaµ kassapa dukkhaµ passåmi khvåhaµ kassapa dukkhan ti vadesi.
åcikkhatu ca me bhante bhagavå dukkhaµ desetu ca me bhante bhagavå dukkhan ti|| ||so
karoti so pa†isamvediyat¥ ti kho kassapa ådito sato saya!kataµ dukkhan ti, iti vadaµ
sassatam etaµ pareti. añño karoti añño pa†isaµvediyat¥ ti kho kassapa vedanåbhitunnassa
sato para!kataµ dukkhanti, iti vadaµ ucchedam etaµ pareti. ete te kassapa ubho ante
anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti|| ||SN12:17||
| |nidånasaµyutta timbarukasutta| |
|| ||kin nu kho bho gotama saya!kataµ sukhadukkhan ti? iti pu††ho samåno, må h’ evaµ
timbarukå ti vadesi. kiµ pana bho gotama para!kataµ sukhadukkhan ti? iti pu††ho
201
samåno, må h’ evaµ timbarukå ti vadesi. kin nu kho bho gotama saya!katañ ca para!-
katañ ca sukhadukkhan ti? iti pu††ho samåno, må h’ evaµ timbarukå ti vadesi. kiµ pana
bho gotama asaya!kåraµ apara!kåraµ adhicca samuppannaµ sukhadukkhan ti? iti
pu††ho samåno, må h’ evaµ timbarukå ti vadesi. kin nu kho bho gotama n’ atthi
sukhadukkhan ti? iti pu††ho samåno na kho timbaruka n’ atthi sukhadukkham, atthi kho
timbaruka sukhadukkhan ti vadesi|| ||tena hi bhavaµ gotamo sukhadukkhaµ na jånåti na
passat¥ ti? iti pu††ho samåno na khvåhaµ timbaruka sukhadukkhaµ na jånåmi na passåmi,
jånåmi khvåhaµ timbaruka sukhadukkhaµ passåmi khvåhaµ timbaruka sukhadukkhan ti
vadesi. åcikkhatu ca me bhavaµ gotamo sukhadukkhaµ desetu ca me bhavaµ gotamo
sukhadukkhan ti|| ||så vedanå so vediyat¥ ti kho timbaruka ådito sato saya!kataµ
sukhadukkhan ti, evam påhaµ na vadåmi. aññå vedanå añño vediyat¥ ti kho timbaruka
vedanåbhitunnassa sato para!kataµ sukhadukkhanti, evam påhaµ na vadåmi. ete te
timbaruka ubho ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti|| ||SN12:18||
| |nidånasaµyutta bålapaˆ"itasutta| |
|| ||avijjån¥varaˆassa bhikkhave bålassa taˆhåya saµyuttassa evam ayaµ kåyo samud-
ågato. iti ayañ c’ eva kåyo bahiddhå ca nåmarËpaµ – itth’ etaµ dvayaµ. dvayaµ pa†icca
phasso; sa¬evåyatanåni yehi phu††ho bålo sukhadukkhaµ pa†isaµvediyati, etesaµ vå
aññatarena. avijjån¥varaˆassa bhikkhave paˆ"itassa taˆhåya saµyuttassa evam ayaµ
kåyo samudågato. iti ayañ c’ eva kåyo bahiddhå ca nåmarËpaµ – itth’ etaµ dvayaµ.
dvayaµ pa†icca phasso; sa¬evåyatanåni yehi phu††ho paˆ"ito sukhadukkhaµ pa†isaµvedi-
yati, etesaµ vå aññatarena|| ||tatra bhikkhave ko viseso ko adhippåyo kiµ nånåkaraˆaµ
paˆ"itassa bålenå ti? bhagavam mËlakå no bhante dhammå bhagavam nettikå bhagavam
pa†isaraˆå. sadhË vata bhante bhagavantañ ñeva pa†ibhåtu etassa bhåsitassa attho.
bhagavato sutvå bhikkhË dhåressant¥ ti. tena hi bhikkhave suˆåtha sådhukaµ manasi-
karotha bhåsissåm¥ ti. evaµ bhante ti kho te bhikkhË bhagavato paccassosuµ. bhagavå
etad avoca|| ||yåya bhikkhave avijjåya nivuttassa bålassa yåya ca taˆhåya saµyuttassa,
ayaµ kåyo samudågato. så c’ eva avijjå bålassa appah¥nå så ca taˆhå aparikkh¥ˆå. taµ
kissa hetu? na bhikkhave bålo acari brahmacariyaµ sammådukkhakkhayåya. tasmå bålo
kåyassa bhedå, kåyËpago hoti. so kåyËpago samåno, na parimuccati jåtiyå jaråmaraˆena
sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi. na parimuccati dukkhasmå ti vadå-
202
mi|| ||yåya ca bhikkhave avijjåya nivuttassa paˆ"itassa yåya ca taˆhåya saµyuttassa ayaµ
kåyo samudågato. så c’ eva avijjå paˆ"itassa pah¥nå så ca taˆhå parikkh¥ˆå. taµ kissa
hetu? acari bhikkhave paˆ"ito brahmacariyaµ sammådukkhakkhayåya. tasmå paˆ"ito
kåyassa bhedå, na kåyËpago hoti. so akåyËpago samåno, parimuccati jåtiyå jaråmaraˆena
sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi. parimuccati dukkhasmå ti vadåmi.
ayaµ kho bhikkhave viseso ayam adhippåyo idaµ nånåkaraˆaµ paˆ"itassa bålena yad
idaµ brahmacariyavåso ti|| ||SN12:19||
| |nidånasaµyutta paccayasutta| |
|| ||katamo ca bhikkhave pa†iccasamuppådo? jåtipaccayå bhikkhave jaråmaraˆaµ, uppådå
vå tathågatånaµ anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhamma-
niyåmatå idappaccayatå. taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå
abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå
ti cåha: jåtipaccayå bhikkhave jaråmaraˆaµ|| ||bhavapaccayå bhikkhave jåti, uppådå vå
tathågatånaµ anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhamma-
niyåmatå idappaccayatå. taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå
abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå
ti cåha: bhavapaccayå bhikkhave jåti|| ||upådånapaccayå bhikkhave bhavo, uppådå vå
tathågatånaµ anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhamma-
niyåmatå idappaccayatå. taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå
abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå
ti cåha: upådånapaccayå bhikkhave bhavo|| ||SN12:20||
| |nidånasaµyutta paccayasutta| |
|| ||taˆhåpaccayå bhikkhave upådånaµ, uppådå vå tathågatånaµ anuppådå vå tathågatå-
naµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå idappaccayatå. taµ tathågato
abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti
pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå ti cåha: taˆhapaccayå bhikkhave upådå-
naµ|| ||vedanåpaccayå bhikkhave taˆhå, uppådå vå tathågatånaµ anuppådå vå tathågatå-
naµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå idappaccayatå. taµ tathågato
203
abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti
pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå ti cåha: vedanåpaccayå bhikkhave
taˆhå|| ||phassapaccayå bhikkhave vedanå, uppådå vå tathågatånaµ anuppådå vå tathåga-
tånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå idappaccayatå. taµ tathågato
abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti
pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå ti cåha: phassapaccayå bhikkhave
vedanå|| ||sa¬åyatanapaccayå bhikkhave phasso, uppådå vå tathågatånaµ anuppådå vå
tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå idappaccayatå. taµ
tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti
paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå ti cåha: sa¬åyatanapaccayå
bhikkhave phasso|| ||nåmarËpapaccayå bhikkhave sa¬åyatanaµ, uppådå vå tathågatånaµ
anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå
idappaccayatå. taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå,
åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå ti cåha:
nåmarËpapaccayå bhikkhave sa¬åyatanaµ|| ||SN12:20||
| |nidånasaµyutta paccayasutta| |
|| ||viññåˆapaccayå bhikkhave nåmarËpaµ, uppådå vå tathågatånaµ anuppådå vå
tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå idappaccayatå. taµ
tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti
paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå ti cåha: viññåˆapaccayå
bhikkhave nåmarËpaµ|| ||sa!khårapaccayå bhikkhave viññåˆaµ, uppådå vå tathågatånaµ
anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå ida-
ppaccayatå. taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå,
åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå ti c’ åha:
sa!khårapaccayå bhikkhave viññåˆaµ|| ||avijjåpaccayå bhikkhave sa!khårå, uppådå vå
tathågatånaµ anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå vå så dhåtu dhamma††hitatå dhamma-
niyåmatå idappaccayatå. taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå
abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti, passathå
ti cåha: avijjåpaccayå bhikkhave sa!khårå. iti kho bhikkhave yå tatra tathatå avitathatå
anaññathatå idappaccayatå: ayaµ vuccati bhikkhave pa†iccasamuppådo|| ||SN12:20||
204
| |nidånasaµyutta paccayasutta| |
|| ||katame ca bhikkhave pa†iccasamuppannå dhammå? jaråmaraˆaµ bhikkhave aniccaµ
sa!khataµ pa†iccasamuppannaµ khayadhammaµ vayadhammaµ virågadhammaµ niro-
dhadhammaµ. jåti bhikkhave aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå khayadhammå vaya-
dhammå virågadhammå nirodhadhammå. bhavo bhikkhave anicco sa!khato pa†icca-
samuppanno khayadhammo vayadhammo virågadhammo nirodhadhammo. upådånaµ
bhikkhave aniccaµ sa!khataµ pa†iccasamuppannaµ khayadhammaµ vayadhammaµ
virågadhammaµ nirodhadhammaµ. taˆhå bhikkhave aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå
khayadhammå vayadhammå virågadhammå nirodhadhammå. vedanå bhikkhave aniccå
sa!khatå pa†iccasamuppannå khayadhammå vayadhammå virågadhammå nirodha-
dhammå. phasso bhikkhave anicco sa!khato pa†iccasamuppanno khayadhammo vaya-
dhammo virågadhammo nirodhadhammo. sa¬åyatanaµ bhikkhave aniccaµ sa!khataµ
pa†iccasamuppannaµ khayadhammaµ vayadhammaµ virågadhammaµ nirodhadham-
maµ. nåmarËpaµ bhikkhave aniccaµ sa!khataµ pa†iccasamuppannaµ khayadhammaµ
vayadhammaµ virågadhammaµ nirodhadhammaµ. viññåˆaµ bhikkhave aniccaµ sa!-
khataµ pa†iccasamuppannaµ khayadhammaµ vayadhammaµ virågadhammaµ nirodha-
dhammaµ. sa!khårå bhikkhave aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå khayadhammå vaya-
dhammå virågadhammå nirodhadhammå. avijjå bhikkhave aniccå sa!khatå pa†icca-
samuppannå khayadhammå vayadhammå virågadhammå nirodhadhammå. ime vuccanti
bhikkhave pa†iccasamuppannå dhammå|| ||SN12:20||
| |nidånasaµyutta paccayasutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvakassa ayañ ca pa†iccasamuppådo ime ca pa†iccasam-
uppannå dhammå yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††hå honti, so vata pubbantaµ vå
pa†idhåvissati: ahosin nu khvåhaµ at¥tam addhånaµ? na nu kho ahosiµ at¥tam addhå-
naµ? kin nu kho ahosiµ at¥tam addhånaµ? kathan nu kho ahosiµ at¥tam addhånaµ? kiµ
hutvå, kiµ ahosin nu khvåhaµ at¥tam addhånan ti? aparantaµ vå upadhåvissati: bhavis-
såmi nu khvåhaµ anågatam addhånaµ? na nu kho bhavissåmi anågatam addhånaµ? kin
nu kho bhavissåmi anågatam addhånaµ? kathan nu kho bhavissåmi anågatam addhånaµ?
kiµ hutvå, kiµ bhavissåmi nu khvåhaµ anågatam addhånan ti? etarahi vå paccuppan-
205
nam addhånaµ ajjhattaµ katha!kath¥ bhavissati: ahan nu kho ’smi? na nu kho ’smi? kin
nu kho ’smi? kathan nu kho ’smi? ayaµ nu kho satto – kuto ågato? so kuhi!gåm¥ bhavis-
sat¥ ti? n’ etaµ †hånaµ vijjati. taµ kissa hetu? tathå hi bhikkhave ariyasåvakassa ayañ ca
pa†iccasamuppådo ime ca pa†iccasamuppannå dhammå yathåbhËtaµ sammappaññåya
sudi††hå ti|| ||SN12:20||
| |nidånasaµyutta upanisasutta| |
|| ||jånato ’ham bhikkhave passato åsavånaµ khayaµ vadåmi, no ajånato no appassato.
kiñ ca bhikkhave jånato kiµ passato åsavånaµ khayo hoti? iti rËpaµ iti rËpassa samu-
dayo iti rËpassa attha!gamo, iti vedanå iti vedanåya samudayo iti vedanåya attha!gamo,
iti saññå iti saññåya samudayo iti saññåya attha!gamo, iti sa!khårå iti sa!khårånaµ
samudayo iti sa!khårånaµ attha!gamo, iti viññåˆaµ iti viññåˆassa samudayo iti viññå-
ˆassa attha!gamo. evaµ kho bhikkhave jånåto evaµ passato åsavånaµ khayo hoti|| ||yam
pi ’ssa taµ bhikkhave khayasmiµ khaye ñåˆaµ taµ saupanisaµ vadåmi no anupanisam.
kå ca bhikkhave khaye ñåˆassa upaniså. vimutt¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. vimuttiµ p’ ahaµ
bhikkhave saupanisaµ vadåmi no anupanisaµ. kå ca bhikkhave vimuttiyå upaniså. virågo
ti ’ssa vacan¥yaµ. virågaµ p’ ahaµ bhikkhave saupanisaµ vadåmi no anupanisaµ. kå ca
bhikkhave virågassa upaniså. nibbidå ti ’ssa vacan¥yaµ. nibbidam p’ ahaµ bhikkhave
saupanisaµ vadåmi no anupanisaµ. kå ca bhikkhave nibbidåya upaniså. yathåbhËtañåˆa-
dassanan ti ’ssa vacan¥yaµ. yåthabhËtañåˆadassanaµ p’ ahaµ bhikkhave saupanisaµ
vadåmi no anupanisaµ. kå ca bhikkhave yathåbhËtañåˆadassanassa upaniså – samådh¥ ti
’ssa vacan¥yaµ|| ||SN12:23||
| |nidånasaµyutta aññatitthiyasutta| |
|| ||pa†iccasamuppannaµ kho åvuso dukkhaµ vuttaµ bhagavatå. kiµ pa†icca? phassaµ
pa†icca. iti vadaµ vuttavåd¥ c’ eva bhagavato assa na ca bhagavantaµ abhËtena abbhåcik-
kheyya dhammassa c’ ånudhammaµ vyåkareyya; na ca koci sahadhammiko vådånupåto
gårayhaµ †hånaµ ågaccheyya. tatr’ åvuso ye te samaˆabråhmaˆå kammavådå saya!ka-
taµ dukkhaµ paññåpenti, tad api phassapaccayå. ye pi te samaˆabråhmaˆå kammavådå
para!kataµ dukkhaµ paññåpenti, tad api phassapaccayå. ye pi te samaˆabråhmaˆå
206
kammavådå saya!katañ ca para!katañ ca dukkhaµ paññåpenti, tad api phassapaccayå. ye
pi te samaˆabråhmaˆå kammavådå asaya!kåraµ apara!kåraµ adhiccasamuppannaµ
dukkhaµ paññåpenti, tad api phassapaccayå|| ||tatr’ åvuso ye te samaˆabråhmaˆå kamma-
vådå saya!kataµ dukkhaµ paññåpenti, te vata aññatra phasså pa†isaµvedissant¥ ti n’
etaµ †hånaµ vijjati. ye pi te samaˆabråhmaˆå kammavådå para!kataµ dukkhaµ
paññåpenti, te vata aññatra phasså pa†isaµvedissant¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. ye pi te
samaˆabråhmaˆå kammavådå saya!katañ ca para!katañ ca dukkhaµ paññåpenti, te vata
aññatra phasså pa†isaµvedissant¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. ye pi te samaˆabråhmaˆå
kammavådå asaya!kåraµ apara!kåraµ adhiccasamuppannaµ dukkhaµ paññåpenti, te
vata aññatra phasså pa†isaµvedissant¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjat¥ ti|| ||SN12:24||
| |nidånasaµyutta bhËmijasutta| |
|| ||kåye vå h’ ånanda sati kåyasañcetanå hetu uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. våcåya
vå h’ ånanda sati vac¥sañcetanå hetu uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. mane vå h’
ånanda sati manosañcetanå hetu uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ – avijjåpaccayå ca||
||såmaµ vå taµ ånanda kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati
ajjhattaµ sukhadukkhaµ; pare våssa taµ ånanda kåyasa!khåraµ abhisa!karonti yaµ
paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. sampajåno vå taµ ånanda kåya-
sa!khåraµ abhisa!kharoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ;
asampajåno vå taµ ånanda kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati
ajjhattaµ sukhadukkhaµ|| ||såmaµ vå taµ ånanda vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti yaµ
paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ; pare våssa taµ ånanda vac¥sa!khåraµ
abhisa!karonti yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. sampajåno vå
taµ ånanda vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ su-
khadukkhaµ; asampajåno vå taµ ånanda vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti yaµ paccayåssa
taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ|| ||såmaµ vå taµ ånanda manosa!khåraµ abhisa!-
kharoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ; pare våssa taµ ånanda
manosa!khåraµ abhisa!karonti yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ.
sampajåno vå taµ ånanda manosa!khåraµ abhisa!kharoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati
ajjhattaµ sukhadukkhaµ; asampajåno vå taµ ånanda manosa!khåraµ abhisa!kharoti
yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ|| ||imesu chasu ånanda dhammesu
207
avijjå anupatitå. avijjåya tveva ånanda asesåviråganirodhå: so kåyo na hoti yaµ paccayå-
ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ; så våcå na hoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati
ajjhattaµ sukhadukkhaµ; so mano na hoti yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukha-
dukkhaµ. khettaµ taµ na hoti, vatthu taµ na hoti, åyatanaµ taµ na hoti, adhikaraˆaµ
taµ na hoti, yaµ paccayåssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhan ti|| ||SN12:25||
| |nidånasaµyutta aññatitthiyasutta| |
|| ||pa†iccasamuppannaµ kho åvuso sukhadukkhaµ vuttaµ bhagavatå. kiµ pa†icca?
phassaµ pa†icca. iti vadaµ vuttavåd¥ c’ eva bhagavato assa na ca bhagavantaµ abhËtena
abbhåcikkheyya dhammassa c’ ånudhammaµ vyåkareyya; na ca koci sahadhammiko
vådånupåto gårayhaµ †hånaµ ågaccheyya. tatr’ åvuso ye te samaˆabråhmaˆå kamma-
vådå saya!kataµ sukhadukkhaµ paññåpenti, tad api phassapaccayå. ye pi te samaˆa-
bråhmaˆå kammavådå para!kataµ sukhadukkhaµ paññåpenti, tad api phassapaccayå. ye
pi te samaˆabråhmaˆå kammavådå saya!katañ ca para!katañ ca sukhadukkhaµ pañ-
ñåpenti, tad api phassapaccayå. ye pi te samaˆabråhmaˆå kammavådå asaya!kåraµ
apara!kåraµ adhiccasamuppannaµ sukhadukkhaµ paññåpenti, tad api phassapaccayå||
||tatr’ åvuso ye te samaˆabråhmaˆå kammavådå saya!kataµ sukhadukkhaµ paññåpenti,
te vata aññatra phasså pa†isaµvedissant¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. ye pi te samaˆa-
bråhmaˆå kammavådå para!kataµ sukhadukkhaµ paññåpenti, te vata aññatra phasså
pa†isaµvedissant¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. ye pi te samaˆabråhmaˆå kammavådå saya!-
katañ ca para!katañ ca sukhadukkhaµ paññåpenti, te vata aññatra phasså pa†isaµ-
vedissant¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. ye pi te samaˆabråhmaˆå kammavådå asaya!kåraµ
apara!kåraµ adhiccasamuppannaµ sukhadukkham paññåpenti, te vata aññatra phasså
pa†isaµvedissant¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjat¥ ti|| ||SN12:25||
| |nidånasaµyutta paccayasutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ paccayaµ pajånåti, evaµ paccayasamudayaµ
pajånåti, evaµ paccayanirodhaµ pajånåti, evaµ paccayanirodhagåminiµ pa†ipadaµ
pajånåti – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††˙isampanno iti pi; dassanasampanno
iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena
208
samannågato iti pi, sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi,
ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:27||
| |nidånasaµyutta bhËtasutta| |
|| ||bhËtam idan ti såriputta passas¥ ti? bhËtam idan ti såriputta passas¥ ti? bhËtam idan ti
bhante yathåbhËtaµ sammappaññåya passati. bhËtam idan ti yathåbhËtam sammappañ-
ñåya disvå, bhËtassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti. tad åhårasambhavanti
sammappaññåya passati. tad åhårasambhavanti yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå,
åhårasambhavassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti. tad åhåranirodhå yaµ
bhËtaµ taµ nirodhadhamman ti yathåbhËtaµ sammappaññåya passati. tad åhåranirodhå
yaµ bhËtaµ taµ nirodhadhamman ti yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, nirodha-
dhammassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti. evaµ kho bhante sekho hoti||
||kathañ ca bhante sa!khåtadhammo hoti? bhËtam idan ti bhante yathåbhËtaµ samma-
ppaññåya passati. bhËtam idan ti yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, bhËtassa nibbidå
virågå nirodhå anupådå vimutto hoti. tad åhårasambhavanti yathåbhËtaµ sammappañ-
ñåya passati. tad åhårasambhavanti yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, åhårasam-
bhavassa nibbidå virågå nirodhå anupådå vimutto hoti. tad åhåranirodhå yaµ bhËtaµ taµ
nirodhadhamman ti yathåbhËtaµ sammappaññåya passati. tad åhåranirodhå yaµ bhËtaµ
taµ nirodhadhamman ti yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå, nirodhadhammassa nibbidå
virågå nirodhå anupådå vimutto hoti. evaµ kho bhante sa!khåtadhammo hoti|| ||SN12:31||
| |nidånasaµyutta ka¬årakhattiyasutta| |
|| ||sace taµ såriputta evaµ puccheyyuµ: kathaµ jånatå pana tayå åvuso såriputta
kathaµ passatå aññå vyåkatå: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ
nåparaµ itthattåyåti pajånåm¥ ti? – evaµ pu††ho tvaµ såriputta kin ti vyåkareyyås¥ ti?
sace maµ bhante evaµ puccheyyuµ kathaµ jånatå pana tayå åvuso såriputta kathaµ
passatå aññå vyåkatå: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ
itthattåyåti pajånåm¥ ti. evaµ pu††håhaµ bhante evaµ vyåkareyyaµ: yaµ nidånå åvuso
jåti tassa nidånassa khayå: kh¥ˆasmiµ kh¥ˆam iti viditaµ. kh¥ˆasmiµ kh¥ˆam iti viditvå –
kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåm¥ ti.
209
evaµ pu††håhaµ bhante evaµ vyåkareyyan ti|| ||sace pana taµ såriputta evaµ pucch-
eyyuµ: jåti pan’ åvuso såriputta kinnidånå kiµsamudayå kiµjåtikå kimpabhavå ti? evaµ
pu††ho tvaµ såriputta kin ti vyåkareyyås¥ ti? sace maµ bhante evaµ puccheyyuµ: jåti
pan’ åvuso såriputta kinnidånå kiµsamudayå kiµjåtikå kimpabhavå ti? evaµ pu††håhaµ
bhante evaµ vyåkareyyaµ: jåti kho åvuso bhavanidånå bhavasamudayå bhavajåtikå
bhavapabhavåti|| ||SN12:32||
| |nidånasaµyutta ka¬årakhattiyasutta| |
|| ||sace pana taµ såriputta evaµ puccheyyuµ: taˆhå pan’ åvuso såriputta kinnidånå
kiµsamudayå kiµjåtikå kimpabhavå ti? evaµ pu††ho tvaµ såriputta kin ti vyåkareyyås¥
ti?. sace maµ bhante evam puccheyyuµ: taˆhå pan’ åvuso såriputta kinnidånå kiµ-
samudayå kiµjåtikå kimpabhavå ti? evam pu††håhaµ bhante evaµ vyåkareyyaµ: taˆhå
kho åvuso vedanånidånå vedanåsamudayå vedanåjåtikå vedanåpabhavåti. evaµ pu††h-
åhaµ bhante evaµ vyåkareyyan ti|| ||sace pana taµ såriputta evaµ puccheyyuµ: kathaµ
jånato pana te åvuso såriputta kathaµ passato yå vedanåsu nand¥ så na upa††hås¥ ti? evaµ
pu††ho tvaµ såriputta kin ti vyåkareyyås¥ ti? sace maµ bhante evaµ puccheyyuµ kathaµ
jånato pana te åvuso kathaµ passato yå vedanåsu nand¥ så na upa††hås¥ ti. evaµ
pu††håhaµ bhante evaµ vyåkareyyaµ: tisso kho imå åvuso vedanå. katamå tisso? sukhå
vedanå dukkhå vedanå adukkhamasukhå vedanå. imå kho åvuso tisso vedanå aniccå. yad
aniccaµ taµ dukkhan ti vidite, yå vedanåsu nand¥ så na upa††hås¥ ti. evaµ pu††håhaµ
bhante evaµ vyåkareyyan ti. sådhu sådhu såriputta. ayam pi kho såriputta pariyåyo etass’
eva atthassa sa!khittena veyyåkaraˆåya: yaµ kiñci vedayitaµ taµ dukkhasmin ti|| ||sace
pana taµ såriputta evaµ puccheyyuµ: kathaµ vimokkhå pana tayå åvuso såriputta aññå
vyåkatå: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti
pajånåm¥ ti? – evaµ pu††ho tvaµ såriputta kin ti vyåkareyyås¥ ti? sace maµ bhante evaµ
puccheyyuµ kathaµ vimokkhå pana tayå åvuso såriputta aññå vyåkatå: kh¥ˆå jåti
vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåm¥ ti. evaµ pu††h-
åhaµ bhante evaµ vyåkareyyaµ: ajjhattaµ vimokkhå khvåhaµ åvuso sabbupådåna-
kkhayå tathåsato viharåmi, yathåsataµ viharantaµ åsavå nånussavanti attånañ ca nåva-
jånåm¥ ti. evaµ pu††håhaµ bhante evaµ vyåkareyyanti. sådhu sådhu såriputta. ayaµ kho
210
såriputta pariyåyo etass’ eva atthassa sa!khittena veyyåkaraˆåya: ye åsavå samaˆena
vuttå te svåhaµ na ka!khåmi, te me pah¥nå na vicikicchåm¥ ti|| ||SN12:32||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ jaråmaraˆaµ pajånåti, evaµ jaråmaraˆa-
samudayaµ pajånåti, evaµ jaråmaraˆanirodhaµ pajånåti, evaµ jaråmaraˆanirodha-
gåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena
viditena akålikena pattena pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam
addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå jaråmaraˆaµ abbhaññaµsu, jaråmaraˆasamudayaµ
abbhaññaµsu, jaråmaraˆanirodhaµ abbhaññaµsu, jaråmaraˆanirodhagåminiµ pa†ipadaµ
abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci
anågatam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå jaråmaraˆaµ abhijånissanti, jaråmaraˆa-
samudayaµ abhijånissanti, jaråmaraˆanirodhaµ abhijånissanti jaråmaraˆanirodhagåmi-
niµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te evam evaµ abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ
etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvakassa imåni dve
ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ ca – ayaµ
vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisampanno iti pi, dassanasampanno iti pi, ågato imaµ
saddhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi
sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi, ariyo nibbedhika-
pañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||jåtipaccayå jaråmaraˆan ti ñåˆaµ, asati jåtiyå n’ atthi jaråmaraˆan ti ñåˆaµ. at¥tam pi
addhånaµ jåtipaccayå jaråmaraˆan ti ñåˆaµ, asati jåtiyå n’ atthi jaråmaraˆan ti ñåˆaµ.
anågatam pi addhånaµ jåtipaccayå jaråmaraˆan ti ñåˆaµ, asati jåtiyå n’ atthi jaråmaraˆan
ti ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ vayadhammaµ
virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
211
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ jåtiµ pajånåti, evaµ jåtisamudayaµ pajånåti,
evaµ jåtinirodhaµ pajånåti, evaµ jåtinirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. idam assa
dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena pattena pariyogå¬hena,
at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå jåtiµ
abbhaññaµsu, jåtisamudayaµ abbhaññaµsu, jåtinirodhaµ abbhaññaµsu, jåtinirodha-
gåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ
etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå jåtiµ abhijånissanti,
jåtisamudayaµ abhijånissanti, jåtinirodhaµ abhijånissanti jåtinirodhagåminiµ pa†ipadaµ
abhijånissanti; sabbe te evam evaµ abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa
anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti,
pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako
di††hisampanno iti pi, dassanasampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati
imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi sekhåya vijjåya saman-
någato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ
åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||bhavapaccayå jåt¥ ti ñåˆaµ, asati bhave n’ atthi jåt¥ ti ñåˆaµ. at¥tam pi addhånaµ
bhavapaccayå jåt¥ ti ñåˆaµ, asati bhave n’ atthi jåt¥ ti ñåˆaµ. anågatam pi addhånaµ
bhavapaccayå jåt¥ ti ñåˆaµ, asati bhave n’ atthi jåt¥ ti ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma-
††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ vayadhammaµ virågadhammaµ nirodhadhamman ti
ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ bhavaµ pajånåti, evaµ bhavasamudayaµ
pajånåti, evaµ bhavanirodhaµ pajånåti, evaµ bhavanirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti.
idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena pattena pari-
yogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå
212
bhavaµ abbhaññaµsu, bhavasamudayaµ abbhaññaµsu, bhavanirodhaµ abbhaññaµsu,
bhavanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ abbhaññaµsu
seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå
bhavaµ abhijånissanti, bhavasamudayaµ abhijånissanti, bhavanirodhaµ abhijånissanti
bhavanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te evam evaµ abhijånissanti
seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave ariya-
såvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca anvaye
ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisampanno iti pi, dassanasampanno
iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena
samannågato iti pi sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi,
ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||upådånapaccayå bhavo ti ñåˆaµ, asati upådåne n’ atthi bhavo ti ñåˆaµ. at¥tam pi
addhånaµ upådånapaccayå bhavo ti ñåˆaµ, asati upådåne n’ atthi bhavo ti ñåˆaµ. anåga-
tam pi addhånaµ upådånapaccayå bhavo ti ñåˆaµ, asati upådåne n’ atthi bhavo ti ñåˆaµ.
yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ vayadhammaµ viråga-
dhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ upådånaµ pajånåti, evaµ upådånasamudayaµ
pajånåti, evaµ upådånanirodhaµ pajånåti, evaµ upådånanirodhagåminiµ pa†ipadaµ
pajånåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena
pattena pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå
bråhmaˆå vå upådånaµ abbhaññaµsu, upådånasamudayaµ abbhaññaµsu, upådånaniro-
dhaµ abbhaññaµsu, upådånanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam
evaµ abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå
vå bråhmaˆå vå upådånaµ abhijånissanti, upådånasamudayaµ abhijånissanti, upådåna-
nirodhaµ abhijånissanti upådananirodhagåminiµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te
evam evaµ abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato
213
kho bhikkhave ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni –
dhamme ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisam-
panno iti pi, dassanasampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ
saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi sekhåya vijjåya samannågato iti
pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca
ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||taˆhåpaccayå upådånan ti ñåˆaµ, asati taˆhåya n’ atthi upådånan ti ñåˆaµ. at¥tam pi
addhånaµ taˆhåpaccayå upådånan ti ñåˆaµ, asati taˆhåya n’ atthi upådånan ti ñåˆaµ.
anågatam pi addhånaµ taˆhåpaccayå upådånan ti ñåˆaµ, asati taˆhåya n’ atthi upådånan
ti ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ vayadhammaµ
virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ taˆhaµ pajånåti, evaµ taˆhåsamudayaµ
pajånåti, evaµ taˆhånirodhaµ pajånåti, evaµ taˆhånirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti.
idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena pattena pari-
yogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå
taˆhaµ abbhaññaµsu, taˆhåsamudayaµ abbhaññaµsu, taˆhånirodhaµ abbhaññaµsu,
taˆhånirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ abbhaññaµsu
seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå
taˆhaµ abhijånissanti, taˆhåsamudayaµ abhijånissanti, taˆhånirodhaµ abhijånissanti
taˆhånirodhagåminiµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te evam evaµ abhijånissanti
seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvaka-
ssa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ
ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisampanno iti pi, dassanasampanno iti pi,
ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena
samannågato iti pi sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi,
ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
214
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||vedanåpaccayå taˆhå ti ñåˆaµ, asati vedanåya n’ atthi taˆhå ti ñåˆaµ. at¥tam pi
addhånaµ vedanåpaccayå taˆhå ti ñåˆaµ, asati vedanåya n’ atthi taˆhå ti ñåˆaµ.
anågatam pi addhånaµ vedanåpaccayå taˆhå ti ñåˆaµ, asati vedanåya n’ atthi taˆhå ti
ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ vayadhammaµ
virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ vedanaµ pajånåti, evaµ vedanåsamudayaµ
pajånåti, evaµ vedanånirodhaµ pajånåti, evaµ vedanånirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajå-
nåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena pattena
pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå bråhma-
ˆå vå vedanaµ abbhaññaµsu, vedanåsamudayaµ abbhaññaµsu, vedanånirodhaµ ab-
bhaññaµsu, vedanånirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ
abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå vå
bråhmaˆå vå vedanaµ abhijånissanti, vedanåsamudayaµ abhijånissanti, vedanånirodhaµ
abhijånissanti vedanånirodhagåminiµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te evam evaµ
abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave
ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca
anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisampanno iti pi, dassana-
sampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti pi,
sekhena ñåˆena samannågato iti pi sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ
samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti||
||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||phassapaccayå vedanå ti ñåˆaµ, asati phasse n’ atthi vedanå ti ñåˆaµ. at¥tam pi
addhånaµ phassapaccayå vedanå ti ñåˆaµ, asati phasse n’ atthi vedanå ti ñåˆaµ.
anågatam pi addhånaµ phassapaccayå vedanå ti ñåˆaµ, asati phasse n’ atthi vedanå ti
215
ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ vayadhammaµ
virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ phassaµ pajånåti, evaµ phassasamudayaµ
pajånåti, evaµ phassanirodhaµ pajånåti, evaµ phassanirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajå-
nåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena pattena
pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå bråh-
maˆå vå phassaµ abbhaññaµsu, phassasamudayaµ abbhaññaµsu, phassanirodhaµ
abbhaññaµsu, phassanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ
abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå vå
bråhmaˆå vå phassaµ abhijånissanti, phassasamudayaµ abhijånissanti, phassanirodhaµ
abhijånissanti phassanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te evam evaµ
abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave
ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca
anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisampanno iti pi,
dassanasampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti
pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ
samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti||
||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||sa¬åyatanapaccayå phasso ti ñåˆaµ, asati sa¬åyatane n’ atthi phasso ti ñåˆaµ. at¥tam
pi addhånaµ sa¬åyatanapaccayå phasso ti ñåˆaµ, asati sa¬åyatane n’ atthi phasso ti ñå-
ˆaµ. anågatam pi addhånaµ sa¬åyatanapaccayå phasso ti ñåˆaµ, asati sa¬åyatane n’ atthi
phasso ti ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ
vayadhammaµ virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
216
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ sa¬åyatanaµ pajånåti, evaµ sa¬åyatana-
samudayaµ pajånåti, evaµ sa¬åyatananirodhaµ pajånåti, evaµ sa¬åyatananirodha-
gåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena
viditena akålikena pattena pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam
addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå sa¬åyatanaµ abbhaññaµsu, sa¬åyatanasamudayaµ
abbhaññaµsu, sa¬åyatananirodhaµ abbhaññaµsu, sa¬åyatananirodhagåminiµ pa†ipadaµ
abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci
anågatam addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå sa¬åyatanaµ abhijånissanti, sa¬åyatana-
samudayaµ abhijånissanti, sa¬åyatananirodhaµ abhijånissanti sa¬åyatananirodhagåminiµ
pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te evam evaµ abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti.
idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni
parisuddhåni honti, pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati
bhikkhave ariyasåvako di††hisampanno iti pi, dassanasampanno iti pi, ågato imaµ sad-
dhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi
sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi, ariyo nibbedhika-
pañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||nåmarËpapaccayå sa¬åyatanan ti ñåˆaµ, asati nåmarËpe n’ atthi sa¬åyatanan ti ñåˆaµ.
at¥tam pi addhånaµ nåmarËpapaccayå sa¬åyatanan ti ñåˆaµ, asati nåmarËpe n’ atthi
sa¬åyatanan ti ñåˆaµ. anågatam pi addhånaµ nåmarËpapaccayå sa¬åyatanan ti ñåˆaµ,
asati nåmarËpe n’ atthi sa¬åyatanan ti ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi
khayadhammaµ vayadhammaµ virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ nåmarËpaµ pajånåti, evaµ nåmarËpa-
samudayaµ pajånåti, evaµ nåmarËpanirodhaµ pajånåti, evaµ nåmarËpanirodhagåminiµ
pa†ipadaµ pajånåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena
217
akålikena pattena pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ
samaˆå vå bråhmaˆå vå nåmarËpaµ abbhaññaµsu, nåmarËpasamudayaµ abbhaññaµsu,
nåmarËpanirodhaµ abbhaññaµsu, nåmarËpanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu;
sabbe te evam evaµ abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam
addhånaµ samaˆå vå bråhmaˆå vå nåmarËpaµ abhijånissanti, nåmarËpasamudayaµ
abhijånissanti, nåmarËpanirodhaµ abhijånissanti nåmarËpanirodhagåminiµ pa†ipadaµ
abhijånissanti; sabbe te evam evaµ abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa
anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti,
pariyodåtåni – dhamme ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako
di††hisampanno iti pi, dassanasampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati
imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi sekhåya vijjåya saman-
någato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ
åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||viññåˆapaccayå nåmarËpan ti ñåˆaµ, asati viññåˆe n’ atthi nåmarËpan ti ñåˆaµ.
at¥tam pi addhånaµ viññåˆapaccayå nåmarËpan ti ñåˆaµ, asati viññåˆe n’ atthi
nåmarËpan ti ñåˆaµ. anågatam pi addhånaµ viññåˆapaccayå nåmarËpan ti ñåˆaµ, asati
viññåˆe n’ atthi nåmarËpan ti ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi
khayadhammaµ vayadhammaµ virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ viññåˆaµ pajånåti, evaµ viññåˆasamudayaµ
pajånåti, evaµ viññåˆanirodhaµ pajånåti, evaµ viññåˆanirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajå-
nåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena pattena
pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå bråh-
maˆå vå viññåˆaµ abbhaññaµsu, viññåˆasamudayaµ abbhaññaµsu, viññåˆanirodhaµ
abbhaññaµsu, viññåˆanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam evaµ
abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå vå
bråhmaˆå vå viññåˆaµ abhijånissanti, viññåˆasamudayaµ abhijånissanti, viññåˆaniro-
218
dhaµ abhijånissanti viññåˆanirodhagåminiµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te evam
evaµ abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato kho
bhikkhave ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni – dhamme
ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisampanno iti pi,
dassanasampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ saddhammaµ iti
pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi sekhåya vijjåya samannågato iti pi, dhammasotaµ
samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti||
||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||sa!khårapaccayå viññåˆan ti ñåˆaµ, asati sa!khåresu n’ atthi viññåˆan ti ñåˆaµ.
at¥tam pi addhånaµ sa!khårapaccayå viññåˆan ti ñåˆaµ, asati sa!khåresu n’ atthi
viññåˆan ti ñåˆaµ. anågatam pi addhånaµ sa!khårapaccayå viññåˆan ti ñåˆaµ, asati
sa!khåresu n’ atthi viññåˆan ti ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi
khayadhammaµ vayadhammaµ virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-ñåˆavatthusutta| |
|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ sa!khåre pajånåti, evaµ sa!khårasamudayaµ
pajånåti, evaµ sa!khåranirodhaµ pajånåti, evaµ sa!khåranirodhagåminiµ pa†ipadaµ
pajånåti. idam assa dhamme ñåˆaµ. so iminå dhammena di††hena viditena akålikena
pattena pariyogå¬hena, at¥tånågate nayaµ neti: ye kho keci at¥tam addhånaµ samaˆå vå
bråhmaˆå vå sa!khåre abbhaññaµsu, saˆkhårasamudayaµ abbhaññaµsu, sa!khåraniro-
dhaµ abbhaññaµsu, sa!khåranirodhagåminiµ pa†ipadaµ abbhaññaµsu; sabbe te evam
evaµ abbhaññaµsu seyyathå p’ ahaµ etarahi. ye hi pi keci anågatam addhånaµ samaˆå
vå bråhmaˆå vå sa!khåre abhijånissanti, saˆkhårasamudayaµ abhijånissanti, sa!khåra-
nirodhaµ abhijånissanti sa!khåranirodhagåminiµ pa†ipadaµ abhijånissanti; sabbe te
evam evaµ abhijånissanti seyyathå p’ ahaµ etarah¥ ti. idaµ assa anvaye ñåˆaµ|| ||yato
kho bhikkhave ariyasåvakassa imåni dve ñåˆåni parisuddhåni honti, pariyodåtåni –
dhamme ñåˆañ ca anvaye ñåˆañ ca – ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako di††hisam-
panno iti pi, dassanasampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti pi, passati imaµ
219
saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi sekhåya vijjåya samannågato iti
pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amatadvåraµ åhacca
ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:33||
| |nidånasaµyutta dutiya-ñåˆavatthusutta| |
|| ||avijjåpaccayå sa!khårå ti ñåˆaµ, asati avijjåya n’ atthi sa!khårå ti ñåˆaµ. at¥tam pi
addhånaµ avijjåpaccayå sa!khårå ti ñåˆaµ, asati avijjåya n’ atthi sa!khårå ti ñåˆaµ.
anågatam pi addhånaµ avijjåpaccayå sa!khårå ti ñåˆaµ, asati avijjåya n’ atthi sa!khårå ti
ñåˆaµ. yam pi ’ssa taµ dhamma††hitiñåˆaµ, tam pi khayadhammaµ vayadhammaµ
virågadhammaµ nirodhadhamman ti ñåˆaµ|| ||SN12:34||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||kataman nu kho bhante jaråmaraˆaµ kassa ca pan’ idaµ jaråmaraˆan ti? no kallo
pañho ti bhagavå avoca. katamaµ jaråmaraˆaµ kassa ca pan’ idaµ jaråmaraˆan ti? iti vå
bhikkhu yo vadeyya, aññaµ jaråmaraˆaµ aññassa ca pan’ idaµ jaråmaraˆan ti iti vå
bhikkhu yo vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ
sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran
ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupa-
gamma majjhena tathågato dhammaµ deseti: jåtipaccayå jaråmaraˆan ti||…||avijjåya
tveva bhikkhu asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni
kånici kånici – katamañ ca jaråmaraˆaµ kassa ca pan’ idaµ jaråmaraˆaµ? iti vå, aññåµ
jaramaraˆaµ aññassa ca pan’ idaµ jaråmaraˆaµ iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå,
aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni
tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||katamå nu kho bhante jåti kassa ca panåyaµ jåt¥ ti? no kallo pañho ti bhagavå avoca.
katamå jåti kassa ca panåyaµ jåt¥ ti? iti vå bhikkhu yo vadeyya, aññå jåti aññassa ca
panåyaµ jåt¥ ti iti vå bhikkhu yo vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ vyañjanam eva nånaµ.
220
taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. aññaµ j¥vaµ
aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. ete te bhikkhu ubho
ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti: bhavapaccayå jåt¥ ti||…||avijjåya
tveva bhikkhu asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni
kånici kånici – katamå jåti kassa ca panåyaµ jåti? iti vå, aññå jåti aññassa ca panåyaµ
jåti iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå, aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå –
sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ
anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||katamo nu kho bhante bhavo kassa ca panåyaµ bhavo ti? no kallo pañho ti bhagavå
avoca. katamo bhavo kassa ca panåyaµ bhavo ti? iti vå bhikkhu yo vadeyya, añño bhavo
aññassa ca panåyaµ bhavo ti iti vå bhikkhu yo vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ
vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariya-
våso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na
hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti:
upådånapaccayå bhavo ti||…||avijjåya tveva bhikkhu asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni
visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici – katamo bhavo kassa ca panåyaµ
bhavo? iti vå, añño bhavo aññassa ca panåyaµ bhavo iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå,
aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni
tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||kataman nu kho bhante upådånaµ kassa ca pan’ idaµ upådånan ti? no kallo pañho ti
bhagavå avoca. katamaµ upådånaµ kassa ca pan’ idaµ upådånan ti? iti vå bhikkhu yo
vadeyya, aññaµ upådånaµ aññassa ca pan’ idaµ upådånan ti iti vå bhikkhu yo vadeyya:
ubhayam etaµ ekattaµ vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu
di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå
sati, brahmacariyavåso na hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena tathågato
dhammaµ deseti: taˆhåpaccayå upådånan ti||…||avijjåya tveva bhikkhu asesaviråga-
221
nirodhå, yåni ’ssa tåni visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici – katamañ ca
upådånaµ kassa ca pan’ idaµ upådånaµ? iti vå, aññåµ upådånaµ aññassa ca pan’ idaµ
upådånaµ iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå, aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå –
sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ
anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||katamå nu kho bhante taˆhå kassa ca panåyaµ taˆhå ti? no kallo pañho ti bhagavå
avoca. katamå taˆhå kassa ca panåyaµ taˆhå ti? iti vå bhikkhu yo vadeyya, aññå taˆhå
aññassa ca panåyaµ taˆhå ti iti vå bhikkhu yo vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ
vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariya-
våso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na
hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti:
vedanåpaccayå taˆhå ti||…||avijjåya tveva bhikkhu asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni
visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici – katamå taˆhå kassa ca panåyaµ
taˆhå? iti vå, aññå taˆhå aññassa ca panåyaµ taˆhå iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå,
aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni
tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||katamå nu kho bhante vedanå kassa ca panåyaµ vedanå ti? no kallo pañho ti bhagavå
avoca. katamå vedanå kassa ca panåyaµ vedanå ti? iti vå bhikkhu yo vadeyya, aññå
vedanå aññassa ca panåyaµ vedanå ti iti vå bhikkhu yo vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ
vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariya-
våso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na
hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti:
phassapaccayå vedanå ti||…||avijjåya tveva bhikkhu asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni
visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici – katamå vedanå kassa ca panåyaµ
vedanå? iti vå, aññå vedanå aññassa ca panåyaµ vedanå iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti
222
vå, aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni
tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||katamo nu kho bhante phasso kassa ca panåyaµ phasso ti? no kallo pañho ti bhagavå
avoca. katamo phasso kassa ca panåyaµ phasso ti? iti vå bhikkhu yo vadeyya, añño
phasso aññassa ca panåyaµ phasso ti iti vå bhikkhu yo vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ
vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariya-
våso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na
hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti:
sa¬åyatanapaccayå phasso ti||…||avijjåya tveva bhikkhu asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni
visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici – katamo phasso kassa ca panåyaµ
phasso? iti vå, añño phasso aññassa ca panåyaµ phasso iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti
vå, aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni
tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||kataman nu kho bhante sa¬åyatanaµ kassa ca pan’ idaµ sa¬åyatanan ti? no kallo
pañho ti bhagavå avoca. katamaµ sa¬åyatanaµ kassa ca pan’ idaµ sa¬åyatanan ti? iti vå
bhikkhu yo vadeyya, aññaµ sa¬åyatanaµ aññassa ca pan’ idaµ sa¬åyatanan ti iti vå
bhikkhu yo vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ
sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran
ti vå bhikkhu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupa-
gamma majjhena tathågato dhammaµ deseti: nåmarËpapaccayå sa¬åyatanan ti||…||avijjå-
ya tveva bhikkhu asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni
kånici kånici – katamañ ca sa¬åyatanaµ kassa ca pan’ idaµ sa¬åyatanaµ? iti vå, aññåµ
sa¬åyatanaµ aññassa ca pan’ idaµ sa¬åyatanaµ iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå,
aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni
tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
223
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||kataman nu kho bhante nåmarËpaµ kassa ca pan’ idaµ nåmarËpan ti? no kallo pañho
ti bhagavå avoca. katamaµ nåmarËpaµ kassa ca pan’ idaµ nåmarËpan ti? iti vå bhikkhu
yo vadeyya, aññaµ nåmarËpaµ aññassa ca pan’ idaµ nåmarËpan ti iti vå bhikkhu yo
vadeyya: ubhayam etaµ ekattaµ vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhik-
khu di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu
di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena
tathågato dhammaµ deseti: viññåˆapaccayå nåmarËpan ti||…||avijjåya tveva bhikkhu
asesaviråganirodhå, yåni ’ssa tåni visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici –
katamañ ca nåmarËpaµ kassa ca pan’ idaµ nåmarËpaµ? iti vå, aññåµ nåmarËpaµ
aññassa ca pan’ idaµ nåmarËpaµ iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå, aññaµ j¥vaµ
aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni tålåvatthukatåni
anabhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||kataman nu kho bhante viññåˆaµ kassa ca pan’ idaµ viññåˆan ti? no kallo pañho ti
bhagavå avoca. katamaµ viññåˆaµ kassa ca pan’ idaµ viññåˆan ti? iti vå bhikkhu yo
vadeyya, aññaµ viññåˆaµ aññassa ca pan’ idaµ viññåˆan ti iti vå bhikkhu yo vadeyya:
ubhayam etaµ ekattaµ vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu
di††hiyå sati, brahmacariyavåso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå
sati, brahmacariyavåso na hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena tathågato
dhammaµ deseti: sa!khårapaccayå viññåˆan ti||…||avijjåya tveva bhikkhu asesaviråga-
nirodhå, yåni ’ssa tåni visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici – katamañ ca
viññåˆaµ kassa ca pan’ idaµ viññåˆaµ? iti vå, aññåµ viññåˆaµ aññassa ca pan’ idaµ
viññåˆaµ iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå, aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå –
sabbånissitåni pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ
anuppådadhammåni|| ||SN12:35||
224
| |nidånasaµyutta pa†hama-avijjåpaccayasutta| |
|| ||katame nu kho bhante sa!khårå kassa ca pan’ ime sa!khårå ti? no kallo pañho ti
bhagavå avoca. katame sa!khårå kassa ca pan’ ime sa!khårå ti? iti vå bhikkhu yo vad-
eyya, aññe sa!khårå aññassa ca pan’ ime sa!khårå ti iti vå bhikkhu yo vadeyya: ubhayam
etaµ ekattaµ vyañjanam eva nånaµ. taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati,
brahmacariyavåso na hoti. aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå bhikkhu di††hiyå sati,
brahmacariyavåso na hoti. ete te bhikkhu ubho ante anupagamma majjhena tathågato
dhammaµ deseti: avijjåpaccayå sa!khårå ti||…||avijjåya tveva bhikkhu asesaviråga-
nirodhå, yåni ’ssa tåni visËkåyikåni visevitåni vipphanditåni kånici kånici – katame
sa!khårå kassa ca pan’ ime sa!khårå? iti vå, aññe sa!khårå aññassa ca pan’ ime sa!khårå
iti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥raµ iti vå, aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥®aµ iti vå – sabbånissitåni
pah¥nåni bhavanti ucchinnamËlåni tålåvatthukatåni anabhåvakatåni åyatiµ anuppåda-
dhammåni|| ||SN12:35||
| |nidånasaµyutta na tumhåkaµsutta| |
|| ||nåyaµ bhikkhave kåyo tumhåkaµ na pi aññesaµ. puråˆaµ idaµ bhikkhave kammaµ
abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ vedaniyaµ da††habbaµ. tatra kho bhikkhave sutavå
ariyasåvako pa†iccasamuppådañ ñeva sådhukaµ yoniso manasikaroti iti: imasmiµ sati
idaµ hoti, imass’ uppådå idaµ uppajjati; imasmiµ asati idaµ na hoti, imassa nirodhå
idaµ nirujjhati|| ||SN 12:37||
| |nidånasaµyutta pa†hama-cetanåsutta| |
|| ||yañ ca kho bhikkhave ceteti yañ ca pakappeti yañ ca anuseti, årammaˆam etaµ hoti
viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe sati pati††hå viññåˆassa hoti. tasmiµ pati††hite viññåˆe
virˬhe, åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hoti. åyatiµ punabbhavåbhinibbattiyå sati åyatiµ
jåtijaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa keva-
lassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti|| ||no ce bhikkhave ceteti no ce pakappeti atha ce
anuseti, årammaˆam etaµ hoti viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe sati pati††hå viññåˆassa hoti.
tasmiµ pati††hite viññåˆe virˬhe, åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hoti. åyatiµ puna-
225
bbhavåbhinibbattiyå sati åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså
sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti|| ||yato ca kho
bhikkhave no c’ eva ceteti no ca pakappeti no ca anuseti, årammaˆam etaµ na hoti
viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe asati pati††hå viññåˆassa na hoti. tad appati††hite viññåˆe
avirˬhe, åyatiµ punabbhavåbhinibbatti na hoti. åyatiµ punabbhavåbhinibbattiyå asati
åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hot¥ ti|| ||SN12:38||
| |nidånasaµyutta dutiya-cetanåsutta| |
|| ||yañ ca kho bhikkhave ceteti yañ ca pakappeti yañ ca anuseti, årammaˆam etaµ hoti
viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe sati pati††hå viññåˆassa hoti. tasmiµ pati††hite viññåˆe
virˬhe, nåmarËpassa avakkanti hoti. nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå
phasso, phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånaµ, upådåna-
paccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadoma-
nass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti||
||no ce bhikkhave ceteti no ce pakappeti atha ce anuseti, årammaˆam etaµ hoti viññå-
ˆassa †hitiyå. årammaˆe sati pati††hå viññåˆassa hoti. tasmiµ pati††hite viññåˆe virˬhe,
nåmarËpassa avakkanti hoti. nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå phasso,
phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånaµ, upådånapaccayå
bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upå-
yåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti|| ||yato ca
kho bhikkhave no c’ eva ceteti no ca pakappeti no ca anuseti, årammaˆam etaµ na hoti
viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe asati pati††hå viññåˆassa na hoti. tad appati††hite viññåˆe
avirˬhe, nåmarËpassa avakkanti na hoti. nåmarËpanirodhå sa¬åyatananirodho, sa¬åyata-
nanirodhå phassanirodho, phassanirodhå vedanånirodho, vedanånirodhå taˆhånirodho,
taˆhånirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho,
jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||SN 12:39||
226
| |nidånasaµyutta tatiya-cetanåsutta| |
|| ||yañ ca kho bhikkhave ceteti yañ ca pakappeti yañ ca anuseti, årammaˆam etaµ hoti
viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe sati pati††hå viññåˆassa hoti. tasmiµ pati††hite viññåˆe
virˬhe, nati hoti. natiyå sati ågatigati hoti. ågatigatiyå sati cutËpapåto hoti. cutËpapåte
sati åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam
etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti|| ||no ce bhikkhave ceteti no ce paka-
ppeti atha ce anuseti, årammaˆam etaµ hoti viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe sati pati††hå
viññåˆassa hoti. tasmiµ pati††hite viññåˆe virˬhe, nati hoti. natiyå sati ågatigati hoti.
ågatigatiyå sati cutËpapåto hoti. cutËpapåte sati åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hoti|| ||yato ca kho bhikkhave no c’ eva ceteti no ca pakappeti no ca anuseti,
årammaˆam etaµ na hoti viññåˆassa †hitiyå. årammaˆe asati pati††hå viññåˆassa na hoti.
tad appati††hite viññåˆe avirˬhe, nati na hoti. natiyå asati ågatigati na hoti. ågatigatiyå
asati cutËpapåto na hoti. cutËpapåte asati åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hot¥
ti|| ||SN12:40||
| |nidånasaµyutta dukkhanirodhasutta| |
|| ||katamo ca bhikkhave dukkhassa samudayo? cakkhuñ ca pa†icca rËpe ca uppajjati
cakkhuviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå.
ayaµ kho bhikkhave dukkhassa samudayo. sotañ ca pa†icca sadde ca uppajjati sota-
viññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. ayaµ kho
bhikkhave dukkhassa samudayo. ghånañ ca pa†icca gandhe ca uppajjati ghånaviññåˆaµ.
tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. ayaµ kho bhikkhave
dukkhassa samudayo. jivhañ ca pa†icca rase ca uppajjati jivhåviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gati-
phasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. ayaµ kho bhikkhave dukkhassa
samudayo. kåyañ ca pa†icca pho††habbe ca uppajjati kåyaviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gati-
phasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. ayaµ kho bhikkhave dukkhassa
samudayo. manañ ca pa†icca dhamme ca uppajjati manoviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso.
phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. ayaµ kho bhikkhave dukkhassa samudayo||
227
||katamo ca bhikkhave dukkhassa attha!gamo? cakkhuñ ca pa†icca rËpe ca uppajjati
cakkhuviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå.
tasså yeva taˆhåya asesaviråganirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho,
bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upå-
yåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||sotañ ca
pa†icca sadde ca uppajjati sotaviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå,
vedanåpaccayå taˆhå. tasså yeva taˆhåya asesaviråganirodhå upådånanirodho, upådåna-
nirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokapari-
devadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhasssa
nirodho hoti|| ||ghånañ ca pa†icca gandhe ca uppajjati ghånaviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gati-
phasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. tasså yeva taˆhåya asesaviråga-
nirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåti-
nirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||jivhañ ca pa†icca rase ca uppajjati jivhå-
viññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. tasså
yeva taˆhåya asesaviråganirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhava-
nirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså
nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||kåyañ ca pa†icca
pho††habbe ca uppajjati kåyaviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå,
vedanåpaccayå taˆhå. tasså yeva taˆhåya asesaviråganirodhå upådånanirodho, upådåna-
nirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa niro-
dho hoti|| ||manañ ca pa†icca dhamme ca uppajjati manoviññåˆaµ. tiˆˆaµ sa!gatiphasso.
phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå. tasså yeva taˆhåya asesaviråganirodhå
upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå
jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||SN12:43||
| |nidånasaµyutta aññatarasutta| |
|| ||kin nu kho bho gotama so karoti pa†isaµvediyat¥ ti? so karoti so pa†isaµvediyat¥ ti
kho bråhmaˆa ayaµ eko anto. kiµ pana bho gotama añño karoti añño pa†isaµvediyat¥ ti?
228
añño karoti añño pa†isaµvediyat¥ ti kho bråhmaˆa ayaµ dutiyo anto. ete te bråhmaˆa
ubho ante anupagamma majjhena tathågato dhammaµ deseti|| ||avijjåpaccayå sa!khårå,
sa!khårapaccayå viññåˆaµ, viññåˆapaccayå nåmarËpaµ, nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ,
sa¬åyatanapaccaya phasso, phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå
upådånaµ, upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ soka-
paridevadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhan-
dhassa samudayo hoti. avijjåya tveva asesaviråganirodhå sa!khåranirodho, sa!khåra-
nirodhå viññåˆanirodho, viññåˆanirodhå nåmarËpanirodho, nåmarËpanirodhå sa¬åyatana-
nirodho, sa¬åyatananirodhå phassanirodho, phassanirodhå vedanånirodho, vedanånirodhå
taˆhånirodho, taˆhånirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavaniro-
dhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså niru-
jjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hot¥ ti|| ||SN12:46||
| |nidånasaµyutta dutiya-ariyasåvakasutta| |
|| ||na bhikkhave sutavato ariyasåvakassa evaµ hoti: kin nu kho kismiµ sati kiµ hoti,
kiss’ uppådå kiµ uppajjati? kismiµ sati sa!khårå honti? kismiµ sati viññåˆaµ hoti?
kismiµ sati nåmarËpaµ hoti? kismiµ sati sa¬åyatanaµ hoti? kismiµ sati phasso hoti?
kismiµ sati vedanå hoti? kismiµ sati taˆhå hoti? kismiµ sati upådånaµ hoti? kismiµ sati
bhavo hoti? kismiµ sati jåti hoti? kismiµ sati jaråmaraˆaµ hoti?|| ||atha kho bhikkhave
sutavato ariyasåvakassa aparapaccayå ñåˆaµ ev’ ettha hoti: imasmiµ sati idaµ hoti,
imass’ uppådå idaµ uppajjati. avijjåya sati sa!khårå honti. sa!khåresu sati viññåˆaµ hoti.
viññåˆe sati nåmarËpaµ hoti. nåmarËpe sati sa¬åyatanaµ hoti. sa¬åyatane sati phasso hoti.
phasse sati vedanå hoti. vedanåya sati taˆhå hoti. taˆhåya sati upådånaµ hoti. upådåne
sati bhavo hoti. bhave sati jåti hoti. jåtiyå sati jaråmaraˆaµ hot¥ ti. so evaµ jånåti evam
ayaµ loko samudayat¥ ti|| ||na bhikhave sutavato ariyasåvakassa evaµ hoti: kin nu kho
kismiµ asati kiµ na hoti? kissa nirodhå kiµ nirujjhati? kismiµ asati sa!khårå na honti?
kismiµ asati viññåˆaµ na hoti? kismiµ asati nåmarËpaµ na hoti? kismiµ asati sa¬åyata-
naµ na hoti? kismiµ asati phasso na hoti? kismiµ asati vedanå na hoti? kismiµ asati
taˆhå na hoti? kismiµ asati upådånaµ na hoti? kismiµ asati bhavo na hoti? kismiµ asati
jåti na hoti? kismiµ asati jaråmaraˆaµ na hoti? atha kho bhikkhave sutavato ariyasåvaka-
ssa aparapaccayå ñåˆaµ ev’ ettha hoti: imasmim asati idaµ na hoti. imassa nirodhå idaµ
229
nirujjhati. avijjåya asati sa!khårå na honti. sa!khåresu asati viññåˆaµ na hoti. viññåˆe
asati nåmarËpaµ na hoti. nåmarËpe asati sa¬åyatanaµ na hoti. sa¬åyatane asati phasso na
hoti. phasse asati vedanå na hoti. vedanåya asati taˆhå na hoti. taˆhåya asati upådånaµ na
hoti. upådåne asati bhavo na hoti. bhave asati jåti na hoti. jåtiyå asati jaråmaraˆaµ na hot¥
ti. so evaµ pajånåti evam ayaµ loko nirujjhat¥ ti|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvako evaµ
lokassa samudayañ ca attha!gamañ ca yathåbhËtaµ pajånåti – ayaµ vuccati bhikkhave
ariyasåvako di††hisampanno iti pi, dassanasampanno iti pi, ågato imaµ saddhammaµ iti
pi, passati imaµ saddhammaµ iti pi, sekhena ñåˆena samannågato iti pi, sekhayå vijjåya
samannågato iti pi, dhammasotaµ samåpanno iti pi, ariyo nibbedhikapañño iti pi, amata-
dvåraµ åhacca ti††hati iti p¥ ti|| ||SN12:50||
| |nidånasaµyutta parivimaµsanasutta| |
|| ||athåparaµ pariv¥maµsamåno pariv¥maµsati: sa!khårå pan’ ime kinnidånå kiµsamu-
dayå kiµjåtikå kimpabhavå? kismiµ sati sa!khårå honti? kismiµ asati sa!khårå na hont¥
ti? so parivimaµsamåno evaµ pajånåti: sa!khårå avijjånidånå avijjåsamudayå avijjåjåtikå
avijjåpabhavå. avijjåya sati sa!khårå honti. avijjåya asati sa!khårå na hont¥ ti. so sa!-
khåre ca pajånåti sa!khårasamudayañ ca pajånåti sa!khåranirodhañ ca pajånåti yå ca
sa!khåranirodhasåruppagåmin¥ pa†ipadå tañ ca pajånåti. tathå pa†ipanno ca hoti anudham-
macår¥. ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu sabbaso sammådukkhakkhayåya pa†ipanno
sa!khåranirodhåya|| ||avijjågato yaµ bhikkhave purisapuggalo puññañ ce sa!khåraµ
abhisa!kharoti, puññËpagaµ hoti viññåˆaµ. apuññañ ce sa!khåraµ abhisa!kharoti,
apuññËpagaµ hoti viññåˆaµ. åneñjañ ce sa!khåraµ abhisa!kharoti, åneñjËpagaµ hoti
viññåˆaµ. yato kho bhikkhave bhikkhuno avijjå pah¥nå hoti vijjå uppannå; so avijjå-
virågå vijj’ uppådå, n’ eva puññåbhisa!khåraµ abhisa!kharoti na apuññåbhisa!khåraµ
abhisa!kharoti na åneñjåbhisa!khåraµ abhisa!kharoti|| ||anabhisa!kharonto anabhisañ-
cetayanto na kiñci loke upådiyati. anupådiyaµ na paritassati. aparitassaµ paccattañ ñeva
parinibbåyati. kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karan¥yaµ nåparaµ itthattåyå ti
pajånåti|| ||so sukhañ ce vedanaµ vedayati: så aniccå ti pajånåti anajjhositå ti pajånåti
anabhinanditå ti pajånåti. dukkhañ ce vedanaµ vedayati: så aniccå ti pajånåti anajjhositå
ti pajånåti anabhinanditå ti pajånåti. adukkhamasukhañ ce vedanaµ vedayati: så aniccå ti
pajånåti anajjhositå ti pajånåti anabhinanditå ti pajånåti. so sukhañ ce vedanaµ vedayati
230
visaµyutto taµ vedanaµ vedayati. dukkhañ ce vedanaµ vedayati visaµyutto taµ
vedanaµ vedayati. adukkhamasukhañ ce vedanaµ vedayati visaµyutto taµ vedanaµ
vedayati|| ||so kåyapariyantikaµ vedanaµ vediyamåno kåyapariyantikaµ vedanaµ
vediyåm¥ ti pajånåti. j¥vitapariyantikaµ vedanaµ vediyamåno j¥vitapariyantikaµ veda-
naµ vediyåm¥ ti pajånåti. kåyassa bhedå uddhaµ j¥vitapariyådånå idh’ eva sabbavedayit-
åni anabhinanditåni s¥tibhavissanti, sar¥råni avasissant¥ ti pajånåti. seyyathå pi bhikkhave
puriso kumbhakårapåkå uˆhaµ kumbhaµ uddharitvå same bhËmibhåge pati††hapeyya
tatra yåyaµ usmå sa tatth’ eva vËpasameyya kapallåni avasiseyyuµ|| ||SN12:51||
| |nidånasaµyutta parivimaµsanasutta| |
|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave, api nu kho kh¥ˆåsavo bhikkhu puññåbhisa!khåraµ vå
abhisa!khareyya, apuññåbhisa!khåraµ vå abhisa!khareyya, åneñjåbhisa!khåraµ vå
abhisa!khareyyå ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana sa!khåresu asati sa!khåranirodhå,
api nu kho viññåˆaµ paññåyethå ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana viññåˆe asati sa!-
khåranirodhå, api nu kho nåmarËpaµ paññåyethå ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana
nåmarËpe asati nåmarËpanirodhå, api nu kho sa¬åyatanaµ paññåyethå ti? no etaµ bhante.
sabbaso vå pana sa¬åyatane asati sa¬åyatananirodhå, api nu kho phasso paññåyethå ti? no
etaµ bhante. sabbaso vå pana phasse asati phassanirodhå, api nu kho vedanå paññåyethå
ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana vedanåya asati vedanånirodhå, api nu kho taˆhå
paññåyethå ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana taˆhåya asati taˆhånirodhå, api nu kho
upådånaµ paññåyethå ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana upådåne asati upådånaniro-
dhå, api nu kho bhavo paññåyethå ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana bhave asati bhava-
nirodhå, api nu kho jåti paññåyethå ti? no etaµ bhante. sabbaso vå pana jåtiyå asati
jåtinirodhå, api nu kho jaråmaraˆaµ paññåyethå ti? no etaµ bhante. sådhu sådhu bhik-
khave. evam etaµ bhikkhave n’ etaµ aññathå. saddahatha me taµ bhikkhave adhimucca-
tha nikka!khå ettha hotha nibbicikicchå, es’ ev’ anto dukkhasså ti|| ||SN12:51||
| |nidånasaµyutta dutiya-saµyojanasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave telañ ca pa†icca vattiñ ca paticca telappad¥po jhåyeyya, tatra
puriso kålena kålaµ telaµ åsiñceyya, va††iµ upasaµhareyya. evañ hi so bhikkhave telap-
231
pad¥po, tad åhåro tad upådåno, ciraµ d¥gham addhånaµ jåleyya. evam eva kho bhikkha-
ve saµyojaniyesu dhammesu assådånupassino viharato taˆhå pava""hati. taˆhåpaccayå
upådånaµ, upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokapari-
devadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hoti|| ||seyyathå pi bhikkhave telañ ca pa†icca vattiñ ca paticca telappad¥po
jhåyeyya, tatra puriso na kålena kålaµ telaµ åsiñceyya, na va††iñ ca upasaµhareyya.
evañ hi so bhikkhave telappad¥po, purimassa ca upådånassa pariyådånå, aññassa ca anu-
påhårå anåhåro, nibbåyeyya. evam eva kho bhikkhave saµyojaniyesu dhammesu åd¥nav-
ånupassino viharato taˆhå nirujjhati. taˆhånirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå
bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hot¥
ti|| ||SN12:54||
| |nidånasaµyutta dutiya-mahårukkhasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave mahårukkho tassa yåni c’ eva mËlåni adhogamåniyåni ca
tiriya!gamåni sabbåni, tåni uddhaµ ojaµ abhiharanti. evañ hi so bhikkhave mahårukkho,
tad åhåro tad upådåno, ciraµ d¥gham addhånaµ ti††heyya. evam eva kho bhikkhave
upådåniyesu dhammesu assådånupassino viharato taˆhå pava""hati. taˆhåpaccayå upå-
dånaµ, upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokapari-
devadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hoti|| ||seyyatha pi bhikkhave mahårukkho. atha puriso ågaccheyya kuddåla-
pi†akaµ ådåya, so taµ rukkhaµ mËle chindeyya. mËle chetvå, paliµ khaˆeyya; paliµ
khaˆitvå, mËlåni uddhareyya antamaso us¥raˆå¬imattånipi. so taµ rukkhaµ khaˆ"åkh-
aˆdikaµ chindeyya; khaˆ"åkhaˆ"ikaµ chetvå, phåleyya; phåletvå, sakalikaµ sakalikaµ
kareyya. sakalikaµ sakalikaµ karitvå, våtåtape visoseyya; våtåtape visosetvå, agginå
"aheyya; agginå "ahitvå, masiµ kareyya. masiµ karitvå; mahåvåte vå opuneyya, nadiyå
vå s¥ghasotåya pavåheyya. evañ hi so bhikkhave mahårukkho ucchinnamËlo assa,
tålavatthukato anabhåva!kato åyatiµ anuppådadhammo. evam eva kho bhikkhave upå-
dåniyesu dhammesu åd¥navånupassino viharato taˆhå nirujjhati. taˆhånirodhå upådåna-
nirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmara-
232
ˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkha-
kkhandhassa nirodho hot¥ ti|| ||SN12:56||
| |nidånasaµyutta nåmarËpasutta| |
|| ||saµyojaniyesu bhikkhave dhammesu assådånupassino viharato nåmarËpassa avak-
kanti hoti. nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå phasso, phassapaccayå
vedanå, vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånaµ, upådånapaccayå bhavo, bhava-
paccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså sambha-
vanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti||…||saµyojaniyesu
bhikkhave dhammesu åd¥navånupassino viharato nåmarËpassa avakkanti na hoti. nåma-
rËpanirodhå sa¬åyatananirodho sa¬åyatananirodhå phassanirodho, phassanirodhå vedanå-
nirodho, vedanånirodhå taˆhånirodho, taˆhånirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå
bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hot¥
ti|| ||SN12:58||
| |nidånasaµyutta viññåˆasutta| |
|| ||saµyojaniyesu bhikkhave dhammesu assådånupassino viharato viññåˆassa avakkanti
hoti. viññåˆapaccayå nåmarËpaµ, nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå
phasso, phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånaµ, upådåna-
paccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo
hoti|| ||saµyojaniyesu bhikkhave dhammesu åd¥navånupassino viharato viññåˆassa avak-
kanti na hoti. viññåˆanirodhå nåmarËpanirodho, nåmarËpanirodhå sa¬åyatananirodho,
sa¬åyatananirodhå phassanirodho, phassanirodhå vedanånirodho, vedanånirodhå taˆhå-
nirodho, taˆhånirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå
jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti.
evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hot¥ ti|| ||SN12:59||
233
| |nidånasaµyutta pa†hama-assutavatåsutta| |
|| ||assutavå bhikkhave puthujjano imasmiµ cåtumahåbhËtikasmiµ kåyasmiµ nibbin-
deyya pi virajjeyya pi vimucceyya pi. taµ kissa hetu? dissati bhikkhave imassa catu-
mahåbhËtikassa kåyassa åcayo pi apacayo pi ådånam pi nikkhepanam pi. tasmå tatr’
åssutavå puthujjano nibbindeyya pi virajjeyya pi vimucceyya pi|| ||yañ ca kho etaµ
bhikkhave vuccati cittaµ iti pi mano iti pi viññåˆaµ iti pi, tatr’ åssutavå puthujjano
nålaµ nibbindituµ nålaµ virajjituµ nålaµ vimuccituµ. taµ kissa hetu? d¥gharattaµ
hetaµ bhikhave assutavato puthujjanassa ajjhositaµ mamåyitaµ paråma††haµ: etam
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti. tasmå tatr’ åssutavå puthujjano nålaµ nibbindituµ
nålaµ virajjituµ nålaµ vimuccituµ|| ||varaµ bhikkhave assutavå puthujjano imaµ cåtu-
mahåbhËtikaµ kåyam attato upagaccheyya na tveva cittaµ. taµ kissa hetu? dissatåyaµ
bhikkhave cåtumahåbhËtiko kåyo ekam pi vassaµ ti††hamåno, dve pi vassåni ti††hamåno
t¥ˆi pi vassåni ti††hamåno, cattåri pi vassåni ti††hamåno, pañca pi vassåni ti††hamåno, dasa
pi vassåni ti††hamåno, v¥sati pi vassåni ti††hamåno, tiµsam pi vassåni ti††hamåno,
cattår¥sam pi vassåni ti††hamåno, paññåsam pi vassåni ti††hamåno, vassasatam pi ti††ha-
måno, bhiyyo pi ti††hamåno. yañ ca kho etaµ bhikkhave vuccati cittaµ iti pi mano iti pi
viññåˆaµ iti pi, taµ rattiyå ca divasassa ca aññad eva uppajjati aññaµ nirujjhati.
seyyathå pi bhikkhave makka†o araññe pavane caramåno såkhaµ gaˆhati taµ muñcitvå
aññaµ gaˆhati|| ||SN12:61||
| |nidånasaµyutta dutiya-assutavatåsutta| |
|| ||tatra bhikkhave sutavå ariyasåvako pa†iccasamuppådañ ñeva sådhukaµ yoniso
manasikaroti iti: imasmiµ sati idaµ hoti, imass’ uppådå idaµ uppajjati. imasmiµ sati
idaµ na hoti, imassa nirodhå idaµ nirujjhati|| ||sukhavedaniyaµ bhikkhave phassaµ
pa†icca uppajjati sukhavedanå. tass’ eva sukhavedaniyassa phassassa nirodhå yaµ tajjaµ
vedayitaµ, sukhavedaniyaµ phassaµ pa†icca uppannå sukhavedanå, så nirujjhati så
vËpasammati. dukkhavedaniyaµ bhikkhave phassaµ pa†icca, uppajjati dukkhavedanå.
tass’ eva dukkhavedaniyassa phassassa nirodhå yaµ tajjaµ vedayitaµ, dukkhavedaniyaµ
phassaµ pa†icca uppannå dukkhavedanå, så nirujjhati så vËpasammati. adukkhamasukha-
vedaniyaµ bhikkhave phassaµ pa†icca uppajjati adukkhamasukhavedanå. tass’ eva aduk-
234
khamasukhavedaniyassa phassassa nirodhå yaµ tajjaµ vedayitaµ, adukkhamasukha-
vedaniyaµ phassaµ pa†icca uppannå adukkhamasukhavedanå, så nirujjhati så vËpasam-
mati|| ||seyyathå pi bhikkhave dvinnaµ ka††hånaµ sa!gha††asamodhånå usmå jåyati tejo
abhinibattati. tesañ ñeva dvinnaµ ka††hånaµ nånåbhåvå vinikkhepå yå tajjå usmå så
nirujjhati så vËpasammati|| ||SN12:62||
| |nidånasaµyutta puttamaµsasutta| |
|| ||kabali!kåre bhikkhave åhåre pariññåte pañcakåmaguˆiko rågo pariññåto hoti.
pañcakåmaguˆike råge pariññåte n’ atthi taµ saµyojanañ ñena saµyojanena saµyutto
ariyasåvako puna imaµ lokaµ ågaccheyya||…||phasse bhikkhave åhåre pariññåte tisso
vedanå pariññåtå honti. t¥su vedanåsu pariññåtåsu ariyasåvakassa n’ atthi kiñci uttari!-
karaˆ¥yanti vadåmi||…||manosañcetanåya bhikkhave åhåre pariññåte tisso taˆhå pariññåtå
honti. t¥su taˆhåsu pariññåtåsu ariyasåvakassa n’ atthi kiñci uttari!karaˆ¥yanti vadåmi
||…||viññåˆe bhikkhave åhåre pariññåte nåmarËpaµ pariññåtaµ hoti. nåmarËpe pariññåte
ariyasåvakassa n’ atthi kiñci uttari!karaˆ¥yanti vadåm¥ ti|| ||SN12:63||
| |nidånasaµyutta atthirågasutta| |
|| ||kabali!kåre ce bhikkhave åhåre atthi rågo atthi nandi atthi taˆhå, pati††hitaµ tattha
viññåˆaµ virˬhaµ. yattha pati††hitaµ viññånaµ virˬhaµ, atthi tattha nåmarËpassa ava-
kkanti. yattha atthi nåmarËpassa avakkanti, atthi tattha sa!khårånaµ vuddhi. yattha atthi
sa!khårånaµ vuddhi, atthi tattha åyatiµ punabbhavåbhinibbatti. yattha atthi åyatiµ puna-
bbhavåbhinibbatti, atthi tattha åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ. yattha atthi åyatiµ jåtijaråmara-
ˆaµ, sasokantaµ bhikkhave sadaraµ saupåyåsanti vadåmi|| ||phasse ce bhikkhave åhåre
atthi rågo atthi nandi atthi taˆhå, pati††hitaµ tattha viññåˆaµ virˬhaµ. yattha pati††hitaµ
viññånaµ virˬhaµ, atthi tattha nåmarËpassa avakkanti. yattha atthi nåmarËpassa ava-
kkanti, atthi tattha sa!khårånaµ vuddhi. yattha atthi sa!khårånaµ vuddhi, atthi tattha
åyatiµ punabbhavåbhinibbatti. yattha atthi åyatiµ punabbhavåbhinibbatti, atthi tattha
åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ. yattha atthi åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ, sasokantaµ bhikkhave
sadaraµ saupåyåsanti vadåmi|| ||manosañcetanåya ce bhikkhave åhåre atthi rågo atthi
nandi atthi taˆhå, pati††hitaµ tattha viññåˆaµ virˬhaµ. yattha pati††hitaµ viññånaµ
235
virˬhaµ, atthi tattha nåmarËpassa avakkanti. yattha atthi nåmarËpassa avakkanti, atthi
tattha sa!khårånaµ vuddhi. yattha atthi sa!khårånaµ vuddhi, atthi tattha åyatiµ puna-
bbhavåbhinibbatti. yattha atthi åyatiµ punabbhavåbhinibbatti, atthi tattha åyatiµ jåtijarå-
maraˆaµ. yattha atthi åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ, sasokantaµ bhikkhave sadaraµ saupåyå-
santi vadåmi|| ||viññåˆe ce bhikkhave åhåre atthi rågo atthi nandi atthi taˆhå, pati††hitaµ
tattha viññåˆaµ virˬhaµ. yattha pati††hitaµ viññånaµ virˬhaµ, atthi tattha nåmarËpa-
ssa avakkanti. yattha atthi nåmarËpassa avakkanti, atthi tattha sa!khårånaµ vuddhi.
yattha atthi sa!khårånaµ vuddhi, atthi tattha åyatiµ punabbhavåbhinibbatti. yattha atthi
åyatiµ punabbhavåbhinibbatti, atthi tattha åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ. yattha atthi åyatiµ
jåtijaråmaraˆaµ, sasokantaµ bhikkhave sadaraµ saupåyåsanti vadåmi|| ||SN12:64||
| |nidånasaµyutta atthirågasutta| |
|| ||kabali!kåre ce bhikkhave åhåre n’ atthi rågo n’ atthi nandi n’ atthi taˆhå, appati††hi-
taµ tattha viññåˆaµ avirˬhaµ. yattha appati††hitaµ viññånaµ avirˬhaµ, n’ atthi tattha
nåmarËpassa avakkanti. yattha n’ atthi nåmarËpassa avakkanti, n’ atthi tattha sa!khårå-
naµ vuddhi. yattha n’ atthi sa!khårånaµ vuddhi, n’ atthi tattha åyatiµ punabbhavåbhi-
nibbatti. yattha n’ atthi åyatiµ punabbhavåbhinibbatti, n’ atthi tattha åyatiµ jåtijaråmara-
ˆaµ. yattha n’ atthi åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ, asokantaµ bhikkhave adaraµ anupåyåsanti
vadåmi|| ||phasse ce bhikkhave åhåre n’ atthi rågo n’ atthi nandi n’ atthi taˆhå appati††hi-
taµ tattha viññåˆaµ avirˬhaµ. yattha appati††hitaµ viññånaµ avirˬhaµ n’ atthi tattha
nåmarËpassa avakkanti. yattha n’ atthi nåmarËpassa avakkanti n’ atthi tattha sa!khårå-
naµ vuddhi. yattha n’ atthi sa!khårånaµ vuddhi n’ atthi tattha åyatiµ punabbhavåbhi-
nibbatti. yattha n’ atthi åyatiµ punabbhavåbhinibbatti n’ atthi tattha åyatiµ jåtijaråmara-
ˆaµ. yattha n’ atthi åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ asokantaµ bhikkhave adaraµ anupåyåsanti
vadåmi|| ||manosañcetanåya ce bhikkhave åhåre n’ atthi rågo n’ atthi nandi n’ atthi taˆhå
appati††hitaµ tattha viññåˆaµ avirˬhaµ. yattha appati††hitaµ viññånaµ avirˬhaµ n’
atthi tattha nåmarËpassa avakkanti. yattha n’ atthi nåmarËpassa avakkanti n’ atthi tattha
sa!khårånaµ vuddhi. yattha n’ atthi sa!khårånaµ vuddhi n’ atthi tattha åyatiµ puna-
bbhavåbhinibbatti. yattha n’ atthi åyatiµ punabbhavåbhinibbatti n’ atthi tattha åyatiµ
jåtijaråmaraˆaµ. yattha n’ atthi åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ asokantaµ bhikkhave adaraµ
anupåyåsanti vadåmi|| ||viññåˆe ce bhikkhave åhåre n’ atthi rågo n’ atthi nandi n’ atthi
236
taˆhå appati††hitaµ tattha viññåˆaµ avirˬhaµ. yattha appati††hitaµ viññånaµ avirˬhaµ
n’ atthi tattha nåmarËpassa avakkanti. yattha n’ atthi nåmarËpassa avakkanti n’ atthi
tattha sa!khårånaµ vuddhi. yattha n’ atthi sa!khårånaµ vuddhi n’ atthi tattha åyatiµ
punabbhavåbhinibbatti. yattha n’ atthi åyatiµ punabbhavåbhinibbatti n’ atthi tattha åya-
tiµ jåtijaråmaraˆaµ. yattha n’ atthi åyatiµ jåtijaråmaraˆaµ asokantaµ bhikkhave adaraµ
anupåyåsanti vadåmi|| ||SN12:64||
| |nidånasaµyutta atthirågasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave ku†ågåraµ vå ku†ågårasålå vå, uttaråya vå dakkhiˆåya vå
påc¥nåya vå våtapånå. suriye uggacchante våtapånena rasmi pavisitvå kvåssa pati††hitå ti?
pacchimåya bhante bhittiyanti. pacchimå ce bhikkhave bhitti nåssa kvåssa pati††hitå ti?
pa†haviyaµ bhante ti. pa†hav¥ ce bhikkhave nåssa kvåssa pati††hitå ti? åpasmiµ bhante ti.
åpo ce bhikkhave nåssa kvåssa pati††hitå ti? appati††hitå bhante ti|| ||SN12:64||
| |nidånasaµyutta nagarasutta| |
|| ||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho sati nåmarËpaµ hoti? kiµ paccayå
nåmarËpan ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo:
viññåˆe kho sati nåmarËpaµ hoti, viññåˆapaccayå nåmarËpan ti. tassa mayhaµ bhikkha-
ve etad ahosi: kimhi nu kho sati viññåˆaµ hoti? kiµ paccayå viññåˆan ti? tassa mayhaµ
bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññåya abhisamayo: nåmarËpe kho sati viññåˆaµ
hoti, nåmarËpapaccayå viññåˆan ti. tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: paccudåvattati
kho idaµ viññåˆaµ nåmarËpamhå nåparaµ gacchati. ettåvatå j¥yetha vå jåyetha vå måye-
tha vå cavetha vå upapajjetha vå, yad idaµ nåmarËpapaccayå viññåˆaµ, viññåˆåpaccayå
nåmarËpaµ||…||tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho asati nåmarËpaµ na
hoti? kissa nirodhå nåmarËpanirodho ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu
paññåya abhisamayo: viññåˆe kho asati nåmarËpaµ na hoti, viññåˆanirodhå nåmarËpa-
nirodho ti. tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi: kimhi nu kho asati viññåˆaµ na hoti?
kissa nirodhå viññåˆanirodho ti? tassa mayhaµ bhikkhave yoniso manasikårå ahu paññå-
ya abhisamayo: nåmarËpe kho asati viññåˆaµ na hoti, nåmarËpanirodhå viññåˆanirodho
237
ti. tassa mayhaµ bhikkhave etad ahosi adhigato kho myåyaµ maggo bodhåya: yad idaµ
nåmarËpanirodhå viññåˆanirodho, viññåˆanirodhå nåmarËpanirodho|| ||SN12:65||
| |nidånasaµyutta sammasasutta| |
|| ||idha bhikkhave bhikkhu sammasamåno sammasati antaraµ sammasaµ: yaµ kho
idaµ anekavidhaµ nånappakårakaµ dukkhaµ loke uppajjati jaråmaraˆaµ, idaµ kho
dukkhaµ kinnidånaµ kiµsamudayaµ kiµjåtikaµ kimpabhavaµ? kismiµ sati jarå-
maraˆaµ hoti? kismiµ asati jaråmaranaµ na hot¥ ti? so sammasamåno evaµ jånåti: yaµ
kho idaµ anekavidhaµ nånappakårakaµ dukkhaµ loke uppajjati jaråmaranaµ, idaµ kho
dukkhaµ upadhinidånaµ upadhisamudayaµ upadhijåtikaµ upadhipabhavaµ. upadhi-
smiµ sati jaråmaraˆaµ hoti, upadhismiµ asati jaråmaraˆaµ na hot¥ ti. so jaråmaraˆañ ca
pajånåti jaråmaraˆasamudayañ ca pajånåti jaråmaraˆanirodhañ ca pajånåti yå ca jarå-
maraˆanirodhasåruppagåmin¥ pa†ipadå tañ ca pajånåti. tathå pa†ipanno ca hoti anudham-
macår¥. ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu sabbaso sammådukkhakkhayåya pa†ipanno
jaråmaraˆanirodhåya|| ||athåparaµ sammasamåno sammasati antaraµ sammasaµ: upadhi
panåyaµ kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo? kismiµ sati upadhi hoti?
kismiµ asati upadhi na hot¥ ti? so sammasamåno evaµ jånåti: upadhi taˆhånidåno taˆhå-
samudayo taˆhåjåtiko taˆhåpabhavo. taˆhåya sati upadhi hoti, taˆhåya asati upadhi na
hot¥ ti. so upadhiñ ca pajånåti upadhisamudayañ ca pajånåti upadhinirodhañ ca pajånåti
yå ca upadhinirodhasåruppagåmin¥ pa†ipadå tañ ca pajånåti. tathå pa†ipanno ca hoti
anudhammacår¥. ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu sabbaso sammådukkhakkhayåya pa†ip-
anno upadhinirodhåya|| ||athåparaµ sammasamåno sammasati antaraµ sammasaµ: taˆhå
panåyaµ kattha uppajjamånå uppajjati? kattha nivisamånå nivisat¥ ti? so sammasamåno
evaµ pajånåti: yaµ kho kiñci loke piyarËpaµ såtarËpaµ, ettheså taˆhå uppajjanånå
uppajjati ettha nivisamånå nivisati. kiñ ca loke piyarËpaµ såtarËpaµ? cakkhuµ loke
piyarËpaµ såtarËpaµ, ettheså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati.
sotaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, ettheså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha nivisamånå
nivisati. ghånaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ, ettheså taˆhå uppajjamånå uppajjati ettha
nivisamånå nivisati. jivhå loke piyarËpaµ såtarËpaµ, ettheså taˆhå uppajjamånå uppajjati
ettha nivisamånå nivisati. kåyo loke piyarËpaµ såtarËpaµ, ettheså taˆhå uppajjamånå
uppajjati ettha nivisamånå nivisati. mano loke piyarËpaµ såtarËpaµ ettheså taˆhå uppa-
238
jjamånå uppajjati ettha nivisamånå nivisati||…||ye pi hi keci bhikkhave etarahi samaˆå vå
bråhmaˆå vå yaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ: taµ niccato passanti sukhato passanti attato
passanti årogyato passanti khemato passanti, te taˆhaµ va""henti. ye taˆhaµ va""henti
te upadhiµ va""henti. ye upadhiµ va""henti te dukkhaµ va""henti. ye dukkhaµ va""h-
enti te na parimuccanti jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi
upåyåsehi, na parimuccanti dukkhasmå ti vadåmi||…||ye pi hi keci bhikkhave etarahi
samaˆå vå bråhmaˆå vå yaµ loke piyarËpaµ såtarËpaµ: taµ aniccato passanti dukkhato
passanti anattato passanti rogato passanti bhayato passanti, te taˆhaµ pajahanti. ye
taˆhaµ pajahanti te upadhiµ pajahanti. ye upadhiµ pajahanti te dukkhaµ pajahanti. ye
dukkhaµ pajahanti te parimuccanti jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkhehi
domanassehi upåyåsehi, parimuccanti dukkhasmå ti vadåmi|| ||SN12:66||
| |nidånasaµyutta na¬akalapiyasutta| |
|| ||idåneva kho mayaµ åyasmato såriputtassa bhåsitaµ evaµ åjånåma: na kho åvuso
ko††hita saya!kataµ nåmarËpaµ, na para!kataµ nåmarËpaµ, na saya!katañ ca para!ka-
tañ ca nåmarËpaµ, na pi asaya!kåraµ apara!kåraµ adhicca samuppannaµ nåmarËpaµ;
api ca viññåˆapaccayå nåmarËpan ti|| ||idåneva ca pana mayaµ åyasmato såriputtassa
bhåsitaµ evaµ åjånåma: na kho åvuso ko††hita saya!kataµ viññåˆaµ, na para!kataµ
viññåˆaµ, na saya!katañ ca para!katañ ca viññåˆaµ, na pi asaya!kåraµ apara!kåraµ
adhicca samuppannaµ viññåˆaµ; api ca nåmarËpapaccayå viññåˆan ti|| ||yathå kathaµ
pan’ åvuso såriputta imassa bhåsitassa attho da††habbo ti? ten’ åvuso upaman te karissåmi
upamåya pi idh’ ekacce viññË puriså bhåsitassa atthaµ åjånanti. seyyathå pi åvuso dve
na¬akalåpiyo aññaµ aññaµ nissåya ti††heyyuµ. evam eva kho åvuso nåmarËpapaccayå
viññåˆaµ, viññåˆapaccayå nåmarËpaµ, nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapac-
cayå phasso, phassapaccayå vedanå, vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånaµ,
upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevaduk-
khadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samu-
dayo hoti|| ||tåsañ ce åvuso na¬akalåpinaµ ekaµ åka""heyya ekå papateyya, aparañ ce
åka""heyya aparå papateyya. evam eva kho åvuso nåmarËpanirodhå viññåˆanirodho,
viññåˆanirodhå nåmarËpanirodho, nåmarËpanirodhå sa¬åyatananirodho, sa¬åyatananiro-
dhå phassanirodho, phassanirodhå vedanånirodho, vedanånirodhå taˆhanirodho, taˆhå-
239
nirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåti-
nirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hot¥ ti|| ||SN12:67||
| |nidånasaµyutta kosambisutta| |
|| ||aññatr’ eva åvuso nårada saddhåya aññatra ruciyå aññatra anussavå aññatra åkårapari-
vitakkå aññatra di††hinijjhånakhantiyå, atth’ åyasmato nåradassa paccattañ ñeva ñåˆaµ:
upådånapaccayå bhavo ti? aññatr’ eva åvuso savi††ha saddhåya aññatra ruciyå aññatra
anussavå aññatra åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakhantiyå, ahaµ etaµ jånåmi
ahaµ etaµ passåmi: upådånapaccayå bhavo ti||…||aññatr’ eva åvuso nårada saddhåya
aññatra ruciyå aññatra anussavå aññatra åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakhantiyå,
atth’ åyasmato nåradassa paccattañ ñeva ñåˆaµ: upådånanirodhå bhavanirodho ti?
aññatr’ eva åvuso savi††ha saddhåya aññatra ruciyå aññatra anussavå aññatra åkårapari-
vitakkå aññatra di††hinijjhånakhantiyå, ahaµ etaµ jånåmi ahaµ etaµ passåmi: upådåna-
nirodhå bhavanirodho ti||…||aññatr’ eva åvuso nårada saddhåya aññatra ruciyå aññatra
anussavå aññatra åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakhantiyå, atth’ åyasmato nåradas-
sa paccattañ ñeva ñåˆaµ: bhavanirodho nibbånan ti? aññatr’ eva åvuso savi††ha saddhåya
aññatra ruciyå aññatra anussavå aññatra åkåraparivitakkå aññatra di††hinijjhånakhantiyå,
ahaµ etaµ jånåmi ahaµ etaµ passåmi: bhavanirodho nibbånan ti. ten’ åyasmå nårado
arahaµ kh¥ˆåsavo ti. bhavanirodho nibbånan ti kho me åvuso yathåbhËtaµ sammappañ-
ñåya sudi††haµ, na c’ amhi arahaµ kh¥ˆåsavo. seyyathå pi åvuso kantåramagge udapåno
tatra nev’ assa rajjunå udakavårako. atha puriso ågaccheyya ghammåbhitatto ghamma-
pareto kilanto tasito pipåsito. so taµ udapånaµ olokeyya: tassa udakanti hi kho ñåˆam
assa, na ca kåyena phusitvå vihareyya. evam eva kho åvuso bhavanirodho nibbånan ti
yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ, na c’ amhi arahaµ kh¥ˆåsavo ti|| ||SN12:68||
| |dhåtusaµyutta no vedanåsutta| |
|| ||katamañ ca bhikkhave dhåtunånattaµ pa†icca uppajjati phassanånattaµ? phassanåna-
ttaµ pa†icca uppajjati vedanånånattaµ? no vedanånånattaµ pa†icca uppajjati phassa-
nånattaµ? no phassanånattaµ pa†icca uppajjati dhåtunånattaµ? cakkhudhåtuµ bhikkhave
240
pa†icca uppajjati cakkhusamphasso, cakkhusamphassaµ pa†icca uppajjati cakkhusam-
phassajå vedanå. no cakkhusamphassajaµ vedanaµ pa†icca uppajjati cakkhusamphasso,
no cakkhusamphassaµ pa†icca uppajjati cakkhudhåtu. sotadhåtuµ pa†icca uppajjati
sotasamphasso, sotasamphassaµ pa†icca uppajjati sotasamphassajå vedanå. no sotasam-
phassajaµ vedanaµ pa†icca uppajjati sotasamphasso, no sotasamphassaµ pa†icca up-
pajjati sotadhåtu. ghånadhåtuµ pa†icca uppajjati ghånasamphasso, ghånasamphassaµ
pa†icca uppajjati ghånasamphassajå vedanå. no ghånasamphassajaµ vedanam pa†icca
uppajjati ghånasamphasso, no ghånasamphassaµ pa†icca uppajjati ghånadhåtu. jivhådhå-
tuµ pa†icca uppajjati jivhåsamphasso, jivhåsamphassaµ pa†icca uppajjati jivhåsam-
phassajå vedanå. no jivhåsamphassajaµ vedanaµ pa†icca uppajjati jivhåsamphasso, no
jivhåsamphassaµ pa†icca uppajjati jivhådhåtu. kåyadhåtuµ pa†icca uppajjati kåya-
samphasso, kåyasamphassaµ pa†icca uppajjati kåyasamphassajå vedanå. no kåyasam-
phassajaµ vedanaµ pa†icca uppajjati kåyasamphasso. no kåyasamphassaµ pa†icca up-
pajjati kåyadhåtu. manodhåtuµ pa†icca uppajjati manosamphasso, manosamphassaµ
pa†icca uppajjati manosamphassajå vedanå. no manosamphassajaµ vedanaµ pa†icca
uppajjati manosamphasso, no manosamphassaµ pa†icca uppajjati manodhåtu|| ||SN14:5||
| |dhåtusaµyutta saññasutta| |
|| ||rËpadhåtuµ bhikkhave pa†icca uppajjati rËpasaññå, rËpasaññaµ pa†icca uppajjati
rËpasa!kappo, rËpasa!kappaµ pa†icca uppajjati rËpachando, rËpachandaµ pa†icca up-
pajjati rËpapari¬åho, rËpapari¬åhaµ pa†icca uppajjati rËpapariyesanå. saddadhåtuµ bhik-
khave pa†icca uppajjati saddasaññå, saddasaññaµ pa†icca uppajjati saddasa!kappo,
saddasa!kappaµ pa†icca uppajjati saddachando, saddachandaµ pa†icca uppajjati sadda-
pari¬åho, saddapari¬åhaµ pa†icca uppajjati saddapariyesanå. gandhadhåtuµ bhikkhave
pa†icca uppajjati gandhasaññå, gandhasaññaµ pa†icca uppajjati gandhasa!kappo,
gandhasa!kappaµ pa†icca uppajjati gandhachando, gandhachandaµ pa†icca uppajjati
gandhapari¬åho, gandhapari¬åhaµ pa†icca uppajjati gandhapariyesanå. rasadhåtuµ bhik-
khave pa†icca uppajjati rasasaññå, rasasaññaµ pa†icca uppajjati rasasa!kappo, rasa-
sa!kappaµ pa†icca uppajjati rasachando, rasachandaµ pa†icca uppajjati rasapari¬åho,
rasapari¬åhaµ pa†icca uppajjati rasapariyesanå. pho††habbadhåtuµ bhikkhave pa†icca
uppajjati pho††habbasaññå, pho††habbasaññaµ pa†icca uppajjati pho††habbasa!kappo,
241
pho††habbasa!kappaµ pa†icca uppajjati pho††abbachando, pho††habbachandaµ pa†icca
uppajjati pho††habbapari¬åho, pho††habbapari¬åhaµ pa†icca uppajjati pho††habbapari-
yesanå. dhammadhåtuµ bhikkhave pa†icca uppajjati dhammasaññå, dhammasaññaµ
pa†icca uppajjati dhammasa!kappo, dhammasa!kappaµ pa†icca uppajjati dhamma-
chando, dhammachandaµ pa†icca uppajjati dhammapari¬åho, dhammapari¬åhaµ pa†icca
uppajjati dhammapariyesanå|| ||SN14:7||
| |dhåtusaµyutta pubbesutta| |
|| ||yaµ kho pa†hav¥dhåtuµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ pa†hav¥dhåtuyå
assådo. yaµ pa†hav¥dhåtuyå anicca dukkhå vipariˆåmadhammå, ayam pa†hav¥dhåtuyå
åd¥navo. yaµ pa†hav¥dhåtuyå chandarågavinayo chandarågappahånaµ, idaµ pa†hav¥dhå-
tuyå nissaraˆaµ. yaµ kho åpodhåtuµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ åpo-
dhåtuyå assådo. yaµ åpodhåtuyå anicca dukkhå vipariˆåmadhammå, ayaµ åpodhåtuyå
åd¥navo. yaµ åpodhåtuyå chandarågavinayo chandarågappahånaµ, idaµ åpodhåtuyå
nissaraˆaµ. yaµ kho tejodhåtuµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ tejodhåtu-
yå assådo. yaµ tejodhåtuyå anicca dukkhå vipariˆåmadhammå, ayaµ tejodhåtuyå
åd¥navo. yaµ tejodhåtuyå chandarågavinayo chandarågappahånaµ, idaµ tejodhåtuyå
nissaraˆaµ. yaµ kho våyodhåtuµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ våyo-
dhåtuyå assådo. yaµ våyodhåtuyå anicca dukkhå vipariˆåmadhammå, ayaµ våyodhåtuyå
åd¥navo. yaµ våyodhåtuyå chandarågavinayo chandarågappahånaµ, idaµ våyodhåtuyå
nissaraˆaµ|| ||SN14:31||
| |dhåtusaµyutta dukkhasutta| |
|| ||pa†hav¥dhåtu ce h’ idaµ bhikkhave ekantadukkhå abhavissa dukkhånupatitå dukkh-
åvakkantå anavakkantå sukhena, nayidaµ sattå pa†hav¥dhåtuyå sårajjeyyuµ. yasmå ca
kho bhikkhave pa†hav¥dhåtu sukhå sukhånupatitå sukhåvakkantå anavakkantå dukkhena,
tasmå sattå pa†hav¥dhåtuyå sårajjanti. åpodhåtu ce h’ idaµ bhikkhave ekantadukkhå
abhavissa dukkhånupatitå dukkhåvakkantå anavakkantå sukhena, nayidaµ sattå åpodhå-
tuyå sårajjeyyuµ. yasmå ca kho bhikkhave åpodhåtu sukhå sukhånupatitå sukhåvakkantå
anavakkantå dukkhena tasmå sattå åpodhåtuyå sårajjanti. tejodhåtu ce h’ idaµ bhikkhave
242
ekantadukkhå abhavissa dukkhånupatitå dukkhåvakkantå anavakkantå sukhena, nayidaµ
sattå tejodhåtuyå sårajjeyyuµ. yasmå ca kho bhikkhave tejodhåtu sukhå sukhånupatitå
sukhåvakkantå anavakkantå dukkhena, tasmå sattå tejodhåtuyå sårajjanti. våyodhåtu ce h’
idaµ bhikkhave ekantadukkhå abhavissa dukkhånupatitå dukkhåvakkantå anavakkantå
sukhena, nayidaµ sattå våyodhåtuyå sårajjeyyuµ. yasmå ca kho bhikkhave våyodhåtu
sukhå sukhånupatitå sukhåvakkantå anavakkantå dukkhena, tasmå sattå våyodhåtuyå så-
rajjanti|| ||pa†hav¥dhåtu ce h’ idaµ bhikkhave ekantasukhå abhavissa sukhånupatitå sukhå-
vakkantå anavakkantå dukkhena, nayidaµ sattå pa†hav¥dhåtuyå nibbindeyyuµ. yasmå ca
kho bhikkhave pa†hav¥dhåtu dukkhå dukkhånupatitå dukkhåvakkantå anavakkantå sukh-
ena, tasmå sattå pa†hav¥dhåtuyå nibbindanti. åpodhåtu ce h’ idaµ bhikkhave ekantasukhå
abhavissa sukhånupatitå sukhåvakkantå anavakkantå dukkhena, nayidaµ sattå åpodhåtu-
yå nibbindeyyuµ. yasmå ca kho bhikkhave åpodhåtu dukkhå dukkhånupatitå dukkhå-
vakkantå anavakkantå sukhena, tasmå sattå åpodhåtuyå nibbindanti. tejodhåtu ce h’ idaµ
bhikkhave ekantasukhå abhavissa sukhånupatitå sukhåvakkantå anavakkantå dukkhena,
nayidaµ sattå tejodhåtuyå nibbindeyyuµ. yasmå ca kho bhikkhave tejodhåtu dukkhå
dukkhånupatitå dukkhåvakkantå anavakkantå sukhena, tasmå sattå tejodhåtuyå nibbin-
danti. våyodhåtu ce h’ idaµ bhikkhave ekantasukhå abhavissa sukhånupatitå sukhåva-
kkantå anavakkantå dukkhena, nayidaµ sattå våyodhåtuyå nibbindeyyuµ. yasmå ca kho
bhikkhave våyodhåtu dukkhå dukkhånupatitå dukkhåvakkantå anavakkantå sukhena,
tasmå sattå våyodhåtuyå nibbindant¥ ti|| ||SN14:34||
| |dhåtusaµyutta abhinandasutta| |
|| ||yo bhikkhave pa†hav¥dhåtuµ abhinandati dukkhaµ so abhinandati, yo dukkhaµ
abhinandati aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo åpodhåtuµ abhinandati dukkhaµ so
abhinandati, yo dukkhaµ abhinandati aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo tejodhåtuµ
abhinandati dukkhaµ so abhinandati, yo dukkhaµ abhinandati aparimutto so dukkhasmå
ti vadåmi. yo våyodhåtuµ abhinandati dukkhaµ so abhinandati, yo dukkhaµ abhinandati
aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi|| ||yo ca bhikkhave pa†hav¥dhåtuµ nåbhinandati
dukkhaµ so nåbhinandati, yo dukkhaµ nåbhinandati parimutto so dukkhasmå ti vadåmi.
yo åpodhåtuµ nåbhinandati dukkhaµ so nåbhinandati, yo dukkhaµ nåbhinandati pari-
mutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo tejodhåtuµ nåbhinandati dukkhaµ so nåbhinandati, yo
243
dukkhaµ nåbhinandati parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo våyodhåtuµ nåbhinandati
dukkhaµ so nåbhinandati, yo dukkhaµ nåbhinandati parimutto so dukkhasmå ti vadåmi||
||SN14:35||
| |dhåtusaµyutta uppådasutta| |
|| ||yo bhikkhave pa†hav¥dhåtuyå uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo åpodhåtuyå uppådo †hiti abhinibbatti
påtubhåvo, dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo tejodhåtuyå
uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa
påtubhåvo. yo våyodhåtuyå uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave pa†hav¥dhåtuyå nirodho vËpa-
samo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo
åpodhåtuyå nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jarå-
maraˆassa atthagamo. yo tejodhåtuyå nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho
rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo våyodhåtuyå nirodho vËpasamo attha-
gamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo|| ||SN14:36||
| |anamataggasaµyutta tiˆaka††hasutta| |
|| ||anamataggo ’yaµ bhikkhave saµsåro pubbako†i na paññåyati avijjån¥varaˆånaµ
sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ sandhåvataµ saµsarataµ. seyyathå pi bhikkhave daˆ"o
uparivehåsaµ khitto sakim pi mËlena nipatati sakim pi majjhena nipatati sakim pi aggena
nipatati. evam eva kho bhikkhave avijjån¥varaˆå sattå taˆhåsaµyojanå sandhåvantå saµ-
sarantå sakim pi asmå lokå paraµ lokam gacchanti, sakim pi parasmå lokå imaµ lokaµ
ågacchanti. taµ kissa hetu? anamataggo ’yaµ bhikkhave saµsåro pubbako†i na paññåyati
avijjån¥varaˆånaµ sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ sandhåvataµ saµsarataµ. evaµ d¥gha-
rattaµ kho bhikkhave dukkhaµ paccanubhËtaµ tibbaµ paccanubhËtaµ vyasanaµ pacca-
nubhËtaµ ka†asi va""hitå. yåvañ c’ idaµ bhikkhave alam eva sabbasa!khåresu nibbindi-
tuµ alaµ virajjituµ alaµ vimuccitun ti|| ||SN15:9||
244
| |kassapasaµyutta ovådasutta| |
|| ||ekam antaµ nisinne kho te bhikkhË bhagavå etad avoca: saccaµ kira tumhe
bhikkhave aññamaññaµsu tena accåvadatha, ehi bhikkhu ko bahutaraµ bhåsissati? ko
sundarataraµ bhåsissati? ko cirataraµ bhåsissat¥ ti? evaµ bhante. kin nu kho me tumhe
bhikkhave evaµ dhammaµ desitaµ åjånåtha: etha tumhe bhikkhave aññamaññaµsu tena
accåvadatha, ehi bhikkhu ko bahutaraµ bhåsissati? ko sundarataraµ bhåsissati? ko cira-
taraµ bhåsissat¥ ti? no h’ etaµ bhante. no ce kira me tumhe bhikkhave evaµ dhammaµ
desitaµ åjånåtha, atha kiñ ca rahi tumhe moghapuriså kiµ jånathå kiµ passantå? evaµ
svåkkhåte dhammavinaye pabbajitå samånå aññamaññaµsu tena accåvadatha, ehi bhik-
khu ko bahutaraµ bhåsissati? ko sundarataraµ bhåsissati? ko cirataraµ bhåsissat¥ ti? atha
kho te bhikkhË bhagavato pådesu siraså nipatitvå bhagavantaµ etad avocuµ: accayo no
bhante accayamå, yathå båle yathå mˬhe yathå akusale, ye mayaµ evaµ svåkkhåte
dhammavinaye pabbajitå, samånå aññamaññaµsu tena accåvadimha, ehi bhikkhu ko
bahutaraµ bhåsissati? ko sundarataraµ bhåsissati? ko cirataraµ bhåsissat¥ ti? tesanno
bhante bhagavå accayaµ accayato pa†igaˆhåtu åyatiµ saµvaråyå ti|| ||SN16:6||
| | råhulasaµyutta saññåsutta| |
|| ||taµ kiµ maññåsi råhula rËpasaññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||saddasaññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||gandhasaññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||rasasaññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||pho††habbasaññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante.
245
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||dhammasaññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN18:6||
| | råhulasaµyutta sañcetanåsutta| |
|| ||taµ kiµ maññåsi råhula rËpasañcetanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||saddasañcetanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||gandhasañcetanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||rasasañcetanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||pho††habbasañcetanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham
asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||dhammasañcetanå niccå vå aniccå vå ti?
aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN18:7||
246
| |råhulasaµyutta apagatasutta| |
|| ||kathan nu kho bhante jånato kathaµ passato imasmiñ ca viññåˆake kåye bahiddhå ca
sabbanimittesu aha!kåramama!kåramånåpagataµ månasaµ hoti vidhåsamatikkantaµ
santaµ suvimuttan ti?|| ||yaµ kiñci råhula rËpaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå
bahiddhå vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå;
sabbaµ rËpaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti. evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya disvå anupådå vimutto hoti|| ||yå kåci vedanå at¥tånågatapaccuppannå,
ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå;
sabbaµ vedanaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam. etaµ yathå-
bhËtaµ sammappaññåya disvå anupådå vimutto hoti|| ||yå kåci saññå at¥tånågatapaccup-
pannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike
vå; sabbaµ saññaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti. evam etaµ yathå-
bhËtaµ sammappaññåya disvå anupådå vimutto hoti|| ||ye keci sa!khårå at¥tånågata-
paccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, ye dËre
santike vå; sabbe sa!khåre n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti. evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå anupådå vimutto hoti|| ||yaµ kiñci viññåˆaµ at¥tånå-
gatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥t-
aµ vå, yaµ dËre santike vå; sabbaµ viññåˆaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso
attå ti. evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå anupådå vimutto hoti|| ||SN18.22||
| |opammasaµyutta aˆisutta| |
|| ||tasmåt iha bhikkhave evaµ sikkhitabbaµ: ye te suttantå tathågatabhåsitå gambh¥rå
gambh¥ratthå lokuttarå suññatapa†isaµyuttå tesu bhaññamånesu sussusissåma sotaµ
odahissåma aññåcittaµ upa††håpessåma – te ca dhamme uggahetabbaµ pariyåpuˆitabbaµ
maññissåmå ti. evañ hi vo bhikkhave sikkhitabbanti|| ||SN20:7||
247
| |bhikkhusaµyutta theranåmasutta| |
|| ||kathañ ca thera ekavihåro vitthårena paripuˆˆo hoti? idha thera yaµ at¥taµ taµ
pah¥naµ, yaµ anågataµ taµ pa†inissa††haµ, paccuppannesu ca attabhåvapa†ilåbhesu
chandarågo suppa†ivin¥to. evaµ kho thera ekavihåro vitthårena paripuˆˆo hot¥ ti||
||SN21:10||
248
Saµyuttanikåya Khandhavagga
| |khandhasaµyutta nakulapitåsutta| |
|| ||kathañ ca gahapati åturakåyo c’ eva hoti åturacitto ca? idha gahapati assutavå puthu-
jjano; ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ
adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to|| ||rËpaµ attato samanu-
passati, rËpavantaµ vå attånam, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ. ahaµ rËpaµ
mama rËpan ti pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ rËpaµ mama rËpan ti pariyu††ha††håyino,
taµ rËpaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa rËpavipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti soka-
paridevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||vedanaµ attato samanupassati, vedanåvantaµ vå
attånaµ, attani vå vedanaµ, vedanåya vå attånaµ. ahaµ vedanå mama vedanå ti pari-
yu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ vedanå mama vedanå ti pariyu††ha††håyino, så vedanå
vipariˆamati aññathå hoti. tassa vedanåvipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså|| ||saññaµ attato samanupassati, saññåvantaµ vå attånaµ,
attani vå saññaµ, saññåya vå attånaµ. ahaµ saññå mama saññå ti pariyu††ha††håy¥ hoti.
tassa ahaµ saññå mama saññå ti pariyu††ha††håyino, så saññå vipariˆamati aññathå hoti.
tassa saññåvipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså||
||sa!khåre attato samanupassati, sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå sa!khåre, sa!khå-
resu vå attånaµ. ahaµ sa!khårå mama sa!khårå ti pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ
sa!khårå mama sa!khårå ti pariyu††ha††håyino, te sa!khårå vipariˆamanti aññathå honti.
tassa sa!khåravipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyå-
så|| ||viññåˆam attato samanupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ, attani vå viññåˆaµ,
viññåˆasmiµ vå attånaµ. ahaµ viññåˆaµ mama viññåˆan ti pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa
ahaµ viññåˆaµ mama viññåˆan ti pariyu††ha††håyino, taµ viññåˆaµ vipariˆamati
aññathå hoti. tassa viññåˆavipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadoma-
nass’ upåyåså. evaµ kho gahapati åturakåyo c’ eva hoti åturacitto ca|| ||SN22:1||
249
| |khandhasaµyutta nakulapitåsutta| |
|| ||kathañ ca gahapati åturakåyo hi kho hoti no ca åturacitto? idha gahapati sutavå ariya-
såvako; ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvin¥to, sappurisånaµ
dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme suvin¥to|| ||na rËpaµ attato sama-
nupassati, na rËpavantaµ vå attånaµ, na attani vå rËpaµ, na rËpasmiµ vå attånaµ. ahaµ
rËpaµ mama rËpan ti na pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ rËpaµ mama rËpan ti apari-
yu††ha††håyino, taµ rËpaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa rËpavipariˆåmaññathåbhåvå
n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||na vedanaµ attato samanupassati,
na vedanåvantaµ vå attånaµ, na attani vå vedanaµ, na vedanåya vå attånaµ. ahaµ veda-
nå mama vedanå ti na pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ vedanå mama vedanå ti apari-
yu††ha††håyino, så vedanå vipariˆamati aññathå hoti. tassa vedanåvipariˆåmaññathåbhåvå
n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||na saññaµ attato samanupassati,
na saññåvantaµ vå attånaµ, na attani vå saññaµ, na saññåya vå attånaµ. ahaµ saññå
mama saññå ti na pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ saññå mama saññå ti apariyu††ha-
††håyino, så saññå vipariˆamati aññathå hoti. tassa saññåvipariˆåmaññathåbhåvå n’
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||na sa!khåre attato samanupassati, na
sa!khåravantaµ vå attånaµ, na attani vå sa!khåre, na sa!khåresu vå attånaµ. ahaµ
sa!khårå mama sa!khårå ti na pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ sa!khårå mama sa!khårå
ti apariyu††ha††håyino, te sa!khårå vipariˆamanti aññathå honti. tassa sa!khåravipari-
ˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||na viññåˆaµ
attato samanupassati, na viññåˆavantaµ vå attånaµ, na attani vå viññåˆaµ, na viññåˆa-
smiµ vå attånaµ. ahaµ viññåˆaµ mama viññåˆan ti na pariyu††ha††håy¥ hoti. tassa ahaµ
viññåˆaµ mama viññåˆan ti apariyu††ha††håyino, taµ viññåˆaµ vipariˆamati aññathå
hoti. tassa viññåˆavipariˆåmaññathåbhåvå, n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’
upåyåså. evaµ kho gahapati åturakåyo hoti no ca åturacitto ti|| ||SN22:1||
| |khandhasaµyutta devadahasutta| |
|| ||kiµ pan’ åyasmantånaµ åd¥navaµ disvå rËpe chandarågavinayakkhåy¥ satthå, veda-
nåya chandarågavinayakkhåy¥ satthå, saññåya chandarågavinayakkhåy¥ satthå, sa!khå-
resu chandarågavinayakkhåy¥ satthå, viññåˆe chandarågavinayakkhåy¥ satthå ti? evaµ
250
pu††hå tumhe åvuso evaµ vyåkareyyåtha|| ||rËpe kho åvuso avigatarågassa avigatachan-
dassa avigatapemassa avigatapipåsassa avigatapari¬åhassa avigatataˆhassa, tassa rËpassa
vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså. vedanåya
avigatarågassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipåsassa avigatapari¬åhassa
avigatataˆhassa, tasså vedanåya vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså. saññåya avigatarågassa avigatachandassa avigatapemassa avigata-
pipåsassa avigatapari¬åhassa avigatataˆhassa, tasså saññåya vipariˆåmaññathåbhåvå
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså. sa!khåresu avigatarågassa avigata-
chandassa avigatapemassa avigatapipåsassa avigatapari¬åhassa avigatataˆhassa, tesaµ
sa!khårånaµ vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså.
viññåˆe avigatarågassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipåsassa avigatapari¬å-
hassa avigatataˆhassa, tassa viññåˆassa vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså|| ||SN22:2||
| |khandhasaµyutta devadahasutta| |
|| ||kiµ pan’ åyasmantånaµ ånisaµsaµ disvå rËpe chandarågavinayakkhåy¥ satthå,
vedanåya chandarågavinayakkhåy¥ satthå, saññåya chandarågavinayakkhåy¥ satthå, sa!-
khåresu chandarågavinayakkhåy¥ satthå, viññåˆe chandarågavinayakkhåy¥ satthå ti? evaµ
pu††hå tumhe åvuso evaµ vyåkareyyåtha|| ||rËpe kho åvuso vigatarågassa vigatachandassa
vigatapemassa vigatapipåsassa vigatapari¬åhassa vigatataˆhassa, tassa rËpassa vipari-
ˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså. vedanåya vi-
gatarågassa vigatachandassa vigatapemassa vigatapipåsassa vigatapari¬åhassa vigata-
taˆhassa tasså vedanåya vipariˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså. saññåya vigatarågassa vigatachandassa vigatapemassa vigata-
pipåsassa vigatapari¬åhassa vigatataˆhassa, tasså saññåya vipariˆåmaññathåbhåvå n’
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså. sa!khåresu vigatarågassa vigatachan-
dassa vigatapemassa vigatapipåsassa vigatapari¬åhassa vigatataˆhassa, tesaµ sa!khå-
rånaµ vipariˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså.
viññåˆe vigatarågassa vigatachandassa vigatapemassa vigatapipåsassa vigatapari¬åhassa
vigatataˆhassa, tassa viññåˆassa vipariˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså|| ||SN22:2||
251
| |khandhasaµyutta håliddikkånisutta| |
|| ||rËpadhåtu kho gahapati viññåˆassa oko, rËpadhåturågavinibaddhañ ca pana viññåˆaµ
okasår¥ ti vuccati. vedanådhåtu kho gahapati viññåˆassa oko, vedanådhåturågavini-
baddhañ ca pana viññåˆaµ okasår¥ ti vuccati. saññådhåtu kho gahapati viññåˆassa oko,
saññådhåturågavinibaddhañ ca pana viññåˆaµ okasår¥ ti vuccati. sa!khåradhåtu kho
gahapati viññåˆassa oko, sa!khåradhåturågavinibaddhañ ca pana viññåˆaµ okasår¥ ti
vuccati. evaµ kho gahapati okasår¥ hoti|| ||kathañ ca gahapati anokasår¥ hoti? rËpadhåtuyå
kho gahapati yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå, cetaso adhi††hån-
åbhinivesånusayå. te tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå
åyatiµ anuppådadhammå, tasmå tathågato anokasår¥ ti vuccati|| ||vedanådhåtuyå kho
gahapati yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå, cetaso adhi††hånåbhi-
nivesånusayå. te tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ
anuppådadhammå, tasmå tathågato anokasår¥ ti vuccati|| ||saññådhåtuyå kho gahapati yo
chando yo rågo yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå, cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå. te
tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå,
tasmå tathågato anokasår¥ ti vuccati|| ||sa!khåradhåtuyå kho gahapati yo chando yo rågo
yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå, cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå. te tathågatassa
pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå, tasmå
tathågato anokasår¥ ti vuccati|| ||viññåˆadhåtuyå kho gahapati yo chando yo rågo yå nandi
yå taˆhå ye upåy’ upådånå, cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå. te tathågatassa pah¥nå
ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå, tasmå tathågato
anokasår¥ ti vuccati|| ||SN22:3||
| |khandhasaµyutta pa†hama-håliddikånisutta| |
|| ||kathañ ca gahapati niketasår¥ hoti? rËpanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati
niketasår¥ ti vuccati. saddanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati niketasår¥ ti
vuccati. gandhanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati niketasår¥ ti vuccati. rasa-
nimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati niketasår¥ ti vuccati. pho††habbanimitta-
niketavisåravinibandhå kho gahapati niketasår¥ ti vuccati. dhammanimittaniketavisåra-
vinibandhå kho gahapati niketasår¥ ti vuccati|| ||kathañ ca gahapati aniketasår¥ hoti?
252
rËpanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå tålå-
vatthukatå anabhåvakatå åyatim anuppådadhammå, tasmå tathågato aniketasår¥ ti vuccati.
saddanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå
tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatim anuppådadhammå, tasmå tathågato aniketasår¥ ti
vuccati. gandhanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati tathågatassa pah¥nå ucchinna-
mËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatim anuppådadhammå, tasmå tathågato aniketasår¥
ti vuccati. rasanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati tathågatassa pah¥nå ucchinna-
mËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatim anuppådadhammå, tasmå tathågato aniketasår¥
ti vuccati. pho††habbanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati tathågatassa pah¥nå
ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatim anuppådadhammå, tasmå tathågato
aniketasår¥ ti vuccati. dhammanimittaniketavisåravinibandhå kho gahapati tathågatassa
pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatim anuppådadhammå, tasmå
tathågato aniketasår¥ ti vuccati|| ||SN22:3||
| |khandhasaµyutta dutiya-håliddikkånisutta| |
|| ||rËpadhåtuyå kho gahapati yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå
cetaso adi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå cittaµ
suvimuttan ti vuccati. vedanådhåtuyå kho gahapati yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå
ye upåy’ upådånå cetaso adi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå
pa†inissaggå cittaµ suvimuttan ti vuccati. saññådhåtuyå kho gahapati yo chando yo rågo
yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå cetaso adi††hånåbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå
nirodhå cågå pa†inissaggå cittaµ suvimuttan ti vuccati. sa!khåradhåtuyå kho gahapati yo
chando yo rågo yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå cetaso adi††hånåbhinivesånusayå,
tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå cittaµ suvimuttan ti vuccati. viññåˆadhåtu-
yå kho gahapati yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå ye upåy’ upådånå cetaso adi††hån-
åbhinivesånusayå, tesaµ khayå virågå nirodhå cågå pa†inissaggå cittaµ suvimuttan ti
vuccati|| ||SN22:4||
253
| |khandhasaµyutta samådhisutta| |
|| ||ko ca bhikkhave rËpassa samudayo? ko vedanåya samudayo? ko saññåya samudayo?
ko sa!khårånaµ samudayo? ko viññåˆassa samudayo? idha bhikkhave abhinandati abhi-
vadati ajjhosåya ti††hati. kiñ ca abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati?|| ||rËpaµ abhi-
nandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa rËpaµ abhinandato abhivadato ajjhosåya
ti††hato, uppajjati nandi. yå rËpe nandi tad upådånaµ. tass’ upådånapaccayå bhavo,
bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså
sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti|| ||vedanaµ
abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa vedanaµ abhinandato abhivadato ajjho-
såya ti††hato, uppajjati nandi. yå vedanåya nandi tad upådånaµ. tass’ upådånapaccayå
bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’
upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti||
||saññaµ abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa saññaµ abhinandato abhivadato
ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi. yå saññåya nandi tad upådånaµ. tass’ upådånapaccayå
bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’
upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti||
||sa!khåre abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa sa!khåre abhinandato abhi-
vadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi. yå sa!khåresu nandi tad upådånaµ. tass’
upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hoti|| ||viññåˆaµ abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa viññåˆaµ
abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi. yå viññåˆe nandi tad upådå-
naµ. tass’ upådånapaccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ soka-
paridevadukkhadomanass’ upåyåså sambhavanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhan-
dhassa samudayo hoti|| ||SN22:5||
| |khandhasaµyutta samådhisutta| |
|| ||ko ca bhikkhave rËpassa atthagamo? ko vedanåya atthagamo? ko saññåya atthagamo?
ko sa!khårånaµ atthagamo? ko viññåˆassa atthagamo? idha bhikkhave nåbhinandati
nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati. kiñ ca nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati?|| ||rËp-
254
am nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati. tassa rËpaµ anabhinandato anabhivadato
anajjhosåya ti††hato, yå rËpe nandi så nirujjhati. tassa nandinirodhå upådånanirodho,
upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ soka-
paridevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandh-
assa nirodho hoti|| ||vedanaµ nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati. tassa vedanaµ
anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, yå vedanåya nandi så nirujjhati. tassa
nandinirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho,
jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||saññaµ nåbhinandati nåbhivadati nåjjho-
såya ti††hati. tassa saññaµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, yå saññåya
nandi så nirujjhati. tassa nandinirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho,
bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upå-
yåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||sa!khåre
nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati. tassa sa!khåre anabhinandato anabhivadato
anajjhosåya ti††hato, yå sa!khåresu nandi så nirujjhati. tassa nandinirodhå upådånaniro-
dho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ
sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhan-
dhassa nirodho hoti|| ||viññåˆaµ nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati. tassa
viññåˆaµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, yå viññåˆe nandi så niru-
jjhati. tassa nandinirodhå upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå
jåtinirodho, jåtinirodhå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti.
evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti|| ||SN22:5||
| |khandhasaµyutta dutiya-upådåparitassanåsutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave upådå paritassanå hoti? idha bhikkhave assutavå puthujjano
rËpaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. tassa taµ rËpaµ vipari-
ˆamati aññathå hoti. tassa rËpavipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså|| ||vedanaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati.
tassa taµ vedanaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa vedanåvipariˆåmaññathåbhåvå uppa-
jjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||saññaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti samanupassati. tassa taµ saññaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa saññåvipa-
255
riˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||sa!khåre etaµ
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. tassa te sa!khåre vipariˆamanti
aññathå honti. tassa sa!khåravipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså|| ||viññåˆaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati.
tassa taµ viññåˆaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa viññåˆavipariˆåmaññathåbhåvå
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså. evaµ kho bhikkhave upådåparitas-
sanå hoti|| ||SN22:8||
| |khandhasaµyutta dutiya-upådåparitassanåsutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave anupådå aparitassanå hoti? idha bhikkhave sutavå ariyasåvako
rËpaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. tassa taµ rËpaµ
vipariˆamati aññathå hoti. tassa rËpavipariˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså|| ||vedanaµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
samanupassati. tassa taµ vedanaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa vedanåvipariˆåm-
aññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||saññaµ n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. tassa taµ saññaµ vipariˆamati
aññathå hoti. tassa saññåvipariˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså|| ||sa!khåre n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
samanupassati. tassa te sa!khåre vipariˆamanti aññathå honti. tassa sa!khåravipari-
ˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||viññåˆaµ n’
etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. tassa taµ viññåˆaµ
vipariˆamati aññathå hoti. tassa viññåˆavipariˆåmaññathåbhåvå n’ uppajjanti sokaparide-
vadukkhadomanass’ upåyåså. evaµ kho bhikkhave anupådåparitassanå hot¥ ti|| ||SN22:8||
| |khandhasaµyutta at¥tånågatapaccuppannåniccasutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave aniccaµ at¥tånågataµ ko pana vådo paccuppannassa. evaµ passaµ
bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tasmiµ rËpasmiµ anapekho hoti, anågataµ rËpaµ
nåbhinandati, paccuppannassa rËpassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti||
||vedanå aniccå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannåya. evaµ passaµ bhikkhave sutavå
ariyasåvako: at¥tåya vedanåya anapekho hoti, anågataµ vedanaµ nåbhinandati, pac-
256
cuppannåya vedanåya nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||saññå aniccå
at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannåya. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako
at¥tåya saññåya anapekho hoti, anågataµ saññaµ nåbhinandati, paccuppannåya saññåya
nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||sa!khårå aniccå at¥tånågatå ko pana vådo
paccuppannånaµ. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tesu sa!khåresu
anapekho hoti, anågate sa!khåre nåbhinandati, paccuppannånaµ sa!khårånaµ nibbidåya
virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||viññåˆaµ aniccaµ at¥tånågataµ ko pana vådo
paccuppannassa. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tasmiµ viññåˆasmim
anapekho hoti, anågataµ viññåˆaµ nåbhinandati, paccuppannassa viññåˆassa nibbidåya
virågåya nirodhåya pa†ipanno hot¥ ti|| ||SN22:9||
| |khandhasaµyutta at¥tånågatapaccuppannadukkhasutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave dukkhaµ at¥tånågataµ ko pana vådo paccuppannassa. evaµ passaµ
bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tasmiµ rËpasmiµ anapekho hoti, anågataµ rËpaµ
nåbhinandati, paccuppannassa rËpassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti||
||vedanå dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannåya. evaµ passaµ bhikkhave
sutavå ariyasåvako: at¥tåya vedanåya anapekho hoti, anågataµ vedanaµ nåbhinandati,
paccuppannåya vedanåya nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||saññå dukkhå
at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannåya. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako
at¥tåya saññåya anapekho hoti, anågataµ saññaµ nåbhinandati, paccuppannåya saññåya
nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||sa!khårå dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo
paccuppannånaµ. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tesu sa!khåresu
anapekho hoti, anågate sa!khåre nåbhinandati, paccuppannånaµ sa!khårånaµ nibbidåya
virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||viññåˆaµ dukkhaµ at¥tånågataµ ko pana vådo
paccuppannassa. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tasmiµ viññåˆasmim
anapekho hoti, anågataµ viññåˆaµ nåbhinandati, paccuppannassa viññåˆassa nibbidåya
virågåya nirodhåya pa†ipanno hot¥ ti||SN22:10||
257
| |khandhasaµyutta at¥tånågatapaccuppannånattåsutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave anattå at¥tånågataµ ko pana vådo paccuppannassa. evaµ passaµ
bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tasmiµ rËpasmiµ anapekho hoti, anågataµ rËpaµ
nåbhinandati, paccuppannassa rËpassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti||
||vedanå anattå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannåya. evaµ passaµ bhikkhave sutavå
ariyasåvako: at¥tåya vedanåya anapekho hoti, anågataµ vedanaµ nåbhinandati, pac-
cuppannåya vedanåya nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||saññå anattå
at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannåya. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako
at¥tåya saññåya anapekho hoti, anågataµ saññaµ nåbhinandati, paccuppannåya saññåya
nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||sa!khårå anattå at¥tånågatå ko pana vådo
paccuppannånaµ. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tesu sa!khåresu
anapekho hoti, anågate sa!khåre nåbhinandati, paccuppannånaµ sa!khårånaµ nibbidåya
virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||viññåˆaµ anattå at¥tånågataµ ko pana vådo pac-
cuppannassa. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako at¥tasmiµ viññåˆasmim
anapekho hoti, anågataµ viññåˆaµ nåbhinandati, paccuppannassa viññåˆassa nibbidåya
virågåya nirodhåya pa†ipanno hot¥ ti|| ||SN22:11||
| |khandhasaµyutta dukkhasutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave dukkhaµ vedanå dukkhå saññå dukkhå sa!khårå dukkhå viññåˆaµ
dukkhaµ. evaµ passam bhikkhave sutavå ariyasåvako rËpasmim pi nibbindati vedanåya
pi nibbindati saññåya pi nibbindati sa!khåresu pi nibbindati viññåˆasmim pi nibbindati.
nibbindaµ virajjati. virågå vimuccati. vimuttasmiµ vimuttaµ iti ñåˆaµ hoti. kh¥ˆå jåti
vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparam itthattåyåti pajånåt¥ ti|| ||SN22:13||
| |khandhasaµyutta aniccahetusutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave aniccaµ. yo pi hetu yo pi paccayo rËpassa uppådåya so pi anicco.
aniccasambhËtaµ bhikkhave rËpaµ, kuto niccaµ bhavissati? vedanå aniccå. yo pi hetu
yo pi paccayo vedanåya uppådåya so pi anicco. aniccasambhËtå bhikkhave vedanå, kuto
niccå bhavissati? saññå aniccå. yo pi hetu yo pi paccayo saññåya uppådåya so pi anicco.
258
aniccasambhËtå bhikkhave saññå, kuto niccå bhavissati? sa!khårå aniccå. yo pi hetu yo
pi paccayo sa!khårånaµ uppådåya so pi anicco. aniccasambhËtå bhikkhave sa!khårå,
kuto niccå bhavissanti? viññåˆaµ aniccaµ. yo pi hetu yo pi paccayo viññåˆassa up-
pådåya so pi anicco. aniccasambhËtaµ bhikkhave viññåˆaµ, kuto niccaµ bhavissati?||
||SN22:18||
| |khandhasaµyutta dukkhahetusutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave dukkhaµ. yo pi hetu yo pi paccayo rËpassa uppådåya so pi dukkho.
dukkhasambhËtaµ bhikkhave rËpaµ, kuto sukhaµ bhavissati? vedanå dukkhå. yo pi hetu
yo pi paccayo vedanåya uppådåya so pi dukkho. dukkhasambhËtå bhikkhave vedanå,
kuto sukhå bhavissati? saññå dukkhå. yo pi hetu yo pi paccayo saññåya uppådåya so pi
dukkho. dukkhasambhËtå bhikkhave saññå, kuto sukhå bhavissati? sa!khårå dukkhå. yo
pi hetu yo pi paccayo sa!khårånaµ uppådåya so pi dukkho. dukkhasambhËtå bhikkhave
sa!khårå, kuto sukhå bhavissanti? viññåˆaµ dukkhaµ. yo pi hetu yo pi paccayo viññå-
ˆassa uppådåya so pi dukkho. dukkhasambhËtaµ bhikkhave viññåˆaµ, kuto sukhaµ
bhavissati?||SN22:19||
| |khandhasaµyutta anattahetusutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave anattå. yo pi hetu yo pi paccayo rËpassa uppådåya so pi anattå.
anattasambhËtaµ bhikkhave rËpaµ, kuto attå bhavissati? vedanå anattå. yo pi hetu yo pi
paccayo vedanåya uppådåya so pi anattå. anattasambhËtå bhikkhave vedanå, kuto attå
bhavissati? saññå anattå. yo pi hetu yo pi paccayo saññåya uppådåya so pi anattå.
anattasambhËtå bhikkhave saññå, kuto attå bhavissati? sa!khårå anattå. yo pi hetu yo pi
paccayo sa!khårånaµ uppådåya so pi anattå. anattasambhËtå bhikkhave sa!khårå, kuto
attå bhavissanti? viññåˆaµ anattå. yo pi hetu yo pi paccayo viññåˆassa uppådåya so pi
anattå. anattasambhËtaµ bhikkhave viññåˆaµ, kuto attå bhavissati?|| ||SN22:20||
259
| |khandhasaµyutta bhårasutta| |
|| ||katamo bhikkhave bhåro? pañc’ upådånakkhandhå tissa vacan¥yaµ. katame pañca?
seyyath¥daµ: rËpupådånakkhandho vedanupådånakkhandho saññupådånakkhandho sa!-
khårupådånakkhandho viññåˆupådånakkhandho. ayaµ vuccati bhikkhave bhåro. katamo
ca bhikkhave bhårahåro? puggalo tissa vacan¥yaµ, yo’ yam åyasmå evaµnåmo evaµ-
gotto. ayaµ vuccati bhikkhave bhårahåro|| ||katamañ ca bhikkhave bhårådånaµ? yåyaµ
taˆhå ponobhavikå nandirågasahagatå tatra tatråbhinandin¥, seyyath¥daµ kåmataˆhå
bhavataˆhå vibhavataˆhå. ayaµ vuccati bhikkhave bhårådånaµ. katamañ ca bhikkhave
bhåranikkhepanaµ? yo tasså yeva taˆhåya asesaviråganirodho cågo pa†inissaggo mutti
anålayo. idaµ vuccati bhikkhave bhåranikkhepanan ti. idam avoca bhagavå idaµ vatvåna
sugato athåparam etad avoca satthå||
||bhårå have pañcakkhandhå, bhårahåro ca puggalo
bhårådånaµ dukkhaµ loke, bhåranikkhepanaµ sukhaµ||
||nikkhipitvå garuµ bhåram, aññaµ bhåram ånåd¥ya
samËlaµ taˆham abbhuyha, nicchåto parinibbuto ti|| ||SN22:22||
| |khandhasaµyutta chandarågasutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpasmiµ chandarågo taµ pajahatha. evaµ taµ rËpaµ pah¥naµ
bhavissati ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ anuppådadhammaµ.
yo vedanåya chandarågo taµ pajahatha. evaµ så vedanå pah¥nå bhavissati ucchinnamËlå
tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. yo saññåya chandarågo taµ
pajahatha. evaµ så saññå pah¥nå bhavissati ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå
åyatiµ anuppådadhammå. yo sa!khåresu chandarågo taµ pajahatha. evaµ te sa!khårå
pah¥nå bhavissanti ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå.
yo viññåˆasmiµ chandarågo taµ pajahatha. evaµ taµ viññåˆam pah¥naµ bhavissati uc-
chinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ anuppådadhamman ti|| ||SN22:25||
260
| |khandhasaµyutta assådasutta| |
|| ||no ce ’daµ bhikkhave rËpassa assådo abhavissa nayidaµ sattå rËpasmiµ såra-
jjeyyuµ, yasmå ca kho bhikkhave atthi rËpassa assådo tasmå sattå rËpasmiµ sårajjanti.
no ce ’daµ bhikkhave rËpassa åd¥navo abhavissa nayidaµ sattå rËpasmiµ nibbindeyyuµ,
yasmå ca kho bhikkhave atthi rËpassa åd¥navo tasmå sattå rËpasmiµ nibbindanti. no ce
’daµ bhikkhave rËpassa nissaraˆaµ abhavissa nayidaµ sattå rËpasmå nissareyyuµ,
yasmå ca kho bhikkhave atthi rËpassa nissaraˆaµ tasmå sattå rËpasmå nissaranti|| ||no ce
’daµ bhikkhave vedanåya assådo abhavissa nayidaµ sattå vedanåya sårajjeyyuµ, yasmå
ca kho bhikkhave atthi vedanåya assådo tasmå sattå vedanåya sårajjanti. no ce ’daµ
bhikkhave vedanåya åd¥navo abhavissa nayidaµ sattå vedanåya nibbindeyyuµ, yasmå ca
kho bhikkhave atthi vedanåya åd¥navo tasmå sattå vedanåya nibbindanti. no ce ’daµ
bhikkhave vedanåya nissaraˆaµ abhavissa nayidaµ sattå vedanåya nissareyyuµ, yasmå
ca kho bhikkhave atthi vedanåya nissaraˆaµ tasmå sattå vedanåya nissaranti|| ||no ce
’daµ bhikkhave saññåya assådo abhavissa nayidaµ sattå saññåya sårajjeyyuµ, yasmå ca
kho bhikkhave atthi saññåya assådo tasmå sattå saññåya sårajjanti. no ce ’daµ bhikkhave
saññåya åd¥navo abhavissa nayidaµ sattå saññåya nibbindeyyuµ, yasmå ca kho
bhikkhave atthi saññåya åd¥navo tasmå sattå saññåya nibbindanti. no ce ’daµ bhikkhave
saññåya nissaraˆaµ abhavissa nayidaµ sattå saññåya nissareyyuµ, yasmå ca kho bhikkh-
ave atthi saññåya nissaraˆaµ tasmå sattå saññåya nissaranti|| ||no ce ’daµ bhikkhave
sa!khårånaµ assådo abhavissa nayidaµ sattå sa!khåresu sårajjeyyuµ, yasmå ca kho
bhikkhave atthi sa!khårånaµ assådo tasmå sattå sa!khåresu sårajjanti. no ce ’daµ
bhikkhave sa!khårånaµ åd¥navo abhavissa nayidaµ sattå sa!khåresu nibbindeyyuµ,
yasmå ca kho bhikkhave atthi sa!khårånaµ åd¥navo tasmå sattå sa!khåresu nibbindanti.
no ce ’daµ bhikkhave sa!khårånaµ nissaraˆaµ abhavissa nayidaµ sattå sa!khårehi nis-
sareyyuµ, yasmå ca kho bhikkhave atthi sa!khårånaµ nissaraˆaµ tasmå sattå sa!khårehi
nissaranti|| ||no ce ’daµ bhikkhave viññåˆassa assådo abhavissa nayidaµ sattå viññåˆa-
smiµ sårajjeyyuµ, yasmå ca kho bhikkhave atthi viññåˆassa assådo tasmå sattå viññåˆa-
smiµ sårajjanti. no ce ’daµ bhikkhave viññåˆassa åd¥navo abhavissa nayidaµ sattå
viññåˆasmiµ nibbindeyyuµ, yasmå ca kho bhikkhave atthi viññåˆassa åd¥navo tasmå
sattå viññåˆasmiµ nibbindanti. no ce ’daµ bhikkhave viññåˆassa nissaraˆaµ abhavissa
261
nayidaµ sattå viññåˆasmå nissareyyuµ, yasmå ca kho bhikkhave atthi viññåˆassa
nissaraˆaµ tasmå sattå viññåˆasmå nissaranti|| ||SN22:28||
| |khandhasaµyutta abhinandanasutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpam abhinandati dukkhaµ so abhinandati, yo dukkhaµ abhinandati
aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo vedanaµ abhinandati dukkhaµ so abhinandati,
yo dukkhaµ abhinandati aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo saññaµ abhinandati
dukkhaµ so abhinandati, yo dukkhaµ abhinandati aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi.
yo sa!khåre abhinandati dukkhaµ so abhinandati, yo dukkhaµ abhinandati aparimutto so
dukkhasmå ti vadåmi. yo viññåˆaµ abhinandati dukkhaµ so abhinandati, yo dukkhaµ
abhinandati aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi|| ||yo ca kho bhikkhave rËpaµ nåbhinan-
dati dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati parimutto so dukkhasmå ti
vadåmi. yo vedanaµ nåbhinandati dukkhaµ so nåbhinandati, yo dukkhaµ nåbhinandati
parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo saññaµ nåbhinandati dukkhaµ so nåbhinandati yo
dukkhaµ nåbhinandati parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo sa!khåre nåbhinandati
dukkhaµ so nåbhinandati yo dukkhaµ nåbhinandati parimutto so dukkhasmå ti vadåmi.
yo viññåˆaµ nåbhinandati dukkhaµ so nåbhinandati, yo dukkhaµ nåbhinandati pari-
mutto so dukkhasmå ti vadåm¥ ti|| ||SN22:29||
| |khandhasaµyutta uppådasutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo vedanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo saññåya uppådo †hiti
abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo
sa!khårånaµ uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti
jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo viññåˆassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkha-
sseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave rËpassa nirodho
vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthaga-
mo. yo vedanåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo
jaråmaraˆassa atthagamo. yo saññåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso niro-
262
dho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo sa!khårånaµ nirodho vËpasamo
atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo viññå-
ˆassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆ-
assa atthagamo ti|| ||SN22:30||
| |khandhasaµyutta dutiya-bhikkhusutta| |
|| ||rËpañ ce bhante anuseti taµ anum¥yati, yaµ anum¥yati tena sa!khaµ gacchati. veda-
nañ ce anuseti taµ anum¥yati, yaµ anum¥yati tena sa!khaµ gacchati. saññañ ce anuseti
taµ anum¥yati, yaµ anum¥yati tena sa!khaµ gacchati. sa!khåre ce anuseti taµ anum¥yati
yaµ anum¥yati tena sa!khaµ gacchati. viññåˆañ ce anuseti taµ anum¥yati yaµ anum¥yati
tena sa!khaµ gacchati|| ||rËpañ ce bhante nånuseti na taµ anum¥yati, yaµ nånum¥yati na
tena sa!khaµ gacchati. vedanñ ce nånuseti na taµ anum¥yati, yaµ nånum¥yati na tena
sa!khaµ gacchati. saññañ ce nånuseti na taµ anum¥yati, yaµ nånum¥yati na tena sa!-
khaµ gacchati. sa!khåre ce nånuseti na taµ anum¥yati, yaµ nånum¥yati na tena sa!khaµ
gacchati. viññåˆañ ce nånuseti na taµ anum¥yati, yaµ nånum¥yati na tena sa!khaµ
gacchati|| ||SN22:36||
| |khandhasaµyutta dutiya-ånandasutta| |
|| ||yaµ kho åvuso rËpaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ, tassa uppådo paññåyittha vayo
paññåyittha †hitassa aññathattaµ paññåyittha. yå vedanå at¥tå niruddhå vipariˆatå, tasså
uppådo paññåyittha vayo paññåyittha †hitåya aññathattaµ paññåyittha. yå saññå at¥tå
niruddhå vipariˆatå, tasså uppådo paññåyittha vayo paññåyittha †hitåya aññathattaµ pañ-
ñåyittha. ye sa!khårå at¥tå niruddhå vipariˆatå, tesaµ uppådo paññåyittha vayo
paññåyittha †hitånaµ aññathattaµ paññåyittha. yaµ viññåˆaµ at¥taµ niruddhaµ vipari-
ˆataµ, tassa uppådo paññåyittha vayo paññåyittha †hitassa aññathattaµ paññåyittha.
imesaµ kho åvuso dhammånaµ uppådo paññåyittha vayo paññåyittha †hitånaµ aññatha-
ttaµ paññåyittha|| ||yaµ kho åvuso rËpaµ ajåtaµ apåtubhËtaµ, tassa uppådo paññåyissati
vayo paññåyissati †hitassa aññathattaµ paññåyissati. yå vedanå ajåtå apåtubhËtå, tasså
uppådo paññåyissati vayo paññåyissati †hitåya aññathattaµ paññåyissati. yå saññå ajåtå
apåtubhËtå, tasså uppådo paññåyissati vayo paññåyissati †hitåya aññathattaµ paññå-
263
yissati. ye sa!khårå ajåtå apåtubhËtå, tesaµ uppådo paññåyissati vayo paññåyissati
†hitånaµ aññathattaµ paññåyissati. yaµ viññåˆaµ ajåtaµ apåtubhËtaµ tassa uppådo
paññåyissati vayo paññåyissati †hitassa aññathattaµ paññåyissati. imesaµ kho åvuso
dhammånaµ uppådo paññåyissati vayo paññåyissati †hitånaµ aññathattaµ paññåyissati||
||yaµ kho åvuso rËpaµ jåtaµ påtubhËtaµ, tassa uppådo paññåyati vayo paññåyati
†hitassa aññathattaµ paññåyati. yå vedanå jåtå påtubhËtå, tasså uppådo paññåyati vayo
paññåyati †hitåya aññathattaµ paññåyati. yå saññå jåtå påtubhËtå, tasså uppådo paññåyati
vayo paññåyati †hitåya aññathattaµ paññåyati. ye sa!khårå jåtå påtubhËtå, tesaµ uppådo
paññåyati vayo paññåyati †hitånaµ aññathattaµ paññåyati. yaµ viññåˆaµ jåtaµ påtu-
bhËtaµ, tassa uppådo paññåyati vayo paññåyati †hitassa aññathattaµ paññåyati. imesaµ
kho åvuso dhammånaµ uppådo paññåyati vayo paññåyati †hitånaµ aññathattaµ paññå-
yat¥ ti|| ||SN22:38||
| |khandhasaµyutta attad¥pasutta| |
|| ||kiµjåtikå ca bhikkhave sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså? kiµ pahotikå? idha
gahapati assutavå puthujjano, ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariyadhamme
avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to||
||rËpaµ attato samanupassati, rËpavantaµ vå attånaµ, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå
attånaµ. tassa taµ rËpaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa rËpavipariˆåmaññathåbhåvå,
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||vedanaµ attato samanupassati, ve-
danåvantaµ vå attånaµ, attani vå vedanaµ, vedanåya vå attånaµ. tassa så vedanå vipari-
ˆamati aññathå hoti. tassa vedanåvipariˆåmaññathåbhåvå, uppajjanti sokaparideva-
dukkhadomanass’ upåyåså|| ||saññaµ attato samanupassati, saññåvantaµ vå attånaµ,
attani vå saññaµ, saññåya vå attånaµ. tassa så saññå vipariˆamati aññathå hoti. tassa
saññåvipariˆåmaññathåbhåvå, uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||sa!-
khåre attato samanupassati, sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå sa!khåre, sa!khåresu
vå attånaµ. tassa te sa!khårå vipariˆamanti aññathå honti. tassa sa!khåravipariˆåm-
aññathåbhåvå, uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||viññåˆaµ attato sam-
anupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ, attani vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attånaµ.
tassa taµ viññåˆaµ vipariˆamati aññathå hoti. tassa viññåˆavipariˆåmaññathåbhåvå,
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså|| ||SN22:43||
264
| |khandhasaµyutta attad¥pasutta| |
|| ||rËpassa tveva bhikkhave aniccataµ viditvå vipariˆåmaµ virågaµ nirodhaµ, pubbe c’
eva rËpaµ etarahi ca sabbaµ rËpaµ aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhamman ti: evam
etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato ye sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså te
pah¥yanti. tesaµ pahånå na paritassati. aparitassaµ sukhaµ viharati. sukhaµ viharaµ
bhikkhu tada!ganibbuto ti vuccati|| ||vedanåya tveva bhikkhave aniccataµ viditvå
vipariˆåmaµ virågaµ nirodhaµ, pubbe c’ eva vedanå etarahi ca sabbå vedanå aniccå
dukkhå vipariˆåmadhammå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato, ye
sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså te pah¥yanti. tesaµ pahånå na paritassati. apari-
tassaµ sukhaµ viharati. sukhaµ viharaµ bhikkhu tada!ganibbuto ti vuccati|| ||saññåya
tveva bhikkhave aniccataµ viditvå vipariˆåmaµ virågaµ nirodhaµ, pubbe c’ eva saññå
etarahi ca sabbå saññå aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya passato, ye sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså te pah¥yanti. tesam
pahånå na paritassati. aparitassaµ sukhaµ viharati. sukhaµ viharaµ bhikkhu tada!ga-
nibbuto ti vuccati|| ||sa!khårånaµ tveva bhikkhave aniccataµ viditvå vipariˆåmaµ
virågaµ nirodhaµ, pubbe c’ eva sa!khårå etarahi ca sabbe sa!khårå aniccå dukkhå
vipariˆåmadhammå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato, ye sokapari-
devadukkhadomanass’ upåyåså te pah¥yanti. tesaµ pahånå na paritassati. aparitassaµ
sukhaµ viharati. sukhaµ viharaµ bhikkhu tada!ganibbuto ti vuccati|| ||viññåˆassa tveva
bhikkhave aniccataµ viditvå vipariˆåmaµ virågaµ nirodhaµ, pubbe c’ eva viññåˆaµ
etarahi ca sabbaµ viññåˆaµ aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhamman ti: evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya passato, ye sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså te
pah¥yanti. tesaµ pahånå na paritassati. aparitassaµ sukhaµ viharati. sukhaµ viharaµ
bhikkhu tada!ganibbuto ti vuccat¥ ti|| ||SN22:43||
| |khandhasaµyutta pa†ipadåsutta| |
|| ||katamå ca bhikkhave sakkåyasamudayagåmin¥ pa†ipadå? idha bhikkhave assutavå
puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappuri-
sånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin¥to: rËpaµ attato
samanupassati, rËpavantaµ vå attånaµ, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ. vedanaµ
265
attato samanupassati, vedanåvantaµ vå attånaµ, attani vå vedanaµ, vedanåya vå at-
tånaµ. saññaµ attato samanupassati, saññåvantaµ vå attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya
vå attånaµ. sa!khåre attato samanupassati, sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå
sa!khåre, sa!khåresu vå attånaµ. viññåˆaµ attato samanupassati, viññåˆavantaµ vå attå-
naµ, attani vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave sakkåya-
samudayagåmin¥ pa†ipadå. sakkåyasamudayagåmin¥ pa†ipadå ti iti h’ idam bhikkhave
vuccati – dukkhasamudayagåmin¥ samanupassanå ti ayam ev’ ettha attho|| ||SN22:44||
| |khandhasaµyutta pa†ipadåsutta| |
|| ||katamå ca bhikkhave sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå? idha bhikkhave sutavå ariya-
såvako ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvin¥to, sappurisånaµ
dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme suvin¥to: na rËpaµ attato samanu-
passati, na rËpavantaµ vå attånaµ, na attani vå rËpaµ, na rËpasmiµ vå attånaµ. na
vedanaµ attato samanupassati, na vedanåvantaµ vå attånaµ, na attani vå vedanaµ, na
vedanåya vå attånaµ. na saññaµ attato samanupassati, na saññåvantaµ vå attånaµ, na
attani vå saññaµ, na saññåya vå attånaµ. na sa!khåre attato samanupassati, na sa!-
khåravantaµ vå attånaµ, na attani vå sa!khåre, na sa!khåresu vå attånaµ. na viññåˆaµ
attato samanupassati, na viññåˆavantaµ vå attånaµ, na attani vå viññåˆaµ, na viññåˆa-
smiµ vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå. sakkåya-
nirodhagåmin¥ pa†ipadå ti iti h’ idam bhikkhave vuccati – dukkhanirodhagåmin¥ sama-
nupassanå ti ayam ev’ ettha attho ti|| ||SN22:44||
| |khandhasaµyutta aniccatåsutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave aniccaµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad
anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ sammappaññåya passato cittaµ virajjati vimuc-
cati anupådåya åsavehi|| ||vedanå aniccå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad
anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ sammappaññåya passato cittaµ
virajjati vimuccati anupådåya åsavehi|| ||saññå aniccå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ
266
dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti,
evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ sammappaññåya pas-
sato cittaµ virajjati vimuccati anupådåya åsavehi|| ||sa!khårå aniccå. yad aniccaµ taµ
dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ samma-
ppaññåya passato cittaµ virajjati vimuccati anupådåya åsavehi|| ||viññåˆaµ aniccaµ. yad
aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etam mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam
etaµ sammappaññåya passato cittaµ virajjati vimuccati anupådåya åsavehi|| ||rËpa-
dhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno cittaµ virattaµ vimuttaµ hoti anupådåya åsavehi.
vedanådhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno cittaµ virattaµ vimuttaµ hoti anupådåya
åsavehi. saññådhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno cittaµ virattaµ vimuttaµ hoti anupådåya
åsavehi. sa!khåradhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno cittaµ virattaµ vimuttaµ hoti anupå-
dåya åsavehi. viññåˆadhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno cittaµ virattaµ vimuttaµ hoti
anupådåya åsavehi. vimuttattå †hitaµ, †hitattå santussitaµ, santussitattå na paritassati.
aparitassaµ paccattañ ñeva parinibbåyati. kh¥ˆå jåti vusitam brahmacariyaµ kataµ
karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåt¥ ti|| ||SN22:45||
| |khandhasaµyutta aniccatåsutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave aniccaµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad
anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ. vedanå aniccå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ
tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. saññå aniccå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ.
yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. sa!khårå aniccå. yad aniccaµ taµ
dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. viññåˆaµ aniccaµ.
yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’
eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ||
||evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato pubbantånudi††hiyo na honti, pubba-
267
ntånudi††h¥naµ asati, aparantånudi††hiyo na honti. aparantånudi††h¥naµ asati, thåmaså
paråmåso na hoti. thåmase paråmåse asati, rËpasmiµ vedanåya saññåya sa!khåresu
viññåˆasmiµ cittaµ virajjati, vimuccati anupådåya åsavehi. vimuttattå †hitaµ, †hitattå
santusitaµ, santusitattå na paritassati. aparitassaµ paccattañ ñeva parinibbåyati. kh¥ˆå jåti
vusitam brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåt¥ ti|| ||SN22:46||
| |khandhasaµyutta samanupassanåsutta| |
|| ||ye hi keci bhikkhave samaˆå vå bråhmaˆå vå anekavihitaµ attånaµ samanupassa-
månå samanupassanti, sabbe te pañc’ upådånakkhandhe samanupassanti etesaµ vå
aññataraµ. katamå pañca? idha bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariya-
dhammassa akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa
akovido sappurisadhamme avin¥to: rËpaµ attato samanupassati, rËpavantaµ vå attånaµ,
attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ. vedanaµ attato samanupassati, vedanåvantaµ vå
attånaµ, attani vå vedanaµ, vedanåya vå attånaµ. saññaµ attato samanupassati, saññå-
vantaµ vå attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya vå attånaµ. sa!khåre attato samanupassati,
sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå sa!khåre, sa!khåresu vå attånaµ. viññåˆaµ attato
samanupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ, attani vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attå-
naµ|| ||iti ayañ c’ eva samanupassanå asm¥ ti c’ assa avigataµ hoti. asm¥ ti kho pana
bhikkhave avigate atha pañcannam indriyånaµ avakkanti hoti, cakkhundriyassa sot-
indriyassa ghånindriyassa jivhindriyassa kåyindriyassa. atthi bhikkhave mano atthi
dhammå atthi avijjådhåtu. avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena pu††hassa assuta-
vato puthujjanassa: asm¥ ti pi ’ssa hoti, ayaµ aham asm¥ ti pi ’ssa hoti, bhavissanti pi ’ssa
hoti, na bhavissanti pi ’ssa hoti, rËp¥ bhavissanti pi ’ssa hoti, arËp¥ bhavissanti pi ’ssa
hoti, saññ¥ bhavissanti pi ’ssa hoti, asaññ¥ bhavissanti pi ’ssa hoti, n’ evasaññ¥nåsaññ¥
bhavissanti pi ’ssa hoti|| ||ti††hanti kho pana bhikkhave tatth’ eva pañc’ indriyåni, ath’
ettha sutavato ariyasåvakassa avijjå pah¥yati vijjå uppajjati. tassa avijjåvirågå vijjuppådå:
asm¥ ti pi ’ssa na hoti, ayaµ aham asm¥ ti pi ’ssa na hoti, bhavissanti pi ’ssa na hoti, na
bhavissanti pi ’ssa na hoti, rËp¥ bhavissanti pi ’ssa na hoti, arËp¥ bhavissanti pi ’ssa na
hoti, saññ¥ bhavissanti pi ’ssa na hoti, asaññ¥ bhavissanti pi ’ssa na hoti, n’ evasaññ¥-
nåsaññ¥ bhavissanti pi ’ssa na hot¥ ti|| ||SN22:47||
268
| |khandhasaµyutta pa†hama-soˆasutta| |
|| ||ye keci soˆa samaˆå vå bråhmaˆå vå aniccena rËpena dukkhena vipariˆåmadham-
mena seyyo ’ham asm¥ ti vå samanupassanti, sadiso ’ham asm¥ ti vå samanupassanti, h¥no
’ham asm¥ ti vå samanupassanti; kim aññattha yathåbhËtassa adassanå|| ||aniccåya
vedanåya dukkhåya vipariˆåmadhammåya seyyo ’ham asm¥ ti vå samanupassanti, sadiso
’ham asm¥ ti vå samanupassanti, h¥no ’ham asm¥ ti vå samanupassanti; kim aññattha
yathåbhËtassa adassanå?|| ||aniccåya saññåya dukkhåya vipariˆåmadhammåya seyyo
’ham asm¥ ti vå samanupassanti, sadiso ’ham asm¥ ti vå samanupassanti, h¥no ’ham asm¥
ti vå samanupassanti; kim aññattha yathåbhËtassa adassanå?|| ||aniccehi sa!khårehi duk-
khehi vipariˆåmadhammehi seyyo ’ham asm¥ ti vå samanupassanti, sadiso ’ham asm¥ ti
vå samanupassanti, h¥no ’ham asm¥ ti vå samanupassanti; kim aññattha yathåbhËtassa
adassanå?|| ||aniccena viññåˆena dukkhena vipariˆåmadhammena seyyo ’ham asm¥ ti vå
samanupassanti, sadiso ’ham asm¥ ti vå samanupassanti, h¥no ’ham asm¥ ti vå samanupas-
santi; kim aññattha yathåbhËtassa adassanå?|| ||SN22:49||
| |khandhasaµyutta pa†hama-soˆasutta| |
|| ||ye keci soˆa samaˆå vå bråhmaˆå vå aniccena rËpena dukkhena vipariˆåmadham-
mena seyyo ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti, sadiso ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti,
h¥no ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti; kim aññattha yathåbhËtassa dassanå?|| ||aniccåya
vedanåya dukkhåya vipariˆåmadhammåya seyyo ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti,
sadiso ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti, h¥no ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti; kim
aññattha yathåbhËtassa dassanå?|| ||aniccåya saññåya dukkhåya vipariˆåmadhammåya
seyyo ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti, sadiso ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti h¥no
’ham asm¥ ti pi na samanupassanti, kim aññattha yathåbhËtassa dassanå?|| ||aniccehi
sa!khårehi dukkhehi vipariˆåmadhammehi seyyo ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti,
sadiso ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti, h¥no ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti; kim
aññattha yathåbhËtassa dassanå?|| ||aniccena viññåˆena dukkhena vipariˆåmadhammena
seyyo ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti, sadiso ’ham asm¥ ti pi na samanupassanti, h¥no
’ham asm¥ ti pi na samanupassanti; kim aññattha yathåbhËtassa dassanå?|| ||SN22:49||
269
| |khandhasaµyutta dutiya-nandikkhayasutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave yoniso manasikarotha. rËpåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupas-
satha. rËpaµ bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto rËpåniccatañ ca yathåbhËtaµ
samanupassanto, rËpasmiµ nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandi-
kkhayo. nandirågakkhayå cittaµ vimuttaµ suvimuttan ti vuccati|| ||vedanaµ bhikkhave
yoniso manasikarotha. vedanåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha. vedanaµ bhik-
khave bhikkhu yoniso manasikaronto vedanåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto,
vedanåya nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkha-
yå cittaµ vimuttaµ suvimuttan ti vuccati|| ||saññaµ bhikkhave yoniso manasikarotha.
saññåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha. saññaµ bhikkhave bhikkhu yoniso
manasikaronto saññåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto, saññåya nibbindati.
nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ vimuttaµ
suvimuttan ti vuccati|| ||sa!khåre bhikkhave yoniso manasikarotha. sa!khåråniccatañ ca
yathåbhËtaµ samanupassatha. sa!khåre bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto sa!-
khåråniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto, sa!khåresu nibbindati. nandikkhayå
rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ vimuttaµ suvimuttan ti
vuccati|| ||viññåˆaµ bhikkhave yoniso manasikarotha. viññåˆåniccatañ ca yathåbhËtaµ
samanupassatha. viññåˆam bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto viññåˆåniccatañ ca
yathåbhËtaµ samanupassanto, viññåˆasmiµ nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågak-
khayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ vimuttaµ suvimuttan ti vuccati|| ||SN22:52||
| |khandhasaµyutta upayasutta| |
|| ||upayo bhikhave avimutto anupayo vimutto. rËpupayam bhikkhave viññåˆaµ ti††ha-
månaµ ti††heyya; rËpårammaˆaµ rËpappati††haµ nandËpasecanaµ, virËlhiµ vuddhiµ
vepullaµ åpajjeyya. vedanupayaµ bhikkhave viññåˆaµ ti††hamånaµ ti††heyya; vedanå-
rammaˆaµ vedanåppati††haµ nandpasecanaµ, virËlhiµ vuddhiµ vepullaµ åpajjeyya.
saññupayaµ bhikkhave viññåˆaµ ti††hamånaµ ti††heyya; saññårammaˆaµ saññåppati-
††haµ nandËpasecanaµ, virËlhiµ vuddhiµ vepullaµ åpajjeyya. sa!khårupayaµ bhikkha-
ve viññåˆaµ ti††hamånaµ ti††heyya; sa!khårårammaˆaµ sa!khårappati††haµ nandËpase-
canaµ, virËlhiµ vuddhiµ vepullaµ åpajjeyya|| ||yo bhikkhave evaµ vadeyya: ahaµ
270
aññatra rËpå aññatra vedanåya aññatra saññåya aññatra sa!khårehi viññåˆassa ågatiµ vå
gatiµ vå cutiµ vå upapattiµ vå, vuddhiµ vå virˬhiµ vå vepullaµ vå paññåpessam¥ ti; n’
etaµ †hånaµ vijjati|| ||rËpadhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno rågo pah¥no hoti, rågassa
pahånå vocchijjatårammaˆaµ: pati††hå viññåˆassa na hoti. vedanådhåtuyå ce bhikkhave
bhikkhuno rågo pah¥no hoti rågassa pahånå vocchijjatårammaˆaµ: pati††hå viññåˆassa na
hoti. saññådhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno rågo pah¥no hoti, rågassa pahånå vocchijjat-
årammaˆaµ: pati††hå viññåˆassa na hoti. sa!khåradhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno rågo
pah¥no hoti, rågassa pahånå vocchijjatårammaˆaµ: pati††hå viññåˆassa na hoti. viññåˆa-
dhåtuyå ce bhikkhave bhikkhuno rågo pah¥no hoti, rågassa pahånå vocchijjatårammaˆam:
pati††hå viññåˆassa na hoti|| ||tad apati††hitaµ viññånaµ, avirˬhaµ anabhisa!khacca:
vimuttaµ. vimuttattå †hitaµ †hitattå santusitaµ santusitattå na paritassati. aparitassaµ
paccattañ ñeva parinibbåyati|| ||SN22:53||
| |khandhasaµyutta b¥jasutta| |
|| ||pañc’ imåni bhikkhave b¥jajåtåni. katamåni pañca? mËlab¥jaµ khandhab¥jaµ agga-
b¥jaµ phalub¥jaµ b¥jab¥jañ ñeva pañcamaµ. imåni c’ assu bhikkhave pañcab¥jajåtåni:
akhaˆ"åni apËt¥ni avåtåtapahatåni såradåni sukhasayitåni, pathav¥ ca na assa åpo ca na
assa; api nu imåni bhikkhave pañcab¥jajåtåni vuddhiµ virˬhiµ vepullaµ åpajjeyyun ti?
no h’ etaµ bhante. imåni c’ assu bhikkhave pañcab¥jajåtåni: khaˆ"åni pËt¥ni våtåtapa-
hatåni asåradåni na sukhasayitåni, pathav¥ ca assa åpo ca assa; api nu imåni bhikkhave
pañcab¥jajåtåni vuddhiµ virˬhiµ vepullaµ åpajjeyyun ti? no h’ etaµ bhante|| ||imåni c’
assu bhikkhave pañcab¥jajåtåni: akhaˆ"åni apËt¥ni avåtåtapahatåni såradåni sukha-
sayitåni; pathav¥ ca assa åpo ca assa, api nu imån bhikkhave pañcab¥jajåtåni vuddhiµ
virˬhiµ vepullaµ åpajjeyyun ti? evaµ bhante. seyyathå pi bhikkhave pathav¥dhåtu evaµ
catasso viññåˆa††hitiyo da††habbå. seyyathå pi bhikkhave åpodhåtu evaµ nandirågo
da††abbo. seyyathå pi bhikkhave pañcab¥jajåtåni evaµ viññåˆaµ såhåraµ da††habbaµ||
||SN22:54||
271
| |khandhasaµyutta udånasutta| |
|| ||so aniccaµ rËpaµ, aniccaµ rËpan ti yathåbhËtaµ na pajånåti. aniccaµ vedanaµ,
aniccå vedanå ti yathåbhËtaµ na pajånåti. aniccaµ saññaµ, aniccå saññå ti yathåbhËtaµ
na pajånåti. anicce sa!khåre, aniccå sa!khårå ti yathåbhËtaµ na pajånåti. aniccaµ
viññåˆaµ, aniccaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ na pajånåti|| ||dukkhaµ rËpaµ, dukkhaµ
rËpan ti yathåbhËtaµ na pajånåti. dukkhaµ vedanaµ, dukkhå vedanå ti yathåbhËtaµ na
pajånåti. dukkhaµ saññaµ, dukkhå saññå ti yathåbhËtaµ na pajånåti. dukkhe sa!khåre,
dukkhå sa!khårå ti yathåbhËtaµ na pajånåti. dukkhaµ viññåˆaµ, dukkhaµ viññåˆan ti
yathåbhËtaµ na pajånåti|| ||anattaµ rËpaµ, anattaµ rËpan ti yathåbhËtaµ na pajånåti.
anattaµ vedanaµ anattå vedanå ti yathåbhËtaµ na pajånåti. anattaµ saññaµ, anattå saññå
ti yathåbhËtaµ na pajånåti. anatte sa!khåre anattå sa!khårå ti yathåbhËtaµ na pajånåti.
anattaµ viññåˆaµ, anattaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ na pajånåti. sa!khataµ rËpaµ,
sa!khataµ rËpan ti yathåbhËtaµ na pajånåti|| ||sa!khataµ vedanaµ sa!khatå vedanå ti
yathåbhËtaµ na pajånåti. sa!khataµ saññaµ sa!khatå saññå ti yathåbhËtaµ na pajånåti.
sa!khate sa!khåre, sa!khatå sa!khårå ti yathåbhËtaµ na pajånåti. sa!khataµ viññåˆaµ,
sa!khataµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ na pajånåti|| ||rËpaµ vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ na
pajånåti. vedanå vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ na pajånåti. saññå vibhavissat¥ ti yathåbhË-
taµ na pajånåti. sa!khårå vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ na pajånåti. viññåˆaµ vibhavissat¥
ti yathåbhËtaµ na pajånåti|| ||SN22:55||
| |khandhasaµyutta udånasutta| |
|| ||so aniccaµ rËpaµ, aniccaµ rËpan ti yathåbhËtaµ pajånåti. aniccaµ vedanaµ, aniccå
vedanå ti yathåbhËtaµ pajånåti. aniccaµ saññaµ, aniccå saññå ti yathåbhËtaµ pajånåti.
anicce sa!khåre, aniccå sa!khårå ti yathåbhËtaµ pajånåti. aniccaµ viññåˆaµ, aniccaµ
viññåˆan ti yathåbhËtaµ pajånåti|| ||dukkhaµ rËpaµ, dukkhaµ rËpan ti yathåbhËtaµ
pajånåti. dukkhaµ vedanaµ, dukkhå vedanå ti yathåbhËtaµ pajånåti. dukkhaµ saññaµ,
dukkhå saññå ti yathåbhËtaµ pajånåti. dukkhe sa!khåre, dukkhå sa!khårå ti yathåbhËtaµ
pajånåti. dukkhaµ viññåˆaµ, dukkhaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ pajånåti|| ||anattaµ
rËpaµ, anattaµ rËpan ti yathåbhËtaµ pajånåti. anattaµ vedanaµ anattå vedanå ti yathå-
bhËtaµ pajånåti. anattaµ saññaµ, anattå saññå ti yathåbhËtaµ pajånåti. anatte sa!khåre
272
anattå sa!khårå ti yathåbhËtaµ pajånåti. anattaµ viññåˆaµ, anattaµ viññåˆan ti yathå-
bhËtaµ pajånåti|| ||sa!khataµ rËpaµ, sa!khataµ rËpan ti yathåbhËtaµ pajånåti. sa!kha-
taµ vedanaµ sa!khatå vedanå ti yathåbhËtaµ pajånåti. sa!khataµ saññaµ sa!khatå
saññå ti yathåbhËtaµ pajånåti. sa!khate sa!khåre, sa!khatå sa!khårå ti yathåbhËtaµ
pajånåti. sa!khataµ viññåˆaµ, sa!khataµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ pajånåti|| ||rËpaµ
vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ pajånåti. vedanå vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ pajånåti. saññå
vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ pajånåti. sa!khårå vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ pajånåti.
viññåˆaµ vibhavissat¥ ti yathåbhËtaµ pajånåti|| ||SN22:55||
| |khandhasaµyutta anattalakkhaˆasutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave anattå. rËpañ ca h’ idaµ bhikkhave attå abhavissa nayidaµ rËpaµ
åbådhåya saµvatteyya, labbhetha ca rËpe: evam me rËpaµ hotu evam me rËpaµ må
ahos¥ ti. yasmå ca kho bhikkhave rËpaµ anattå tasmå rËpaµ åbådhåya saµvattati, na ca
labbhati rËpe: evam me rËpaµ hotu evam me rËpaµ må ahos¥ ti|| ||vedanå anattå. vedanå
ca h’ idaµ bhikkhave attå abhavissa nayidaµ vedanå åbådhåya saµvatteyya, labbhetha
ca vedanåya: evam me vedanå hotu evam me vedanå må ahos¥ ti. yasmå ca kho
bhikkhave vedanå anattå tasmå vedanå åbådhåya saµvattati, na ca labbhati vedanåya:
evam me vedanå hotu evam me vedanå må ahos¥ ti|| ||saññå anattå. saññå ca h’ idaµ
bhikkhave attå abhavissa nayidaµ saññå åbådhåya saµvatteyya, labbhetha ca saññåya:
evam me saññå hotu evam me saññå må ahos¥ ti. yasmå ca kho bhikkhave saññå anattå
tasmå saññå åbådhåya saµvattati, na ca labbhati saññåya: evam me saññå hotu evam me
saññå må ahos¥ ti|| ||sa!khårå anattå. sa!khårå ca h’ idaµ bhikkhave attå abhavissaµsu
nayidaµ sa!khårå åbådhåya saµvatteyyuµ, labbhetha ca sa!khåresu: evam me sa!khårå
hontu evam me sa!khårå må ahesun ti. yasmå ca kho bhikkhave sa!khårå anattå tasmå
sa!khårå åbådhåya saµvattanti, na ca labbhati sa!khåresu: evam me sa!khårå hontu
evam me sa!khårå må ahesun ti|| ||viññåˆaµ anattå. viññåˆaµ ca h’ idaµ bhikkhave attå
abhavissa nayidaµ viññåˆaµ åbådhåya saµvatteyya, labbhetha ca viññåˆe: evam me
viññåˆaµ hotu evam me viññåˆaµ må ahos¥ ti. yasmå ca kho bhikkhave viññåˆaµ anattå
tasmå, viññåˆaµ åbådhåya saµvattati, na ca labbhati viññåˆe: evam me viññåˆaµ hotu
evam me viññåˆaµ må ahos¥ ti|| ||SN22:59||
273
| |khandhasaµyutta mahålisutta| |
|| ||katamo pana bhante hetu katamo paccayo sattånaµ sa!kilesåya? kathaµ sahetusapac-
cayå sa!kilissant¥ ti? rËpañ ca h’ idaµ mahåli ekantadukkhaµ abhavissa dukkhånupa-
titaµ dukkhåvakkantaµ, anavakkantaµ sukhena; nayidaµ sattå rËpasmiµ sårajjeyyuµ.
yasmå ca kho mahåli rËpaµ sukhaµ sukhånupatitaµ sukhåvakkantaµ, anavakkantaµ
dukkhena; tasmå sattå rËpasmiµ sårajjanti. sårågå saµyujjanti, saµyogå saµkilissanti.
ayaµ kho mahåli hetu ayaµ paccayo sattånaµ sa!kilesåya, evaµ sahetusapaccayå sattå
sa!kilissanti|| ||vedanå ca h’ idaµ mahåli ekantadukkhå abhavissa dukkhånupatitå duk-
khåvakkantå, anavakkantå sukhena; nayidaµ sattå vedanåya sårajjeyyuµ. yasmå ca kho
mahåli vedanå sukhå sukhånupatitå sukhåvakkantå, anavakkantå dukkhena; tasmå sattå
vedanåya sårajjanti. sårågå saµyujjanti, saµyogå saµkilissanti. ayam pi kho mahåli hetu
ayaµ paccayo sattånaµ sa!kilesåya, evam pi sahetusapaccayå sattå sa!kilissanti|| ||saññå
ca h’ idaµ mahåli ekantadukkhå abhavissa dukkhånupatitå dukkhåvakkantå, anavakkantå
sukhena; nayidaµ sattå saññåya sårajjeyyuµ. yasmå ca kho mahåli saññå sukhå sukhå-
nupatitå sukhåvakkantå, anavakkantå dukkhena; tasmå sattå saññåya sårajjanti. sårågå
saµyujjanti, saµyogå saµkilissanti. ayam pi kho mahåli hetu ayaµ paccayo sattånaµ
sa!kilesåya, evam pi sahetusapaccayå sattå sa!kilissanti|| ||sa!khårå ca h’ idaµ mahåli
ekantadukkhå abhavissaµsu dukkhånupatitå dukkhåvakkantå, anavakkantå sukhena; nay-
idaµ sattå sa!khåresu sårajjeyyuµ. yasmå ca kho mahåli sa!khårå sukhå sukhånupatitå
sukhåvakkantå, anavakkantå dukkhena; tasmå sattå sa!khåresu sårajjanti. sårågå saµ-
yujjanti, saµyogå saµkilissanti. ayam pi kho mahåli hetu ayaµ paccayo sattånaµ
sa!kilesåya, evam pi sahetusapaccayå sattå sa!kilissanti|| ||viññåˆañ ca h’ idaµ mahåli
ekantadukkhaµ abhavissa dukkhånupatitaµ dukkhåvakkantaµ, anavakkantaµ sukhena;
nayidaµ sattå viññåˆasmiµ sårajjeyyuµ. yasmå ca kho mahåli viññåˆaµ sukhaµ
sukhånupatitaµ sukhåvakkantaµ, anavakkantaµ dukkhena; tasmå sattå viññåˆasmiµ
sårajjanti. sårågå saµyujjanti, saµyogå saµkilissanti. ayam pi kho mahåli hetu ayaµ
paccayo sattånaµ sa!kilesåya, evam pi sahetusapaccayå sattå sa!kilissanti|| ||SN22:60||
274
| |khandhasaµyutta mahålisutta| |
|| ||katamo pana bhante hetu katamo paccayo sattånaµ visuddhiyå? kathaµ sahetusapac-
cayå visujjhant¥ ti? rËpañ ca h’ idaµ mahåli ekantasukhaµ abhavissa sukhånupatitaµ
sukhåvakkantaµ anavakkantaµ dukkhena; nayidaµ sattå rËpasmiµ nibbindeyyuµ. yas-
må ca kho mahåli rËpaµ dukkhaµ dukkhånupatitaµ dukkhåvakkantaµ, anavakkantaµ
sukhena; tasmå sattå rËpasmiµ nibbindanti. nibbindaµ virajjanti, virågå visujjhanti.
ayaµ kho mahåli hetu ayaµ paccayo sattånaµ visuddhiyå, evaµ sahetusapaccayå sattå
visujjhanti|| ||vedanå ca h’ idaµ mahåli ekantasukhå abhavissa sukhånupatitå sukhåvak-
kantå, anavakkantå dukkhena; nayidaµ sattå vedanåya nibbindeyyuµ. yasmå ca kho
mahåli vedanå dukkhå dukkhånupatitå dukkhåvakkantå, anavakkantå sukhena; tasmå
sattå vedanåya nibbindanti. nibbindaµ virajjanti, virågå visujjhanti. ayam pi kho mahåli
hetu ayaµ paccayo sattånaµ visuddhiyå, evam pi sahetusapaccayå sattå visujjhanti||
||saññå ca h’ idaµ mahåli ekantasukhå abhavissa sukhånupatitå sukhåvakkantå anavak-
kantå dukkhena; nayidaµ sattå saññåya nibbindeyyuµ. yasmå ca kho mahåli saññå
dukkhå dukkhånupatitå dukkhåvakkantå, anavakkantå sukhena; tasmå sattå saññåya
nibbindanti. nibbindaµ virajjanti, virågå visujjhanti. ayam pi kho mahåli hetu ayaµ
paccayo sattånaµ visuddhiyå, evam pi sahetusapaccayå sattå visujjhanti|| ||sa!khårå ca h’
idaµ mahåli ekantasukhå abhavissaµsu sukhånupatitå sukhåvakkantå, anavakkantå
dukkhena; nayidaµ sattå sa!khåresu nibbindeyyuµ. yasmå ca kho mahåli sa!khårå duk-
khå dukkhånupatitå dukkhåvakkantå, anavakkantå sukhena; tasmå sattå sa!khåresu nib-
bindanti. nibbindaµ virajjanti, virågå visujjhanti. ayam pi kho mahåli hetu ayaµ paccayo
sattånaµ visuddhiyå, evam pi sahetusapaccayå sattå visujjhanti|| ||viññåˆañ ca h’ idaµ
mahåli ekantasukhaµ abhavissa sukhånupatitaµ sukhåvakkantaµ, anavakkantaµ dukkh-
ena; nayidaµ sattå viññåˆasmiµ nibbindeyyuµ. yasmå ca kho mahåli viññåˆaµ duk-
khaµ dukkhånupatitaµ dukkhåvakkantaµ, anavakkantaµ sukhena; tasmå sattå viññåˆa-
smiµ nibbindanti. nibbindaµ virajjanti, virågå visujjhanti. ayam pi kho mahåli hetu ayaµ
paccayo sattånaµ visuddhiyå, evam pi sahetusapaccayå sattå visujjhant¥ ti|| ||SN22:60||
275
| |khandhasaµyutta niruttipathasutta| |
|| ||tayo me bhikkhave niruttipathå adhivacanapathå paññattipathå, asa!kiˆˆå asa!kiˆˆa-
pubbå na sa!k¥yanti na sa!k¥yissanti appa†iku††hå samaˆehi bråhmaˆehi viññËhi. katame
tayo? yañ hi bhikkhave rËpaµ at¥taµ niruddhaµ vipariˆataµ: ahos¥ ti tassa sa!khå, ahos¥
ti tassa samaññå, ahos¥ ti tassa paññatti; na tassa sa!khå atth¥ ti na tassa sa!khå bhavissat¥
ti. yå vedanå at¥tå niruddhå vipariˆatå: ahos¥ ti tasså sa!khå, ahos¥ ti tasså samaññå, ahos¥
ti tasså paññatti; na tasså sa!khå atth¥ ti na tasså sa!khå bhavissat¥ ti. yå saññå at¥tå
niruddhå vipariˆatå: ahos¥ ti tasså sa!khå, ahos¥ ti tasså samaññå, ahos¥ ti tasså paññatti;
na tasså sa!khå atth¥ ti na tasså sa!khå bhavissat¥ ti. ye sa!khårå at¥tå niruddhå
vipariˆatå: ahesun ti tesaµ sa!khå, ahesun ti tesaµ samaññå, ahesun ti tesaµ paññatti; na
tesaµ sa!khå atth¥ ti na tesaµ sa!khå bhavissant¥ ti. yaµ viññåˆaµ at¥taµ niruddhaµ
vipariˆataµ: ahos¥ ti tassa sa!khå, ahos¥ ti tassa samaññå, ahos¥ ti tassa paññatti; na tassa
sa!khå atth¥ ti na tassa sa!khå bhavissat¥ ti|| ||yaµ bhikkhave rËpaµ ajåtaµ apåtubhËtaµ:
bhavissat¥ ti tassa sa!khå, bhavissat¥ ti tassa samaññå, bhavissat¥ ti tassa paññatti; na tassa
sa!khå atth¥ ti na tassa sa!khå ahos¥ ti. yå vedanå ajåtå apåtubhËtå: bhavissat¥ ti tasså
sa!khå, bhavissat¥ ti tasså samaññå, bhavissat¥ ti tasså paññatti; na tasså sa!khå atth¥ ti na
tasså sa!khå ahos¥ ti. yå saññå ajåtå apåtubhËtå: bhavissat¥ ti tasså sa!khå, bhavissat¥ ti
tasså samaññå, bhavissat¥ ti tasså paññatti; na tasså sa!khå atth¥ ti na tasså sa!khå ahos¥
ti. ye sa!khårå ajåtå apåtubhËtå: bhavissant¥ ti tesaµ sa!khå, bhavissant¥ ti tesaµ
samaññå, bhavissant¥ ti tesaµ paññatti; na tesaµ sa!khå atth¥ ti na tesaµ sa!khå ahos¥ ti.
yaµ viññåˆaµ ajåtaµ apåtubhËtaµ: bhavissat¥ ti tassa sa!khå, bhavissat¥ ti tassa
samaññå, bhavissat¥ ti tassa paññatti; na tassa sa!khå atth¥ ti na tassa sa!khå ahos¥ ti||
||yaµ bhikkhave rËpaµ jåtaµ påtubhËtaµ: atth¥ ti tassa sa!khå, atth¥ ti tassa samaññå,
atth¥ ti tassa paññatti; na tassa sa!khå ahos¥ ti na tassa sa!khå bhavissat¥ ti. yå vedanå jåtå
påtubhËtå: atth¥ ti tasså sa!khå, atth¥ ti tasså samaññå, atth¥ ti tasså paññatti; na tasså
sa!khå ahos¥ ti na tasså sa!khå bhavissat¥ ti. yå saññå jåtå påtubhËtå: atth¥ ti tasså sa!khå,
atth¥ ti tasså samaññå, atth¥ ti tasså paññatti; na tasså sa!khå ahos¥ ti na tasså sa!khå
bhavissat¥ ti. ye sa!khårå jåtå påtubhËtå: atth¥ ti tesaµ sa!khå, atth¥ ti tesaµ samaññå,
atth¥ ti tesaµ paññatti; na tesaµ sa!khå ahesun ti na tesaµ sa!khå bhavissant¥ ti. yaµ
viññånaµ jåtaµ påtubhËtaµ: atth¥ ti tassa sa!khå, atth¥ ti tassa samaññå, atth¥ ti tassa
paññatti; na tassa sa!khå ahos¥ ti na tassa sa!khå bhavissat¥ ti|| ||SN22:62||
276
| |khandhasaµyutta upådiyamånasutta| |
|| ||rËpaµ kho bhante upådiyamåno baddho mårassa, anupådiyamåno mutto påpimato.
vedanaµ kho bhante upådiyamåno baddho mårassa, anupådiyamåno mutto påpimato.
saññaµ kho bhante upådiyamåno baddho mårassa, anupådiyamåno mutto påpimato. sa!-
khåre kho bhante upådiyamåno baddho mårassa, anupådiyamåno mutto påpimato. viññå-
ˆaµ kho bhante upådiyamåno baddho mårassa, anupådiyamåno mutto påpimato||
||SN22:63||
| |khandhasaµyutta maññamånasutta| |
|| ||rËpaµ kho bhante maññamåno baddho mårassa, amaññamåno mutto påpimato.
vedanaµ kho bhante maññamåno baddho mårassa, amaññamåno mutto påpimato.
saññaµ kho bhante maññamåno baddho mårassa, amaññamåno mutto påpimato. sa!khåre
kho bhante maññamåno baddho mårassa, amaññamåno mutto påpimato. viññåˆaµ kho
bhante maññamåno baddho mårassa, amaññamåno mutto påpimato|| ||SN22:64||
| |khandhasaµyutta abhinandamånasutta| |
|| ||rËpaµ kho bhante abhinandamåno baddho mårassa, anabhinandamåno mutto
påpimato. vedanaµ kho bhante abhinandamåno baddho mårassa, anabhinandamåno
mutto påpimato. saññaµ kho bhante abhinandamåno baddho mårassa, anabhinandamåno
mutto påpimato. sa!khåre kho bhante abhinandamåno baddho mårassa, anabhinanda-
måno mutto påpimato. viññåˆaµ kho bhante abhinandamåno baddho mårassa
anabhinandamåno mutto påpimato|| ||SN22:65||
| |khandhasaµyutta khajjanisutta| |
|| ||ye hi keci bhikkhave samaˆå vå bråhmaˆå vå anekavihitaµ pubbenivåsaµ anussara-
månå anussaranti, sabbe te pañc’ upådånakkhande anusaranti etasaµ vå aññataraµ.
katame pañca? evaµrËpo ahosiµ at¥tam addhånanti: iti vå hi bhikkhave anussaramåno
rËpañ ñeva anussarati. evaµvedano ahosiµ at¥tam addhånanti: iti vå hi bhikkhave anu-
277
ssaramåno vedanañ ñeva anussarati. evaµsañño ahosiµ at¥tam addhånanti: iti vå hi bhik-
khave anussaramåno saññañ ñeva anussarati. evaµsa!khåro ahosiµ at¥tam addhånanti: iti
vå hi bhikkhave anussaramåno sa!khårañ ñeva anussarati. evaµviññåˆo ahosiµ at¥tam
addhånanti: iti vå hi bhikkhave anussaramåno viññåˆañ ñeva anussarati|| ||kiñ ca
bhikkhave rËpaµ vadetha? ruppat¥ ti kho bhikkhave tasmå rËpan ti vuccati. kena ruppati?
s¥tena pi ruppati uˆhena pi ruppati jighacchåya pi ruppati pipåsåya pi ruppati "aµsa-
makasavåtåtapasiriµsapasamphassena pi ruppati. ruppat¥ ti kho bhikkhave tasmå rËpan ti
vuccati|| ||kiñ ca bhikkhave vedanaµ vadetha? vediyant¥ ti kho bhikkhave tasmå vedanå ti
vuccati. kiñ ca vediyati? sukham pi vediyati dukkham pi vediyati adukkhamasukham pi
vediyati. vediyat¥ ti kho bhikkhave tasmå vedanå ti vuccati|| ||kiñ ca bhikkhave saññaµ
vadetha? sañjånåt¥ ti kho bhikkhave tasmå saññå ti vuccati. kiñ ca sañjånåti? n¥lam pi
sañjånåti p¥takam pi sañjånåti lohitakam pi sañjånåti odåtam pi sañjånåti sañjånåt¥ ti kho
bhikkhave tasmå saññå ti vuccati|| ||kiñ ca bhikkhave sa!khåre vadetha? sa!khataµ
abhisa!kharont¥ ti bhikkhave tasmå sa!khårå ti vuccanti. kiñ ca sa!khataµ abhisa!kha-
ronti? rËpaµ rËpattåya sa!khataµ abhisa!kharonti. vedanaµ vedanattåya sa!khataµ
abhisa!kharonti. saññaµ saññattåya sa!khataµ abhisa!kharonti. sa!khåre sa!khårattåya
sa!khataµ abhisa!kharonti. viññåˆaµ viññåˆattåya sa!khataµ abhisa!kharonti. sa!kha-
taµ abhisa!kharont¥ ti kho bhikkhave tasmå sa!khårå ti vuccanti|| ||kiñ ca bhikkhave
viññåˆaµ vadetha? vijånåt¥ ti kho bhikkhave tasmå viññåˆan ti vuccati. kiñ ca vijånåti?
ambilam pi vijånåti tittakam pi vijånåti ka†ukam pi vijånåti madhukam pi vijånåti khår-
ikam pi vijånåti akhårikam pi vijånåti loˆakam pi vijånåti aloˆakam pi vijånåti. vijånåt¥ ti
kho bhikkhave tasmå viññåˆan ti vuccati|| ||SN22:79||
| |khandhasaµyutta khajjanisutta| |
|| ||tatra bhikkhave sutavå ariyasåvako iti pa†isañcikkhati: ahaµ kho etarahi rËpena
khajjåmi. at¥tam p’ ahaµ addhånaµ evam eva rËpena khajjiµ, seyyathå pi etarahi
paccuppannena rËpena khajjåmi. ahañ c’ eva kho pana anågataµ rËpaµ abhinandeyyaµ,
anågatam p’ ahaµ addhånaµ evam eva rËpena khajjeyyaµ, seyyathå pi etarahi paccu-
ppannena rËpena khajjåm¥ ti. so iti pa†isa!khåya at¥tasmiµ rËpasmiµ anapekho hoti,
anågataµ rËpaµ nåbhinandati, paccuppannassa rËpassa nibbidåya virågåya nirodhåya
pa†ipanno hoti|| ||ahaµ kho etarahi vedanåya khajjåmi. at¥tam p’ ahaµ addhånaµ evam
278
eva vedanåya khajjiµ, seyyathå pi etarahi paccuppannåya vedanåya khajjåmi. ahañ c’ eva
kho pana anågataµ vedanaµ abhinandeyyaµ: anågatam p’ ahaµ addhånaµ evam eva
vedanåya khajjeyyaµ, seyyathå pi etarahi paccuppannåya vedanåya khajjåm¥ ti. so iti
pa†isa!khåya: at¥tåya vedanåya anapekho hoti, anågataµ vedanaµ nåbhinandati, paccu-
ppannåya vedanåya nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||ahaµ kho etarahi
saññåya khajjåmi. at¥tam p’ ahaµ addhånaµ evam eva saññåya khajjiµ, seyyathå pi
etarahi paccuppannåya saññåya khajjåmi. ahañ c’ eva kho pana anågataµ saññaµ abhi-
nandeyyaµ: anågatam p’ ahaµ addhånaµ evam eva saññåya khajjeyyaµ, seyyathå pi
etarahi paccuppannåya saññåya khajjåm¥ ti. so iti pa†isa!khåya: at¥tåya saññåya anapekho
hoti, anågataµ saññaµ nåbhinandati, paccuppannåya saññåya nibbidåya virågåya niro-
dhåya pa†ipanno hoti|| ||ahaµ kho etarahi sa!khårehi khajjåmi. at¥tam p’ ahaµ addhånaµ
evam eva sa!khårehi khajjiµ, seyyathå pi etarahi paccuppannehi sa!khårehi khajjåmi.
ahañ c’ eva kho pana anågate sa!khåre abhinandeyyaµ: anågatam p’ ahaµ addhånaµ
evam eva sa!khårehi khajjeyyaµ, seyyathå pi etarahi paccuppannehi sa!khårehi khajjåm¥
ti. so iti pa†isa!khåya: at¥tesu sa!khåresu anapekho hoti, anågate sa!khåre nåbhinandati,
paccuppannånaµ sa!khårånaµ nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||ahaµ kho
etarahi viññåˆena khajjåmi. at¥tam p’ ahaµ addhånaµ evam eva viññåˆena khajjiµ,
seyyathå pi etarahi paccuppannena viññåˆena khajjåmi. ahañ c’ eva kho pana anågataµ
viññåˆaµ abhinandeyyaµ: anågatam p’ ahaµ addhånaµ evam eva viññåˆena khaj-
jeyyaµ, seyyathå pi etarahi paccuppannena viññåˆena khajjåm¥ ti. so iti pa†isa!khåya:
at¥tasmiµ viññåˆasmiµ anapekho hoti, anågataµ viññåˆaµ nåbhinandati, paccuppan-
nassa viññåˆassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||SN22:79||
| |khandhasaµyutta khajjanisutta| |
|| ||evaµ passaµ bhikkhave sutvå ariyasåvako rËpasmim pi nibbindati vedanåya pi
nibbindati saññåya pi nibbindati sa!khåresu pi nibbindanti viññåˆasmim pi nibbindati.
nibbindaµ virajjati. virågå vimuccati. vimuttasmiµ vimuttaµ iti ñåˆaµ hoti. kh¥ˆå jåti
vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåti. ayaµ vuccati
bhikkhave bhikkhu n’ ev’ åcinåti na apacinåti, apacinitvå †hito. n’ eva pajahati na upå-
diyati, pajahitvå †hito. n’ eva viseneti na usseneti, visenetvå †hito. n’ eva vidhËpeti na
sandhËpeti, vidhËpetvå †hito|| ||kiñ ca n’ ev’ åcinåti na apacinåti, apacinitvå †hito? rËpaµ
279
n’ ev’ åcinåti na apacinåti, apacinitvå †hito. vedanaµ n’ ev’ åcinåti na apacinåti, apacini-
två †hito. saññaµ n’ ev’ åcinåti na apacinåti, apacinitvå †hito. sa!khåre n’ ev’ åcinåti na
apacinåti, apacinitvå †hito. viññåˆaµ n’ ev’ åcinåti na apacinåti, apacinitvå †hito|| ||kiñ ca
n’ eva pajahati na upådiyati, pajahitvå †hito? rËpaµ n’ eva pajahati na upådiyati, paja-
hitvå †hito. vedanaµ n’ eva pajahati na upådiyati, pajahitvå †hito. saññaµ n’ eva pajahati
na upådiyati, pajahitvå †hito. sa!khåre n’ eva pajahati na upådiyati, pajahitvå †hito.
viññåˆaµ n’ eva pajahati na upådiyati, pajahitvå †hito|| ||kiñ ca n’ eva viseneti na usseneti,
visenetvå †hito? rËpaµ n’ eva viseneti na usseneti, visenetvå †hito. vedanaµ n’ eva
viseneti na usseneti, visenetvå †hito. saññaµ n’ eva viseneti na usseneti, visenetvå †hito.
sa!khåre n’ eva viseneti na usseneti, visenetvå †hito. viññåˆaµ n’ eva viseneti na usse-
neti, visenetvå †hito|| ||kiñ ca n’ eva vidhËpeti na sandhËpeti, vidhËpetvå †hito? rËpaµ n’
eva vidhËpeti na sandhËpeti, vidhËpetvå †hito. vedanaµ n’ eva vidhËpeti na sandhËpeti,
vidhËpetvå †hito. saññaµ n’ eva vidhËpeti na sandhËpeti, vidhËpetvå †hito. sa!khåre n’
eva vidhËpeti na sandhËpeti, vidhËpetvå †hito. viññåˆaµ n’ eva vidhËpeti na sandhËpeti,
vidhËpetvå †hito|| ||SN22:79||
| |khandhasaµyutta piˆ"olyasutta| |
|| ||tayo me bhikkhave akusalavitakkå: kåmavitakko byåpådavitakko vihiµsavitakko.
ime ca kho bhikkhave tayo akusalavitakkå kva apariseså nirujjhanti? catËsu vå
satipa††hånesu supati††hitacittassa viharato, animittaµ vå samådhiµ bhåvayato. yåvañ c’
idaµ bhikkhave alam eva animitto samådhi bhåvetuµ. animitto bhikkhave samådhi
bhåvito bahul¥kato mahapphalo hoti mahånisaµso|| ||dve må bhikkhave di††hiyo bhava-
di††hi ca vibhavadi††hi ca. tatra kho bhikkhave sutavå ariyasåvako iti pa†isañcikkhati: atthi
nu kho kiñci lokasmiµ yaµ ahaµ upådiyamåno na vajjavå assan ti? so evaµ pajånåti: n’
atthi nu kho taµ kiñci lokasmiµ yaµ ahaµ upådiyamåno na vajjavå assaµ. ahañ hi rËpañ
ñeva upådiyamåno upådiyeyyaµ, ahañ hi vedanañ ñeva upådiyamåno upådiyeyyaµ, ahañ
hi saññañ ñeva upådiyamåno upådiyeyyaµ, ahañ hi sa!khåre yeva upådiyamåno
upådiyeyyaµ, ahañ hi viññåˆañ ñeva upådiyamåno upådiyeyyaµ. tassa me assa upådåna-
paccayå bhavo, bhavapaccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ. evam etassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo assa|| ||SN22:80||
280
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||rËpaµ attato samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro so.
so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena
bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so
sa!khåro. iti kho bhikkhave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi
taˆhå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamu-
ppannå, so pi phasso anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå
pa†iccasamuppannå; evam pi kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ
khayo hoti||…||rËpavantaµ attånaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave
samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko
kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato
puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro. iti kho bhikkhave so pi sa!khåro anicco
sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, så pi
vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi phasso anicco sa!khato
pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå; evam pi kho
bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti||…||attani rËpaµ
samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå: sa!khåro so. so pana sa!khåro
kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave
vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro. iti kho
bhikkhave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå
sa!khatå pa†iccasamuppannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi
phasso anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå
pa†iccasamuppannå; evam pi kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ
khayo hoti||…||rËpasmiµ attånaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave
samanupassanå: sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko
kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato
puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro. iti kho bhikkhave so pi sa!khåro anicco
sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, så pi
vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi phasso anicco sa!khato pa†iccasam-
uppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå; evam pi kho bhikkhave jånato
evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti|| ||SN22:81||
281
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||rËpaµ attato samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro so.
so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena
bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so
sa!khåro||…||rËpavantaµ attånaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanu-
passanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo
ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppa-
nnå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||attani rËpaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave
samanupassanå: sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko
kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthu-
jjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||rËpasmiµ attånaµ samanupassati. yå kho
pana så bhikkhave samanupassanå: sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamu-
dayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa
assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro|| ||iti kho bhikkhave so pi
sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!khatå pa†icca-
samuppannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi phasso anicco
sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå; evam pi
kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti|| ||SN22:81||
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||vedanaµ attato samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro
so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphas-
sajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo
so sa!khåro||…||vedanåvantaµ attånaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave sama-
nupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo
ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa up-
pannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||attani vedanaµ samanupassati. yå kho pana så
bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo
kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assuta-
vato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||vedanåya attånaµ samanupas-
282
sati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno
kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena
phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro|| ||iti kho bhik-
khave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!khatå
pa†iccasamuppannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi phasso
anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå;
evam pi kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti|| ||SN22:81||
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||saññaµ attato samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro so.
so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena
bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so
sa!khåro||…||saññåvantaµ attånaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave sama-
nupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo
ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa up-
pannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||attani saññaµ samanupassati. yå kho pana så
bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµ-
jåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato
puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||saññåya attånaµ samanupassati. yå
kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno
kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena
phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro|| ||iti kho bhik-
khave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!khatå
pa†iccasamuppannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi phasso
anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†icca-samuppannå;
evam pi kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti|| ||SN22:81||
283
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||sa!khåre attato samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro
so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphas-
sajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo
so sa!khåro||…||sa!khåravantaµ attånaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave sama-
nupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo
ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa up-
pannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||attani sa!khåre samanupassati. yå kho pana så
bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµ-
jåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato
puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||sa!khåresu attånaµ samanupassati.
yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno
kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena
phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro|| ||iti kho bhik-
khave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!khatå
pa†iccasamuppannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi phasso
anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå;
evam pi kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti|| ||SN22:81||
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||viññåˆaµ attato samanupassati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro
so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kiµpabhavo ti? avijjåsamphas-
sajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo
so sa!khåro||…||viññåˆavantaµ attånaµ samanupassati. yå kho pana så bhikkhave sama-
nupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kiµpabhavo
ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa up-
pannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||attani viññåˆaµ samanupassati. yå kho pana så
bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµ-
jåtiko kiµpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa assutavato
puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro||…||viññåˆasmiµ attånaµ samanu-
284
passati. yå kho pana så bhikkhave samanupassanå sa!khåro so. so pana sa!khåro kin-
nidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kiµpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayit-
ena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro|| ||iti kho
bhikkhave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!-
khatå pa†iccasamuppannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi phasso
anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå;
evam pi kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti|| ||SN22:81||
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||api ca kho evaµdi††hi hoti: so attå so loko so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato
avipariˆåmadhammo ti. yå kho pana så bhikkhave sassatadi††hi sa!khåro so. so pana
sa!khåro kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhik-
khave vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro.
iti kho bhikkhave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå
sa!khatå pa†iccasamuppannå så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi
phasso anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasam-
uppannå; evam pi kho bhikkhave jånato evam passato anantarå åsavånaµ khayo hoti||
||SN22:81||
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||api ca kho evaµdi††hi hoti: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me
bhavissat¥ ti. yå kho pana så bhikkhave ucchedadi††hi sa!khåro so. so pana sa!khåro
kinnidåno kiµsamudayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave
vedayitena phu††hassa assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro. iti kho
bhikkhave so pi sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå
sa!khatå pa†iccasamuppannå så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå, so pi
phasso anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasam-
uppannå; evam pi kho bhikkhave jånato evaµ passato anantarå åsavånaµ khayo hoti||
||SN22:81||
285
| |khandhasaµyutta pårileyyasutta| |
|| ||na h’ eva kho rËpaµ attato samanupassati, na rËpavantaµ attånaµ samanupassati, na
attani rËpaµ samanupassati, na rËpasmiµ attånaµ samanupassati. na vedanaµ attato
samanupassati, na vedanåvantaµ attånaµ samanupassati, na attani vedanaµ samanu-
passati, na vedanåya attånaµ samanupassati. na saññaµ attato samanupassati, na saññå-
vantaµ attånaµ samanupassati, na attani saññaµ samanupassati, na saññåya attånaµ
samanupassati. na sa!khåre attato samanupassati, na sa!khåravantaµ attånaµ samanu-
passati, na attani sa!khåre samanupassati, na sa!khåresu attånaµ samanupassati. na
viññåˆaµ attato samanupassati, na viññåˆavantaµ attånaµ samanupassati, na attani
viññåˆaµ samanupassati, na viññåˆasmiµ attånaµ samanupassati. na pi h’ evaµdi††hi
hoti: so attå so loko so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti. na
pi evaµdi††hi hoti: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti|| ||api ca
kho ka!kh¥ hoti vicikicch¥ ani††ha!gatå saddhamme. yå kho pana så bhikkhave ka!khitå
vicikicchitå ani††ha!gatå saddhamme sa!khåro so. so pana sa!khåro kinnidåno kiµsamu-
dayo kiµjåtiko kimpabhavo ti? avijjåsamphassajena bhikkhave vedayitena phu††hassa
assutavato puthujjanassa uppannå taˆhå: tatojo so sa!khåro. iti kho bhikkhave so pi
sa!khåro anicco sa!khato pa†iccasamuppanno, så pi taˆhå aniccå sa!khatå pa†iccasamup-
pannå, så pi vedanå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå so pi phasso anicco sa!khato
pa†iccasamuppanno, så pi avijjå aniccå sa!khatå pa†iccasamuppannå; evam pi kho
bhikkhave jånato evam passato anantarå åsavånaµ khayo hoti|| ||SN22:81||
| |khandhasaµyutta ånandasutta| |
|| ||upådåya asm¥ ti hoti no anupådåya. kiñ ca upådåya asm¥ ti hoti no anupådåya? rËpaµ
upådåya asm¥ ti hoti no anupådåya. vedanaµ upådåya asm¥ ti hoti no anupådåya. saññaµ
upådåya asm¥ ti hoti no anupådåya. sa!khåre upådåya asm¥ ti hoti no anupådåya.
viññåˆaµ upådåya asm¥ ti hoti no anupådåya|| ||SN22:83||
286
| |khandhasaµyutta tissasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi tissa rËpe avigatarågassa avigatachandassa avigatapemassa aviga-
tapipåsassa avigatapari¬åhassa avigatataˆhassa, tassa rËpassa vipariˆåmaññathåbhåvå
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti? evaµ bhante. sådhu sådhu tissa
evañ h’ etaµ tissa hoti yathå taµ rËpe avigatarågassa|| ||taµ kiµ maññasi tissa vedanåya
avigatarågassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipåsassa avigatapari¬åhassa
avigatataˆhassa, tasså vedanåya vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevaduk-
khadomanass’ upåyåså ti? evaµ bhante. sådhu sådhu tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå
taµ vedanåya avigatarågassa|| ||taµ kiµ maññasi tissa saññåya avigatarågassa avigata-
chandassa avigatapemassa avigatapipåsassa avigatapari¬åhassa avigatataˆhassa, tasså
saññåya vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti?
evaµ bhante. sådhu sådhu tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå taµ saññåya avigatarågassa||
||taµ kiµ maññasi tissa sa!khåresu avigatarågassa avigatachandassa avigatapemassa
avigatapipåsassa avigatapari¬åhassa avigatataˆhassa, tesaµ sa!khårånaµ vipariˆåm-
aññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti? evaµ bhante. sådhu
sådhu tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå te sa!khåresu avigatarågassa|| ||taµ kiµ maññasi
tissa viññåˆe avigatarågassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipåsassa avi-
gatapari¬åhassa avigatataˆhassa, tassa viññåˆassa vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti
sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti? evaµ bhante. sådhu sådhu tissa evañ h’ etaµ
tissa hoti yathå taµ viññåˆe avigatarågassa|| ||SN22:84||
| |khandhasaµyutta tissasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi tissa rËpe vigatarågassa vigatachandassavigatapemassa viga-
tapipåsassa vigatapari¬åhassa vigatataˆhassa, tassa rËpassa vipariˆåmaññathåbhåvå
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti? no h’ etaµ bhante. sådhu sådhu
tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå taµ rËpe vigatarågassa|| ||taµ kiµ maññasi tissa
vedanåya vigatarågassa vigatachandassa vigatapemassa vigatapipåsassa vigatapari¬åhassa
vigatataˆhassa, tasså vedanåya vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså ti? no h’ etaµ bhante. sådhu sådhu tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå
taµ vedanåya vigatarågassa|| ||taµ kiµ maññasi tissa saññåya vigatarågassa vigata-
287
chandassa vigatapemassa vigatapipåsassa vigatapari¬åhassa vigatataˆhassa, tasså saññåya
vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti? no h’ etaµ
bhante. sådhu sådhu tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå taµ saññåya vigatarågassa|| ||taµ
kiµ maññasi tissa sa!khåresu vigatarågassa vigatachandassa vigatapemassa vigata-
pipåsassa vigatapari¬åhassa vigatataˆhassa, tesaµ sa!khårånaµ vipariˆåmaññathåbhåvå
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså ti? no h’ etaµ bhante. sådhu sådhu
tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå te sa!khåresu vigatarågassa|| ||taµ kiµ maññasi tissa
viññåˆe vigatarågassa vigatachandassa vigatapemassa vigatapipåsassa vigatapari¬åhassa
vigatataˆhassa, tassa viññåˆassa vipariˆåmaññathåbhåvå uppajjanti sokaparidevadukkha-
domanass’ upåyåså ti? no h’ etaµ bhante. sådhu sådhu tissa evañ h’ etaµ tissa hoti yathå
taµ viññåˆe vigatarågassa|| ||SN22:84||
| |khandhasaµyutta yamakasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi åvuso yamaka: rËpaµ tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ
åvuso. vedanaµ tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. saññaµ tathågato ti
samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. sa!khåre tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ
åvuso. viññåˆaµ tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso|| ||taµ kiµ maññasi
åvuso yamaka rËpasmiµ tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. aññatra rupå
tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. vedanåya tathågato ti samanupassas¥ ti?
no h’ etaµ åvuso. aññatra vedanåya tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso.
saññåya tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. aññatra saññåya tathågato ti
samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. sa!khåresu tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ
åvuso. aññatra sa!khårehi tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. viññåˆasmiµ
tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. aññatra viññåˆå tathågato ti samanu-
passas¥ ti? no h’ etaµ åvuso|| ||taµ kiµ maññasi åvuso yamaka rËpaµ vedanaµ saññaµ
sa!khåre viññåˆaµ tathågato ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ åvuso. taµ kiµ maññasi
åvuso yamaka: ayaµ so arËp¥ avedano asaññ¥ asa!khåro aviññåˆo tathågato ti samanu-
passas¥ ti? no h’ etaµ åvuso|| ||ettha ca te åvuso yamaka di††h’ eva dhamme saccato
thetato tathågato anupalabbhiyamåno, kallan nu te taµ veyyåkaraˆaµ: tathåhaµ
bhagavatå dhammaµ desitaµ åjånåmi, yathå kh¥ˆåsavo bhikkhu kåyassa bhedå ucchijjati
vinassati na hoti paraµ maraˆå ti? ahu kho me taµ åvuso såriputta pubbe aviddasuno
288
påpakaµ di††higataµ; idañ ca pan’ åyasmato såriputtassa dhammadesanaµ sutvå, tañ c’
eva påpakaµ di††higataµ pah¥naµ dhammo ca me abhisameto ti|| ||SN22:85||
| |khandhasaµyutta yamakasutta| |
|| ||sace taµ åvuso yamaka evaµ puccheyyuµ: yo so åvuso yamaka bhikkhu arahaµ
kh¥ˆåsavo so kåyassa bhedå paraµ maraˆå kiñ hot¥ ti? evaµ pu††ho tvaµ åvuso yamaka
kin ti vyåkareyyås¥ ti? sace maµ åvuso evaµ puccheyyuµ: yo so åvuso yamaka bhikkhu
arahaµ kh¥ˆåsavo so kåyassa bhedå paraµ maraˆå kiñ hot¥ ti? evaµ pu††ho ’haµ åvuso
evaµ vyåkareyyaµ: rËpaµ kho åvuso aniccaµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ
dukkhaµ taµ niruddhaµ taµ atthagataµ. vedanå kho åvuso aniccå. yad aniccaµ taµ
dukkhaµ. yaµ dukkhaµ taµ niruddhaµ taµ atthagataµ. saññå kho åvuso aniccå. yad
aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ taµ niruddhaµ taµ atthagataµ. sa!khårå kho
åvuso aniccå, yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ taµ niruddhaµ taµ atthagataµ.
viññåˆaµ kho åvuso aniccaµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ taµ niruddhaµ
taµ atthagataµ. evaµ pu††ho ’haµ åvuso evaµ vyåkareyyanti|| ||SN22:85||
| |khandhasaµyutta yamakasutta| |
|| ||evam eva kho åvuso assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa akovido
ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido sappurisa-
dhamme avin¥to||…||so rËpaµ upeti upådiyati adhi††håti: attå me ti. so vedanaµ upeti
upådiyati adhi††håti: attå me ti. so saññaµ upeti upådiyati adhi††håti: attå me ti. so
sa!khåre upeti upådiyati adhi††håti: attå me ti. so viññåˆaµ upeti upådiyati adhi††håti: attå
me ti. tass’ ime pañc’ upådånakkhandhå upetå upådiˆˆå, d¥gharattaµ ahitåya dukkhåya
samvattanti|| ||sutavå ca kho åvuso ariyasåvako ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido
ariyadhamme suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sappurisa-
dhamme suvin¥to||…||so rËpaµ na upeti na upådiyati nådhi††håti: attå me ti. so vedanaµ
na upeti na upådiyati nådhi††håti: attå me ti. so saññaµ na upeti na upådiyati nådhi††håti:
attå me ti. so sa!khåre na upeti na upådiyati nådhi††håti: attå me ti. so viññåˆaµ na upeti
na upådiyati nådhi††håti: attå me ti. tass’ ime pañc’ upådånakkhandhå anupetå anupådiˆ-
ˆå, d¥gharattaµ hitåya sukhåya samvattant¥ ti|| ||SN22:85||
289
| |khandhasaµyutta anurådhasutta| |
|| ||ettha ca te anurådha di††h’ eva dhamme saccato thetato tathågato anupalabbhiyamåno,
kallan nu te taµ veyyåkaraˆaµ: yo so åvuso tathågato, uttamapuriso paramapuriso
paramapattipatto, taµ tathågato aññatra imehi catËhi †hånehi paññåpayamåno paññåpeti:
hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå, na hoti tathagato paraµ maraˆå ti vå, hoti ca na ca hoti
tathågato paraµ maraˆå ti vå, n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå ti? no
h’ etaµ bhante. sådhu sådhu anurådha. pubbe cåhaµ anurådha etarahi ca dukkhañ c’ eva
paññåpemi dukkhassa ca nirodhan ti|| ||SN22:86||
| |khandhasaµyutta vakkalisutta| |
|| ||yo kho vakkali dhammaµ passati so maµ passati, yo maµ passati so dhammaµ
passati. dhammañ hi vakkali passanto maµ passati, maµ passanto dhammaµ passati||
||SN22:87||
| |khandhasaµyutta vakkalisutta| |
|| ||rËpaµ aniccan ti ahaµ bhante na ka!khåmi. yad aniccaµ taµ dukkhan ti na
vicikicchåmi. yad aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ n’ atthi me tattha chando vå
rågo vå pemaµ vå ti na vicikicchåmi. vedanå aniccå ti ahaµ bhante na ka!khåmi. yad
aniccaµ taµ dukkhan ti na vicikicchåmi. yad aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ n’
atthi me tattha chando vå rågo vå pemaµ vå ti na vicikicchåmi. saññå aniccå ti ahaµ
bhante na ka!khåmi. yad aniccaµ taµ dukkhan ti na vicikicchåmi. yad aniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ n’ atthi me tattha chando vå rågo vå pemaµ vå ti na vicikicchåmi.
sa!khårå aniccå ti ahaµ bhante na ka!khåmi. yad aniccaµ taµ dukkhan ti na vici-
kicchåmi. yad aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ n’ atthi me tattha chando vå rågo
vå pemaµ vå ti na vicikicchåmi. viññåˆaµ aniccan ti ahaµ bhante na ka!khåmi. yad
aniccaµ taµ dukkhan ti na vicikicchåmi. yad aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ n’
atthi me tattha chando vå rågo vå pemaµ vå ti na vicikicchåmi|| ||SN22:87||
290
| |khandhasaµyutta khemakasutta| |
|| ||seyyathå pi åvuso uppalassa vå padumassa vå puˆ"ar¥kassa vå gandho. yo nu kho
evaµ vadeyya pattassa gandho ti, vaˆˆassa gandho ti, kiñjakkhassa gandho ti vå sammå
nu kho so vadamåno vadeyyå ti? no h’ etaµ åvuso. yathå kathaµ pan’ åvuso sammåvyå-
karamåno vyåkareyyå ti? pupphassa gandho ti kho åvuso sammåvyåkaramåno vyåka-
reyyå ti|| ||evam eva khvåhaµ åvuso na rËpaµ asm¥ ti vadåmi, na pi aññatra rËpå asm¥ ti
vadåmi. na vedanaµ asm¥ ti vadåmi, na pi aññatra vedanåya asm¥ ti vadåmi. na saññaµ
asm¥ ti vadåmi, na pi aññatra saññåya asm¥ ti vadåmi. na sa!khåre asm¥ ti vadåmi, na pi
aññatra sa!khårehi asm¥ ti vadåmi. na viññåˆaµ asm¥ ti vadåmi, na pi aññatra viññåˆå
asm¥ ti vadåmi. api ca me åvuso pañcasu upådånakkhandhesu asm¥ ti adhigataµ, ayaµ
aham asm¥ ti ca na samanupassåmi|| ||SN22:89||
| |khandhasaµyutta khemakasutta| |
|| ||seyyathå pi åvuso vatthaµ saµkili††haµ malaggahitaµ tam enaµ såmikå rajakassa
anuppadajjeyyuµ, tam enaµ rajako Ëse vå khåre vå gomaye vå samaµ madditvå acche
udake vikkhåleti. kiñcå pi taµ hoti vatthaµ parisuddhaµ pariyodåtaµ, atha khvassa hoti
yo ca anusahagato Ësagandho vå khåragandho vå gomayagandho vå asamËhato. tam
enaµ rajako såmikånaµ deti. tam enaµ såmikå gandhaparibhåvite karaˆ"ake nikkhipan-
ti. yo p’ issa hoti anusahagato Ësagandho vå khåragandho vå gomayagandho vå asamË-
hato so pi samugghåtaµ gacchati|| ||evam eva kho åvuso kiñ cå pi ariyasåvakassa pañc’
orambhågiyåni saµyojanåni pah¥nåni bhavanti, atha khvassa hoti yeva, pañcasu upådåna-
kkhandhesu anusahagato asm¥ ti måno, asm¥ ti chando, asm¥ ti anusayo asamËhato. so
aparena samayena pañcasu upådånakkhandhesu udayabbayånupass¥ viharati: iti rËpaµ iti
rËpassa samudayo iti rËpassa atthagamo; iti vedanå iti vedanåya samudayo iti vedanåya
atthagamo; iti saññå iti saññåya samudayo iti saññåya atthagamo; iti sa!khårå iti sa!-
khårånaµ samudayo iti sa!khårånaµ atthagamo; iti viññåˆaµ iti viññåˆassa samudayo iti
viññåˆassa atthagamo ti. tass’ imesu pañcasu upådånakkhandhesu udayabbayånupassino
viharato, yo pi ’ssa hoti pañcasu upådånakkhandhesu anusahagato asm¥ ti måno, asm¥ ti
chando, asm¥ ti anusayo asamËhato so pi samugghåtaµ gacchati ||SN22:89||
291
| |khandhasaµyutta nådisutta| |
|| ||evam eva kho bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa
akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido
sappurisadhamme avin¥to: rËpaµ attato samanupassati rËpavantaµ vå attånaµ attani vå
rËpaµ rËpasmiµ vå attånaµ. tassa taµ rËpaµ palujjati, so tato nidånaµ anayavyasanaµ
åpajjati. vedanaµ attato samanupassati vedanåvantaµ vå attånaµ attani vå vedanaµ
vedanåya vå attånaµ. tasså taµ vedanaµ palujjati, so tato nidånaµ anayavyasanaµ åpa-
jjati. saññaµ attato samanupassati saññåvantaµ vå attånaµ attani vå saññaµ saññåya vå
attånaµ. tasså taµ saññaµ palujjati so tato nidånaµ anayavyasanaµ åpajjati. sa!khåre at-
tato samanupassati sa!khåravantaµ vå attånaµ attani vå sa!khåre sa!khåresu vå attånaµ.
tesaµ te sa!khåre palujjati, so tato nidånaµ anayavyasanaµ åpajjati. viññåˆaµ attato
samanupassati viññåˆavantaµ vå attånaµ attani vå viññåˆaµ viññåˆasmiµ vå attånaµ.
tassa taµ viññåˆaµ palujjati so tato nidånaµ anayavyasanaµ åpajjati|| ||SN22:93||
| |khandhasaµyutta pupphasutta| |
|| ||nåhaµ bhikkhave lokena vivadåmi, loko ca måya vivadati. na bhikkhave dhamma-
våd¥ kenaci lokasmiµ vivadati. yaµ bhikkhave n’ atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ,
aham pi taµ n’ atth¥ ti vadåmi. yaµ bhikkhave atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi
taµ atth¥ ti vadåmi. kiñ ca bhikkhave n’ atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, yaµ ahaµ n’
atth¥ ti vadåmi?|| ||rËpaµ bhikkhave niccaµ dhuvaµ sassataµ avipariˆåmadhammaµ n’
atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi taµ n’ atth¥ ti vadåmi. vedanå niccå dhuvå
sassatå avipariˆåmadhammå n’ atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi taµ n’ atth¥ ti
vadåmi. saññå niccå dhuvå sassatå avipariˆåmadhammå n’ atthi sammataµ loke paˆ"itå-
naµ, aham pi taµ n’ atth¥ ti vadåmi. sa!khårå niccå dhuvå sassatå avipariˆåmadhammå
n’ atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi taµ n’ atth¥ ti vadåmi. viññåˆaµ niccaµ
dhuvaµ sassataµ avipariˆåmadhammaµ n’ atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi
taµ n’ atth¥ ti vadåmi. idaµ kho bhikkhave n’ atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, yaµ
aham pi n’ atth¥ ti vadåmi|| ||kiñ ca bhikkhave atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, yaµ
ahaµ atth¥ ti vadåmi? rËpaµ bhikkhave aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ atthi
sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi taµ atth¥ ti vadåmi. vedanå aniccå dukkhå vipari-
292
ˆåmadhammå atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi taµ atth¥ ti vadåmi. saññå
aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi taµ atth¥ ti
vadåmi. sa!khårå aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå atthi sammataµ loke paˆ"itånaµ,
aham pi taµ atth¥ ti vadåmi. viññåˆaµ niccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ atthi
sammataµ loke paˆ"itånaµ, aham pi taµ atth¥ ti vadåmi. idaµ kho bhikkhave atthi
sammataµ loke paˆ"itånaµ, yaµ aham pi atth¥ ti vadåmi|| ||SN22:94||
| |khandhasaµyutta pupphasutta| |
|| ||rËpaµ bhikkhave loke lokadhammo taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti.
abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati
uttån¥karoti. yo bhikkhave tathågatena evaµ åcikkhiyamåne desiyamåne paññåpiyamåne
pa††hiyamåne vivariyamåne vibhajiyamåne uttån¥kayiramåne, na jånåti na passati – taµ
ahaµ bhikkhave bålaµ puthujjanaµ andhaµ acakkhukaµ ajånantaµ apassantaµ, kin ti
karomi?|| ||vedanå bhikkhave loke lokadhammo taµ tathågato abhisambujjhati abhisame-
ti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati
uttån¥karoti. yo bhikkhave tathågatena evaµ åcikkhiyamåne desiyamåne paññåpiyamåne
pa††hiyamåne vivariyamåne vibhajiyamåne uttån¥kayiramåne, na jånåti na passati – taµ
ahaµ bhikkhave bålaµ puthujjanaµ andhaµ acakkhukaµ ajånantaµ apassantaµ, kin ti
karomi?|| ||saññå bhikkhave loke lokadhammo taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti.
abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati
uttån¥karoti. yo bhikkhave tathågatena evaµ åcikkhiyamåne desiyamåne paññåpiyamåne
pa††hiyamåne vivariyamåne vibhajiyamåne uttån¥kayiramåne, na jånåti na passati – taµ
ahaµ bhikkhave bålaµ puthujjanaµ andhaµ acakkhukaµ ajånantaµ apassantaµ, kin ti
karomi?|| ||sa!khårå bhikkhave loke lokadhammo taµ tathågato abhisambujjhati abhi-
sameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati
vibhajati uttån¥karoti. yo bhikkhave tathågatena evaµ åcikkhiyamåne desiyamåne pañ-
ñåpiyamåne pa††hiyamåne vivariyamåne vibhajiyamåne uttån¥kayiramåne, na jånåti na
passati – taµ ahaµ bhikkhave bålaµ puthujjanaµ andhaµ acakkhukaµ ajånantaµ
apassantaµ, kin ti karomi?|| ||viññåˆaµ bhikkhave loke lokadhammo taµ tathågato abhi-
sambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa†-
†hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti. yo bhikkhave tathågatena evaµ åcikkhiyamåne
293
desiyamåne paññåpiyamåne pa††hiyamåne vivariyamåne vibhajiyamåne uttån¥kayiramå-
ne, na jånåti na passati – taµ ahaµ bhikkhave bålaµ puthujjanaµ andhaµ acakkhukaµ
ajånantaµ apassantaµ, kin ti karomi?|| ||seyyathå pi bhikkhave uppalaµ vå padumaµ vå
puˆ"ar¥kaµ vå udake jåtaµ udake samvaddhaµ, udakå accuggamma †håti anupalittam
udakena. evam eva kho bhikkhave tathågato loke jåto loke samvaddho, lokaµ abhi-
bhuyya viharati anupalitto lokenå ti|| ||SN22:94||
| |khandhasaµyutta pheˆasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave ayaµ ga!gå nad¥ mahantaµ pheˆapiˆ"aµ åvaheyya. taµ
enaµ cakkhumå puriso passeyya nijjhåyeyya yoniso upaparikkheyya. tassa taµ passato
nijjhåyato yoniso upaparikkhato, rittakañ ñeva khåyeyya tucchakañ ñeva khåyeyya
asårakañ ñeva khåyeyya. kiñ hi siyå bhikkhave pheˆapiˆ"e såro? evam eva kho
bhikkhave yaµ kiñci rËpaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬åri-
kaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå; taµ bhikkhu passati
nijjhåyati yoniso upaparikkhati. tassa taµ passato nijjhåyato yoniso upaparikkhato, ritta-
kañ ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati asårakañ ñeva khåyati. kiñ hi siyå bhikkhave
rËpe såro?|| ||SN22:95||
| |khandhasaµyutta pheˆasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave saradasamaye thullaphusitake deve vassante udake bubbu¬aµ
uppajjati c’ eva nirujjhati ca. taµ enaµ cakkhumå puriso passeyya nijjhåyeyya yoniso
upaparikkheyya. tassa taµ passato nijjhåyato yoniso upaparikkhato, rittakañ ñeva
khåyeyya tucchakañ ñeva khåyeyya asårakañ ñeva khåyeyya. kiñ hi siyå bhikkhave
udakabubbu¬e såro? evam eva kho bhikkhave yå kåci vedanå at¥tånågatapaccuppannå,
ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå;
taµ bhikkhu passati nijjhåyati yoniso upaparikkhati. tassa taµ passato nijjhåyato yoniso
upaparikkhato, rittakañ ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati asårakañ ñeva khåyati. kiñ
hi siyå bhikkhave vedanåya såro?|| ||SN22:95||
294
| |khandhasaµyutta pheˆasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave gimhånaµ pacchime måse †hite majjhantike kåle mar¥cikå.
taµ enaµ cakkhumå puriso passeyya nijjhåyeyya yoniso upaparikkheyya. tassa taµ pas-
sato nijjhåyato yoniso upaparikkhato, rittakañ ñeva khåyeyya tucchakañ ñeva khåyeyya
asårakañ ñeva khåyeyya. kiñ hi siyå bhikkhave mar¥cikåya såro? evam eva kho
bhikkhave yå kåci saññå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå bahiddhå vå o¬årikå vå
sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, yå dËre santike vå; taµ bhikkhu passati nijjhåyati yoniso
upaparikkhati. tassa taµ passato nijjhåyato yoniso upaparikkhato, rittakañ ñeva khåyati
tucchakañ ñeva khåyati asårakañ ñeva khåyati. kiñ hi siyå bhikkhave saññåya såro?||
||SN22:95||
| |khandhasaµyutta pheˆasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave puriso såratthiko såragavesi sårapariyesanaµ caramåno tiˆhaµ
ku†håriµ ådåya vanaµ paviseyya. so tattha passeyya mahantaµ kadalikkhandhaµ ujuµ
navaµ akukkajåtaµ. taµ enaµ mËle chindeyya mËle chetvå agge chindeyya agge chetvå
pattavattiµ vinibbhujeyya. so tassa pattava††iµ vinibbhujanto phegguµ pi nådhigacch-
eyya kuto såraµ. taµ enaµ cakkhumå puriso passeyya nijjhåyeyya yoniso upaparik-
kheyya. tassa taµ passato nijjhåyato yoniso upaparikkhato, rittakañ ñeva khåyeyya
tucchakañ ñeva khåyeyya asårakañ ñeva khåyeyya. kiñ hi siyå bhikkhave kadalikkhandhe
såro? evam eva kho bhikkhave ye keci sa!khårå at¥tånågatapaccuppannå, ajjhattaµ vå
bahiddhå vå o¬årikå vå sukhumå vå h¥nå vå paˆ¥tå vå, ye dËre santike vå; taµ bhikkhu
passati nijjhåyati yoniso upaparikkhati. tassa taµ passato nijjhåyato yoniso upaparik-
khato, rittakañ ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati asårakañ ñeva khåyati. kiñ hi siyå
bhikkhave sa!khåresu såro?|| ||SN22:95||
| |khandhasaµyutta pheˆasutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave måyåkåro vå måyåkårantevåsi vå mahåpathe måyaµ vidaµ-
seyya. taµ enaµ cakkhumå puriso passeyya nijjhåyeyya yoniso upaparikkheyya. tassa
taµ passato nijjhåyato yoniso upaparikkhato, rittakañ ñeva khåyeyya tucchakañ ñeva
295
khåyeyya asårakañ ñeva khåyeyya. kiñ hi siyå bhikkhave måyåya såro? evam eva kho
bhikkhave yaµ kiñci viññåˆaµ at¥tånågatapaccuppannaµ, ajjhattaµ vå bahiddhå vå
o¬årikaµ vå sukhumaµ vå h¥naµ vå paˆ¥taµ vå, yaµ dËre santike vå; taµ bhikkhu
passati nijjhåyati yoniso upaparikkhati. tassa taµ passato nijjhåyato yoniso upaparikkha-
to, rittakañ ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati asårakañ ñeva khåyati. kiñ hi siyå
bhikkhave viññåˆe såro?|| ||SN22:95||
| |khandhasaµyutta gomayasutta| |
|| ||n’ atthi kho bhikkhu kiñci rËpaµ yaµ rËpaµ niccaµ dhuvaµ sassataµ avipa-
riˆåmadhammaµ sassatisamaµ tath’ eva †hassati. n’ atthi kho bhikkhu kåci vedanå yå
vedanå niccå dhuvå sassatå avipariˆåmadhammå sassatisamaµ tath’ eva †hassati. n’ atthi
kho bhikkhu kåci saññå yå saññå niccå dhuvå sassatå avipariˆåmadhammå sassatisamaµ
tath’ eva †hassati. n’ atthi kho bhikkhu keci sa!khårå ye sa!khårå niccå dhuvå sassatå
avipariˆåmadhammå sassatisamaµ tath’ eva †hassanti. n’ atthi kho bhikkhu kiñci viñ-
ñåˆaµ yaµ viññåˆaµ niccaµ dhuvaµ sassataµ avipariˆåmadhammaµ sassatisamaµ
tath’ eva †hassat¥ ti|| ||atha kho bhagavå parittaµ gomayapiˆ"aµ påˆinå gahetvå taµ
bhikkhuµ etad avoca: ettako pi kho bhikkhu attabhåvapa†ilåbho n’ atthi nicco dhuvo
sassato avipariˆåmadhammo sassatisamaµ tath’ eva †hassati. ettako ce pi bhikkhu
attabhåvapa†ilåbho abhavissa nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo, nayidaµ brah-
macariyavåso paññåyetha sammådukkhakkhayåya. yasmå ca kho bhikkhu ettako pi
attabhåvapa†ilåbho n’ atthi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo, tasmå brahma-
cariyavåso paññåyati sammådukkhakkhayåya|| ||SN22:96||
| |khandhasaµyutta pa†hama-gaddulasutta| |
|| ||anamataggåyaµ bhikkhave saµsåro pubbako†i na paññåyati avijjån¥varaˆånaµ
sattånaµ sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ sandhåvataµ saµsårataµ. hoti so bhikkhave
samayo yaµ mahåsamuddo ussussati vissussati na bhavati, na tvev’ åhaµ bhikkhave
avijjån¥varaˆånaµ sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ sandhåvataµ saµsarataµ dukkhassa
antakiriyaµ vadåmi. hoti so bhikkhave samayo yaµ sineru pabbataråjå "ayhati vinassati
na bhavati, na tvev’ åhaµ bhikkhave avijjån¥varaˆånaµ sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ
296
sandhåvataµ saµsarataµ dukkhassa antakiriyaµ vadåmi. hoti so bhikkhave samayo yaµ
mahåpathav¥ "ayhati vinassati na bhavati, na tvev’ åhaµ bhikkhave avijjån¥varaˆånaµ
sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ sandhåvataµ saµsarataµ dukkhassa antakiriyaµ vadåmi.
seyyathå pi bhikkhave så gaddulabaddho da¬he kh¥le vå thambhe vå upanibaddho tam eva
kh¥laµ vå thambhaµ vå anuparidhåvati anuparivattati|| ||SN22:99||
| |khandhasaµyutta pa†hama-gaddulasutta| |
|| ||evam eva kho bhikkhave assutavå puthujjano ariyånaµ adassåv¥ ariyadhammassa
akovido ariyadhamme avin¥to, sappurisånaµ adassåv¥ sappurisadhammassa akovido
sappurisadhamme avin¥to: rËpaµ attato samanupassati, rËpavantaµ vå attånaµ, attani vå
rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ. vedanaµ attato samanupassati, vedanåvantaµ vå attånaµ,
attani vå vedanaµ, vedanåya vå attånaµ. saññaµ attato samanupassati, saññåvantaµ vå
attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya vå attånaµ. sa!khåre attato samanupassati, sa!-
khåravantaµ vå attånaµ, attani vå sa!khåre, sa!khåresu vå attånaµ. viññåˆaµ attato
samanupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ, attani vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attånaµ.
so rËpañ ñeva anuparidhåvati anuparivattati, vedanañ ñeva anuparidhåvati anuparivattati,
saññañ ñeva anuparidhåvati anuparivattati, sa!khåre yeva anuparidhåvati anuparivattati,
viññåˆañ ñeva anuparidhåvati anuparivattati|| ||so rËpaµ anuparidhåvaµ anuparivattaµ,
vedanaµ anuparidhåvaµ anuparivattaµ, saññaµ anuparidhåvaµ anuparivattaµ, sa!khåre
anuparidhåvaµ anuparivattaµ, viññåˆaµ anuparidhåvaµ anuparivattaµ. na parimuccati
rËpamhå na parimuccati vedanåya na parimuccati saññåya na parimuccati sa!khårehi na
parimuccati viññåˆamhå; na parimuccati jåtiyå jaråmaraˆena sokehi paridevehi dukkhehi
domanassehi upayåsehi, na parimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||SN22:99||
| |khandhasaµyutta pa†hama-gaddulasutta| |
|| ||sutavå ca kho bhikkhave ariyasåvako ariyånaµ dassåv¥ ariyadhammassa kovido ariya-
dhamme suvin¥to, sappurisånaµ dassåv¥ sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme
suvin¥to: na rËpaµ attato samanupassati, na rËpavantaµ vå attånaµ, na attani vå rËpaµ,
na rËpasmiµ vå attånaµ. na vedanaµ attato samanupassati, na vedanåvantaµ vå attånaµ,
na attani vå vedanaµ, na vedanåya vå attånaµ. na saññaµ attato samanupassati, na
297
saññåvantaµ vå attånaµ, na attani vå saññaµ, na saññåya vå attånaµ. na sa!khåre attato
samanupassati, na sa!khåravantaµ vå attånaµ, na attani vå sa!khåre, na sa!khåresu vå
attånaµ. na viññåˆaµ attato samanupassati, na viññåˆavantaµ vå attånaµ, na attani vå
viññåˆaµ, na viññåˆasmiµ vå attånaµ. so rËpaµ nånuparidhåvati nånuparivattati, veda-
naµ nånuparidhåvati nånuparivattati, saññaµ nånuparidhåvati nånuparivattati, sa!khåre
nånuparidhåvati nånuparivattati, viññåˆaµ nånuparidhåvati nånuparivattati|| ||so rËpaµ
nånuparidhåvaµ nånuparivattaµ, vedanaµ nånuparidhåvaµ nånuparivattaµ, saññaµ
nånuparidhåvaµ nånuparivattaµ, sa!khåre nånuparidhåvaµ nånuparivattaµ, viññåˆaµ
nånuparidhåvaµ nånuparivattaµ. parimuccati rËpamhå parimuccati vedanåya parimuc-
cati saññåya parimuccati sa!khårehi parimuccati viññåˆamhå; parimuccati jåtiyå jarå-
maraˆena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upayåsehi, parimuccati dukkhasmå ti
vadåm¥ ti|| ||SN22:99||
| |khandhasaµyutta dutiya-gaddulasutta| |
|| ||anamataggåyaµ bhikkhave saµsåro pubbako†i na paññåyati avijjån¥varaˆånaµ sattå-
naµ taˆhåsaµyojanånaµ sandhåvataµ saµsårataµ. seyyathå pi bhikkhave så gaddula-
baddho da¬he kh¥le vå thambe vå upanibaddho. so gacchati ce pi taµ eva kh¥laµ vå
thambhaµ vå upagacchati, ti††hati ce pi taµ eva kh¥laµ vå thambhaµ vå upati††hati,
nis¥dati ce pi taµ eva kh¥laµ vå thambhaµ vå upanis¥dati, nippajjati ce pi taµ eva kh¥laµ
vå thambhaµ vå upanippajjati|| ||evam eva kho bhikkhave assutavå puthujjano rËpaµ
etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. vedanaµ etaµ mama, eso ’ham
asmi, eso me attå ti samanupassati. saññaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti
samanupassati. sa!khåre etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. viñña-
ˆaµ etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassati. so gacchati ce pi ime
pañc’ upådånakkhandhe upagacchati, ti††hati ce pi ime pañc’ upådånakkhandhe upati†-
†hati, nis¥dati ce pi ime pañc’ upådånakkhandhe upanis¥dati, nippajjati ce pi ime pañc’
upådånakkhandhe upanippajjati. tasmåt iha bhikkhave abhikkhaˆaµ sakaµ cittaµ
paccavekkhitabbaµ d¥gharattaµ idaµ cittaµ sa!kili††haµ rågena dosena mohenå ti.
cittasa!kileså bhikkhave sattå sa!kilissanti, cittavodånå sattå visujjhanti|| ||SN22:100||
298
| |khandhasaµyutta saññåsutta| |
|| ||kathaµ bhåvitå ca bhikkhave aniccasaññå kathaµ bahul¥katå: sabbaµ kåmarågaµ
pariyådiyati, sabbaµ rËparågaµ pariyådiyati, sabbaµ bhavarågaµ pariyådiyati, sabbaµ
avijjaµ pariyådiyati, sabbaµ asmimånaµ samËhanti? iti rËpaµ iti rËpassa samudayo iti
rËpassa atthagamo, iti vedanå iti vedanåya samudayo iti vedanåya atthagamo, iti saññå iti
saññåya samudayo iti saññåya atthagamo, iti sa!khårå iti sa!khårånaµ samudayo iti
sa!khårånaµ atthagamo, iti viññåˆaµ iti viññåˆassa samudayo iti viññåˆassa atthagamo.
evaµ bhåvitå kho bhikhave aniccasaññå evaµ bahul¥katå sabbaµ kåmarågaµ pariyå-
diyati, sabbaµ rËparågaµ pariyådiyati, sabbaµ bhavarågaµ pariyådiyati, sabbaµ avijjaµ
pariyådiyati, sabbaµ asmimånaµ samËhant¥ ti|| ||SN22:102||
| |khandhasaµyutta sakkåyasutta| |
|| ||katamo ca bhikkhave sakkåyo? pañc’ upådånakkhandhå tissa vacan¥yaµ. katame
pañca? seyyath¥daµ rËpupådånakkhandho vedanupådånakkhandho saññupådånakkh-
andho sa!khårupådånakkhandho viññåˆupådånakkhandho. ayaµ vuccati bhikkhave
sakkåyo. katamo ca bhikkhave sakkåyasamudayo? yåyaµ taˆhå ponobhavikå nandiråga-
sahagatå tatra tatråbhinandin¥, seyyath¥daµ kåmataˆhå bhavataˆhå vibhavataˆhå. ayaµ
vuccati bhikkhave sakkåyasamudayo. katamo ca bhikkhave sakkåyanirodho? yo tasså
yeva taˆhåya asesaviråganirodho cågo pa†inissaggo mutti anålayo. ayaµ vuccati
bhikkhave sakkåyanirodho. katamo ca bhikkhave sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå? ayam
eva ariyo a††haˆgiko maggo, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå
sammåkammanto sammååjivo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi. ayaµ vuccati
bhikkhave sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti|| ||SN22:105||
| |khandhasaµyutta avijjåsutta| |
|| ||avijjå avijjå ti bhante vuccati. katamå nu kho bhante avijjå kittåvatå ca avijjågato hot¥
ti? idha bhikkhu assutavå puthujjano rËpaµ na pajånåti, rËpasamudayaµ na pajånåti,
rËpanirodhaµ na pajånåti, rËpanirodhagåminiµ pa†ipadaµ na pajånåti. vedanaµ na
pajånåti, vedanasamudayaµ na pajånåti, vedananirodhaµ na pajånåti, vedananirodha-
299
gåminiµ pa†ipadaµ na pajånåti. saññaµ na pajånåti, saññasamudayaµ na pajånåti,
saññanirodhaµ na pajånåti, saññanirodhagåminiµ pa†ipadaµ na pajånåti. sa!khåre na
pajånåti, sa!khårasamudayaµ na pajånåti, sa!khåranirodhaµ na pajånåti, sa!khåra-
nirodhagåminiµ pa†ipadaµ na pajånåti. viññåˆaµ na pajånåti, viññåˆasamudayaµ na
pajånåti, viññåˆanirodhaµ na pajånåti, viññåˆanirodhagåminiµ pa†ipadaµ na pajånåti.
ayaµ vuccati bhikkhu avijjå ettåvatå ca avijjågato hot¥ ti|| ||SN22:113||
| |khandhasaµyutta vijjåsutta| |
|| ||vijjå vijjå ti bhante vuccati. katamå nu kho bhante vijjå kittåvatå ca vijjågato hot¥ ti?
idha bhikkhu sutavå ariyasåvako rËpaµ pajånåti, rËpasamudayaµ pajånåti, rËpanirodhaµ
pajånåti, rËpanirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. vedanaµ pajånåti, vedanasamudayaµ
pajånåti, vedananirodhaµ pajånåti, vedananirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. saññaµ
pajånåti, saññasamudayaµ pajånåti, saññanirodhaµ pajånåti, saññanirodhagåminiµ pa†i-
padaµ pajånåti. sa!khåre pajånåti, sa!khårasamudayaµ pajånåti, sa!khåranirodhaµ
pajånåti, sa!khåranirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. viññåˆaµ pajånåti, viññåˆasamu-
dayaµ pajånåti, viññåˆanirodhaµ pajånåti, viññåˆanirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti.
ayaµ vuccati bhikkhu vijjå ettåvatå ca vijjågato hot¥ ti|| ||SN22:114||
| |khandhasaµyutta bandhanasutta| |
|| ||rËpaµ attato samanupassati, rËpavantaµ vå attånaµ, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå
attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave assutavå puthujjano rËpabandhanabaddho, såntara-
båhirabandhanabaddho, at¥radass¥ apåradass¥, baddho j¥yati baddho m¥yati baddho asmå
lokå paraµ lokaµ gacchati|| ||vedanaµ attato samanupassati, vedanåvantaµ vå attånaµ,
attani vå vedanaµ, vedanåya vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave assutavå puthujjano
vedanåbandhanabaddho, såntarabåhirabandhanabaddho, at¥radass¥ apåradass¥, baddho
j¥yati baddho m¥yati baddho asmå lokå paraµ lokaµ gacchati|| ||saññaµ attato samanu-
passati, saññåvantaµ vå attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya vå attånaµ. ayaµ vuccati
bhikkhave assutavå puthujjano saññåbandhanabaddho, såntarabåhirabandhanabaddho,
at¥radass¥ apåradass¥, baddho j¥yati baddho m¥yati baddho asmå lokå paraµ lokaµ
gacchati|| ||sa!khåre attato samanupassati, sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå
300
sa!khåre, sa!khåresu vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave assutavå puthujjano sa!khåra-
bandhanabaddho, såntarabåhirabandhanabaddho, at¥radass¥ apåradass¥, baddho j¥yati bad-
dho m¥yati baddho asmå lokå paraµ lokaµ gacchati|| ||viññåˆaµ attato samanupassati,
viññåˆavantaµ vå attånaµ, attani vå viññåˆaµ, viññåˆasmiµ vå attånaµ. ayaµ vuccati
bhikkhave assutavå puthujjano viññåˆabandhanabaddho, såntarabåhirabandhanabaddho,
at¥radass¥ apåradass¥, baddho j¥yati baddho m¥yati baddho asmå lokå paraµ lokaµ
gacchati|| ||SN22:117||
| |khandhasaµyutta bandhanasutta| |
|| ||na rËpaµ attato samanupassati, na rËpavantaµ vå attånaµ, na attani vå rËpaµ, na
rËpasmiµ vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave sutavå ariyasåvako na rËpabandhana-
baddho, na såntarabåhirabandhanabaddho, t¥radass¥ påradass¥, parimutto so dukkhasmå ti
vadåmi|| ||na vedanaµ attato samanupassati, na vedanåvantaµ vå attånaµ, na attani vå
vedanaµ, na vedanåya vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave sutavå ariyasåvako na
vedanåbandhanabaddho, na såntarabåhirabandhanabaddho, t¥radass¥ påradass¥, parimutto
so dukkhasmå ti vadåmi|| ||na saññaµ attato samanupassati, na saññåvantaµ vå attånaµ,
na attani vå saññaµ, na saññåya vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave sutavå ariyasåvako
na saññåbandhanabaddho, na såntarabåhirabandhanabaddho, t¥radass¥ påradass¥, pari-
mutto so dukkhasmå ti vadåmi|| ||na sa!khåre attato samanupassati, na sa!khåravantaµ vå
attånaµ, na attani vå sa!khåre, na sa!khåresu vå attånaµ. ayaµ vuccati bhikkhave sutavå
ariyasåvako na sa!khårabandhanabaddho, na såntarabåhirabandhanabaddho, t¥radass¥
påradass¥, parimutto so dukkhasmå ti vadåmi|| ||na viññåˆaµ attato samanupassati, na
viññåˆavantaµ vå attånaµ, na attani vå viññåˆaµ, na viññåˆasmiµ vå attånaµ. ayaµ
vuccati bhikkhave sutavå ariyasåvako na viññåˆabandhanabaddho, na såntarabåhira-
bandhanabaddho, t¥radass¥ påradass¥, parimutto so dukkhasmå ti vadåm¥ ti|| ||SN22:117||
| |khandhasaµyutta dutiya-samudayadhammasutta| |
|| ||avijjå avijjå ti åvuso såriputta vuccati. katamå nu kho åvuso avijjå kittåvatå ca avijjå-
gato hot¥ ti? idh’ åvuso assutavå puthujjano samudayadhammaµ rËpaµ, samudayadham-
maµ rËpan ti yathåbhËtaµ na pajånåti. vayadhammaµ rËpaµ, vayadhammaµ rËpan ti
301
yathåbhËtaµ na pajånåti. samudayavayadhammaµ rËpaµ, samudayavayadhammaµ rËp-
an ti yathåbhËtaµ na pajånåti|| ||samudayadhammaµ vedanaµ, samudayadhammå vedanå
ti yathåbhËtaµ na pajånåti. vayadhammaµ vedanaµ, vayadhammå vedanå ti yathå-
bhËtaµ na pajånåti. samudayavayadhammaµ vedanaµ: samudayavayadhammå vedanå
ti, yathåbhËtaµ na pajånåti|| ||samudayadhammaµ saññaµ, samudayadhammå saññå ti
yathåbhËtaµ na pajånåti. vayadhammaµ saññaµ, vayadhammå saññå ti yathåbhËtaµ na
pajånåti. samudayavayadhammaµ saññaµ, samudayavayadhammå saññå ti yathåbhËtaµ
na pajånåti|| ||samudayadhamme sa!khåre, samudayadhammå sa!khårå ti yathåbhËtaµ na
pajånåti. vayadhamme sa!khåre, vayadhammå sa!khårå ti yathåbhËtaµ na pajånåti.
samudayavayadhamme sa!khåre, samudayavayadhammå sa!khårå ti yathåbhËtaµ na
pajånåti|| ||samudayadhammaµ viññåˆaµ, samudayadhammaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ
na pajånåti. vayadhammaµ viññåˆaµ, vayadhammaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ na pajå-
nåti. samudayavayadhammaµ viññåˆaµ, samudayavayadhammaµ viññåˆan ti yathå-
bhËtaµ na pajånåti. ayaµ vuccati åvuso avijjå ettåvatå ca avijjågato hot¥ ti|| ||SN22:127||
| |khandhasaµyutta tatiya-samudayadhammasutta| |
|| ||vijjå vijjå ti åvuso såriputta vuccati. katamå nu kho åvuso vijjå kittåvatå ca vijjågato
hot¥ ti? idh’ åvuso sutavå ariyasåvako samudayadhammaµ rËpaµ, samudayadhammaµ
rËpan ti yathåbhËtaµ pajånåti. vayadhammaµ rËpaµ, vayadhammaµ rËpan ti yathå-
bhËtaµ pajånåti. samudayavayadhammaµ rËpaµ, samudayavayadhammaµ rËpan ti
yathåbhËtaµ pajånåti|| ||samudayadhammaµ vedanaµ, samudayadhammå vedanå ti ya-
thåbhËtaµ pajånåti. vayadhammaµ vedanaµ, vayadhammå vedanå ti yathåbhËtaµ
pajånåti. samudayavayadhammaµ vedanaµ, samudayavayadhammå vedanå ti yathåbhË-
taµ pajånåti|| ||samudayadhammaµ saññaµ, samudayadhammå saññå ti yathåbhËtaµ
pajånåti. vayadhammaµ saññaµ, vayadhammå saññå ti yathåbhËtaµ pajånåti. samudaya-
vayadhammaµ saññaµ, samudayavayadhammå saññå ti yathåbhËtaµ pajånåti|| ||sam-
udayadhamme sa!khåre, samudayadhammå sa!khårå ti yathåbhËtaµ pajånåti. vayadham-
me sa!khåre, vayadhammå sa!khårå ti yathåbhËtaµ pajånåti. samudayavayadhamme
sa!khåre, samudayavayadhammå sa!khårå ti yathåbhËtaµ pajånåti|| ||samudayadham-
maµ viññåˆaµ, samudayadhammaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ pajånåti. vayadhammaµ
viññåˆaµ, vayadhammaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ pajånåti. samudayavayadhammaµ
302
viññåˆaµ, samudayavayadhammaµ viññåˆan ti yathåbhËtaµ pajånåti. ayaµ vuccati
åvuso vijjå ettåvatå ca vijjågato hot¥ ti|| ||SN22:128||
| |khandhasaµyutta pa†hama-samudayasutta| |
|| ||avijjå avijjå ti åvuso såriputta vuccati. katamå nu kho åvuso avijjå kittåvatå ca
avijjågato hot¥ ti? idh’ åvuso assutavå puthujjano rËpassa samudayañ ca atthagamañ ca
assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ na pajånåti. vedanåya samudayañ ca
atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ na pajånåti. saññåya
samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ na
pajånåti. sa!khårånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca
yathåbhËtaµ na pajånåti. viññåˆassa samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ
ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ na pajånåti. ayaµ vuccat’ åvuso avijjå ettåvatå ca avijjå-
gato hot¥ ti|| ||SN22:131||
| |khandhasaµyutta dutiya-samudayasutta| |
|| ||vijjå vijjå ti åvuso såriputta vuccati. katamå nu kho åvuso vijjå kittåvatå ca vijjågato
hot¥ ti? idh’ åvuso sutavå ariyasåvako rËpassa samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca
åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti. vedanåya samudayañ ca atthagamañ ca
assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti. saññåya samudayañ ca
atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti. sa!khårånaµ
samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti.
viññåˆassa samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathå-
bhËtaµ pajånåti. ayaµ vuccat’ åvuso avijjå ettåvatå ca avijjågato hot¥ ti|| ||SN22:132||
| |khandhasaµyutta ajjhattikasutta| |
|| ||rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ upådåya uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. vedanåya
sati vedanaµ upådåya uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. saññåya sati saññaµ upådåya
uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. sa!khåresu sati sa!khåre upådåya uppajjati ajjhattaµ
sukhadukkhaµ. viññåˆe sati viññånaµ upådåya uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ|| ||taµ
303
kiµ maññatha bhikkhave rËpaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya, uppajjeyya ajjhattaµ sukhadukkhan ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya, uppajjeyya ajjhattaµ
sukhadukkhan ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave saññå niccå vå
aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya, up-
pajjeyya ajjhattaµ sukhadukkhan ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
sa!khårå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu
taµ anupådåya, uppajjeyya ajjhattaµ sukhadukkhan ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ
maññatha bhikkhave viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya, uppajjeyya ajjhattaµ sukhadukkhan ti? no
h’ etaµ bhante|| ||SN22:150||
| |khandhasaµyutta etam mamasutta| |
|| ||kismin nu kho bhikkhave sati kiµ upådåya kiµ abhinivissa: etaµ mama, eso ’ham
asmi, eso me attå ti samanupassat¥ ti? bhagavammËlaka no bhante dhammå bhagavan-
nettikå bhagavampa†isaraˆå; sådhu vata bhante bhagavantañ ñeva pa†ibhatu etassa
bhasitassa attho bhagavato dhammaµ sutvå bhikkhË dhåressant¥ ti tena hi bhikkhave
sunåtha sådhukaµ manasikarotha, bhåsissåm¥ ti. evaµ bhante ti kho te bhikkhË bhaga-
vato paccassosuµ. bhagavå etad avoca: rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ upådåya rËpaµ
abhinivissa, evaµdi††hi uppajjati etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti. vedanåya sati
vedanaµ upådåya vedanaµ abhinivissa, evaµdi††hi uppajjati: etaµ mama, eso ’ham
asmi, eso me attå ti. saññåya sati saññaµ upådåya saññaµ abhinivissa, evaµdi††hi
uppajjati etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti. sa!khåresu sati sa!khåre upådåya
sa!khåre abhinivissa, evaµdi††hi uppajjati etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti.
304
viññåˆe sati viññåˆaµ upådåya viññåˆaµ abhinivissa, evaµdi††hi uppajjati etaµ mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti|| ||SN22:151||
| |khandhasaµyutta eso attåsutta| |
|| ||kismin nu kho bhikkhave sati kiµ upådåya kiµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: so
attå so loko so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti? bhagavam-
mËlaka no bhante dhammå bhagavannettikå bhagavaµpa†isaraˆå; sådhu vata bhante
bhagavantañ ñeva pa†ibhatu etassa bhasitassa attho bhagavato dhammaµ sutvå, bhikkhË
dhåressant¥ ti|| ||tena hi bhikkhave sunåtha sådhukaµ manasikarotha, bhåsissåm¥ ti. evaµ
bhante ti kho te bhikkhË bhagavato paccassosuµ. bhagavå etad avoca: rËpe kho
bhikkhave sati rËpaµ upådåya rËpaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: so attå so loko, so
pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti. vedanåya sati vedanaµ
upådåya vedanaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: so attå so loko, so pecca bhavissåmi
nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti. saññåya sati saññaµ upådåya saññaµ abhi-
nivissa evaµdi††hi uppajjati: so attå so loko, so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato
avipariˆåmadhammo ti. sa!khåresu sati sa!khåre upådåya sa!khåre abhinivissa evaµdi†-
†hi uppajjati: so attå so loko, so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadham-
mo ti. viññåˆe sati viññåˆam upådåya viññåˆaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: so attå
so loko, so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti|| ||SN22:152||
| |khandhasaµyutta eso attåsutta| |
|| ||kismin nu kho bhikkhave sati kiµ upådåya kiµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: no
c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti? bhagavammËlaka no bhante
dhammå bhagavannettikå bhagavampa†isaraˆå; sådhu vata bhante bhagavantañ ñeva
pa†ibhatu etassa bhasitassa attho bhagavato dhammaµ sutvå, bhikkhË dhåressant¥ ti||
||tena hi bhikkhave sunåtha sådhukaµ manasikarotha, bhåsissåm¥ ti. evaµ bhante ti kho
te bhikkhË bhagavato paccassosuµ. bhagavå etad avoca: rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ
upådåya rËpaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavisså-
mi na me bhavissat¥ ti. vedanåya sati vedanaµ upådåya vedanaµ abhinivissa evaµdi††hi
uppajjati: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti. saññåya sati
305
saññaµ upådåya saññaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: no c’ assaµ no ca me siyå, na
bhavissåmi na me bhavissat¥ ti. sa!khåresu sati sa!khåre upådåya sa!khåre abhinivissa
evaµdi††hi uppajjati: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti. viññå-
ˆe sati viññåˆam upådåya viññåˆaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: no c’ assaµ no ca
me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti|| ||SN22:153||
| |khandhasaµyutta micchaditthisutta| |
|| ||rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ upådåya rËpaµ abhinivissa, micchådi††hi uppajjati.
vedanåya sati vedanaµ upådåya vedanaµ abhinivissa, micchådi††hi uppajjati. saññåya
sati saññaµ upådåya saññaµ abhinivissa, micchådi††hi uppajjati. sa!khåresu sati sa!khåre
upådåya sa!khåre abhinivissa, micchådi††hi uppajjati. viññåˆe sati viññåˆaµ upådåya
viññåˆaµ abhinivissa, micchådi††hi uppajjati|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave rËpaµ
niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ
anupådåya micchådi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ
anupådåya micchådi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
saññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ
anupådåya micchådi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
sa!khårå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu
taµ anupådåya micchådi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhik-
khave viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya micchådi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN22:154||
306
| |khandhasaµyutta sakkåyadi††hisutta| |
|| ||rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ upådåya rËpaµ abhinivissa, sakkåyadi††hi uppajjati.
vedanåya sati vedanaµ upådåya vedanaµ abhinivissa, sakkåyadi††hi uppajjati. saññåya
sati saññaµ upådåya saññaµ abhinivissa, sakkåyadi††hi uppajjati. sa!khåresu sati
sa!khåre upådåya sa!khåre abhinivissa, sakkåyadi††hi uppajjati. viññåˆe sati viññåˆaµ
upådåya viññåˆaµ abhinivissa, sakkåyadi††hi uppajjati|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
rËpaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu
taµ anupådåya sakkåyadi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha
bhikkhave vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya sakkåyadi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha
bhikkhave saññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya sakkåyadi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha
bhikkhave sa!khårå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya sakkåyadi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha
bhikkhave viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkh-
aµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadham-
maµ api nu taµ anupådåya sakkåyadi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN22:155||
| |khandhasaµyutta attånudi††hisutta| |
|| ||rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ upådåya rËpaµ abhinivissa, attånudi††hi uppajjati.
vedanåya sati vedanaµ upådåya vedanaµ abhinivissa, attånudi††hi uppajjati. saññåya sati
saññaµ upådåya saññaµ abhinivissa, attånudi††hi uppajjati. sa!khåresu sati sa!khåre
upådåya sa!khåre abhinivissa, attånudi††hi uppajjati. viññåˆe sati viññåˆaµ upådåya
viññåˆaµ abhinivissa, attånudi††hi uppajjati|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave rËpaµ
niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ
307
anupådåya attånudi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ
anupådåya attånudi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
saññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ
anupådåya attånudi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
sa!khårå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu
taµ anupådåya attånudi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhik-
khave viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya attånudi††hi uppajjeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN22:156||
| |khandhasaµyutta abhinivesasutta| |
|| ||rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ upådåya rËpaµ abhinivissa, uppajjanti saµyojanåbhi-
nivesavinibandhåjjhosånå. vedanåya sati vedanaµ upådåya vedanaµ abhinivissa, uppa-
jjanti saµyojanåbhinivesavinibandhåjjhosånå. saññåya sati saññaµ upådåya saññaµ
abhinivissa, uppajjanti saµyojanåbhinivesavinibandhåjjhosånå. sa!khåresu sati sa!khåre
upådåya sa!khåre abhinivissa, uppajjanti saµyojanåbhinivesavinibandhåjjhosånå. viñ-
ñåˆe sati viññåˆaµ upådåya viññåˆaµ abhinivissa, uppajjanti saµyojanåbhinivesavini-
bandhåjjhosånå|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave rËpaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya uppajjeyyuµ saµyojan-
åbhinivesavinibandhåjjhosånå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ
anupådåya uppajjeyyuµ saµyojanåbhinivesavinibandhåjjhosånå ti? no h’ etaµ bhante||
||taµ kiµ maññatha bhikkhave saññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya uppajjeyyuµ saµyojanåbhinivesavinibandh-
308
åjjhosånå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave sa!khårå niccå vå aniccå
vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya uppajjeyyuµ
saµyojanåbhinivesavinibandhåjjhosånå ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññatha bhik-
khave viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya uppajjeyyuµ saµyojanåbhinivesavinibandhåjjhosånå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||SN22:158||
| | rådhasaµyutta mårasutta| |
|| ||måro måro ti vuccati. kittåvatå nu kho bhante måro ti? rËpe kho rådha sati måro vå
assa måretå vå yo vå pana m¥yati. tasmåt iha tvaµ rådha rËpaµ: måro ti passa måretå ti
passa m¥yat¥ ti passa; rogo ti passa gaˆ"o ti passa sallan ti passa aghan ti passa agha-
bhËtan ti passa. ye naµ evampassanti te sammåpassanti|| ||vedanåya kho rådha sati måro
vå assa måretå vå yo vå pana m¥yati. tasmåt iha tvaµ rådha vedanaµ: måro ti passa
måretå ti passa m¥yat¥ ti passa; rogo ti passa gaˆ"o ti passa sallan ti passa aghan ti passa
aghabhËtan ti passa. ye naµ evampassanti te sammåpassanti|| ||saññåya kho rådha sati
måro vå assa måretå vå yo vå pana m¥yati. tasmåt iha tvaµ rådha saññaµ: måro ti passa
måretå ti passa m¥yat¥ ti passa; rogo ti passa gaˆ"o ti passa sallan ti passa aghan ti passa
aghabhËtan ti passa. ye naµ evampassanti te sammåpassanti|| ||sa!khåresu kho rådha sati
måro vå assa måretå vå yo vå pana m¥yati. tasmåt iha tvaµ rådha sa!khåre: måro ti passa
måretå ti passa m¥yat¥ ti passa; rogo ti passa gaˆ"o ti passa sallan ti passa aghan ti passa
aghabhËtan ti passa. ye naµ evampassanti te sammåpassanti|| ||viññåˆe kho rådha sati
måro vå assa måretå vå yo vå pana m¥yati. tasmåt iha tvaµ rådha viññåˆaµ: måro ti
passa måretå ti passa m¥yat¥ ti passa; rogo ti passa gaˆ"o ti passa sallan ti passa aghan ti
passa aghabhËtan ti passa. ye naµ evampassanti te sammåpassanti|| ||SN23:1||
| | rådhasaµyutta sattasutta| |
|| ||satto satto ti vuccati. kittåvatå nu kho bhante satto ti vuccat¥ ti? rËpe kho rådha yo
chando yo rågo yå nandi yå taˆhå, tatra satto tatra visatto; tasmå satto ti vuccati.
309
vedanåya yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå, tatra satto tatra visatto; tasmå satto ti
vuccati. saññåya yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå, tatra satto tatra visatto; tasmå satto
ti vuccati. sa!khåresu yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå, tatra satto tatra visatto; tasmå
satto ti vuccati. viññåˆe yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå,tatra satto tatra visatto;
tasmå satto ti vuccati|| ||seyyathå pi rådha kumårakå vå kumårikayo vå paµsvågårakehi
k¥¬anti. yåva k¥vañ ca tesu paµsvågårakesu av¥tarågå honti avigatachandå avigatapemå
avigatapipåså avigatapari¬åhå avigatataˆhå; tåva tåni paµsvågårakåni ålayanti ke¬åyanti
dhanåyanti mamåyanti. yato ca kho rådha kumårakå vå kumårikayo vå tesu paµsvågåra-
kesu v¥tarågå honti vigatachandå vigatapemå vigatapipåså vigatapari¬åhå vigatataˆhå;
atha kho tåni paµsvågårakåni hatthehi ca pådehi ca vikiranti vidhamanti viddhaµsenti
vik¥¬anikaµ karonti. evam eva kho rådha tumhe rËpaµ vikiratha vidhamatha viddhaµ-
setha vik¥¬anikaµ karotha; taˆhakkhayåya pa†ipajjatha. vedanaµ vikiratha vidhamatha
viddhaµsetha vik¥¬anikaµ karotha; taˆhakkhayåya pa†ipajjatha. saññaµ vikiratha vidha-
matha viddhaµsetha vik¥¬anikaµ karotha; taˆhakkhayåya pa†ipajjatha. sa!khåre vikiratha
vidhamatha viddhaµsetha vik¥¬anikaµ karotha; taˆhakkhayåya pa†ipajjatha. viññåˆaµ
vikiratha vidhamatha viddhaµsetha vik¥¬anikaµ karotha; taˆhakkhayåya pa†ipajjatha.
taˆhakkhayo hi rådha nibbånan ti|| ||SN23:2||
| | rådhasaµyutta bhavanettisutta| |
|| ||bhavanetti bhavanetti ti vuccati. katamå nu kho bhante bhavanetti katamo bhavanetti-
nirodho ti? rËpe kho rådha yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå yå upåyupådånå cetaso
adhi††hånåbhinivesånusayå. ayaµ vuccati bhavanetti. tesaµ nirodhå bhavanettinirodho.
vedanåya yo chando yo rågo yå nandi yå taˆhå yå upåyupådånå cetaso adhi††hån-
åbhinivesånusayå. ayaµ vuccati bhavanetti. tesaµ nirodhå bhavanettinirodho. saññåya yo
chando yo rågo yå nandi yå taˆhå yå upåyupådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå.
ayaµ vuccati bhavanetti. tesaµ nirodhå bhavanettinirodho. sa!khåresu yo chando yo rågo
yå nandi yå taˆhå yå upåyupådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå. ayaµ vuccati
bhavanetti. tesaµ nirodhå bhavanettinirodho. viññåˆe yo chando yo rågo yå nandi yå
taˆhå yå upåyupådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå. ayaµ vuccati bhavanetti. tesaµ
nirodhå bhavanettinirodho|| ||SN23:3||
310
| |rådhasaµyutta samudayadhammasutta| |
|| ||samudayadhammo samudayadhammo ti bhante vuccati. katamo nu kho bhante vuccati
samudayadhammo ti? rËpaµ kho rådha samudayadhammo vedanå samudayadhammo
saññå samudayadhammo sa!khårå samudayadhammo viññåˆaµ samudayadhammo||
||SN22:21||
| | rådhasaµyutta nirodhadhammasutta| |
|| ||nirodhadhammo nirodhadhammo ti bhante vuccati. katamo nu kho bhante vuccati
nirodhadhammo ti? rËpaµ kho rådha nirodhadhammo vedanå nirodhadhammo saññå
nirodhadhammo sa!khårå nirodhadhammo viññåˆaµ nirodhadhammo|| ||SN23:22||
| |di††hisaµyutta etam mamasutta| |
|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave rËpaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya:
etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||saññå niccå vå aniccå vå
ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi
uppajjeyya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||sa!khårå
niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti?
dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådå-
ya evaµdi††hi uppajjeyya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu
taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’
etaµ bhante|| ||yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ anuvica-
311
ritaµ manaså, tam pi niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ duk-
khaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: etaµ mama, eso ’ham asmi,
eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvakassa imesu chasu
†hånesu ka!khå pah¥nå hoti: dukkhe pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti, dukkhasamudaye pi’ ssa
ka!khå pah¥nå hoti, dukkhanirodhe pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti, dukkhanirodhagåminiyå
pa†ipadåya pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti. ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako sotåpanno
avinipåtadhammo niyato sambodhiparåyano ti|| ||SN24:2||
| |di††hisaµyutta so attasutta| |
|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave rËpaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: so attå so loko, so
pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti? no h’ etaµ bhante||
||vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu
taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: so attå so loko, so pecca bhavissåmi nicco dhuvo
sassato avipariˆåmadhammo ti? no h’ etaµ bhante|| ||saññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ pan-
åniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya:
so attå so loko, so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti? no h’
etaµ bhante|| ||sa!khårå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ,
api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: so attå so loko, so pecca bhavissåmi nicco
dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti? no h’ etaµ bhante|| ||viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ
vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppa-
jjeyya: so attå so loko, so pecca bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti?
no h’ etaµ bhante|| ||yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ
anuvicaritaµ manaså, tam pi niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
312
dhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: so attå so loko, so pecca
bhavissåmi nicco dhuvo sassato avipariˆåmadhammo ti? no h’ etaµ bhante|| ||yato kho
bhikkhave ariyasåvakassa imesu chasu †hånesu ka!khå pah¥nå hoti: dukkhe pi’ ssa
ka!khå pah¥nå hoti, dukkhasamudaye pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti, dukkhanirodhe pi’ ssa
ka!khå pah¥nå hoti, dukkhanirodhagåminiyå pa†ipadåya pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti. ayaµ
vuccati bhikkhave ariyasåvako sotåpanno avinipåtadhammo niyato sambodhiparåyano ti||
||SN24:3||
| |di††hisaµyutta no ca me siyåsutta| |
|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave rËpaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: no c’ assaµ no ca
me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti? no h’ etaµ bhante|| ||vedanå niccå vå aniccå
vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi
uppajjeyya: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti? no h’ etaµ
bhante|| ||saññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu
taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me
bhavissat¥ ti? no h’ etaµ bhante|| ||sa!khårå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: no c’ assaµ no ca
me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti? no h’ etaµ bhante|| ||viññåˆaµ niccaµ vå
aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? duk-
khaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, api nu taµ anupådåya
evaµdi††hi uppajjeyya: no c’ assaµ no ca me siyå, na bhavissåmi na me bhavissat¥ ti? no
h’ etaµ bhante|| ||yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ
anuvicaritaµ manaså, tam pi niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: no c’ assaµ no ca me siyå, na
bhavissåmi na me bhavissat¥ ti? no h’ etaµ bhante|| ||yato kho bhikkhave ariyasåvakassa
313
imesu chasu †hånesu ka!khå pah¥nå hoti: dukkhe pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti, duk-
khasamudaye pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti, dukkhanirodhe pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti,
dukkhanirodhagåminiyå pa†ipadåya pi’ ssa ka!khå pah¥nå hoti. ayaµ vuccati bhikkhave
ariyasåvako sotåpanno avinipåtadhammo niyato sambodhiparåyano ti|| ||SN24:4||
| |di††hisaµyutta etam mamasutta| |
|| ||rËpe kho bhikkhave sati rËpaµ upådåya rËpaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: etaµ
mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti. vedanåya kho bhikkhave sati vedanaµ upådåya
vedanaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti.
saññåya kho bhikkhave sati saññaµ upådåya saññaµ abhinivissa evaµdi††hi uppajjati:
etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti. sa!khåresu kho bhikkhave sati sa!khåre
upådåya sa!khåre abhinivissa evaµdi††hi uppajjati: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti. viññåˆe kho bhikkhave sati viññåˆaµ upådåya viññåˆaµ abhinivissa evaµdi††hi
uppajjati: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave
rËpaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu
taµ anupådåya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupasseyyå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||vedanå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupasseyyå ti? no h’
etaµ bhante|| ||saññå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api
nu taµ anupådåya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupasseyyå ti? no h’
etaµ bhante|| ||sa!khårå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ
api nu taµ anupådåya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupasseyyå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ api nu taµ anupådåya: etaµ mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanu-
passeyyå ti? no h’ etaµ bhante|| ||yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ
pariyesitaµ anuvicaritaµ manaså tam pi niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
314
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya evaµdi††hi uppajjeyya: etaµ mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN24:20||
| |kilesasaµyutta cakkhusutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhusmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo sotasmiµ chanda-
rågo cittass’ eso upakkileso. yo ghånasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo jivhå-
ya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo kåyasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso.
yo manasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yato kho bhikkhave bhikkhuno imesu
chasu †hånesu cetaso upakkileso pah¥no hoti, nekkhammaninnaµ c’ assa cittaµ hoti.
nekkhammaparibhåvitaµ cittaµ kammaniyaµ khåyati abhiññå sacchikaraˆ¥yesu dham-
mesË ti|| ||SN27:1||
| |uppådasaµyutta cakkhusutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhussa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo sotassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo ghånassa uppådo †hiti
abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo
jivhåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jarå-
maraˆassa påtubhåvo. yo kåyassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo manassa uppådo †hiti abhinibbatti
påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca
bhikkhave cakkhussa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ
vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo sotassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’
eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo ghånassa nirodho vËpa-
samo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo
jivhåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jarå-
maraˆassa atthagamo. yo kåyassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho
rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo manassa nirodho vËpasamo atthagamo,
dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti|| ||SN26:1||
315
| |kilesasaµyutta rËpasutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpesu chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo saddesu chandarågo
cittass’ eso upakkileso. yo gandhesu chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo rasesu
chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo pho††habbesu chandarågo cittass’ eso upakkileso.
yo dhammesu chandarågo cittass’ eso upakkileso. yato kho bhikkhave bhikkhuno imesu
chasu †hånesu cetaso upakkileso pah¥no hoti, nekkhammaninnaµ c’ assa cittaµ hoti.
nekkhammaparibhåvitaµ cittaµ kammaniyaµ khåyati abhiññå sacchikaraˆ¥yesu dham-
mesË ti|| ||SN27:2||
| |uppådasaµyutta rËpasutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpånaµ uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo saddånaµ uppådo †hiti abhinibbatti påtu-
bhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo gandhånaµ
uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa
påtubhåvo. yo rasånaµ uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo pho††habbånaµ uppådo †hiti abhinibbatti
påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo dhammå-
naµ uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆ-
assa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave rËpånaµ nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso
nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo saddånaµ nirodho vËpasamo
atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo gan-
dhånaµ nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jarå-
maraˆassa atthagamo. yo rasånaµ nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho
rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo pho††habbånaµ nirodho vËpasamo atth-
agamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo dham-
månaµ nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jarå-
maraˆassa atthagamo ti|| ||SN26:2||
316
| |kilesasaµyutta viññåˆasutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhuviññåˆasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo sotaviñ-
ñåˆasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo ghånaviññåˆasmiµ chandarågo cittass’
eso upakkileso. yo jivhåviññåˆasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo kåyaviñ-
ñåˆasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo manoviññåˆasmiµ chandarågo cittass’
eso upakkileso. yato kho bhikkhave bhikkhuno imesu chasu †hånesu cetaso upakkileso
pah¥no hoti, nekkhammaninnaµ c’ assa cittaµ hoti. nekkhammaparibhåvitaµ cittaµ
kammaniyaµ khåyati abhiññå sacchikaraˆ¥yesu dhammesË ti|| ||SN27:3||
| |uppådasaµyutta viññåˆasutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhuviññåˆassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo sotaviññåˆassa uppådo †hiti abhi-
nibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo
ghånaviññåˆassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ
†hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo jivhåviññåˆassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo kåyaviññåˆassa uppådo
†hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhå-
vo. yo manoviññåˆassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave cakkhuviññåˆassa nirodho
vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthaga-
mo. yo sotaviññåˆassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ
vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo ghånaviññåˆassa nirodho vËpasamo atthagamo,
dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo jivhåviññåˆassa
nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa
atthagamo. yo kåyaviññåˆassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho ro-
gånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo manoviññåˆassa nirodho vËpasamo attha-
gamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti|| ||SN26:3||
317
| |kilesasaµyutta phassasutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhusamphassasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo sota-
samphassasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo ghånasamphassasmiµ chanda-
rågo cittass’ eso upakkileso. yo jivhåsamphassamiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso.
yo kåyasamphassasmiµ chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo manosamphassasmiµ
chandarågo cittass’ eso upakkileso. yato kho bhikkhave bhikkhuno imesu chasu †hånesu
cetaso upakkileso pah¥no hoti, nekkhammaninnaµ c’ assa cittaµ hoti. nekkhammapari-
bhåvitaµ cittaµ kammaniyaµ khåyati abhiññå sacchikaraˆ¥yesu dhammesË ti|| ||SN27:4||
| |uppådasaµyutta phassasutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhusamphassassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo sotasamphassassa uppådo †hiti abhi-
nibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo
ghånasamphassassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ
†hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo jivhåsamphassassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo kåyasamphassassa up-
pådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa
påtubhåvo. yo manosamphassassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave cakkhussa nirodho
vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthaga-
mo. yo sotasamphassassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ
vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo ghånasamphassassa nirodho vËpasamo attha-
gamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo jivhåsam-
phassassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jarå-
maraˆassa atthagamo. yo kåyasamphassassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso
nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo manosamphassassa nirodho vË-
pasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo
ti|| ||SN26:4||
318
| |kilesasaµyutta vedanåsutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhusamphassajåya vedanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo
sotasamphassajåya vedanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo ghånasamphassajåya
vedanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo jivhåsamphassajåya vedanåya chanda-
rågo cittass’ eso upakkileso. yo kåyasamphassajåya vedanåya chandarågo cittass’ eso
upakkileso. yo manosamphassajåya vedanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yato
kho bhikkhave bhikkhuno imesu chasu †hånesu cetaso upakkileso pah¥no hoti, nekkham-
maninnaµ c’ assa cittaµ hoti. nekkhammaparibhåvitaµ cittaµ kammaniyaµ khåyati
abhiññå sacchikaraˆ¥yesu dhammesË ti|| ||SN27:5||
| |uppådasaµyutta vedanåsutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhusamphassajåya vedanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo sotasamphassajåya
vedanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jarå-
maraˆassa påtubhåvo. yo ghånasamphassajåya vedanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtu-
bhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo jivhåsam-
phassajåya vedanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ
†hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo kåyasamphassajåya vedanåya uppådo †hiti abhinibbatti
påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo manosam-
phassajåya vedanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ
†hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave cakkhusamphassajåya vedanåya niro-
dho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa
atthagamo. yo sotasamphassajåya vedanåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso
nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo ghånasamphassajåya vedanåya
nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa
atthagamo. yo jivhåsamphassajåya vedanåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’
eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo kåyasamphassajåya veda-
nåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jarå-
maraˆassa atthagamo. yo manosamphassajåya vedanåya nirodho vËpasamo atthagamo,
dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti|| ||SN26:5||
319
| |kilesasaµyutta saññåsutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpasaññåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo saddasaññåya
chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo gandhåsaññåya chandarågo cittass’ eso upak-
kileso. yo rasasaññåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo pho††habbasaññåya chanda-
rågo cittass’ eso upakkileso. yo dhammasaññåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yato
kho bhikkhave bhikkhuno imesu chasu †hånesu cetaso upakkileso pah¥no hoti,
nekkhammaninnaµ c’ assa cittaµ hoti. nekkhammaparibhåvitaµ cittaµ kammaniyaµ
khåyati abhiññå sacchikaraˆ¥yesu dhammesË ti|| ||SN27:6||
| |uppådasaµyutta saññåsutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpasaññåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo saddasaññåya uppådo †hiti abhi-
nibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo
gandhasaññåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti
jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo rasasaññåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’
eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo pho††habbasaññåya uppådo †hiti
abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo
dhammasaññåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ
†hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave rËpasaññåya nirodho vËpasamo
atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo
saddasaññåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo
jaråmaraˆassa atthagamo. yo gandhasaññåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’
eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo rasasaññåya nirodho vËpa-
samo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo
pho††habbasaññåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ
vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo dhammasaññåya nirodho vËpasamo atthagamo,
dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti|| ||SN26:6||
320
| |kilesasaµyutta cetanåsutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpasañcetanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo saddasañ-
cetanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo gandhasañcetanåya chandarågo cittass’
eso upakkileso. yo rasasañcetanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo pho††habba-
sañcetanåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo dhammasañcetanåya chandarågo
cittass’ eso upakkileso. yato kho bhikkhave bhikkhuno imesu chasu †hånesu cetaso
upakkileso pah¥no hoti, nekkhammaninnaµ c’ assa cittaµ hoti. nekkhammaparibhåvitaµ
cittaµ kammaniyaµ khåyati abhiññå sacchikaraˆ¥yesu dhammesË ti|| ||SN27:7||
| |uppådasaµyutta cetanåsutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpasañcetanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo saddasañcetanåya uppådo †hiti abhi-
nibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo
gandhasañcetanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ
†hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo rasasañcetanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo pho††habbasañcetanåya
uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa
påtubhåvo. yo dhammasañcetanåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave rËpasañcetanåya ni-
rodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa
atthagamo. yo saddasañcetanåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho
rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo gandhasañcetanåya nirodho vËpasamo
atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo rasa-
sañcetanåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo
jaråmaraˆassa atthagamo. yo pho††habbasañcetanåya nirodho vËpasamo atthagamo, duk-
khass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo dhammasañcetanåya
nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa
atthagamo ti|| ||SN26:7||
321
| |kilesasaµyutta taˆhåsutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpataˆhåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo saddataˆhåya
chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo gandhataˆhåya chandarågo cittass’ eso upakkileso.
yo rasataˆhåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo pho††habbataˆhåya chandarågo
cittass’ eso upakkileso. yo dhammataˆhåya chandarågo cittass’ eso upakkileso. yato kho
bhikkhave bhikkhuno imesu chasu †hånesu cetaso upakkileso pah¥no hoti, nekkhamma-
ninnaµ c’ assa cittaµ hoti. nekkhammaparibhåvitaµ cittaµ kammaniyaµ khåyati abhiñ-
ñå sacchikaraˆ¥yesu dhammesË ti|| ||SN27:8||
| |uppådasaµyutta taˆhåsutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpataˆhåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo saddataˆhåya uppådo †hiti abhinibbatti påtu-
bhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo gandhataˆhåya
uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa
påtubhåvo. yo rasataˆhåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo pho††habbataˆhåya uppådo †hiti abhinibbatti
påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo dhamma-
taˆhåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti
jaråmaraˆassa påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave rËpataˆhåya nirodho vËpasamo atthagamo,
dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo saddataˆhåya
nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa
atthagamo. yo gandhataˆhåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho
rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo rasataˆhåya nirodho vËpasamo atthaga-
mo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo pho††habba-
taˆhåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo
jaråmaraˆassa atthagamo. yo dhammataˆhåya nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’
eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti|| ||SN26:8||
322
| |kilesasaµyutta dhåtusutta| |
|| ||yo bhikkhave pathav¥dhåtuyå chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo åpodhåtuyå
chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo tejodhåtuyå chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo
våyodhåtuyå chandarågo cittass’ eso upakkileso. yo åkåsadhåtuyå chandarågo cittass’ eso
upakkileso. yo viññåˆadhåtuyå chandarågo cittass’ eso upakkileso. yato kho bhikkhave
bhikkhuno imesu chasu †hånesu cetaso upakkileso pah¥no hoti, nekkhammaninnaµ c’
assa cittaµ hoti. nekkhammaparibhåvitaµ cittaµ kammaniyaµ khåyati abhiññå sacchi-
karaˆ¥yesu dhammesË ti|| ||SN27:9||
| |uppådasaµyutta dhåtusutta| |
|| ||yo bhikkhave pathav¥dhåtuyå uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso
uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo åpodhåtuyå uppådo †hiti abhinibbatti
påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo tejodhåtuyå
uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa
påtubhåvo. yo våyodhåtuyå uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo åkåsadhåtuyå uppådo †hiti abhinibbatti påtu-
bhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhåvo. yo viññåˆadhåtuyå
uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhass’ eso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa
påtubhåvo|| ||yo ca bhikkhave pathav¥dhåtuyå nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’
eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo åpodhåtuyå nirodho vËpa-
samo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo
tejodhåtuyå nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo
jaråmaraˆassa atthagamo. yo våyodhåtuyå nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso
nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo. yo åkåsadhåtuyå nirodho vË-
pasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo.
yo viññåˆadhåtuyå nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhass’ eso nirodho rogånaµ
vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti|| ||SN26:9||
323
| |så®iputtasaµyutta vivekasutta| |
|| ||vippasannåˆi kho te åvuso såriputta indriyåni parisuddho mukhavaˆˆo pariyodåto.
katamen’ åyasmå såriputto ajja vihårena vihås¥ ti? idha ahaµ åvuso vivicc’ eva kåmehi,
vivicca akusalehi dhammehi savitakkaµ savicåraµ, vivekajaµ p¥tisukhaµ pathama-
jjhånaµ upasampajja viharåmi. tassa mayhaµ åvuso na evaµ hoti: ahaµ pathamajjhånaµ
samåpajjåm¥ ti vå, ahaµ pathamajjhånaµ samåpanno ti vå, ahaµ pathamajjhånå vu††hito
ti vå ti. tathå hi pan’ åyasmato såriputtassa d¥gharattaµ ahaµkåramamaµkåramånånu-
sayå susamËhatå, tasmå åyasmato såriputtassa na evaµ hoti: ahaµ pathamajjhånaµ
samåpajjåm¥ ti vå, ahaµ pathamajjhånaµ samåpanno ti vå, ahaµ pathamajjhånå vu††hito
ti vå ti||SN28:1||
324
Saµyuttanikåya Sa¬åyatanavagga
| |sa¬åyatanavagga at¥tånågatapaccuppannåjjhattadukkhasutta| |
|| ||cakkhuµ bhikkhave dukkhaµ at¥tånågataµ ko pana vådo paccuppannassa. evaµ pas-
saµ bhikkhave sutavå ariyasåvako: at¥tasmiµ cakkhusmiµ anapekho hoti, anågataµ
cakkhuµ nåbhinandati, paccuppannassa cakkhussa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†i-
panno hoti|| ||sotaµ dukkhaµ at¥tånågataµ ko pana vådo paccuppannassa. evaµ passaµ
bhikkhave sutavå ariyasåvako: at¥tasmiµ sotasmiµ anapekho hoti, anågataµ sotaµ
nåbhinandati, paccuppannassa sotassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti||
||ghånaµ dukkhaµ at¥tånågataµ ko pana vådo paccuppannassa. evaµ passaµ bhikkhave
sutavå ariyasåvako: at¥tasmiµ ghånasmiµ anapekho hoti, anågataµ ghånaµ nåbhinan-
dati, paccuppannassa ghånassa nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||jivhå
dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannåya. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariya-
såvako: at¥tåya jivhåya anapekho hoti, anågataµ jivhaµ nåbhinandati, paccuppannåya
jivhåya nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||kåyo dukkho at¥tånågato ko pana
vådo paccuppannassa. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako: at¥tasmiµ kåyasmiµ
anapekho hoti, anågataµ kåyaµ nåbhinandati, paccuppannassa kåyassa nibbidåya
virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||mano dukkho at¥tånågato ko pana vådo paccu-
ppannassa. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako: at¥tasmiµ manasmiµ anapekho
hoti, anågata manaµ nåbhinandati, paccuppannassa manassa nibbidåya virågåya
nirodhåya pa†ipanno hot¥ ti|| ||SN35:8||
| |sa¬åyatanavagga at¥tånågatapaccuppannabåhiradukkhasutta| |
|| ||rËpå bhikkhave dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannånaµ. evaµ passaµ
bhikkhave sutavå ariyasåvako: at¥tesu rËpesu anapekho hoti, anågate rËpe nåbhinandati,
paccuppannånaµ rËpånaµ nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||saddå dukkhå
at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannånaµ. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako:
at¥tesu saddesu anapekho hoti, anågate sadde nåbhinandati, paccuppannånaµ saddånaµ
nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||gandhå dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo
paccuppannånaµ. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako: at¥tesu gandhesu anape-
325
kho hoti, anågate gandhe nåbhinandati, paccuppannånaµ gandhånaµ nibbidåya virågåya
nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||raså dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannånaµ. evaµ
passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako: at¥tesu rasesu anapekho hoti, anågate rase nå-
bhinandati, paccuppannånaµ rasånaµ nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti||
||pho††habbå dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannånaµ. evaµ passaµ bhikkhave
sutavå ariyasåvako: at¥tesu pho††habbesu anapekho hoti, anågate pho††habbe nåbhinanda-
ti, paccuppannånaµ pho††habbånaµ nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||dha-
mmå dukkhå at¥tånågatå ko pana vådo paccuppannånaµ. evaµ passaµ bhikkhave sutavå
ariyasåvako: at¥tesu dhammesu anapekho hoti, anågate dhamme nåbhinandati, paccu-
ppannånaµ dhammånaµ nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hot¥ ti|| ||SN35:11||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sambodhasutta| |
|| ||yaµ kho cakkhuµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ. ayaµ cakkhussa assådo.
yaµ cakkhuµ aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ. ayaµ cakkhussa åd¥navo. yo
cakkhusmiµ chandarågavinayo chandarågapahånaµ. idaµ cakkhussa nissaraˆaµ|| ||yaµ
sotaµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ sotassa assådo. yaµ sotaµ aniccaµ
dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, ayaµ sotassa åd¥navo. yo sotasmiµ chandarågavinayo
chandarågapahånaµ, idaµ sotassa nissaraˆaµ|| ||yaµ ghånaµ pa†icca uppajjati sukhaµ
somanassaµ, ayaµ ghånassa assådo. yaµ ghånaµ aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadham-
maµ, ayaµ ghånassa åd¥navo. yo ghånasmiµ chandarågavinayo chandarågapahånaµ,
idaµ ghånassa nissaraˆaµ|| ||yaµ jivhaµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ
jivhåya assådo. yaµ jivhå aniccå, dukkhå, vipariˆåmadhammå, ayaµ jivhåya åd¥navo. yo
jivhåya chandarågavinayo chandarågapahånaµ, idaµ jivhåya nissaraˆaµ. yaµ kåyaµ
pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ kåyassa assådo|| ||yaµ kåyo anicco dukkho
vipariˆåmadhammo, ayaµ kåyassa åd¥navo. yo kåyasmiµ chandarågavinayo chandaråga-
pahånaµ, idaµ kåyassa nissaraˆaµ. yaµ manaµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ,
ayaµ manassa assådo|| ||yaµ mano anicco dukkho vipariˆåmadhammo, ayaµ manassa
åd¥navo. yo manasmiµ chandarågavinayo chandarågapahånaµ, idaµ manassa nissara-
ˆaµ|| ||SN35:13||
326
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sambodhasutta| |
|| ||yaµ kho rËpe pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ. ayaµ rËpånaµ assådo. yaµ
rËpå aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå. ayaµ rËpånaµ åd¥navo. yo rËpesu chanda-
rågavinayo chandarågapahånaµ. idaµ rËpånaµ nissaraˆaµ|| ||yaµ sadde pa†icca uppajjati
sukhaµ somanassaµ, ayaµ saddånaµ assådo. yaµ saddå aniccå dukkhå vipariˆåma-
dhammå, ayaµ saddånaµ åd¥navo. yo saddesu chandarågavinayo chandarågapahånaµ,
idaµ saddånaµ nissaraˆaµ|| ||yaµ gandhe pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ
gandhånaµ assådo. yaµ gandhå aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå, ayaµ gandhånaµ
åd¥navo. yo gandhesu chandarågavinayo chandarågapahånaµ, idaµ gandhånaµ nissara-
ˆaµ|| ||yaµ rase pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ, ayaµ rasånaµ assådo. yaµ raså
aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå, ayaµ rasånaµ åd¥navo. yo rasesu chandarågavinayo
chandarågapahånaµ, idaµ rasånaµ nissaraˆaµ|| ||yaµ pho††habbe pa†icca uppajjati
sukhaµ somanassaµ, ayaµ pho††habbånaµ assådo. yaµ pho††habbå aniccå dukkhå
vipariˆåmadhammå, ayaµ pho††habbånaµ åd¥navo. yo pho††habbesu chandarågavinayo
chandarågapahånaµ, idaµ pho††abbånaµ nissaraˆaµ|| ||yaµ dhamme pa†icca uppajjati
sukhaµ somanassaµ, ayaµ dhammånaµ assådo. yaµ dhammå aniccå dukkhå vipari-
ˆåmadhammå, ayaµ dhammånaµ åd¥navo. yo dhammesu chandarågavinayo chandaråga-
pahånaµ, idaµ dhammånaµ nissaraˆaµ|| ||SN35:14||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-abhinandasutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhuµ abhinandati, dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ abhinan-
dati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo sotaµ abhinandati, dukkhaµ so abhinandati.
yo dukkhaµ abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo ghånaµ abhinandati,
dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi.
yo jivhaµ abhinandati, dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ abhinandati, aparimutto so
dukkhasmå ti vadåmi. yo kåyaµ abhinandati, dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ
abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo manaµ abhinandati, dukkhaµ so
abhinandati. yo dukkhaµ abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi|| ||yo ca kho
bhikkhave cakkhuµ nåbhinandati. dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati.
parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo sotaµ nåbhinandati, dukkhaµ so nåbhinandati. yo
327
dukkhaµ nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo ghånaµ nåbhinandati,
dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåmi.
yo jivhaµ nåbhinandati, dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati, parimutto
so dukkhasmå ti vadåmi. yo kåyaµ nåbhinandati, dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ
nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo manaµ nåbhinandati, dukkhaµ so
nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåm¥ ti||||SN35:19||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-abhinandasutta| |
|| ||yo bhikkhave rËpe abhinandati, dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ abhinandati,
aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo sadde abhinandati, dukkhaµ so abhinandati. yo
dukkhaµ abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo gandhe abhinandati,
dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi.
yo rase abhinandati, dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ abhinandati, aparimutto so
dukkhasmå ti vadåmi. yo pho††habbe abhinandati, dukkhaµ so abhinandati. yo dukkhaµ
abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo dhamme abhinandati, dukkhaµ so
abhinandati. yo dukkhaµ abhinandati, aparimutto so dukkhasmå ti vadåmi|| ||yo ca kho
bhikkhave rËpe nåbhinandati, dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati,
parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo sadde nåbhinandati, dukkhaµ so nåbhinandati. yo
dukkhaµ nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo gandhe nåbhinandati,
dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkha nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåmi.
yo rase nåbhinandati, dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati, parimutto so
dukkhasmå ti vadåmi. yo pho††habbe nåbhinandati, dukkhaµ so nåbhinandati. yo
dukkhaµ nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåmi. yo dhamme nåbhinandati,
dukkhaµ so nåbhinandati. yo dukkhaµ nåbhinandati, parimutto so dukkhasmå ti vadåm¥
ti|| ||SN35:20||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-uppådasutta| |
|| ||yo bhikkhave cakkhussa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhavo. yo sotassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhavo. yo ghånassa uppådo †hiti
328
abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhavo. yo
jivhåya uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmara-
ˆassa påtubhavo. yo kåyassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo, dukkhasseso uppådo
rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhavo. yo manassa uppådo †hiti abhinibbatti påtubhåvo,
dukkhasseso uppådo rogånaµ †hiti jaråmaraˆassa påtubhavo|| ||yo ca kho bhikkhave
cakkhussa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jarå-
maraˆassa atthagamo ti. yo sotassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho
rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti. yo ghånassa nirodho vËpasamo atthaga-
mo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti. yo jivhåya
nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa
atthagamo ti. yo kåyassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkhasseso nirodho rogånaµ
vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti. yo manassa nirodho vËpasamo atthagamo, dukkh-
asseso nirodho rogånaµ vËpasamo jaråmaraˆassa atthagamo ti|| ||SN35:22||
| |sa¬åyatanasaµyutta sabbasutta| |
|| ||kiñ ca bhikkhave sabbaµ? cakkhuñ c’ eva rËpå ca sotañ ca saddå ca ghånañ ca gan-
dhå ca jivhå ca raså ca kåyo ca pho††habbå ca mano ca dhammå ca. idaµ vuccati bhik-
khave sabbaµ. yo bhikkhave evaµ vadeyya: ahaµ etaµ sabbaµ paccakkhåya, aññaµ
sabbaµ paññåpessåm¥ ti – tassa våcåvatthur ev’ assa. pu††ho ca na sampåpeyya, uttariñ ca
vighåtaµ åpajjeyya. taµ kissa hetu? yathå taµ bhikkhave avisayasmin ti|| ||SN35:23||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-parijånasutta| |
|| ||sabbaµ bhikkhave anabhijånaµ aparijånaµ aviråjayaµ appajahaµ abhabbo dukkha-
kkhayåya. kiñ ca bhikkhave sabbaµ anabhijånaµ aparijånaµ aviråjayaµ appajahaµ
abhabbo dukkhakkhayåya?|| ||yañ ca kho bhikhave cakkhuµ, ye ca rËpå, yañ ca cakkhu-
viññåˆaµ, ye ca cakkhuviññåˆaviññåtabbå dhammå. yañ ca sotaµ, ye ca saddå, yañ ca
sotaviññåˆaµ, ye ca sotaviññåˆaviññåtabbå dhammå. yañ ca ghånaµ, ye ca gandhå, yañ
ca ghånaviññåˆaµ, ye ca ghånaviññåˆaviññåtabbå dhammå. yå ca jivhå, ye ca raså, yañ
ca jivhåviññåˆaµ, ye ca jivhåviññåˆaviññåtabbå dhammå. yo ca kåyo, ye ca pho††habbå,
yañ ca kåyaviññåˆaµ, ye ca kåyaviññåˆaviññåtabbå dhammå. yo ca mano, ye ca dham-
329
må, yañ ca manoviññåˆaµ, ye ca manoviññåˆaviññåtabbå dhammå. idaµ kho bhikkhave
sabbaµ anabhijånaµ aparijånaµ aviråjayaµ appajahaµ abhabbo dukkhakkhayåya||
||sabbañ ca bhikkhave abhijånaµ parijånaµ viråjayaµ pajahaµ bhabbo dukkhakkhayåya.
kiñ ca bhikkhave sabbaµ abhijånaµ parijånaµ viråjayaµ pajahaµ bhabbo dukkhakkha-
yåya?|| ||yañ ca kho bhikkhave cakkhuµ, ye ca rËpå, yañ ca cakkhuviññåˆaµ, ye ca
cakkhuviññåˆaviññåtabbå dhammå. yañ ca sotaµ, ye ca saddå, yañ ca sotaviññåˆaµ, ye
ca sotaviññåˆaviññåtabbå dhammå. yañ ca ghånaµ, ye ca gandhå, yañ ca ghånaviññå-
ˆaµ, ye ca ghånaviññåˆaviññåtabbå dhammå. yå ca jivhå, ye ca raså, yañ ca jivhå-
viññåˆaµ, ye ca jivhåviññåˆaviññåtabbå dhammå. yo ca kåyo, ye ca pho††habbå, yañ ca
kåyaviññåˆaµ, ye ca kåyaviññåˆaviññåtabbå dhammå. yo ca mano, ye ca dhammå, yañ
ca manoviññåˆaµ, ye ca manoviññåˆaviññåtabbå dhammå. idaµ kho bhikkhave sabbaµ
anabhijånaµ aparijånaµ aviråjayaµ appajahaµ abhabbo dukkhakkhayåya|| ||SN35:27||
| |sa¬åyatanasaµyutta ådittapariyåyasutta| |
|| ||sabbaµ bhikkhave ådittaµ. kiñ ca bhikkhave sabbaµ ådittaµ?|| ||cakkhuµ bhikkhave
ådittaµ rËpå ådittå cakkhuviññånaµ ådittaµ cakkhusamphasso åditto; yam p’ idaµ cak-
khusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå, tam pi ådittaµ. kena ådittaµ? rågagginå dosagginå mohagginå ådittaµ. jåtiyå jaråya
maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi ådittan ti vadåmi|| ||sotaµ
ådittaµ saddå ådittå sotaviññånaµ ådittaµ sotasamphasso åditto; yam p’ idaµ sota-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi ådittaµ. kena ådittaµ? rågagginå dosagginå mohagginå ådittaµ, jåtiyå jaråya
maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi ådittan ti vadåmi||
||ghånaµ ådittaµ gandhå ådittå ghånaviññånaµ ådittaµ ghånasamphasso åditto; yam p’
idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi ådittaµ. kena ådittaµ? rågagginå dosagginå mohagginå ådittaµ,
jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi ådittan ti
vadåmi|| ||jivhå ådittå raså ådittå jivhåviññånaµ ådittaµ jivhåsamphasso åditto; yam p’
idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi ådittaµ. kena ådittaµ? rågagginå dosagginå mohagginå ådittaµ,
jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi ådittan ti
330
vadåmi|| ||kåyo åditto pho††habbå ådittå kåyaviññånaµ ådittaµ kåyasamphasso åditto;
yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå aduk-
khamasukhaµ vå, tam pi ådittaµ. kena ådittaµ? rågagginå dosagginå mohagginå
ådittaµ, jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi
ådittan ti vadåmi|| ||mano åditto dhammå ådittå manoviññånaµ ådittaµ manosamphasso
åditto; yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, tam pi ådittaµ. kena ådittaµ? rågagginå dosagginå mohagginå
ådittaµ, jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi
ådittan ti vadåmi|| ||SN35:28||
| |sa¬åyatanasaµyutta andhabhËtasutta| |
|| ||sabbaµ bhikkhave andhabhËtaµ. kiñ ca bhikkhave sabbaµ andhabhËtaµ?|| ||cakkh-
uµ bhikkhave andhabhËtaµ rËpå andhabhËtå cakkhuviññånaµ andhabhËtaµ cakkhu-
samphasso andhabhËto; yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi andhabhËtaµ. kena andhabhËtaµ?
jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi andhabhËtan
ti vadåmi|| ||sotaµ andhabhËtaµ saddå andhabhËtå sotaviññånaµ andhabhËtaµ sota-
samphasso andhabhËto; yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ
vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi andhabhËtaµ. kena andhabhËtaµ? jåtiyå
jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi andhabhËtan ti
vadåmi|| ||ghånaµ andhabhËtaµ gandhå andhabhËtå ghånaviññånaµ andhabhËtaµ ghåna-
samphasso andhabhËto; yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi andhabhËtaµ. kena andhabhËtaµ?
jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi andhabhËtan
ti vadåmi|| ||jivhå andhabhËtå raså andhabhËtå jivhåviññånaµ andhabhËtaµ jivhåsam-
phasso andhabhËto; yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi andhabhËtaµ. kena andhabhËtaµ? jåtiyå
jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi andhabhËtan ti
vadåmi|| ||kåyo andhabhËto pho††habbå andhabhËtå kåyaviññånaµ andhabhËtaµ kåya-
samphasso andhabhËto; yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi andhabhËtaµ. kena andhabhËtaµ?
331
jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi andhabhËtan
ti vadåmi|| ||mano andhabhËto dhammå andhabhËtå manoviññånaµ andhabhËtaµ
manosamphasso andhabhËto; yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi andhabhËtaµ. kena andhabhËtaµ?
jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi andhabhËtan
ti vadåmi|| ||SN35:29||
| |sa¬åyatanasaµyutta såruppasutta| |
|| ||sabbaµ na maññati, sabbasmiµ na maññati, sabbato na maññati, sabbaµ me na
maññati. so evaµ amaññamåno, na kiñci loke upådiyati. anupådiyaµ, na paritassati.
aparitassaµ, paccattañ ñeva parinibbåyati. kh¥ˆå jåti, vusitaµ brahmacariyaµ, kataµ
karaˆ¥yaµ, nåparaµ itthattåyåti pajånåt¥ ti. ayaµ kho bhikkhave sabbamaññitasamug-
ghåtasåruppå pa†ipadå ti|| ||SN35:30||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sappåyasutta| |
|| ||yåvatå bhikkhave khandhadhåtu åyatanaµ, tam pi na maññati, tasmim pi na maññati,
tato pi na maññati, taµ me ti na maññati. so evaµ amaññamåno, na kiñci loke upådiyati.
anupådiyaµ, na paritassati. aparitassaµ, paccattañ ñeva parinibbåyati. kh¥ˆå jåti vusitaµ
brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåti. ayaµ kho så bhikkhave
sabbamaññitasamugghåtasappåyå pa†ipadå ti|| ||SN35:31||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sappåyasutta| |
|| ||cakkhuµ na maññati, cakkhusmiµ na maññati, cakkhuto na maññati, cakkhu me ti na
maññati. rËpe na maññati, rËpesu na maññati, rËpato na maññati, rËpå me ti na maññati.
cakkhuviññåˆaµ na maññati, cakkhuviññåˆasmiµ na maññati, cakkhuviññåˆato na
maññati, cakkhuviññåˆaµ me ti na maññati. cakkhusamphassaµ na maññati, cakkhu-
samphassasmiµ na maññati, cakkhusamphassato na maññati, cakkhusamphasso me ti na
maññati. yam p’ idam cakkhusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññati, tasmim pi na maññati, tato pi na
332
maññati, taµ me ti na maññati|| ||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato
maññati, yaµ me ti maññati – tato taµ hoti aññathå, aññathåbhåv¥ bhavasatto loko
bhavaµ ev’ åbhinandati|| ||SN35:31||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sappåyasutta| |
|| ||sotaµ na maññati, sotasmiµ na maññati, sotato na maññati, sotaµ me ti na maññati.
sadde na maññati, saddesu na maññati, saddato na maññati, saddå me ti na maññati.
sotaviññåˆaµ na maññati, sotaviññåˆasmiµ na maññati, sotaviññåˆato na maññati,
sotaviññåˆaµ me ti na maññati. sotasamphassaµ na maññati, sotasamphassasmiµ na
maññati, sotasamphassato na maññati, sotasamphasso me ti na maññati. yam p’ idam
sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå, tam pi na maññati, tasmim pi na maññati, tato pi na maññati, taµ me ti na maññati||
||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yaµ me ti maññati – tato taµ
hoti aññathå, aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavaµ ev’ åbhinandati|| ||SN35:31||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sappåyasutta| |
|| ||ghånaµ na maññati, ghånasmiµ na maññati, ghånato na maññati, ghånaµ me ti na
maññati. gandhe na maññati, gandhesu na maññati, gandhato na maññati, gandhå me ti na
maññati. ghånaviññåˆaµ na maññati, ghånaviññåˆasmiµ na maññati, ghånaviññåˆato na
maññati, ghånaviññåˆaµ me ti na maññati. ghånasamphassaµ na maññati, ghånasampha-
ssasmiµ na maññati, ghånasamphassato na maññati, ghånasamphasso me ti na maññati.
yam p’ idam ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññati, tasmim pi na maññati, tato pi na maññati, taµ
me ti na maññati|| ||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yaµ me ti
maññati – tato taµ hoti aññathå, aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavaµ ev’ åbhinandati||
||SN35:31||
333
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sappåyasutta| |
|| ||jivhaµ na maññati, jivhåya na maññati, jivhåto na maññati, jivhå me ti na maññati.
rase na maññati, rasesu na maññati, rasato na maññati, raså me ti na maññati.
jivhåviññåˆaµ na maññati, jivhåviññåˆasmiµ na maññati, jivhåviññåˆato na maññati,
jivhåviññåˆaµ me ti na maññati. jivhåsamphassaµ na maññati, jivhåsamphassasmiµ na
maññati, jivhåsamphassato na maññati, jivhåsamphasso me ti na maññati. yam p’ idam
jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå, tam pi na maññati, tasmim pi na maññati, tato pi na maññati, taµ me ti na maññati||
||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yaµ me ti maññati – tato taµ
hoti aññathå, aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavaµ ev’ åbhinandati|| ||SN35:31||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sappåyasutta| |
|| ||kåyaµ na maññati,kåyasmiµ na maññati, kåyato na maññati, kåyo me ti na maññati.
pho††habbe na maññati, pho††habbesu na maññati, pho††habbato na maññati, pho††habbå
me ti na maññati. kåyaviññåˆaµ na maññati, kåyaviññåˆasmiµ na maññati, kåyaviññå-
ˆato na maññati, kåyaviññåˆaµ me ti na maññati. kåyasamphassaµ na maññati,
kåyasamphassasmiµ na maññati, kåyasamphassato na maññati, kåyasamphasso me ti na
maññati. yam p’ idam kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññati, tasmim pi na maññati, tato pi na maññati,
taµ me ti na maññati|| ||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yaµ
me ti maññati – tato taµ hoti aññathå; aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavaµ ev’
åbhinandati|| ||SN35:31||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sappåyasutta| |
|| ||manaµ na maññati, manasmiµ na maññati, manato na maññati, mano me ti na
maññati. dhamme na maññati, dhammesu na maññati, dhammato na maññati, dhammå
me ti na maññati. manoviññåˆaµ na maññati, manoviññåˆasmiµ na maññati, manoviñ-
ñåˆato na maññati, manoviññåˆaµ me ti na maññati. manosamphassaµ na maññati,
manosamphassasmiµ na maññati, manosamphassato na maññati, manosamphasso me ti
334
na maññati. yam p’ idam manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå duk-
khaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññati, tasmim pi na maññati, tato pi na
maññati, taµ me ti na maññati|| ||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato
maññati, yaµ me ti maññati – tato taµ hoti aññathå, aññathåbhåv¥ bhavasatto loko
bhavaµ ev’ åbhinandati|| ||SN35:31||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sappåyasutta| |
|| ||evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako cakkhusmim pi nibbindati, rËpesu pi
nibbindati, cakkhuviññåˆe pi nibbindati, cakkhusamphasse pi nibbindati; yam p’ idaµ
cakkhusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tasmim pi nibbindati|| ||sotasmim pi nibbindati, saddesu pi nibbindati,
sotaviññåˆe pi nibbindati, sotasamphasse pi nibbindati; yam p’ idaµ sotasamphassa-
paccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tasmim pi
nibbindati|| ||ghånasmim pi nibbindati, gandhesu pi nibbindati, ghånaviññåˆe pi
nibbindati, ghånasamphasse pi nibbindati; yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppa-
jjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tasmim pi nibbindati||
||jivhåya pi nibbindati, rasesu pi nibbindati, jivhåviññåˆe pi nibbindati, jivhåsamphasse pi
nibbindati; yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tasmim pi nibbindati|| ||kåyasmim pi nibbindati,
pho††habbesu pi nibbindati, kåyaviññåˆe pi nibbindati, kåyasamphasse pi nibbindati; yam
p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tasmim pi nibbindati|| ||manasmim pi nibbindati, dhammesu pi nibbindati,
manoviññåˆe pi nibbindati, manosamphasse pi nibbindati; yam p’ idaµ manosamphassa-
paccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tasmim pi
nibbindati|| ||nibbindaµ virajjati. virågå vimuccati. vimuttasmiµ vimuttan ti ñåˆaµ hoti.
kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyåti pajånåt¥ ti. ayaµ
kho så bhikkhave sabbamaññitasamugghåtasappåyå pa†ipadå ti|| ||SN35:32||
335
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sappåyasutta| |
|| ||cakkhu niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||rËpå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||cakkhuviññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ,
kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||cakkhusamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccåya uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamsukhaµ vå, niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN35:32||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sappåyasutta| |
|| ||sotaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||saddå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå
ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||sotaviññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ,
kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||sotasamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
336
vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ,
kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||yam p’ idaµ sotasamphassapaccåya uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamsukhaµ vå, niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||SN35:32||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sappåyasutta| |
|| ||ghånaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||gandhå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||ghåna-
viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||ghånasamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||yam p’ idaµ ghånasamphassapaccåya uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamsukhaµ vå, niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ duk-
khaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||SN35:32||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sappåyasutta| |
|| ||jivhå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
337
samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||raså
niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti?
dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ sama-
nupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||jivhåviññå-
ˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||jivhåsamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccåya uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå aduk-
khamsukhaµ vå, niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ,
kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||SN35:32||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sappåyasutta| |
|| ||kåyo nicco vå anicco vå ti? aniccaµ bhante, yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante, yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||pho††habbå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||kåyaviññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ,
kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||kåyasamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ,
kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ
bhante|| ||yam p’ idaµ kåyasamphassapaccåya uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamsukhaµ vå, niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ
338
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||SN35:32||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiyasappåyasutta| |
|| ||mano nicco vå anicco vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||dhammå niccå vå aniccå vå ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ
vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan nu taµ
samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante|| ||mano-
viññåˆaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||manosamphasso nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ, kallan
nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no h’ etaµ bhante||
||yam p’ idaµ manosamphassapaccåya uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamsukhaµ vå, niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ duk-
khaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ, kallan nu taµ samanupassituµ: etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti? no
h’ etaµ bhante|| ||SN35:32||
| |salåyatanasaµyutta jåtidhammasutta| |
|| ||sabbaµ bhikkhave jåtidhammaµ. kiñ ca bhikkhave sabbaµ jåtidhaµµaµ? cakkhum
bhikkhave jåtidhammaµ rËpå jåtidhammå cakkhuviññåˆaµ jåtidhammaµ cakkhusam-
phasso jåtidhammo; yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ
vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi jåtidhammaµ|| ||sotaµ jåtidhammaµ saddå
jåtidhammå sotaviññåˆaµ jåtidhammaµ sotasamphasso jåtidhammo; yam p’ idaµ sota-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
339
tam pi jåtidhammaµ|| ||ghånaµ jåtidhammaµ gandhå jåtidhammå ghånaviññåˆaµ jåti-
dhammaµ ghånasamphasso jåtidhammo; yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi jåtidhammaµ|| ||jivhå
jåtidhammaµ raså jåtidhammå jivhåviññåˆaµ jåtidhammaµ jivhåsamphasso jåti-
dhammo; yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi jåtidhammaµ|| ||kåyo jåtidhammaµ pho††habbå jåti-
dhammå kåyaviññåˆaµ jåtidhammaµ kåyasamphasso jåtidhammo; yam p’ idaµ kåya-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi jåtidhammaµ|| ||mano jåtidhammaµ dhammå jåtidhammå manoviññåˆaµ
jåtidhammaµ manosamphasso jåtidhammo; yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppa-
jjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi jåtidhammaµ||
||SN35:33||
| |salåyatanasaµyutta maraˆadhammasutta| |
|| ||sabbaµ bhikkhave maraˆadhammaµ. kiñ ca bhikkhave sabbaµ maraˆadhaµµaµ?
cakkhuµ bhikkhave maraˆadhammaµ rËpå maraˆadhammå cakkhuviññåˆaµ maraˆa-
dhammaµ cakkhusamphasso maraˆadhammo. yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå
uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi maraˆa-
dhammaµ|| ||sotaµ maraˆadhammaµ saddå maraˆadhammå sotaviññåˆaµ maraˆadham-
maµ sotasamphasso maraˆadhammo; yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi maraˆadhammaµ||
||ghånaµ maraˆadhammaµ gandhå maraˆadhammå ghånaviññåˆaµ maraˆadhammaµ
ghånasamphasso maraˆadhammo; yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati veda-
yitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi maraˆadhammaµ|| ||jivhå
maraˆadhammaµ raså maraˆadhammå jivhåviññåˆaµ maraˆadhammaµ jivhåsamphasso
maraˆadhammo; yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi maraˆadhammaµ|| ||kåyo maraˆadhammaµ
pho††habbå maraˆadhammå kåyaviññåˆaµ maraˆadhammaµ kåyasamphasso maraˆa-
dhammo; yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi maraˆadhammaµ|| ||mano maraˆadhammaµ dhammå
maraˆadhammå manoviññåˆaµ maraˆadhammaµ manosamphasso maraˆadhammo; yam
340
p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi maraˆadhammaµ|| ||SN35:35||
| |salåyatanasaµyutta samudayadhammasutta| |
|| ||sabbaµ bhikkhave samudayadhammaµ. kiñ ca bhikkhave sabbaµ samudayadham-
maµ? cakkhum bhikkhave samudayadhammaµ rËpå samudayadhammå cakkhuviññå-
ˆaµ samudayadhammaµ cakkhusamphasso samudayadhammo. yam p’ idaµ cakkhu-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi samudayadhammaµ|| ||sotaµ samudayadhammaµ saddå samudayadhammå
sotaviññåˆaµ samudayadhammaµ sotasamphasso samudayadhammo; yam p’ idaµ sota-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi samudayadhammaµ|| ||ghånaµ samudayadhammaµ gandhå samudayadhammå
ghånaviññåˆaµ samudayadhammaµ ghånasamphasso samudayadhammo; yam p’ idaµ
ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå, tam pi samudayadhammaµ|| ||jivhå samudayadhammaµ raså samudayadhammå
jivhåviññåˆaµ samudayadhammaµ jivhåsamphasso samudayadhammo; yam p’ idaµ
jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå, tam pi samudayadhammaµ|| ||kåyo samudayadhammaµ pho††habbå samudaya-
dhammå kåyaviññåˆaµ samudayadhammaµ kåyasamphasso samudayadhammo; yam p’
idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi samudayadhammaµ|| ||mano samudayadhammaµ dhammå samu-
dayadhammå manoviññåˆaµ samudayadhammaµ manosamphasso samudayadhammo;
yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, tam pi samudayadhammaµ|| ||SN35:41||
| |salåyatanasaµyutta nirodhadhammasutta| |
|| ||sabbaµ bhikkhave nirodhadhammaµ. kiñ ca bhikkhave sabbaµ nirodhadhammaµ?
cakkhum bhikkhave nirodhadhammaµ rËpå nirodhadhammå cakkhuviññåˆaµ nirodha-
dhammaµ cakkhusamphasso nirodhadhammo; yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå
uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi nirodha-
341
dhammaµ|| ||sotaµ nirodhadhammaµ saddå nirodhadhammå sotaviññåˆaµ nirodha-
dhammaµ sotasamphasso nirodhadhammo; yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi nirodhadhammaµ||
||ghånaµ nirodhadhammaµ gandhå nirodhadhammå ghånaviññåˆaµ nirodhadhammaµ
ghånasamphasso nirodhadhammo; yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati veda-
yitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi nirodhadhammaµ|| ||jivhå
nirodhadhammaµ raså nirodhadhammå jivhåviññåˆaµ nirodhadhammaµ jivhåsamphas-
so nirodhadhammo; yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi nirodhadhammaµ|| ||kåyo nirodhadhammaµ
pho††habbå nirodhadhammå kåyaviññåˆaµ nirodhadhammaµ kåyasamphasso nirodha-
dhammo; yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi nirodhadhammaµ|| ||mano nirodhadhammaµ dhammå
nirodhadhammå manoviññåˆaµ nirodhadhammaµ manosamphasso nirodhadhammo;
yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, tam pi nirodhadhammaµ|| ||SN35:42||
| |salåyatanasaµyutta pa†hama-åsavåsutta| |
|| ||kathan nu kho bhante jånato kathaµ passato åsavå pahiyyant¥ ti?|| ||cakkhuµ kho
bhikkhave aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. rËpå aniccato jånato passato åsavå
pahiyyanti. cakkhuviññåˆaµ aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. cakkhusamphasso
aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå uppajja-
ti vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato
passato åsavå pahiyyanti|| ||sotaµ aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. saddå
aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. sotaviññåˆaµ aniccato jånato passato åsavå
pahiyyanti. sotasamphasso aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. yam p’ idaµ
sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå, tam pi aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti|| ||ghånaµ aniccato jånato passato
åsavå pahiyyanti. gandhå aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. ghånaviññåˆaµ
aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. ghånasamphasso aniccato jånato passato åsavå
pahiyyanti. yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti||
342
||jivhå aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. raså aniccato jånato passato åsavå
pahiyyanti. jivhåviññåˆaµ aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. jivhåsamphasso
aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato
åsavå pahiyyanti|| ||kåyo aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. pho††habbå aniccato
jånato passato åsavå pahiyyanti. kåyaviññåˆaµ aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti.
kåyasamphasso aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. yam p’ idaµ kåyasamphassa-
paccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi
aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti|| ||mano aniccato jånato passato åsavå pahi-
yyanti. dhammå aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. manoviññåˆaµ aniccato jånato
passato åsavå pahiyyanti. manosamphasso aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti. yam
p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato åsavå pahiyyanti|| ||SN35:56||
| |salåyatanasaµyutta dutiya-åsavåsutta| |
|| ||kathan nu kho bhante jånato kathaµ passato åsavå samugghåtaµ gacchant¥ ti?||
||cakkhuµ kho bhikkhave anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. rËpå
anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. cakkhuviññåˆaµ anattato jånato
passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. cakkhusamphasso anattato jånato passato åsavå
samugghåtaµ gacchanti. yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi anattato jånato passato åsavå
samugghåtaµ gacchanti|| ||sotaµ anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti.
saddå anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. sotaviññåˆaµ anattato
jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. sotasamphasso anattato jånato passato
åsavå samugghåtaµ gacchanti. yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi anattato jånato passato åsavå
samugghåtaµ gacchanti|| ||ghånaµ anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti.
gandhå anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. ghånaviññåˆaµ anattato
jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. ghånasamphasso anattato jånato passato
åsavå samugghåtaµ gacchanti. yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayi-
taµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi anattato jånato passato åsavå
343
samugghåtaµ gacchanti|| ||jivhå anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti.
raså anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. jivhåviññåˆaµ anattato jånato
passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. jivhåsamphasso anattato jånato passato åsavå
samugghåtaµ gacchanti. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi anattato jånato passato åsavå
samugghåtaµ gacchanti|| ||kåyo anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti.
pho††habbå anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. kåyaviññåˆaµ anattato
jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. kåyasamphasso anattato jånato passato
åsavå samugghåtaµ gacchanti. yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi anattato jånato passato åsavå
samugghåtaµ gacchanti|| ||mano anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti.
dhammå anattato jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. manoviññåˆaµ anattato
jånato passato åsavå samugghåtaµ gacchanti. manosamphasso anattato jånato passato
åsavå samugghåtaµ gacchanti. yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayi-
taµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi anattato jånato passato åsavå
samugghåtaµ gacchanti|| ||SN35:57||
| |salåyatanasaµyutta pariññåsutta| |
|| ||katamo ca bhikkhave sabbupådånapariññåya dhammo?|| ||cakkhuñ ca pa†icca rËpe ca
uppajjati cakkhuviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå. evaµ passaµ
bhikkhave sutavå ariyasåvako cakkhusmim pi nibbindati rËpesu pi nibbindati cakkhu-
viññåˆe pi nibbindati cakkhusamphasse pi nibbindati vedanåya pi nibbindati. nibbindaµ
virajjati. virågå vimuccati. vimokkhå pariññåtaµ me upådånan ti pajånåti|| ||sotañ ca
pa†icca sadde ca uppajjati sotaviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå.
evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako sotasmim pi nibbindati saddesu pi nibbindati
sotaviññåˆe pi nibbindati sotasamphasse pi nibbindati vedanåya pi nibbindati. nibbindaµ
virajjati. virågå vimuccati. vimokkhå pariññåtaµ me upådånan ti pajånåti|| ||ghånañ ca
pa†icca gandhe ca uppajjati ghånaviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå
vedanå. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako ghånasmim pi nibbindati gandhesu
pi nibbindati ghånaviññåˆe pi nibbindati ghånasamphasse pi nibbindati vedanåya pi
nibbindati. nibbindaµ virajjati. virågå vimuccati. vimokkhå pariññåtaµ me upådånan ti
344
pajånåti|| ||jivhañ ca pa†icca rase ca uppajjati jivhåviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phas-
sapaccayå vedanå. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako jivhåya pi nibbindati
rasesu pi nibbindati jivhåviññåˆe pi nibbindati jivhåsamphasse pi nibbindati vedanåya pi
nibbindati. nibbindaµ virajjati. virågå vimuccati. vimokkhå pariññåtaµ me upådånan ti
pajånåti|| ||kåyañ ca pa†icca pho††habbe ca uppajjati kåyaviññåˆaµ, tiˆˆaµ sa!gatiphasso.
phassapaccayå vedanå. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariyasåvako kåyasmim pi
nibbindati pho††habbesu pi nibbindati kåyaviññåˆe pi nibbindati kåyasamphasse pi
nibbindati vedanåya pi nibbindati. nibbindaµ virajjati. virågå vimuccati. vimokkhå pariñ-
ñåtaµ me upådånan ti pajånåti|| ||manañ ca pa†icca dhamme ca uppajjati manoviññåˆaµ,
tiˆˆaµ sa!gatiphasso. phassapaccayå vedanå. evaµ passaµ bhikkhave sutavå ariya-
såvako manasmim pi nibbindati dhammesu pi nibbindati manoviññåˆe pi nibbindati
manosamphasse pi nibbindati vedanåya pi nibbindati. nibbindaµ virajjati. virågå vimuc-
cati. vimokkhå pariññåtaµ me upådånan ti pajånåti. ayaµ kho bhikkhave sabbupådåna-
pariññåya dhammo ti|| ||SN35:60||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-migajålasutta| |
|| ||ekavihår¥ ekavihår¥ ti bhante vuccati. kittåvatå nu kho bhante ekavihåri hoti? kittåvatå
ca pana sadutiyavihår¥ hoti?|| ||santi kho migajåla cakkhuviññeyyå rËpå, i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjho-
såya ti††hati. tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi. nandiyå
sati, sårågo hoti. såråge sati, saµyogo hoti. nandisaµyojanasaµyutto kho migajåla
bhikkhu sadutiyavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla sotaviññeyyå saddå, i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjho-
såya ti††hati. tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi. nandiyå
sati, sårågo hoti. såråge sati, saµyogo hoti. nandisaµyojanasaµyutto kho migajåla
bhikkhu sadutiyavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla ghånaviññeyyå gandhå, i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjho-
såya ti††hati. tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi. nandiyå
sati, sårågo hoti. såråge sati, saµyogo hoti. nandisaµyojanasaµyutto kho migajåla
bhikkhu sadutiyavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla jivhåviññeyyå raså, i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjho-
345
såya ti††hati. tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi. nandiyå
sati, sårågo hoti. såråge sati, saµyogo hoti. nandisaµyojanasaµyutto kho migajåla bhik-
khu sadutiyavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla kåyaviññeyyå pho††habbå, i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati
ajjhosåya ti††hati. tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi.
nandiyå sati, sårågo hoti. såråge sati, saµyogo hoti. nandisaµyojanasaµyutto kho miga-
jåla bhikkhu sadutiyavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla manoviññeyyå dhammå, i††hå
kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati
ajjhosåya ti††hati. tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, uppajjati nandi.
nandiyå sati, sårågo hoti. såråge sati, saµyogo hoti. nandisaµyojanasaµyutto kho miga-
jåla bhikkhu sadutiyavihår¥ ti vuccati|| ||SN35:63||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-migajålasutta| |
|| ||santi kho migajåla cakkhuviññeyyå rËpå, i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupa-
saµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati. tassa taµ
anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, nandi nirujjhati. nandiyå asati, sårågo
na hoti. såråge asati, saµyogo na hoti. nandisaµyojanavisaµyutto kho migajåla bhikkhu
ekavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla sotaviññeyyå saddå, i††hå kantå manåpå piyarËpå
kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati;
tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, nandi nirujjhati. nandiyå
asati, sårågo na hoti. såråge asati, saµyogo na hoti. nandisaµyojanavisaµyutto kho
migajåla bhikkhu ekavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla ghånaviññeyyå gandhå, i††hå
kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati
nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, nandi
nirujjhati. nandiyå asati, sårågo na hoti. såråge asati, saµyogo na hoti. nandisaµyojana-
visaµyutto kho migajåla bhikkhu ekavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho migajåla jivhåviññeyyå
raså, i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati
nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya
ti††hato, nandi nirujjhati. nandiyå asati, sårågo na hoti. såråge asati, saµyogo na hoti.
nandisaµyojanavisaµyutto kho migajåla bhikkhu ekavihår¥ ti vuccati|| ||santi kho miga-
jåla kåyaviññeyyå pho††˙abbå, i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ
346
ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhi-
vadato anajjhosåya ti††hato, nandi nirujjhati. nandiyå asati, sårågo na hoti. såråge asati,
saµyogo na hoti. nandisaµyojanavisaµyutto kho migajåla bhikkhu ekavihår¥ ti vuccati||
||santi kho migajåla manoviññeyyå dhammå, i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå
rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati nåjjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhi-
nandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, nandi nirujjhati. nandiyå asati, sårågo na hoti.
såråge asati, saµyogo na hoti. nandisaµyojanavisaµyutto kho migajåla bhikkhu eka-
vihår¥ ti vuccati|| ||SN35:63||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-samiddhisutta| |
|| ||satto satto ti bhante vuccati. kittåvatå nu kho bhante satto vå assa sattapaññatti vå ti?||
||yattha kho samiddhi atthi cakkhuµ atthi rËpå atthi cakkhuviññåˆaµ atthi cakkhu-
viññåˆaviññåtabbå dhammå, atthi tattha satto vå sattapaññatti vå. atthi sotaµ atthi saddå
atthi sotaviññåˆaµ atthi sotaviññåˆaviññåtabbå dhammå, atthi tattha satto vå satta-
paññatti vå. atthi ghånaµ atthi gandhå atthi ghånaviññåˆaµ atthi ghånaviññåˆaviññå-
tabbå dhammå, atthi tattha satto vå sattapaññatti vå. atthi jivhå atthi raså atthi
jivhåviññåˆaµ atthi jivhåviññåˆaviññåtabbå dhammå, atthi tattha satto vå sattapaññatti
vå. atthi kåyo atthi pho††habbå atthi kåyaviññåˆaµ atthi kåyaviññåˆaviññåtabbå dhammå,
atthi tattha satto vå sattapaññatti vå. atthi mano atthi dhammå atthi manoviññåˆaµ atthi
manoviññåˆaviññåtabbå dhammå, atthi tattha satto vå sattapaññatti vå|| ||yattha kho
samiddhi n’ atthi cakkuµ n’ atthi rËpå n’ atthi cakkhuviññåˆaµ n’ atthi cakkhuviññåˆa-
viññåtabbå dhammå, n’ atthi tattha satto vå sattapaññatti vå. n’ atthi sotaµ n’ atthi saddå
n’ atthi sotaviññåˆaµ n’ atthi sotaviññåˆaviññåtabbå dhammå, n’ atthi tattha satto vå
sattapaññatti vå. n’ atthi ghånaµ n’ atthi gandhå n’ atthi ghånaviññåˆaµ n’ atthi ghåna-
viññåˆaviññåtabbå dhammå, n’ atthi tattha satto vå sattapaññatti vå. n’ atthi jivhå n’ atthi
raså n’ atthi jivhåviññåˆaµ n’ atthi jivhåviññåˆaviññåtabbå dhammå, n’ atthi tattha satto
vå sattapaññatti vå. n’ atthi kåyo n’ atthi pho††habbå n’ atthi kåyaviññåˆaµ n’ atthi kåya-
viññåˆaviññåtabbå dhammå, n’ atthi tattha satto vå sattapaññatti vå. n’ atthi mano n’ atthi
dhammå n’ atthi manoviññåˆaµ n’ atthi manoviññåˆaviññåtabbå dhammå, n’ atthi tattha
satto vå sattapaññatti vå ti|| ||SN35:66||
347
| |sa¬åyatanasaµyutta upasenasutta| |
|| ||yassa nuna åvuso såriputta evaµ assa: ahaµ cakkhun ti vå mama cakkhun ti vå. ahaµ
sotan ti vå mama sotan ti vå, ahaµ ghånan ti vå mama ghånan ti vå, ahaµ jivhå ti vå
mama jivhå ti vå, ahaµ kåyo ti vå mama kåyo ti vå, ahaµ mano ti vå mama mano ti vå;
tassa åvuso såriputta siyå kåyassa vå aññathattaµ, indriyånaµ vå vipariˆåmo|| ||mayhañ
ca kho åvuso såriputta na evaµ hoti: ahaµ cakkhun ti vå mama cakkhun ti vå. ahaµ
sotan ti vå mama sotan ti vå, ahaµ ghånan ti vå mama ghånan ti vå, ahaµ jivhå ti vå
mama jivhå ti vå, ahaµ kåyo ti vå mama kåyo ti vå, ahaµ mano ti vå mama mano ti vå;
tassa mayhañ ca åvuso såriputta kiµ kåyassa vå aññathattaµ bhavissati, indriyånaµ vå
vipariˆåmo ti|| ||tathå hi pan’ åyasmato upasenassa d¥gharattaµ aha!kåramama!kåra-
månånusayå susamËhatå, tasmå åyasmato upasenassa na evaµ hoti: ahaµ cakkhun ti vå
mama cakkhun ti vå, ahaµ sotan ti vå mama sotan ti vå, ahaµ ghånan ti vå mama ghånan
ti vå, ahaµ jivhå ti vå mama jivhå ti vå, ahaµ kåyo ti vå mama kåyo ti vå, ahaµ mano ti
vå mama mano ti vå|| ||SN35:69||
| |sa¬åyatanasaµyutta upavåˆasutta| |
|| ||idha pana upavåˆa bhikkhu cakkhunå rËpaµ disvå, rËpapa†isaµved¥ ca hoti rËpa-
rågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ rËpesu rågaµ: atthi me ajjhattaµ rËpesu rågo ti
pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu cakkhunå rËpaµ disvå, rËpapa†isaµved¥ ca hoti
rËparågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ rËpesu rågaµ: atthi me ajjhattaµ rËpesu rågo
ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti, akåliko ehipassiko opanayiko
paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu sotena saddaµ sutvå,
saddapa†isaµved¥ ca hoti saddarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ saddesu rågaµ:
atthi me ajjhattaµ saddesu rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu sotena saddaµ
sutvå, saddapa†isaµved¥ ca hoti saddarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ saddesu
rågaµ: atthi me ajjhattaµ saddesu rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko
dhammo hoti, akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||puna ca
paraµ upavåˆa bhikkhu ghånena gandhaµ ghåyitvå, gandhapa†isaµved¥ ca hoti gandha-
rågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ gandhesu rågaµ: atthi me ajjhattaµ gandhesu
rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu ghånena gandhaµ ghåyitvå, gandhapa†isaµ-
348
ved¥ ca hoti gandharågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ gandhesu rågaµ: atthi me
ajjhattaµ gandhesu rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti,
akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||puna ca paraµ upavåˆa
bhikkhu jivhåya rasaµ sayitvå, rasapa†isaµved¥ ca hoti rasarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca
ajjhattaµ rasesu rågaµ: atthi me ajjhattaµ rasesu rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa
bhikkhu jivhåya rasaµ sayitvå, rasapa†isaµved¥ ca hoti rasarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca
ajjhattaµ rasesu rågaµ: atthi me ajjhattaµ rasesu rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa
sandi††hiko dhammo hoti, akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti||
||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu kåyena pho††habbaµ phusitvå, pho††habbapa†isaµved¥
ca hoti pho††habbarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ pho††habbesu rågaµ: atthi me
ajjhattaµ pho††habbesu rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu kåyena pho††habbaµ
phusitvå, pho††habbapa†isaµved¥ ca hoti pho††habbarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca
ajjhattaµ pho††habbesu rågaµ: atthi me ajjhattaµ pho††habbesu rågo ti pajånåti. evam pi
kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo
viññËh¥ ti|| ||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu manaså dhammaµ viññåya, dhammapa†i-
saµved¥ ca hoti dhammarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ dhammesu rågaµ: atthi
me ajjhattaµ dhammesu rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu manaså dhammaµ
viññåya, dhammapa†isaµved¥ ca hoti dhammarågapa†isaµved¥ ca. santañ ca ajjhattaµ
dhammesu rågaµ: atthi me ajjhattaµ dhammesu rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa
sandi††hiko dhammo hoti, akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti||
||SN35:70||
| |sa¬åyatanasaµyutta upavåˆasutta| |
|| ||idha pana upavåˆa bhikkhu cakkhunå rËpaµ disvå, rËpapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca
rËparågapa†isaµved¥. asantañ ca ajjhattaµ rËpesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ rËpesu
rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu cakkhunå rËpaµ disvå, rËpapa†isaµved¥ hi kho
hoti no ca rËparågapa†isaµved¥. asantañ ca ajjhattaµ rËpesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ
rËpesu rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti, akåliko
ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu
sotena saddaµ sutvå, saddapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca saddarågapa†isaµved¥. asantañ
ca ajjhattaµ saddesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ saddesu rågo ti pajånåti. yan taµ
349
upavåˆa bhikkhu sotena saddaµ sutvå, saddapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca saddaråga-
pa†isaµved¥. asantañ ca ajjhattaµ saddesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ saddesu rågo ti
pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti, akåliko ehipassiko opanayiko
paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu ghånena gandhaµ
ghåyitvå, gandhapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca gandharågapa†isaµved¥. asantañ ca ajjhat-
taµ gandhesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ gandhesu rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa
bhikkhu ghånena gandhaµ ghåyitvå, gandhapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca gandharåga-
pa†isaµved¥. asantañ ca ajjhattaµ gandhesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ gandhesu rågo ti
pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti, akåliko ehipassiko opanayiko
paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu jivhåya rasaµ sayitvå,
rasapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca rasarågapa†isaµved¥. asantañ ca ajjhattaµ rasesu
rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ rasesu rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu jivhåya
rasaµ sayitvå, rasapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca rasarågapa†isaµved¥. asantañ ca ajjhat-
taµ rasesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ rasesu rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa
sandi††hiko dhammo hoti, akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti||
||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu kåyena pho††habbaµ phusitvå, pho††habbapa†isaµved¥
hi kho hoti no ca pho††habbarågapa†isaµved¥. asantañ ca ajjhattaµ pho††habbesu rågaµ:
n’ atthi me ajjhattaµ pho††habbesu rågo ti pajånåti. yan taµ upavåˆa bhikkhu kåyena
pho††habbaµ phusitvå, pho††habbapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca pho††habbarågapa†i-
saµved¥. asantañ ca ajjhattaµ pho††habbesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ pho††habbesu
rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti, akåliko ehipassiko
opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||puna ca paraµ upavåˆa bhikkhu manaså
dhammaµ viññåya, dhammapa†isaµved¥ hi kho hoti no ca dhammarågapa†isaµved¥.
asantañ ca ajjhattaµ dhammesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ dhammesu rågo ti pajånåti.
yan taµ upavåˆa bhikkhu manaså dhammaµ viññåya, dhammapa†isaµved¥ hi kho hoti
dhammarågapa†isaµved¥. asantañ ca ajjhattaµ dhammesu rågaµ: n’ atthi me ajjhattaµ
dhammesu rågo ti pajånåti. evam pi kho upavåˆa sandi††hiko dhammo hoti, akåliko
ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||SN35:70||
350
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-chaphassåyatanikåsutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi bhikkhu?|| ||cakkhuµ etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti
samanupassas¥ ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu cakkhu n’ etam
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
sudi††haµ bhavissati. es’ ev’ anto dukkhassa|| ||sotaµ etam mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu sotaµ n’
etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
sudi††haµ bhavissati. es’ ev’ anto dukkhassa|| ||ghånaµ etam mama, eso ’ham asmi, eso
me attå ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu
ghånaµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya sudi††haµ bhavissati. es’ ev’ anto dukkhassa|| ||jivhå etam mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te
bhikkhu jivhå n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya sudi††haµ bhavissati. es’ ev’ anto dukkhassa|| ||kåyo etam mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te
bhikkhu kåyo n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya sudi††haµ bhavissati. es’ ev’ anto dukkhassa|| ||mano etam mama, eso
’ham asmi, eso me attå ti samanupassas¥ ti? no h’ etaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te
bhikkhu mano n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya sudi††haµ bhavissati. es’ ev’ anto dukkhassa|| ||SN35:71||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-chaphassåyatanikåsutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi bhikkhu?|| ||cakkhuµ n’ etam mama, n’ eso’ham asmi, na meso attå
ti samanupassas¥ ti? evaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu cakkhu n’ etam
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
sudi††haµ bhavissati. evan te etaµ pa†hamaµ phassåyatanaµ pah¥naµ bhavissati åyatiµ
apunabbhavåya|| ||sotaµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassas¥
ti? evaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu sotaµ n’ etam mama, n’ eso ’ham
asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ bhavissati.
evan te etaµ dutiyaµ phassåyatanaµ pah¥naµ bhavissati åyatiµ apunabbhavåya|| ||ghå-
351
naµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassas¥ ti? evaµ bhante.
sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu ghånaµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso
attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ bhavissati. evan te etaµ
tatiyaµ phassåyatanaµ pah¥naµ bhavissati åyatiµ apunabbhavåya|| ||jivhå n’ etam mama,
n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassas¥ ti? evaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca
te bhikkhu jivhå n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathå-
bhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ bhavissati. evan te etaµ catutthaµ phassåyatanaµ
pah¥naµ bhavissati åyatiµ apunabbhavåya|| ||kåyo n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti samanupassas¥ ti? evaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu kåyo n’
etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
sudi††haµ bhavissati. evan te etaµ pañcamaµ phassåyatanaµ pah¥naµ bhavissati åyatiµ
apunabbhavåya|| ||mano n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassas¥
ti? evaµ bhante. sådhu bhikkhu. ettha ca te bhikkhu mano n’ etam mama, n’ eso ’ham
asmi, na meso attå ti, evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ bhavissati.
evan te etaµ cha††haµ phassåyatanaµ pah¥naµ bhavissati åyatiµ apunabbhavåya||
||SN35:72||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-avijjåsutta| |
|| ||kathaµ pana bhante jånato kathaµ passato bhikkhuno avijjå pah¥yati vijjå uppajat¥
ti?|| ||idha bhikkhu bhikkhuno sutaµ hoti: dhammå nålaµ abhinivesåyåti. evañ ce taµ
bhikkhu bhikkhuno sutaµ hoti: sabbe dhammå nålaµ abhinivesåyåti, so sabbaµ dham-
maµ abhijånåti. sabbaµ dhammaµ abhiññåya, sabbaµ dhammaµ parijånåti. sabbaµ
dhammaµ pariññåya, sabbanimittåni aññato passati|| ||cakkhuµ aññato passati. rËpå
aññato passati. cakkhuviññåˆaµ aññato passati. cakkhusamphasso aññato passati. yam p’
idaµ cakkhusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi aññato passati|| ||sotaµ aññato passati. saddå aññato passati.
sotaviññåˆaµ aññato passati. sotasamphasso aññato passati. yam p’ idaµ sotasamphassa-
paccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi
aññato passati|| ||ghånaµ aññato passati. gandhå aññato passati. ghånaviññåˆaµ aññato
passati. ghånasamphasso aññato passati. yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aññato passati|| ||jivhå
352
aññato passati. raså aññato passati. jivhåviññåˆaµ aññato passati. jivhåsamphasso aññato
passati. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå, dukkhaµ
vå, adukkhamasukhaµ vå, tam pi aññato passati|| ||kåyo aññato passati. pho††habbå
aññato passati. kåyaviññåˆaµ aññato passati. kåyasamphasso aññato passati. yam p’
idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi aññato passati|| ||mano aññato passati. dhammå aññato passati.
manoviññåˆaµ aññato passati. manosamphasso aññato passati. yam p’ idaµ manosam-
phassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam
pi aññato passati|| ||evaµ kho bhikkhu jånato evaµ passato bhikkhuno avijjå pah¥yati vijjå
uppajjat¥ ti|| ||SN35:80||
| |sa¬åyatanasaµyutta phaggunasutta| |
|| ||n’ atthi kho taµ phagguna cakkhuñ ñena cakkhunå; at¥te buddhe parinibbute chinna-
papañce chinnava†ume pariyådiˆˆava††e sabbadukkhav¥tivatte, paññåpayamåno paññå-
peyya. n’ atthi kho taµ sotañ ñena sotena; at¥te buddhe parinibbute chinnapapañce
chinnava†ume pariyådiˆˆava††e sabbadukkhav¥tivatte, paññåpayamåno paññåpeyya. n’
atthi kho taµ ghånañ ñena ghånena; at¥te buddhe parinibbute chinnapapañce chinna-
va†ume pariyådiˆˆava††e sabbadukkhav¥tivatte, paññåpayamåno paññåpeyya. n’ atthi kho
så jivhå yåya jivhåya; at¥te buddhe parinibbute chinnapapañce chinnava†ume pariyå-
diˆˆava††e sabbadukkhav¥tivatte, paññåpayamåno paññåpeyya. n’ atthi kho so kåyo yena
kåyena; at¥te buddhe parinibbute chinnapapañce chinnava†ume pariyådiˆˆava††e sabba-
dukkhav¥tivatte, paññåpayamåno paññåpeyya. n’ atthi kho so mano yena manena; at¥te
buddhe parinibbute chinnapapañce chinnava†ume pariyådiˆˆava††e sabbadukkhav¥tivatte,
paññåpayamåno paññåpeyya|| ||SN35:83||
| |sa¬åyatanasaµyutta suññasutta| |
|| ||suñño loko suñño loko ti bhante vuccati. kittåvatå nu kho bhante suñño loko ti
vuccati? yasmå ca kho ånanda suññaµ attena vå attaniyena vå, tasmå suñño loko ti
vuccati. kiñ ca ånanda suññaµ attena vå attaniyena vå?|| ||cakkhuµ suññaµ attena vå
attaniyena vå. rËpå suññaµ attena vå attaniyena vå. cakkhuviññåˆaµ suññaµ attena vå
353
attaniyena vå. cakkhusamphasso suññaµ attena vå attaniyena vå. yam p’ idaµ cakkhu-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi suññaµ attena vå attaniyena vå|| ||sotaµ suññaµ attena vå attaniyena vå. saddå
suññaµ attena vå attaniyena vå. sotaviññåˆaµ suññaµ attena vå attaniyena vå. sota-
samphasso suññaµ attena vå attaniyena vå. yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi suññaµ attena vå
attaniyena vå|| ||ghånaµ suññaµ attena vå attaniyena vå. gandhå suññaµ attena vå
attaniyena vå. ghånaviññåˆaµ suññaµ attena vå attaniyena vå. ghånasamphasso suññaµ
attena vå attaniyena vå. yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi suññaµ attena vå attaniyena vå||
||jivhå suññaµ attena vå attaniyena vå. raså suññaµ attena vå attaniyena vå. jivhå-
viññåˆaµ suññaµ attena vå attaniyena vå. jivhåsamphasso suññaµ attena vå attaniyena
vå. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, tam pi suññaµ attena vå attaniyena vå|| ||kåyo suññaµ attena vå
attaniyena vå. pho††habbå suññaµ attena vå attaniyena vå. kåyaviññåˆaµ suññaµ attena
vå attaniyena vå. kåyasamphasso suññaµ attena vå attaniyena vå. yam p’ idaµ kåya-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi suññaµ attena vå attaniyena vå|| ||mano suññaµ attena vå attaniyena vå. dhammå
suññaµ attena vå attaniyena vå. manoviññåˆaµ suññaµ attena vå attaniyena vå. mano-
samphasso suññaµ attena vå attaniyena vå. yam p’ idaµ manosamphassapaccayå
uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi suññaµ
attena vå attaniyena vå. yasmå ca kho ånanda suññaµ attena vå attaniyena vå, tasmå
suñño loko ti vuccat¥ ti|| ||SN35:85||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-ejasutta| |
|| ||cakkhuµ na maññeyya, cakkhusmiµ na maññeyya, cakkhuto na maññeyya, cakkhu
me ti na maññeyya. rËpe na maññeyya, rËpesu na maññeyya, rËpato na maññeyya, rËpå
me ti na maññeyya. cakkhuviññåˆaµ na maññeyya, cakkhuviññåˆasmiµ na maññeyya,
cakkhuviññåˆato na maññeyya, cakkhuviññåˆam me ti na maññeyya. cakkhusamphassaµ
na maññeyya, cakkhusamphassasmiµ na maññeyya, cakkhusamphassato na maññeyya,
cakkhusamphasso me ti na maññeyya. yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå uppajjati
354
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññeyya, tasmim
pi na maññeyya, tato pi na maññeyya, tam me ti na maññeyya|| ||yañ hi bhikkhave
maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yam me ti maññati – tato taµ hoti aññathå.
aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavam ev’ åbhinandati|| ||SN35:91||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-ejasutta| |
|| ||sotaµ na maññeyya, sotasmiµ na maññeyya, sotato na maññeyya, sotaµ me ti na
maññeyya. sadde na maññeyya, saddesu na maññeyya, saddato na maññeyya, saddå me ti
na maññeyya. sotaviññåˆaµ na maññeyya, sotaviññåˆasmiµ na maññeyya, sotaviññåˆa-
to na maññeyya, sotaviññåˆam me ti na maññeyya. sotasamphassaµ na maññeyya,
sotasamphassasmiµ na maññeyya, sotasamphassato na maññeyya, sotasamphasso me ti
na maññeyya. yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå duk-
khaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññeyya, tasmim pi na maññeyya, tato pi na
maññeyya, tam me ti na maññeyya|| ||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato
maññati, yam me ti maññati – tato taµ hoti aññathå. aññathåbhåv¥ bhavasatto loko
bhavam ev’ åbhinandati|| ||SN35:91||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-ejasutta| |
|| ||ghånaµ na maññeyya, ghånasmiµ na maññeyya, ghånato na maññeyya, ghånaµ me
ti na maññeyya. gandhe na maññeyya, gandhesu na maññeyya, gandhato na maññeyya,
gandhå me ti na maññeyya. ghånaviññåˆaµ na maññeyya, ghånaviññåˆasmiµ na
maññeyya, ghånaviññåˆato na maññeyya, ghånaviññåˆam me ti na maññeyya. ghåna-
samphassaµ na maññeyya, ghånasamphassasmiµ na maññeyya, ghånasamphassato na
maññeyya, ghånasamphasso me ti na maññeyya. yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå
uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññeyya,
tasmim pi na maññeyya, tato pi na maññeyya, tam me ti na maññeyya|| ||yañ hi bhikkhave
maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yam me ti maññati – tato taµ hoti aññathå.
aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavam ev’ åbhinandati|| ||SN35:91||
355
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-ejasutta| |
|| ||jivhaµ na maññeyya, jivhåya na maññeyya, jivhato na maññeyya, jivhå me ti na
maññeyya. rase na maññeyya, rasesu na maññeyya, rasato na maññeyya, raså me ti na
maññeyya. jivhåviññåˆaµ na maññeyya, jivhåviññåˆasmiµ na maññeyya, jivhåviññåˆato
na maññeyya, jivhåviññåˆam me ti na maññeyya. jivhåsamphassaµ na maññeyya,
jivhåsamphassasmiµ na maññeyya, jivhåsamphassato na maññeyya, jivhåsamphasso me
ti na maññeyya. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññeyya, tasmim pi na maññeyya, tato pi
na maññeyya, tam me ti na maññeyya|| ||yañ hi bhikkhave maññati, yasmiµ maññati, yato
maññati, yam me ti maññati – tato taµ hoti aññathå. aññathåbhåv¥ bhavasatto loko
bhavam ev’ åbhinandati|| ||SN35:91||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-ejasutta| |
|| ||kåyaµ na maññeyya, kåyasmiµ na maññeyya, kåyato na maññeyya, kåyo me ti na
maññeyya. pho††˙abbe na maññeyya, pho††habbesu na maññeyya, pho††habbato na mañ-
ñeyya, pho††habbå me ti na maññeyya. kåyaviññåˆaµ na maññeyya, kåyaviññåˆasmiµ
na maññeyya, kåyaviññåˆato na maññeyya, kåyaviññåˆam me ti na maññeyya. kåya-
samphassaµ na maññeyya, kåyasamphassasmiµ na maññeyya, kåyasamphassato na
maññeyya, kåyasamphasso me ti na maññeyya. yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå
uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññeyya,
tasmim pi na maññeyya, tato pi na maññeyya, tam me ti na maññeyya|| ||yañ hi bhikkhave
maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yam me ti maññati – tato taµ hoti aññathå.
aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavam ev’ åbhinandati|| ||SN35:91||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-ejasutta| |
|| ||manaµ na maññeyya, manasmiµ na maññeyya, manato na maññeyya, mano me ti na
maññeyya. dhamme na maññeyya, dhammesu na maññeyya, dhammato na maññeyya,
dhammå me ti na maññeyya. manoviññåˆaµ na maññeyya, manoviññåˆasmiµ na
maññeyya, manoviññåˆato na maññeyya, manoviññåˆam me ti na maññeyya. mano-
356
samphassaµ na maññeyya, manosamphassasmiµ na maññeyya, manosamphassato na
maññeyya, manosamphasso me ti na maññeyya. yam p’ idaµ manosamphassapaccayå
uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na maññeyya,
tasmim pi na maññeyya, tato pi na maññeyya, tam me ti na maññeyya|| ||yañ hi bhikkhave
maññati, yasmiµ maññati, yato maññati, yam me ti maññati – tato taµ hoti aññathå.
aññathåbhåv¥ bhavasatto loko bhavam ev’ åbhinandati|| ||SN35:91||
| |sa¬åyatanasaµyutta dvayasutta| |
|| ||cakkhuñ ca pa†icca rËpe ca, uppajjati cakkhuviññånaµ. cakkhu aniccaµ vipariˆåmi
aññathåbhåvi; rËpå aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino. itthe taµ dvayaµ calañ c’ eva
byathañ ca, aniccaµ vipariˆåmi aññathåbhåvi. cakkhuviññåˆaµ aniccaµ vipariˆåmi
aññathåbhåvi. yo pi hetu yo pi paccayo cakkhuviññåˆassa uppådåya; so pi hetu so pi
paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca
uppannaµ cakkhuviññåˆaµ – kuto niccaµ bhavissati?|| ||yå kho bhikkhave imesaµ
tiˆˆaµ dhammånaµ sa!gati sannipåto samavåyo, ayaµ vuccati bhikkhave cakkhusam-
phasso. cakkhusamphasso pi anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. yo pi hetu yo pi paccayo
cakkhusamphassassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥.
aniccaµ kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca uppanno cakkhusamphasso – kuto nicco
bhavissati? phu††ho bhikkhave vedeti phu††ho ceteti phu††ho sañjånåti. itthe te pi dhammå
calå c’ eva byathå ca, aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino|| ||SN35:93||
| |sa¬åyatanasaµyutta dvayasutta| |
|| ||sotañ ca pa†icca sadde ca, uppajjati sotaviññånaµ. sotaµ aniccaµ vipariˆåmi
aññathåbhåvi; saddå aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino. itthe taµ dvayaµ calañ c’ eva
byathañ ca, aniccaµ vipariˆåmi aññathåbhåvi. sotaviññåˆaµ aniccaµ vipariˆåmi añña-
thåbhåvi. yo pi hetu yo pi paccayo sotaviññåˆassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo
anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca
uppannaµ sotaviññåˆaµ – kuto niccaµ bhavissati?|| ||yå kho bhikkhave imesaµ tiˆˆaµ
dhammånaµ sa!gati sannipåto samavåyo, ayaµ vuccati bhikkhave sotasamphasso. sota-
samphasso pi anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. yo pi hetu yo pi paccayo sotasam-
357
phassassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ
kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca uppanno sotasamphasso – kuto nicco bhavissati?
phu††ho bhikkhave vedeti phu††ho ceteti phu††ho sañjånåti. itthe te pi dhammå calå c’ eva
byathå ca, aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino|| ||SN35:93||
| |sa¬åyatanasaµyutta dvayasutta| |
|| ||ghånañ ca pa†icca gandhe ca, uppajjati ghånaviññånaµ. ghånaµ aniccaµ vipariˆåmi
aññathåbhåvi; gandhå aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino. itthe taµ dvayaµ calañ c’
eva byathañ ca, aniccaµ vipariˆåmi aññathåbhåvi. ghånaviññåˆaµ aniccaµ vipariˆåmi
aññathåbhåvi. yo pi hetu yo pi paccayo ghånaviññåˆassa uppådåya; so pi hetu so pi
paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca
uppannaµ ghånaviññåˆaµ – kuto niccaµ bhavissati?|| ||yå kho bhikkhave imesaµ tiˆˆaµ
dhammånaµ sa!gati sannipåto samavåyo, ayaµ vuccati bhikkhave ghånasamphasso.
ghånasamphasso pi anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. yo pi hetu yo pi paccayo ghånasam-
phassassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ
kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca uppanno ghånasamphasso – kuto nicco bhavissati?
phu††ho bhikkhave vedeti phu††ho ceteti phu††ho sañjånåti. itthe te pi dhammå calå c’ eva
byathå ca, aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino|| ||SN35:93||
| |sa¬åyatanasaµyutta dvayasutta| |
|| ||jivhañ ca pa†icca rase ca, uppajjati jivhåviññånaµ. jivhå aniccå vipariˆåm¥
aññathåbhåv¥; raså aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino. itthe taµ dvayaµ calañ c’ eva
byathañ ca, aniccaµ vipariˆåmi aññathåbhåvi. jivhåviññåˆaµ aniccaµ vipariˆåmi añña-
thåbhåvi. yo pi hetu yo pi paccayo jivhåviññåˆassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo
anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca uppa-
nnaµ jivhåviññåˆaµ – kuto niccaµ bhavissati?|| ||yå kho bhikkhave imesaµ tiˆˆaµ
dhammånaµ sa!gati sannipåto samavåyo, ayaµ vuccati bhikkhave jivhåsamphasso.
jivhåsamphasso pi anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. yo pi hetu yo pi paccayo jivhåsam-
phassassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ
kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca uppanno jivhåsamphasso – kuto nicco bhavissati?
358
phu††ho bhikkhave vedeti phu††ho ceteti phu††ho sañjånåti. itthe te pi dhammå calå c’ eva
byathå ca, aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino|| ||SN35:93||
| |sa¬åyatanasaµyutta dvayasutta| |
|| ||kåyañ ca pa†icca pho††habbe ca uppajjati kåyaviññånaµ. kåyo anicco vipariˆåm¥
aññathåbhåv¥; pho††habbå aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino. itthe taµ dvayaµ calañ
c’ eva byathañ ca aniccaµ vipariˆåmi aññathåbhåvi. kåyaviññåˆaµ aniccaµ vipariˆåmi
aññathåbhåvi. yo pi hetu yo pi paccayo kåyaviññåˆassa uppådåya; so pi hetu so pi
paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca
uppannaµ kåyaviññåˆaµ – kuto niccaµ bhavissati?|| ||yå kho bhikkhave imesaµ tiˆˆaµ
dhammånaµ sa!gati sannipåto samavåyo, ayaµ vuccati bhikkhave kåyasamphasso.
kåyasamphasso pi anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. yo pi hetu yo pi paccayo kåyasam-
phassassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ
kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca uppanno kåyasamphasso – kuto nicco bhavissati?
phu††ho bhikkhave vedeti phu††ho ceteti phu††ho sañjånåti. itthe te pi dhammå calå c’ eva
byathå ca aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino|| ||SN35:93||
| |sa¬åyatanasaµyutta dvayasutta| |
|| ||manañ ca pa†icca dhamme ca uppajjati manoviññånaµ. mano anicco vipariˆåm¥
aññathåbhåv¥; dhammå aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino. itthe taµ dvayaµ calañ c’
eva byathañ ca aniccaµ vipariˆåmi aññathåbhåvi. manoviññåˆaµ aniccaµ vipariˆåmi
aññathåbhåvi. yo pi hetu yo pi paccayo manoviññåˆassa uppådåya; so pi hetu so pi
paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca
uppannaµ manoviññåˆaµ – kuto niccaµ bhavissati?|| ||yå kho bhikkhave imesaµ tiˆˆaµ
dhammånaµ sa!gati sannipåto samavåyo, ayaµ vuccati bhikkhave manosamphasso.
manosamphasso pi anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. yo pi hetu yo pi paccayo manosam-
phassassa uppådåya; so pi hetu so pi paccayo anicco vipariˆåm¥ aññathåbhåv¥. aniccaµ
kho pana bhikkhave paccayaµ pa†icca uppanno manosamphasso – kuto nicco bhavissati?
phu††ho bhikkhave vedeti phu††ho ceteti phu††ho sañjånåti. itthe te pi dhammå calå c’ eva
byathå ca aniccå vipariˆåmino aññathåbhåvino|| ||SN35:93||
359
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-sa!gayhasutta| |
|| ||chayime bhikkhave phassåyatanå adantå aguttå arakkhitå asaµvutå dukkhådhivåha
honti. katame cha? cakkhuµ bhikkhave phassåyatanaµ adantaµ aguttaµ arakkhitaµ
asaµvutaµ, dukkhådhivåhaµ hoti. sotaµ bhikkhave phassåyatanaµ adantaµ aguttaµ
arakkhitaµ asaµvutaµ, dukkhådhivåhaµ hoti. ghånaµ bhikkhave phassåyatanaµ adan-
taµ, aguttaµ, arakkhitaµ, asaµvutaµ, dukkhådhivåhaµ hoti. jivhå bhikkhave phasså-
yatanaµ adantaµ aguttaµ arakkhitaµ asaµvutaµ, dukkhådhivåhaµ hoti. kåyo bhik-
khave phassåyatanaµ adantaµ aguttaµ arakkhitaµ asaµvutaµ, dukkhådhivåhaµ hoti.
mano bhikkhave phassåyatanaµ adantaµ aguttaµ arakkhitaµ asaµvutaµ, dukkhå-
dhivåhaµ hoti. ime kho bhikkhave cha phassåyatanå adantå aguttå arakkhitå asaµvutå,
dukkhådhivåhå honti|| ||chayime bhikkhave phassåyatanå sudantå suguttå surakkhitå
susaµvutå sukhådhivåhå hoti. katame cha? cakkhuµ bhikkhave phassåyatanaµ su-
dantaµ suguttaµ surakkhitaµ susaµvutaµ, sukhådhivåhaµ hoti. sotaµ bhikkhave
phassåyatanaµ sudantaµ suguttaµ surakkhitaµ susaµvutaµ, sukhådhivåhaµ hoti.
ghånaµ bhikkhave phassåyatanaµ sudantaµ suguttaµ surakkhitaµ susaµvutaµ, sukhå-
dhivåhaµ hoti. jivhå bhikkhave phassåyatanaµ sudantaµ suguttaµ surakkhitaµ
susaµvutaµ, sukhådhivåhaµ hoti. kåyo bhikkhave phassåyatanaµ sudantaµ suguttaµ
surakkhitaµ susaµvutaµ, sukhådhivåhaµ hoti. mano bhikkhave phassåyatanaµ sudan-
taµ suguttaµ surakkhitaµ susaµvutaµ sukhådhivåhaµ hoti. ime kho bhikkhave cha
phassåyatanå sudantå suguttå surakkhitå susaµvutå, sukhådhivåhå hont¥ ti|| ||SN35:94||
| |sa¬åyatanasaµyutta dutiya-sa!gayhasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi målu!kyaputta. ye te cakkhuviññeyyå rËpå adi††hå, adi††hapubbå, na
ca passasi, na ca te hoti passeyyan ti; atthi te tattha chando vå rågo vå pemaµ vå ti? no h’
etaµ bhante. ye te sotaviññeyyå saddå assutå, assutapubbå, na ca suˆåsi, na ca te hoti
suˆeyyan ti; atthi te tattha chando vå rågo vå pemaµ vå ti? no h’ etaµ bhante. ye te
ghånaviññeyyå gandhå aghåyitå, aghåyitapubbå, na ca ghåyasi, na ca te hoti ghåyeyyan
ti; atthi te tattha chando vå rågo vå pemaµ vå ti? no h’ etaµ bhante. ye te jivhåviññeyyå
raså asåyitå, asåyitapubbå, na ca såyasi, na ca te hoti såyeyyan ti; atthi te tattha chando vå
rågo vå pemaµ vå ti? no h’ etaµ bhante. ye te kåyaviññeyyå pho††habbå asamphu††hå,
360
asampu††hapubbå, na ca phusasi, na ca te hoti phuseyyan ti; atthi te tattha chando vå rågo
vå pemaµ vå ti? no h’ etaµ bhante. ye te manoviññeyyå dhammå aviññåtå, aviññåta-
pubbå, na ca vijånåsi, na ca te hoti vijåneyyan ti; atthi te tattha chando vå rågo vå pemaµ
vå ti? no h’ etaµ bhante|| ||ettha ca te målu!kyaputta di††hasutamutaviññåtabbesu
dhammesu: di††he di††hamattaµ bhavissati, sute sutamattaµ bhavissati, mute mutamattaµ
bhavissati, viññåte viññåtamattaµ bhavissati. yato kho te målu!kyaputta di††hasutamuta-
viññåtabbesu dhammesu: di††he di††hamattaµ bhavissati, sute sutamattaµ bhavissati,
mute mutamattaµ bhavissati, viññåte viññåtamattaµ bhavissati; tato tvaµ målu!kyaputta
na tena. yato tvaµ målu!kyaputta na tena; tato tvaµ målu!kyaputta na tattha. yato tvaµ
målu!kyaputta na tattha; tato tvaµ målu!kyaputta n’ ev’ idha, na huraµ, na ubhaya-
mantarena. es’ ev’ anto dukkhasså ti|| ||SN35:95||
| |sa¬åyatanasaµyutta na tumhåkasutta| |
|| ||cakkhuµ bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ hitåya sukhåya
bhavissati. rËpå na tumhåkaµ te pajahatha, te vo pah¥nå hitåya sukhåya bhavissanti.
cakkhuviññåˆaµ na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ hitåya sukhåya bhavissati.
cakkhusamphasso na tumhåkaµ taµ pajahatha, so vo pah¥no hitåya sukhåya bhavissati.
yam p’ idaµ cakkhusamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, tam pi na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ hitåya
sukhåya bhavissati|| ||sotaµ bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ
hitåya sukhåya bhavissati. saddå na tumhåkaµ te pajahatha te vo pah¥nå hitåya sukhåya
bhavissanti. sotaviññåˆaµ na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ hitåya sukhåya
bhavissati. sotasamphasso na tumhåkaµ taµ pajahatha, so vo pah¥no hitåya sukhåya
bhavissati. yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ hitåya
sukhåya bhavissati|| ||ghånaµ bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ
hitåya sukhåya bhavissati. gandhå na tumhåkaµ te pajahatha, te vo pah¥nå hitåya sukhåya
bhavissanti. ghånaviññåˆaµ na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ hitåya sukhåya
bhavissati. ghånasamphasso na tumhåkaµ taµ pajahatha, so vo pah¥no hitåya sukhåya
bhavissati. yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå duk-
khaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ
361
hitåya sukhåya bhavissati|| ||jivhå bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo
pah¥naµ hitåya sukhåya bhavissati. raså na tumhåkaµ te pajahatha, te vo pah¥nå hitåya
sukhåya bhavissanti. jivhåviññåˆaµ na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ hitåya
sukhåya bhavissati. jivhåsamphasso na tumhåkaµ taµ pajahatha, so vo pah¥no hitåya
sukhåya bhavissati. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå
dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ
hitåya sukhåya bhavissati|| ||kåyo bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo
pah¥naµ hitåya sukhåya bhavissati. pho††habbå na tumhåkaµ te pajahatha, te vo pah¥nå
hitåya sukhåya bhavissanti. kåyaviññåˆaµ na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo pah¥naµ
hitåya sukhåya bhavissati. kåyasamphasso na tumhåkaµ taµ pajahatha, so vo pah¥no
hitåya sukhåya bhavissati. yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ
vo pah¥naµ hitåya sukhåya bhavissati|| ||mano bhikkhave na tumhåkaµ taµ pajahatha,
taµ vo pah¥naµ hitåya sukhåya bhavissati. dhammå na tumhåkaµ te pajahatha, te vo
pah¥nå hitåya sukhåya bhavissanti. manoviññåˆaµ na tumhåkaµ taµ pajahatha, taµ vo
pah¥naµ hitåya sukhåya bhavissati. manosamphasso na tumhåkaµ taµ pajahatha, so vo
pah¥no hitåya sukhåya bhavissati. yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayi-
taµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi na tumhåkaµ taµ pajahatha,
taµ vo pah¥naµ hitåya sukhåya bhavissati|| ||SN35:101||
| |sa¬åyatanasaµyutta upådåyasutta| |
|| ||cakkhusmiµ vo bhikkhave sati cakkhuµ upådåya, uppajjati ajjhattaµ sukhaµ duk-
khaµ. sotasmiµ sati sotaµ upådåya, uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ. ghånasmiµ
sati ghånaµ upådåya, uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ. jivhåya sati jivhaµ upådåya,
uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ. kåyasmiµ sati kåyaµ upådåya, uppajjati ajjhattaµ
sukhaµ dukkhaµ. manasmiµ sati manaµ upådåya, uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkh-
aµ|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave cakkhuµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vipariˆåmadhammam, api nu taµ anupådåya; uppajjeyya ajjhattaµ sukhaµ
dukkhan ti? no h’ etaµ bhante|| ||sotaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
362
vipariˆåmadhammam, api nu taµ anupådåya; uppajjeyya ajjhattaµ sukhaµ dukkhan ti?
no h’ etaµ bhante|| ||ghånaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammam, api nu taµ anupådåya; uppajjeyya ajjhattaµ sukhaµ dukkhan ti? no h’ etaµ
bhante|| ||jivhå niccå vå aniccå vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammam, api nu
taµ anupådåya; uppajjeyya ajjhattaµ sukhaµ dukkhan ti? no h’ etaµ bhante|| ||kåyo
nicco vå anicco vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti?
dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammam, api nu taµ anupådå-
ya; uppajjeyya ajjhattaµ sukhaµ dukkhan ti? no h’ etaµ bhante|| ||mano nicco vå anicco
vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå taµ sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante.
yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammam, api nu taµ anupådåya; uppajjeyya
ajjhattaµ sukhaµ dukkhan ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN35:105||
| |sa¬åyatanasaµyutta seyyasutta| |
|| ||cakkhusmiµ kho bhikkhave sati cakkhuµ upådåya cakkhuµ abhinivissa: seyyo ’ham
asm¥ ti vå hoti, sadiso ’ham asm¥ ti vå hoti, h¥no ’ham asm¥ ti vå hoti. sotasmiµ sati
sotaµ upådåya sotaµ abhinivissa: seyyo ’ham asm¥ ti vå hoti, sadiso ’ham asm¥ ti vå hoti,
h¥no ’ham asm¥ ti vå hoti. ghånasmiµ sati ghånaµ upådåya ghånaµ abhinivissa: seyyo
’ham asm¥ ti vå hoti, sadiso ’ham asm¥ ti vå hoti, h¥no ’ham asm¥ ti vå hoti. jivhåya sati
jivhaµ upådåya jivhaµ abhinivissa: seyyo ’ham asm¥ ti vå hoti, sadiso ’ham asm¥ ti vå
hoti, h¥no ’ham asm¥ ti vå hoti. kåyasmiµ sati kåyaµ upådåya kåyaµ abhinivissa: seyyo
’ham asm¥ ti vå hoti, sadiso ’ham asm¥ ti vå hoti, h¥no ’ham asm¥ ti vå hoti. manasmiµ
sati manaµ upådåya manaµ abhinivissa: seyyo ’ham asm¥ ti vå hoti, sadiso ’ham asm¥ ti
vå hoti, h¥no ’ham asm¥ ti vå hoti|| ||taµ kiµ maññatha bhikkhave cakkhuµ niccaµ vå
aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ
bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya, seyyo
’ham asm¥ ti vå assa, sadiso ’ham asm¥ ti vå assa, h¥no ’ham asm¥ ti vå asså ti? no h’ etaµ
bhante|| ||sotaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå
sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu
taµ anupådåya: seyyo ’ham asm¥ ti vå assa, sadiso ’ham asm¥ ti vå assa, h¥no ’ham asm¥
363
ti vå asså ti? no h’ etaµ bhante|| ||ghånaµ niccaµ vå aniccaµ vå ti? aniccaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ
vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya: seyyo ’ham asm¥ ti vå assa, sadiso ’ham
asm¥ ti vå assa, h¥no ’ham asm¥ ti vå asså ti? no h’ etaµ bhante|| ||jivhå niccå vå aniccå vå
ti? aniccå bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ
panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupådåya: seyyo ’ham asm¥ ti
vå assa, sadiso ’ham asm¥ ti vå assa, h¥no ’ham asm¥ ti vå asså ti? no h’ etaµ bhante||
||kåyo nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vå sukhaµ vå ti?
dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ api nu taµ anupå-
dåya: seyyo ’ham asm¥ ti vå assa, sadiso ’ham asm¥ ti vå assa, h¥no ’ham asm¥ ti vå asså
ti? no h’ etaµ bhante|| ||mano nicco vå anicco vå ti? anicco bhante. yaµ panåniccaµ
dukkhaµ vå sukhaµ vå ti? dukkhaµ bhante. yaµ panåniccaµ dukkhaµ vipariˆåma-
dhammaµ api nu taµ anupådåya: seyyo ’ham asm¥ ti vå assa, sadiso ’ham asm¥ ti vå
assa, h¥no ’ham asm¥ ti vå asså ti? no h’ etaµ bhante|| ||SN35:108||
| |sa¬åyatanasaµyutta upådånasutta| |
|| ||katame ca bhikkhave upådåniyå dhammå katamañ ca upådånaµ? cakkhuµ bhikkhave
upådåniyo dhammo, yo tattha chandarågo taµ tattha upådånaµ. sotaµ upådåniyo
dhammo, yo tattha chandarågo taµ tattha upådånaµ. ghånaµ upådåniyo dhammo, yo
tattha chandarågo taµ tattha upådånaµ. jivhå upådåniyo dhammo, yo tattha chandarågo
taµ tattha upådånaµ. kåyo upådåniyo dhammo, yo tattha chandarågo taµ tattha
upådånaµ. mano upådåniyo dhammo, yo tattha chandarågo taµ tattha upådånaµ. ime
vuccanti bhikkhave upådåniyå dhammå, idaµ upådånan ti|| ||SN35:110||
| |sa¬åyatanasaµyutta mårapåsasutta| |
|| ||santi bhikkhave cakkhuviññeyyå rËpå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå
rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhik-
khave bhikkhu baddho cakkhuviññeyyesu rËpesu, åvåsagato mårassa mårassa vasaµgato,
yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhikkhave sotaviññeyyå saddå: i††hå kantå manåpå
piyarËpå kåmupasaµhitå rajaniyå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya
364
ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu baddho sotaviññeyyesu saddesu, åvåsagato
mårassa mårassa vasaµgato, yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhikkhave ghåna-
viññeyyå gandhå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu
abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu baddho
ghånaviññeyyesu gandhesu, åvåsagato mårassa mårassa vasaµgato, yathåkåmakaraˆ¥yo
påpimato|| ||santi bhikkhave jivhåviññeyyå raså: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåm-
upasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; ayaµ
vuccati bhikkhave bhikkhu baddho jivhåviññeyyesu rasesu, åvåsagato mårassa mårassa
vasaµgato, yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhikkhave kåyaviññeyyå pho††habbå:
i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati
abhivadati ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu baddho kåyaviññeyyesu
pho††habbesu, åvåsagato mårassa mårassa vasaµgato, yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato||
||santi bhikkhave manoviññeyyå dhammå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå
rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhikkha-
ve bhikkhu baddho manoviññeyyesu dhammesu, åvåsagato mårassa mårassa vasaµgato,
yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||SN35:115||
| |sa¬åyatanasaµyutta mårapåsasutta| |
|| ||santi bhikkhave cakkhuviññeyyå rËpå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå
rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati
bhikkhave bhikkhu mutto cakkhuviññeyyehi rËpehi, na åvåsagato mårassa na mårassa
vasaµgato, na yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhikkhave sotaviññeyyå saddå: i††hå
kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajaniyå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati
na ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu mutto sotaviññeyyehi saddehi, na
åvåsagato mårassa na mårassa vasaµgato, na yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhik-
khave ghånaviññeyyå gandhå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ
ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhik-
khu mutto ghånaviññeyyehi gandhehi, na åvåsagato mårassa na mårassa vasaµgato, na
yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhikkhave jivhåviññeyyå raså: i††hå kantå manåpå
piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya
ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu mutto jivhåviññeyyehi rasehi, na åvåsagato
365
mårassa na mårassa vasaµgato, na yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhikkhave
kåyaviññeyyå pho††habbå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce
bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu
mutto kåyaviññeyyehi pho††habbehi, na åvåsagato mårassa na mårassa vasaµgato, na
yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||santi bhikkhave manoviññeyyå dhammå: i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmupasaµhitå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na
ajjhosåya ti††hati; ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu mutto manoviññeyyehi dhammehi, na
åvåsagato mårassa na mårassa vasaµgato, na yathåkåmakaraˆ¥yo påpimato|| ||SN35:115||
| |sa¬åyatanasaµyutta lokakåmaguˆasutta| |
|| ||nåhaµ bhikkhave gamanena lokassa antaµ ñåtayyaµ da††hayyaµ pattayyan ti vadå-
mi. na ca panåhaµ bhikkhave apatvå lokassa antaµ, dukkhassa antakiriyaµ vadåm¥ ti.
imassa khvåhaµ åvuso bhagavatå sa!khittena uddesassa uddi††hassa, vitthårena atthaµ
avibhattassa vitthåreˆa evaµ åjånåmi|| ||yena kho åvuso lokasmiµ lokasaññ¥ hoti lokamå-
n¥, ayaµ vuccati ariyassa vinaye loko. kena c’ åvuso lokasmiµ lokasaññ¥ hoti lokamån¥?
cakkhunå kho åvuso lokasmiµ lokasaññ¥ hoti lokamån¥. sotena kho åvuso lokasmiµ
lokasaññ¥ hoti lokamån¥. ghånena kho åvuso lokasmiµ lokasaññ¥ hoti lokamån¥. jivhåya
kho åvuso lokasmiµ lokasaññ¥ hoti lokamån¥. kåyena kho åvuso lokasmiµ lokasaññ¥ hoti
lokamån¥. manena kho åvuso lokasmiµ lokasaññ¥ hoti lokamån¥. yena kho åvuso
lokasmiµ lokasaññ¥ hoti lokamån¥, ayaµ vuccati ariyassa vinaye loko|| ||SN35:116||
| |sa¬åyatanasaµyutta lokakåmaguˆasutta| |
|| ||yaµ kho åvuso bhagavå sa!khittena uddesaµ uddisitvå vitthårena atthaµ avibhajitvå
u††håyåsanå vihåraµ pavi††ho: tasmåt iha bhikkhave se åyatane veditabbe, yattha cakkhuñ
ca nirujjhati rËpasaññå ca virajjati. se åyatane veditabbe, yattha sotañ ca nirujjhati sadda-
saññå ca virajjati. se åyatane veditabbe, yattha ghånañ ca nirujjhati gandhasaññå ca
virajjati. se åyatane veditabbe, yattha jivhå ca nirujjhati rasasaññå ca virajjati. se åyatane
veditabbe, yattha kåyo ca nirujjhati pho††habbasaññå ca virajjati. se åyatane veditabbe,
yattha mano ca nirujjhati dhammasaññå ca virajjati. se åyatane veditabbe|| ||se åyatane
veditabbe ti imassa khvåhaµ åvuso bhagavatå sa!khittena uddesassa uddi††hassa, vitthå-
366
rena atthaµ avibhattassa, evaµ vitthårena atthaµ åjånåmi: sa¬åyatananirodhaµ kho åvuso
bhagavatå sandhåya bhåsitaµ|| ||SN35:117||
| |sa¬åyatanasaµyuttta upådånasutta| |
|| ||katame ca bhikkhave upådåniyå dhammå katamañ ca upådånaµ? santi bhikkhave
cakkhuviññeyyå rËpå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. ime vuccan-
ti bhikkhave upådåniyå dhammå. yo tattha chandarågo taµ tattha upådånaµ. santi
bhikkhave sotaviññeyyå saddå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå.
ime vuccanti bhikkhave upådåniyå dhammå. yo tattha chandarågo taµ tattha upådånaµ.
santi bhikkhave ghånaviññeyyå gandhå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå
rajan¥yå. ime vuccanti bhikkhave upådåniyå dhammå. yo tattha chandarågo taµ tattha
upådånaµ. santi bhikkhave jivhåviññeyyå raså: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµ-
h¥tå rajan¥yå. ime vuccanti bhikkhave upådåniyå dhammå. yo tattha chandarågo taµ
tattha upådånaµ. santi bhikkhave kåyaviññeyyå pho††habbå: i††hå kantå manåpå piyarËpå
kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. ime vuccanti bhikkhave upådåniyå dhammå. yo tattha chanda-
rågo taµ tattha upådånaµ. santi bhikkhave manoviññeyyå dhammå: i††hå kantå manåpå
piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. ime vuccanti bhikkhave upådåniyå dhammå. yo tattha
chandarågo taµ tattha upådånaµ|| ||SN35:123||
| |sa¬åyatanasaµyutta nålandasutta| |
|| ||santi kho gahapati cakkhuviññeyyå rËpå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµ-
h¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati. tassa taµ abhinan-
dato abhivadato ajjhosåya ti††hato, tan nissitaµ viññånaµ hoti tad upådånaµ. saupådåno
gahapati bhikkhu no parinibbåyati|| ||santi kho gahapati sotaviññeyyå saddå: i††hå kantå
manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjho-
såya ti††hati; tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, tan nissitaµ viññånaµ
hoti tad upådånaµ. saupådåno gahapati bhikkhu no parinibbåyati|| ||santi kho gahapati
ghånaviññeyyå gandhå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce
bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa taµ abhinandato abhivadato
ajjhosåya ti††hato, tan nissitaµ viññånaµ hoti tad upådånaµ. saupådåno gahapati bhikkhu
367
no parinibbåyati|| ||santi kho gahapati jivhåviññeyyå raså: i††hå kantå manåpå piyarËpå
kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa
taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, tan nissitaµ viññånaµ hoti tad upådånaµ.
saupådåno gahapati bhikkhu no parinibbåyati|| ||santi kho gahapati kåyaviññeyyå pho††h-
abbå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati
abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa taµ abhinandato abhivadato ajjhosåya ti††hato, tan
nissitaµ viññånaµ hoti tad upådånaµ. saupådåno gahapati bhikkhu no parinibbåyati||
||santi kho gahapati manoviññeyyå dhammå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå
rajan¥yå. tañ ce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosåya ti††hati; tassa taµ abhinandato
abhivadato ajjhosåya ti††hato, tan nissitaµ viññånaµ hoti tad upådånaµ. saupådåno gaha-
pati bhikkhu no parinibbåyati. ayaµ kho gahapati hetu ayaµ paccayo, yenam idh’ ekacce
sattå di††h’ eva dhamme no parinibbåyanti|| ||SN35:126||
| |sa¬åyatanasaµyutta nålandasutta| |
|| ||santi ca kho gahapati cakkhuviññeyyå rËpå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmu-
pasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati. tassa
taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, na tan nissitaµ viññånaµ hoti na
tad upådånaµ. anupådåno gahapati bhikkhu parinibbåyati|| ||santi ca kho gahapati
sotaviññeyyå saddå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhik-
khu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato
anajjhosåya ti††hato, na tan nissitaµ viññånaµ hoti na tad upådånaµ. anupådåno gahapati
bhikkhu parinibbåyati|| ||santi ca kho gahapati ghånaviññeyyå gandhå: i††hå kantå manåpå
piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya
ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, na tan nissitaµ
viññånaµ hoti na tad upådånaµ. anupådåno gahapati bhikkhu parinibbåyati|| ||santi ca
kho gahapati jivhåviññeyyå raså: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå.
tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato
anabhivadato anajjhosåya ti††hato, na tan nissitaµ viññånaµ hoti na tad upådånaµ. anu-
pådåno gahapati bhikkhu parinibbåyati|| ||santi ca kho gahapati kåyaviññeyyå pho††habbå:
i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmupasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhi-
vadati na ajjhosåya ti††hati; tassa taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, na
368
tan nissitaµ viññånaµ hoti na tad upådånaµ. anupådåno gahapati bhikkhu parinibbåyati||
||santi ca kho gahapati manoviññeyyå dhammå: i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmu-
pasaµh¥tå rajan¥yå. tañ ce bhikkhu nåbhinandati nåbhivadati na ajjhosåya ti††hati; tassa
taµ anabhinandato anabhivadato anajjhosåya ti††hato, na taµ nissitaµ viññånaµ hoti na
tad upådånaµ. anupådåno gahapati bhikkhu parinibbåyati. ayaµ kho gahapati hetu ayaµ
paccayo, yenamidh’ ekacce sattå di††h’ eva dhamme parinibbåyant¥ ti|| ||SN35:126||
| |sa¬åyatanasaµyutta ghositasutta| |
|| ||dhåtunånattaµ dhåtunånattan ti bhante ånanda vuccati. kittåvatå nu kho bhante
dhåtunånattaµ vuttaµ bhagavatå ti? saµvijjati kho gahapati cakkhudhåtu rËpå ca manåpå
cakkhuviññåˆañ ca: sukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati sukhå vedanå. saµvijjati
kho gahapati cakkhudhåtu rËpå ca amanåpå cakkhuviññåˆañ ca: dukkhavedaniyaµ
phassaµ paticca, uppajjati dukkhå vedanå. saµvijjati kho gahapati cakkhudhåtu rËpå ca
upekh円håniyå cakkhuviññåˆañ ca: adukkhamasukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppa-
jjati adukkhamasukhå vedanå|| ||saµvijjati kho gahapati sotadhåtu saddå ca manåpå
sotaviññåˆañ ca: sukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati sukhå vedanå. saµvijjati
kho gahapati sotadhåtu saddå ca amanåpå sotaviññåˆañ ca: dukkhavedaniyaµ phassaµ
paticca, uppajjati dukkhå vedanå. saµvijjati kho gahapati sotadhåtu saddå ca upekh円hå-
niyå sotaviññåˆañ ca: adukkhamasukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati adukkham-
asukhå vedanå. saµvijjati kho gahapati ghånadhåtu gandhå ca manåpå ghånaviññåˆañ ca:
sukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati sukhå vedanå|| ||saµvijjati kho gahapati
ghånadhåtu gandhå ca amanåpå ghånaviññåˆañ ca: dukkhavedaniyaµ phassaµ paticca,
uppajjati dukkhå vedanå. saµvijjati kho gahapati ghånadhåtu gandhå ca upekh円håniyå
ghånaviññåˆañ ca: adukkhamasukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati adukkham-
asukhå vedanå|| ||saµvijjati kho gahapati jivhådhåtu raså ca manåpå jivhåviññåˆañ ca:
sukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati sukhå vedanå. saµvijjati kho gahapati jivhå-
dhåtu raså ca amanåpå jivhåviññåˆañ ca: dukkhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati
dukkhå vedanå. saµvijjati kho gahapati jivhådhåtu raså ca upekh円håniyå jivhåviññåˆañ
ca: adukkhamasukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati adukkhamasukhå vedanå||
||saµvijjati kho gahapati kåyadhåtu pho††habbå ca manåpå kåyaviññåˆañ ca: sukhaveda-
niyaµ phassaµ paticca, uppajjati sukhå vedanå. saµvijjati kho gahapati kåyadhåtu
369
pho††habbå ca amanåpå kåyaviññåˆañ ca: dukkhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati
dukkhå vedanå. saµvijjati kho gahapati kåyadhåtu pho††habbå ca upekh円håniyå kåya-
viññåˆañ ca: adukkhamasukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati adukkhamasukhå
vedanå|| ||saµvijjati kho gahapati manodhåtu dhammå ca manåpå manoviññåˆañ ca:
sukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati sukhå vedanå. saµvijjati kho gahapati mano-
dhåtu dhammå ca amanåpå manoviññåˆañ ca: dukkhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppa-
jjati dukkhå vedanå. saµvijjati kho gahapati manodhåtu dhammå ca upekh円håniyå
manoviññåˆañ ca: adukkhamasukhavedaniyaµ phassaµ paticca, uppajjati adukkham-
asukhå vedanå. ettåvatå kho gahapati dhåtunånattaµ vuttaµ bhagavatå ti|| ||SN35:129||
| |sa¬åyatanasaµyutta verahaccånisutta| |
|| ||kismin nu kho bhante sati arahanto sukhadukkhaµ paññåpenti? kismiµ asati arahanto
sukhadukkhaµ na paññåpent¥ ti? cakkhusmiµ kho bhagini sati arahanto sukhadukkhaµ
paññåpenti. cakkhusmiµ asati arahanto sukhadukkhaµ na paññåpenti. sotasmiµ sati
arahanto sukhadukkhaµ paññåpenti, sotasmiµ asati arahanto sukhadukkhaµ na paññå-
penti. ghånasmiµ sati arahanto sukhadukkhaµ paññåpenti, ghånasmiµ asati arahanto
sukhadukkhaµ na paññåpenti. jivhåya sati arahanto sukhadukkhaµ paññåpenti, jivhåya
asati arahanto sukhadukkhaµ na paññåpenti. kåyasmiµ sati arahanto sukhadukkhaµ
paññåpenti, kåyasmiµ asati arahanto sukhadukkhaµ na paññåpenti. manasmiµ sati arah-
anto sukhadukkhaµ paññåpenti, manasmiµ asati arahanto sukhadukkhaµ na paññåpent¥
ti|| ||SN35:133||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-rËpåråmasutta| |
|| ||rËpåråmå bhikkhave devamanusså rËparato rËpasamuditå. rËpåvipariˆåmaviråga-
nirodhå, dukkhaµ bhikkhave devamanusså viharanti. saddåråmå bhikkhave devamanusså
saddarato saddasamuditå. saddavipariˆåmaviråganirodhå, dukkhaµ bhikkhave deva-
manusså viharanti. gandhåråmå bhikkhave devamanusså gandharato gandhasamuditå.
gandhavipariˆåmaviråganirodhå, dukkhaµ bhikkhave devamanusså viharanti. rasåråmå
bhikkhave devamanusså rasarato rasasamuditå. rasavipariˆåmaviråganirodhå, dukkhaµ
bhikkhave devamanusså viharanti. pho††habbåråmå bhikkhave devamanusså pho††habba-
370
rato pho††habbasamuditå. pho††habbavipariˆåmaviråganirodhå, dukkhaµ bhikkhave
devamanusså viharanti. dhammåråmå bhikkhave devamanusså dhammarato dhammasa-
muditå. dhammavipariˆåmaviråganirodhå, dukkhaµ bhikkhave devamanusså viharanti||
||tathågato ca kho bhikkhave arahaµ sammåsambuddho rËpånaµ samudayañ ca attha-
gamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå. na rËpåråmo na
rËparato na rËpasamudito. rËpavipariˆåmaviråganirodhå, sukhaµ bhikkhave tathågato
viharati|| ||tathågato ca kho bhikkhave arahaµ sammåsambuddho, saddånaµ samudayañ
ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå. na sad-
dåråmo na saddarato na saddasamudito. saddavipariˆåmaviråganirodhå, sukhaµ bhikkha-
ve tathågato viharati|| ||tathågato ca kho bhikkhave arahaµ sammåsambuddho, gandhå-
naµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ
viditvå. na gandhåråmo na gandharato na gandhasamudito. gandhavipariˆåmaviråga-
nirodhå, sukhaµ bhikkhave athågato viharati|| ||tathågato ca kho bhikkhave arahaµ
sammåsambuddho, rasånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissa-
raˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå. na rasåråmo na rasarato na rasasamudito. rasavipari-
ˆåmaviråganirodhå, sukhaµ bhikkhave tathågato viharati|| ||tathågato ca kho bhikkhave
arahaµ sammåsambuddho, pho††habbånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca
åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå. na pho††habbåråmo na pho††habbarato na
pho††habbasamudito. pho††habbavipariˆåmaviråganirodhå, sukhaµ bhikkhave athågato
viharati|| ||tathågato ca kho bhikkhave arahaµ sammåsambuddho, dhammånaµ samu-
dayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ viditvå. na
dhammåråmo na dhammarato na dhammasamudito. dhammavipariˆåmaviråganirodhå,
sukhaµ bhikkhave tathågato viharati|| ||SN35:136||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-rËpåråmasutta| |
|| ||rËpå saddå gandhå raså phasså dhammå ca kevalå
i††hå kantå manåpå ca yåvat’ atth¥ ti vuccati||
||sadevakassa lokassa ete vo sukhasammatå
yattha c’ ete nirujjhanti taµ nesaµ dukkhasammataµ||
371
||sukhaµ di††haµ ariyehi sakkåyass’ uparodhanaµ
paccan¥kam idaµ hoti sabbalokena passataµ||
||yaµ pare sukhato åhu tad ariyå åhu dukkhato
yaµ pare dukkhato åhu tad ariyå sukhato vidË||
||passa dhammaµ duråjånaµ sampamˬh’ ettha aviddasË
nivutånaµ tamo hoti andhakåro apassataµ||
||satañ ca viva†aµ hoti åloko passatam idha
santike na vijånanti magådhammass’ akovidå||
||bhavaråga paretehi bhavasotånusårihi
måradheyyånupannehi nåyaµ dhammo susambudho||
||ko nu aññatramariyehi padaµ saµbuddhaµ arahati
yaµ padaµ sammadaññåya parinibbanti anåsavå ti||SN35:136||
| |sa¬åyatanasaµyutta tatiya-hetuajjhattasutta| |
|| ||cakkhuµ bhikkhave anattå. yo pi hetu yo pi paccayo cakkhussa uppådåya so pi
anattå. anattasambhËtaµ bhikkhave cakkhuµ, kuto attå bhavissati? sotaµ anattå. yo pi
hetu yo pi paccayo sotassa uppådåya so pi anattå. anattasambhËtaµ bhikkhave sotaµ,
kuto attå bhavissati? ghånaµ anattå. yo pi hetu yo pi paccayo ghånassa uppådåya so pi
anattå. anattasambhËtaµ bhikkhave ghånaµ, kuto attå bhavissati? jivhå anattå. yo pi hetu
yo pi paccayo jivhåya uppådåya so pi anattå. anattasambhËtå bhikkhave jivhå, kuto attå
bhavissati? kåyo anattå. yo pi hetu yo pi paccayo kåyassa uppådåya so pi anattå. anatta-
sambhËto bhikkhave kåyo, kuto attå bhavissati? mano anattå. yo pi hetu yo pi paccayo
manassa uppådåya so pi anattå. anattasambhËto bhikkhave mano kuto attå bhavissati?||
||SN35:142||
372
| |sa¬åyatanasaµyutta hetubåhirasutta| |
|| ||rËpå bhikkhave anattå. yo pi hetu yo pi paccayo rËpånaµ uppådåya so pi anattå.
anattasambhËtå bhikkhave rËpå, kuto attå bhavissati? saddå anattå. yo pi hetu yo pi
paccayo saddånaµ uppådåya so pi anattå. anattasambhËtå bhikkhave saddå, kuto attå
bhavissati? gandhå anattå. yo pi hetu yo pi paccayo gandhånaµ uppådåya so pi anattå.
anattasambhËtå bhikkhave gandhå, kuto attå bhavissati? raså anattå. yo pi hetu yo pi
paccayo rasånaµ uppådåya so pi anattå. anattasambhËtå bhikkhave raså, kuto attå bhavis-
sati? pho††habbå anattå. yo pi hetu yo pi paccayo pho††habbånaµ uppådåya so pi anattå.
anattasambhËtå bhikkhave pho††habbå, kuto attå bhavissati? dhammå anattå. yo pi hetu
yo pi paccayo dhammånaµ uppådåya so pi anattå. anattasambhËtå bhikkhave dhammå,
kuto attå bhavissati?|| ||SN35:145||
| |sa¬åyatanasaµyutta kammasutta| |
|| ||katamaµ bhikkhave puråˆakammaµ? cakkhuµ bhikkhave puråˆakammaµ, abhi-
sa!khataµ abhisañcetayitaµ vedaniyaµ da††habbaµ. sotaµ bhikkhave puråˆakammaµ,
abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ vedaniyaµ da††habbaµ. ghånaµ bhikkhave puråˆa-
kammaµ, abhisa!khataµ abhisañcetayitaµ vedaniyaµ da††habbaµ. jivhå bhikkhave
puråˆakammaµ, abhisa!khatå abhisañcetayitå vedaniyå da††habbå. kåyo bhikkhave purå-
ˆakammaµ, abhisa!khato abhisañcetayito vedaniyo da††habbo. mano bhikkhave puråˆa-
kammaµ, abhisa!khato abhisañcetayito vedaniyo da††habbo. idaµ vuccati bhikkhave pu-
råˆakammaµ. katamañ ca bhikkhave navakammaµ? yaµ kho bhikkhave etarahi kam-
maµ karoti kåyena våcåya manaså. idaµ vuccati bhikkhave navakammaµ. katamo ca
bhikkhave kammanirodho? yo kho bhikkhave kåyakammavac¥kammamanokammassa
nirodhå vimuttiµ phusati. ayaµ vuccati bhikkhave kammanirodho. katamå ca bhikkhave
kammanirodhagåminin¥ pa†ipadå? ayam eva ariyo a††ha!giko maggo: seyyath¥daµ sam-
mådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo
sammåsati sammåsamådhi. ayaµ vuccati bhikkhave kammanirodhagåmin¥ pa†ipadå||
||SN35:146||
373
| |sa¬åyatanasaµyutta indriyasutta| |
|| ||indriyasampanno indriyasampanno ti vuccati. kittåvatå nu kho bhante indiriya-
sampanno hot¥ ti? cakkhundriye ce bhikkhu udayabbayånupass¥ viharanto cakkhundriye
nibbandati. sotindriye ce bhikkhu udayabbayånupass¥ viharanto sotindriye nibbindati.
ghånindriye ce bhikkhu udayabbayånupass¥ viharanto ghånindriye nibbindati. jivhindriye
ce bhikkhu udayabbayånupass¥ viharanto jivhindriye nibbindati. kåyindriye ce bhikkhu
udayabbayånupass¥ viharanto kåyindriye nibbindati. manindriye ce bhikkhu udayabbayå-
nupass¥ viharanto manindriye nibbindati|| ||SN35:154||
| |sa¬åyatanasaµyutta nandikkhayasutta| |
|| ||cakkhuµ bhikkhave yoniso manasikarotha. cakkhaniccatañ ca yathåbhËtaµ sama-
nupassatha. cakkhuµ bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto, cakkhaniccatañ ca
yathåbhËtaµ samanupassanto; cakkhusmiµ pi nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, råga-
kkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti vuccati|| ||sotaµ bhikkhave
yoniso manasikarotha. sotåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha. sotaµ bhikkhave
bhikkhu yoniso manasikaronto, sotåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto; sotasmiµ
pi nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cit-
taµ suvimuttan ti vuccati|| ||ghånaµ bhikkhave yoniso manasikarotha. ghånåniccatañ ca
yathåbhËtaµ samanupassatha. ghånaµ bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto, ghån-
åniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto; ghånasmiµ pi nibbindati. nandikkhayå
rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti vuccati||
||jivhaµ bhikkhave yoniso manasikarotha. jivhåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha.
jivhaµ bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto, jivhåniccatañ ca yathåbhËtaµ sama-
nupassanto; jivhåya pi nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo.
nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti vuccati|| ||kåyaµ bhikkhave yoniso manasikarotha.
kåyåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha. kåyaµ bhikkhave bhikkhu yoniso manasi-
karonto, kåyåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto; kåyasmiµ pi nibbindati. nandi-
kkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti
vuccati|| ||manaµ bhikkhave yoniso manasikarotha. manåniccatañ ca yathåbhËtaµ sama-
nupassatha. manaµ bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto, manåniccatañ ca yathå-
374
bhËtaµ samanupassanto; manasmiµ pi nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå
nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti vuccati|| ||SN35:158||
| |sa¬åyatanasaµyutta nandikkhayasutta| |
|| ||rËpe bhikkhave yoniso manasikarotha. rËpåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha.
rËpe bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto, rËpåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanu-
passanto; rËpesu pi nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo.
nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti vuccati|| ||sadde bhikkhave yoniso manasikarotha.
saddåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha. sadde bhikkhave bhikkhu yoniso manasi-
karonto, saddåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto; saddesu pi nibbindati. nandi-
kkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti
vuccati|| ||gandhe bhikkhave yoniso manasikarotha. gandhåniccatañ ca yathåbhËtaµ
samanupassatha. gandhe bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto, gandhåniccatañ ca
yathåbhËtaµ samanupassanto; gandhesu pi nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, råga-
kkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti vuccati|| ||rase bhikkhave
yoniso manasikarotha. rasåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassatha. rase bhikkhave
bhikkhu yoniso manasikaronto, rasåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto; rasesu pi
nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ
suvimuttan ti vuccati|| ||pho††habbe bhikkhave yoniso manasikarotha. pho††habbåniccatañ
ca yathåbhËtaµ samanupassatha. pho††habbe bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto,
pho††habbåniccatañ ca yathåbhËtaµ samanupassanto; pho††habbesu pi nibbindati. nandi-
kkhayå rågakkhayo, rågakkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti
vuccati|| ||dhamme bhikkhave yoniso manasikarotha. dhammåniccatañ ca yathåbhËtaµ
samanupassatha. dhamme bhikkhave bhikkhu yoniso manasikaronto, dhammåniccatañ ca
yathåbhËtaµ samanupassanto; dhammesu pi nibbindati. nandikkhayå rågakkhayo, råga-
kkhayå nandikkhayo. nandirågakkhayå cittaµ suvimuttan ti vuccati|| ||SN35:159||
375
| |sa¬åyatanasaµyutta micchådi††hisutta| |
|| ||kathan nu kho bhante jånato, kathaµ passato micchådi††hi pah¥yat¥ ti? cakkhuµ
kho bhikkhu aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. rËpe aniccato jånato passato
micchådi††hi pah¥yati. cakkhuviññåˆaµ aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati.
cakkhusamphassaµ aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ cakkhu-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati|| ||sotaµ aniccato jånato passato
micchådi††hi pah¥yati. sadde aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. sotaviññåˆaµ
aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. sotasamphassaµ aniccato jånato passato
micchådi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ
vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥-
yati|| ||ghånaµ aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. gandhe aniccato jånato
passato micchådi††hi pah¥yati. ghånaviññåˆaµ aniccato jånato passato micchådi††hi
pah¥yati. ghånasamphassaµ aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ
ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ
vå, tam pi aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati|| ||jivhaµ aniccato jånato passato
micchådi††hi pah¥yati. rase aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. jivhåviññåˆaµ
aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. jivhåsamphassaµ aniccato jånato passato
micchådi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ
vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥-
yati|| ||kåyaµ aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. kåye aniccato jånato passato
micchådi††hi pah¥yati. kåyaviññåˆaµ aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. kåya-
samphassaµ aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ kåyasamphassa-
paccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi
aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati|| ||manaµ aniccato jånato passato micchå-
di††hi pah¥yati. dhamme aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. manoviññåˆaµ
aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥yati. manosamphassaµ aniccato jånato passato
micchådi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ manosamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ
vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato micchådi††hi pah¥-
yati. evaµ kho bhikkhu jånato, evaµ passato micchådi††hi pah¥yat¥ ti|| ||SN35:165||
376
| |sa¬åyatanasaµyutta sakkåyadi††hisutta| |
|| ||kathan nu kho bhante jånato, kathaµ passato sakkåyadi††hi pah¥yat¥ ti? cakkhuµ
kho bhikkhu aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. rËpe aniccato jånato passato
sakkåyadi††hi pah¥yati. cakkhuviññåˆaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati.
cakkhusamphassaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ cakkhu-
samphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå,
tam pi aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati|| ||sotaµ aniccato jånato passato
sakkåyadi††hi pah¥yati. sadde aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. sota-
viññåˆaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. sotasamphassaµ aniccato jånato
passato sakkåyadi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato sakkåya-
di††hi pah¥yati. ghånaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. gandhe aniccato
jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. ghånaviññåˆaµ aniccato jånato passato sakkåya-
di††hi pah¥yati. ghånasamphassaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. yam p’
idaµ ghånasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. jivhaµ aniccato jånato
passato sakkåyadi††hi pah¥yati. rase aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati.
jivhåviññåˆaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. jivhåsamphassaµ aniccato
jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati
vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato
sakkåyadi††hi pah¥yati. kåyaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. kåye
aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. kåyaviññåˆaµ aniccato jånato passato
sakkåyadi††hi pah¥yati. kåyasamphassaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati.
yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå
adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. manaµ
aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. dhamme aniccato jånato passato sakkåya-
di††hi pah¥yati. manoviññåˆaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. mano-
samphassaµ aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ manosam-
phassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam
pi aniccato jånato passato sakkåyadi††hi pah¥yati. evaµ kho bhikkhu jånato, evaµ passato
sakkåyadi††hi pah¥yat¥ ti|| ||SN35:166||
377
| |sa¬åyatanasaµyutta attånudi††hisutta| |
|| ||kathan nu kho bhante jånato, kathaµ passato attånudi††hi pah¥yat¥ ti? cakkhuµ
kho bhikkhu aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. rËpe aniccato jånato passato
attånudi††hi pah¥yati. cakkhuviññåˆaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. cak-
khusamphassaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ cakkhusam-
phassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam
pi aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati|| ||sotaµ aniccato jånato passato attånu-
di††hi pah¥yati. sadde aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. sotaviññåˆaµ aniccato
jånato passato attånudi††hi pah¥yati. sotasamphassaµ aniccato jånato passato attånudi††hi
pah¥yati. yam p’ idaµ sotasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ
vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. ghånaµ
aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. gandhe aniccato jånato passato attånudi††hi
pah¥yati. ghånaviññåˆaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. ghånasamphassaµ
aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ ghånasamphassapaccayå uppa-
jjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato
passato attånudi††hi pah¥yati. jivhaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. rase
aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. jivhåviññåˆaµ aniccato jånato passato
attånudi††hi pah¥yati. jivhåsamphassaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. yam
p’ idaµ jivhåsamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkham-
asukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. kåyaµ aniccato jånato
passato attånudi††hi pah¥yati. kåye aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. kåya-
viññåˆaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. kåyasamphassaµ aniccato jånato
passato attånudi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ kåyasamphassapaccayå uppajjati vedayitaµ,
sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam pi aniccato jånato passato attånudi††hi
pah¥yati. manaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. dhamme aniccato jånato
passato attånudi††hi pah¥yati. manoviññåˆaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati.
manosamphassaµ aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. yam p’ idaµ manosam-
phassapaccayå uppajjati vedayitaµ, sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkhamasukhaµ vå, tam
pi aniccato jånato passato attånudi††hi pah¥yati. evaµ kho bhikkhu jånato, evaµ passato
attånudi††hi pah¥yat¥ ti|| ||SN35:167||
378
| |sa¬åyatanasaµyutta at¥tåjjhattayadaniccasutta| |
|| ||cakkhuµ bhikkhave aniccaµ at¥taµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad
anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathå-
bhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. sotaµ bhikkhave aniccaµ at¥taµ. yad aniccaµ taµ
dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. ghånaµ bhikkhave
aniccaµ at¥taµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’
etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
da††habbaµ. jivhå bhikkhave aniccå at¥tå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad
anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. kåyo bhikkhave anicco at¥to. yad aniccaµ
taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi,
na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. mano bhikkhave
anicco at¥to. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
da††habbaµ|| ||SN35:204||
| |sa¬åyatanasaµyutta anågatåjjhattayadaniccasutta| |
|| ||cakkhuµ bhikkhave aniccaµ anågataµ.yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad
anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathå-
bhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. sotaµ bhikkhave aniccaµ anågataµ. yad aniccaµ
taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi,
na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. ghånaµ
bhikkhave aniccaµ anågataµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad
anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ. jivhå bhikkhave aniccå anågatå. yad aniccaµ taµ dukkh-
aµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso
attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. kåyo bhikkhave anicco
anågato. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
379
da††habbaµ. mano bhikkhave anicco anågato. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ
tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ|| ||SN35:205||
| |sa¬åyatanasaµyutta paccuppannåjjhattayadaniccasutta| |
|| ||cakkhuµ bhikkhave aniccaµ paccuppannaµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ duk-
khaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam
etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. sotaµ bhikkhave aniccaµ paccuppan-
naµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama,
n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ.
ghånaµ bhikkhave aniccaµ paccuppannaµ. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ
tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. jivhå bhikkhave aniccå paccuppannå. yad
aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. kåyo
bhikkhave anicco paccuppanno. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå.
yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ. mano bhikkhave anicco paccuppanno. yad aniccaµ taµ
dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ|| ||SN35:206||
| |sa¬åyatanasaµyutta at¥tabåhirayadaniccasutta| |
|| ||rËpå bhikkhave aniccå at¥tå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå.
yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ. saddå bhikkhave aniccå at¥tå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ.
yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå
ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. gandhå bhikkhave aniccå at¥tå.
yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’
eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ.
raså bhikkhave aniccå at¥tå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad
380
anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ. pho††habbå bhikkhave aniccå at¥tå. yad aniccaµ taµ
dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. dhammå bhikkhave
aniccå at¥tå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
da††habbaµ|| ||SN35:213||
| |sa¬åyatanasaµyutta anågatabåhirayadaniccasutta| |
|| ||rËpå bhikkhave aniccå anågatå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå.
yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ. saddå bhikkhave aniccå anågatå. yad aniccaµ taµ dukkh-
aµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso
attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. gandhå bhikkhave aniccå
anågatå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
da††habbaµ. raså bhikkhave aniccå anågatå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ
tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. pho††habbå bhikkhave aniccå anågatå. yad
aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. dham-
må bhikkhave aniccå anågatå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad
anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya da††habbaµ|| ||SN35:214||
| |sa¬åyatanasaµyutta paccuppannabåhirayadaniccasutta| |
|| ||rËpa bhikkhave aniccå paccuppannå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad
anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathå-
bhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. saddå bhikkhave aniccå paccuppannå. yad aniccaµ
taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi,
381
na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. gandhå bhikkhave
aniccå paccuppannå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ
n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappañ-
ñåya da††habbaµ. raså bhikkhave aniccå paccuppannå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ
dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti:
evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. pho††habbå bhikkhave aniccå
paccuppannå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’
etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti: evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
da††habbaµ. dhammå bhikkhave aniccå paccuppannå. yad aniccaµ taµ dukkhaµ. yaµ
dukkhaµ tad anattå. yad anattå taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti:
evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ|| ||SN35:215||
| |sa¬åyatanasaµyutta ko††hitasutta| |
|| ||kin nu kho åvuso såriputta cakkhu rËpånaµ saµyojanaµ, rËpå cakkhussa saµyoja-
naµ? sotaµ saddånaµ saµyojanaµ, saddå sotassa saµyojanaµ? ghånaµ gandhånaµ
saµyojanaµ, gandhå ghånassa saµyojanaµ? jivhå rasånaµ saµyojanaµ, raså jivhåya
saµyojanaµ? kåyo pho††habbånaµ saµyojanaµ, pho††habbå kåyassa saµyojanaµ? mano
dhammånaµ saµyojanaµ, dhammå manassa saµyojanaµ?|| ||na kho åvuso ko††hita
cakkhu rËpånaµ saµyojanaµ, na rËpå cakkhussa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad
ubhayaµ pa†icca uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ. na sotaµ saddånaµ
saµyojanaµ, na saddå sotassa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad ubhayaµ pa†icca uppajjati
chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ. na ghånaµ gandhånaµ saµyojanaµ, na gandhå
ghånassa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad ubhayaµ pa†icca uppajjati chandarågo: taµ
tattha saµyojanaµ. na jivhå rasånaµ saµyojanaµ, na raså jivhåya saµyojanaµ; yañ ca
tattha tad ubhayaµ pa†icca uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ. na kåyo
pho††habbånaµ saµyojanaµ, na pho††habbå kåyassa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad
ubhayaµ pa†icca uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ. na mano dhammånaµ
saµyojanaµ, na dhammå manassa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad ubhayaµ pa†icca
uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ|| ||seyyathå pi åvuso kå¬o ca balivaddo
odåto ca balivaddo, ekena dåmena vå yottena vå samyuttassu. yo nu kho evaµ vadeyya:
kå¬o balivaddo odåtassa balivaddassa saµyojanaµ, odåto balivaddo kå¬assa balivaddassa
382
saµyojanan ti. sammå nu kho so vadamåno vadeyyå ti? no h’ etaµ åvuso. na kho åvuso
kå¬o balivaddo odåtassa balivaddassa saµyojanaµ, na pi odåto balivaddo kå¬assa bali-
vaddassa saµyojanaµ; yena ca kho ekena dåmena vå yottena vå samyuttå: taµ tattha
saµyojanaµ|| ||SN35:232||
| |sa¬åyatanasaµyutta ko††hitasutta| |
|| ||cakkhu vå åvuso rËpånaµ saµyojanaµ abhavissa, rËpå vå cakkhussa saµyojanaµ,
nayidaµ brahmacariyavåso paññåyetha sammådukkhakkhayåya. yasmå ca kho åvuso na
cakkhu rËpånaµ saµyojanaµ, na rËpå cakkhussa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad ubha-
yaµ pa†icca uppajjati chandarågo, taµ tattha saµyojanaµ: tasmå brahmacariyavåso
paññåyati sammådukkhakkhayåya|| ||sotaµ vå åvuso saddånaµ saµyojanaµ abhavissa,
saddå vå sotassa saµyojanaµ, nayidaµ brahmacariyavåso paññåyetha sammådukkha-
kkhayåya. yasmå ca kho åvuso na sotaµ saddånaµ saµyojanaµ, na saddå sotassa
saµyojanaµ; yañ ca tattha tad ubhayaµ pa†icca uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyo-
janaµ: tasmå brahmacariyavåso paññåyati sammådukkhakkhayåya|| ||ghånaµ vå åvuso
gandhånaµ saµyojanaµ abhavissa, gandhå vå ghånassa saµyojanaµ, nayidaµ brahma-
cariyavåso paññåyetha sammådukkhakkhayåya. yasmå ca kho åvuso na ghånaµ gandhå-
naµ saµyojanaµ, na gandhå ghånassa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad ubhayaµ pa†icca
uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ: tasmå brahmacariyavåso paññåyati sam-
mådukkhakkhayåya|| ||jivhå vå åvuso rasånaµ saµyojanaµ abhavissa, raså vå jivhåya
saµyojanaµ, nayidaµ brahmacariyavåso paññåyetha sammådukkhakkhayåya. yasmå ca
kho åvuso na jivhå rasånaµ saµyojanaµ, na raså jivhåya saµyojanaµ; yañ ca tattha tad
ubhayaµ pa†icca uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ: tasmå brahmacariyavåso
paññåyati sammådukkhakkhayåya|| ||kåyo vå åvuso pho††habbånaµ saµyojanaµ abha-
vissa, pho††habbå vå kåyassa saµyojanaµ, nayidaµ brahmacariyavåso paññåyetha sam-
mådukkhakkhayåya. yasmå ca kho åvuso na kåyo pho††habbånaµ saµyojanaµ, na
pho††habbå kåyassa saµyojanaµ; yañ ca tattha tad ubhayaµ pa†icca uppajjati chanda-
rågo: taµ tattha saµyojanaµ: tasmå brahmacariyavåso paññåyati sammådukkhakkha-
yåya|| ||mano vå åvuso dhammånaµ saµyojanaµ abhavissa, dhammå vå manassa saµyo-
janaµ, nayidaµ brahmacariyavåso paññåyetha sammådukkhakkhayåya. yasmå ca kho
åvuso na mano dhammånaµ saµyojanaµ, na dhammå manssa saµyojanaµ; yañ ca tattha
383
tad ubhayaµ pa†icca uppajjati chandarågo: taµ tattha saµyojanaµ: tasmå brahma-
cariyavåso paññåyati sammådukkhakkhayåya|| ||SN35:232||
| |sa¬åyatanasaµyutta ko††hitasutta| |
|| ||saµvijjati kho åvuso bhagavato cakkhu, passati bhagavå cakkhunå rËpaµ, chanda-
rågo bhagavato n’ atthi; suvimuttacitto bhagavå. saµvijjati kho åvuso bhagavato sotaµ,
suˆåti bhagavå sotena saddaµ, chandarågo bhagavato n’ atthi; suvimuttacitto bhagavå.
saµvijjati kho åvuso bhagavato ghånaµ, ghåyati bhagavå ghånena gandhaµ, chandarågo
bhagavato n’ atthi; suvimuttacitto bhagavå. saµvijjati kho åvuso bhagavato jivhå, såyati
bhagavå jivhåya rasaµ, chandarågo bhagavato n’ atthi; suvimuttacitto bhagavå. saµ-
vijjati kho åvuso bhagavato kåyo, phusati bhagavå kåyena pho††habbaµ, chandarågo
bhagavato n’ atthi; suvimuttacitto bhagavå. saµvijjati kho åvuso bhagavato mano, vijå-
nåti bhagavå manaså dhammaµ, chandarågo bhagavato n’ atthi; suvimuttacitto bhagavå||
||SN35:232||
| |sa¬åyatanasaµyutta udåy¥sutta| |
|| ||sakkå evam evaµ viññåˆaµ pi åcikkhituµ desetuµ paññåpetuµ pa††hapetuµ
vivarituµ vibhajituµ uttån¥kåtuµ: iti p’ idaµ viññåˆaµ anattå ti|| ||cakkhuñ c’ åvuso pa†-
icca rËpe ca uppajjati cakkhuviññåˆan ti? evaµ åvuso ti. yo c’ åvuso hetu yo ca paccayo
cakkhuviññåˆassa uppådåya, so ca hetu so ca paccayo sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ
apariseso nirujjheyya; api nu kho cakkhuviññåˆaµ paññåyethå ti? no h’ etaµ åvuso.
iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena bhagavatå akkhåtaµ viva†aµ pakåsitaµ: iti p’ idaµ
viññåˆaµ anattå ti|| ||sotañ c’ åvuso pa†icca sadde ca uppajjati sotaviññåˆan ti? evaµ
åvuso ti. yo c’ åvuso hetu yo ca paccayo sotaviññåˆassa uppådåya, so ca hetu so ca pac-
cayo sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ apariseso nirujjheyya; api nu kho sotaviññåˆaµ
paññåyethå ti? no h’ etaµ åvuso. iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena bhagavatå
akkhåtaµ viva†aµ pakåsitaµ: iti p’ idaµ viññåˆaµ anattå ti|| ||ghånañ c’ åvuso pa†icca
gandhe ca uppajjati ghånaviññåˆan ti? evaµ åvuso ti. yo c’ åvuso hetu yo ca paccayo
ghånaviññåˆassa uppådåya, so ca hetu so ca paccayo sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ
apariseso nirujjheyya; api nu kho ghånaviññåˆaµ paññåyethå ti? no h’ etaµ åvuso. iminå
384
pi kho etaµ åvuso pariyåyena bhagavatå akkhåtaµ viva†aµ pakåsitaµ; iti p’ idaµ
viññåˆaµ anattå ti|| ||jivhañ c’ åvuso pa†icca rase ca uppajjati jivhåviññåˆan ti? evaµ
åvuso ti. yo c’ åvuso hetu yo ca paccayo jivhåviññåˆassa uppådåya, so ca hetu so ca
paccayo sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ apariseso nirujjheyya; api nu kho jivhåviññå-
ˆaµ paññåyethå ti? no h’ etaµ åvuso. iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena bhagavatå
akkhåtaµ viva†aµ pakåsitaµ: iti p’ idaµ viññåˆaµ anattå ti|| ||kåyañ c’ åvuso pa†icca
pho††habbe ca uppajjati kåyaviññåˆan ti? evaµ åvuso ti. yo c’ åvuso hetu yo ca paccayo
kåyaviññåˆassa uppådåya, so ca hetu so ca paccayo sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ
apariseso nirujjheyya; api nu kho kåyaviññåˆaµ paññåyethå ti? no h’ etaµ åvuso. iminå
pi kho etaµ åvuso pariyåyena bhagavatå akkhåtaµ viva†aµ pakåsitaµ: iti p’ idaµ viññå-
ˆaµ anattå ti|| ||manañ c’ åvuso pa†icca dhamme ca uppajjati manoviññåˆan ti? evaµ
åvuso ti. yo c’ åvuso hetu yo ca paccayo manoviññåˆassa uppådåya, so ca hetu so ca
paccayo sabbena sabbaµ sabbathå sabbaµ apariseso nirujjheyya; api nu kho manoviññå-
ˆaµ paññåyethå ti? no h’ etaµ åvuso. iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena bhagavatå
akkhåtaµ viva†aµ pakåsitaµ: iti p’ idaµ viññåˆaµ anattå ti|| ||SN35:234||
| |sa¬åyatanasaµyutta udåy¥sutta| |
|| ||seyyathå pi åvuso puriso såratthiko såragavesi sårapariyesanaµ caramåno tiˆhaµ
ku†håriµ ådåya vanaµ paviseyya. so tattha passeyya mahantaµ kadalikkhandhaµ ujuµ
navaµ akukkajåtaµ. taµ enaµ mËle chindeyya, mËle chetvå agge chindeyya, agge
chetvå pattavattiµ vinibbhujeyya. so tassa pattava††iµ vinibbhujanto phegguµ pi nådhi-
gaccheyya kuto såraµ?|| ||evam eva kho åvuso bhikkhu chasu phassåyatanesu n’ ev’
attånaµ na attaniyaµ samanupassati. so evaµ asamanupassanto, na kiñci loke upådiyati.
anupådiyaµ na paritassati. aparitassaµ paccattañ ñeva parinibbåyati|| ||SN35:234||
| |sa¬åyatanasaµyutta pa†hama-hatthapådupamåsutta| |
|| ||hatthesu bhikkhave sati ådånannikkhepanaµ hoti. pådesu sati abhikkamapatikkamo
hoti. pabbesu sati sammiñjanapasåraˆaµ hoti. kucchismiµ sati jighacchå pipåså hoti||
||evaµ eva kho bhikkhave cakkhusmiµ sati, cakkhusamphassapaccayå uppajjati ajjhattaµ
sukhaµ dukkhaµ. sotasmiµ sati, sotasamphassapaccayå uppajjati ajjhattaµ sukhaµ duk-
385
khaµ. ghånasmiµ sati, ghånasamphassapaccayå uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ.
jivhåya sati, jivhåsamphassapaccayå uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkham. kåyasmiµ
sati, kåyasamphassapaccayå uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ. manasmiµ sati, mano-
samphassapaccayå uppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ|| ||hatthesu bhikkhave asati
ådånannikkhepanaµ na hoti. pådesu asati abhikkamapatikkamo na hoti. pabbesu asati
sammiñjanapasåraˆaµ na hoti. kuccchismiµ asati jighacchå pipåså na hoti|| ||evam eva
kho bhikkhave cakkhusmiµ asati, cakkhusamphassapaccayå nuppajjati ajjhattaµ sukhaµ
dukkhaµ. sotasmiµ asati, sotasamphassapaccayå nuppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ.
ghånasmiµ asati, ghånasamphassapaccayå nuppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ. jivhå-
ya asati, jivhåsamphassapaccayå nuppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ. kåyasmiµ asati,
kåyasamphassapaccayå nuppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkhaµ. manasmiµ asati, mano-
samphassapaccayå nuppajjati ajjhattaµ sukhaµ dukkham|| ||SN35:236||
| |sa¬åyatanasaµyutta ås¥visosutta| |
|| ||suñño gåmo ti kho bhikkhave channaµ ajjhattikånaµ adhivacanaµ. cakkhuto ce
pi naµ bhikkhave paˆ"ito vyatto medhåv¥ upaparikkhati, rittakañ ñeva khåyati tucchakañ
ñeva khåyati suññakañ ñeva khåyati. sotato ce pi naµ bhikkhave paˆ"ito vyatto medhåv¥
upaparikkhati, rittakañ ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati suññakañ ñeva khåyati.
ghånato ce pi naµ bhikkhave paˆ"ito vyatto medhåv¥ upaparikkhati, rittakañ ñeva khåya-
ti tucchakañ ñeva khåyati suññakañ ñeva khåyati. jivhato ce pi naµ bhikkhave paˆ"ito
vyatto medhåv¥ upaparikkhati, rittakañ ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati suññakañ
ñeva khåyati. kåyato ce pi naµ bhikkhave paˆ"ito vyatto medhåv¥ upaparikkhati, rittakañ
ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati suññakañ ñeva khåyati. manato ce pi naµ bhikkha-
ve paˆ"ito vyatto medhåv¥ upaparikkhati, rittakañ ñeva khåyati tucchakañ ñeva khåyati
suññakañ ñeva khåyati|| ||SN35:238||
| |sa¬åyatanasaµyutta ås¥visosutta| |
|| ||mahå udakaˆˆavo ti kho bhikkhave catunnaµ oghånaµ adhivacanaµ: kåmoghassa
bhavoghassa di††hoghassa avijjoghassa. orimaµ t¥raµ såsa!kaµ sappa†ibhayan ti kho
bhikkhave sakkåyassetaµ adhivacanaµ. pårimaµ t¥raµ khemaµ appa†ibhayan ti kho
386
bhikkhave nibbånassetaµ adhivacanaµ. kullan ti kho bhikkhave ariyassetaµ a††hangika-
ssa maggassa adhivacanaµ: seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå
sammåkammanta sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||SN35:238||
| |sa¬åyatanasaµyutta v¥ˆåsutta| |
|| ||seyyathå pi bhikkhave rañño vå råjamahåmattassa vå v¥ˆåya saddo assutapubbo assa.
so v¥ˆåya saddaµ suˆeyya, so evaµ vadeyya: ambho kassa nu kho eso saddo, evaµ
rajaniyo evaµ kamaniyo evaµ madaniyo evaµ mucchaniyo evaµ bandhaniyo ti? tam
enam evaµ vadeyyuµ: eså kho bhante v¥ˆå nåma yasså eso saddo, evaµ rajaniyo evaµ
kamaniyo evaµ madaniyo evaµ mucchaniyo evaµ bandhaniyo ti. so evaµ vedeyya:
gacchatha me bho taµ v¥ˆaµ åharathå ti|| ||tassa taµ v¥ˆaµ åhareyyuµ, tam enam evaµ
vadeyyuµ: ayaµ kho så bhante v¥ˆå yasså eso saddo, evaµ rajaniyo evaµ kamaniyo
evaµ madaniyo evaµ mucchaniyo evaµ bandhaniyoti. so evam vadeyya: alaµ me bho
tåya v¥ˆåya, tam eva me saddaµ åharathåti|| ||tam enaµ evaµ vadeyyuµ: ayaµ kho
bhante v¥ˆå nåma anekasambhårå mahåsambhårå, anekehi sambhårehi samåraddhå carati;
seyyathidaµ doˆiñ ca pa†icca, cammañ ca pa†icca, daˆ"añ ca paticca, upav¥ˆañ ca pa†i-
cca, tantiyo ca pa†icca, koˆañ ca pa†icca, purisassa ca tajjaµ våyåmaµ pa†icca – ev’ åyaµ
bhante v¥ˆå nåma anekasambhårå mahåsambhårå, anekehi sambhårehi samåraddhå carat¥
ti|| ||so taµ v¥ˆaµ dasadhå vå satadhå vå phåleyya, dasadha vå satadha vå taµ phåletvå
sakalikaµ sakalikaµ kareyya. sakalikaµ sakalikaµ karitvå agginå "aheyya. agginå
"ahitvå masiµ kareyya. masiµ karitvå mahåvåte vå opuneyya nadiyå vå s¥ghasotåya
pavåheyya. so evaµ vadeyya: asat¥ kir’ åyaµ bho v¥ˆå nåma, yath’ evaµ yaµ kiñci v¥ˆå
nåma, ettha ca pan’ åyaµ jano ativelaµ pamatto pala¬ito ti|| ||SN35:246||
| |sa¬åyatanasaµyutta yavakalåpisutta| |
|| ||asm¥ ti bhikkhave maññitaµ etaµ, ayaµ aham asm¥ ti maññitaµ etaµ, bhavissan ti
maññitaµ etaµ, na bhavissan ti maññitaµ etaµ, rËp¥ bhavissan ti maññitaµ etaµ, arËp¥
bhavissan ti maññitaµ etaµ, saññ¥ bhavissan ti maññitaµ etaµ, asaññ¥ bhavissan ti
maññitaµ etaµ, nevasaññ¥nåsaññ¥ bhavissan ti maññitaµ etaµ. maññitaµ bhikhave rågo
maññitaµ gaˆ"o maññitaµ sallaµ. tasmåt iha bhikkhave amaññitamånena cetaså viha-
387
rissåmå ti: evañ hi vo bhikkhave sikkhitabbaµ|| ||asm¥ ti bhikkhave iñjitaµ etaµ, ayaµ
aham asm¥ ti iñjitaµ etaµ, bhavissan ti iñjitaµ etaµ, na bhavissan ti iñjitaµ etaµ rËp¥
bhavissan ti iñjitaµ etaµ, arËp¥ bhavissan ti iñjitaµ etaµ, saññ¥ bhavissan ti iñjitaµ etaµ
asaññ¥ bhavissan ti iñjitaµ etaµ, nevasaññ¥nåsaññ¥ bhavissan ti iñjitaµ etaµ. iñjitaµ
bhikhave rågo iñjitaµ gaˆ"o iñjitaµ sallaµ. tasmåt iha bhikkhave aniñjamånena cetaså
viharissåmå ti: evañ hi vo bhikkhave sikkhitabbaµ|| ||asm¥ ti bhikkhave phanditaµ etaµ,
ayaµ aham asm¥ ti phanditaµ etaµ, bhavissan ti phanditaµ etaµ, na bhavissan ti phan-
ditaµ etaµ, rËp¥ bhavissan ti phanditaµ etaµ, arËp¥ bhavissan ti phanditaµ etaµ, saññ¥
bhavissan ti phanditaµ etaµ, asaññ¥ bhavissan ti phanditaµ etaµ, nevasaññ¥nåsaññ¥
bhavissan ti phanditaµ etaµ. phanditaµ bhikhave rågo phanditaµ gaˆ"o phanditaµ
sallaµ. tasmåt iha bhikkhave aphandamånena cetaså viharissåmå ti: evañ hi vo bhikkhave
sikkhitabbaµ|| ||asm¥ ti bhikkhave papañcitaµ etaµ, ayaµ aham asm¥ ti papañcitaµ etaµ,
bhavissan ti papañcitaµ etaµ, na bhavissan ti papañcitaµ etaµ, rËp¥ bhavissan ti papañ-
citaµ etaµ, arËp¥ bhavissan ti papañcitaµ etaµ, saññ¥ bhavissan ti papañcitaµ etaµ,
asaññ¥ bhavissan ti papañcitaµ etaµ, nevasaññ¥nåsaññ¥ bhavissan ti papañcitaµ etaµ.
papañcitaµ bhikhave rågo papañcitaµ gaˆ"o papañcitaµ sallaµ. tasmåt iha bhikkhave
nippapañcena cetaså viharissåmå ti: evañ hi vo bhikkhave sikkhitabbaµ|| ||asm¥ ti bhik-
khave månagataµ etaµ, ayaµ aham asm¥ ti månagataµ etaµ, bhavissan ti månagataµ
etaµ, na bhavissan ti månagataµ etaµ, rËp¥ bhavissan ti månagataµ etaµ, arËp¥
bhavissan ti månagataµ etaµ, saññ¥ bhavissan ti månagataµ etaµ, asaññ¥ bhavissan ti
månagataµ etaµ, nevasaññ¥nåsaññ¥ bhavissan ti månagataµ etaµ. månagataµ bhikhave
rågo månagataµ gaˆ"o månagataµ sallaµ. tasmåt iha bhikkhave nihatamånena cetaså
viharissåmå ti: evañ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti|| ||SN35:248||
| |vedanåsaµyutta sallatthasutta| |
|| ||assutavå bhikkhave puthujjano dukkhåya vedanåya phu††ho samåno socati kilamati
paridevati, urattål¥kandati sammohaµ åpajjati. so dve vedanå vediyati: kåyikañ ca ceta-
sikañ ca. seyyathå pi bhikkhave purisaµ sallena vijjheyyuµ. tam enaµ dutiyena sallena
anuvedhaµ vijjheyyuµ, evañ hi so bhikkhave puriso dve salle vedanå vediyati. evam eva
kho bhikkhave assutavå puthujjano dukkhåya vedanåya phu††ho samåno socati kilamati
paridevati, urattål¥kandati sammohaµ åpajjati. so dve vedanå vediyati: kåyikañ ca ceta-
388
sikañ ca|| ||tasså yeva kho pana dukkhåya vedanåya phu††ho samåno, pa†ighavå hoti. tam
enaµ dukkhåya vedanåya pa†ighavantaµ, yo dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo so
anuseti. so dukkhåya vedanåya phu††ho samåno, kåmasukhaµ abhinandati. taµ kissa
hetu? na hi bhikkhave pajånåti assutavå puthujjano aññatra kåmasukhå dukkhåya veda-
nåya nissaraˆaµ. tassa kåmasukhaµ abhinandato, yo sukhåya vedanåya rågånusayo so
anuseti. so tåsaµ vedanånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nis-
saraˆañ ca yathåbhËtaµ nappajånåti. tassa tåsaµ vedanånaµ samudayañ ca atthagamañ
ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ nappajånato, yo adukkham-
asukhåya vedanåya avijjånusayo so anuseti|| ||so sukhaµ ce vedanaµ vediyati saµyutto
naµ vediyati. dukkhaµ ce vedanaµ vediyati saµyutto naµ vediyati. adukkhamasukhaµ
ce vedanaµ vediyati saµyutto naµ vediyati. ayaµ vuccati bhikkhave assutavå puthujjano
saµyutto jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi;
saµyutto dukkhasmå ti vadåmi|| ||SN36:6||
| |vedanåsaµyutta sallatthasutta| |
|| ||sutavå ca kho bhikkhave ariyasåvako dukkhåya vedanåya phu††ho samåno na socati
na kilamati na paridevati, na urattål¥kandati na sammohaµ åpajjati. so ekaµ vedanaµ
vediyati: kåyikaµ na cetasikaµ. seyyathå pi bhikkhave purisaµ sallena vijjheyyuµ. na
tam enaµ dutiyena sallena anuvedhaµ vijjheyyuµ, evañ hi so bhikkhave puriso ekasalle-
na vedanaµ vediyati. evam eva kho bhikkhave sutavå ariyasåvako dukkhåya vedanåya
phu††ho samåno na socati na kilamati na paridevati na urattål¥kandati na sammohaµ
åpajjati. so ekaµ vedanaµ vediyati: kåyikaµ na cetasikaµ|| ||tasså yeva kho pana duk-
khåya vedanåya phu††ho samåno, na pa†ighavå hoti. tam enaµ dukkhåya vedanåya apa†-
ighavantaµ, yo dukkhåya vedanåya pa†ighånusayo so nånuseti. so dukkhåya vedanåya
phu††ho samåno, kåmasukhaµ nåbhinandati. taµ kissa hetu? pajånåti bhikkhave sutavå
ariyasåvako aññatra kåmasukhå dukkhåya vedanåya nissaraˆaµ. tassa kåmasukhaµ
nåbhinandato, yo sukhåya vedanåya rågånusayo so nånuseti. so tåsaµ vedanånaµ samu-
dayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti. tassa
tåsaµ vedanånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca
yathåbhËtaµ pajånato, yo adukkhamasukhåya vedanåya avijjånusayo so nånuseti|| ||so
sukhaµ ce vedanaµ vediyati visaµyutto naµ vediyati. dukkhaµ ce vedanaµ vediyati
389
visaµyutto naµ vediyati. adukkhamasukhaµ ce vedanaµ vediyati visaµyutto naµ vedi-
yati. ayaµ vuccati bhikkhave ariyasåvako visaµyutto jåtiyå jaråya maraˆena, sokehi pari-
devehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi; visaµyutto dukkhasmå ti vadåmi|| ||SN36:6||
| |vedanåsaµyutta sallatttasutta| |
||na vedanaµ vediyati sapañño sukhaµ pi dukkhaµ pi bahussuto pi
ayaµ ca dh¥rassa puthujjanena mahå viseso kusalassa hoti||
||sa!khåtadhammassa bahussutassa sampassato lokaµ imaµ pårañ ca
i††hassa dhammå na mathenti cittaµ ani††hato no pa†ighåtaµ eti||
||tassånurodhå athavå virodhå vidhËpitå atthagatå na santi
padaµ ca ñatvå virajaµ asokaµ sammå pajånåti bhavassa påragË ti||SN36:6||
| |vedanåvagga pa†hama-gelaññasutta| |
|| ||tassa ce bhikkhave bhikkhuno, evaµ satassa sampajånassa appamattassa åtåpino
pahitattassa viharato uppajjati sukhå vedanå, so evaµ pajånåti: uppannå kho myåyaµ
sukhå vedanå. så ca kho pa†icca no apa†icca. kiµ pa†icca? imam eva kåyaµ pa†icca. ayaµ
kho pana kåyo anicco sa!khato pa†iccasamuppanno. aniccaµ kho pana sa!khataµ
pa†iccasamuppannaµ kåyaµ, pa†icca uppannå sukhå vedanå, kuto niccå bhavissat¥ ti? so
kåye ca sukhåya ca vedanåya aniccånupass¥ viharati; vayånupass¥ viharati virågånupass¥
viharati nirodhånupass¥ viharati pa†inissaggånupass¥ viharati. tassa kåye ca sukhåya ca
vedanåya aniccånupassino viharato; vayånupassino viharato virågånupassino viharato
nirodhånupassino viharato pa†inissaggånupassino viharato, yo kåye ca sukhåya ca
vedanåya rågånusayo so pah¥yati|| ||tassa ce bhikkhave bhikkhuno, evaµ satassa sampa-
jånassa appamattassa åtåpino pahitattassa viharato uppajjati dukkhå vedanå, so evaµ
pajånåti: uppannå kho myåyaµ dukkhå vedanå. så ca kho pa†icca no apa†icca. kiµ pa†i-
cca? imam eva kåyaµ pa†icca. ayaµ kho pana kåyo anicco sa!khato pa†icca samuppanno.
aniccaµ kho pana sa!khataµ, pa†iccasamuppannaµ kåyaµ, pa†icca uppannå dukkhå
vedanå, kuto niccå bhavissat¥ ti? so kåye ca dukkhåya ca vedanåya aniccånupass¥
390
viharati; vayånupass¥ viharati virågånupass¥ viharati nirodhånupass¥ viharati pa†inissaggå-
nupass¥ viharati. tassa kåye ca dukkhåya ca vedanåya aniccånupassino viharato vayå-
nupassino viharato virågånupassino viharato nirodhånupassino viharato pa†inissaggånu-
passino viharato, yo kåye ca dukkhåya ca vedanåya pa†ighånusayo so pah¥yati|| ||tassa ce
bhikkhave bhikkhuno, evaµ satassa sampajånassa appamattassa åtåpino pahitattassa
viharato uppajjati adukkhamasukhå vedanå, so evaµ pajånåti: uppannå kho myåyaµ
adukkhamasukhå vedanå. så ca kho pa†icca, no apa†icca. kiµ pa†icca? imam eva kåyaµ
pa†icca. ayaµ kho pana kåyo anicco, sa!khato, pa†icca samuppanno.aniccaµ kho pana
sa!khataµ, pa†iccasamuppannaµ kåyaµ, pa†icca uppannå adukkhamasukhå vedanå, kuto
niccå bhavissat¥ ti? so kåye ca adukkhamasukhåya ca vedanåya aniccånupass¥ viharati;
vayånupass¥ viharati, virågånupass¥ viharati, nirodhånupass¥ viharati, pa†inissaggånupass¥
viharati. tassa kåye ca sukhåya ca vedanåya aniccånupassino viharato; vayånupassino
viharato virågånupassino viharato nirodhånupassino viharato pa†inissaggånupassino viha-
rato, yo kåye ca adukkhamasukhåya ca vedanåya avijjånusayo so pah¥yati|| ||SN36:7||
| |vedanåsaµyutta dutiya-gelaññasutta| |
|| ||tassa ce bhikkhave bhikkhuno, evaµ satassa sampajånassa appamattassa åtåpino
pahitattassa viharato uppajjati sukhå vedanå, so evaµ pajånåti: uppannå kho myåyaµ
sukhå vedanå. så ca kho pa†icca no apa†icca. kiµ pa†icca? imam eva phassaµ pa†icca.
ayaµ kho pana phasso anicco sa!khato pa†iccasamuppanno. aniccaµ kho pana sa!kha-
taµ pa†icca samuppannaµ phassaµ, pa†icca uppannå sukhå vedanå, kuto niccå bhavissat¥
ti? so phasse ca sukhåya ca vedanåya aniccånupass¥ viharati, vayånupass¥ viharati
virågånupass¥ viharati nirodhånupass¥ viharati pa†inissaggånupass¥ viharati. tassa phasse
ca sukhåya ca vedanåya aniccånupassino viharato, vayånupassino viharato virågånu-
passino viharato nirodhånupassino viharato pa†inissaggånupassino viharato yo phasse ca
sukhåya ca vedanåya rågånusayo so pah¥yati|| ||tassa ce bhikkhave bhikkhuno, evaµ
satassa sampajånassa appamattassa åtåpino pahitattassa viharato uppajjati dukkhå vedanå,
so evaµ pajånåti: uppannå kho myåyaµ dukkhå vedanå. så ca kho pa†icca no apa†icca.
kiµ pa†icca? imam eva phassaµ pa†icca. ayaµ kho pana phasso anicco sa!khato pa†icca-
samuppanno. aniccaµ kho pana sa!khataµ pa†icca samuppannaµ phassaµ, pa†icca
uppannå dukkhå vedanå, kuto niccå bhavissat¥ ti? so phasse ca dukkhåya ca vedanåya
391
aniccånupass¥ viharati, vayånupass¥ viharati virågånupass¥ viharati nirodhånupass¥ vihara-
ti pa†inissaggånupass¥ viharati. tassa phasse ca dukkhåya ca vedanåya aniccånupassino
viharato, vayånupassino viharato virågånupassino viharato nirodhånupassino viharato
pa†inissaggånupassino viharato yo phasse ca dukkhåya ca vedanåya pa†ighånusayo so
pah¥yati|| ||tassa ce bhikkhave bhikkhuno, evaµ satassa sampajånassa appamattassa åtåpi-
no pahitattassa viharato uppajjati adukkhamasukhå vedanå, so evaµ pajånåti: uppannå
kho myåyaµ adukkhamasukhå vedanå. så ca kho pa†icca no apa†icca. kiµ pa†icca? imam
eva phassaµ pa†icca. ayaµ kho pana phasso anicco sa!khato pa†iccasamuppanno. anic-
caµ kho pana sa!khataµ pa†icca samuppannaµ phassaµ, pa†icca uppannå adukkham-
asukhå vedanå, kuto niccå bhavissat¥ ti? so phasse ca adukkhamasukhåya ca vedanåya
aniccånupass¥ viharati, vayånupass¥ viharati virågånupass¥ viharati nirodhånupass¥ vihara-
ti pa†inissaggånupass¥ viharati. tassa phasse ca adukkhamasukhåya ca vedanåya aniccånu-
passino viharato, vayånupassino viharato virågånupassino viharato nirodhånupassino
viharato pa†inissaggånupassino viharato yo phasse ca adukkhamasukhåya ca vedanåya
avijjånusayo so pah¥yati|| ||SN36:8||
| |vedanåsaµyutta phassamËlakasutta| |
|| ||sukhavedaniyaµ bhikkhave phassaµ pa†icca, uppajjati sukhå vedanå. tass’ eva
sukhavedaniyassa phassassa nirodhå; yaµ tajjaµ vedayitaµ, sukhavedaniyaµ phassaµ
pa†icca uppannå sukhå vedanå, så nirujjhati så vËpasammati. dukkhavedaniyaµ bhikkha-
ve phassaµ pa†icca, uppajjati dukkhå vedanå. tass’ eva dukkhavedaniyassa phassassa
nirodhå; yaµ tajjaµ vedayitaµ, dukkhavedaniyaµ phassaµ pa†icca uppannå dukkhå
vedanå, så nirujjhati så vËpasammati. adukkhamasukhavedaniyaµ bhikkhave phassaµ
pa†icca, uppajjati adukkhamasukhå vedanå. tass’ eva adukkhamasukhavedaniyassa phas-
sassa nirodhå; yaµ tajjaµ vedayitaµ, adukkhamasukhavedaniyaµ phassaµ pa†icca
uppannå adukkhamasukhå vedanå, så nirujjhati så vËpasammati|| ||seyyathå pi bhikkhave
dvinnaµ ka††hånaµ sa!gha††anasamodhånå, usmå jåyati tejo abhinibbattati; tesaµ yeva
ka††hånaµ nånåbhåvå vinikkhepå, yå tajjå usmå så nirujjhati så vËpassammati. evam eva
kho bhikkhave imå tisso vedanå phassajå phassamËlakå phassanidånå phassapaccayå.
tajjaµ phassaµ pa†icca tajjå vedanå uppajjanti; tajjassa phassassa nirodhå tajjå vedanå
nirujjhant¥ ti|| ||SN36:10||
392
| |vedanåsaµyutta rahogatakasutta| |
|| ||tisso imå bhikkhu vedanå vuttå mayå: sukhå vedanå dukkhå vedanå adukkhamasukhå
vedanå. imå tisso vedanå vuttå måya. vuttaµ kho pan’ etaµ bhikkhu mayå: yaµ kiñci
vedayitaµ taµ dukkhasmin ti. taµ kho pan’ etaµ bhikkhu mayå: sa!khårånañ ñeva
aniccataµ sandhåya bhåsitaµ, yaµ kiñci vedayitaµ taµ dukkhasmin ti. taµ kho pan’
etaµ bhikkhu mayå: sa!khårånañ ñeva khayadhammånaµ sandhåya bhåsitaµ, yaµ kiñci
vedayitaµ taµ dukkhasmin ti. taµ kho pan’ etaµ bhikkhu mayå: sa!khårånañ ñeva
vayadhammånaµ sandhåya bhåsitaµ, yaµ kiñci vedayitaµ taµ dukkhasmin ti. taµ kho
pan’ etaµ bhikkhu mayå: sa!khårånañ ñeva virågadhammånaµ sandhåya bhåsitaµ, yaµ
kiñci vedayitaµ taµ dukkhasmin ti. taµ kho pan’ etaµ bhikkhu mayå: sa!khårånañ ñeva
nirodhadhammånaµ sandhåya bhåsitaµ, yaµ kiñci vedayitaµ taµ dukkhasmin ti. taµ
kho pan’ etaµ bhikkhu mayå: sa!khårånañ ñeva vipariˆåmadhammånaµ sandhåya bhå-
sitaµ, yaµ kiñci vedayitaµ taµ dukkhasmin ti|| ||SN36:11||
| |vedanåsaµyutta bhikkhusutta| |
|| ||katamå nu kho bhante vedanå? katamo vedanåsamudayo? katamå vedanåsamuda-
yagåmin¥ pa†ipadå? katamo vedanånirodho? katamå vedanånirodhagåmin¥ pa†ipadå? ko
vedanåya assådo ko åd¥navo kiµ nissaraˆan ti? tisso imå bhikkhu vedanå: sukhå vedanå
dukkhå vedanå adukkhamasukhå vedanå, imå vuccanti bhikkhu tisso vedanå. phas-
sasamudayå vedanåsamudayo. taˆhå vedanåsamudayagåmin¥ pa†ipadå. phassanirodhå
vedanånirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo vedanånirodhagåmin¥ pa†ipadå, seyya-
th¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååjivo sammå-
våyåmo sammåsati sammåsamådhi. yaµ vedanaµ pa†icca uppajjati sukhaµ somanassaµ,
ayaµ vedanåya assådo. yå vedanå aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå, ayaµ vedanåya
åd¥navo. yo vedanåya chandarågavinayo chandarågapahånaµ, idaµ vedanåya nissaraˆan
ti|| ||SN36:23||
393
| | jambukhådakasaµyutta sakkåyasutta| |
|| ||sakkåyo sakkåyo ti åvuso såriputta vuccati. katamo nu kho åvuso sakkåyo ti? pañc’
ime åvuso upådånakkhandhå sakkåyo vutto bhagavatå: seyyath¥daµ rËpËpådånakkhan-
dho vedanËpådånakkhandho saññËpådånakkhandho sa!khårËpådånakkhandho viññåˆ-
Ëpådånakkhandho. ime kho åvuso pañc’ upådånakkhandhå sakkåyo vutto bhagavatå ti.
atthi pan’ åvuso maggo atthi pa†ipadå etassa sakkåyassa pariññåyåti? atthi kho åvuso
maggo atthi pa†ipadå etassa sakkåyassa pariññåyåti. katamo pan’ åvuso maggo katamå
pa†ipadå etassa sakkåyassa pariññåyåti? ayam eva kho åvuso ariyo a††ha!giko maggo
etassa sakkåyassa pariññåya, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå
sammåkammanto sammååjivo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi. ayam kho
åvuso maggo ayaµ pa†ipadå etassa sakkåyassa pariññåyå ti. bhaddako åvuso maggo
bhaddikå pa†ipadå etassa sakkåyassa pariññåya. alañ ca pan’ åvuso såriputta appamådåyå
ti|| ||SN38:15||
| |moggallånasamyutta animittosutta| |
|| ||animitto cetosamådhi animitto cetosamådh¥ ti vuccati. katamo nu kho animitto ceto-
samådh¥ ti? tassa mayhaµ åvuso etad ahosi: idha bhikkhu sabbanimittånaµ amanasikårå
animittaµ cetosamådhiµ upasampajja viharati, ayaµ vuccati animitto cetosamådh¥ ti. so
khvåhaµ åvuso sabbanimittånaµ amanasikårå animittaµ cetosamådhiµ upasampajja
viharåmi; tassa mayhaµ åvuso iminå vihårena viharato nimittånusåri viññånaµ hoti. atha
kho maµ bhagavå iddhiyå upasa!kamitvå etad avoca: moggallåna moggallåna må
bråhmaˆa animittaµ cetosamådhiµ pamådo. animitte cetosamådhismiµ cittaµ saˆ†ha-
pehi, animitte cetosamådhismiµ cittaµ ekodikarohi, animitte cetosamådhismiµ cittaµ
samådahå ti. so khvåhaµ åvuso aparena samayena sabbanimittånaµ amanasikårå animit-
taµ cetosamådhiµ upasampajja vihåsiµ|| ||SN40:9||
| |cittasaµyutta isidattasutta| |
|| ||evañ hi tvaµ gahapati pucchasi: yå imå bhante thera anekavihitå di††hiyo loke
uppajjanti: sassato loko ti vå asassato loko ti vå, antavå loko ti vå anantavå loko ti vå, taµ
394
j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå; hoti tathågato paraµ maraˆå ti
vå, na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå, hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå,
n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå – yåni c’ imåni dvåsa††hidi††higatåni
brahmajåle bhaˆitåni. imå nu kho bhante di††hiyo: kismiµ sati honti, kismiµ asati na
hont¥ ti? evaµ bhante|| ||yå imå gahapati anekavihitå di††hiyo loke uppajjanti: sassato loko
ti vå asassato loko ti vå, antavå loko ti vå anantavå loko ti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå
aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå; hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå, na hoti tathågato
paraµ maraˆå ti vå, hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå, n’ eva hoti na na hoti
tathågato paraµ maraˆå ti vå – yåni c’ imåni dvåsa††hidi††higatåni brahmajåle bhaˆitåni.
imå kho gahapati di††hiyo: sakkåyadi††hiyå sati honti, sakkåyadi††hiyå asati na hont¥ ti||
||SN41:3||
| |asa!khatasaµyutta nippapañcasutta| |
|| ||nippapañcaµ ca vo bhikkhave desissåmi nippapañcagåmiñ ca maggaµ. taµ suˆåtha
sådhukaµ manasikarotha, bhåsissåm¥ ti. katamañ ca bhikkhave nippapañcaµ? yo bhik-
khave rågakkhayo dosakkhayo mohakkhayo. idaµ vuccati bhikkhave nippapañcaµ.
katamo ca bhikkhave nippapañcagåmi maggo? idha bhikkhave bhikkhu kåye kåyånupass¥
viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. ayaµ vuccati bhik-
khave nippapañcagåmi maggo||…||idha bhikkhave bhikkhu vedanåsu vedanånupass¥ viha-
rati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. ayaµ vuccati bhikkhave
nippapañcagåmi maggo||…||idha bhikkhave bhikkhu citte cittånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. ayaµ vuccati bhikkhave nippapañ-
cagåmi maggo||…||idha bhikkhave bhikkhu dhammesu dhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. ayaµ vuccati bhikkhave nippapañ-
cagåmi maggo. yaµ bhikkhave satthåra karaˆ¥yaµ såvakånaµ hitesinå anukampena,
anukampaµ upådåya kataµ vo taµ mayå. etåni bhikkhave rukkhamËlåni etåni suññå-
gåråni – jhåyatha bhikkhave må pamådattha, må pacchåvippatisårino ahuvattha. ayaµ vo
amhåkaµ anusåsan¥ ti|| ||SN43:23||
395
| |avyåkatasaµyutta khemåsutta| |
|| ||evam eva kho mahåråjå yena rËpena tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya; taµ
rËpaµ tathågatassa pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ an-
uppådadhammaµ. rËpasa!khåya vimutto kho mahåråjå tathågato: gambh¥ro appameyyo
duppariyogåho seyyathå pi mahåsamuddo.hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. na
hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti,
pi na upeti. n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti|| ||yåya vedanåya
tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya; så vedanå tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå
tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. vedanåsa!khåya vimutto kho
mahåråjå tathågato: gambh¥ro appameyyo duppariyogåho seyyathå pi mahåsamuddo.hoti
tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. na hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. hoti
ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. n’ eva hoti na na hoti tathågato
paraµ maraˆå ti, pi na upeti|| ||yåya saññåya tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya; så
saññå tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppåda-
dhammå. saññåsa!khåya vimutto kho mahåråjå tathågato: gambh¥ro appameyyo duppari-
yogåho seyyathå pi mahåsamuddo.hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. na hoti
tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na
upeti. n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti|| ||yehi sa!khårehi
tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya; te sa!khårå tathågatassa pah¥nå ucchinnamËlå
tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. sa!khårasa!khåya vimutto kho
mahåråjå tathågato: gambh¥ro appameyyo duppariyogåho seyyathå pi mahåsamuddo.hoti
tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. na hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. hoti
ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. n’ eva hoti na na hoti tathågato
paraµ maraˆå ti, pi na upeti|| ||yena viññåˆena tathågataµ paññåpayamåno paññåpeyya;
taµ viññåˆaµ tathågatassa pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ
åyatiµ anuppådadhammaµ. viññåˆasa!khåya vimutto kho mahåråjå tathågato: gambh¥ro
appameyyo duppariyogåho seyyathå pi mahåsamuddo.hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi
na upeti. na hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti. hoti ca na ca hoti tathågato paraµ
maraˆå ti, pi na upeti. n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti, pi na upeti||
||SN44:1||
396
| |avyåkatasaµyutta pa†hama-såriputtako††hitasutta| |
|| ||hoti tathågato paraµ maraˆå ti kho åvuso rËpagataµ etaµ. na hoti tathågato paraµ
maraˆå ti rËpagataµ etaµ. hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti rËpagataµ etaµ.
n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti rËpagataµ etaµ|| ||hoti tathågato paraµ
maraˆå ti kho åvuso vedanågataµ etaµ. na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vedanågataµ
etaµ. hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti vedanågataµ etaµ. n’ eva hoti na na
hoti tathågato paraµ maraˆå ti vedanågataµ etaµ|| ||hoti tathågato paraµ maraˆå ti kho
åvuso saññågataµ etaµ. na hoti tathågato paraµ maraˆå ti saññågataµ etaµ. hoti ca na
ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti saññågataµ etaµ. n’ eva hoti na na hoti tathågato
paraµ maraˆå ti saññågataµ etaµ|| ||hoti tathågato paraµ maraˆå ti kho åvuso sa!khåra-
gataµ etaµ. na hoti tathågato paraµ maraˆå ti sa!khåragataµ etaµ. hoti ca na ca hoti
tathågato paraµ maraˆå ti sa!khåragataµ etaµ. n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ
maraˆå ti sa!khåragataµ etaµ|| ||hoti tathågato paraµ maraˆå ti kho åvuso viññåˆagataµ
etaµ. na hoti tathågato paraµ maraˆå ti viññåˆagataµ etaµ. hoti ca na ca hoti tathågato
paraµ maraˆå ti viññåˆagataµ etaµ. n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti
viññåˆagataµ etaµ|| ||SN44:3||
| |avyåkatasaµyutta catuttha-såriputtako††hitasutta| |
|| ||siyå pan’ åvuso añño pi pariyåyo yena taµ avyåkataµ bhagavatå ti? siyå åvuso.
bhavåråmassa kho åvuso bhavaratassa bhavasammuditassa bhavanirodhaµ ajånato apas-
sato yathåbhËtaµ: hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti, na hoti tathågato paraµ
maraˆå ti pi ’ssa hoti, hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti, n’ eva hoti
na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti. na bhavåråmassa kho åvuso na bhava-
ratassa na bhavasammuditassa bhavanirodhaµ jånato passato yathåbhËtaµ: hoti tathågato
paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti, na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti, hoti ca
na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti, n’ eva hoti na na hoti tathågato
paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti|| ||siyå pan’ åvuso añño pi pariyåyo yena taµ avyåkataµ
bhagavatå ti? siyå åvuso. upådånåråmassa kho åvuso upådånaratassa upådånasammu-
ditassa upådånanirodhaµ ajånato apassato yathåbhËtaµ: hoti tathågato paraµ maraˆå ti
pi ’ssa hoti, na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti, hoti ca na ca hoti tathågato
397
paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti, n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti.
na upådånåråmassa kho åvuso na upådånaratassa na upådånasammuditassa upådåna-
nirodhaµ jånato passato yathåbhËtaµ: hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti, na
hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti, hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå
ti pi ’ssa na hoti, n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti|| ||siyå
pan’ åvuso añño pi pariyåyo yena taµ avyåkataµ bhagavatå ti? siyå åvuso. taˆhåråmassa
kho åvuso taˆhåratassa taˆhåsammuditassa taˆhånirodhaµ ajånato apassato yathåbhËtaµ:
hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti, na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti,
hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti, n’ eva hoti na na hoti tathågato
paraµ maraˆå ti pi ’ssa hoti. na taˆhåråmassa kho åvuso na taˆhåratassa na taˆhåsammu-
ditassa taˆhånirodhaµ jånato passato yathåbhËtaµ: hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa
na hoti, na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti, hoti ca na ca hoti tathågato
paraµ maraˆå ti pi ’ssa na hoti, n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti pi ’ssa na
hoti|| ||SN44:6||
| |avyåkatasaµyutta moggallånasutta| |
|| ||aññatitthiyå kho vaccha paribbåjakå: cakkhuµ etam mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassanti. sotaµ etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassanti.
ghånaµ etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassanti. jivhaµ etam mama,
eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassanti. kåyaµ etam mama, eso ’ham asmi, eso me
attå ti samanupassanti. manaµ etam mama, eso ’ham asmi, eso me attå ti samanupassanti.
tasmå aññatitthiyånaµ paribbåjakånaµ evaµ pu††hånaµ evaµ vyåkaraˆaµ hoti: sassato
loko ti vå asassato loko ti vå; antavå loko ti vå anantavå loko ti vå; taµ j¥vaµ taµ sar¥ran
ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå; hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå na hoti tathågato
paraµ maraˆå ti vå; hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå n’ eva hoti na na hoti
tathågato paraµ maraˆå ti vå|| ||tathågato ca kho vaccha arahaµ sammåsambuddho:
cakkhuµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. sotaµ n’ etam
mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. ghånaµ n’ etam mama, n’ eso
’ham asmi, na meso attå ti samanupassati. jivhaµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na
meso attå ti samanupassati. kåyaµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti
samanupassati. manaµ n’ etam mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti samanupassati.
398
tasmå tathågatassa evaµ pu††hassa na evaµ vyåkaraˆaµ hoti: sassato loko ti vå asassato
loko ti vå; antavå loko ti vå anantavå loko ti vå; taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ
aññaµ sar¥ran ti vå; hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå na hoti tathågato paraµ maraˆå ti
vå; hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ
maraˆå ti vå|| ||SN44:7||
| |avyåkatasaµyutta vacchagottautta| |
|| ||aññatitthiyå kho vaccha paribbåjakå: rËpaµ attato samanupassati, rËpavantaµ vå
attånaµ, attani vå rËpaµ, rËpasmiµ vå attånaµ. vedanaµ attato samanupassati, vedanå-
vantaµ vå attånaµ, attani vå vedanaµ, vedanåya vå attånaµ. saññaµ attato samanupas-
sati, saññåvantaµ vå attånaµ, attani vå saññaµ, saññåya vå attånaµ. sa!khåre attato
samanupassati, sa!khåravantaµ vå attånaµ, attani vå sa!khåre, sa!khåresu vå attånaµ.
viññåˆaµ attato samanupassati, viññåˆavantaµ vå attånaµ, attani vå viññåˆaµ, viññåˆa-
smiµ vå attånaµ. tasmå aññatitthiyånaµ paribbåjakånaµ evaµ pu††hånaµ evaµ vyå-
karaˆaµ hoti: sassato loko ti vå asassato loko ti vå; antavå loko ti vå anantavå loko ti vå;
taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå; hoti tathågato paraµ
maraˆå ti vå na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå; hoti ca na ca hoti tathågato paraµ
maraˆå ti vå n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå|| ||tathågato ca kho
vaccha arahaµ sammåsambuddho: na rËpam attato samanupassati, na rËpavantaµ vå
attånam, na attani vå rËpaµ, na rËpasmiµ vå attånaµ. na vedanam attato samanupassati,
na vedanåvantaµ vå attånam, na attani vå vedanaµ, na vedanåya vå attånaµ. na saññam
attato samanupassati, na saññåvantaµ vå attånam, na attani vå saññaµ, na saññåya vå
attånaµ. na sa!khåre attato samanupassati, na sa!khåravantaµ vå attånam, na attani vå
sa!khåre, na sa!khåresu vå attånaµ. na viññåˆam attato samanupassati, na viññåˆavan-
taµ vå attånam, na attani vå viññåˆaµ, na viññåˆasmiµ vå attånaµ. tasmå tathågatassa
evaµ pu††hassa na evaµ vyåkaraˆaµ hoti: sassato loko ti vå asassato loko ti vå; antavå
loko ti vå anantavå loko ti vå; taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti
vå; hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå; hoti ca na ca
hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå||
||SN44:7||
399
| |avyåkatasaµyutta kutËhalasålåsutta| |
|| ||ayam pi kho samaˆo gotamo, sa!gh¥ c’ eva gaˆi ca gaˆåcariyo ca ñåto yasass¥
titthakaro sådhu sammato bahujanassa, so pi såvakaµ abbhat¥taµ kåla!kataµ upapatt¥su
vyåkaroti: asu amutra upapanno, asu amutra upapanno ti. yo ca khvassa såvako uttama-
puriso paramapuriso paramapattipatto, tam pi såvakaµ abbhat¥taµ kåla!kataµ upapatt¥su
na vyåkaroti: asu amutra upapanno asu amutra upapanno ti. api ca kho nam evaµ
vyåkaroti: acchejji taˆhaµ vivattayi saµyojanaµ sammåmånåbhisamayå antaµ akåsi
dukkhasså ti. tassa mayhaµ bho gotama ahud eva ka!khå ahu vicikicchå: kathañ hi nåma
samaˆassa gotamassa dhammo abhiññeyyå ti?|| ||alañ hi te vaccha ka!khituµ alaµ
vicikicchituµ. ka!khaniye ca pana te †håne vicikicchå uppannå. saupådånassa khvåhaµ
vaccha upapattiµ paññåpemi, no anupådånassa. seyyathå pi vaccha aggi saupådåno jalati,
no anupådåno. evam eva khvåhaµ vaccha saupådånassa upapattiµ paññåpemi, no anupå-
dånasså ti|| ||yasmiµ pana bho gotama samaye acci våtena khittå dËraµ pi gacchati,
imassa pana bhavaµ gotamo kiµ upådånasmiµ paññåpet¥ ti? yasmiµ kho vaccha samaye
acci våtena khittå dËraµ pi gacchati, tam ahaµ våtupådånaµ vadåmi. våto hi ’ssa vaccha
tasmiµ samaye upådånaµ hot¥ ti|| ||yasmiñ ca pana bho gotama samaye imañ ca kåyaµ
nikkhipati satto ca aññataraµ kåyaµ anuppanno hoti, imassa pana bhavaµ gotamo kiµ
upådånasmiµ paññåpet¥ ti? yasmiµ kho vaccha samaye imañ ca kåyaµ nikkhipati satto
ca aññataraµ kåyaµ anuppanno hoti, tam ahaµ taˆhËpådånaµ vadåmi. taˆhå hi ’ssa
vaccha tasmiµ samaye upådånaµ hot¥ ti|| ||SN44:9||
400
Saµyuttanikåya Mahåvagga
| |maggasaµyutta vijjåsutta| |
|| ||avijjå bhikkhave pubba!gamå akusalånaµ dhammånaµ samåpattiyå, anvadeva
ahirikaµ anottappaµ. avijjågatassa bhikkhave aviddasuno micchådi††hi pahoti. micchå-
di††hissa micchåsa!kappo pahoti, micchåsa!kappassa micchåvåcå pahoti, micchåvåcassa
micchåkammanto pahoti, micchåkammantassa micchååjivo pahoti, micchååj¥vassa mic-
chåvåyåmo pahoti, micchåvåyåmassa micchåsati pahoti, micchåsatissa micchåsamådhi
pahoti|| ||vijjå ca kho bhikkhave pubba!gamå kusalånaµ dhammånaµ samåpattiyå anva-
deva hirottappaµ. vijjågatassa bhikkhave viddasuno sammådi††hi pahoti. sammådi††hissa
sammåsa!kappo pahoti, sammåsa!kappassa sammåvåcå pahoti, sammåvåcassa sammå-
kammanto pahoti, sammåkammantassa sammååjivo pahoti, sammååj¥vassa sammåvåyå-
mo pahoti, sammåvåyåmassa sammåsati pahoti, sammåsatissa sammåsamådhi pahot¥ ti||
||SN45:1||
| |maggasaµyutta upa""hasutta| |
|| ||mamaµ hi ånanda kalyåˆamittaµ ågamma: jåtidhammå sattå jåtiyå parimuccanti,
jarådhammå sattå jaråya parimuccanti, maraˆadhammå sattå maraˆena parimuccanti,
sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåsadhammå sattå sokaparidevadukkhadomnass’ upå-
yåsehi parimuccanti|| ||SN45:2||
| |maggasaµyutta vidhåsutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave vidhå. katamå tisso? seyyo ’hamasm¥ ti vidhå, sadiso ’hamasm¥ ti
vidhå, h¥no ’hamasm¥ ti vidhå. imå kho bhikkhave tisso vidhå. imåsaµ kho bhikkhave tis-
sannaµ vidhånaµ abhiññåya ariyo a††ha!giko maggo bhåvetabbo. katamo ariyo a††ha!-
giko maggo?|| ||idha bhikkhave bhikkhu sammådi††hiµ bhåveti vivekanissitaµ viråga-
nissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. sammåsa!kappaµ bhåveti vivekanissitaµ
viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. sammåvåcaµ bhåveti viveka-
nissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. sammåkammantaµ bhåveti
401
vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. sammååj¥vaµ bhåve-
ti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ sammåvåyåmaµ
bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. sammåsatiµ
bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. sammå-
samådhiµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ||
||imåsaµ kho bhikkhave tissannaµ vidhånaµ abhiññåya ariyo a††ha!giko maggo bhåve-
tabbo ti|| ||SN45:162||
| |maggasaµyutta vidhåsutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave vidhå. katamå tisso? seyyo ’hamasm¥ ti vidhå, sadiso ’hamasm¥ ti
vidhå, h¥no ’hamasm¥ ti vidhå. imå kho bhikkhave tisso vidhå. imåsaµ kho bhikkhave
tissannaµ vidhånaµ pariññåya ariyo a††ha!giko maggo bhåvetabbo. katamo ariyo
a††ha!giko maggo?|| ||idha bhikkhave bhikkhu sammådi††hiµ bhåveti rågapariyosånaµ
dosapariyosånaµ mohapariyosånaµ. sammåsa!kappaµ bhåveti rågapariyosånaµ dosa-
pariyosånaµ mohapariyosånaµ. sammåvåcaµ bhåveti rågapariyosånaµ dosapariyo-
sånaµ mohapariyosånaµ. sammåkammantaµ bhåveti rågapariyosånaµ dosapariyosånaµ
mohapariyosånaµ. sammååj¥vaµ bhåveti rågapariyosånaµ dosapariyosånaµ mohapari-
yosånaµ. sammåvåyåmaµ bhåveti rågapariyosånaµ dosapariyosånaµ mohapari-
yosånaµ. sammåsatiµ bhåveti rågapariyosånaµ dosapariyosånaµ mohapariyosånaµ.
sammåsamådhiµ bhåveti rågapariyosånaµ dosapariyosånaµ mohapariyosånaµ. imåsaµ
kho bhikkhave tissannaµ vidhånaµ pariññåya ariyo a††ha!giko maggo bhåvetabbo ti||
||SN45:162||
| |maggasaµyutta vidhåsutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave vidhå. katamå tisso? seyyo ’ham asm¥ ti vidhå, sadiso ’ham asm¥
ti vidhå, h¥no ’ham asm¥ ti vidhå. imå kho bhikkhave tisso vidhå. imåsaµ kho bhikkhave
tissannaµ vidhånaµ parikkhayåya; ariyo a††ha!giko maggo bhåvetabbo. katamo ariyo
a††ha!giko maggo?|| ||idha bhikkhave bhikkhu sammådi††hiµ bhåveti amatogadhaµ
amataparåyanaµ amatapariyosånaµ. sammåsa!kappaµ bhåveti amatogadhaµ amatapa-
råyanaµ amatapariyosånaµ. sammåvåcaµ bhåveti amatogadhaµ amataparåyanaµ
402
amatapariyosånaµ. sammåkammantaµ bhåveti amatogadhaµ amataparåyanaµ amata-
pariyosånaµ. sammååj¥vaµ bhåveti amatogadhaµ amataparåyanaµ amatapariyosånaµ.
sammåvåyåmaµ bhåveti amatogadhaµ amataparåyanaµ amatapariyosånaµ. sammå-
satiµ bhåveti amatogadhaµ amataparåyanaµ amatapariyosånaµ. sammåsamådhiµ
bhåveti amatogadhaµ amataparåyanaµ amatapariyosånaµ. imåsaµ kho bhikkhave
tissannaµ vidhånaµ parikkhayåya ariyo a††ha!giko maggo bhåvetabbo ti|| ||SN45:162||
| |maggasaµyutta vidhåsutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave vidhå. katamå tisso? seyyo ’ham asm¥ ti vidhå, sadiso ’ham asm¥
ti vidhå, h¥no ’ham asm¥ ti vidhå. imå kho bhikkhave tisso vidhå. imåsaµ kho bhikkhave
tissannaµ vidhånaµ pahånåya, ariyo a††ha!giko maggo bhåvetabbo. katamo ariyo
a††ha!giko maggo?|| ||idha bhikkhave bhikkhu sammådi††hiµ bhåveti nibbånaninnaµ
nibbånaponaµ nibbånapabbhåraµ. sammåsa!kappaµ bhåveti nibbånaninnaµ nibbåna-
ponaµ nibbånapabbhåraµ. sammåvåcaµ bhåveti nibbånaninnaµ nibbånaponaµ nibbå-
napabbhåraµ. sammåkammantaµ bhåveti nibbånaninnaµ nibbånaponaµ nibbåna-
pabbhåraµ. sammååj¥vaµ bhåveti nibbånaninnaµ nibbånaponaµ nibbånapabbhåraµ.
sammåvåyåmaµ bhåveti nibbånaninnaµ nibbånaponaµ nibbånapabbhåraµ. sammåsatiµ
bhåveti nibbånaninnaµ nibbånaponaµ nibbånapabbhåraµ. sammåsamådhiµ bhåveti
nibbånaninnaµ nibbånaponaµ nibbånapabbhåraµ. imåsaµ kho bhikkhave tissannaµ
vidhånaµ pahånåya ariyo a††ha!giko maggo bhåvetabbo ti|| ||SN45:162||
| |bojjha!gasaµyutta s¥lasutta| |
|| ||ye te bhikkhave bhikkhu s¥lasampannå samådhisampannå paññåsampannå vimutti-
sampannå vimuttiñåˆadassanasampannå, dassanaµ påhaµ bhikkhave tesaµ bhikkhËnaµ
bahukåraµ vadåmi, savanaµ påhaµ bhikkhave tesaµ bhikkhËnaµ bahukåraµ vadåmi,
upasa!kamanaµ påhaµ bhikkhave tesaµ bhikkhËnaµ bahukåraµ vadåmi, payirËpå-
sanaµ påhaµ bhikkhave tesaµ bhikkhËnaµ bahukåraµ vadåmi, anussatiµ påhaµ bhik-
khave tesaµ bhikkhËnaµ bahukåraµ vadåmi, anupabbajjaµ påhaµ bhikkhave tesaµ
bhikkhËnaµ bahukåraµ vadåmi. taµ kissa hetu? tathårËpånaµ bhikkhave bhikkhËnaµ
dhammaµ sutvå, dvyena vËpakåsena vËpaka††ho viharati kåyavËpakåsena ca citta-
403
vËpakåsena ca|| ||so tathå vËpaka††ho viharanto taµ dhammaµ anussarati anuvitaketi.
yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu tathå vËpaka††ho viharanto taµ dhammaµ anussarati
anuvitakketi, satisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti. satisambojjha!-
gaµ tasmiµ samaye bhikkhu bhåveti, satisambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno
bhåvanå påripËriµ gacchati|| ||so tathå sato viharanto taµ dhammaµ paññåya pavicinati
pavicarati pariv¥maµsaµ åpajjati. yasmiµ samaye bhikkhave bhikkhu tathå sato viha-
ranto, taµ dhammaµ paññåya pavicinati pavicarati pariv¥maµsaµ åpajjati, dhamma-
vicayasambojjha!go tasmiµ samaye bhikkhuno åraddho hoti. dhammavicayasambojjha!-
gaµ tasmiµ samaye bhikkhu bhåveti, dhammavicayasambojjha!go tasmiµ samaye
bhikkhuno bhåvanå påripËriµ gacchati|| ||SN46:3||
| |bojjha!gasaµyutta viraddhasutta| |
|| ||yesaµ kesañci bhikkhave satta bojjha!gå viraddhå, viraddho tesaµ ariyo maggo
sammådukkhakkhayagåm¥. yesaµ kesañci bhikkhave satta bojjha!gå åraddhå åraddho
tesaµ ariyo maggo sammådukkhakkhayagåm¥. katame satta? satisambojjha!go dhamma-
vicayasambojjha!go viriyasambojjha!go p¥tisambojjha!go passaddhisambojjha!go sam-
ådhisambojjha!go upekhåsambojjha!go|| ||SN46:18||
| |bojjha!gasaµyutta †hånåsutta| |
|| ||kåmaråga††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå, anuppanno c’
eva kåmacchando uppajjati uppanno ca kåmacchando bhiyyobhåvåya vepullåya saµvat-
tati. byåpåda††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå, anuppanno c’
eva byåpådo uppajjati uppanno ca byåpådo bhiyyobhåvåya vepullåya saµvattati. th¥na-
middha††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå, anuppannañ c’ eva
th¥namiddhaµ uppajjati uppannañ ca th¥namiddhaµ bhiyyobhåvåya vepullåya saµvattati.
uddhaccakukkacca††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå, anuppan-
nañ c’ eva uddhaccakukkaccaµ uppajjati uppannañ ca uddhaccakukkuccaµ bhiyyo-
bhåvåya vepullåya saµvattati. vicikicch円håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasi-
kårabahul¥kårå, anuppannå c’ eva vicikicchå uppajjati, uppannå ca vicikicchå bhiyyo-
bhåvåya vepullåya saµvattati|| ||satisambojjha!ga††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ
404
manasikårabahul¥kårå, anuppanno c’ eva satisambojjha!go uppajjati uppanno ca sati-
sambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchati. dhammavicayasambojjha!ga††håniyånaµ
bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå, anuppanno c’ eva dhammavicaya-
sambojjha!go uppajjati uppanno ca dhammavicayasambojjha!go bhåvanå påripËriµ
gacchati. viriyasambojjha!ga††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå,
anuppanno c’ eva viriyasambojjha!go uppajjati uppanno ca viriyasambojjha!go bhåvanå
påripËriµ gacchati. p¥tisambojjha!ga††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasikåra-
bahul¥kårå, anuppanno c’ eva p¥tisambojjha!go uppajjati uppanno ca p¥tisambojjha!go
bhåvanå påripËriµ gacchati. passaddhisambojjha!ga††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ
manasikårabahul¥kårå, anuppanno c’ eva passaddhisambojjha!go uppajjati uppanno ca
passaddhisambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchati. samådhisambojjha!ga††håniyånaµ
bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå, anuppanno c’ eva samådhisambojjha!go
uppajjati uppanno ca samådhisambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchati. upekhåsam-
bojjha!ga††håniyånaµ bhikkhave dhammånaµ manasikårabahul¥kårå, anuppanno c’ eva
upekhåsambojjha!go uppajjati uppanno ca upekhåsambojjha!go bhåvanå påripËriµ gac-
chat¥ ti|| ||SN46:23||
| |bojjha!gasaµyutta ayonisosutta| |
|| ||ayoniso bhikkhave manasikaroto: anuppanno c’ eva kåmacchando uppajjati, uppanno
ca kåmacchando bhiyyobhåvåya vepullåya saµvattati. anuppanno c’ eva byåpådo uppa-
jjati, uppanno ca byåpådo bhiyyobhåvåya vepullåya saµvattati. anuppannañ c’ eva
th¥namiddhaµ uppajjati, uppannañ ca th¥namiddhaµ bhiyyobhåvåya vepullåya saµvat-
tati. anuppannañ c’ eva uddhaccakukkaccaµ uppajjati, uppannañ ca uddhaccakukkaccaµ
bhiyyobhåvåya vepullåya saµvattati. anuppannå c’ eva vicikicchå uppajjati, uppannå ca
vicikicchå bhiyyobhåvåya vepullåya saµvattati|| ||anuppanno c’ eva satisambojjha!go
nuppajjati, uppanno ca satisambojjha!go nirujjhati. anuppanno c’ eva dhammavicaya-
sambojjha!go nuppajjati, uppanno ca dhammavicayasambojjha!go nirujjhati. anuppanno
c’ eva viriyasambojjha!go nuppajjati, uppanno ca viriyasambojjha!go nirujjhati. anu-
ppanno c’ eva p¥tisambojjha!go nuppajjati, uppanno ca p¥tisambojjha!go nirujjhati.
anuppanno c’ eva passaddhisambojjha!go nuppajjati, uppanno ca passaddhisambojjha!go
nirujjhati. anuppanno c’ eva samådhisambojjha!go nuppajjati, uppanno ca samådhisam-
405
bojjha!go nirujjhati. anuppanno c’ eva upekhåsambojjha!go nuppajjati uppanno ca
upekhåsambojjha!go nirujjhati|| ||yoniso ca kho bhikkhave manasikaroto: anuppanno c’
eva kåmacchando nuppajjati, uppanno ca kåmacchando pah¥yati. anuppanno c’ eva
byåpådo nuppajjati, uppanno ca byåpådo pah¥yati. anuppannañ c’ eva th¥namiddhaµ
nuppajjati, uppannañ ca th¥namiddhaµ pah¥yati. anuppannañ c’ eva uddhaccakukkaccaµ
nuppajjati, uppannañ ca uddhaccakukkaccaµ pah¥yati. anuppannå c’ eva vicikicchå
nuppajjati, uppannå ca vicikicchå pah¥yati|| ||anuppanno c’ eva satisambojjha!go uppa-
jjati, uppanno ca satisambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchati. anuppanno c’ eva
dhammavicayasambojjha!go uppajjati, uppanno ca dhammavicayasambojjha!go bhåvanå
påripËriµ gacchati. anuppanno c’ eva viriyasambojjha!go uppajjati, uppanno ca viriya-
sambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchati. anuppanno c’ eva p¥tisambojjha!go uppajjati,
uppanno ca p¥tisambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchati. anuppanno c’ eva passaddhi-
sambojjha!go uppajjati, uppanno ca passaddhisambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchati.
anuppanno c’ eva samådhisambojjha!go uppajjati, uppanno ca samådhisambojjha!go
bhåvanå påripËriµ gacchati. anuppanno c’ eva upekhåsambojjha!go uppajjati, uppanno
ca upekhåsambojjha!go bhåvanå påripËriµ gacchat¥ ti|| ||SN46:24||
| |bojjha!gasaµyutta khayasutta| |
|| ||kathaµ bhåvita nu kho bhante satta bojjha!gå kathaµ bahul¥katå taˆhakkhyåya
saµvattant¥ ti? idha udåyi bhikkhu satisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganis-
sitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpaj-
jhaµ. tassa satisaµbojjha!gaµ bhåvayato vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ
vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ, ta!hå pah¥yati.
taˆhåya pahånå kammaµ pah¥yati. kammassa pahånå dukkhaµ pah¥yati|| ||dhammavica-
yasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapari-
ˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ. tassa dhammavicayasaµbojjh-
a!gaµ bhåvayato vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ,
vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ, ta!hå pah¥yati. taˆhåya pahånå kammaµ
pah¥yati. kammassa pahånå dukkhaµ pah¥yati|| ||viriyasambojjha!gaµ bhåveti vive-
kanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ
appamåˆaµ abyåpajjhaµ. tassa viriyasaµbojjha!gaµ bhåvayato vivekanissitaµ viråga-
406
nissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyå-
pajjhaµ, ta!hå pah¥yati. taˆhåya pahånå kammaµ pah¥yati. kammassa pahånå dukkhaµ
pah¥yati|| ||p¥tisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ
vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ. tassa p¥tiisaµ-
bojjha!gaµ bhåvayato vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapari-
ˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ, ta!hå pah¥yati. taˆhåya pahånå
kammaµ pah¥yati. kammassa pahånå dukkhaµ pah¥yati|| ||passaddhisambojjha!gaµ
bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ
mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ. tassa passaddhisaµbojjha!gaµ bhåvayato vive-
kanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ
appamåˆaµ abyåpajjhaµ, ta!hå pah¥yati. taˆhåya pahånå kammaµ pah¥yati. kammassa
pahånå dukkhaµ pah¥yati|| ||samådhisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråga-
nissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ
abyåpajjhaµ. tassa samådhiisaµbojjha!gaµ bhåvayato vivekanissitaµ viråganissitaµ
nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ,
ta!hå pah¥yati. taˆhåya pahånå kammaµ pah¥yati. kammassa pahånå dukkhaµ pah¥yati||
||upekhåsambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossa-
ggapariˆåmiµ, vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ. tassa upekhåsaµbojjh-
a!gaµ bhåvayato vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ,
vipulaµ mahaggataµ appamåˆaµ abyåpajjhaµ, ta!hå pah¥yati. taˆhåya pahånå kammaµ
pah¥yati. kammassa pahånå dukkhaµ pah¥yati. iti kho udåyi taˆhakkhayå kammakkhayo,
kammakkhayå dukkhakkhayo ti|| ||SN46:26||
| |bojjha!gasaµyutta nirodhasutta| |
|| ||yo bhikkhave maggo yå pa†ipadå taˆhånirodhåya saµvattati, taµ maggaµ taµ
pa†ipadaµ bhåvetha. katamo ca bhikkhave maggo katamå ca pa†ipadå taˆhånirodhåya
saµvattati? yad idaµ satta bojjha!gå. katame satta? satisambojjha!go dhammavicaya-
sambojjha!go viriyasambojjha!go p¥tisambojjha!go passaddhisambojjha!go samådhi-
sambojjha!go upekhåsambojjha!go|| ||kathaµ bhåvitå ca bhikkhave satta bojjha!gå
kathaµ bahul¥katå taˆhånirodhåya samvattanti? idha bhikkhave bhikkhu satisambo-
jjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ.
407
dhammavicayasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ
vossaggapariˆåmiµ. viriyasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ niro-
dhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. p¥tisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråga-
nissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. passaddhisambojjha!gaµ bhåveti viveka-
nissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. samådhisambojjha!gaµ
bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. upekhå-
sambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆå-
miµ. evaµ bhåvitå kho bhikkhave satta bojjha!gå, evaµ bahul¥katå taˆhånirodhåya
saµvattant¥ ti|| ||SN46:27||
| |bojjha!gasaµyutta ekadhammasutta| |
|| ||kathaµ bhåvitå ca bhikkhave satta bojjha!gå kathaµ bahul¥katå saµyojaniyånaµ
dhammånaµ pahånåya saµvattanti. idha bhikkhave bhikkhu satisambojjha!gaµ bhåveti
vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. dhammavicayasam-
bojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ.
viriyasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossagga-
pariˆåmiµ. p¥tisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ
vossaggapariˆåmiµ. passaddhisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ
nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. samådhisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ
viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. upekhåsambojjha!gaµ bhåveti
vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. evaµ bhåvitå kho
bhikkhave satta bojjha!gå evaµ bahul¥katå saµyojaniyånaµ dhammånaµ pahånåya
saµvattanti|| ||katame ca bhikkhave saµyojan¥yå dhammå? cakkhuµ bhikkhave saµyo-
janiyo dhammo, ettha te uppajjanti saµyojanavinibandhå ajjhosånå. sotasaµyojaniyo
dhammo, ettha te uppajjanti saµyojanavinibandhå ajjhosånå. ghånasaµyojaniyo dham-
mo, ettha te uppajjanti saµyojanavinibandhå ajjhosånå. jivhåsaµyojaniyo dhammo, ettha
te uppajjanti saµyojanavinibandhå ajjhosånå. kåyosaµyojaniyo dhammo, ettha te
uppajjanti saµyojanavinibandhå ajjhosånå. manosaµyojaniyo dhammo, ettha te uppa-
jjanti saµyojanavinibandhå ajjhosånå. ime vuccanti bhikkhave saµyojaniyå dhammå ti||
||SN46:29||
408
| |bojjha!gasaµyutta udåyisutta| |
|| ||tassa me bhagavå dhammaµ desesi: iti rËpaµ iti rËpassa samudayo iti rËpassa attha-
gamo, iti vedanå iti vedanåya samudayo iti vedanåya atthagamo, iti saññå iti saññåya
samudayo iti saññåya atthagamo, iti sa!khårå iti sa!khårånaµ samudayo iti sa!khårånaµ
atthagamo, iti viññåˆaµ iti viññåˆassa samudayo iti viññåˆassa atthagamo ti. so khvåhaµ
bhante suññågåragato imesaµ pañc’ upådånakkhandhånaµ ukkujjåvakujjaµ sampari-
vattento; idaµ dukkhan ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ dukkhasamudayo ti yathå-
bhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ dukkhanirodho ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ, ayaµ dukkha-
nirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathåbhËtaµ abbhaññåsiµ|| ||dhammo ca me bhante abhisamito
maggo ca pa†iladdho. yo me bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ tathattåya
upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ
itthattåyå ti pajånissåmi|| ||satisambojjhango me bhante pa†iladdho, yo me bhåvito
bahul¥kato tathå tathå viharantaµ tathattåya upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti vusitaµ
brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyå ti pajånissåmi. dhammavicaya-
sambojjhango me bhante pa†iladdho, yo me bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ
tathattåya upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ
nåparaµ itthattåyå ti pajånissåmi. viriyasambojjhango me bhante pa†iladdho, yo me
bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ tathattåya upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti
vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyå ti pajånissåmi. p¥tisam-
bojjhango me bhante pa†iladdho, yo me bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ
tathattåya upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ
nåparaµ itthattåyå ti pajånissåmi. passaddhisambojjhango me bhante pa†iladdho, yo me
bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ tathattåya upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti
vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyå ti pajånissåmi. samådhi-
sambojjhango me bhante pa†iladdho, yo me bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ
tathattåya upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ
nåparaµ itthattåyå ti pajånissåmi. upekhåsambojjhango me bhante pa†iladdho, yo me
bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ tathattåya upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti
vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyå ti pajånissåmi|| ||ayaµ kho
me bhante maggo pa†iladdho, yo me bhåvito bahul¥kato tathå tathå viharantaµ tathattåya
409
upanessati yathåhaµ: kh¥ˆå jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ
itthattåyå ti pajånissåm¥ ti|| ||SN46:30||
| |bojjha!gasaµyutta åvaraˆasutta| |
|| ||pañc’ ime bhikkhave åvaraˆa n¥varaˆa cetaso upakkileså paññåya dubbal¥karaˆå.
katame pañca? kåmacchando bhikkhave åvaraˆo n¥varaˆo cetaso upakkileso paññåya
dubbal¥karaˆo. byåpådo bhikkhave åvaraˆo n¥varaˆo cetaso upakkileso paññåya dub-
bal¥karaˆo. th¥namiddhaµ bhikkhave åvaraˆaµ n¥varaˆaµ cetaso upakkilesaµ paññåya
dubbal¥karaˆaµ. uddhaccakukkuccaµ bhikkhave åvaraˆaµ n¥varaˆaµ cetaso upakkil-
esaµ paññåya dubbal¥karaˆaµ. vicikicchå bhikkhave åvaraˆå n¥varaˆå cetaso upakkileså
paññåya dubbal¥karaˆå. ime kho bhikkhave pañca åvaraˆå n¥varaˆå cetaso upakkileså
paññåya dubbal¥karaˆå|| ||sattime bhikkhave bojjha!gå anåvaraˆå an¥varaˆå cetaso
anupakkileså, bhåvitå bahul¥kata vijjåvimuttiphalasacchikiriyåya saµvattanti. katame
satta? satisambojjha!go bhikkhave anåvaraˆo an¥varaˆo cetaso anupakkileso, bhåvito
bahul¥kato vijjåvimuttiphalasacchikiriyåya saµvattati. dhammavicayasambojjha!go bhik-
khave anåvaraˆo an¥varaˆo cetaso anupakkileso, bhåvito bahul¥kato vijjåvimuttiphala-
sacchikiriyåya saµvattati. viriyasambojjha!go bhikkhave anåvaraˆo an¥varaˆo cetaso
anupakkileso, bhåvito bahul¥kato vijjåvimuttiphalasacchikiriyåya saµvattatip¥tisamboj-
jha!go bhikkhave anåvaraˆo an¥varaˆo cetaso anupakkileso, bhåvito bahul¥kato
vijjåvimuttiphalasacchikiriyåya saµvattati. passaddhisambojjha!go bhikkhave anåvaraˆo
an¥varaˆo cetaso anupakkileso, bhåvito bahul¥kato vijjåvimuttiphalasacchikiriyåya
saµvattati. samådhisambojjha!go bhikkhave anåvaraˆo an¥varaˆo cetaso anupakkileso,
bhåvito bahul¥kato vijjåvimuttiphalasacchikiriyåya saµvattati. upekhåsambojjha!go bhi-
kkhave anåvaraˆo an¥varaˆo cetaso anupakkileso, bhåvito bahul¥kato vijjåvimutti-
phalasacchikiriyåya saµvattati. ime kho bhikkhave satta bojjha!gå anåvaraˆå an¥varaˆå
cetaso anupakkileså, bhåvitå bahul¥katå vijjåvimuttiphalasacchikiriyåya saµvattant¥ ti||
||SN46:37||
410
| |bojjha!gasaµyutta an¥varaˆasutta| |
|| ||yasmiµ bhikkhave samaye ariyasåvako a††hiµ katvå manasikatvå sabbacetaso samm-
annåharitvå ohitasoto dhammaµ suˆåti – imassa pañca n¥varaˆå tasmiµ samaye na honti,
satta bhojjha!gå tasmiµ samaye bhåvanå påripËriµ gacchanti|| ||katame pañca n¥varaˆå
tasmiµ samaye na honti? kåmacchandan¥varaˆaµ tasmiµ samaye na hoti. byåpåda-
n¥varaˆaµ tasmiµ samaye na hoti. th¥namiddhan¥varaˆaµ tasmiµ samaye na hoti.
uddhaccakukkuccan¥varaˆaµ tasmiµ samaye na hoti. vicikicchån¥varaˆaµ tasmiµ
samaye na hoti. imassa pañca n¥varaˆå tasmiµ samaye na honti|| ||katame satta bojjha!gå
tasmiµ samaye bhåvanå påripËriµ gacchanti? satisambojjha!go tasmiµ samaye bhåvanå
påripËriµ gacchati. dhammavicayasambojjha!go tasmiµ samaye bhåvanå påripËriµ
gacchati. viriyasambojjha!go tasmiµ samaye bhåvanå påripËriµ gacchati. p¥tisam-
bojjha!go tasmiµ samaye bhåvanå påripËriµ gacchati. passaddhisambojjha!go tasmiµ
samaye bhåvanå påripËriµ gacchati. samådhisambojjha!go tasmiµ samaye bhåvanå
påripËri gacchati. upekhåsambojjha!go tasmiµ samaye bhåvanå påripËriµ gacchati.
imassa satta bojjha!gå tasmiµ samaye bhåvanå påripËriµ gacchanti|| ||SN46:38||
| |bojjha!gasaµyutta n¥varaˆasutta| |
|| ||pañc’ ime bhikkhave n¥varaˆå andhakaraˆå acakkhukaraˆå aññåˆakaraˆå paññå-
nirodhikå vighåtapakkhiyå anibbånasaµvattanikå. katame pañca? kåmacchandan¥va-
raˆaµ bhikkhave andhakaraˆaµ acakkhukaraˆaµ aññåˆakaraˆaµ paññånirodhikaµ
vighåtapakkhiyaµ anibbånasaµvattanikaµ. byåpådan¥varaˆaµ bhikkhave andhakaraˆaµ
acakkhukaraˆaµ aññåˆakaraˆaµ paññånirodhikaµ vighåtapakkhiyaµ anibbånasaµ-
vattanikaµ. th¥namiddhan¥varaˆaµ bhikkhave andhakaraˆaµ acakkhukaraˆaµ aññåˆa-
karaˆaµ paññånirodhikaµ vighåtapakkhiyaµ anibbånasaµvattanikaµ. uddhaccakuk-
kuccan¥varaˆaµ bhikkhave andhakaraˆaµ acakkhukaraˆaµ aññåˆakaraˆaµ paññå-
nirodhikaµ vighåtapakkhiyaµ anibbånasaµvattanikaµ. vicikicchån¥varaˆaµ bhikkhave
andhakaraˆaµ acakkhukaraˆaµ aññåˆakaraˆaµ paññånirodhikaµ vighåtapakkhiyaµ
anibbånasaµvattanikaµ. ime kho bhikkhave pañcan¥varaˆå andhakaraˆå acakkhukaraˆå
aññåˆakaraˆå paññånirodhikå vighåtapakkhiyå anibbånasaµvattanikå|| ||sattime bhikkha-
ve bojjha!gå cakkhukaraˆå ñåˆakaraˆå paññåvuddhiyå avighåtapakkhiyå nibbånasaµ-
411
vattanikå. katame satta? satisambojjha!go bhikkhave cakkhukaraˆo ñåˆakaraˆo paññå-
vuddhiyo avighåtapakkhiyo nibbånasaµvattaniko. dhammavicayasambojjha!go bhikkha-
ve cakkhukaraˆo ñåˆakaraˆo paññåvuddhiyo avighåtapakkhiyo nibbånasaµvattaniko.
viriyasambojjha!go bhikkhave cakkhukaraˆo ñåˆakaraˆo paññåvuddhiyo avighåta-
pakkhiyo nibbånasaµvattaniko. p¥tisambojjha!go bhikkhave cakkhukaraˆo ñåˆakaraˆo
paññåvuddhiyo avighåtapakkhiyo nibbånasaµvattaniko. passaddhisambojjha!go bhik-
khave cakkhukaraˆo ñåˆakaraˆo paññåvuddhiyo avighåtapakkhiyo nibbånasaµvattaniko.
samådhisambojjha!go bhikkhave cakkhukaraˆo ñåˆakaraˆo paññåvuddhiyo avighåta-
pakkhiyo nibbånasaµvattaniko. upekhåsambojjha!go bhikkhave cakkhukaraˆo ñåˆa-
karaˆo paññåvuddhiyo avighåtapakkhiyo nibbånasaµvattaniko. ime kho bhikkhave satta
bojjha!gå cakkhukaraˆå ñåˆakaraˆå paññåvuddhiyå avighåtapakkhiyå nibbånasaµ-
vattanikå ti|| ||SN46:40||
| |bojjha!gasaµyutta abhayasutta| |
|| ||katamo pana bhante hetu katamo paccayo aññåˆåya adassanåya? kathaµ sahetu
sapaccayo aññåˆaµ adassanaµ hot¥ ti? yasmiµ kho råjakumåra samaye kåmaråga-
pariyu††hitena cetaså viharati, kåmarågaparetena uppannassa ca kåmarågassa nissaraˆaµ
yathåbhËtaµ na jånåti na passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayam paccayo aññåˆåya
adassanåya. evam pi sahetu sapaccayo aññåˆaµ adassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ
råjakumåra yasmiµ samaye byåpådapariyu††hitena cetaså viharati, byåpådaparetena
uppannassa ca byåpådassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ na jånåti na passati: ayam pi kho
råjakumåra hetu ayaµ paccayo aññåˆåya adassanåya. evam pi sahetu sapaccayo aññåˆaµ
adassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ råjakumåra yasmiµ samaye th¥namiddhapariyu††hitena
cetaså viharati, th¥namiddhaparetena uppannassa ca th¥namiddhassa nissaraˆaµ yathå-
bhËtaµ na jånåti na passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayaµ paccayo aññåˆåya
adassanåya. evam pi sahetu sapaccayo aññåˆaµ adassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ
råjakumåra yasmiµ samaye uddhaccakukkuccapariyu††hitena cetaså viharati, uddhacca-
kukkuccaparetena uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ na
jånåti na passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayaµ paccayo aññåˆåya adassanåya. evam
pi sahetu sapaccayo aññåˆaµ adassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ råjakumåra yasmiµ
samaye vicikicchåpariyu††hitena cetaså viharati, vicikicchåparetena uppannåya ca
412
vicikicchåya nissaraˆaµ yathåbhËtaµ na jånåti na passati: ayam pi kho råjakumåra hetu
ayaµ paccayo aññåˆåya adassanåya. evam pi sahetu sapaccayo aññåˆaµ adassanaµ hoti||
||SN46:56||
| |bojjha!gasaµyutta abhayasutta| |
|| ||katamo pana bhante hetu katamo paccayo ñåˆåya dassanåya? kathaµ sahetu
sapaccayo ñåˆaµ dassanaµ hot¥ ti? idha råjakumåra bhikkhu satisambojjha!gaµ bhåveti
vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. so satisambojjha!-
gaµ bhåvitena cittena yathåbhËtaµ jånåti passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayaµ
paccayo ñåˆåya dassanåya. evam pi sahetu sapaccayo ñåˆaµ dassanaµ hoti|| ||puna ca
paraµ råjakumåra bhikkhu dhammavicayasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ vi-
råganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. so dhammavicayasambojjha!gaµ
bhåvitena cittena yathåbhËtaµ jånåti passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayaµ paccayo
ñåˆåya dassanåya. evam pi sahetu sapaccayo ñåˆaµ dassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ
råjakumåra bhikkhu viriyasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ niro-
dhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. so viriyasambojjha!gaµ bhåvitena cittena yathåbhËtaµ
jånåti passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayaµ paccayo ñåˆåya dassanåya. evam pi
sahetu sapaccayo ñåˆaµ dassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ råjakumåra bhikkhu p¥tisam-
bojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ.
so p¥tisambojjha!gaµ bhåvitena cittena yathåbhËtaµ jånåti passati: ayam pi kho
råjakumåra hetu ayaµ paccayo ñåˆåya dassanåya. evam pi sahetu sapaccayo ñåˆaµ
dassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ råjakumåra bhikkhu passaddhisambojjha!gaµ bhåveti
vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. so passaddhisam-
bojjha!gaµ bhåvitena cittena yathåbhËtaµ jånåti passati: ayam pi kho råjakumåra hetu
ayaµ paccayo ñåˆåya dassanåya. evam pi sahetu sapaccayo ñåˆaµ dassanaµ hoti|| ||puna
ca paraµ råjakumåra bhikkhu samådhisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråga-
nissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. so samådhisambojjha!gaµ bhåvitena
cittena yathåbhËtaµ jånåti passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayaµ paccayo ñåˆåya
dassanåya. evam pi sahetu sapaccayo ñåˆaµ dassanaµ hoti|| ||puna ca paraµ råjakumåra
bhikkhu upekhåsambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ
vossaggapariˆåmiµ. so upekhåsambojjha!gaµ bhåvitena cittena yathåbhËtaµ jånåti
413
passati: ayam pi kho råjakumåra hetu ayaµ paccayo ñåˆåya dassanåya. evam pi sahetu
sapaccayo ñåˆaµ dassanaµ hoti|| ||SN46:56||
| |bojjha!gasaµyutta n¥varaˆasutta| |
|| ||pañc’ imåni bhikkhave n¥varaˆåni. katamåni pañca? kåmacchandan¥varaˆaµ byåpåda-
n¥varaˆaµ th¥namiddhan¥varaˆaµ uddhaccakukkuccan¥varaˆaµ vicikicchån¥varaˆaµ.
imåni kho bhikkhave pañca n¥varaˆåni|| ||imesaµ kho bhikkhave pañcannaµ n¥varaˆå-
naµ pahånåya satta bojjha!gå bhåvetabbå. katame satta? idha bhikkhave bhikkhu
satisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapari-
ˆåmiµ. dhammavicayasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodha-
nissitaµ vossaggapariˆåmiµ. viriyasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråga-
nissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. p¥tisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ
viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. passaddhisambojjha!gaµ bhåveti
vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. samådhisambojjh-
a!gaµ bhåveti vivekanissita viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. upe-
khåsambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossagga-
pariˆåmiµ. evaµ bhåvitå kho bhikkhave satta bojjha!gå evaµ bahul¥katå taˆhånirodhåya
saµvattant¥ ti. imesaµ kho bhikkhave pañcannaµ n¥varaˆaµ pahånåya ime satta
bojjha!gå bhåvetabbå ti|| ||SN46:127||
| |satipa††hånasaµyutta ambapål¥sutta| |
|| ||ekåyano ayaµ bhikkhave maggo sattånaµ visuddhiyå sokaparidevånaµ samatik-
kamåya dukkhadomanassånaµ atthagamåya ñåyassa adhigamåya nibbånassa sacchi-
kiriyåya, yad idaµ cattåro satipa††hånå. katame cattåro? idha bhikkhave bhikkhu kåye
kåyånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ.
vedanåsu vedanånupass¥ viharati åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådoma-
nassaµ. citte cittånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhå-
domanassaµ. dhammesu dhammånupass¥ viharati åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke
abhijjhådomanassaµ|| ||SN47:1||
414
| |satipa††hånasaµyutta sålåsutta| |
|| ||ye te bhikkhave bhikkhË navå acirapabbajitå adhunågatå imaµ dhammavinayaµ. te
ve bhikkhave bhikkhË catunnaµ satipa††hånånaµ bhåvanåya samådapetabbå nivesetabbå
pati††håpetabbå. katamesaµ catunnaµ? etha tumhe åvuso kåye kåyånupassino viharatha
åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå samåhitå ekaggacittå: kåyassa yathå-
bhËtaµ ñåˆåya. vedanåsu vedanånupassino viharatha åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå
vippasannacittå samåhitå ekaggacittå: vedanånaµ yathåbhËtaµ ñåˆåya. citte cittånu-
passino viharatha åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå samåhitå ekaggacittå:
cittassa yathåbhËtaµ ñåˆåya. dhammesu dhammånupassino viharatha åtåp¥no sampajånå
ekodibhËtå vippasannacittå samåhitå ekaggacittå: dhammånaµ yathåbhËtaµ ñåˆåya|| ||ye
pi te bhikkhave bhikkhË sekhå appattamånaså, anuttaraµ yogakkhemaµ patthayamånå
viharanti: te pi kåye kåyånupassino viharanti, åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasanna-
cittå samåhitå ekaggacittå: kåyassa pariññåya. vedanåsu vedanånupassino viharanti,
åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå samåhitå ekaggacittå: vedanånaµ pariñ-
ñåya. citte cittånupassino viharanti, åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå
samåhitå ekaggacittå: cittassa pariññåya. dhammesu dhammånupassino viharanti, åtåp¥no
sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå samåhitå ekaggacittå: dhammånaµ pariññåya|| ||ye
pi te bhikkhave bhikkhË arahanto kh¥ˆåsavå vusitavanto katakaraˆ¥yå ohitabhårå an-
uppattasadatthå parikkh¥ˆabhavasaµyojanå sammadaññå vimuttå: te pi kåye kåyånu-
passino viharanti åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå samåhitå ekaggacittå:
kåyena visaµyuttå. vedanåsu vedanånupassino viharanti, åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå
vippasannacittå samåhitå ekaggacittå: vedanåhi visaµyuttå. citte cittånupassino viharanti,
åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå samåhitå ekaggacittå: cittena visaµyuttå.
dhammesu dhammånupassino viharanti åtåp¥no sampajånå ekodibhËtå vippasannacittå
samåhitå ekaggacittå: dhammehi visaµyuttå|| ||SN47:4||
| |satipa††˙ånasaµyutta nålandåsutta| |
|| ||evam eva kho me bhante dhammavayo vidito: ye pi te bhante ahesuµ at¥taµ
addhånaµ arahanto sammåsambuddhå, sabbe te bhagavanto pañcan¥varaˆe pahåya cetaso
upakkilese paññåya dubbal¥karaˆe, catusu satipa††hånesu supati††hitacittå, sattabojjha!ge
415
yathåbhËtaµ bhåvetvå, anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisambujjhiµsu. ye pi te bhante
bhavissanti anågataµ addhånaµ arahanto sammåsambuddhå: sabbe te bhagavanto
pañcan¥varaˆe pahåya cetaso upakkilese paññåya dubbal¥karaˆe, catusu satipa††hånesu
supati††hitacittå, sattabojjha!ge yathåbhËtaµ bhåvetvå, anuttaraµ sammåsambodhiµ
abhisambujjhissanti. bhagavå pi bhante etarahi arahaµ sammåsambuddho: pañcan¥varaˆe
pahåya cetaso upakkilese paññåya dubbal¥karaˆe, catusu satipa††hånesu supati††hitacitto,
sattabojjha!ge yathåbhËtaµ bhåvetvå anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisambuddhoti||
||SN47:12||
| |satipa††˙ånasaµyutta anussutasutta| |
|| ||ayaµ kåye kåyanupassanå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ
udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ kåye
kåyanupassanå bhåvetabbå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ
udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ kåye
kåyanupassanå bhåvitå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ
udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi|| ||ayaµ vedanåsu
vedanånupassanå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ udapådi
ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ vedanåsu
vedanånupassanå bhåvetabbå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ
udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ
vedanåsu vedanånupassanå bhåvitå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi|| ||ayaµ citte
cittanupassanå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ udapådi ñåˆaµ
udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ citte cittanupassanå
bhåvetabbå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ udapådi ñåˆaµ
udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ citte cittanupassanå
bhåvitå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ udapådi ñåˆaµ
udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi|| ||ayaµ dhammesu dhammånupas-
sanå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi
paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ dhammesu dhammånupas-
sanå bhåvetabbå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ udapådi
416
ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. så kho panåyaµ dhammesu
dhammånupassanå bhåvitå ti, me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuµ
udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapåd¥ ti|| ||SN47:31||
| |satipa††˙ånasaµyutta chandasutta| |
|| ||cattåro ’me bhikkhave satipa††hånå. katame cattåro? idha bhikkhave bhikkhu kåye
kåyånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. tassa
kåye kåyånupassino viharato yo kåyasmiµ chando so pah¥yati. chandassa pahånåya ama-
taµ sacchikataµ hoti. vedanåsu vedanånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya
loke abhijjhådomanassaµ. tassa vedanåsu vedanånupassino viharato yo vedanåsu chando
so pah¥yati. chandassa pahånåya amataµ sacchikataµ hoti. citte cittånupass¥ viharati,
åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. tassa citte cittånupassino
viharato yo cittamhi chando so pah¥yati. chandassa pahånåya amataµ sacchikataµ hoti.
dhammesu dhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådoma-
nassaµ. tassa dhammesu dhammånupassino viharato yo dhammesu chando so pah¥yati.
chandassa pahånåya amataµ sacchikataµ hot¥ ti|| ||SN47:37||
| |satipa††hånasaµyutta vibha!gasutta| |
|| ||katamå ca bhikkhave satipa††hånabhåvanå? idha bhikkhave bhikkhu samudaya-
dhammånupass¥ kåyasmiµ viharati vayadhammånupass¥ kåyasmiµ viharati samudaya-
vayadhammånupass¥ kåyasmiµ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhå-
domanassaµ. samudayadhammånupass¥ vedanåsu viharati vayadhammånupass¥ vedanåsu
viharati samudayavayadhammånupass¥ vedanåsu viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vin-
eyya loke abhijjhådomanassaµ. samudayadhammånupass¥ citte viharati vayadhammå-
nupass¥ citte viharati samudayavayadhammånupass¥ citte viharati, åtåp¥ sampajåno satimå
vineyya loke abhijjhådomanassaµ. samudayadhammånupass¥ dhammesu viharati vaya-
dhammånupass¥ dhammesu viharati samudayavayadhammånupass¥ dhammesu viharati,
åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ. ayaµ vuccati bhikkhave sati-
pa††hånabhåvanå|| ||SN47:40||
417
| |satipa††hånasaµyutta samudayasutta| |
|| ||catunnaµ bhikkhave satipa††hånånaµ samudayañ ca atthagamañ ca desissåmi.taµ
suˆåtha. ko ca bhikkhave kåyassa samudayo? åhårasamudayå kåyassa samudayo, åhåra-
nirodhå kåyassa atthagamo. phassasamudayå vedanånaµ samudayo, phassanirodhå
vedanånaµ atthagamo. nåmarËpasamudayå cittassa samudayo, nåmarËpanirodhå cittassa
atthagamo. manasikårasamudayå dhammånaµ samudayo, manasikåranirodhå dhamm-
ånaµ atthagamo ti|| ||SN47:42||
| | indriyasaµyutta vibha!gasutta| |
|| ||katamañ ca bhikkhave sukhindriyaµ? yaµ kho bhikkhave kåyikaµ sukhaµ kåyikaµ
såtaµ, kåyasamphassajaµ sukhaµ såtaµ vedayitaµ: idaµ vuccati bhikkhave sukh-
indriyaµ. katamañ ca bhikkhave dukkhindriyaµ? yaµ kho bhikkhave kåyikaµ dukkhaµ
kåyikaµ asåtaµ, kåyasamphassajaµ dukkhaµ asåtaµ vedayitaµ: idaµ vuccati bhik-
khave dukkhindriyaµ. katamañ ca bhikkhave somanassindriyaµ? yaµ kho bhikkhave
cetasikaµ sukhaµ cetasikaµ såtaµ, manosamphassajaµ sukhaµ såtaµ vedayitaµ: idaµ
vuccati bhikkhave somanassindriyaµ. katamañ ca bhikkhave domanassindriyaµ? yaµ
kho bhikkhave cetasikaµ dukkhaµ cetasikaµ asåtaµ, manosamphassajaµ dukkhaµ
asåtaµ vedayitaµ: idaµ vuccati bhikkhave domanassindriyaµ. katamañ ca bhikkhave
upekhindriyaµ? yaµ kho bhikkhave kåyikaµ vå cetasikaµ vå n’ eva såtaµ na asåtaµ
vedayitaµ: idaµ vuccati bhikkhave upekhindriyaµ|| ||tatra bhikkhave yañ ca sukh-
indriyaµ yañ ca somanassindriyaµ: sukhå så vedanå da††habbå. tatra bhikkhave yañ ca
dukkhindriyaµ yañ ca domanassindriyaµ: dukkhå så vedanå da††habbå. tatra bhikkhave
yadidaµ upekhindriyaµ: adukkhamasukhå så vedanå da††habbå. iti kho bhikkhave imåni
pañcindriyåni pañca hutvå t¥ni honti; t¥ni hutvå pañca honti pariyåyenå ti|| ||SN48:38||
| | indriyasaµyutta araˆisutta| |
|| ||sukhavedaniya bhikkhave phassaµ pa†icca uppajjati sukhindriyaµ. so sukhito va sa-
måno: sukhito ’sm¥ ti pajånåti. tass’ eva sukhavedaniyassa phassassa nirodhå, yaµ tajjaµ
vedayitaµ sukhavedaniyaµ phassaµ pa†icca uppannaµ sukhindriyaµ, taµ nirujjhati taµ
418
vËpasammat¥ ti pajånåti|| ||dukkhavedaniyaµ bhikkhave phassaµ pa†icca uppajjati
dukkhindriyaµ. so dukkhito va samåno: dukkhito ’sm¥ ti pajånåti. tass’ eva dukkhaveda-
niyassa phassassa nirodhå, yaµ tajjaµ vedayitaµ dukkhavedaniyaµ phassaµ pa†icca
uppannaµ dukkhindriyaµ, taµ nirujjhati taµ vËpasammat¥ ti pajånåti|| ||somanas-
savedaniyaµ bhikkhave phassaµ pa†icca uppajjati somanassindriyaµ. so sumano va
samåno: sumano ’sm¥ ti pajånåti. tass’ eva somanassavedaniyassa phassassa nirodhå, yaµ
tajjaµ vedayitaµ, somanassavedaniyaµ phassaµ pa†icca uppannaµ somanassindriyaµ,
taµ nirujjhati taµ vËpasammat¥ ti pajånåti|| ||domanassavedaniyaµ bhikkhave phassaµ
pa†icca uppajjati domanassindriyaµ. so dummano va samåno: dummano ’sm¥ ti pajånåti.
tass’ eva domanassavedaniyassa phassassa nirodhå, yaµ tajjaµ vedayitaµ domanassa-
vedaniyaµ phassaµ pa†icca uppannaµ domanassindriyaµ, taµ nirujjhati taµ vËpasamm-
at¥ ti pajånåti|| ||upekhåvedaniyaµ bhikkhave phassaµ pa†icca uppajjati upekhindriyaµ.
so upekhako va samåno: upekhako ’sm¥ ti pajånåti. tass’ eva upekhåvedaniyassa phas-
sassa nirodhå, yaµ tajjaµ vedayitaµ upekhåvedaniyaµ phassaµ pa†icca uppannaµ
upekhindriyaµ, taµ nirujjhati taµ vËpasammat¥ ti pajånåti|| ||SN48:39||
| |anuruddhasaµyutta rahogatasutta| |
|| ||idh’ åvuso bhikkhu ajjhattaµ kåye samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampa-
jåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ kåye vayadhammånupass¥
viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ kåye
samudayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhå-
domanassaµ. bahiddhå kåye samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå
vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå kåye vayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå kåye samudayavaya-
dhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ.
ajjhattabahiddhå kåye samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya
loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattabahiddhå kåye vayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattabahiddhå kåye samudaya-
vayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ||
||so sace åka!khati appa†ikkËle pa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, pa†ikkËlasaññ¥ tattha viha-
rati. sace åka!khati pa†ikkËle appa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha
419
viharati. sace åka!khati appa†ikkËle ca pa†ikkËle ca pa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, pa†i-
kkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati pa†ikkËle ca appa†ikkËle ca appa†ikkËlasaññ¥
vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati appa†ikkËlañ ca pa†ikkËlañ
ca tad ubhayaµ abhinivajjetvå upekhako vihareyyaµ sato sampajåno ti, upekhako tattha
viharati sato sampajåno|| ||SN52:1||
| |anuruddhasaµyutta rahogatasutta| |
|| ||idh’ åvuso bhikkhu ajjhattaµ vedanåsu samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ vedanåsu vayadhammå-
nupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ
vedanåsu samudayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke
abhijjhådomanassaµ. bahiddhå vedanåsu samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sam-
pajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå vedanåsu vayadhammånu-
pass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå
vedanåsu samudayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke
abhijjhådomanassaµ. ajjhattabahiddhå vedanåsu samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattabahiddhå vedanåsu vaya-
dhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ;
ajjhattabahiddhå vedanåsu samudayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno sati-
må vineyya loke abhijjhådomanassaµ|| ||so sace åka!khati appa†ikkËle pa†ikkËlasaññ¥
vihareyyan ti, pa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati pa†ikkËle appa†ikkËlasaññ¥
vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati appa†ikkËle ca pa†ikkËle ca
pa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, pa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati pa†ikkËle ca
appa†ikkËle ca appa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace
åka!khati appa†ikkËlañ ca pa†ikkËlañ ca tad ubhayaµ abhinivajjetvå upekhako viharey-
yaµ sato sampajåno ti, upekhako tattha viharati sato sampajåno|| ||SN52:1||
| |anuruddhasaµyutta rahogatasutta| |
|| ||idh’ åvuso bhikkhu ajjhattaµ citte samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampa-
jåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ citte vayadhammånupass¥
420
viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ citte samu-
dayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhå-
domanassaµ. bahiddhå citte samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå
vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå citte vayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå citte samudayavaya-
dhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ.
ajjhattabahiddhå citte samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya
loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattabahiddhå citte vayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattabahiddhå citte samudaya-
vayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ||
||so sace åka!khati appa†ikkËle pa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, pa†ikkËlasaññ¥ tattha viha-
rati. sace åka!khati pa†ikkËle appa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha
viharati. sace åka!khati appa†ikkËle ca pa†ikkËle ca pa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, pa†ik-
kËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati pa†ikkËle ca appa†ikkËle ca appa†ikkËlasaññ¥
vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati appa†ikkËlañ ca pa†ikkËlañ
ca tad ubhayaµ abhinivajjetvå upekhako vihareyyaµ sato sampajåno ti, upekhako tattha
viharati sato sampajåno|| ||SN52:1||
| |anuruddhasaµyutta rahogatasutta| |
|| ||idh’ åvuso bhikkhu ajjhattaµ dhammesu samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥
sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ dhammesu vayadhamm-
ånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattaµ
dhammesu samudayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke
abhijjhådomanassaµ. bahiddhå dhammesu samudayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sam-
pajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå dhammesu vayadhammå-
nupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; bahiddhå
dhammesu samudayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke
abhijjhådomanassaµ. ajjhattabahiddhå dhammesu samudayadhammånupass¥ viharati,
åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ; ajjhattabahiddhå dhammesu
vayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ;
ajjhattabahiddhå dhammesu samudayavayadhammånupass¥ viharati, åtåp¥ sampajåno
421
satimå vineyya loke abhijjhådomanassaµ|| ||so sace åka!khati appa†ikkËle pa†ikkËlasaññ¥
vihareyyan ti, pa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati pa†ikkËle appa†ikkËlasaññ¥
vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati appa†ikkËle ca pa†ikkËle ca
pa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, pa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace åka!khati pa†ikkËle ca
appa†ikkËle ca appa†ikkËlasaññ¥ vihareyyan ti, appa†ikkËlasaññ¥ tattha viharati. sace
åka!khati appa†ikkËlañ ca pa†ikkËlañ ca tad ubhayaµ abhinivajjetvå upekhako viharey-
yaµ sato sampajåno ti, upekhako tattha viharati sato sampajåno|| ||SN52:1||
| |ånåpånasaµyutta bojjha!gasutta| |
|| ||ånåpånasati bhikkhave bhåvitå bahul¥katå mahapphalå hoti mahånisaµså. kathaµ
bhåvitå ca bhikkhave ånåpånasati kathaµ bahul¥katå mahapphalå hoti mahånisaµså? idha
bhikkhave bhikkhu ånåpånasatisahagataµ satisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ
viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. ånåpånasatisahagataµ dhammavica-
yasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossagga-
pariˆåmiµ. ånåpånasatisahagataµ viriyasambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråga-
nissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. ånåpånasatisahagataµ p¥tisambojjha!gaµ
bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. ånåpånasati-
sahagataµ passaddhisambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodha-
nissitaµ vossaggapariˆåmiµ. ånåpånasatisahagataµ samådhisambojjha!gaµ bhåveti
vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ vossaggapariˆåmiµ. ånåpånasatisaha-
gataµ upekhåsambojjha!gaµ bhåveti vivekanissitaµ viråganissitaµ nirodhanissitaµ
vossaggapariˆåmiµ. evaµ bhåvitå kho bhikkhave ånåpånasati evaµ bahul¥katå maha-
pphalå hoti mahånisaµså ti|| ||SN54:2||
| |ånåpånasaµyutta kappinasutta| |
|| ||katamassa ca bhikkhave samådhissa bhavitattå bahul¥katattå n’ eva kåyassa iñjitattaµ
vå hoti phanditattaµ vå, na cittassa iñjitattaµ vå hoti phanditattaµ vå? ånåpånasati-
samådhissa bhikkhave bhåvitattå bahul¥katattå n’ eva kåyassa iñjitattaµ vå hoti phan-
ditattaµ vå, na cittassa iñjitattaµ vå hoti phanditattaµ vå|| ||kathaµ bhåvite ca bhikkhave
ånåpånasatisamådhimhi kathaµ bahul¥kate n’ eva kåyassa iñjitattaµ vå hoti phanditattaµ
422
vå, na cittassa iñjitattaµ vå hoti phanditattaµ vå? idha bhikkhave araññagato vå
rukkhamËlagato vå suññågåragato vå nis¥dati palla!kaµ åbhujitva, ujuµ kåyaµ
paˆidhåya parimukhaµ satiµ upa††hapetvå: so sato va assasati sato va passasati|| ||d¥ghaµ
vå assasanto d¥ghaµ assasåm¥ ti pajånåti, d¥ghaµ vå passasanto d¥ghaµ passasåm¥ ti
pajånåti; rassaµ vå assasanto rassaµ assasåm¥ ti pajånåti, rassaµ vå passasanto rassaµ
passasåm¥ ti pajånåti; sabbakåyapa†isamved¥ assasissåm¥ ti sikkhati, sabbakåya-
pa†isamved¥ passasissåm¥ ti sikkhati; passambhayaµ kåyasa!khåraµ assasissåm¥ ti
sikkhati, passambhayaµ kåyasa!khåraµ passasissåm¥ ti sikkhati. p¥tipa†isamved¥ assa-
sissåm¥ ti sikkhati p¥tipa†isamved¥ passasissåm¥ ti sikkhati; sukhapa†isamved¥ assasissåm¥
ti sikkhati, sukhapa†isamved¥ passasissåm¥ ti sikkhati; cittasa!khårapa†isamved¥ assa-
sissåm¥ ti sikkhati, cittasa!khårapa†isamved¥ passasissåm¥ ti sikkhati; passambhayaµ
cittasa!khåraµ assasissåm¥ ti sikkhati passambhayaµ cittasa!khåraµ passasissåm¥ ti
sikkhati. cittapa†isamved¥ assasissåm¥ ti sikkhati, cittapa†isamved¥ passasissåm¥ ti
sikkhati; abhippamodayaµ cittaµ assasissåm¥ ti sikkhati, abhippamodayaµ cittaµ passa-
sissåm¥ ti sikkhati; samådahaµ cittaµ assasissåm¥ ti sikkhati, samådahaµ cittaµ
passasissåm¥ ti sikkhati; vimocayaµ cittaµ assasissåm¥ ti sikkhati, vimocayaµ cittaµ
passasissåm¥ ti sikkhati. aniccånupass¥ assasissåm¥ ti sikkhati, aniccånupass¥ passasissåm¥
ti sikkhati; virågånupass¥ assasissåm¥ ti sikkhati, virågånupass¥ passasissåm¥ ti sikkhati;
nirodhånupass¥ assasissåm¥ ti sikkhati, nirodhånupass¥ passasissåm¥ ti sikkhati; pa†i-
nissaggånupass¥ assasissåm¥ ti sikkhati, pa†inissaggånupass¥ passasissåm¥ ti sikkhati||
||evaµ bhåvite ca kho bhikkhave ånåpånasatisamådhimhi evaµ bahul¥kate, n’ eva
kåyassa iñjitattaµ vå hoti phanditattaµ vå, na cittassa iñjitattaµ vå hoti phanditattaµ vå
ti|| ||SN54:7||
| |ånåpånasaµyutta ka!kheyyasutta| |
|| ||so eva nu kho bhante sekho vihåro so tathågatavihåro; udåhu añño sekho vihåro añño
tathågatavihåro ti? na kho åvuso mahånåma sveva sekho vihåro so tathågatavihåro; añño
kho åvuso mahånåma sekho vihåro añño tathågatavihåro|| ||ye te åvuso mahånåma
bhikkhË sekhå appattamånaså anuttaraµ yogakkhemaµ patthayamånå viharanti, te pañca
n¥varaˆe pahåya viharanti. katame pañca? kåmacchandan¥varaˆaµ pahåya viharanti,
byåpådan¥varaˆaµ pahåya viharanti, th¥namiddhan¥varaˆaµ pahåya viharanti, uddhacca-
423
kukkuccan¥varaˆaµ pahåya viharanti, vicikicchån¥varaˆaµ pahåya viharanti. ye pi te
åvuso mahånåma bhikkhË sekhå appattamånaså anuttaraµ yogakkhemaµ patthayamånå
viharanti, te ime pañca n¥varaˆe pahåya viharanti|| ||ye ca kho te åvuso mahånåma
bhikkhË arahanto kh¥nåsavå, vusitavanto katakaraˆ¥yå ohitabhårå anuppattasadatthå
parikkh¥ˆabhavasaµyojanå sammadaññå vimuttå; tesaµ pañca n¥varaˆå pah¥nå ucchin-
namËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammå. katame pañca?
kåmacchandan¥varaˆaµ pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakatå åyatiµ
anuppådadhammaµ. byåpådan¥varaˆaµ pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ ana-
bhåvakatå åyatiµ anuppådadhammaµ. th¥namiddhan¥varaˆaµ pah¥naµ ucchinnamËlaµ
tålåvatthukataµ anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammaµ. uddhaccakukkuccan¥varaˆaµ
pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakatå åyatiµ anuppådadhammaµ.
vicikicchån¥varaˆaµ pah¥naµ ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakatå åyatiµ an-
uppådadhammaµ. ye te åvuso mahånåma bhikkhË arahanto kh¥nåsavå, vusitavanto kata-
karaˆ¥yå ohitabhårå anuppattasadatthå parikkh¥ˆabhavasaµyojanå sammadaññå vimuttå,
tesaµ ime pañca n¥varaˆå pah¥nå ucchinnamËlå tålåvatthukatå anabhåvakatå åyatiµ
anuppådadhammå|| ||SN54:12||
| |ånåpånasaµyutta bhikkhËsutta| |
|| ||atthi kho bhikkhave eko dhammo bhåvito bahul¥kato cattåro dhamme paripËreti,
cattåro dhammå bhåvitå bahul¥katå satta dhamme paripËrenti, satta dhammå bhåvitå
bahul¥katå dve dhamme paripËrent¥ ti. katamo pana bhante eko dhammo bhåvito
bahul¥kato cattåro dhamme paripËreti, cattåro dhammå bhåvitå bahul¥katå satta dhamme
paripËrenti, satta dhammå bhåvitå bahul¥katå dve dhamme paripËrent¥ ti? ånåpåna-
satisamådhi kho bhikkhave eko dhammo bhåvito bahul¥kato cattåro satipa††håne
paripËreti, cattåro satipa††hånå bhåvito bahul¥kato satta bojjha!ge paripËrenti, satta
bojjha!gå bhåvito bahul¥kato vijjåvimuttiµ paripËrent¥ ti|| ||SN54:15||
424
| |ånåpånasaµyutta saµyojanasutta| |
|| ||ånåpånasatisamådhi bhikkhave bhåvito bahul¥kato saµyojanapahånåya saµvattati.
kathaµ bhåvito ca bhikkhave ånåpånasatisamådhi kathaµ bahul¥kato saµyojanapahånåya
saµvattati?|| ||SN54:17||
| |ånåpånasaµyutta anusayasutta| |
|| ||ånåpånasatisamådhi bhikkhave bhåvito bahul¥kato anusayasamugghåtåya saµvattati.
kathaµ bhåvito ca bhikkhave ånåpånasatisamådhi kathaµ bahul¥kato anusaya-
samugghåtåya saµvattati?|| ||SN54:18||
| |ånåpånasaµyutta addhånasutta| |
|| ||ånåpånasatisamådhi bhikkhave bhåvito bahul¥kato addhånapariññåya saµvattati.
kathaµ bhåvito ca bhikkhave ånåpånasatisamådhi kathaµ bahul¥kato addhånapariññåya
saµvattati?|| ||SN54:19||
| |ånåpånasaµyutta åsavakkhayasutta| |
|| ||ånåpånasatisamådhi bhikkhave bhåvito bahul¥kato åsavånaµ khayåya saµvattati.
kathaµ bhåvito ca bhikkhave ånåpånasatisamådhi kathaµ bahul¥kato åsavånaµ
khayåya saµvattati?|| ||SN54:20||
| |sotåpattisaµyutta såriputtasutta| |
|| ||sotåpattiya!gaµ sotåpattiya!gaµ ti h’ idaµ såriputta vuccati. katamaµ nu kho
såriputta sotåpattiya!gan ti? sappurisasaµsevo hi bhante sotåpattiya!gaµ saddhamma-
savanaµ sotåpattiya!gaµ yonisomanasikåro sotåpattiya!gaµ dhammånudhammapa†i-
patti sotåpattiya!gan ti. sådhu såriputta sådhu såriputta. sappurisasaµsevo hi såriputta
sotåpattiya!gaµ saddhammasavanaµ sotåpattiya!gaµ yonisomanasikåro sotåpatti-
ya!gaµ dhammånudhammapa†ipatti sotåpattiya!gan ti|| ||soto soto ti h’ idaµ såriputta
425
vuccati. katamo nu kho såriputta soto ti? ayam eva hi bhante ariyo a††ha!giko maggo
soto, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanta sammå-
åjivo sammåvåyåma sammåsati sammåsamådh¥ ti. sådhu såriputta sådhu såriputta. ayam
eva hi såriputta ariyo a††ha!giko maggo soto, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo
sammåvåcå sammåkammanta sammååjivo sammåvåyåma sammåsati sammåsamådh¥ ti||
||sotåpanno sotåpanno ti h’ idaµ såriputta vuccati. katamo nu kho såriputta sotåpanno ti?
yo hi bhante iminå ariyena a††ha!gikena maggena samannågato ayaµ vuccati sotåpanno:
yoyaµ åyasmå evaµ nåmo evaµ gotto ti. sådhu såriputta sådhu såriputta. yo hi såriputta
iminå ariyena a††ha!gikena maggena samannågato ayaµ vuccati sotåpanno: yoyaµ
åyasmå evaµ nåmo evaµ gotto ti|| ||SN55:5||
| |sotåpattisaµyutta mahånåmasutta| |
|| ||må bhåyi mahånåma må bhåyi mahånåma. apåpakaµ te maraˆaµ bhavissati apåpikå
kålaµkiriyå. yassa kassaci mahånåma d¥gharattaµ: saddhåparibhåvitaµ cittaµ s¥la-
paribhåvitaµ cittaµ sutaparibhåvitaµ cittaµ cågaparibhåvitaµ cittaµ paññåparibhåvitaµ
cittaµ, tassa yo hi khvåyaµ kåyo rËp¥ cåtumahåbhËtiko måtåpittikasambhavo odana-
kummåsupacayo, anicc’ ucchådanaparimaddanabhedanaviddhaµsanadhammo; taµ idh’
eva kåkå vå khådanti gijjhå vå khådanti kulalå vå khådanti sunakhå vå khådanti sigålå vå
khådanti vividhå vå påˆakajåtå khådanti. yañ ca khvassa taµ cittaµ d¥gharattaµ
saddhåparibhåvitaµ s¥laparibhåvitaµ sutaparibhåvitaµ cågaparibhåvitaµ paññåparibhå-
vitaµ taµ uddha!gåmi hoti visesågåmi. seyyathå pi mahånåma puriso sappikumbhaµ vå
telakumbhaµ vå, gambh¥raµ udakarahadaµ ogåhetvå, bhindeyya. tatra yå assa sakkharå
vå ka†halå vå, så adhogåm¥ assa. yañ ca khvassa tatra sappi vå telaµ vå, taµ uddha!gåmi
assa visesågåmi|| ||SN55:21||
| |sotåpattisaµyutta dhammadinnasutta| |
|| ||ovadatu no bhante bhagavå anusåsatu no bhante bhagavå, yaµ amhåkaµ assa
d¥gharattaµ hitåya sukhåyå ti. tasmåt iha vo dhammadinna evaµ sikkhitabbaµ: ye te
suttantå tathågatabhåsitå gambh¥rå gambh¥ratthå lokuttarå suññatapa†isaµyuttå, te kålena
kålaµ upasampajja viharissåmå ti. evañ hi vo dhammadinna sikkhitabban ti|| ||SN55:53||
426
| |sotåpattisaµyutta gilåyanasutta| |
|| ||so evaµ assa vacan¥yo: atthi pan’ åyasmato månussakesu pañcasu kåmaguˆesu
apekhå ti? so ce evaµ vadeyya atthi me månussakesu pañcasu kåmagunesu apekhå ti. so
evaµ assa vacan¥yo: månussakehi kho åvuso kåmehi dibbå kåmå abhikkantatarå ca
paˆitatarå ca. sådh’ åyasmå månussakehi kåmehi cittaµ vu††håpetvå, catummahåråjikesu
devesu cittaµ adhimoceh¥ ti|| ||so ce evaµ vadeyya: månussakehi kåmehi cittaµ
vu††hitaµ cåtummahåråjikesu devesu cittaµ adhimocitan ti. so evaµ assa vacan¥yo:
cåtummahåråjikehi kho åvuso devehi tåvatiµså devå abhikkantatarå ca paˆitatarå ca.
sådh’ åyasmå cåtummahåråjikehi devehi cittaµ vu††håpetvå, tåvatiµsesu devesu cittaµ
adhimoceh¥ ti|| ||so ce evaµ vadeyya: cåtummahåråjikehi me devehi cittaµ vu††hitaµ
tåvatiµsesu devesu cittaµ adhimocitan ti. so evaµ assa vacan¥yo: tåvatiµsehi kho åvuso
devehi yåmå devå abhikkantatarå ca paˆitatarå ca. sådh’ åyasmå tavatiµsehi devehi
cittaµ vu††håpetvå, yåmesu devesu cittaµ adhimoceh¥ ti|| ||so ce evaµ vadeyya:
tåvatiµsehi me devehi cittaµ vu††hitaµ yåmesu devesu cittaµ adhimocitan ti. so evaµ
assa vacan¥yo: yåmehi kho åvuso devehi tusitå devå abhikkantatarå ca paˆitatarå ca.
sådh’ åyasmå yåmehi devehi cittaµ vu††håpetvå, tusitesu devesu cittaµ adhimoceh¥ ti. so
ce evaµ vadeyya: yåmehi me devehi cittaµ vu††hitaµ, tusitesu devesu cittaµ
adhimocitan ti|| ||so evaµ assa vacan¥yo: tusitehi kho åvuso devehi nimmånaratti devå
abhikkantatarå ca paˆitatarå ca. sådh’ åyasmå tusitehi devehi cittaµ vu††håpetvå,
nimmånaratt¥su devesu cittaµ adhimoceh¥ ti. so ce evaµ vadeyya: tusitehi me devehi
cittaµ vu††hitaµ nimmånaratt¥su devesu cittaµ adhimocitan ti. so evaµ assa vacan¥yo:
nimmånaratt¥hi kho åvuso devehi paranimmitavasavattino devå abhikkantatarå ca
paˆitatarå ca. sådh’ åyasmå nimmånaratt¥hi devehi cittaµ vu††håpetvå, paranimmita-
vasavatt¥su devesu cittaµ adhimoceh¥ ti|| ||so ce evaµ vadeyya: nimmånaratt¥hi me
devehi cittaµ vu††hitaµ paranimmitavasavatt¥su devesu cittaµ adhimocitan ti. so evaµ
assa vacan¥yo: paranimmitavasavatt¥hi kho åvuso devehi brahmaloko abhikkantataro ca
paˆitataro ca. sådh’ åyasmå paranimmitavasavatt¥hi devehi cittaµ vu††håpetvå, brahma-
loke cittaµ adhimoceh¥ ti|| ||so ce evaµ vadeyya: paranimmitavasavatt¥hi me devehi
cittaµ vu††hitaµ brahmaloke cittaµ adhimocitan ti. so evaµ assa vacan¥yo: brahmaloko
pi kho åvuso anicco adhuvo sakkåya pariyåpanno. sådh’ åyasmå brahmalokå cittaµ
vu††håpetvå, sakkåya nirodhe cittaµ upasaµharåh¥ ti. so ce evaµ vadeyya: brahmalokå
427
me cittaµ vu††hitaµ sakkåya nirodhe cittaµ upasaµharåm¥ ti. evaµ vimuttacittassa kho
mahånåm upåsakassavassasata vimuttacittena bhikkhunå – na kiñci nånåkaraˆaµ vadåmi,
yad idaµ vimuttiyå vimuttin ti|| ||SN55:54||
| |saccasaµyutta cintåsutta| |
|| ||må bhikkhave påpakaµ akusalaµ cittaµ cinteyyåtha: sassato loko ti vå asassato loko
ti vå, antavå loko ti vå anantavå loko ti vå, taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ
aññaµ sar¥ran ti vå, hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå na hoti tathågato paraµ maraˆå ti
vå, hoti ca na ca hoti tathågato paraµ maraˆå ti vå n’ eva hoti na na hoti tathågato paraµ
maraˆå ti vå. taµ kissa hetu? n’ eså bhikkhave cintå atthasaµhitå nådibrahmacariyikå, na
nibbidåya na virågåya na nirodhåya na upasamåya na abhiññåya na sambodhåya na
nibbånåya saµvattati. cintentå ca kho tumhe bhikkhave: idaµ dukkhan ti cinteyyåtha.
ayaµ dukkhasamudaya ti cinteyyåtha. ayaµ dukkhanirodhå ti cinteyyåtha. ayaµ dukkha-
nirodhågåmin¥ pa†ipadå ti cinteyyåtha. taµ kissa hetu? eså bhikkhave cintå atthasaµhitå
eså ådibrahmacariyikå, eså nibbidåya virågåya nirodhåya upasamåya abhiññåya
sambodhåya nibbånåya saµvattati|| ||SN56:8||
| |saccasaµyutta dhammacakkappavattanasutta| |
|| ||dve me bhikkhave antå pabbajitena na sevittabbå. katame dve? yo cåyaµ kåmesu
kåmasukhallikånuyogo, h¥no gammo puthujjan¥ko anariyo anatthasaµhito. yo cåyaµ
attakilamathånuyogo, dukkho anariyo anatthasaµhito. ete te bhikkhave ubho ante anu-
pakamma majjhimå pa†ipadå tathågatena abhisambuddhå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥
upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya samvattati|| ||katamå ca så bhikkhave
majjhimå pa†ipadå tathågatena abhisambuddhå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya
abhiññåya sambodhåya nibbånåya samvattati. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo,
seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååjivo
sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi. ayaµ kho så bhikkhave majjhimå pa†ipadå
tathågatena abhisambuddhå, cakkhukaraˆ¥ ñåˆakaraˆ¥ upasamåya abhiññåya sambodhåya
nibbånåya samvattati|| ||idaµ kho pana bhikkhave dukkhaµ ariyasaccaµ? jåti pi dukkhå
jarå pi dukkhå byådhi pi dukkhå maraˆaµ pi dukkhaµ, sokaparidevadukkhadomanass’
428
upåyåså pi dukkhå, appiyehi sampayogo dukkho piyehi vippayogo dukkho, yam p’
icchaµ na labhati tam pi dukkhaµ; saµkhittena pañc’ upådånakkhandhå pi dukkhå. idaµ
kho pana bhikkhave dukkhasamudayaµ ariyasaccaµ? yåyaµ taˆhå ponobbhavikå nand¥
rågasahagatå tatra tatråbhinandin¥, seyyath¥daµ kåmataˆhå bhavataˆhå vibhavataˆhå.
idaµ kho pana bhikhave dukkhanirodhaµ ariyasaccaµ? yo tasså yeva taˆhåya asesa-
viråganirodho cågo pa†inissaggo mutti anålayo. idaµ kho pana bhikkhave dukkha-
nirodhagåmin¥ pa†ipadå ariyasaccaµ? ayam eva ariyo a††ha!giko maggo, seyyath¥daµ
sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååjivo sammåvåyåmo
sammåsati sammåsamådhi|| ||SN56:11||
| |saccasaµyutta dhammacakkappavattanasutta| |
|| ||idaµ dukkhaµ ariyasaccan ti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu,
cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. taµ kho
pan’ idaµ dukkhaµ ariyasaccaµ pariññeyyan ti me bhikkhave pubbe ananussutesu
dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi.
taµ kho pan’ idaµ dukkhaµ ariyasaccaµ pariññåtan ti me bhikkhave pubbe ananu-
ssutesu dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko
udapådi|| ||idaµ dukkhasamudayaµ ariyasaccan ti me bhikkhave pubbe ananussutesu
dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi.
taµ kho pan’ idaµ dukkhasamudayaµ ariyasaccaµ pariññeyyan ti me bhikkhave pubbe
ananussutesu dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi
åloko udapådi. taµ kho pan’ idaµ dukkhasamudayaµ ariyasaccaµ pariññåtan ti me
bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå
udapådi vijjå udapådi åloko udapådi|| ||idaµ dukkhanirodhaµ ariyasaccan ti me
bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå
udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. taµ kho pan’ idaµ dukkhanirodhaµ ariyasaccaµ
pariññeyyan ti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ
udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. taµ kho pan’ idaµ dukkhanirodhaµ
ariyasaccaµ pariññåtan ti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu, cakkhuµ
udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi|| ||idaµ dukkha-
nirodhagåmin¥ pa†ipådå ariyasaccan ti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu,
429
cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi. taµ kho
pan’ idaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipådå ariyasaccaµ pariññeyyan ti me bhikkhave
pubbe ananussutesu dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ udapådi paññå udapådi vijjå
udapådi åloko udapådi. taµ kho pan’ idaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipådå ariyasaccaµ
pariññåtan ti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu, cakkhuµ udapådi ñåˆaµ
udapådi paññå udapådi vijjå udapådi åloko udapådi|| ||yåva k¥vañca me bhikkhave imesu
catusu ariyasaccesu evaµ tipariva††aµ dvådasåkåraµ, yathåbhËtaµ ñåˆadassanaµ na
suvisuddhaµ ahosi; n’ eva tåvåhaµ bhikkhave sadevake loke samårake sabrahmake
sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya, anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisam-
buddho ti paccaññåsiµ. yato ca kho me bhikkhave imesu catusu ariyasaccesu evaµ
tipariva††aµ dvådasåkåraµ, yathåbhËtaµ ñåˆadassanaµ suvisuddhaµ ahosi; athåhaµ
bhikkhave sadevake loke samårake sabrahmake sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadeva-
manussåya, anuttaraµ sammåsambodhiµ abhisambuddho ti paccaññåsiµ. ñåˆañ ca pana
me dassanaµ udapådi: akuppå me cetovimutti ayaµ antimå jåti n’ atthi ’dåni punabbhavo
ti|| ||SN56:11||
| |saccasaµyutta sa!kåsanåsutta| |
|| ||idaµ dukkhaµ ariyasaccan ti bhikkhave mayå paññattaµ. tattha aparimåˆå vaˆˆå
aparimåˆå vyañjanå aparimåˆå sa!kåsanå, iti p’ idaµ dukkhaµ ariyasaccan ti. idaµ
dukkhasamudayaµ ariyasaccan ti bhikkhave mayå paññattaµ. tattha aparimåˆå vaˆˆå
aparimåˆå vyañjanå aparimåˆå sa!kåsanå, iti p’ idaµ dukkhasamudayaµ ariyasaccan ti.
idaµ dukkhanirodhaµ ariyasaccan ti bhikkhave mayå paññattaµ. tattha aparimåˆå vaˆˆå
aparimåˆå vyañjanå aparimåˆå sa!kåsanå, iti p’ idaµ dukkhanirodhaµ ariyasaccan ti.
idaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ariyasaccan ti bhikkhave mayå paññattaµ. tattha
aparimåˆå vaˆˆå aparimåˆå vyañjanå aparimåˆå sa!kåsanå, iti p’ idaµ dukkhanirodha-
gåmin¥ pa†ipadå ariyasaccan ti|| ||SN56:19||
430
| |saccasaµyutta gavampatisutta| |
|| ||yo bhikkhave dukkhaµ passati, dukkhasamudayaµ pi so passati dukkhanirodhaµ pi
passati dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pi passati. yo dukkhasamudayaµ passati, duk-
khaµ pi so passati dukkhanirodhaµ pi passati dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pi
passati. yo dukkhanirodhaµ passati, dukkhaµ pi so passati dukkhasamudayaµ pi passati
dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ pi passati. yo dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadaµ passati,
dukkhaµ pi so passati dukkhasamudayaµ pi passati dukkhanirodhaµ pi passat¥ ti||
||SN56:30||
| |saccasaµyuta siµsapåsutta| |
|| ||ekaµ samayaµ bhagavå kosambiyaµ viharati siµsapåvane. atha kho bhagavå
parittåni siµsapåpaˆˆåni påˆinå gahetvå, bhikkhË åmantesi taµ kiµ maññatha bhikkhave
katamaµ nu kho bahutaraµ, yåni vå mayå parittåni siµsapåpaˆˆåni påˆinå gahitåni
yadidaµ upari siµsapåvane ti? appamattakåni bhante bhagavatå parittåni siµsapåpaˆˆåni
påˆinå gahitåni atha kho etåneva bahutaråni yadidaµ upari siµsapåvane ti|| ||evam eva
kho bhikkhave etad eva bahutaraµ yaµ vo mayå abhiññåya anakkhåtaµ appamattakaµ
akkhåtaµ. kasmå c’ etaµ bhikkhave mayå anakkhåtaµ? na h’ etaµ bhikkhave attha-
saµhitaµ nådibrahmacariyakaµ, na nibbidåya na virågåya na nirodhåya na upasamåya
na abhiññåya na sambodhåya na nibbånåya saµvattati. tasmå taµ mayå anakkhåtaµ||
||kiñca bhikkhave mayå akkhåtaµ? idaµ dukkhan ti bhikkhave mayå akkhåtaµ, ayaµ
dukkhasamudayo ti mayå akkhåtaµ, ayaµ dukkhanirodho ti mayå akkhåtaµ, ayaµ
dukkhanirodhagåman¥ pa†ipadå ti mayå akkhåtaµ. kasmå c’ etaµ bhikkhave mayå akkh-
åtaµ? etaµ hi bhikkhave atthasaµhitaµ etaµ ådibrahmacariyakaµ, etaµ nibbidåya
virågåya nirodhåya upasamåya abhiññåya sambodhåya nibbånåya saµvattati. tasmå taµ
akkhåtaµ|| ||SN56:31||
431
| |saccasaµyutta andhakårasutta| |
|| ||ye hi keci bhikkhu samaˆå vå bråhmaˆå vå: idaµ dukkhan ti yathåbhËtaµ nappajå-
nanti, ayaµ dukkhasamudayo ti yathåbhËtaµ nappajånanti, ayaµ dukkhanirodho ti
yathåbhËtaµ nappajånanti, ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathåbhËtaµ nappajå-
nanti; te jåtisaµvattanikesu sa!khåresu abhiramanti, jaråsaµvattanikesu sa!khåresu
abhiramanti, maraˆasaµvattanikesu sa!khåresu abhiramanti, sokaparidevadukkhadoma-
nass’ upåyåsasaµvattanikesu sa!khåresu abhiramanti|| ||te jåtisaµvattanikesu sa!khåresu
abhiratå, jaråsaµvattanikesu sa!khåresu abhiratå, maraˆasaµvattanikesu sa!khåresu
abhiratå, sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåsasaµvattanikesu sa!khåresu abhiratå;
jåtisaµvattanike pi sa!khåre abhisa!kharonti, jaråsaµvattanike pi sa!khåre abhisa!kha-
ronti, maraˆasaµvattanike pi sa!khåre abhisa!kharonti, sokaparidevadukkhadomanass’
upåyåsasaµvattanike pi sa!khåre abhisa!kharonti|| ||te jåtisaµvattanike pi sa!khåre
abhisa!kharitvå, jaråsaµvattanike pi sa!khåre abhisa!kharitvå, maraˆasaµvattanike pi
sa!khåre abhisa!kharitvå, sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåsasaµvattanike pi sa!-
khåre abhisa!kharitvå; jåtandhakåraµ pi papatanti, jarandhakåraµ pi papatanti, maraˆ-
andhakåraµ pi papatanti, sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåsandhakåraµ pi papatanti.
te na parimuccanti jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi
upåyåsehi – na parimuccanti dukkhasmå ti vadåmi|| ||SN56:46||
| |saccasaµyutta andhakårasutta| |
|| ||ye ca kho keci bhikkhu samaˆå vå bråhmaˆå vå: idaµ dukkhan ti yathåbhËtaµ pajå-
nanti, ayaµ dukkhasamudayo ti yathåbhËtaµ pajånanti, ayaµ dukkhanirodho ti yathå-
bhËtaµ pajånanti, ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathåbhËtaµ pajånanti; te
jåtisaµvattanikesu sa!khåresu nåbhiramanti, jaråsaµvattanikesu sa!khåresu nåbhira-
manti, maraˆasaµvattanikesu sa!khåresu nåbhiramanti, sokaparidevadukkhadomanass’
upåyåsasaµvattanikesu sa!khåresu nåbhiramanti|| ||te jåtisaµvattanikesu sa!khåresu ana-
bhiratå, jaråsaµvattanikesu sa!khåresu anabhiratå, maraˆasaµvattanikesu sa!khåresu
anabhiratå, sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåsasaµvattanikesu sa!khåresu anabhira-
tå; jåtisaµvattanike pi sa!khåre nåbhisa!kharonti, jaråsaµvattanike pi sa!khåre nåbhi-
sa!kharonti, maraˆasaµvattanike pi sa!khåre nåbhisa!kharonti, sokaparidevadukkha-
432
domanass’ upåyåsasaµvattanike pi sa!khåre nåbhisa!kharonti|| ||te jåtisaµvattanike pi
sa!khåre abhisa!kharitvå, jaråsaµvattanike pi sa!khåre abhisa!kharitvå, maraˆasaµ-
vattanike pi sa!khåre abhisa!kharitvå, sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåsasaµ-
vattanike pi sa!khåre abhisa!kharitvå; jåtandhakåraµ pi na papatanti, jarandhakåraµ pi
na papatanti, maraˆandhakåraµ pi na papatanti, sokaparidevadukkhadomanass’ upåyås-
andhakåraµ pi na papatanti. te parimuccanti jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi
dukkhehi domanassehi upåyåsehi – parimuccanti dukkhasmå ti vadåmi|| ||SN56:46||
433
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa
A!guttaranikåya
Eka-Duka-Tikanipåta
Catukkanipåta
Pañcaka-Chakkanipåta
Sattaka-A††haka-Navakanipåta
Dasaka-Ekådasakanipåta
Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo
434
435
A!guttaranikåya Eka-Duka-Tikanipåta
| |ekanipåta n¥varaˆavagga| |
|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppanno vå
kåmacchando uppajjati uppanno vå kåmacchando bhiyyo bhåvåya vepullåya saµvattati
yathayidaµ bhikkhave subhanimittaµ. subhanimittaµ bhikkhave ayoniso manasikaroto
anuppanno c’ eva kåmacchando uppajjati uppanno ca kåmacchando bhiyyo bhåvåya
vepullåya saµvattat¥ ti|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena
anuppanno vå byåpådo uppajjati uppanno vå byåpådo bhiyyo bhåvåya vepullåya saµ-
vattati yathayidaµ bhikkhave pa†ighanimittaµ. pa†ighanimittaµ bhikkhave ayoniso
manasikaroto anuppanno c’ eva byåpådo uppajjati uppanno ca byåpådo bhiyyo bhåvåya
vepullåya saµvattat¥ ti|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena
anuppannaµ vå th¥namiddhaµ uppajjati uppannaµ vå th¥namiddhaµ bhiyyo bhåvåya
vepullåya saµvattati yathayidaµ bhikkhave arat¥tand¥vijambhikå bhattasammado cetaso
ca l¥nattaµ. l¥nacittassa bhikkhave anuppannañ c’ eva th¥namiddhaµ uppajjati uppannañ
ca th¥namiddhaµ bhiyyo bhåvåya vepullåya saµvattat¥ ti|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ
ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppannaµ vå uddhaccakukkuccaµ uppajjati
uppannaµ vå uddhaccakukkuccaµ bhiyyo bhåvåya vepullåya saµvattati yathayidaµ bhi-
kkhave cetaso avËpasamo. avËpasantacittassa bhikkhave anuppannañ c’ eva uddhacca-
kukkuccaµ uppajjati uppannañ ca uddhaccakukkuccaµ bhiyyo bhåvåya vepullåya saµ-
vattat¥ ti|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppannå vå
vicikicchå uppajjati uppannå vå vicikicchå bhiyyo bhåvåya vepullåya saµvattati yatha-
yidaµ bhikkhave ayoniso manasikåro. ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannå c’
eva vicikicchå uppajjati uppannå ca vicikicchå bhiyyo bhåvåya vepullåya saµvattat¥ ti||
||AN1:11-5||
| |ekanipåta n¥varaˆavagga| |
|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppanno vå
kåmacchando nuppajjati uppanno vå kåmacchando pah¥yati yathayidaµ bhikkhave asu-
bhanimittaµ. asubhanimittaµ bhikkhave yoniso manasikaroto anuppanno c’ eva kåma-
436
cchando nuppajjati uppanno ca kåmacchando pah¥yat¥ ti|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ
ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppanno vå byåpådo nuppajjati uppanno vå
byåpådo pah¥yati yathayidaµ bhikkhave mettå cetovimutti. mettaµ bhikkhave ceto-
vimuttiµ yoniso manasikaroto anuppanno c’ eva byåpådo nuppajjati uppanno ca byåpådo
pah¥yat¥ ti|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppannaµ
vå th¥namiddhaµ nuppajjati uppannaµ vå th¥namiddhaµ pah¥yati yathayidaµ bhikkhave
årambhadhåtu nikkamadhåtu parakkamadhåtu. åraddhaviriyassa bhikkhave anuppannañ
c’ eva th¥namiddhaµ nuppajjati uppannañ ca th¥namiddhaµ pah¥yat¥ ti|| ||nåhaµ
bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppannaµ vå uddhacca-
kukkuccaµ nuppajjati uppannaµ vå uddhaccakukkuccaµ pah¥yati yathayidaµ bhikkhave
cetaso vËpasamo. vËpasantacittassa bhikkhave anuppannañ c’ eva uddhaccakukkuccaµ
nuppajjati uppannañ ca uddhaccakukkuccaµ pah¥yat¥ ti|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ
ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppannå vå vicikicchå nuppajjati uppannå vå
vicikicchå pah¥yati yathayidaµ bhikkhave yoniso manasikåro. yoniso bhikkhave mana-
sikaroto anuppannå c’ eva vicikicchå nuppajjati uppannå ca vicikicchå pah¥yat¥ ti||
||AN1:16-20||
| |ekanipåta accharåsa!ghåtavagga| |
|| ||pabhassaraµ idaµ bhikkhave cittaµ tañ ca kho ågantukehi upakkilesehi upakkili†-
†haµ. taµ assutavå puthujjano yathåbhËtaµ nappajånåti. tasmå assutavato puthujjanassa
cittabhåvanå n’ atth¥ ti vadåm¥ ti|| ||pabhassaraµ idaµ bhikkhave cittaµ tañ ca kho
ågantukehi upakkilesehi vippamuttaµ. taµ sutavå ariyasåvako yathåbhËtaµ pajånåti.
tasmå sutavato ariyasåvakassa cittabhåvanå atth¥ ti vadåm¥ ti|| ||AN1:51-2||
| |ekanipåta kalyåˆamittådivagga| |
|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppannå vå
bojjha!gå nuppajjanti uppannå vå bojjha!gå na bhåvanå påripËriµ gacchanti yathayidaµ
bhikkhave ayoniso manasikåro. ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppannå c’ eva
bojjha!gå nuppajjanti uppannå ca bojjha!gå na bhåvanå påripËriµ gacchant¥ ti|| ||nåhaµ
bhikkhave aññaµ ekadhammam pi samanupassåmi yena anuppannå vå bojjha!gå uppa-
437
jjanti uppannå vå bojjha!gå bhåvanå påripËriµ gacchanti yathayidaµ bhikkhave yoniso
manasikåro. yoniso bhikkhave manasikaroto anuppannå c’ eva bojjha!gå uppajjanti
uppannå ca bojjha!gå bhåvanå påripËriµ gacchant¥ ti|| ||AN1:74-75||
| |ekanipåta b¥javagga| |
|| ||micchådi††hikassa bhikkhave purisapuggalassa yañ c’ eva kåyakammaµ yathådi††hi-
samattaµ samådinnaµ, yañ ca vac¥kammaµ yathådi††hisamattaµ samådinnaµ, yañ ca
manokammaµ yathådi††hisamattaµ samådinnaµ, yå ca cetanå yathådi††hisamattaµ samå-
dinnaµ, yå ca patthanå yathådi††hisamattaµ samådinnaµ, yo ca paˆidhi yathådi††h-
isamattaµ samådinnaµ, ye ca sa!khårå yathådi††hisamattaµ samådinnaµ – sabbe te
dhammå ani††håya akantåya amanåpåya ahitåya dukkhåya saµvattanti. taµ kissa hetu?
di††hi hi bhikkhave påpikå ti|| ||seyyathå pi bhikkhave nimbab¥jaµ vå kosåtakib¥jaµ vå
tittakalåbub¥jaµ vå allåya pa†haviyå nikkhittaµ yañ c’ eva pa†havirasaµ upådiyati yañ ca
åporasaµ upådiyati – sabban taµ tittakattåya ka†ukattåya asåtattåya saµvattati. taµ kissa
hetu? b¥jaµ bhikkhave påpakaµ||…||sammådi††hikassa bhikkhave purisapuggalassa yañ
c’ eva kåyakammaµ yathådi††hisamattaµ samådinnaµ, yañ ca vac¥kammaµ yathådi††hi-
samattaµ samådinnaµ, yañ ca manokammaµ yathådi††hisamattaµ samådinnaµ, yå ca
cetanå yathådi††hisamattaµ samådinnaµ, yå ca patthanå yathådi††hisamattaµ samådin-
naµ, yo ca paˆidhi yathådi††hisamattaµ samådinnaµ, ye ca sa!khårå yathådi††hi-
samattaµ samådinnaµ – sabbe te dhammå i††håya kantåya manåpåya hitåya sukhåya
saµvattanti. taµ kissa hetu? di††hi hi bhikkhave bhaddikå ti|| ||seyyathå pi bhikkhave
ucchub¥jaµ vå sålib¥jaµ vå muddikåb¥jaµ vå allåya pa†haviyå nikkhittaµ yañ c’ eva
pa†havirasaµ upådiyati yañ ca åporasaµ upådiyati – sabban taµ madhurattåya såtattåya
asecanattåya saµvattati. taµ kissa hetu? b¥jaµ bhikkhave bhaddakaµ|| ||AN1:169-70||
| |dukanipåta adhikaraˆavagga| |
|| ||dve ’me bhikkhave dhammå saddhammassa sammosåya antaradhånåya saµvattanti.
katame dve? dunnikkhittañ ca padavyañjanaµ attho ca dunn¥to. dunnikkhittassa bhik-
khave padavyañjanassa attho pi dunnayo hoti. ime kho bhikkhave dve dhammå saddham-
massa sammosåya antaradhånåya saµvattanti|| ||dve ’me bhikkhave dhammå saddha-
438
mmassa †hitiyå asammosåya anantaradhånåya saµvattanti. katame dve? sunikkhittañ ca
padavyañjanaµ attho ca sun¥to. sunikkhittassa bhikkhave padavyañjanassa attho pi suna-
yo hoti. ime kho bhikkhave dve dhammå saddhammassa †hitiyå asammosåya anantara-
dhånåya saµvattant¥ ti|| ||AN2:20||
| |dukanipåta samacittavagga| |
|| ||ye te bhikkhave bhikkhË duggah¥tehi suttantehi vyañjanapatirËpakehi atthañ ca
dhammañ ca pa†ibåhanti te bhikkhave bhikkhË bahujanåhitåya pa†ipannå bahujanå-
sukhåya bahuno janassa anatthåya ahitåya dukkhåya devamanussånaµ bahuñ ca te
bhikkhave bhikkhË apuññaµ pasavanti te c’ imaµ saddhammaµ antaradhåpenti|| ||ye te
bhikkhave bhikkhË suggah¥tehi suttantehi vyañjanapatirËpakehi atthañ ca dhammañ ca
anulomenti te bhikkhave bhikkhË bahujanåhitåya pa†ipannå bahujanåsukhåya bahuno
janassa atthåya hitåya sukhåya devamanussånaµ bahuñ ca te bhikkhave bhikkhË puññaµ
pasavanti te c’ imaµ saddhammaµ †hapenti|| ||AN2:40||
| |dukanipåta parisåvagga| |
|| ||dve ’ma bhikkhave pariså. katamå dve? ukkåcitavin¥tå pariså no pa†ipucchåvin¥tå
pa†ipucchåvin¥tå pariså no ukkåcitavin¥tå. katamå ca bhikkhave ukkåcitavin¥tå pariså no
pa†ipucchåvin¥ta? idha bhikkhave yassaµ parisåyaµ bhikkhË ye te suttantå tathågata-
bhåsitå gambh¥rå gambh¥ratthå lokuttarå suññatåpa†isaµyuttå, tesu bhaññamånesu na
sussËsanti, na sotaµ odahanti, na aññåcittaµ upa††håpenti, na ca te dhamme uggahe-
tabbaµ pariyåpuˆitabbaµ maññanti. ye pana te suttantå kavikatå kåveyyå cittakkharå
cittavyañjanå båhirakå såvakabhåsitå, tesu bhaññamånesu sussËsanti, sotaµ odahanti,
aññåcittaµ upa††håpenti, te ca dhamme uggahetabbaµ pariyåpuˆitabbaµ maññanti. te
taµ dhammaµ pariyåpuˆitvå na c’ eva aññamaññaµ pa†ipucchanti na pa†ivivaranti: idaµ
kathaµ imassa kvattho ti. te aviva†añ c’ eva na vivaranti, anuttån¥katañ ca na uttån¥karon-
ti, anekavihitesu ca ka!khå†hån¥yesu dhammesu ka!khaµ na pa†ivinodenti. ayaµ vuccati
bhikkhave ukkåcitavin¥tå pariså no pa†ipucchåvin¥tå|| ||katamå ca bhikkhave pa†ipucchå-
vin¥ta pariså no ukkåcitavin¥tå? idha bhikkhave yassaµ parisåyaµ bhikkhË ye te suttantå
kavikatå kåveyyå cittakkharå cittavyañjanå båhirakå såvakabhåsitå, tesu bhaññamånesu
439
na sussËsanti, na sotaµ odahanti, na aññåcittaµ upa††håpenti, na ca te dhamme uggahe-
tabbaµ pariyåpuˆitabbaµ maññanti. ye pana te suttantå tathågatabhåsitå gambh¥rå gam-
bh¥ratthå lokuttarå suññatåpa†isaµyuttå, tesu bhaññamånesu sussËsanti, sotaµ odahanti,
aññåcittaµ upa††håpenti, te ca dhamme uggahetabbaµ pariyåpuˆitabbaµ maññanti. te
taµ dhammaµ pariyåpuˆitvå aññamaññaµ pa†ipucchanti pa†ivivaranti: idaµ kathaµ
imassa kvattho ti. te aviva†añ c’ eva vivaranti, anuttån¥katañ ca uttån¥karonti, anekavihi-
tesu ca ka!khå†hån¥yesu dhammesu ka!khaµ pa†ivinodenti. ayaµ vuccati bhikkhave
pa†ipucchåvin¥tå pariså no ukkåcitavin¥tå|| ||AN2:46||
| |dukanipåta nimittavagga| |
|| ||sanimittå bhikkhave uppajjanti påpakå akusalå dhammå no animittå. tass ’eva
nimittassa pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti. sanidånå bhikkhave
uppajjanti påpakå akusalå dhammå no anidånå. tass ’eva nidånassa pahånå evaµ te påpa-
kå akusalå dhammå na hont¥ ti. sahetukå bhikkhave uppajjanti påpakå akusalå dhammå
no ahetukå. tass ’eva hetussa pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti.
sasa!khårå bhikkhave uppajjanti påpakå akusalå dhammå no asa!khårå. tesaµ yeva
sa!khårånaµ pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti. sappaccayå bhikkhave
uppajjanti påpakå akusalå dhammå no appaccayå. tass ’eva paccayassa pahånå evaµ te
påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti|| ||sarËpå bhikkhave uppajjanti påpakå akusalå
dhammå no arËpå. tass ’eva rËpassa pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti.
savedanå bhikkhave uppajjanti påpakå akusalå dhammå no avedanå. tasså yeva vedanåya
pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti. sasaññå bhikkhave uppajjanti påpakå
akusalå dhammå no asaññå. tasså yeva saññåya pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå
na hont¥ ti. saviññåˆå bhikkhave uppajjanti påpakå akusalå dhammå no aviññåˆå. tass
’eva viññåˆassa pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti. sa!khatårammaˆå
bhikkhave uppajjanti påpakå akusalå dhammå no asa!khatårammaˆå. tass ’eva sa!khata-
ssa pahånå evaµ te påpakå akusalå dhammå na hont¥ ti|| ||AN2:71-80||
440
| |dukanipåta åsåvagga| |
|| ||dve ’me bhikkhave paccayå micchådi††hiyå uppådåya. katame dve? parato ca ghoso
ayoniso ca manasikåro. ime kho bhikkhave dve paccayå micchådi††hiyå uppådåyå ti||
||dve ’me bhikkhave paccayå sammådi††hiyå uppådåya. katame dve? parato ca ghoso
yoniso ca manasikåro. ime kho bhikkhave dve paccayå sammådi††hiyå uppådåyå ti||
||AN2:108-9||
| |puggalavagga sa!khårasutta| |
|| ||tayo’ me bhikkhave puggalå santo saµvijjamånå lokasmiµ. katame tayo? idha
bhikkhave ekacco puggalo sabyåpajjhaµ kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåpajjhaµ
vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåpajjhaµ manosa!khåraµ abhisa!kharoti. so sabyå-
pajjhaµ kåyasa!khåraµ abhisa!kharitvå, sabyåpajjhaµ vac¥sa!khåraµ abhisa!kharitvå,
sabyåpajjhaµ manosa!khåraµ abhisa!kharitvå; sabyåpajjhaµ lokaµ uppajjati. taµ enaµ
sabyåpajjhaµ lokaµ uppannaµ, samånaµ sabyåpajjhå phasså phusanti. so sabyåpajjhehi
phassehi phu††ho, samåno sabyåpajjhaµ vedanaµ vediyati ekantadukkhaµ, seyyathåpi
sattå nerayikå|| ||idha pana bhikkhave ekacco puggalo abyåpajjhaµ kåyasa!khåraµ abhi-
sa!kharoti, abyåpajjhaµ vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti, abyåpajjhaµ manosa!khåraµ
abhisa!kharoti. so abyåpajjhaµ kåyasa!khåraµ abhisa!kharitvå, abyåpajjhaµ vac¥sa!-
khåraµ abhisa!kharitvå, abyåpajjhaµ manosa!khåraµ abhisa!kharitvå; abyåpajjhaµ
lokaµ uppajjati. taµ enaµ abyåpajjhaµ lokaµ uppannaµ, samånaµ abyåpajjhå phasså
phusanti. so abyåpajjhehi phassehi phu††ho, samåno abyåpajjhaµ vedanaµ vediyati
ekantasukhaµ, seyyathåpi devå subhakiˆhå|| ||idha pana bhikkhave ekacco puggalo sab-
yåpajjhaµ pi abyåpajjhaµ pi kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåpajjhaµ pi abyåpa-
jjhaµ pi vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåpajjhaµ pi abyåpajjhaµ pi manosa!khåraµ
abhisa!kharoti. so sabyåpajjhaµ pi abyåpajjhaµ pi kåyasa!khåraµ abhisa!kharitvå, sa-
byåpajjhaµ pi abyåpajjhaµ pi vac¥sa!khåraµ abhisa!kharitvå, sabyåpajjhaµ pi abyå-
pajjhaµ pi manosa!khåraµ abhisa!kharitvå; sabyåpajjhaµ pi abyåpajjhaµ pi lokaµ
uppajjati. taµ enaµ sabyåpajjhaµ pi abyåpajjhaµ pi lokaµ uppannaµ, samånaµ sabyå-
pajjhå pi abyåpajjhå pi phasså phusanti. so sabyåpajjhehi pi abyåpajjhehi pi phassehi
441
phu††ho, samåno sabyåpajjhaµ pi abyåpajjhaµ pi vedanaµ vediyati vokiˆˆaµ sukha-
dukkhaµ, seyyathåpi manusså ekacce ca devå ekacce ca vinipåtikå|| ||AN3:23||
| |puggalavagga vajirasutta| |
|| ||katamo ca bhikkhave vijjËpamacitto puggalo? idha bhikkhave ekacco puggalo idaµ
dukkhan ti yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ dukkhasamudayo ti yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ
dukkhanirodho ti yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathå-
bhËtaµ pajånåti. seyyathå pi bhikkhave cakkhumå puriso rattandhakåratimisåya vijjanta-
rikåya rËpåni passeyya, evam eva kho bhikkhave idh’ ekacco puggalo idaµ dukkhan ti
yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ dukkhasamudayo ti yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ dukkha-
nirodho ti yathåbhËtaµ pajånåti, ayaµ dukkhanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti yathåbhËtaµ
pajånåti. ayaµ vuccati bhikkhave vijjËpamacitto puggalo|| ||katamo ca bhikkhave vajirË-
pamacitto puggalo? idha bhikkhave ekacco puggalo åsavånaµ khayå anåsavaµ ceto-
vimuttiµ paññåvimuttiµ di††h’ eva dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja
viharati. seyyathå pi bhikkhave vajirassa n’ atthi kiñci abhejjaµ maˆi vå påsåˆo vå. evam
eva kho bhikkhave idh’ ekacco puggalo åsavånaµ khayå anåsavaµ cetovimuttiµ paññå-
vimuttiµ di††h’ eva dhamme sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja viharati. ayaµ
vuccati bhikkhave vajirËpamacitto puggalo|| ||AN3:25||
| |devadËtavagga ånandasutta| |
|| ||yathåkathaµ pana bhante siyå bhikkhuno tathårupo samådhipa†ilåbho yathå imasmiñ
ca saviññåˆake kåye aha!kåramama!kåramånånusayå nåssu, bahiddhå ca sabbanimittesu
aha!kåramama!kåramånånusayå nåssu; yañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ upasampajja
viharato aha!kåramama!kåramånånusayå na honti. tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ
upasampajja vihareyyå ti?|| ||idh’ ånanda bhikkhuno evaµ hoti: etaµ santaµ etaµ
paˆ¥taµ yad idaµ sabbasa!khårasamatho sabbËpadhipa†inissaggo taˆhakkhayo virågo
nirodho nibbånan ti. evaµ kho ånanda siyå bhikkhuno tathårËpo samådhipa†ilåbho yathå
imasmiñ ca saviññåˆake kåye aha!kåramama!kåramånånusayå nåssu, bahiddhå ca
sabbanimittesu aha!kåramama!kåramånånusayå nåssu; yañ ca cetovimuttiµ paññåvimut-
tiµ upasampajja viharato aha!kåramama!kåramånånusayå na honti. tañ ca cetovimuttiµ
442
paññåvimuttiµ upasampajja vihareyyå ti. idañ ca pana me taµ ånanda sandhåya bhåsitaµ
påråyane puˆˆakapañhe||
||sa!khåya lokasmiµ parovaråni, yass’ iñjitaµ n’ atthi kuhiñci loke
santo vidhËmo anigho niråso, atåri so jåtijaran ti brËm¥ ti||AN3:32||
| |devadËtavagga såriputtasutta| |
|| ||sa!khittena pi kho ahaµ såriputta dhammaµ deseyyaµ, vitthårena pi kho ahaµ
såriputta dhammaµ deseyyaµ, sa!khittavitthårena pi kho ahaµ såriputta dhammaµ
deseyyaµ aññåtåro ca dullabhå ti. etassa bhagavå kålo etassa sugata kålo yaµ bhagavå
sa!khittena pi dhammaµ deseyya, vitthårena pi dhammaµ deseyya, sa!khittavitthårena
pi dhammaµ deseyya bhavissanti dhammassa aññåtåro ti|| ||tasmåt iha såriputta evaµ
sikkhitabbaµ: imasmiñ ca saviññåˆake kåye aha!kåramama!kåramånånusayå na bhavis-
santi, bahiddhå ca sabbanimittesu aha!kåramama!kåramånånusayå na bhavissanti; yañ ca
cetovimuttiµ paññåvimuttiµ upasampajja viharato aha!kåramama!kåramånånusayå na
honti. tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ upasampajja viharissåmå ti. evañ hi vo
såriputta sikkhitabbaµ. yato kho såriputta bhikkhuno imasmiñ ca saviññåˆake kåye
aha!kåramama!kåramånånusayå na honti, bahiddhå ca sabbanimittesu aha!kårama-
ma!kåramånånusayå na honti; yañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ upasampajja viharato
aha!kåramama!kåramånånusayå na honti. tañ ca cetovimuttiµ paññåvimuttiµ upasam-
pajja viharati – ayaµ vuccati såriputta bhikkhu acchecchi taˆhaµ, våvattayi saµyojanaµ,
sammå månåbhisamayå, antaµ akåsi dukkhassa|| ||AN3:33||
| |devadËtavagga nidånasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kammånaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? lobho nidånaµ
kammånaµ samudayåya, doso nidånaµ kammånaµ samudayåya, moho nidånaµ kam-
månaµ samudayåya|| ||yaµ bhikkhave lobhapakataµ kammaµ lobhajaµ lobhanidånaµ
lobhasamudayaµ: yatth’ assa attabhåvo nibbattati tattha taµ kammaµ vipaccati, yattha
taµ kammaµ vipaccati tattha tassa kammassa vipåkaµ pa†isaµvedeti – di††h’ eva dham-
me uppajje vå apare vå pariyåye. yaµ bhikkhave dosapakataµ kammaµ dosajaµ dosa-
443
nidånaµ dosasamudayaµ: yatth’ assa attabhåvo nibbattati tattha taµ kammaµ vipaccati,
yattha taµ kammaµ vipaccati tattha tassa kammassa vipåkaµ pa†isaµvedeti – di††h’ eva
dhamme uppajje vå apare vå pariyåye. yaµ bhikkhave mohapakataµ kammaµ mohajaµ
mohanidånaµ mohasamudayaµ: yatth’ assa attabhåvo nibbattati tattha taµ kammaµ
vipaccati, yattha taµ kammaµ vipaccati tattha tassa kammassa vipåkaµ pa†isaµvedeti –
di††h’ eva dhamme uppajje vå apare vå pariyåye. seyyathåpi bhikkhave b¥jåni akkhaˆ"åni
apËt¥ni avåtåtapahatåni såradåni sukhasayitåni sukhette suparikammatåya bhËmiyå:
nikkhittåni devo ca sammå dhåraµ anuppaveccheyya – ev’ assu tåni bhikkhave b¥jåni
vu""hiµ virˬhim vepullaµ åpajjeyyuµ|| ||AN3:34||
| |devadËtavagga nidånasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kammånaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? alobho nidå-
naµ kammånaµ samudayåya, adoso nidånaµ kammånaµ samudayåya, amoho nidånaµ
kammånaµ samudayåya|| ||yaµ bhikkhave alobhapakataµ kammaµ alobhajaµ alobha-
nidånaµ alobhasamudayaµ: lobhe vigate evaµ, taµ kammaµ pah¥naµ hoti ucchinna-
mËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ anuppådadhammaµ. yaµ bhikkhave
adosapakataµ kammaµ adosajaµ adosanidånaµ adosasamudayaµ: dose vigate evaµ,
taµ kammaµ pah¥naµ hoti ucchinnamËlaµ tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ
anuppådadhammaµ. yaµ bhikkhave amohapakataµ kammaµ amohajaµ amohanidånaµ
amohasamudayaµ: mohe vigate evaµ, taµ kammaµ pah¥naµ hoti ucchinnamËlaµ
tålåvatthukataµ anabhåvakataµ åyatiµ anuppådadhammaµ. seyyathåpi bhikkhave b¥jåni
akkhaˆ"åni apËt¥ni avåtåtapahatåni såradåni sukhasayitåni: tåni puriso agginå daheyya,
agginå "ahitvå masiµ kareyya, masiµ karitvå mahåvåte vå opuneyya nadiyå vå s¥gha-
sotåya pavåheyya – ev’ assu tåni bhikkhave b¥jåni ucchinnamËlåni tålåvatthukatåni ana-
bhåvakatåni åyatiµ anuppådadhammåni|| ||AN3:34||
| |devadËtavagga dËtasutta| |
||coditå devadËtehi ye pamajjanti måˆavå
te d¥gharattaµ socanti h¥nakåyËpagå narå||
444
||ye ca kho devadËtehi santo sappuriså idha
coditå nappamajjanti ariyadhamme kudåcanaµ||
||upådåne bhayaµ disvå jåtijarmaraˆasambhave
anupådå vimuccanti jåtimaraˆasa!khaye||
||te khemappattå sukhitå di††hadhammåbhinibbutå
sabbaverabhayåt¥tå sabbadukkhaµ upaccagun ti||AN3:36||
| |devadËtavagga sukhumålasutta| |
|| ||assutavå kho puthujjano attanå jarådhammo samåno jaraµ anat¥to paraµ jiˆˆaµ disvå
a††iyati haråyati jigucchati attånañ ñeva atisitvå. aham pi kho ’mhi jarådhammo jaraµ
anat¥to, ahañ c’ eva kho pana jarådhammo samåno jaraµ anat¥to paraµ jiˆˆaµ disvå
a††iyeyyaµ haråyeyyaµ jiguccheyyaµ. na me taµ assa pa†irËpan ti. tassa mayhaµ bhik-
khave iti pa†isañcikkhato yo yobbane yobbanamado so sabbaso pahiyyi|| ||assutavå kho
puthujjano attanå byådhidhammo samåno byådhiµ anat¥to paraµ byådhitaµ disvå a††iya-
ti haråyati jigucchati attånañ ñeva atisitvå. aham pi kho ’mhi byådhidhammo byådhiµ
anat¥to, ahañ c’ eva kho pana byådhidhammo samåno byådhiµ anat¥to paraµ byådhitaµ
disvå a††iyeyyaµ haråyeyyaµ jiguccheyyaµ. na me taµ assa pa†irËpan ti. tassa mayhaµ
bhikkhave iti pa†isañcikkhato yo årogye årogyamado so sabbaso pahiyyi|| ||assutavå kho
puthujjano attanå maraˆadhammo samåno maraˆaµ anat¥to paraµ mataµ disvå a††iyati
haråyati jigucchati attånañ ñeva atisitvå. aham pi kho ’mhi maraˆadhammo maraˆaµ
anat¥to, ahañ c’ eva kho pana maraˆadhammo samåno maraˆaµ anat¥to paraµ mataµ
disvå a††iyeyyaµ haråyeyyaµ jiguccheyyaµ. na me taµ assa pa†irËpan ti. tassa mayhaµ
bhikkhave iti pa†isañcikkhato yo j¥vite j¥vitamado so sabbaso pahiyy¥ ti|| ||AN3:39||
| |cˬavagga sa!khatasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave sa!khatassa sa!khatalakkhaˆåni. katamåni t¥ˆi? uppådo
paññåyati vayo paññåyati †hitassa aññathattaµ paññåyati. imåni kho bhikkhave t¥ˆi
sa!khatassa sa!khatalakkhaˆån¥ ti|| ||AN3:47||
445
| |cˬavagga asa!khatasutta| |
||t¥ˆ’ imåni bhikkhave asa!khatassa asa!khatalakkhaˆåni. katamåni t¥ˆi? na uppådo
paññåyati na vayo paññåyati na †hitassa aññathattaµ paññåyati. imåni kho bhikkhave t¥ˆi
asa!khatassa asa!khatalakkhaˆån¥ ti|| ||AN3:48||
| |bråhmaˆavagga bråhmaˆasutta| |
|| ||sandi††˙iko dhammo sandi††˙iko dhammo ti bho gotama vuccati. kittåvatå nu kho bho
gotama sandi††hiko dhammo hoti akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo
viññËh¥ ti?|| ||ratto kho bråhmaˆa rågena abhibhËto pariyådinnacitto attavyåbådhåya pi
ceteti paravyåbådhåya pi ceteti ubhayavyåbådhåya pi ceteti, cetasikam pi dukkhaµ do-
manassaµ pa†isaµvedeti. råge pah¥ne n’ eva attavyåbådhåya pi ceteti na paravyåbådhåya
pi ceteti na ubhayavyåbådhåya pi ceteti, na cetasikaµ dukkhaµ domanassaµ pa†isaµ-
vedeti. evam pi kho bråhmaˆa sandi††hiko dhammo hoti akåliko ehipassiko opanayiko
paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||du††ho kho bråhmaˆa dosena abhibhËto pariyådinnacitto
attavyåbådhåya pi ceteti paravyåbådhåya pi ceteti ubhayavyåbådhåya pi ceteti, cetasikam
pi dukkhaµ domanassaµ pa†isaµvedeti. dose pah¥ne n’ eva attavyåbådhåya pi ceteti na
paravyåbådhåya pi ceteti na ubhayavyåbådhåya pi ceteti, na cetasikaµ dukkhaµ do-
manassaµ pa†isaµvedeti. evam pi kho bråhmaˆa sandi††hiko dhammo hoti akåliko
ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||mˬho kho bråhmaˆa mohena
abhibhËto pariyådinnacitto attavyåbådhåya pi ceteti paravyåbådhåya pi ceteti ubhaya-
vyåbådhåya pi ceteti, cetasikam pi dukkhaµ domanassaµ pa†isaµvedeti. mohe pah¥ne n’
eva attavyåbådhåya pi ceteti na paravyåbådhåya pi ceteti na ubhayavyåbådhåya pi ceteti,
na cetasikaµ dukkhaµ domanassaµ pa†isaµvedeti. evam pi kho bråhmaˆa sandi††hiko
dhammo hoti akåliko ehipassiko opanayiko paccattaµ veditabbo viññËh¥ ti|| ||AN3:53||
| |bråhmaˆavagga nibbutasutta| |
|| ||sandi††hikaµ nibbånaµ sandi††hikaµ nibbånan ti bho gotama vuccati. kittåvatå bho
gotama sandi††hikaµ nibbånaµ hoti, akålikaµ ehipassikaµ opanayikaµ paccattaµ vedi-
tabbaµ viññËh¥ ti?|| ||ratto kho bråhmaˆa rågena abhibhËto pariyådinnacitto attavyåbå-
446
dhåya pi ceteti paravyåbådhåya pi ceteti ubhayavyåbådhåya pi ceteti, cetasikaµ pi duk-
khaµ domanassaµ pa†isaµvedeti. råge pah¥ne n’ eva attavyåbådhåya pi ceteti na para-
vyåbådhåya pi ceteti na ubhayavyåbådhåya pi ceteti, na cetasikaµ dukkhaµ domanassaµ
pa†isaµvedeti. evaµ kho bråhmaˆa sandi††hikaµ nibbånaµ hoti, akålikaµ ehipassikaµ
opanayikaµ paccattaµ veditabbaµ viññËh¥ ti|| ||du††ho kho bråhmaˆa dosena abhibhËto
pariyådinnacitto attavyåbådhåya pi ceteti paravyåbådhåya pi ceteti ubhayavyåbådhåya pi
ceteti, cetasikaµ pi dukkhaµ domanassaµ pa†isaµvedeti. dose pah¥ne n’ eva attavyå-
bådhåya pi ceteti na paravyåbådhåya pi ceteti na ubhayavyåbådhåya pi ceteti, na ceta-
sikaµ dukkhaµ domanassaµ pa†isaµvedeti. evaµ kho bråhmaˆa sandi††hikaµ nibbånaµ
hoti, akålikaµ ehipassikaµ opanayikaµ paccattaµ veditabbaµ viññËh¥ ti|| ||mˬho kho
bråhmaˆa mohena abhibhËto pariyådinnacitto attavyåbådhåya pi ceteti paravyåbådhåya
pi ceteti ubhayavyåbådhåya pi ceteti, cetasikaµ pi dukkhaµ domanassaµ pa†isaµvedeti.
mohe pah¥ne n’ eva attavyåbådhåya pi ceteti na paravyåbådhåya pi ceteti na ubhaya-
vyåbådhåya pi ceteti, na cetasikaµ dukkhaµ domanassaµ pa†isaµvedeti|| ||evaµ kho
bråhmaˆa sandi††hikaµ nibbånaµ hoti, akålikaµ ehipassikaµ opanayikaµ paccattaµ
veditabbaµ viññËh¥ ti. yato kho ayaµ bråhmaˆa anavasesaµ rågakkhayaµ pa†isaµvede-
ti, anavasesaµ dosakkhayaµ pa†isaµvedeti, anavasesaµ mohakhhayaµ pa†isaµvedeti.
evaµ kho bråhmaˆa sandi††hikaµ nibbånaµ hoti, akålikaµ ehipassikaµ opanayikaµ
paccattaµ veditabbaµ viññËh¥ ti|| ||AN3:55||
| |mahåvagga titthasutta| |
|| ||imå cha dhåtuyo ti bhikkhave mayå dhammo desito aniggah¥to asa!kili††ho anupava-
jjo appa†iku††ho samaˆehi bråhmaˆehi viññËh¥ ti – iti kho pan’ etaµ vuttaµ. kiñ c’ etaµ
pa†icca vuttaµ? chayimå bhikkhave dhåtuyo: pa†hav¥dhåtu åpodhåtu tejodhåtu våyodhåtu
åkåsadhåtu viññåˆadhåtu. imå cha dhåtuyo ti bhikkhave mayå dhammo desito aniggah¥to
asa!kili††ho anupavajjo appa†iku††ho samaˆehi bråhmaˆehi viññËh¥ ti – iti yaµ taµ
vuttaµ idaµ etaµ pa†icca vuttaµ|| ||imåni cha phassåyatanån¥ ti bhikkhave mayå dhammo
desito aniggah¥to asa!kili††ho anupavajjo appa†iku††ho samaˆehi bråhmaˆehi viññËh¥ ti –
iti kho pan’ etaµ vuttaµ. kiñ c’ etaµ pa†icca vuttaµ? chayimåni bhikkhave phassåyata-
nån¥: cakkhuphassåyatanaµ sotaphassåyatanaµ ghånaphassåyatanaµ jivhåphassåyata-
naµ kåyaphassåyatanaµ manophassåyatanaµ. imåni cha phassåyatanån¥ ti bhikkhave
447
mayå dhammo desito aniggah¥to asa!kili††ho anupavajjo appa†iku††ho samaˆehi bråhma-
ˆehi viññËh¥ ti – iti yaµ taµ vuttaµ idaµ etaµ pa†icca vuttaµ|| ||ime a††hårasa
manopavicårå ti bhikkhave mayå dhammo desito aniggah¥to asa!kili††ho anupavajjo
appa†iku††ho samaˆehi bråhmaˆehi viññËh¥ ti – iti kho pan’ etaµ vuttaµ. kiñ c’ etaµ
pa†icca vuttaµ? cakkhunå rËpaµ disvå, somanassa††hån¥yaµ rËpaµ upavicarati doma-
nassa††hån¥yaµ rËpaµ upavicarati upekhå†hån¥yaµ rËpaµ upavicarati. sotena saddaµ
sutvå, somanassa††hån¥yaµ saddaµ upavicarati domanassa††hån¥yaµ saddaµ upavicarati
upekhå†hån¥yaµ saddaµ upavicarati. ghånena gandhaµ ghåyitvå, somanassa††hån¥yaµ
gandhaµ upavicarati domanassa††hån¥yaµ gandhaµ upavicarati upekhå†hån¥yaµ
ghandaµ upavicarati. jivhåya rasaµ såyitvå, somanassa††hån¥yaµ rasaµ upavicarati
domanassa††hån¥yaµ rasaµ upavicarati upekhå†hån¥yaµ rasaµ upavicarati. kåyena
pho††habbaµ phusitvå, somanassa††hån¥yaµ pho††habbaµ upavicarati domanassa††hån¥-
yaµ pho††habbaµ upavicarati upekhå†hån¥yaµ pho††habbaµ upavicarati. manaså dhamm-
aµ viññåya, somanassa††hån¥yaµ dhammaµ upavicarati domanassa††hån¥yaµ dhammaµ
upavicarati upekhå†hån¥yaµ dhammaµ upavicarati. ime a††hårasa manopavicårå ti
bhikkhave mayå dhammo desito aniggah¥to asa!kili††ho anupavajjo appa†iku††ho sama-
ˆehi bråhmaˆehi viññËh¥ ti – iti yaµ taµ vuttaµ idaµ etaµ pa†icca vuttaµ|| ||imåni
cattåri ariyasaccån¥ ti bhikkhave mayå dhammo desito aniggah¥to asa!kili††ho anupavajjo
appa†iku††ho samaˆehi bråhmaˆehi viññËh¥ ti – iti kho pan’ etaµ vuttaµ. kiñ c’ etaµ
pa†icca vuttaµ? channaµ bhikkhave dhåtËnaµ upådåya gabbhassåvakkanti hoti.
okkantiyå sati nåmarËpaµ, nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå phasso,
phassapaccayå vedanå. vediyamånassa kho panåhaµ bhikkhave: idaµ dukkhan ti paññå-
pemi, ayaµ dukkhasamudayo ti paññåpemi, ayaµ dukkhanirodho ti paññåpemi, ayaµ
dukkhanirodhagåman¥ pa†ipadå ti paññåpemi|| ||AN3:61||
| |mahåvagga kesaputtasutta| |
|| ||etha tumhe kålåmå må anussavena må paramparåya må itikiråya må pi†akasampadå-
nena må takkahetu må nayahetu må åkåraparivitakkena må di††hinijjhånakkhantiyå må
bhavyarËpatåya må samaˆo no garË ti. yadå tumhe kålåmå attanå va jåneyyåtha: ime dha-
mmå akusalå ime dhammå såvajjå ime dhammå viññugarahitå, ime dhammå samattå sa-
mådinnå ahitåya dukkhåya saµvattant¥ ti; atha tumhe kålåmå pajaheyyåtha|| ||etha tumhe
448
kålåmå må anussavena må paramparåya må itikiråya må pi†akasampadånena må takka-
hetu må nayahetu må åkåraparivitakkena må di††hinijjhånakkhantiyå må bhavyarËpatåya
må samaˆo no garË ti. yadå tumhe kålåmå attanå va jåneyyåtha: ime dhammå kusalå ime
dhammå anavajjå ime dhammå viññuppasatthå, ime dhammå samattå samådinnå hitåya
sukhåya saµvattant¥ ti; atha tumhe kålåmå upasampajja vihareyyåtha|| ||AN3:65||
| |ånandavagga navasutta| |
|| ||bhavo bhavo ti bhante vuccati. kittåvatå nu kho bhante bhavo hot¥ ti? kåmadhåtu-
vepakkañ ca ånanda kammaµ nåbhavissa, api nu kho kåmabhavo paññåyethå ti? no h’
etaµ bhante. iti kho ånanda kammaµ khettaµ, viññåˆaµ b¥jaµ, taˆhå sineho; avijjå-
n¥varaˆånaµ sattånaµ taˆhåsaµyojanånaµ – h¥nåya dhåtuyå viññåˆaµ pati††hitaµ. evaµ
åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hoti|| ||rËpadhåtuvepakkañ ca ånanda kammaµ nåbhavissa,
api nu kho rËpabhavo paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. iti kho ånanda kammaµ khet-
taµ, viññåˆaµ b¥jaµ, taˆhå sineho; avijjån¥varaˆånaµ sattånaµ, taˆhåsaµyojanånaµ –
majjhimåya dhåtuyå viññåˆaµ pati††hitaµ. evaµ åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hoti||
||arËpadhåtuvepakkañ ca ånanda kammaµ nåbhavissa, api nu kho arËpabhavo paññåyethå
ti? no h’ etaµ bhante. iti kho ånanda kammaµ khettaµ, viññåˆaµ b¥jaµ, taˆhå sineho;
avijjån¥varaˆånaµ sattånaµ, taˆhåsaµyojanånaµ – paˆ¥tåya dhåtuyå viññåˆaµ pati††hi-
taµ. evaµ åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hoti. evaµ kho ånanda bhavo hot¥ ti|| ||AN3:76||
| |ånandavagga bhavasutta| |
|| ||bhavo bhavo ti bhante vuccati. kittåvatå nu kho bhante bhavo hot¥ ti? kåmadhåtu-
vepakkañ ca ånanda kammaµ nåbhavissa, api nu kho kåmabhavo paññåyethå ti? no h’
etaµ bhante. iti kho ånanda kammaµ khettaµ, viññåˆaµ b¥jaµ, taˆhå sineho; avijjå-
n¥varaˆånaµ sattånaµ, taˆhåsaµyojanånaµ – h¥nåya dhåtuyå cetanå pati††hitå patthanå
pati††hitå. evaµ åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hoti|| ||rËpadhåtuvepakkañ ca ånanda
kammaµ nåbhavissa, api nu kho rËpabhavo paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. iti kho
ånanda kammaµ khettaµ, viññåˆaµ b¥jaµ, taˆhå sineho; avijjån¥varaˆånaµ sattånaµ,
taˆhåsaµyojanånaµ – majjhimåya dhåtuyå cetanå pati††hitå patthanå pati††hitå. evaµ
åyatiµ punabbhavåbhinibbatti hoti|| ||arËpadhåtuvepakkañ ca ånanda kammaµ nåbha-
449
vissa, api nu kho arËpabhavo paññåyethå ti? no h’ etaµ bhante. iti kho ånanda kammaµ
khettaµ, viññåˆaµ b¥jaµ, taˆhå sineho; avijjån¥varaˆånaµ sattånaµ, taˆhåsaµyojanå-
naµ – paˆ¥tåya dhåtuyå cetanå pati††hitå patthanå pati††hitå. evaµ åyatiµ punabbhavåbhi-
nibbatti hoti. evaµ kho ånanda bhavo hot¥ ti|| ||AN3:77||
| |samaˆavagga sekhasutta| |
|| ||sekho sekho ti bhante vuccati. kittåvatå nu kho bhante sekho hot¥ ti? sikkhat¥ ti kho
bhikkhu tasmå sekho ti vuccati. kiñ ca sikkhati? adhis¥lam pi sikkhati adhicittam pi sikkh-
ati adhipaññam pi sikkhat¥ ti, so kho bhikkhu tasmå sekho ti vuccat¥ ti||
||sekhassa sikkhamånassa ujumaggånusårino
khayasmiµ pa†hamaµ ñåˆaµ tato aññå anantarå||
||tato aññåvimuttassa ñåˆaµ ve hoti tådino
akuppå me vimutt¥ ti bhavasaµyojanakkhaye ti||AN3:84||
| |sambodhivagga kˆasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kammånaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? lobho nidånaµ
kammånaµ samudayåya, doso nidånaµ kammånaµ samudayåya, moho nidånaµ
kammånaµ samudayåya|| ||yaµ bhikkhave lobhapakataµ kammaµ lobhajaµ lobhajaµ
lobhanidånaµ lobhasamudayaµ; taµ kammaµ akusalaµ, taµ kammaµ såvajjaµ, taµ
kammaµ dukkhavipåkaµ, taµ kammaµ kammasamudayåya saµvattati na taµ kammaµ
kammanirodhåya saµvattati|| ||yaµ bhikkhave dosapakataµ kammaµ dosajaµ dosajaµ
dosanidånaµ dosasamudayaµ; taµ kammaµ akusalaµ, taµ kammaµ såvajjaµ, taµ
kammaµ dukkhavipåkaµ, taµ kammaµ kammasamudayåya saµvattati na taµ kammaµ
kammanirodhåya saµvattati|| ||yaµ bhikkhave mohapakataµ kammaµ mohajaµ moha-
jaµ mohanidånaµ mohasamudayaµ; taµ kammaµ akusalaµ, taµ kammaµ såvajjaµ,
taµ kammaµ dukkhavipåkaµ, taµ kammaµ kammasamudayåya saµvattati na taµ
kammaµ kammanirodhåya saµvattati|| ||AN3:107||
450
| |sambodhivagga kˆasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kammånaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? alobho nidå-
naµ kammånaµ samudayåya, adoso nidånaµ kammånaµ samudayåya, amoho nidånaµ
kammånaµ samudayåya|| ||yaµ bhikkhave alobhapakataµ kammaµ alobhajaµ alobha-
jaµ alobhanidånaµ alobhasamudayaµ; taµ kammaµ kusalaµ, taµ kammaµ anavajjaµ,
taµ kammaµ sukhavipåkaµ, taµ kammaµ kammanirodhåya saµvattati na taµ kammaµ
kammasamudayåya saµvattati|| ||yaµ bhikkhave adosapakataµ kammaµ adosajaµ ado-
sajaµ adosanidånaµ adosasamudayaµ; taµ kammaµ kusalaµ, taµ kammaµ anavajjaµ,
taµ kammaµ sukhavipåkaµ, taµ kammaµ kammanirodhåya saµvattati na taµ kammaµ
kammasamudayåya saµvattati|| ||yaµ bhikkhave amohapakataµ kammaµ amohajaµ
amohajaµ amohanidånaµ amohasamudayaµ; taµ kammaµ kusalaµ, taµ kammaµ
anavajjaµ, taµ kammaµ sukhavipåkaµ, taµ kammaµ kammanirodhåya saµvattati na
taµ kammaµ kammasamudayåya saµvattati|| ||AN3:108||
| |sambodhivagga nidånasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kammånaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? at¥te bhikkha-
ve chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha chando jåyati, anågate bhikkhave chandaråga-
††hån¥ye dhamme årabbha chando jåyati, paccuppanne bhikkhave chandaråga††hån¥ye
dhamme årabbha chando jåyati|| ||kathañ ca bhikkhave at¥te chandaråga††hån¥ye dhamme
årabbha chando jåyati? at¥te bhikkhave chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha cetaså
anuvitakketi anuvicåreti. tassa at¥te chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha cetaså anuvi-
takkayato anuvicårayato chando jåyati, chandajåto tehi dhammehi saµyutto hoti. etåhaµ
bhikkhave saµyojanaµ vadåmi, yo cetaso sårågo. evaµ kho bhikkhave at¥te chandaråga-
††hån¥ye dhamme årabbha chando jåyati|| ||kathañ ca bhikkhave anågate chandaråga††hån¥-
ye dhamme årabbha chando jåyati? anågate bhikkhave chandaråga††hån¥ye dhamme årab-
bha cetaså anuvitakketi anuvicåreti. tassa anågate chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha
cetaså anuvitakkayato anuvicårayato chando jåyati, chandajåto tehi dhammehi saµyutto
hoti. etåhaµ bhikkhave saµyojanaµ vadåmi, yo cetaso sårågo. evaµ kho bhikkhave
anagate chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha chando jåyati|| ||kathañ ca bhikkhave pacc-
uppanne chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha chando jåyati? paccuppanne bhikkhave
451
chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha cetaså anuvitakketi anuvicåreti. tassa paccuppanne
chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha cetaså anuvitakkayato anuvicårayato chando jåyati,
chandajåto tehi dhammehi saµyutto hoti. etåhaµ bhikkhave saµyojanaµ vadåmi, yo
cetaso sårågo. evaµ kho bhikkhave paccuppanne chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha
chando jåyati|| ||AN3:109||
| |sambodhivagga nidånasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kammånaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? at¥te bhikkha-
ve chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha chando na jåyati, anågate bhikkhave chandaråga-
††hån¥ye dhamme årabbha chando na jåyati, paccuppanne bhikkhave chandaråga††hån¥ye
dhamme årabbha chando na jåyati|| ||kathañ ca bhikkhave at¥te chandaråga††hån¥ye dham-
me årabbha chando na jåyati? at¥tånaµ bhikkhave chandaråga††hån¥yånaµ dhammånaµ
åyatiµ vipåkaµ pajånåti, åyatiµ vipåkaµ viditvå tad abhinivaddheti, tad abhinivad-
dhetvå cetaså abhiviråjetvå paññåya ativijjha passati. evaµ kho bhikkhave at¥te chanda-
råga††hån¥ye dhamme årabbha chando na jåyati|| ||kathañ ca bhikkhave anågate chanda-
råga††hån¥ye dhamme årabbha chando na jåyati? anågatånaµ bhikkhave chandaråga-
††hån¥yånaµ dhammånaµ åyatiµ vipåkaµ pajånåti, åyatiµ vipåkaµ viditvå tad
abhinivaddheti, tad abhinivaddhetvå cetaså abhiviråjetvå paññåya ativijjha passati. evaµ
kho bhikkhave anågate chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha chando na jåyati|| ||kathañ
ca bhikkhave paccuppanne chandaråga††hån¥ye dhamme årabbha chando na jåyati? pacc-
uppannånaµ bhikkhave chandaråga††hån¥yånaµ dhammånaµ åyatiµ vipåkaµ pajånåti,
åyatiµ vipåkaµ viditvå tad abhinivaddheti, tad abhinivaddhetvå cetaså abhiviråjetvå
paññåya ativijjha passati. evaµ kho bhikkhave paccuppanne chandaråga††hån¥ye dhamme
årabbha chando na jåyati|| ||AN3:110||
452
| |kusinåravagga gotamakasutta| |
|| ||tassa mayhaµ bhikkhave abhiññåya dhammaµ desayato no anabhiññåya, sanidånaµ
dhammaµ desayato no anidånaµ, sappå†ihåriyaµ dhammaµ desayato no appå†ihåriyaµ.
karaˆ¥yo ovådo karaˆ¥yå anusåsan¥. alañ ca pana vo bhikkhave tu††hiyå alaµ attamana-
tåya alaµ somanassåya||
||Sammåsambuddho Bhagavå, Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo, Supa†ipanno Sa!gho||
| |yodhåj¥vavagga uppådasutta| |
|| ||uppådå vå bhikkhave tathågatånaµ anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå ’va så dhåtu
dhamma††hitatå dhammaniyåmatå: sabbe sa!khårå aniccå. taµ tathågato abhisambujjhati
abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati
vibhajati uttån¥karoti: sabbe sa!khårå aniccå ti|| ||uppådå vå bhikkhave tathågatånaµ anu-
ppådå vå tathågatånaµ, †hitå ’va så dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå: sabbe
sa!khårå dukkhå. taµ tathågato abhisambujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisamet-
vå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti vivarati vibhajati uttån¥karoti: sabbe sa!khårå
dukkhå ti|| ||uppådå vå bhikkhave tathågatånaµ anuppådå vå tathågatånaµ, †hitå ’va så
dhåtu dhamma††hitatå dhammaniyåmatå: sabbe dhammå anattå. taµ tathågato abhisam-
bujjhati abhisameti. abhisambujjhitvå abhisametvå, åcikkhati deseti paññåpeti pa††hapeti
vivarati vibhajati uttån¥karoti: sabbe dhammå anattå ti|| ||AN3:134||
453
A!guttaranikåya Catukkanipåta
| |bhaˆ"agåmavagga anubuddhasutta| |
|| ||catunnaµ bhikkhave dhammånaµ ananubodhå appa†ivedhå evam idaµ d¥gham
addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca. katamesaµ catunnaµ?
ariyassa bhikkhave s¥lassa ananubodhå appa†ivedhå evam idaµ d¥gham addhånaµ
sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca. ariyassa bhikkhave samådhissa
ananubodhå appa†ivedhå evam idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ
c’ eva tumhåkañ ca. ariyåya bhikkhave paññåya ananubodhå appa†ivedhå evam idaµ
d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca. ariyåya bhik-
khave vimuttiyå ananubodhå appa†ivedhå evam idaµ d¥gham addhånaµ sandhåvitaµ
saµsaritaµ mamañ c’ eva tumhåkañ ca|| ||tayidaµ bhikkhave ariyaµ s¥laµ anubuddhaµ
pa†ividdhaµ, ariyo samådhi anubuddho pa†ividdho, ariyå paññå anubuddhå pa†ividdhå,
ariyå vimutti anubuddhå pa†ividdhå – ucchinnå bhavataˆhå kh¥ˆå bhavanetti n’ atthi dåni
punabbhavo ti||
||s¥laµ samådhi paññå ca vimutti ca anuttarå
anubuddhå ime dhammå gotamena yasassinå||
||iti buddho abhiññåya dhammam akkhåsi bhikkhËnaµ
dukkhass’ antakaro satthå cakkhumå parinibbuto ti||AN4:1||
| |bhaˆ"agåmavagga yogasutta| |
|| ||cattåro ’me bhikkhave yogå. katame cattåro? kåmayogo, bhavayogo, di††hiyogo,
avijjåyogo. katamo ca bhikkhave kåmayogo? idha bhikkhave ekacco kåmånaµ samuda-
yañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ nappajånåti,
tassa kåmånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca
yathåbhËtaµ appajånato, yo kåmesu kåmarågo kåmanand¥ kåmasneho kåmamucchå
kåmapipåså kåmapari¬åho kåmajjhosånaµ kåmataˆhå sånuseti. ayaµ vuccati bhikkhave
kåmayogo|| ||iti kåmayogo, bhavayogo ca kathaµ hoti? idha bhikkhave ekacco bhavånaµ
454
samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ nap-
pajånåti, tassa bhavånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ
ca yathåbhËtaµ appajånato, yo bhavesu bhavarågo bhavanand¥ bhavasneho bhavamucchå
bhavapipåså bhavapari¬åho bhavajjhosånaµ bhavataˆhå sånuseti. ayaµ vuccati bhikkha-
ve bhavayogo|| ||iti kåmayogo bhavayogo, di††hiyogo ca kathaµ hoti? idha bhikkhave
ekacco di††h¥naµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca
yathåbhËtaµ nappajånåti, tassa di††h¥naµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥-
navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ appajånato, yo di††h¥su di††hirågo di††hinand¥ di††hi-
sneho di††himucchå di††hipipåså di††hipari¬åho di††hijjhosånaµ di††hitaˆhå sånuseti. ayaµ
vuccati bhikkhave di††hiyogo|| ||iti kåmayogo bhavayogo di††hiyogo, avijjåyogo ca
kathaµ hoti? idha bhikkhave ekacco channaµ phassåyatanånaµ samudayañ ca atthaga-
mañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ nappajånåti, tassa channaµ
phassåyatanånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca
yathåbhËtaµ appajånato, yå chasu phassåyatanesu avijjå aññåˆaµ sånuseti. ayaµ vuccati
bhikkhave avijjåyogo. iti kåmayogo bhavayogo di††hiyogo avijjåyogo. saµyutto påpakehi
akusalehi dhammehi sa!kilesikehi ponobhavikeki sadarehi dukkhavipåkehi, åyatiµ jåtija-
råmaraˆikehi tasmå ayogakkhem¥ ti vuccati. ime kho bhikkhave cattåro yogå|| ||AN4:10||
| |bhaˆ"agåmavagga yogasutta| |
|| ||cattåro ’me bhikkhave visaµyogå. katame cattåro? kåmayogavisaµyoga, bhavayoga-
visaµyoga, di††hiyogavisaµyoga, avijjåyogavisaµyoga. katamo ca bhikkhave kåmayoga-
visaµyogo? idha bhikkhave ekacco kåmånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca
åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti, tassa kåmånaµ samudayañ ca attha-
gamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånato, yo kåmesu
kåmarågo kåmanand¥ kåmasneho kåmamucchå kåmapipåså kåmapari¬åho kåmajjho-
sånaµ kåmataˆhå sa nånuseti. ayaµ vuccati bhikkhave kåmayogo|| ||iti kåmayoga-
visaµyogo, bhavayogavisaµyogo ca kathaµ hoti? idha bhikkhave ekacco bhavånaµ
samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti,
tassa bhavånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca
yathåbhËtaµ pajånato, yo bhavesu bhavarågo bhavanand¥ bhavasneho bhavamucchå
bhavapipåså bhavapari¬åho bhavajjhosånaµ bhavataˆhå sa nånuseti. ayaµ vuccati
455
bhikkhave bhavayogavisaµyogo|| ||iti kåmayogavisaµyogo bhavayogavisaµyogo, di††hi-
yogavisaµyogo ca kathaµ hoti? idha bhikkhave ekacco di††h¥naµ samudayañ ca
atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti, tassa di††h¥-
naµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ
pajånato, yo di††h¥su di††hirågo di††hinand¥ di††hisneho di††himucchå di††hipipåså
di††hipari¬åho di††hijjhosånaµ di††hitaˆhå sa nånuseti. ayaµ vuccati bhikkhave di††hiyoga-
visaµyogo|| ||iti kåmayogavisaµyogo bhavayogavisaµyogo di††hiyogavisaµyogo, avij-
jåyogavisaµyogo ca kathaµ hoti? idha bhikkhave ekacco channaµ phassåyatanånaµ
samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånåti,
tassa channaµ phassåyatanånaµ samudayañ ca atthagamañ ca assådañ ca åd¥navañ ca
nissaraˆañ ca yathåbhËtaµ pajånato, yå chasu phassåyatanesu avijjå aññåˆaµ sa nånu-
seti. ayaµ vuccati bhikkhave avijjåyogavisaµyogo. iti kåmayogavisaµyogo bhavayoga-
visaµyogo di††hiyogavisaµyogo avijjåyogavisaµyogo|| ||visaµyutto påpakehi akusalehi
dhammehi sa!kilesikehi ponobhavikeki sadarehi dukkhavipåkehi, åyatiµ jåtijaråmara-
ˆikehi tasmå yogakkhem¥ ti vuccati. ime kho bhikkhave cattåro visaµyogå|| ||AN4:10||
| |uruvelavagga lokasutta| |
|| ||loko bhikkhave tathågatena abhisambuddho lokasmå tathågato visaµyutto. lokasamu-
dayo bhikkhave tathågatena abhisambuddho lokasamudayo tathågatassa pah¥no. loka-
nirodho bhikkhave tathågatena abhisambuddho lokanirodho tathågatassa sacchikato.
lokanirodhagåmin¥ pa†ipadå bhikkhave tathågatena abhisambuddho lokanirodhagåmin¥
pa†ipadå tathågatassa bhåvitå|| ||yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samårakassa sabrah-
makassa, sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya: di††haµ sutaµ mutaµ viññå-
taµ pattaµ pariyesitaµ anuvicaritaµ manaså – sabbaµ taµ tathågatena abhisambud-
dhaµ. tasmå tathågato ti vuccati. yañ ca bhikkhave rattiµ tathågato abhisambujjhati, yañ
ca rattiµ parinibbåyati: yaµ etasmiµ antare bhåsati lapati niddisati – sabbaµ taµ tatth’
eva hoti no aññathå|| ||AN4:23||
456
| |uruvelavagga kå¬akasutta| |
|| ||yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samårakassa sabrahmakassa sassamaˆabråhma-
ˆiyå pajåya sadevamanussåya di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ anu-
vicaritaµ manaså, tam ahaµ jånåmi|| ||yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samårakassa
sabrahmakassa sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya di††haµ sutaµ mutaµ
viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ anuvicaritaµ manaså, tam ahaµ abbhaññåsiµ, taµ tathåga-
tassa viditaµ, taµ tathågato na upa††håsi|| ||yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samåra-
kassa sabrahmakassa sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya di††haµ sutaµ
mutaµ viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ anuvicaritaµ manaså tam ahaµ jånåm¥ ti vadeyyaµ,
taµ mam’ assa muså; tam ahaµ jånåmi ca na ca jånåm¥ ti vadeyyaµ, tam pi ’ssa tådisam
eva; tam ahaµ n’ eva jånåmi na na jånåm¥ ti vadeyyaµ, taµ mam’ assa kali|| ||iti kho
bhikkhave tathågato di††hå da††habbaµ di††haµ na maññati, adi††haµ na maññati, da††ha-
bbaµ na maññati, da††håraµ na maññati; sutvå sotabbaµ sutaµ na maññati, asutaµ na
maññati, sotabbaµ na maññati, sotåraµ na maññati; mutvå motabbaµ mutaµ na maññati,
amutaµ na maññati, motabbaµ na maññati, motåraµ na maññati; viññåtvå viññåtabbaµ
viññåtaµ na maññati, aviññåtaµ na maññati, viññåtabbaµ na maññati, viññåtåraµ na
maññati|| ||iti kho bhikkhave tathågato di††hasutamutaviññåtabbesu dhammesu tådi se ye-
va tådi tamhå ca pana tådi tamhå añño tådi uttaritaro vå paˆ¥tataro vå n’ atth¥ ti vadåm¥ ti||
||yaµ kiñci di††haµ vå sutaµ mutaµ vå ajjhositaµ sacca mutaµ paresaµ
na tesu tåd¥ saya saµvutesu saccaµ muså vå pi paraµ daheyyaµ||
||etañ ca sallaµ pa†igacca disvå ajjhositå yattha pajå visattå
jånåmi passåmi tath’ eva etaµ ajjhositaµ n’ atthi tathågatånan ti||AN4:24||
| |cakkavagga s¥hasutta| |
|| ||evam eva kho bhikkhave yadå tathågato loke uppajjati: arahaµ sammåsambuddho
vijjåcaraˆasampanno sugato lokavidË anuttaro purisadammasårathi satthå devamanusså-
naµ buddho bhagavå. so dhammaµ deseti: iti sakkåyo iti sakkåyasamudayo iti sakkåya-
nirodho iti sakkåyanirodhagåmin¥ pa†ipadå ti|| ||ye pi te bhikkhave devå d¥ghåyukå vaˆˆa-
457
vanto sukhabhËtå uccesu vimånesu cira††hitikå, te pi tathågatassa dhammadesanaµ sutvå,
yebhuyyena bhayaµ saµvegaµ santåsaµ åpajjanti: aniccå va kira bho mayaµ samånå
nicc’ amhå ti amaññimha, addhuvå va kira bho mayaµ samånå dhuv’ amhå ti amaññim-
ha, asassatå va kira bho mayaµ samånå sassat’ amhå ti amaññimha. mayañ hi kira bho
aniccå addhuvå asassatå sakkåyapariyåpannå ti|| ||AN4:33||
| |cakkavagga patil¥na| |
|| ||panuˆˆapaccekasacco bhikkhave bhikkhu samavayasa†hesano passaddhakåyasa!-
khåro vå patil¥no ti vuccati. kathañ ca bhikkhave bhikkhu panuˆˆapaccekasacco hoti?
idha bhikkhave bhikkhuno yåni tåni puthusamaˆabråhmaˆånaµ puthupaccekasaccåni,
seyyath¥daµ: sassato loko ti vå asassato loko ti vå, antavå loko ti vå anantavå loko ti vå,
taµ j¥vaµ taµ sar¥ran ti vå aññaµ j¥vaµ aññaµ sar¥ran ti vå, hoti tathågato param maraˆå
ti vå na hoti tathågato param maraˆå ti vå, hoti ca na hoti ca tathågato param maraˆå ti vå
n’ eva hoti na na hoti tathågato param maraˆå ti vå. sabbåni ’ssa tåni nuˆˆåni honti
cattåni vantåni muttåni pah¥nåni pa†inissa††håni. evaµ kho bhikkhave bhikkhu panuˆˆa-
paccekasacco hoti|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu samavayasa†hesano hoti? idha bhik-
khave bhikkhuno kåmesanå pah¥nå hoti, bhavesanå pah¥nå hoti, brahmacariyesanå
pa†ippassaddhå. evaµ kho bhikkhave bhikkhu samavayasa†hesano hoti|| ||kathañ ca
bhikkhave bhikkhu sukhassa ca pahånå dukkhassa ca pahånå pubbe va somanassadoma-
nassånaµ atthagamå adukkhamasukhaµ upekhåsatipårisuddhiµ catutthajjhånaµ upa-
sampajja viharati. evaµ kho bhikkhave bhikkhu passaddhakåyasa!khåro hoti|| ||kathañ ca
bhikkhave bhikkhu patil¥no hoti? idha bhikkhave bhikkhuno asmimåno pah¥no hoti
ucchinnamËlo tålåvatthukato anabhåvakato åyatiµ anuppådadhammo. evaµ kho bhik-
khave bhikkhu patil¥no hoti. panuˆˆapaccekasacco bhikkhave bhikkhu samavayasa†h-
esano passaddhakåyasa!khåro patil¥no ti vuccat¥ ti||
||kåmesanå bhavesanå brahmacariyesanå saha
iti saccaparåmåso di††hi††hånå samussayå||
||sabbarågavirattassa taˆhakkhayavimuttino
esanå pa†inissa††hå di††i††hånå samËhatå||
458
||sa ve santo sato bhikkhu passaddho aparåjito
månåbhisamayå buddho patil¥no ti vuccat¥ ti||AN4:38||
| | rohitassavagga visåkhasutta| |
||nåbhåsamånaµ jånanti missaµ bålehi paˆ"itaµ
bhåsamånañ ca jånånti desentaµ amataµ padaµ||
||bhåsaye jotaye dhammaµ paggaˆhe isinaµ dhajaµ
subhåsitadhajå isayo dhammo hi isinan dhajo ti||AN4:48||
| | rohitassavagga vipallåsasutta| |
|| ||cattåro ’me bhikkhave saññåvipallåså cittavipallåså di††hivipallåså. katame cattåro?
anicce bhikkhave niccan ti: saññåvipallåso cittavipallåso di††hivipallåso. dukkhe bhikkha-
ve adukkhan ti: saññåvipallåso cittavipallåso di††hivipallåso. anattani bhikkhave attå ti:
saññåvipallåso cittavipallåso di††hivipallåso. asubhe bhikkhave subhan ti: saññåvipallåso
cittavipallåso di††hivipallåso. ime kho bhikkhave cattåro saññåvipallåså cittavipallåså di†-
†hivipallåså|| ||cattåro ’me bhikkhave na saññåvipallåså na cittavipallåså na di††hivipallåså.
katame cattåro? anicce bhikkhave aniccan ti: na saññåvipallåso na cittavipallåso na di††hi-
vipallåso. dukkhe bhikkhave dukkhan ti: na saññåvipallåso na cittavipallåso na di††hivipa-
llåso. anattani bhikkhave anattå ti: na saññåvipallåso na cittavipallåso na di††hivipallåso.
asubhe bhikkhave asubhan ti: na saññåvipallåso na cittavipallåso na di††hivipallåso. ime
kho bhikkhave cattåro na saññåvipallåså na cittavipallåså na di††hivipallåså ti|| ||AN4:49||
| |asuravagga tatiya-samådhisutta| |
|| ||tatra bhikkhave yvåyaµ puggalo låbh¥ ajjhattaµ cetosamathassa na låbh¥ adhipaññå-
dhammavipassanåya, tena bhikkhave puggalena yvåyaµ puggalo låbh¥ adhipaññådham-
mavipassanåya so upasa!kamitvå evam assa vacan¥yo – kathan nu kho åvuso sa!khårå
da††habbå, kathaµ sa!khårå sammasitabbå kathaµ sa!khårå vipassitabbå ti? tassa so
yathådi††haµ yathåviditaµ vyåkaroti – evaµ kho åvuso sa!khårå da††habbå, evaµ sa!-
459
khårå sammasitabbå evaµ sa!khårå vipassitabbå ti. so aparena samayena låbh¥ c’ eva
hoti ajjhattaµ cetosamathassa låbh¥ adhipaññådhammavipassanåya|| ||tatra bhikkhave
yvåyaµ puggalo låbh¥ adhipaññådhammavipassanåya na låbh¥ ajjhattaµ cetosamathassa,
tena bhikkhave puggalena yvåyaµ puggalo låbh¥ ajjhattaµ cetosamathassa so upasa!-
kamitvå evam assa vacan¥yo – kathan nu kho åvuso cittaµ saˆ†hapetabbaµ, kathaµ
cittaµ sannisådetabbaµ, kathaµ cittaµ ekodikattabbaµ, kathaµ cittaµ samådahåtabban
ti? tassa so yathådi††haµ yathåviditaµ vyåkaroti – evaµ kho åvuso cittaµ saˆ†hape-
tabbaµ, evaµ cittaµ sannisådetabbaµ, evaµ cittaµ ekodikattabbaµ, evaµ cittaµ
samådahåtabban ti. so aparena samayena låbh¥ c’ eva hoti adhipaññådhammavipassanåya
låbh¥ ajjhattaµ cetosamathassa|| ||AN4:94||
| |puggalavaggo saµyojanasutta| |
|| ||katamassa bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµyojanåni appah¥nåni, uppatti-
pa†ilåbhikåni saµyojanåni appah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni saµyojanåni appah¥nåni?
sakadågåmissa. imassa kho bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµyojanåni appah¥nå-
ni, uppattipa†ilåbhikåni saµyojanåni appah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni saµyojanåni appa-
h¥nåni|| ||katamassa bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµyojanåni pah¥nåni, uppatti-
pa†ilåbhikåni saµyojanåni appah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni saµyojanåni appah¥nåni?
uddhaµsotassa akani††hagåmino. imassa kho bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµ-
yojanåni pah¥nåni, uppattipa†ilåbhikåni saµyojanåni appah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni
saµyojanåni appah¥nåni|| ||katamassa bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµyojanåni
pah¥nåni, uppattipa†ilåbhikåni saµyojanåni pah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni saµyojanåni
appah¥nåni? antaråparinibbåyissa. imassa kho bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµ-
yojanåni pah¥nåni, uppattipa†ilåbhikåni saµyojanåni pah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni saµyo-
janåni appah¥nåni|| ||katamassa bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµyojanåni
pah¥nåni, uppattipa†ilåbhikåni saµyojanåni pah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni saµyojanåni
pah¥nåni? arahato. imassa kho bhikkhave puggalassa orambhågiyåni saµyojanåni pah¥-
nåni, uppattipa†ilåbhikåni saµyojanåni pah¥nåni, bhavapa†ilåbhikåni saµyojanåni pah¥nå-
ni. ime kho bhikkhave cattåro puggalå santo saµvijjamånå lokasmin ti|| ||AN4:131||
460
| |sañcetaniyavagga cetanåsutta| |
|| ||kåye vå bhikkhave sati kåyasañcetanåhetu uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ, våcåya
vå bhikkhave sati vac¥sañcetanåhetu uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ, mane vå bhik-
khave sati manosañcetanåhetu uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ – avijjåpaccayå vå||
||såmaµ vå taµ bhikkhave kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppajja-
ti ajjhattaµ sukhadukkhaµ; pare vå ’ssa taµ bhikkhave kåyasa!khåraµ abhisa!kharonti,
yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. sampajåno vå taµ bhikkhave
kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ;
asaµpajåno vå taµ bhikkhave kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti, yaµ paccayå ’ssa taµ
uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ|| ||såmaµ vå taµ bhikkhave vac¥sa!khåraµ abhisa!-
kharoti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ; pare vå ’ssa taµ
bhikkhave vac¥sa!khåraµ abhisa!kharonti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ
sukhadukkhaµ. sampajåno vå taµ bhikkhave vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti, yaµ pacca-
yå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ; asaµpajåno vå taµ bhikkhave vac¥sa!-
khåraµ abhisa!kharoti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ||
||såmaµ vå taµ bhikkhave manosa!khåraµ abhisa!kharoti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppaj-
jati ajjhattaµ sukhadukkhaµ; pare vå ’ssa taµ bhikkhave manosa!khåraµ abhisa!kha-
ronti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ. sampajåno vå taµ
bhikkhave manosa!khåraµ abhisa!kharoti, yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ
sukhadukkhaµ; asaµpajåno vå taµ bhikkhave manosa!khåraµ abhisa!kharoti, yaµ
paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ|| ||imesu bhikkhave dhammesu avijjå
anupatitå. avijjåya tveva asesaviråganirodhå: so kåyo na hoti yaµ paccayå ’ssa taµ
uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ, så våcå na hoti yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati
ajjhattaµ sukhadukkhaµ, so mano na hoti yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ su-
khadukkhaµ. khettaµ taµ na hoti yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukha-
dukkhaµ, vatthuµ taµ na hoti yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ,
åyatanaµ taµ na hoti yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ, adhikara-
ˆaµ taµ na hoti yaµ paccayå ’ssa taµ uppajjati ajjhattaµ sukhadukkhaµ|| ||AN4:171||
461
| |sañcetaniyavagga vibhattisutta| |
|| ||cattåro ’me bhikkhave attabhåvapa†ilåbhå. katame cattåro? atthi bhikkhave attabhåva-
pa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe attasañcetanå kamati no parasañcetanå atthi
bhikkhave attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe parasañcetanå kamati no atta-
sañcetanå. atthi bhikkhave attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe attasañcetanå
ca kamati parasañcetanå ca. atthi bhikkhave attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†i-
låbhe n’ ev’ attasañcetanå kamati no parasañcetanå. ime kho bhikkhave cattåro attabhåva-
pa†ilåbhå ti|| ||evaµ vutte åyasmå såriputto bhagavantaµ etad avoca: imassa kho ahaµ
bhante bhagavatå sa!khittena bhåsitassa evaµ vitthårena atthaµ åjånåmi: tatra bhante
yvåyaµ attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe attasañcetanå kamati no para-
sañcetanå, attasañcetanåhetu tesaµ sattånaµ tamhå kåyå cuti hoti. tatra bhante yvåyaµ
attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe parasañcetanå kamati no attasañcetanå,
parasañcetanåhetu tesaµ sattånaµ tamhå kåyå cuti hoti. tatra bhante yvåyaµ attabhåva-
pa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe attasañcetanå ca kamati parasañcetanå ca, attasañ-
cetanåhetu ca parasañcetanåhetu ca tesaµ sattånaµ tamhå kåyå cuti hoti. tatra bhante
yvåyaµ attabhåvapa†ilåbho yasmiµ attabhåvapa†ilåbhe n’ ev’ attasañcetanå kamati no
parasañcetanå ca, n’ ev’ attasañcetanåhetu no parasañcetanåhetu ca tesaµ sattånaµ tamhå
kåyå cuti hoti|| ||AN4:172||
| |sañcetaniyavagga ko††hitasutta| |
|| ||channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå atth’ aññaµ kiñc¥ ti? må h’
evaµ åvuso. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå n’ atth’ aññaµ kiñc¥
ti? må h’ evaµ åvuso. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå atthi ca n’
atthi c’ aññaµ kiñc¥ ti? må h’ evaµ åvuso. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråga-
nirodhå n’ ev’ atthi no n’ atth’ aññaµ kiñc¥ ti? må h’ evaµ åvuso|| ||channaµ åvuso
phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå atth’ aññaµ kiñc¥ ti? iti pu††ho samåno må h’ evaµ
åvuso ti vadesi. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå n’ atth’ aññaµ
kiñc¥ ti? iti pu††ho samåno må h’ evaµ åvuso ti vadesi. channaµ åvuso phassåyatanånaµ
asesaviråganirodhå atthi ca n’ atthi c’ aññaµ kiñc¥ ti? iti pu††ho samåno må h’ evaµ
åvuso ti vadesi. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå n’ ev’ atthi no n’
462
atth’ aññaµ kiñc¥ ti? iti pu††ho samåno må h’ evaµ åvuso ti vadesi. yathåkathaµ pan’
åvuso imassa bhåsitassa attho da††habbo ti?|| ||channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesa-
viråganirodhå atth’ aññaµ kiñc¥ ti, iti vadaµ appapañcaµ papañceti. channaµ åvuso
phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå n’ atth’ aññaµ kiñc¥ ti, iti vadaµ appapañcaµ
papañceti. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråganirodhå atthi ca n’ atthi c’ aññaµ
kiñc¥ ti, iti vadaµ appapañcaµ papañceti. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråga-
nirodhå n’ ev’ atthi no n’ atth’ aññaµ kiñc¥ ti, iti vadaµ appapañcaµ papañceti|| ||yåvatå
åvuso channaµ phassåyatanånaµ gati tåvatå papañcassa gati,yåvatå papañcassa gati
tåvatå channaµ phassåyatanånaµ gati. channaµ åvuso phassåyatanånaµ asesaviråganiro-
dhå papañcanirodho papañcavËpasamo ti|| ||AN4:173||
| |sañcetaniyavagga upavåˆasutta| |
|| ||kinnu kho åvuso såriputta vijjåy’ antakaro hot¥ ti? no h’ idaµ åvuso. kiµ pan’ åvuso
såriputta caraˆen’ antakaro hot¥ ti? no h’ idaµ åvuso. kinnu kho åvuso såriputta vijjåcara-
ˆen’ antakaro hot¥ ti? no h’ idaµ åvuso. kiµ pan’ åvuso såriputta aññatra vijjåcaraˆen’
antakaro hot¥ ti? no h’ idaµ åvuso|| ||kinnu kho åvuso såriputta vijjåy’ antakaro hot¥ ti? iti
pu††ho samåno no h’ idaµ åvuso ti vadesi. kiµ pan’ åvuso såriputta caraˆen’ antakaro
hot¥ ti? iti pu††ho samåno no h’ idaµ åvuso ti vadesi. kinnu kho åvuso såriputta vijjå-
caraˆen’ antakaro hot¥ ti? iti pu††ho samåno no h’ idaµ åvuso ti vadesi. kiµ pan’ åvuso
såriputta aññatra vijjåcaraˆen’ antakaro hot¥ ti? iti pu††ho samåno no h’ idaµ åvuso ti
vadesi. yathåkathaµ pan’ åvuso antakaro hot¥ ti?|| ||vijjåya ce åvuso antakaro abhavissa,
saupådåno va samåno antakaro abhavissa; caraˆena ce åvuso antakaro abhavissa, sa-
upådåno va samåno antakaro abhavissa; vijjåcaraˆena ce åvuso antakaro abhavissa,
saupådåno va samåno antakaro abhavissa; aññatra vijjåcaraˆena ce åvuso antakaro abha-
vissa, puthujjano antakaro abhavissa. puthujjano hi åvuso aññatra vijjåcaraˆena caraˆa-
vipanno kho åvuso yathåbhËtaµ na jånåti na passati – caraˆasampanno yathåbhËtaµ jån-
åti passati, yathåbhËtaµ jånaµ passaµ antakaro hot¥ ti|| ||AN4:175||
463
| |sañcetaniyavagga råhulasutta| |
|| ||yå ca råhula ajjhattikå pa†hav¥dhåtu yå ca båhirå pa†hav¥dhåtu, pa†hav¥dhåtur ev’ eså.
taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ samma-
ppaññåya da††habbaµ. evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå pa†hav¥dhåtuyå
nibbindati, paññåya cittaµ viråjeti|| ||yå ca råhula ajjhattikå åpodhåtu yå ca båhirå åpodh-
åtu, åpodhåtur ev’ eså. taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ
yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya
disvå åpodhåtuyå nibbindati, paññåya cittaµ viråjeti|| ||yå ca råhula ajjhattikå tejodhåtu yå
ca båhirå tejodhåtu, tejodhåtur ev’ eså. taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’ham asmi, na meso
attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ. evam etaµ yathåbhËtaµ
sammappaññåya disvå tejodhåtuyå nibbindati, paññåya cittaµ viråjeti|| ||yå ca råhula
ajjhattikå våyodhåtu yå ca båhirå våyodhåtu, våyodhåtur ev’ eså. taµ n’ etaµ mama, n’
eso ’ham asmi, na meso attå ti evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya da††habbaµ.
evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya disvå våyodhåtuyå nibbindati, paññåya cittaµ
viråjeti|| ||yato kho råhula bhikkhu imåsu catusu dhåtËsu n’ ev’ attånaµ nåttani yaµ sam-
anupassati, ayaµ vuccati råhula bhikkhu acchecchi taˆhaµ vivattayi saµyojanaµ sammå
månåbhisamayå antaµ akåsi dukkhasså ti|| ||AN4:177||
| |sañcetaniyavagga jambålisutta| |
|| ||idha bhikkhave bhikkhu aññataraµ santaµ cetovimuttiµ upasampajja viharati. so
sakkåyanirodhaµ manasikaroti, tassa sakkåyanirodhaµ manasikaroto sakkåyanirodhe
cittaµ nappakkhandati nappas¥dati na santi††hati na vimuccati, tassa kho etaµ bhikkhave
bhikkhuno na sakkåyanirodho på†ika!kho. seyyathå pi bhikkhave puriso lasagatena
hatthena såkhaµ gaˆheyya tassa so hattho sajjeyyå pi gaˆheyyå pi bajjheyyå pi||…||idha
pana bhikkhave bhikkhu aññataraµ santaµ cetovimuttiµ upasampajja viharati. so sak-
kåyanirodhaµ manasikaroti, tassa sakkåyanirodhaµ manasikaroto sakkåyanirodhe cittaµ
pakkhandati pas¥dati santi††hati vimuccati, tassa kho etaµ bhikkhave bhikkhuno sakkåya-
nirodho på†ika!kho. seyyathå pi bhikkhave puriso suddhena hatthena såkhaµ gaˆheyya
tassa so hattho n’ eva sajjeyya na gaˆheyya na bajjheyya|| ||AN4:178||
464
| |sañcetaniyavagga jambålisutta| |
|| ||idha pana bhikkhave bhikkhu aññataraµ santaµ cetovimuttiµ upasampajja viharati.
so avijjåpabhedaµ manasikaroti, tassa avijjåpabhedaµ manasikaroto avijjåpabhede
cittaµ nappakkhandati nappas¥dati na santi††hati na vimuccati, tassa kho etaµ bhikkhave
bhikkhuno na avijjåpabhedo på†ika!kho. seyyathå pi bhikkhave jambål¥ anekavassa-
gaˆikå tasså puriso yåni c’ eva åyamukhåni tåni pidaheyya yåni ca apåyamukhåni tåni
vivareyya devo ca na sammådhåraµ anupaveccheyya, evañ hi tasså bhikkhave jambåliyå
na ålippabhedo på†ika!kho||…||idha pana bhikkhave bhikkhu aññataraµ santaµ ceto-
vimuttiµ upasampajja viharati. so avijjåpabhedaµ manasikaroti, tassa avijjåpabhedaµ
manasikaroto avijjåpabhede cittaµ pakkhandati pas¥dati santi††hati vimuccati, tassa kho
etaµ bhikkhave bhikkhuno avijjåpabhedo på†ika!kho. seyyathå pi bhikkhave jambål¥
anekavassagaˆikå tasså puriso yåni c’ eva åyamukhåni tåni vivareyya yåni ca apåyamu-
khåni tåni pidaheyya devo ca sammådhåraµ anupaveccheyya, evañ hi tasså bhikkhave
jambåliyå ålippabhedo på†ika!kho|| ||AN4:178||
| |sañcetaniyavagga nibbånasutta| |
|| ||ko nu kho åvuso såriputta hetu ko paccayo yenam idh’ ekacce sattå di††h’ eva dhamme
na parinibbåyant¥ ti? idh’ åvuso ånanda sattå imå hånabhågiyå saññå ti yathåbhËtaµ
nappajånanti, imå †hitibhågiyå saññå ti yathåbhËtaµ nappajånanti, imå visesabhågiyå
saññå ti yathåbhËtaµ nappajånanti, imå nibbedhabhågiyå saññå ti yathåbhËtaµ nappajå-
nanti. ayaµ kho åvuso ånanda hetu ayaµ paccayo yenam idh’ ekacce sattå di††h’ eva
dhamme na parinibbåyant¥ ti|| ||ko pan’ åvuso såriputta hetu ko paccayo yenam idh’
ekacce sattå di††h’ eva dhamme parinibbåyant¥ ti? idh’ åvuso ånanda sattå imå håna-
bhågiyå saññå ti yathåbhËtaµ pajånanti, imå †hitibhågiyå saññå ti yathåbhËtaµ pajånanti,
imå visesabhågiyå saññå ti yathåbhËtaµ pajånanti, imå nibbedhabhågiyå saññå ti yathå-
bhËtaµ pajånanti. ayaµ kho åvuso ånanda hetu ayaµ paccayo yenam idh’ ekacce sattå
di††h’ eva dhamme parinibbåyant¥ ti|| ||AN4:179||
465
| |sañcetaniyavagga mahåpadesasutta| |
|| ||idha pana bhikkhave bhikkhu evaµ vadeyya: amukasmiµ nåma åvåse eko thero
bhikkhu viharati bahussuto ågatågamo dhammadharo vinayadharo måtikådharo. tassa me
therassa sammukhå sutaµ sammukhå pa†iggah¥taµ: ayaµ dhammo ayaµ vinayo idaµ
satthu såsanan ti. tassa bhikkhave bhikkhuno bhåsitaµ n’ eva abhinanditabbaµ na pa†i-
kkositabbaµ. anabhinanditvå appa†ikkositvå tåni padavyañjanåni sådhukaµ uggahetvå
sutte, otåretabbåni vinaye sandassetabbåni. tåni ce sutte otåriyamånåni vinaye sandas-
siyamånåni na c’ eva sutte otaranti na vinaye sandissanti, ni††ham ettha gantabbaµ: addhå
idaµ na c’ eva tassa bhagavato vacanaµ arahato sammåsambuddhassa, tassa ca therassa
duggah¥tan ti – iti h’ etaµ bhikkhave cha""eyyåtha|| ||idha pana bhikkhave bhikkhu evaµ
vadeyya: amukasmiµ nåma åvåse eko thero bhikkhu viharati bahussuto ågatågamo
dhammadharo vinayadharo måtikådharo. tassa me therassa sammukhå sutaµ sammukhå
pa†iggah¥taµ: ayaµ dhammo ayaµ vinayo idaµ satthu såsanan ti. tassa bhikkhave bhik-
khuno bhåsitaµ n’ eva abhinanditabbaµ na pa†ikkositabbaµ. anabhinanditvå appa†i-
kkositvå tåni padavyañjanåni sådhukaµ uggahetvå sutte, otåretabbåni vinaye san-
dassetabbåni. tåni ce sutte otåriyamånåni vinaye sandassiyamånåni sutte c’ eva otaranti
vinaye ca sandissanti, ni††ham ettha gantabbaµ: addhå idaµ tassa bhagavato vacanaµ
arahato sammåsambuddhassa, tassa ca therassa suggah¥tan ti. idaµ bhikkhave catutthaµ
mahåpadesaµ dhåreyyåtha|| ||DN4:180||
| |yodhaj¥vagga saccasutta| |
|| ||puna ca paraµ paribbåjakå bråhmaˆo evam åha: sabbe bhavå aniccå dukkhå vipari-
ˆåmadhammå ti, iti vadaµ bråhmaˆo saccaµ åha no muså. so tena na samaˆo ti maññati,
na bråhmaˆo ti maññati, na seyyo ’ham asm¥ ti maññati, na sadiso ’ham asm¥ ti maññati,
na h¥no ’ham asm¥ ti maññati. api ca yad eva tattha saccaµ tad abhiññåya bhavånañ ñeva
nibbidåya virågåya nirodhåya pa†ipanno hoti|| ||puna ca paraµ paribbåjakå bråhmaˆo
evam åha: nåhaµ kvaci kassaci kiñcanaµ tasmiµ na ca mama kvaci katthaci kiñcanaµ n’
atth¥ ti, iti vadaµ bråhmaˆo saccaµ åha no muså. so tena na samaˆo ti maññati, na
bråhmaˆo ti maññati, na seyyo ’ham asm¥ ti maññati, na sadiso ’ham asm¥ ti maññati, na
466
h¥no ’ham asm¥ ti maññati. api ca yad eva tattha saccaµ tad abhiññåya åkiñcaññañ ñeva
pa†ipadaµ pa†ipanno hoti|| ||AN4:185||
| |mahåvagga vappasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi vappa? ye kåyasamårambhapaccayå uppajjanti åsavå vighåtapari¬å-
hå kåyasamårambhå pa†iviratassa evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na honti, so navañ ca
kammaµ na karoti puråˆaµ kammaµ phussa phussa vyantikaroti, sandi††hikå nijjarå
akålikå ehipassikå opanayikå paccattaµ veditabbå viññËh¥ ti. passasi no tvaµ vappa taµ
†hånaµ yatonidånaµ purisaµ dukkhavedaniyå åsavå assaveyyuµ abhisamparåyan ti? no
h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi vappa? ye vac¥samårambhapaccayå uppajjanti åsavå
vighåtapari¬åhå vac¥samårambhå pa†iviratassa evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na honti,
so navañ ca kammaµ na karoti puråˆaµ kammaµ phussa phussa vyantikaroti, san-
di††hikå nijjarå akålikå ehipassikå opanayikå paccattaµ veditabbå viññËh¥ ti. passasi no
tvaµ vappa taµ †hånaµ yatonidånaµ purisaµ dukkhavedaniyå åsavå assaveyyuµ
abhisamparåyan ti? no h’ etaµ bhante|| ||taµ kiµ maññasi vappa? ye manosamåram-
bhapaccayå uppajjanti åsavå vighåtapari¬åhå manosamårambhå pa†iviratassa evaµ sa te
åsavå vighåtapari¬åhå na honti, so navañ ca kammaµ na karoti puråˆaµ kammaµ phussa
phussa vyantikaroti, sandi††hikå nijjarå akålikå ehipassikå opanayikå paccattaµ veditabbå
viññËh¥ ti. passasi no tvaµ vappa taµ †hånaµ yatonidånaµ purisaµ dukkhavedaniyå
åsavå assaveyyuµ abhisamparåyan ti? no h’ etaµ bhante|| ||AN4:195||
| |mahåvagga vappasutta| |
|| ||taµ kiµ maññasi vappa? ye avijjåpaccayå uppajjanti åsavå vighåtapari¬åhå avijjå-
virågå vijjuppådå evaµ sa te åsavå vighåtapari¬åhå na honti, so navañ ca kammaµ na
karoti puråˆaµ kammaµ phussa phussa vyantikaroti, sandi††hikå nijjarå akålikå ehipassi-
kå opanayikå paccattaµ veditabbå viññËh¥ ti. passasi no tvaµ vappa taµ †hånaµ
yatonidånaµ purisaµ dukkhavedaniyå åsavå assaveyyuµ abhisamparåyan ti? no h’ etaµ
bhante|| ||evaµ sammåvimutticittassa kho vappa bhikkhuno cha satatavihårå adhigatå
honti. so cakkhunå rËpaµ disvå n’ eva sumano hoti na dummano, upekhato viharati sato
sampajåno. sotena saddaµ sutvå n’ eva sumano hoti na dummano, upekhato viharati sato
467
sampajåno. ghånena gandhaµ ghåyitvå vå n’ eva sumano hoti na dummano, upekhato
viharati sato sampajåno. jivhåya rasaµ såyitvå n’ eva sumano hoti na dummano, upe-
khato viharati sato sampajåno. kåyena pho††habbaµ phusitvå n’ eva sumano hoti na
dummano, upekhato viharati sato sampajåno. manaså dhammaµ viññåya n’ eva sumano
hoti na dummano, upekhato viharati sato sampajåno|| ||so kåyapariyantikaµ vedanaµ ve-
diyamåno kåyapariyantikaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti, j¥vitapariyantikaµ vedanaµ
vediyamåno j¥vitapariyantikaµ vedanaµ vediyåm¥ ti pajånåti, kåyassa bhedå uddhaµ
j¥vitapariyådånå idh’ eva sabba vedayitåni anabhinanditåni s¥tibhavissant¥ ti pajånåti||
||seyyatha pi vappa thˈaµ pa†icca chåyå paññåyati. atha puriso ågaccheyya kuddåla-
pi†akaµ ådåya, so taµ thˈaµ mËle chindeyya. mËle chetvå, palikhaˆeyya; palikhaˆitvå,
mËlåni uddhareyya antamaso us¥raˆå¬imattånipi. so taµ thˈaµ khaˆ"åkhaˆdikaµ chin-
deyya; khaˆ"åkhaˆ"ikaµ chetvå, phåleyya; phåletvå, sakalikaµ sakalikaµ kareyya.
sakalikaµ sakalikaµ karitvå, våtåtape visoseyya; våtåtape visosetvå, agginå "aheyya;
agginå "ahitvå, masiµ kareyya. masiµ karitvå; mahåvåte vå opuneyya, nadiyå vå s¥gha-
sotåya pavåheyya. evañ hi ’ssa vappa yå thˈaµ pa†icca chåyå så ucchinnamËlå assa,
tålavatthukatå anabhåva!katå åyatiµ anuppådadhammå|| ||AN4:195||
| |mahåvagga taˆhasutta| |
|| ||katamå ca bhikkhave taˆhå jålin¥ saritå visa†å visattikå yåya ayaµ loko uddhasto
pariyonaddho tantåkulakajåto gu¬åguˆ"ikajåto muñjababbajabhËto apåyaµ duggatiµ
vinipåtaµ saµsåraµ nåtivattati? a††hårasa kho pan’ imåni bhikkhave taˆhåvicaritåni
ajjhattikassa upådåya, a††hårasa taˆhåvicaritåni båhirassa upådåya|| ||katamåni a††hårasa
taˆhåvicaritåni ajjhattikassa upådåya? asm¥ ti bhikkhave sati: itth’ asm¥ ti hoti, ev’ asm¥ ti
hoti, aññathåsm¥ ti hoti, as’ asm¥ ti hoti, sat’ asm¥ ti hoti; san ti hoti, itthaµ san ti hoti,
evaµ san ti hoti, aññathå san ti hoti; api ha san ti hoti, api itthaµ san ti hoti, api evaµ san
ti hoti, api aññathå san ti hoti; bhavissanti hoti, itthaµ bhavissanti hoti, evaµ bhavissanti
hoti, aññathå bhavissanti hoti. imåni a††hårasa taˆhåvicaritåni ajjhattikassa upådåya||
||katamåni a††hårasa taˆhåvicaritåni båhirassa upådåya? iminå asm¥ ti bhikkhave sati:
iminå itth’ asm¥ ti hoti, iminå ev’ asm¥ ti hoti, iminå aññathåsm¥ ti hoti, iminå as’ asm¥ ti
hoti, iminå sat’ asm¥ ti hoti; iminå san ti hoti, iminå itthaµ san ti hoti, iminå evaµ san ti
hoti, iminå aññathå san ti hoti; iminå api ha san ti hoti, iminå api itthaµ san ti hoti, iminå
468
api evaµ san ti hoti, iminå api aññathå san ti hoti; iminå bhavissanti hoti, iminå itthaµ
bhavissanti hoti, iminå evaµ bhavissanti hoti, iminå aññathå bhavissanti hoti. imåni
a††hårasa taˆhåvicaritåni båhirassa upådåya|| ||iti a††˙årasa taˆhåvicaritåni ajjhattikassa
upådaya a††hårasa taˆhåvicaritåni båhirassa upådåya: imåni vuccanti bhikkhave chattiµsa
taˆhåvicaritåni. iti evarËpåni at¥tåni chattiµsa taˆhåvicaritåni, anågatåni chattiµsa taˆhå-
vicaritåni, paccuppannåni chattiµsa taˆhåvicaritåni – evaµ a††hataˆhåvicaritasataµ hoti||
||AN4:199||
| |mahåvagga pemasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu dhËpåyati? asm¥ ti bhikkhave sati: itth’ asm¥ ti hoti, ev’
asm¥ ti hoti, aññathåsm¥ ti hoti, as’ asm¥ ti hoti, sat’ asm¥ ti hoti; san ti hoti, itthaµ san ti
hoti, evaµ san ti hoti, aññathå san ti hoti; api ha san ti hoti, api itthaµ san ti hoti, api
evaµ san ti hoti, api aññathå san ti hoti; bhavissanti hoti, itthaµ bhavissanti hoti, evaµ
bhavissanti hoti, aññathå bhavissanti hoti. evaµ kho bhikkhave bhikkhu dhËpåyati||
||kathañ ca bhikkhave bhikkhu na dhËpåyati? asm¥ ti bhikkhave asati: itth’ asm¥ ti na hoti,
ev’ asm¥ ti na hoti, aññathåsm¥ ti na hoti, as’ asm¥ ti na hoti, sat’ asm¥ ti na hoti; san ti na
hoti, itthaµ san ti na hoti, evaµ san ti na hoti, aññathå san ti na hoti; api ha san ti na hoti,
api itthaµ san ti na hoti, api evaµ san ti na hoti, api aññathå san ti na hoti; bhavissanti na
hoti, itthaµ bhavissanti na hoti, evaµ bhavissanti na hoti, aññathå bhavissanti na hoti.
evaµ kho bhikkhave bhikkhu na dhËpåyati|| ||AN4:200||
| |mahåvagga pemasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu pajjalati? iminå asm¥ ti bhikkhave sati: iminå itth’ asm¥
ti hoti, iminå ev’ asm¥ ti hoti, iminå aññathåsm¥ ti hoti, iminå as’ asm¥ ti hoti, iminå sat’
asm¥ ti hoti; iminå san ti hoti, iminå itthaµ san ti hoti, iminå evaµ san ti hoti, iminå
aññathå san ti hoti; iminå api ha san ti hoti, iminå api itthaµ san ti hoti, iminå api evaµ
san ti hoti, iminå api aññathå san ti hoti; iminå bhavissanti hoti, iminå itthaµ bhavissanti
hoti, iminå evaµ bhavissanti hoti, iminå aññathå bhavissanti hoti. evaµ kho bhikkhave
bhikkhu pajjalati|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu na pajjalati? iminå asm¥ ti bhikkhave
asati: iminå itth’ asm¥ ti na hoti, iminå ev’ asm¥ ti na hoti, iminå aññathåsm¥ ti na hoti,
469
iminå as’ asm¥ ti na hoti, iminå sat’ asm¥ ti na hoti; iminå san ti na hoti, iminå itthaµ san
ti na hoti, iminå evaµ san ti na hoti, iminå aññathå san ti na hoti; iminå api ha san ti na
hoti, iminå api itthaµ san ti na hoti, iminå api evaµ san ti na hoti, iminå api aññathå san
ti na hoti; iminå bhavissanti na hoti, iminå itthaµ bhavissanti na hoti, iminå evaµ
bhavissanti na hoti, iminå aññathå bhavissanti na hoti. evaµ kho bhikkhave bhikkhu na
pajjalati|| ||AN4:200||
| |kammavagga vitthårasutta| |
|| ||katamañ ca bhikkhave kammaµ kaˆhaµ kaˆhavipåkaµ? idha bhikkhave ekacco
sabyåpajjhaµ kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåpajjhaµ vac¥sa!khåraµ abhisa!kha-
roti, sabyåpajjhaµ manosa!khåraµ abhisa!kharoti. so sabyåpajjhaµ kåyasa!khåraµ
abhisa!kharitvå, sabyåpajjhaµ vac¥sa!khåraµ abhisa!kharitvå, sabyåpajjhaµ manosa!-
khåraµ abhisa!kharitvå; sabyåpajjhaµ lokaµ uppajjati. taµ enaµ sabyåpajjhaµ lokaµ
uppannaµ, samånaµ sabyåpajjhå phasså phusanti. so sabyåpajjhehi phassehi phu††ho,
samåno sabyåpajjhaµ vedanaµ vediyati ekantadukkhaµ, seyyathå pi sattå nerayikå.
idaµ vuccati bhikkhave kammaµ kaˆhaµ kaˆhavipåkaµ|| ||katamañ ca bhikkhave kam-
maµ sukkaµ sukkavipåkaµ? idha bhikkhave ekacco abyåpajjhaµ kåyasa!khåraµ
abhisa!kharoti, abyåpajjhaµ vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti, abyåpajjhaµ manosa!khå-
raµ abhisa!kharoti. so abyåpajjhaµ kåyasa!khåraµ abhisa!kharitvå, abyåpajjhaµ vac¥-
sa!khåraµ abhisa!kharitvå, abyåpajjhaµ manosa!khåraµ abhisa!kharitvå; abyåpajjhaµ
lokaµ uppajjati. taµ enaµ abyåpajjhaµ lokaµ uppannaµ, samånaµ abyåpajjhå phasså
phusanti. so abyåpajjhehi phassehi phu††ho, samåno abyåpajjhaµ vedanaµ vediyati
ekantasukhaµ, seyyathå pi devå subhakiˆhå. idaµ vuccati bhikkhave kammaµ sukkaµ
sukkavipåkaµ|| ||katamañ ca bhikkhave kammaµ kaˆhasukkaµ kaˆhasukkavipåkaµ?
idha bhikkhave ekacco sabyåpajjham pi abyåpajjham pi kåyasa!khåraµ abhisa!kharoti,
sabyåpajjham pi abyåpajjham pi vac¥sa!khåraµ abhisa!kharoti, sabyåpajjham pi abyå-
pajjham pi manosa!khåraµ abhisa!kharoti. so sabyåpajjham pi abyåpajjham pi kåyasa!-
khåraµ abhisa!kharitvå, sabyåpajjham pi abyåpajjham pi vac¥sa!khåraµ abhisa!kha-
ritvå, sabyåpajjham pi abyåpajjham pi manosa!khåraµ abhisa!kharitvå; sabyåpajjham pi
abyåpajjham pi lokaµ uppajjati. taµ enaµ sabyåpajjham pi abyåpajjham pi lokaµ
uppannaµ, samånaµ sabyåpajjhå pi abyåpajjhå pi phasså phusanti. so sabyåpajjhehi pi
470
abyåpajjhehi pi phassehi phu††ho, samåno sabyåpajjham pi abyåpajjham pi vedanaµ
vediyati vokiˆˆaµ sukhadukkhaµ, seyyathå pi manusså ekacce ca devå ekacce ca vini-
påtikå. idaµ vuccati bhikkhave kammaµ kaˆhasukkaµ kaˆhasukkavipåkaµ|| ||katamañ
ca bhikkhave kammaµ akaˆhamasukkaµ akaˆhåsukkavipåkaµ, kammaµ kammakkha-
yåya saµvattati? tatra bhikkhave yad idaµ kammaµ kaˆhaµ kaˆhavipåkaµ tassa pahå-
nåya yå cetanå, yam p’ idaµ kammaµ sukkaµ sukkavipåkaµ tassa pahånåya yå cetanå,
yam p’ idaµ kammaµ kaˆhasukkaµ kaˆhasukkavipåkaµ tassa pahånåya yå cetanå. idaµ
vuccati bhikkhave kammaµ akaˆhamasukkaµ akaˆhåsukkavipåkaµ, kammaµ kamma-
kkhayåya saµvattati|| ||AN4:232||
| |abhiññåvagga abhiññåsutta| |
|| ||cattåro ’me bhikkhave dhammå. katame cattåro? atthi bhikkhave dhammå abhiññå
pariññeyyå, atthi bhikkhave dhammå abhiññå pahåtabbå, atthi bhikkhave dhammå abhiñ-
ñå bhåvetabbå, atthi bhikkhave dhammå abhiññå sacchiikåtabbå|| ||katame ca bhikkhave
dhammå abhiññå pariññeyyå? pañc’ upådånakkhandhå, ime vuccanti bhikkhave dhammå
abhiññå pariññeyyå. katame ca bhikkhave dhammå abhiññå pahåtabbå? avijjå ca bhava-
taˆhå ca, ime vuccanti bhikkhave dhammå abhiññå pahåtabbå. katame ca bhikkhave
dhammå abhiññå bhåvetabbå? samatho ca vipassanå ca, ime vuccanti bhikkhave dhammå
abhiññå bhåvetabbå. katame ca bhikkhave dhammå abhiññå sacchikåtabbå? vijjå ca
vimutti ca, ime vuccanti bhikkhave dhammå abhiññå sacchikåtabbå. ime kho bhikkhave
cattåro dhammå ti|| ||AN4:251||
471
A!guttaranikåya Pañcaka-Chakkanipåta
| |pañca!gikavagga vimuttisutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave bhikkhuno na h’ eva kho satthå dhammaµ deseti aññataro
vå garu††håniyo sabrahmacår¥, na pi yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ vitthårena
paresaµ deseti; api ca kho yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ vitthårena sajjhåyaµ
karoti|| ||yathå yathå bhikkhave bhikkhu yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ vitthå-
rena sajjhåyaµ karoti, tathå tathå so tasmiµ dhamme atthapa†isaµved¥ ca hoti dhamma-
pa†isaµved¥ ca. tassa atthapa†isaµvedino dhammapa†isaµvedino, påmujjaµ jåyati. pamu-
ditassa p¥ti jåyati, p¥timanassa kåyo passambhati. passaddhakåyo sukhaµ vedeti, sukhino
cittaµ samådhiyati. idaµ bhikkhave tatiyaµ vimuttåyatanaµ, yattha bhikkhuno appamat-
tassa åtåpino pahitattassa viharato avimuttaµ vå cittaµ vimuccati, aparikkh¥ˆå vå åsavå
parikkhayaµ gacchanti, ananupattaµ vå anuttaraµ yogakkhemaµ anupåpuˆåti|| ||puna ca
paraµ bhikkhave bhikkhuno na h’ eva kho satthå dhammaµ deseti aññataro vå garu-
††håniyo sabrahmacår¥, na pi yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ vitthårena paresaµ
deseti, na pi yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ vitthårena sajjhåyaµ karoti; api ca
kho yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ cetaså anuvitakketi anuvicarati manasånupe-
kkhati|| ||yathå yathå bhikkhave bhikkhu yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ cetaså
anuvitakketi anuvicarati manasånupekkhati, tathå tathå so tasmiµ dhamme atthapa†isaµ-
ved¥ ca hoti dhammapa†isaµved¥ ca. tassa atthapa†isaµvedino dhammapa†isaµvedino,
påmujjaµ jåyati. pamuditassa p¥ti jåyati, p¥timanassa kåyo passambhati. passaddhakåyo
sukhaµ vedeti, sukhino cittaµ samådhiyati. idaµ bhikkhave catutthaµ vimuttåyatanaµ,
yattha bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato avimuttaµ vå cittaµ vimu-
ccati, aparikkh¥ˆå vå åsavå parikkhayaµ gacchanti, ananupattaµ vå anuttaraµ yogakkhe-
maµ anupåpuˆåti|| ||AN5:26||
| |muˆ"aråjavagga †hånasutta| |
|| ||assutavato bhikkhave puthujjanassa jarådhammaµ j¥rati, so jarådhamme jiˆˆe na iti
pa†isañcikkhati: na kho mayh’ ev’ ekassa jarådhammaµ j¥rati, atha kho yåvatå sattånaµ
ågati gati cuti upapatti, sabbesaµ sattånaµ jarådhammaµ j¥rati; ahañ c’ eva kho pana
472
jarådhamme jiˆˆe soceyyaµ kilameyyaµ parideveyyaµ uratt嬥 kandeyyaµ sammohaµ
åpajjeyyaµ: bhattam pi me nacchådeyya, kåye pi dubbaˆˆiyaµ okkameyya, kammantå pi
nappavatteyyuµ, amittå pi attamanå assu, mittå pi dummanå assË ti. so jarådhamme jiˆˆe
socati kilamati paridevati uratt嬥 kandati sammohaµ åpajjati. ayaµ vuccati bhikkhave
assutavå puthujjano. viddho savisena sokasallena attånañ ñeva paritåpeti||…||sutavato ca
kho bhikkhave ariyasåvakassa jarådhammaµ j¥rati, so jarådhamme jiˆˆe iti pa†isañcikkh-
ati: na kho mayh’ ev’ ekassa jarådhammaµ j¥rati, atha kho yåvatå sattånaµ ågati gati cuti
upapatti, sabbesaµ sattånaµ jarådhammaµ j¥rati; ahañ c’ eva kho pana jarådhamme jiˆˆe
soceyyaµ kilameyyaµ parideveyyaµ uratt嬥 kandeyyaµ sammohaµ åpajjeyyaµ, bhat-
tam pi me nacchådeyya, kåye pi dubbaˆˆiyaµ okkameyya, kammantå pi nappavattey-
yuµ, amittå pi attamanå assu, mittå pi dummanå assË ti. so jarådhamme jiˆˆe na socati na
kilamati na paridevati na uratt嬥 kandati na sammohaµ åpajjati. ayaµ vuccati bhikkhave
sutavå ariyasåvako. abbuhi savisaµ sokasallaµ yena viddho assutavå puthujjano attånañ
ñeva paritåpeti. asoko visallo ariyasåvako attånañ ñeva parinibbåpeti|| ||AN5:48||
| |muˆ"aråjavagga †hånasutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave assutavato puthujjanassa maraˆadhammaµ m¥yati, so
maraˆadhamme mate na iti pa†isañcikkhati: na kho mayh’ ev’ ekassa maraˆadhammaµ
m¥yati, atha kho yåvatå sattånaµ ågati gati cuti upapatti, sabbesaµ sattånaµ maraˆa-
dhammaµ m¥yati; ahañ c’ eva kho pana maraˆadhamme mate soceyyaµ kilameyyaµ
parideveyyaµ uratt嬥 kandeyyaµ sammohaµ åpajjeyyaµ: bhattam pi me nacchådeyya,
kåye pi dubbaˆˆiyaµ okkameyya, kammantå pi nappavatteyyuµ, amittå pi attamanå
assu, mittå pi dummanå assË ti. so maraˆadhamme mate socati kilamati paridevati uratt嬥
kandati sammohaµ åpajjati. ayaµ vuccati bhikkhave assutavå puthujjano. viddho savise-
na sokasallena attånañ ñeva paritåpeti||…||puna ca paraµ bhikkhave sutavato ariyasåva-
kassa maraˆadhammaµ m¥yati, so maraˆadhamme mate iti pa†isañcikkhati: na kho
mayh’ ev’ ekassa maraˆadhammaµ m¥yati, atha kho yåvatå sattånaµ ågati gati cuti upa-
patti, sabbesaµ sattånaµ maraˆadhammaµ m¥yati; ahañ c’ eva kho pana maraˆadhamme
mate soceyyaµ kilameyyaµ parideveyyaµ uratt嬥 kandeyyaµ sammohaµ åpajjeyyaµ,
bhattam pi me nacchådeyya, kåye pi dubbaˆˆiyaµ okkameyya, kammantå pi nappavatte-
yyuµ, amittå pi attamanå assu, mittå pi dummanå assË ti. so maraˆadhamme mate na so-
473
cati na kilamati na paridevati na uratt嬥 kandati na sammohaµ åpajjati. ayaµ vuccati bhi-
kkhave sutavå ariyasåvako. abbuhi savisaµ sokasallaµ yena viddho assutavå puthujjano
attånañ ñeva paritåpeti. asoko visallo ariyasåvako attånañ ñeva parinibbåpeti|| ||AN5:48||
| |n¥varaˆavagga †hånasutta| |
|| ||kathañ ca bhikkhave atthavasaµ pa†icca jarådhammo ’mhi jaraµ anat¥to ti abhiˆhaµ
paccavekkhitabbaµ itthiyå vå purisena vå gaha††hena vå pabbajitena vå? atthi bhikkhave
sattånaµ yobbane yobbanamado, yena madena mattå kåyena duccaritaµ caranti, våcåya
duccaritaµ caranti, manaså duccaritaµ caranti. tassa taµ †hånaµ abhiˆhaµ paccave-
kkhato, yo yobbane yobbanamado, so sabbaso vå pah¥yati, tanu vå pana hoti. idaµ kho
bhikkhave atthavasaµ pa†icca jarådhammo ’mhi jaraµ anat¥to ti abhiˆhaµ paccave-
kkhitabbaµ itthiyå vå purisena vå gaha††hena vå pabbajitena vå|| ||kathañ ca bhikkhave
atthavasaµ pa†icca byådhidhammo ’mhi byådhiµ anat¥to ti abhiˆhaµ paccavekkhitab-
baµ itthiyå vå purisena vå gaha††hena vå pabbajitena vå? atthi bhikkhave sattånaµ
årogye årogyamado, yena madena mattå kåyena duccaritaµ caranti, våcåya duccaritaµ
caranti, manaså duccaritaµ caranti. tassa taµ †hånaµ abhiˆhaµ paccavekkhato, yo
årogye årogyamado, so sabbaso vå pah¥yati, tanu vå pana hoti. idaµ kho bhikkhave
atthavasaµ pa†icca byådhidhammo ’mhi byådhiµ anat¥to ti abhiˆhaµ paccavekkhitab-
baµ itthiyå vå purisena vå gaha††hena vå pabbajitena vå|| ||kathañ ca bhikkhave attha-
vasaµ pa†icca maraˆadhammo ’mhi maraˆaµ anat¥to ti abhiˆhaµ paccavekkhitabbaµ
itthiyå vå purisena vå gaha††hena vå pabbajitena vå? atthi bhikkhave sattånaµ j¥vite
j¥vitamado, yena madena mattå kåyena duccaritaµ caranti, våcåya duccaritaµ caranti,
manaså duccaritaµ caranti. tassa taµ †hånaµ abhiˆhaµ paccavekkhato, yo j¥vite j¥vita-
mado, so sabbaso vå pah¥yati, tanu vå pana hoti. idaµ kho bhikkhave atthavasaµ pa†icca
maraˆadhammo ’mhi maraˆaµ anat¥to ti abhiˆhaµ paccavekkhitabbaµ itthiyå vå purise-
na vå gaha††hena vå pabbajitena vå|| ||AN5:57||
| |n¥varaˆavagga †hånasutta| |
||sa kho bhikkhave ariyasåvako iti pa†isañcikkhati: na kho ahañ c’ ev’ eko jarådhammo
jaraµ anat¥to. atha kho yåvatå sattånaµ ågati gati cuti upapatti, sabbe sattå jarådhammå
474
jaraµ anat¥tå ti. tassa taµ †hånaµ abhiˆhaµ paccavekkhato, maggo sañjåyati. so taµ
maggaµ åsevati bhåveti bahul¥karoti. tassa taµ maggaµ åsevato bhåvayato bahul¥karoto,
saµyojanåni pah¥yanti anusayå vyantihonti|| ||na kho ahañ c’ ev’ eko byådhidhammo
byådhiµ anat¥to. atha kho yåvatå sattånaµ ågati gati cuti upapatti, sabbe sattå byådhi-
dhammå byådhiµ anat¥tå ti. tassa taµ †hånaµ abhiˆhaµ paccavekkhato, maggo sañjåyati.
so taµ maggaµ åsevati bhåveti bahul¥karoti. tassa taµ maggaµ åsevato bhåvayato ba-
hul¥karoto, saµyojanåni pah¥yanti anusayå vyantihonti|| ||na kho ahañ c’ ev’ eko maraˆa-
dhammo maraˆaµ anat¥to. atha kho yåvatå sattånaµ ågati gati cuti upapatti, sabbe sattå
maraˆadhammå maraˆaµ anat¥tå ti. tassa taµ †hånaµ abhiˆhaµ paccavekkhato, maggo
sañjåyati. so taµ maggaµ åsevati bhåveti bahul¥karoti. tassa taµ maggaµ åsevato bhåva-
yato bahul¥karoto, saµyojanåni pah¥yanti anusayå vyantihonti||||AN5:57||
| |kakudhavagga sutasutta| |
|| ||pañcahi bhikkhave dhammehi samannågato bhikkhu ånåpånasatiµ åsevanto na
cirass’ eva akuppaµ pa†ivijjhati. katamehi pañcahi? idha bhikkhave bhikkhu appa††ho
hoti appakicco subharo susantoso j¥vitaparikkhåresu. appåhåro hoti anodarikattaµ anu-
yutto. appamiddho hoti jågariyaµ anuyutto. bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo: ye
te dhammå ådikalyåˆå majjhe kalyåˆå pariyosånakalyåˆå såtthaµ savyañjanaµ kevala-
paripuˆˆaµ parisuddhaµ brahmacariyaµ abhivadanti; tathårËpåssa dhammå bahussutå
honti, dhatå, vacaså paricitå, manasånupekkhitå, di††hiyå suppa†ividdhå. yathåvimuttaµ
cittaµ paccavekkhati|| ||AN5:96||
| |kakudhavagga kathasutta| |
|| ||pañcahi bhikkhave dhammehi samannågato bhikkhu ånåpånasatiµ bhåvento na
cirass’ eva akuppaµ pa†ivijjhati. katamehi pañcahi? idha bhikkhave bhikkhu appa††ho
hoti appakicco subharo susantoso j¥vitaparikkhåresu. appåhåro hoti anodarikattaµ anu-
yutto. appamiddho hoti jågariyaµ anuyutto. yåyaµ kathå abhisallekhikå cetovivaraˆa-
sappåyå: seyyath¥daµ appicchakathå santu††hikathå pavivekakathå asaµsaggakathå
viriyårambhakathå s¥lakathå samådhikathå paññåkathå vimuttikathå vimuttiñåˆadassana-
475
kathå; evarËpiyå kathåya nikåmalåbh¥ hoti akicchalåbh¥ akasiralåbh¥. yathåvimuttaµ
cittaµ paccavekkhati|| ||AN5:97||
| |kakudhavagga araññasutta| |
|| ||pañcahi bhikkhave dhammehi samannågato bhikkhu ånåpånasatiµ bahul¥karonto na
cirass’ eva akuppaµ pa†ivijjhati. katamehi pañcahi? idha bhikkhave bhikkhu appa††ho
hoti appakicco subharo susantoso j¥vitaparikkhåresu. appåhåro hoti anodarikattaµ anu-
yutto. appamiddho hoti jågariyaµ anuyutto. åraññako hoti pantasenåsano. yathåvimuttaµ
cittaµ paccavekkhati|| ||AN5:98||
| | t ikaˆ"akivagga tikaˆ"akisutta| |
|| ||sådhu bhikkhave bhikkhu kålena kålaµ appa†ikkËle pa†ikkËlasaññ¥ vihareyya. sådhu
bhikkhave bhikkhu kålena kålaµ pa†ikkËle appa†ikkËlasaññ¥ vihareyya, sådhu bhikkhave
bhikkhu kålena kålaµ appa†ikkËle ca pa†ikkËle ca pa†ikkËlasaññ¥ vihareyya. sådhu bhik-
khave bhikkhu kålena kålaµ pa†ikkËle ca appa†ikkËle ca appa†ikkËlasaññ¥ vihareyya.
sådhu bhikkhave bhikkhu kålena kålaµ appa†ikkËlañ ca pa†ikkËlañ ca tad ubhayaµ
abhinivajjetvå upekhako vihareyya sato sampajåno|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu
atthavasaµ pa†icca appa†ikkËle pa†ikkËlasaññ¥ vihareyya? må me rajan¥yesu dhammesu
rågo udapåd¥ ti; idaµ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaµ pa†icca appa†ikkËle pa†ikkËla-
saññ¥ vihareyya|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaµ pa†icca pa†ikkËle appa†ikkË-
lasaññ¥ vihareyya? må me dosan¥yesu dhammesu doso udapåd¥ ti; idaµ kho bhikkhave
bhikkhu atthavasaµ pa†icca pa†ikkËle appa†ikkËlasaññ¥ vihareyya|| ||kathañ ca bhikkhave
bhikkhu atthavasaµ pa†icca appa†ikkËle ca pa†ikkËle ca pa†ikkËlasaññ¥ vihareyya? må me
rajan¥yesu dhammesu rågo udapådi, må me dosan¥yesu dhammesu doso udapåd¥ ti; idaµ
kho bhikkhave bhikkhu atthavasaµ pa†icca appa†ikkËle ca pa†ikkËle ca pa†ikkËlasaññ¥
vihareyya|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaµ pa†icca pa†ikkËle ca appa†ikkËle ca
appa†ikkËlasaññ¥ vihareyya? må me dosan¥yesu dhammesu doso udapådi, må me
rajan¥yesu dhammesu rågo udapåd¥ ti; idaµ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaµ pa†icca
pa†ikkËle ca appa†ikkËle ca appa†ikkËlasaññ¥ vihareyya|| ||kathañ ca bhikkhave bhikkhu
atthavasaµ pa†icca appa†ikkËlañ ca pa†ikkËlañ ca tad ubhayaµ abhinivajjetvå upekkhako
476
vihareyya sato sampajåno? må me kvacini katthaci kiñcana rajan¥yesu dhammesu rågo
udapådi, må me kvacini katthaci kiñcana dosan¥yesu dhammesu doso udapådi, må me
kvacini katthaci kiñcana mohan¥yesu dhammesu moho udapåd¥ ti; idaµ kho bhikkhave
bhikkhu atthavasaµ pa†icca appa†ikkËlañ ca pa†ikkËlañ ca tad ubhayaµ abhinivajjetvå
upekkhako vihareyya sato sampajåno ti|| ||AN5:144||
| |saddhammavagga dutiya-saddhammasammosasutta| |
|| ||idha bhikkhave bhikkhË dhammaµ pariyåpuˆanti suttaµ geyyaµ veyyåkaraˆaµ
gåthaµ udånaµ itivuttakaµ jåtakaµ abbhutadhammaµ vedallaµ. ayaµ bhikkhave pa†ha-
mo dhammo saddhammassa †hitiyå asammosåya anantaradhånåya saµvattati|| ||puna ca
paraµ bhikkhave bhikkhË yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ vitthårena paresaµ
desenti. ayaµ bhikkhave dutiyo dhammo saddhammassa †hitiyå asammosåya anantara-
dhånåya saµvattati|| ||puna ca paraµ bhikkhave bhikkhË yathåsutaµ yathåpariyattaµ
dhammaµ vitthårena paraµ våcenti. ayaµ bhikkhave tatiyo dhammo saddhammassa †hit-
iyå asammosåya anantaradhånåya saµvattati|| ||puna ca paraµ bhikkhave bhikkhË yathå-
sutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ vitthårena sajjhåyaµ karonti. ayaµ bhikkhave catuttho
dhammo saddhammassa †hitiyå asammosåya anantaradhånåya saµvattati|| ||puna ca
paraµ bhikkhave bhikkhË yathåsutaµ yathåpariyattaµ dhammaµ cetaså anuvitakkenti
anuvicårenti manasånupekkhanti. ayaµ bhikkhave pañcamo dhammo saddhammassa
†hitiyå asammosåya anantaradhånåya saµvattati|| ||AN5:155||
| |bråhmaˆavagga kåraˆapål¥sutta| |
|| ||handa kuto nu bhavaµ pi!giyån¥ ågacchati divådivasså ti? ito ’haµ bho ågacchåmi
samaˆassa gotamassa santikå ti. taµ kiµ maññati bhavaµ pi!giyån¥ samaˆassa gotama-
ssa paññåveyyattiyaµ, paˆ"ito maññe ti? ko cåhaµ bho, ko ca samaˆassa gotamassa
paññåveyyattiyaµ jånissåmi? so pi nËn’ assa tådiso ’va, yo samaˆassa gotamassa paññå-
veyyattiyaµ jåneyyå ti?|| ||u¬åråya khalu bhavaµ pi!giyån¥ samaˆaµ gotamaµ pasaµ-
såya pasaµsat¥ ti. ko cåhaµ bho, ko ca samaˆaµ gotamaµ pasaµsissåmi? pasa††ha-
pasa††ho ’va so bhavaµ gotamo se††ho devamanussånan ti. kiµ pana bhavaµ pi!giyån¥
atthavasaµ sampassamåno samaˆe gotame evaµ abhippasanno ti?|| ||seyyathå pi bho
477
puriso aggarasaparititto na aññesaµ h¥nånaµ rasånaµ piheti, evam eva kho bho yato yato
tassa bhoto gotamassa dhammaµ suˆåti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyåkaraˆaso
yadi abbhutadhammaso, tato tato na aññesaµ puthusamaˆabråhmaˆappavådånaµ piheti||
||seyyathå pi bho puriso jighacchådubbalyapareto madhupiˆ"ikaµ adhigaccheyya, so yato
yato såyetha labhat’ eva sådu rasaµ asecanakaµ, evam eva kho bho yato yato tassa bhoto
gotamassa dhammaµ suˆåti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyåkaraˆaso yadi abbhuta-
dhammaso, tato tato labhat’ eva attamanataµ labhati cetaso pasådaµ|| ||seyyathå pi bho
puriso candanagha†ikaµ adhigaccheyya haricandanassa vå lohitacandanassa vå, so yato
yato ghåyetha yadi mËlato yadi majjhato yadi aggato, adhigacchat’ eva surabhigandhaµ
asecanakaµ, evam eva kho bho yato yato tassa bhoto gotamassa dhammaµ suˆåti yadi
suttaso yadi geyyaso yadi veyyåkaraˆaso yadi abbhutadhammaso, tato tato adhigacchati
påmujjaµ adhigacchati somanassaµ|| ||seyyathå pi bho puriso åbådhiko dukkhito bå¬ha-
gilåno, tassa kusalo bhisakko †hånaso åbådhaµ n¥hareyya, evam eva kho bho yato yato
tassa bhoto gotamassa dhammaµ suˆåti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyåkaraˆaso
yadi abbhutadhammaso, tato tato sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså abbhatthaµ
gacchanti|| ||seyyathå pi bho pokkharaˆ¥ acchodakå såtodakå s¥todakå setodakå supati††hå
ramaˆ¥yå, atha puriso ågaccheyya ghammåbhitatto ghammapareto kilanto tasito pipåsito,
so taµ pokkharaˆiµ ogåhetvå nhåtvå ca pivitvå ca sabbadarathakilamathapari¬åhaµ
pa†ippassambheyya, evam eva kho bho yato yato tassa bhoto gotamassa dhammaµ suˆåti
yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyåkaraˆaso yadi abbhutadhammaso, tato tato sabba-
darathakilamathapari¬åhå pa†ippassambhant¥ ti|| ||evaµ vutte karaˆapål¥ bråhmaˆo u††håy-
åsanå ekaµsaµ uttaråsa!gaµ karitvå dakkhiˆajånumaˆ"alaµ pa†haviyaµ nihantvå yena
bhagavå ten’ añjaliµ paˆåmetvå tikkhattuµ udånaµ udånesi||
||Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa||
||Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa||
||Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa|| ||AN5:194||
478
| |bråhmaˆavagga nissaraˆasutta| |
|| ||puna ca paraµ bhikkhave bhikkhuno sakkåyaµ manasikaroto: sakkåye cittaµ na
pakkhandati nappas¥dati na santi††hati na vimuccati. sakkåyanirodhaµ kho pan’ assa
manasikaroto: sakkåyanirodhe cittaµ pakkhandati pas¥dati santi††hati vimuccati. tassa
taµ cittaµ sukataµ subhåvitaµ suvu††hitaµ suvimuttaµ suvisaµyuttaµ sakkåyena, ye ca
sakkåyapaccayå uppajjanti åsavå vighåtapari¬åhå; mutto so tehi na so taµ vedanaµ
vediyati. idaµ akkhåtaµ sakkåyassa nissaraˆaµ|| ||AN5:200||
| |sår別yavagga mettasutta| |
|| ||idha pana bhikkhave bhikkhu evaµ vadeyya: asm¥ ti kho me vigataµ ayaµ aham
asm¥ ti ca na samanupassåmi, atha ca pana me vicikicchåkatha!kathåsallaµ cittaµ
pariyådåya ti††hat¥ ti. so må h’ evan ti ’ssa vacan¥yo måyasmå evaµ avaca, må
bhagavantaµ abbhåcikkhi, na hi sådhu bhagavato abbhakkhånaµ. na hi bhagavå evaµ
vadeyya. a††hånam etaµ åvuso anavakåso, yaµ asm¥ ti vigate ayaµ aham asm¥ ti ca na
samanupassato, atha ca pan’ assa vicikicchåkatha!kathåsallaµ cittaµ pariyådåya †hassat¥
ti – n’ etaµ †hånaµ vijjati. nissaraˆañ h’ etaµ åvuso vicikicchåkatha!kathåsallassa, yad
idaµ asm¥ ti månasamugghåto|| ||AN6:13||
| |sår別yavagga bhaddakasutta| |
|| ||tathå tathå åvuso bhikkhu vihåraµ kappeti, yathå yathå ’ssa vihåraµ kappayato na
bhaddakaµ maraˆaµ hoti, na bhaddikå kålakiriyå. kathañ c’ åvuso bhikkhu tathå tathå
vihåraµ kappeti, yathå yathå ’ssa vihåraµ kappayato na bhaddakaµ maraˆaµ hoti, na
bhaddikå kålakiriyå?|| ||idh’ åvuso bhikkhu kammåråmo hoti kammarato kammåråmataµ
anuyutto, bhassåråmo hoti bhassarato bhassåråmataµ anuyutto, niddåråmo hoti niddårato
niddåråmataµ anuyutto, sa!gaˆikåråmo hoti sa!gaˆikårato sa!gaˆikåråmataµ anuyutto,
saµsaggåråmo hoti saµsaggarato saµsaggåråmataµ anuyutto, papañcåråmo hoti papañ-
carato papañcåråmataµ anuyutto. evaµ kho åvuso bhikkhu tathå tathå vihåraµ kappeti,
yathå yathå ’ssa vihåraµ kappayato na bhaddakaµ maraˆaµ hoti, na bhaddikå kålakiriyå.
ayaµ vuccat’ åvuso bhikkhu sakkåyåbhirato, na pahåsi sakkåyaµ sammå dukkhassa
479
antakiriyåya|| ||tathå tathå åvuso bhikkhu vihåraµ kappeti, yathå yathå ’ssa vihåraµ
kappayato bhaddakaµ maraˆaµ hoti, bhaddikå kålakiriyå. kathañ c’ åvuso bhikkhu tathå
tathå vihåraµ kappeti, yathå yathå ’ssa vihåraµ kappayato bhaddakaµ maraˆaµ hoti,
bhaddikå kålakiriyå?|| ||idh’ åvuso bhikkhu na kammåråmo hoti na kammarato na kamm-
åråmataµ anuyutto, na bhassåråmo hoti na bhassarato na bhassåråmataµ anuyutto, na
niddåråmo hoti na niddårato na niddåråmataµ anuyutto, na sa!gaˆikåråmo hoti na sa!ga-
ˆikårato na sa!gaˆikåråmataµ anuyutto, na saµsaggåråmo hoti na saµsaggarato na
saµsaggåråmataµ anuyutto, na papañcåråmo hoti na papañcarato na papañcåråmataµ
anuyutto. evaµ kho åvuso bhikkhu tathå tathå vihåraµ kappeti, yathå yathå ’ssa vihåraµ
kappayato bhaddakaµ maraˆaµ hoti, bhaddikå kålakiriyå. ayaµ vuccat’ åvuso bhikkhu
nibbånåbhirato, pahåsi sakkåyaµ sammå dukkhassa antakiriyåyå ti||
||yo papañcaµ anuyutto papañcåbhirato mago
virådhayi so nibbånaµ yogakkhemaµ anuttaraµ||
||yo ca papañcaµ hitvåna nippapañcapade rato
årådhayi so nibbånaµ yogakhemaµ anuttaran ti||AN6:14||
| |anuttariyavagga bhayasutta| |
||bhayaµ dukkhaµ rogo gaˆ"aµ sa!go pa!ko ca ubhayaµ
ete kåmå pavuccanti, yattha satto puthujjano||
||upådåne bhayaµ disvå jåtimaraˆasambhave
anupådå vimuccanti jåtimaraˆasaµkhaye||
||te khemappattå sukhino di††hadhammåbhinibbutå
sabbaverabhayåt¥tå sabbadukkhaµ upaccagun ti||AN6:23||
480
| |devatåvagga nidånasutta| |
|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kammånaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? lobho nidånaµ
kammånaµ samudayåya, doso nidånaµ kammånaµ samudayåya, moho nidånaµ kamm-
ånaµ samudayåya. na bhikkhave lobhå alobho samudeti, atha kho bhikkhave lobhå lobho
’va samudeti. na bhikkhave doså adoso samudeti, atha kho bhikkhave doså doso ’va
samudeti. na bhikkhave mohå amoho samudeti, atha kho bhikkhave mohå moho ’va sam-
udeti|| ||na bhikkhave lobhajena kammena dosajena kammena mohajena kammena devå
paññåyanti, manusså paññåyanti, yå vå pan’ aññå pi kåci sugatiyo, atha kho bhikkhave
lobhajena kammena dosajena kammena mohajena kammena nirayo paññåyati, tirac-
chånayoni paññåyati, pettivisayo paññåyati, yå vå pan’ aññå pi kåci duggatiyo. imåni kho
bhikkhave t¥ˆi nidånåni kammånaµ samudayåya|| ||t¥ˆ’ imåni bhikkhave nidånåni kam-
månaµ samudayåya. katamåni t¥ˆi? alobho nidånaµ kammånaµ samudayåya, adoso
nidånaµ kammånaµ samudayåya, amoho nidånaµ kammånaµ samudayåya. na bhikkha-
ve alobhå lobho samudeti, atha kho bhikkhave alobhå alobho ’va samudeti. na bhikkhave
adoså doso samudeti, atha kho bhikkhave adoså adoso ’va samudeti. na bhikkhave amohå
moho samudeti, atha kho bhikkhave amohå amoho ’va samudeti|| ||na bhikkhave alobha-
jena kammena adosajena kammena amohajena kammena nirayo paññåyati, tiracchåna-
yoni paññåyati, pettivisayo paññåyati, yå vå pan’ aññå pi kåci duggatiyo. atha kho bhik-
khave alobhajena kammena adosajena kammena amohajena kammena devå paññåyanti,
manusså paññåyanti, yå vå pan’ aññå pi kåci sugatiyo. imåni kho bhikkhave t¥ˆi nidånåni
kammånaµ samudayåyå ti|| ||AN6:39||
| |dhammikavagga khemasumanasutta| |
|| ||atha kho åyasmå ca khemo åyasmå ca sumano yena bhagavå ten’ upasa!kamiµsu,
upasa!kamitvå bhagavantaµ abhivådetvå ekamantaµ nis¥diµsu. ekamantaµ nisinno kho
åyasmå khemo bhagavantaµ etad avoca. yo so bhante bhikkhu arahaµ, kh¥ˆåsavo vusita-
vå katakaraˆ¥yo ohitabhåro anuppattasadattho parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå
vimutto, tassa na evaµ hoti: atthi me seyyo ti vå, atthi me sadiso ti vå, atthi me h¥no ti vå
ti. idaµ avoca åyasmå khemo, samanuñño satthå ahosi. atha kho åyasmå khemo sama-
nuñño me satthå ti u††håyåsanå, bhagavantaµ abhivådetvå padakkhiˆaµ katvå pakkåmi||
481
||atha kho åyasmå sumano acirapakkante åyasmante kheme bhagavantaµ etad avoca: yo
so bhante bhikkhu arahaµ, kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohitabhåro anuppattasa-
dattho parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññå vimutto, tassa na evaµ hoti: n’ atthi me
seyyo ti vå, n’ atthi me sadiso ti vå, n’ atthi me h¥no ti vå ti. idaµ avoca åyasmå sumano,
samanuñño satthå ahosi. atha kho åyasmå sumano samanuñño me satthå ti u††håyåsanå,
bhagavantaµ abhivådetvå padakkhiˆaµ katvå pakkåmi. atha kho bhagavå acirapakkante
åyasmante ca kheme åyasmante ca sumane bhikkhË åmantesi: evaµ kho bhikkhave kula-
puttå aññaµ vyåkaronti. attho ca vutto attå ca anupan¥to|| ||AN6:49||
| |mahåvagga påråyanasutta| |
|| ||tena kho pana samayena sambahulånaµ therånaµ bhikkhËnaµ pacchåbhattaµ
piˆ"apåtapa†ikkantånaµ maˆ"alamåle sannisinnånaµ sannipatitånaµ ayaµ antaråkathå
udapådi – vuttam idaµ åvuso bhagavatå påråyane metteyyapañhe:
||yo ubh’ ante viditvåna majjhe mantå na limpati
taµ brËmi mahåpuriso ti, so ’dha sibbanim accagå ti||
||katamo nu kho åvuso eko anto, katamo dutiyo anto, kiµ majjhe, kå sibban¥ ti? evaµ
vutte aññataro bhikkhu there bhikkhË etad avoca: phasso kho åvuso eko anto, phassa-
samudayo dutiyo anto, phassanirodho majjhe, taˆhå sibban¥; taˆhå hi naµ sibbati tassa
tass’ eva bhavassa abhinibbattiyå. ettåvatå kho åvuso bhikkhu abhiññeyyaµ abhijånåti
pariññeyyaµ parijånåti, abhiññeyyaµ abhijånanto pariññeyyaµ parijånanto di††h’ eva
dhamme dukkhass’ antakaro hot¥ ti|| ||AN6:61||
| |mahåvagga nibbedhikasutta| |
|| ||pañc’ ime bhikkhave kåmaguˆå: cakkhuviññeyyå rËpå i††hå kantå manåpå piyarËpå
kåmËpasaµhitå rajan¥yå, sotaviññeyyå saddå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhi-
tå rajan¥yå, ghånaviññeyyå gandhå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå,
jivhåviññeyyå raså i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå kåyaviññeyyå
482
pho††habbå i††hå kantå manåpå piyarËpå kåmËpasaµhitå rajan¥yå. api ca kho bhikkhave
n’ ete kåmå, kåmaguˆå nåm’ ete ariyassa vinaye vuccanti. sa!kapparågo purisassa kåmo||
||n’ ete kåmå yåni citråni loke, sa!kapparågo purisassa kåmo
ti††hanti citråni tath ’eva loke, ath’ ettha dh¥rå vinayanti chandan ti||
||katamo ca bhikkhave kåmånaµ nidånasambhavo? phasso bhikkhave kåmånaµ nidåna-
sambhavo. katamå ca bhikkhave kåmånaµ vemattatå? añño bhikkhave kåmo rËpesu,
añño kåmo saddesu, añño kåmo gandhesu, añño kåmo rasesu, añño kåmo pho††abbesu.
ayaµ vuccati bhikkhave kåmånaµ vemattatå. katamo ca bhikkhave kåmånaµ vipåko?
yaµ kho bhikkhave kåmayamåno tajjaµ tajjaµ attabhåvaµ abhinibbatteti puññabhågi-
yaµ vå apuññabhågiyaµ vå. ayaµ vuccati bhikkhave kåmånaµ vipåko|| ||katamo ca
bhikkhave kåmanirodho? phassanirodhå bhikkhave kåmanirodho. ayam eva ariyo a††h-
a!giko maggo kåmanirodhagåminipa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo
sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi.
yato ca kho bhikkhave ariyasåvako evaµ kåme pajånåti, evaµ kåmånaµ nidånasam-
bhavaµ pajånåti, evaµ kåmånaµ vemattataµ pajånåti, evaµ kåmånaµ vipåkaµ pajånåti,
evaµ kåmanirodhaµ pajånåti, evaµ kåmanirodhagåminipa†ipadaµ pajånåti; so imaµ
nibbedhikaµ brahmacariyaµ pajånåti kåmanirodhaµ|| ||AN6:63||
| |mahåvagga nibbedhikasutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave vedanå: sukhå vedanå dukkhå vedanå adukkhamasukhå vedanå.
katamo ca bhikkhave vedanånaµ nidånasambhavo? phasso bhikkhave vedanånaµ nidå-
nasambhavo. katamå ca bhikkhave vedanånaµ vemattatå? atthi bhikkhave såmiså sukhå
vedanå atthi niråmiså sukhå vedanå, atthi såmiså dukkhå vedanå atthi niråmiså dukkhå
vedanå, atthi såmiså adukkhamasukhå vedanå atthi niråmiså adukkhamasukhå vedanå.
ayaµ vuccati bhikkhave vedanånaµ vemattatå. katamo ca bhikkhave vedanånaµ vipåko?
yaµ kho bhikkhave vediyamåno tajjaµ tajjaµ attabhåvaµ abhinibbatteti puññabhågiyaµ
vå apuññabhågiyaµ vå. ayaµ vuccati bhikkhave vedanånaµ vipåko. katamo ca bhikkha-
ve vedanånirodho? phassanirodhå bhikkhave vedanånirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko
maggo vedanånirodhagåminipa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sam-
483
måvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato
ca kho bhikkhave ariyasåvako evaµ vedanå pajånåti, evaµ vedanånaµ nidånasambha-
vaµ pajånåti, evaµ vedanånaµ vemattataµ pajånåti, evaµ vedanånaµ vipåkaµ pajånåti,
evaµ vedanånirodhaµ pajånåti, evaµ vedanånirodhagåminipa†ipadaµ pajånåti; so imaµ
nibbedhikaµ brahmacariyaµ pajånåti vedanånirodhaµ|| ||AN6:63||
| |mahåvagga nibbedhikasutta| |
||chayimå bhikkhave saññå: rËpasaññå saddasaññå gandhasaññå rasasaññå pho††habba-
saññå dhammasaññå. katamo ca bhikkhave saññånaµ nidånasambhavo? phasso bhik-
khave saññånaµ nidånasambhavo. katamå ca bhikkhave saññånaµ vemattatå? aññå
bhikkhave saññå rËpesu, aññå saññå saddesu, aññå saññå gandhesu, aññå saññå rasesu,
aññå saññå pho††habbesu, aññå saññå dhammesu. ayaµ vuccati bhikkhave saññånaµ
vemattatå. katamo ca bhikkhave saññånaµ vipåko? vohåravepakkå ’haµ bhikkhave
saññå vadåmi, yathå yathå naµ sañjånåti tathå tathå voharati: evaµ saññ¥ ahosin ti. ayaµ
vuccati bhikkhave saññånaµ vipåko. katamo ca bhikkhave saññånirodho? phassanirodhå
bhikkhave saññånirodho. ayam eva ariyo a††ha!giko maggo saññånirodhagåminipa†ipadå,
seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo
sammåvåyåmo sammåsati sammåsamådhi|| ||yato ca kho bhikkhave ariyasåvako evaµ
saññå pajånåti, evaµ saññånaµ nidånasambhavaµ pajånåti, evaµ saññånaµ vemattataµ
pajånåti, evaµ saññånaµ vipåkaµ pajånåti, evaµ saññånirodhaµ pajånåti, evaµ saññå-
nirodhagåminipa†ipadaµ pajånåti; so imaµ nibbedhikaµ brahmacariyaµ pajånåti
saññånirodhaµ|| ||AN6:63||
| |mahåvagga nibbedhikasutta| |
|| ||tayo ’me bhikkhave åsavå: kåmåsavo bhavåsavo avijjåsavo. katamo ca bhikkhave
åsavånaµ nidånasambhavo? avijjå bhikkhave åsavånaµ nidånasambhavo. katamå ca
bhikkhave åsavånaµ vemattatå? atthi bhikkhave åsavå nirayagamaniyå, atthi åsavå tirac-
chånayonigamaniyå, atthi åsavå pettivisayagamaniyå, atthi åsavå manussalokagamaniyå,
atthi åsavå devalokagamaniyå. ayaµ vuccati bhikkhave åsavånaµ vemattatå. katamo ca
bhikkhave åsavånaµ vipåko? yaµ kho bhikkhave avijjågato tajjaµ tajjaµ attabhåvaµ
484
abhinibbatteti puññabhågiyaµ vå apuññabhågiyaµ vå. ayaµ vuccati bhikkhave åsavå-
naµ vipåko. katamo ca bhikkhave åsavanirodho? avijjånirodhå bhikkhave åsavanirodho.
ayam eva ariyo a††ha!giko maggo åsavanirodhagåminipa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi
sammåsa!kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati
sammåsamådhi|| ||yato ca kho bhikkhave ariyasåvako evaµ åsave pajånåti, evaµ åsavå-
naµ nidånasambhavaµ pajånåti, evaµ åsavånaµ vemattataµ pajånåti, evaµ åsavånaµ
vipåkaµ pajånåti, evaµ åsavanirodhaµ pajånåti, evaµ åsavanirodhagåminipa†ipadaµ
pajånåti; so imaµ nibbedhikaµ brahmacariyaµ pajånåti åsavanirodhaµ|| ||AN6:63||
| |mahåvagga nibbedhikasutta| |
|| ||cetanå ’haµ bhikkhave kammaµ vadåmi, cetayitvå kammaµ karoti kåyena våcåya
manaså. katamo ca bhikkhave kammånaµ nidånasambhavo? phasso bhikkhave kammå-
naµ nidånasambhavo. katamo ca bhikkhave kammånaµ vemattatå? atthi bhikkhave
kammaµ nirayavedaniyaµ, atthi kammaµ tiracchånayonivedaniyaµ, atthi kammaµ
pettivisayavedaniyaµ, atthi kammaµ manussalokavedaniyaµ, atthi kammaµ devaloka-
vedaniyaµ. ayaµ vuccati bhikkhave kammånaµ vemattatå. katamo ca bhikkhave kam-
månaµ vipåko? tividhå ’haµ bhikkhave kammånaµ vipåkaµ vadåmi: di††h’ eva dhamme
upapajje vå apare vå pariyåye. ayaµ vuccati bhikkhave kammånaµ vipåko. katamo ca
bhikkhave kammanirodho? phassanirodhå bhikkhave kammanirodho. ayam eva ariyo
a††ha!giko maggo kammanirodhagåminipa†ipadå, seyyath¥daµ sammådi††hi sammåsa!-
kappo sammåvåcå sammåkammanto sammååj¥vo sammåvåyåmo sammåsati sammå-
samådhi|| ||yato ca kho bhikkhave ariyasåvako evaµ kammaµ pajånåti, evaµ kammånaµ
nidånasambhavaµ pajånåti, evaµ kammånaµ vemattataµ pajånåti, evaµ kammånaµ
vipåkaµ pajånåti, evaµ kammanirodhaµ pajånåti, evaµ kammanirodhagåminipa†ipadaµ
pajånåti; so imaµ nibbedhikaµ brahmacariyaµ pajånåti kammanirodhaµ|| ||AN6:63||
| |devatåvagga †hånasutta| |
|| ||so vata bhikkhave bhikkhu sa!gaˆikåråmo sa!gaˆikårato sa!gaˆikåråmataµ anuyutto,
gaˆåråmo gaˆarato gaˆåråmataµ anuyutto: eko paviveke abhiramissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ
vijjati. eko paviveke anabhiramanto cittassa nimittaµ gahessat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati.
485
cittassa nimittaµ agaˆhanto sammådi††hiµ paripËressat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. sam-
mådi††hiµ aparipËretvå sammåsamådhiµ paripËressat¥ ti n’ etaµ †hånaµ vijjati. sammå-
samådhiµ aparipËretvå saµyojanåni pajahissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. saµyojanåni
appahåya nibbånaµ sacchikarissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vata bhikkhave bhikkhu
na sa!gaˆikåråmo na sa!gaˆikårato na sa!gaˆikåråmataµ anuyutto, na gaˆåråmo na
gaˆarato na gaˆåråmataµ anuyutto: eko paviveke abhiramissat¥ ti, †hånam etaµ vijjati.
eko paviveke abhiramanto cittassa nimittaµ gahessat¥ ti, †hånam etaµ vijjati. cittassa
nimittaµ agaˆhanto sammådi††hiµ paripËressat¥ ti, †hånam etaµ vijjati. sammådi††hiµ
aparipËretvå sammåsamådhiµ paripËressat¥ ti †hånam etaµ vijjati. sammåsamådhiµ ap-
aripËretvå saµyojanåni pajahissat¥ ti, †hånam etaµ vijjati. saµyojanåni appahåya nibbå-
naµ sacchikarissat¥ ti, †hånam etaµ vijjati|| ||AN6:68||
| |arahattavagga arahattasutta| |
|| ||cha bhikkhave dhamme appahåya abhabbo arahattaµ sacchikåtuµ. katame cha?
månaµ omånaµ atimånaµ adhimånaµ thambhaµ atinipåtaµ. ime kho bhikkhave cha
dhamme appahåya abhabbo arahattaµ sacchikåtuµ|| ||cha bhikkhave dhamme pahåya
bhabbo arahattaµ sacchikåtuµ. katame cha? månaµ omånaµ atimånaµ adhimånaµ
thambhaµ atinipåtaµ. ime kho bhikkhave cha dhamme pahåya bhabbo arahattaµ sacchi-
kåtun ti|| ||AN6:76||
| |ånisaµsavagga ånisaµsasutta| |
|| ||chayime bhikkhave ånisaµså sotåpattiphalasacchikiriyåya. katame cha? saddhamma-
niyato hoti aparihånadhammo hoti, pariyantakatassa dukkhaµ na hoti, asådhåraˆena
ñåˆena samannågato hoti, hetu c’ assa sudi††ho, hetusamuppannå ca dhammå. ime kho
bhikkhave cha ånisaµså sotåpattiphalasacchikiriyåyå ti|| ||AN6:97||
| |ånisaµsavagga aniccasutta| |
|| ||so vata bhikkhave bhikkhu kañci sa!khåraµ niccato samanupassanto anulomikåya
khantiyå samannågato bhavissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. anulomikåya khantiyå asam-
486
annågato sammattaniyåmaµ okkamissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. sammattaniyåmaµ
anokkamamåno sotåpattiphalaµ vå sakadågåmiphalaµ vå anågåmiphalaµ vå arahattaµ
vå sacchikarissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vata bhikkhave bhikkhu sabbasa!khåraµ
aniccato samanupassanto anulomikåya khantiyå samannågato bhavissat¥ ti, †hånaµ etaµ
vijjati. anulomikåya khantiyå samannågato sammattaniyåmaµ okkamissat¥ ti, †hånaµ
etaµ vijjati. sammattaniyåmaµ okkamamåno sotåpattiphalaµ vå sakadågåmiphalaµ vå
anågåmiphalaµ vå arahattaµ vå sacchikarissat¥ ti, †hånaµ etaµ vijjat¥ ti|| ||AN6:98||
| |ånisaµsavagga dukkhasutta| |
|| ||so vata bhikkhave bhikkhu kañci sa!khåraµ sukhato samanupassanto anulomikåya
khantiyå samannågato bhavissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. anulomikåya khantiyå asam-
annågato sammattaniyåmaµ okkamissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. sammattaniyåmaµ
anokkamamåno sotåpattiphalaµ vå sakadågåmiphalaµ vå anågåmiphalaµ vå arahattaµ
vå sacchikarissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vata bhikkhave bhikkhu sabbasa!khåraµ
dukkhato samanupassanto anulomikåya khantiyå samannågato bhavissat¥ ti, †hånaµ etaµ
vijjati. anulomikåya khantiyå samannågato sammattaniyåmaµ okkamissat¥ ti, †hånaµ
etaµ vijjati. sammattaniyåmaµ okkamamåno sotåpattiphalaµ vå sakadågåmiphalaµ vå
anågåmiphalaµ vå arahattaµ vå sacchikarissat¥ ti, †hånaµ etaµ vijjat¥ ti|| ||AN6:99||
| |ånisaµsavagga anattasutta| |
|| ||so vata bhikkhave bhikkhu kañci dhammaµ attato samanupassanto anulomikåya
khantiyå samannågato bhavissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. anulomikåya khantiyå asam-
annågato sammattaniyåmaµ okkamissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati. sammattaniyåmaµ
anokkamamåno sotåpattiphalaµ vå sakadågåmiphalaµ vå anågåmiphalaµ vå arahattaµ
vå sacchikarissat¥ ti, n’ etaµ †hånaµ vijjati|| ||so vata bhikkhave bhikkhu sabbadhammaµ
anattato samanupassanto anulomikåya khantiyå samannågato bhavissat¥ ti, †hånaµ etaµ
vijjati. anulomikåya khantiyå samannågato sammattaniyåmaµ okkamissat¥ ti, †hånaµ
etaµ vijjati. sammattaniyåmaµ okkamamåno sotåpattiphalaµ vå sakadågåmiphalaµ vå
anågåmiphalaµ vå arahattaµ vå sacchikarissat¥ ti, †hånaµ etaµ vijjat¥ ti|| ||AN6:100||
487
| |ånisaµsavagga pathama-anodhisaµvuttasutta| |
|| ||cha bhikkhave ånisaµse sampassamånena alam eva bhikkhunå sabbasa!khåresu
anodhiµ karitvå aniccasaññaµ upa††håpetuµ. katame cha? sabbasa!khårå ca me anava-
††hitato khåyissanti. sabbaloke ca me mano nåbhiramissati. sabbalokå ca me mano vu††ha-
hissati. nibbånapoˆañ ca me månasaµ bhavissati. saµyojanå ca me pahånaµ gacchanti.
paramena ca såmaññena samannågato bhavissåm¥ ti|| ||AN6:102||
| |ånisaµsavagga dutiya-anodhisaµvuttasutta| |
|| ||cha bhikkhave ånisaµse sampassamånena alam eva bhikkhunå sabbasa!khåresu ano-
dhiµ karitvå dukkhasaññaµ upa††håpetuµ. katame cha? sabbasa!khåresu ca me nibbåna-
saññå paccupa††hitå bhavissati seyyathå pi ukkhittåsike vadhake. sabbalokå ca me mano
vu††hahissati. nibbåne ca santadassåv¥ bhavissåmi. anusayå ca me samugghåtaµ gacchan-
ti. kiccakår¥ ca bhavissåmi. satthå ca me pariciˆˆo bhavissati mettåvatåyå ti|| ||AN6:103||
| |ånisaµsavagga tatiya-anodhisaµvuttasutta| |
|| ||cha bhikkhave ånisaµse sampassamånena alam eva bhikkhunå sabbadhammesu
anodhiµ karitvå anattasaññaµ upa††håpetuµ. katame cha? sabbaloke ca atammayo bha-
vissåmi. aha!kårå ca me uparujjhissanti. mama!kårå ca me uparujjhissanti. asådhåraˆena
ca ñåˆena samannågato bhavissåmi. hetu ca me sudi††ho bhavissati, hetusamuppannå ca
dhammå|| ||AN6:104||
| |ånisaµsavagga bhavasutta| |
|| ||tayo ’me bhikkhave bhavå pahåtabbå, t¥su sikkhåsu sikkhitabbaµ. katame tayo bhavå
pahåtabbå? kåmabhavo rËpabhavo arËpabhavo. ime tayo bhavå pahåtabbå. katamåsu t¥su
sikkhitabbaµ? adhis¥lasikkhåya adhicittasikkhåya adhipaññåsikkhåya. imåsu t¥su sikkhå-
su sikkhitabbaµ. yato kho bhikkhave bhikkhuno ime tayo bhavå pah¥nå honti, imåsu ca
t¥su sikkhåsu sikkhitasikkho hoti: ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu acchejji taˆhaµ,
vivattayi saµyojanaµ, sammå månåbhisamayå antam akåsi dukkhasså ti|| ||AN6:105||
488
| |ånisaµsavagga taˆhåsutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave taˆhå pahåtabbå, tayo ca månå. katamå tisso taˆhå pahåtabbå?
kåmataˆhå bhavataˆhå vibhavataˆhå. imå tisso taˆhå pahåtabbå. katame tayo månå
pahåtabbå? måno omåno atimåno. ime tayo månå pahåtabbå. yato kho bhikkhave bhik-
khuno imå tisso taˆhå pah¥nå honti, ime ca tayo månå: ayaµ vuccati bhikkhave bhikkhu
acchejji taˆhaµ, vivattayi saµyojanaµ, sammå månåbhisamayå antam akåsi dukkhasså
ti|| ||AN6:106||
| | t ikavagga assådasutta| |
|| ||tayo ’me bhikkhave dhammå. katame tayo? assådadi††hi attådi††hi micchådi††hi. ime
kho bhikkhave tayo dhammå. imesaµ kho bhikkhave tiˆˆaµ dhammånaµ pahånåya tayo
dhammå bhåvetabbå. katame tayo? assådadi††hiyå pahånåya aniccasaññå bhåvetabbå,
attånudi††hiyå pahånåya anattasaññå bhåvetabbå, micchådi††hiyå pahånåya sammådi††hi
bhåvetabbå. imesaµ kho bhikkhave tiˆˆaµ dhammånaµ pahånåya. ime tayo dhammå
bhåvetabbå ti|| ||AN6:112||
489
A!guttaranikåya Sattaka-A††haka-Navakanipåta
| |mahåyaññavagga saññåsutta| |
|| ||aniccasaññå bhikkhave bhåvitå bahul¥katå mahapphalå hoti mahånisaµså, amato-
gadhå amatapariyosånå ti. iti kho pan’ etaµ vuttaµ kiñ c’ etaµ pa†icca vuttaµ? anicca-
saññåparicitena bhikkhave bhikkhuno cetaså bahulaµ viharato; låbhasakkårasiloke cittaµ
pa†il¥yati pa†iku†ati pa†iva††ati na sampasår¥yati; upekkhå vå på†ikkËlyatå vå saˆ†håti.
seyyathåpi bhikkhave kukku†apattaµ vå nahårudaddulaµ vå aggimhi, pakkhittaµ pa†il¥-
yati pa†iku†ati pa†iva††ati na sampasår¥yati. evam eva kho bhikkhave bhikkhuno cetaså
bahulaµ viharato; låbhasakkårasiloke cittaµ pa†il¥yati pa†iku†ati pa†iva††ati na sampa-
sår¥yati; upekkhå vå på†ikkËlyatå vå saˆ†håti|| ||sace bhikkhave bhikkhuno aniccasaññå-
paricitena cetaså bahulaµ viharato; låbhasakkårasiloke cittaµ anusandati, appå†ikkËlyatå
vå saˆ†håti, veditabbaµ etaµ bhikkhave bhikkhunå: abhåvitå me aniccasaññå, n’ atthi me
pubbenåparaµ viseso, appattaµ me bhåvanåphalan ti. iti ha tattha sampajåno hoti|| ||sace
pana bhikkhave bhikkhuno aniccasaññåparicitena cetaså bahulaµ viharato; låbhasakkåra-
siloke cittaµ pa†il¥yati pa†iku†ati pa†iva††ati na sampasår¥yati; upekkhå vå på†ikkËlyatå vå
saˆ†håti, veditabbaµ etaµ bhikkhave bhikkhunå: bhåvitå me aniccasaññå, atthi me pub-
benåparaµ viseso, pattaµ me bhåvanåphalan ti. iti ha tattha sampajåno hoti|| ||AN7:46||
| |mahåyaññavagga saññåsutta| |
|| ||dukkhe anattasaññå bhikkhave bhåvitå bahul¥katå mahapphalå hoti mahånisaµså,
amatogadhå amatapariyosånå ti. iti kho pan’ etaµ vuttaµ kiñ c’ etaµ pa†icca vuttaµ?
dukkhe anattasaññåparicitena bhikkhave bhikkhuno cetaså bahulaµ viharato; imasmiñ ca
saviññåˆake kåye, bahiddhå ca sabbanimittesu, aha!kåramama!kåramånåpagataµ måna-
saµ hoti; vidhåsamatikkantaµ santaµ suvimuttaµ|| ||sace bhikkhave bhikkhuno dukkhe
anattasaññåparicitena cetaså bahulaµ viharato; imasmiñ ca saviññåˆake kåye, bahiddhå
ca sabbanimittesu, na aha!kåramama!kåramånåpagataµ månasaµ hoti; vidhåsamatik-
kantaµ santaµ suvimuttaµ, veditabbaµ etaµ bhikkhave bhikkhunå: abhåvitå me dukkhe
anattasaññå, n’ atthi me pubbenåparaµ viseso, appattaµ me bhåvanåphalan ti. iti ha
tattha sampajåno hoti|| ||sace pana bhikkhave bhikkhuno dukkhe anattasaññåparicitena
490
cetaså bahulaµ viharato; imasmiñ ca saviññåˆake kåye, bahiddhå ca sabbanimittesu, aha-
!kåramama!kåramånåpagataµ månasaµ hoti; vidhåsamatikkantaµ santaµ suvimuttaµ,
veditabbaµ etaµ bhikkhave bhikkhunå: bhåvitå me dukkhe anattasaññå, atthi me pubbe-
nåparaµ viseso, pattaµ me bhåvanåphalan ti. iti ha tattha sampajåno hoti|| ||AN7:46||
| |avyåkatavagga avyåkatasutta| |
|| ||ko nu kho bhante hetu ko paccayo yena sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’ uppa-
jjati avyåkatavatthËsË ti? di††hinirodhå kho bhikkhu sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’
uppajjati avyåkatavatthËsu. hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu di††higatam etaµ,
na hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu di††higatam etaµ, hoti ca na ca hoti
tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu di††higatam etaµ, n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti kho bhikkhu di††higatam etaµ|| ||assutavå bhikkhu puthujjano di††hiµ
nappajånåti, di††hisamudayaµ nappajånåti, di††hinirodhaµ nappajånåti, di††hinirodha-
gåminiµ pa†ipadaµ nappajånåti. tassa så di††hi pava""hati. so na parimuccati jåtiyå
jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, na parivimuccati
dukkhasmå ti vadåmi|| ||sutavå ca kho bhikkhu ariyasåvako di††hiµ pajånåti, di††hi-
samudayaµ pajånåti, di††hinirodhaµ pajånåti, di††hinirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti.
tassa så di††hi nirujjhati. so parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi
domanassehi upåyåsehi, parivimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||evaµ jånaµ kho bhikkhu
sutavå ariyasåvako evaµ passaµ hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, na hoti
tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå ti pi
na vyåkaroti, n’ eva hoti na na hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti|| ||evaµ
jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ evaµ avyåkaraˆadhammo hoti
avyåkatavatthËsu. evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ naccham-
bhati na kampati na vedhati na santåsaµ åpajjati avyåkatavatthËsuevaµ avyåkaraˆa-
dhammo hoti avyåkatavatthËsu|| ||AN7:51||
| |avyåkatavagga avyåkatasutta| |
|| ||ko nu kho bhante hetu ko paccayo yena sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’ uppa-
jjati avyåkatavatthËsË ti? di††hinirodhå kho bhikkhu sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’
491
uppajjati avyåkatavatthËsu||…||hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu taˆhågatam
etaµ, na hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu taˆhågatam etaµ, hoti ca na ca hoti
tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu taˆhågatam etaµ, n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti kho bhikkhu taˆhågatam etaµ|| ||assutavå bhikkhu puthujjano taˆhaµ
nappajånåti, taˆhåsamudayaµ nappajånåti, taˆhånirodhaµ nappajånåti, taˆhånirodha-
gåminiµ pa†ipadaµ nappajånåti. tassa så taˆhå pava""hati. so na parimuccati jåtiyå
jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, na parivimuccati
dukkhasmå ti vadåmi|| ||sutavå ca kho bhikkhu ariyasåvako taˆhaµ pajånåti, taˆhå-
samudayaµ pajånåti, taˆhånirodhaµ pajånåti, taˆhånirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti.
tassa så taˆhå nirujjhati. so parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi
domanassehi upåyåsehi, parivimuccati dukkhasmå ti vadåmi||…||evaµ jånaµ kho bhik-
khu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, na
hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå
ti pi na vyåkaroti, n’ eva hoti na na hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti|| ||evaµ
jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ evaµ avyåkaraˆadhammo hoti
avyåkatavatthËsu. evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ naccham-
bhati na kampati na vedhati na santåsaµ åpajjati avyåkatavatthËsuevaµ avyåkaraˆa-
dhammo hoti avyåkatavatthËsu|| ||AN7:51||
| |avyåkatavagga avyåkatasutta| |
|| ||ko nu kho bhante hetu ko paccayo yena sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’ uppa-
jjati avyåkatavatthËsË ti? di††hinirodhå kho bhikkhu sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’
uppajjati avyåkatavatthËsu||…||hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu saññågatam
etaµ, na hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu saññågatam etaµ, hoti ca na ca hoti
tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu saññågatam etaµ, n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti kho bhikkhu saññågatam etaµ|| ||assutavå bhikkhu puthujjano saññaµ
nappajånåti, saññåsamudayaµ nappajånåti, saññånirodhaµ nappajånåti, saññånirodha-
gåminiµ pa†ipadaµ nappajånåti. tassa så saññå pava""hati. so na parimuccati jåtiyå
jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, na parivimuccati
dukkhasmå ti vadåmi|| ||sutavå ca kho bhikkhu ariyasåvako saññaµ pajånåti, saññå-
samudayaµ pajånåti, saññånirodhaµ pajånåti, saññånirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti.
492
tassa så saññå nirujjhati. so parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi
domanassehi upåyåsehi, parivimuccati dukkhasmå ti vadåmi||…||evaµ jånaµ kho bhik-
khu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, na
hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå
ti pi na vyåkaroti, n’ eva hoti na na hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti|| ||evaµ
jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ evaµ avyåkaraˆadhammo hoti
avyåkatavatthËsu. evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ naccham-
bhati na kampati na vedhati na santåsaµ åpajjati avyåkatavatthËsuevaµ avyåkaraˆa-
dhammo hoti avyåkatavatthËsu|| ||AN7:51||
| |avyåkatavagga avyåkatasutta| |
|| ||ko nu kho bhante hetu ko paccayo yena sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’ uppa-
jjati avyåkatavatthËsË ti? di††hinirodhå kho bhikkhu sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’
uppajjati avyåkatavatthËsu||…||hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu maññitam
etaµ, na hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu maññitam etaµ, hoti ca na ca hoti
tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu maññitam etaµ, n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti kho bhikkhu maññitam etaµ|| ||assutavå bhikkhu puthujjano maññitaµ
nappajånåti, maññitasamudayaµ nappajånåti, maññitanirodhaµ nappajånåti, maññita-
nirodhagåminiµ pa†ipadaµ nappajånåti. tassa så maññitaµ pava""hati. so na parimuccati
jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, na pari-
vimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||sutavå ca kho bhikkhu ariyasåvako maññitaµ pajånåti,
maññitasamudayaµ pajånåti, maññitanirodhaµ pajånåti, maññitanirodhagåminiµ pa†i-
padaµ pajånåti. tassa så maññitaµ nirujjhati. so parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena
sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, parivimuccati dukkhasmå ti vadåmi-
||…||evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ hoti tathågato param
maraˆå ti pi na vyåkaroti, na hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, hoti ca na ca
hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, n’ eva hoti na na hoti tathågato param
maraˆå ti pi na vyåkaroti|| ||evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ
evaµ avyåkaraˆadhammo hoti avyåkatavatthËsu. evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariya-
såvako evaµ passaµ nacchambhati na kampati na vedhati na santåsaµ åpajjati avyåkata-
vatthËsuevaµ avyåkaraˆadhammo hoti avyåkatavatthËsu|| ||AN7:51||
493
| |avyåkatavagga avyåkatasutta| |
|| ||ko nu kho bhante hetu ko paccayo yena sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’ uppa-
jjati avyåkatavatthËsË ti? di††hinirodhå kho bhikkhu sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’
uppajjati avyåkatavatthËsu||…||hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu papañcitam
etaµ, na hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu papañcitam etaµ, hoti ca na ca hoti
tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu papañcitam etaµ, n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti kho bhikkhu papañcitam etaµ|| ||assutavå bhikkhu puthujjano papañci-
taµ nappajånåti, papañcitasamudayaµ nappajånåti, papañcitanirodhaµ nappajånåti,
papañcitanirodhagåminiµ pa†ipadaµ nappajånåti. tassa så papañcitaµ pava""hati. so na
parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, na
parivimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||sutavå ca kho bhikkhu ariyasåvako papañcitaµ
pajånåti, papañcitasamudayaµ pajånåti, papañcitanirodhaµ pajånåti, papañcitanirodha-
gåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. tassa så papañcitaµ nirujjhati. so parimuccati jåtiyå jaråya
maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, parivimuccati dukkhasmå ti
vadåmi||…||evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ hoti tathågato
param maraˆå ti pi na vyåkaroti, na hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, hoti
ca na ca hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå ti pi na vyåkaroti|| ||evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ
passaµ evaµ avyåkaraˆadhammo hoti avyåkatavatthËsu. evaµ jånaµ kho bhikkhu
sutavå ariyasåvako evaµ passaµ nacchambhati na kampati na vedhati na santåsaµ
åpajjati avyåkatavatthËsuevaµ avyåkaraˆadhammo hoti avyåkatavatthËsu|| ||AN7:51||
| |avyåkatavagga avyåkatasutta| |
|| ||ko nu kho bhante hetu ko paccayo yena sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’ uppa-
jjati avyåkatavatthËsË ti? di††hinirodhå kho bhikkhu sutavato ariyasåvakassa vicikicchå n’
uppajjati avyåkatavatthËsu||…||hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu upådåna-
gatam etaµ, na hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu upådånagatam etaµ, hoti ca
na ca hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu upådånagatam etaµ, n’ eva hoti na na
hoti tathågato param maraˆå ti kho bhikkhu upådånagatam etaµ|| ||assutavå bhikkhu
puthujjano saññaµ nappajånåti, upådånasamudayaµ nappajånåti, upådånanirodhaµ
494
nappajånåti, upådånanirodhagåminiµ pa†ipadaµ nappajånåti. tassa så upådånaµ pava-
""hati. so na parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi
upåyåsehi, na parivimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||sutavå ca kho bhikkhu ariyasåvako
upådånaµ pajånåti, upådånasamudayaµ pajånåti, upådånanirodhaµ pajånåti, upådåna-
nirodhagåminiµ pa†ipadaµ pajånåti. tassa så upådånaµ nirujjhati. so parimuccati jåtiyå
jaråya maraˆena sokehi paridevehi dukkehi domanassehi upåyåsehi, parivimuccati duk-
khasmå ti vadåmi||…||evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako evaµ passaµ hoti
tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, na hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyå-
karoti, hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti, n’ eva hoti na na hoti
tathågato param maraˆå ti pi na vyåkaroti|| ||evaµ jånaµ kho bhikkhu sutavå ariyasåvako
evaµ passaµ evaµ avyåkaraˆadhammo hoti avyåkatavatthËsu. evaµ jånaµ kho bhikkhu
sutavå ariyasåvako evaµ passaµ nacchambhati na kampati na vedhati na santåsaµ
åpajjati avyåkatavatthËsuevaµ avyåkaraˆadhammo hoti avyåkatavatthËsu|| ||AN7:51||
| |avyåkatavagga purisagatisutta| |
|| ||idha bhikkhave bhikkhu evaµ pa†ipanno hoti: no c’ assa no ca me siyå, na bhavissati
na me bhavissati; yad atthi yaµ bhËtaµ, taµ pajahåm¥ ti – upekhaµ pa†ilabhati. so bhave
na rajjati, sambhave na rajjati, atth’ uttariµ padaµ santaµ sammappaññåya passati; tañ
ca khvassa padaµ na sabbena sabbaµ sacchikataµ hoti, tassa na sabbena sabbaµ mån-
ånusayo pah¥no hoti, na sabbena sabbaµ bhavarågånusayo pah¥no hoti, na sabbena
sabbaµ avijjånusayo pah¥no hoti. so pañcannaµ orambhågiyånaµ saµyojanånaµ pari-
kkhayå asa!khåraparinibbåy¥ hoti. seyyathå pi bhikkhave divasasantatte ayokapåle hañ-
ñamåne, papa†ikå nibbattitvå uppatitvå paritte tiˆapuñje vå ka††hapuñje vå nipateyya, så
tattha aggim pi janeyya dhËmam pi janeyya, aggim pi janetvå dhËmam pi janetvå tam eva
parittaµ tiˆapuñjaµ vå ka††hapuñjaµ vå pariyådiyitvå anåhårå nibbåyeyya||…||idha
bhikkhave bhikkhu evaµ pa†ipanno hoti: no c’ assa no ca me siyå, na bhavissati na me
bhavissati; yad atthi yaµ bhËtaµ, taµ pajahåm¥ ti – upekhaµ pa†ilabhati. so bhave na raj-
jati, sambhave na rajjati, atth’ uttariµ padaµ santaµ sammappaññåya passati; tañ ca
khvassa padaµ sabbena sabbaµ sacchikataµ hoti, tassa sabbena sabbaµ månånusayo
pah¥no hoti, sabbena sabbaµ bhavarågånusayo pah¥no hoti, sabbena sabbaµ avijjånusayo
pah¥no hoti. so åsavånaµ khayå anåsavaµ cetovimuttiµ paññåvimuttiµ di††he va dham-
495
me sayaµ abhiññå sacchikatvå upasampajja viharati. idaµ vuccati bhikkhave anupådå
parinibbånaµ|| ||AN7:52||
| |avyåkatavagga moggallånasutta| |
|| ||kittåvatå nu kho bhante bhikkhu sa!khittena taˆhåsa!khayavimutto hoti, accantani††ho
accantayogakkhem¥ accantabrahmacår¥ accantapariyosåno se††ho devamanussånan ti?
idha moggallåna bhikkhuno sutaµ hoti: sabbe dhammå nålaµ abhinivesåyå ti. evañ c’
etaµ moggallåna bhikkhuno sutaµ hoti: sabbe dhammå nålaµ abhinivesåyå ti, so sabbaµ
dhammaµ abhijånåti. sabbaµ dhammaµ abhiññåya, sabbaµ dhammaµ parijånåti. sab-
baµ dhammaµ pariññåya, yaµ kiñci vedanaµ vediyati sukhaµ vå dukkhaµ vå adukkha-
masukhaµ vå; so tåsu vedanåsu aniccånupass¥ viharati virågånupass¥ viharati nirodhånu-
pass¥ viharati pa†inissaggånupass¥ viharati. so tåsu vedanåsu aniccånupass¥ viharanto virå-
gånupass¥ viharanto nirodhånupass¥ viharanto pa†inissaggånupass¥ viharanto, na ca kiñci
loke upådiyati. anupådiyaµ na paritassati, aparitassaµ paccattaññeva parinibbåyati. kh¥ˆå
jåti vusitaµ brahmacariyaµ kataµ karaˆ¥yaµ nåparaµ itthattåyå ti pajånåti|| ||AN7:58||
| |mettåvagga dutiya-lokavipattisutta| |
|| ||assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati låbho. so na iti pa†isañcikkhati: uppanno
kho me ayaµ låbho, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadhammo ti yathåbhËtaµ nap-
pajjånåti. assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati alåbho. so na iti pa†isañcikkhati:
uppanno kho me ayaµ alåbho, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadhammo ti yathå-
bhËtaµ nappajjånåti|| ||assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati yaso. so na iti pa†i-
sañcikkhati: uppanno kho me ayaµ yaso, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadhammo ti
yathåbhËtaµ nappajjånåti. assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati ayaso. so na iti
pa†isañcikkhati: uppanno kho me ayaµ ayaso, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadham-
mo ti yathåbhËtaµ nappajjånåti|| ||assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati nindå. so
na iti pa†isañcikkhati: uppannå kho me ayaµ nindå, so ca kho aniccå dukkhå vipariˆåma-
dhammå ti yathåbhËtaµ nappajjånåti. assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati pa-
saµså. so na iti pa†isañcikkhati: uppannå kho me ayaµ pasaµså, so ca kho aniccå dukkhå
vipariˆåmadhammå ti yathåbhËtaµ nappajjånåti|| ||assutavato bhikkhave puthujjanassa
496
uppajjati sukhaµ. so na iti pa†isañcikkhati: uppannaµ kho me ayaµ sukhaµ, so ca kho
aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ ti yathåbhËtaµ nappajjånåti. assutavato bhikkh-
ave puthujjanassa uppajjati dukkhaµ. so na iti pa†isañcikkhati: uppannaµ kho me ayaµ
dukkhaµ, so ca kho aniccaµ dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ ti yathåbhËtaµ nappajjånå-
ti|| ||tassa låbho pi cittaµ pariyådåya ti††hati, alåbho pi cittaµ pariyådåya ti††hati, yaso pi
cittaµ pariyådåya ti††hati, ayaso pi cittaµ pariyådåya ti††hati, nindå pi cittaµ pariyådåya
ti††hati, pasaµså pi cittaµ pariyådåya ti††hati, sukham pi cittaµ pariyådåya ti††hati,
dukkham pi cittaµ pariyådåya ti††hati|| ||so uppannaµ låbhaµ anurujjhati alåbhe pa†i-
virujjhati, uppannaµ yasaµ anurujjhati ayase pa†ivirujjhati, uppannaµ pasaµsaµ anu-
rujjhati nindåya pa†ivirujjhati, uppannaµ sukhaµ anurujjhati dukkhe pa†ivirujjhati. so
evaµ anurodhavirodhasamåpanno na parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena sokehi pari-
devehi dukkhehi domanassehi upåyåsehi, na parimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||AN8:6||
| |mettåvagga dutiya-lokavipattisutta| |
|| ||sutavato ca kho bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati låbho. so iti pa†isañcikkhati:
uppanno kho me ayaµ låbho, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadhammo ti yathåbhË-
taµ pajjånåti. sutavato bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati alåbho. so iti pa†isañcikkhati:
uppanno kho me ayaµ alåbho, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadhammo ti yathå-
bhËtaµ pajjånåti|| ||sutavato bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati yaso. so iti pa†isañcik-
khati: uppanno kho me ayaµ yaso, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadhammo ti yathå-
bhËtaµ pajjånåti. sutavato bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati ayaso. so iti pa†isañcik-
khati: uppanno kho me ayaµ ayaso, so ca kho anicco dukkho vipariˆåmadhammo ti
yathåbhËtaµ pajjånåti|| ||sutavato bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati nindå. so iti pa†isañ-
cikkhati: uppannå kho me ayaµ nindå, so ca kho aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå ti
yathåbhËtaµ pajjånåti. sutavato bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati pasaµså. so iti pa†i-
sañcikkhati: uppannå kho me ayaµ pasaµså, so ca kho aniccå dukkhå vipariˆåmadham-
må ti yathåbhËtaµ pajjånåti|| ||sutavato bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati sukhaµ. so iti
pa†isañcikkhati: uppannaµ kho me ayaµ sukhaµ, so ca kho aniccaµ dukkhaµ vipariˆå-
madhammaµ ti yathåbhËtaµ pajjånåti. sutavato bhikkhave ariyasåvakassa uppajjati duk-
khaµ. so iti pa†isañcikkhati: uppannaµ kho me ayaµ dukkhaµ, so ca kho aniccaµ
dukkhaµ vipariˆåmadhammaµ ti yathåbhËtaµ pajjånåti|| ||tassa låbho pi cittaµ na pari-
497
yådåya ti††hati, alåbho pi cittaµ na pariyådåya ti††hati, yaso pi cittaµ na pariyådåya ti††ha-
ti, ayaso pi cittaµ na pariyådåya ti††hati, nindå pi cittaµ na pariyådåya ti††hati, pasaµså pi
cittaµ na pariyådåya ti††hati, sukham pi cittaµ na pariyådåya ti††hati, dukkham pi cittaµ
na pariyådåya ti††hati|| ||so uppannaµ låbhaµ nånurujjhati alåbhe nappa†ivirujjhati,
uppannaµ yasaµ nånurujjhati ayase nappa†ivirujjhati, uppannaµ pasaµsaµ nånurujjhati
nindåya nappa†ivirujjhati, uppannaµ sukhaµ nånurujjhati dukkhe nappa†ivirujjhati. so
evaµ anurodhavirodhavippah¥no parimuccati jåtiyå jaråya maraˆena sokehi paridevehi
dukkhehi domanassehi upåyåsehi, parimuccati dukkhasmå ti vadåmi|| ||AN8:6||
| |gahapativagga anuruddhenasutta| |
|| ||nippapañcåråmassåyaµ bhikkhave dhammo nippapañcaratino, nåyaµ dhammo
papañcåråmassa papañcaratino ti. iti kho pana etaµ vuttaµ kiñ ca etaµ pa†icca vuttaµ?
idha bhikkhave bhikkhuno papañcanirodhe cittaµ pakkhandati pas¥dati santi††hati
vimuccati. nippapañcåråmassåyaµ bhikkhave dhammo nippapañcaratino, nåyaµ
dhammo papañcåråmassa papañcaratino ti. iti yan taµ vuttaµ. idaµ etaµ pa†icca vuttan
ti|| ||AN8:30||
| |sattåvåsavagga silåyËpasutta| |
|| ||yato kho åvuso bhikkhuno cetaså cittaµ suparicitaµ hoti, tass’ etaµ bhikkhuno
kallaµ veyyåkaraˆåya: kh¥ˆå jåti, vusitaµ brahmacariyaµ, kataµ karaˆ¥yaµ, nåparaµ
itthattåyå ti pajånåt¥ ti. kathañ ca åvuso bhikkhuno cetaså cittaµ suparicitaµ hoti?||
||v¥tarågaµ me cittan ti cetaså cittaµ suparicitaµ hoti, v¥tadosaµ me cittan ti cetaså
cittaµ suparicitaµ hoti, v¥tamohaµ me cittan ti cetaså cittaµ suparicitaµ hoti; asaråga-
dhammaµ me cittan ti cetaså cittaµ suparicitaµ hoti, asadosadhammaµ me cittan ti
cetaså cittaµ suparicitaµ hoti, asamohadhammaµ me cittan ti cetaså cittaµ suparicitaµ
hoti; anåvattidhammaµ me cittan kåmabhavåyå ti cetaså cittaµ suparicitaµ hoti, anå-
vattidhammaµ me cittan rËpabhavåyå ti cetaså cittaµ suparicitaµ hoti, anåvattidham-
maµ me cittan arËpabhavåyå ti cetaså cittaµ suparicitaµ hoti|| ||evaµ sammåvimutta-
cittassa kho åvuso bhikkhuno: bhuså ce pi cakkhuviññeyyå rËpå cakkhussa åpåthaµ
ågacchanti; n’ ev’ assa cittaµ pariyådiyanti, amiss¥kataµ ev’ assa cittaµ hoti, †hitaµ
498
ånejjappattaµ vayañ c’ assånupassati. bhuså ce pi sotaviññeyyå saddå sotassa åpåthaµ
ågacchanti; n’ ev’ assa cittaµ pariyådiyanti, amiss¥kataµ ev’ assa cittaµ hoti, †hitaµ ån-
ejjappattaµ vayañ c’ assånupassati. bhuså ce pi ghånaviññeyyå gandhå ghånassa åpåthaµ
ågacchanti; n’ ev’ assa cittaµ pariyådiyanti, amiss¥kataµ ev’ assa cittaµ hoti, †hitaµ
ånejjappattaµ vayañ c’ assånupassati. bhuså ce pi jivhåviññeyyå raså jivhåya åpåthaµ
ågacchanti; n’ ev’ assa cittaµ pariyådiyanti, amiss¥kataµ ev’ assa cittaµ hoti, †hitaµ
ånejjappattaµ vayañ c’ assånupassati. bhuså ce pi kåyaviññeyyå pho††habbå kåyassa
åpåthaµ ågacchanti; n’ ev’ assa cittaµ pariyådiyanti, amiss¥kataµ ev’ assa cittaµ hoti,
†hitaµ ånejjappattaµ vayañ c’ assånupassati. bhuså ce pi manoviññeyyå dhammå mana-
ssa åpåthaµ ågacchanti; n’ ev’ assa cittaµ pariyådiyanti, amiss¥kataµ ev’ assa cittaµ
hoti, †hitaµ ånejjappattaµ vayañ c’ assånupassati|| ||seyyathå pi åvuso silåyËpo so¬asa-
kukkuko: tassa assu a††ha kukkË he††hå nemassa, a††ha kukkË upari nemassa. atha
puratthimåya ce pi disåya ågaccheyya bhuså våtavu††hi, neva naµ kampeyya na samkam-
peyya na sampavedheyya; atha pacchimåya ce pi disåya ågaccheyya bhuså våtavu††hi,
neva naµ kampeyya na samkampeyya na sampavedheyya; atha uttaråya ce pi disåya
ågaccheyya bhuså våtavu††hi, neva naµ kampeyya na samkampeyya na sampavedheyya;
atha dakkhiˆåya ce pi disåya ågaccheyya bhuså våtavu††hi, neva naµ kampeyya na sam-
kampeyya na sampavedheyya. taµ kissa hetu? gambh¥rattå åvuso nemassa sunikhåtattå
silåyËpassa|| ||AN9:26||
| |mahåvagga nibbånasutta| |
|| ||tatra kho åyasmå såriputto bhikkhË åmantesi sukham idaµ åvuso nibbånaµ, sukham
idaµ åvuso nibbånan ti. evaµ vutte åyasmå udåyi åyasmantaµ såriputtaµ etad avoca:
kiµ pan’ ettha åvuso såriputta sukhaµ, yad ettha natthi vedayitan ti? etad eva khv’ ettha
åvuso sukhaµ, yad ettha natthi vedayitaµ||…||idh’ åvuso bhikkhu vivicc’ eva kåmehi
vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaµ savicåraµ, vivekajaµ p¥tisukhaµ, pa†hamaµ
jhånaµ upasampajja viharati. tassa ce åvuso bhikkhuno iminå vihårena viharato kåma-
sahagatå saññåmanasikårå samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. seyyathå pi åvuso sukhino
dukkhaµ uppajjeyya yåvad eva åbådhåya, evam ev’ assa te kåmasahagatå saññåmana-
sikårå samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. yo kho pan’ åvuso åbådho, dukkham etaµ
vuttaµ bhagavatå. iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena veditabbaµ yathåsukhaµ
499
nibbånaµ|| ||puna ca paraµ bhikkhu vitakkavicårånaµ vËpasamå ajjhattaµ sampasåda-
naµ cetaso ekodibhåvaµ avitakkaµ avicåraµ samådhijaµ p¥tisukhaµ dutiyaµ jhånaµ
upasampajja viharati. tassa ce åvuso bhikkhuno iminå vihårena viharato vitakkasahagatå
saññåmanasikårå samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. seyyathå pi åvuso sukhino dukkhaµ
uppajjeyya yåvad eva åbådhåya, evam ev’ assa te vitakkasahagatå saññåmanasikårå
samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. yo kho pan’ åvuso åbådho, dukkham etaµ vuttaµ
bhagavatå. iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena veditabbaµ yathåsukhaµ nibbånaµ||
||puna ca paraµ åvuso bhikkhu p¥tiyå ca virågå upekhako ca viharati sato ca sampajåno
sukhañ ca kåyena pa†isaµvedeti yan taµ ariyå åcikkhanti: upekhako satimå sukhavihår¥ ti
tatiyaµ jhånaµ upasampajja viharati. tassa ce åvuso bhikkhuno iminå vihårena viharato
p¥tisahagatå saññåmanasikårå samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. seyyathå pi åvuso
sukhino dukkhaµ uppajjeyya yåvad eva åbådhåya, evam ev’ assa te p¥tisahagatå saññå-
manasikårå samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. yo kho pan’ åvuso åbådho, dukkham etaµ
vuttaµ bhagavatå. iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena veditabbaµ yathåsukhaµ
nibbånaµ|| ||puna ca paraµ åvuso bhikkhu sukhassa ca pahånå dukkhassa ca pahånå
pubbe va somanassadomanassånaµ atthagamå adukkhaµ asukhaµ upekhåsatipårisud-
dhiµ catutthaµ jhånaµ upasampajja viharati. tassa ce åvuso bhikkhuno iminå vihårena
viharato upekhåsahagatå saññåmanasikårå samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. seyyathå pi
åvuso sukhino dukkhaµ uppajjeyya yåvad eva åbådhåya, evam ev’ assa te upekhå-
sahagatå saññåmanasikårå samudåcaranti, svåssa hoti åbådho. yo kho pan’ åvuso åbådho,
dukkham etaµ vuttaµ bhagavatå. iminå pi kho etaµ åvuso pariyåyena veditabbaµ
yathåsukhaµ nibbånaµ|| ||AN9:34||
| |mahåvagga ånandasutta| |
|| ||acchariyaµ åvuso abbhutaµ åvuso, yåyañ c’ idaµ tena bhagavatå jånatå passatå
arahatå sammåsambuddhena sambådhe okåsådhigamo anubuddho sattånaµ visuddhiyå
sokaparidevånaµ samatikkamåya dukkhadomanassånaµ attha!gamåya ñåyassa adhi-
gamåya nibbånassa sacchikiriyåya: tad eva nåma cakkhuµ bhavissati, te rËpå tañ c’
åyatanaµ no pa†isaµvedissati; tad eva nåma sotaµ bhavissati, te saddå tañ c’ åyatanaµ
no pa†isaµvedissati; tad eva nåma ghånaµ bhavissati, te gandhå tañ c’ åyatanaµ no
pa†isaµvedissati; så ’va nåma jivhå bhavissati, te raså tañ c’ åyatanaµ no pa†isaµvedis-
500
sati; so ’va nåma kåyo bhavissati, te pho††habbå tañ c’ åyatanaµ no pa†isaµvedissat¥ ti||
||evaµ vutte åyasmå udåy¥ åyasmantaµ ånandaµ etad avoca saññ¥m eva nu kho åvuso
ånanda tad åyatanaµ no pa†isaµvedeti, adåhu asaññ¥ ti? saññ¥m eva kho åvuso tad
åyatanaµ no pa†isaµvedeti, no asaññ¥ ti. kiµsaññ¥ pan’ åvuso tad åyatanaµ no pa†isaµ-
vedet¥ ti? idh’ åvuso bhikkhu sabbaso rËpasaññånaµ samatikkamå pa†ighasaññånaµ
attha!gamå nånattasaññånaµ amanasikårå ananto åkåso ti åkåsånañcåyatanaµ upasam-
pajja viharati. evaµsaññ¥ pi kho åvuso tad åyatanaµ no pa†isaµvedeti. puna ca paraµ
åvuso bhikkhu sabbaso åkåsånañcåyatanaµ samatikkamå anantaµ viññåˆan ti viññåˆañ-
cåyatanaµ upasampajja viharati. evaµsaññ¥ pi kho åvuso tad åyatanaµ no pa†isaµvedeti.
puna ca paraµ åvuso bhikkhu sabbaso viññåˆañcåyatanaµ samatikkamå n’ atthi kiñc¥ ti
åkiñcaññåyatanaµ upasampajja viharati. evaµsaññ¥ pi kho åvuso tad åyatanaµ no pa†i-
saµvedeti|| ||ekaµ idåhaµ åvuso samayaµ såkete viharåmi añjanavane migadåye. atha
kho åvuso ja†ilåbhågikå bhikkhun¥ yenåhaµ ten’ upasa!kami, upasa!kamitvå maµ abhi-
vådetvå ekamantaµ a††håsi. ekamantaµ †hitå kho åvuso jå†ilåbhågikå bhikkhun¥ maµ
etad avoca: yåyaµ bhante ånanda samådhi na c’ åbhinato na c’ åpanato na sasa!khåra-
niggayhavåritavato vimuttattå †hito †hitattå santusito santusitattå no paritassati, ayaµ
bhante ånanda samådhi kiµphalo vutto bhagavatå ti? evaµ vuttåhaµ åvuso ja†ilåbhå-
gikaµ bhikkhuniµ etad avoca: yåyaµ bhagini samådhi na c’ åbhinato na c’ åpanato na
sasa!khåraniggayhavåritavato vimuttattå †hito †hitattå santusito santusitattå no paritassati,
ayaµ bhagini samådhi aññåphalo vutto bhagavatå ti. evaµsaññ¥ pi kho åvuso tad åyata-
naµ no pa†isaµvedet¥ ti|| ||AN9:37||
501
A!guttaranikåya Dasaka-Ekådasakanipåta
| |ånisaµsavagga såriputtasutta| |
|| ||ekaµ idåhaµ åvuso ånanda samayaµ idh’ eva såvatthiyaµ viharåmi andhavanasmiµ,
tatthåhaµ tathårËpaµ samådhiµ samåpajjiµ, yathå n’ eva pa†haviyaµ pa†havisaññ¥
ahosiµ, na åpasmiµ åposaññ¥ ahosiµ, na tejasmiµ tejosaññ¥ ahosiµ, na våyasmiµ
våyosaññ¥ ahosiµ, na åkåsånañcåyatane åkåsånañcåyatanasaññ¥ ahosiµ, na viññåˆa-
ñcåyatane viññåˆañcåyatanasaññ¥ ahosiµ, na åkiñcaññåyatane åkiñcaññåyatanasaññ¥
ahosiµ, na n’ evasaññånåsaññåyatane n’ evasaññånåsaññåyatanasaññ¥ ahosiµ, na idha-
loke idhalokasaññ¥ ahosiµ, na paraloke paralokasaññ¥ ahosiµ – saññ¥ ca pana ahosin ti||
||kiµ saññ¥ pan’ åyasmå såriputto tasmiµ samaye ahos¥ ti? bhavanirodho nibbånaµ bha-
vanirodho nibbånan ti kho me åvuso aññå ’va saññå uppajjati, aññå ’va saññå nirujjhati||
||seyyathå pi åvuso sakalikaggissa jhåyamånassa aññå ’va acci uppajjati, aññå ’va acci
nirujjhati. evam eva kho me åvuso bhavanirodho nibbånaµ bhavanirodho nibbånan ti
aññå ’va saññå uppajjati, aññå ’va saññå nirujjhati. bhavanirodho nibbånaµ saññ¥ ca
panåhaµ åvuso tasmiµ samaye ahosin ti|| ||AN10:7||
| |akkosavagga sar¥ra††håsutta| |
|| ||dasayime bhikkhave dhammå sar¥ra††hå. katame dasa? s¥taµ unhaµ, jighacchå pipåså,
uccåro passåvo, kåyasaµvaro vac¥saµvaro åjivasaµvaro, ponobhaviko bhavasa!khåro.
ime kho bhikkhave dasa dhammå sar¥ra††hå ti|| ||AN10:48||
| |sacittavagga mËlasutta| |
|| ||sace bhikkhave aññatitthiyå paribbåjakå evaµ puccheyyuµ: kiµ mËlakå åvuso sabbe
dhammå? kiµ sambhavå sabbe dhammå? kiµ samudayå sabbe dhammå? kiµ samosa-
raˆå sabbe dhammå? kiµ pamukhå sabbe dhammå? kiµ ådhipateyyå sabbe dhammå?
kiµ uttarå sabbe dhammå? kiµ sårå sabbe dhammå? kiµ ogadhå sabbe dhammå? kiµ
pariyosånå sabbe dhammå ti?|| ||evaµ pu††hå tumhe bhikkhave tesaµ aññatitthiyånaµ
paribbåjakånaµ evaµ vyåkareyyåtha: chandamËlakå åvuso sabbe dhammå, manasikåra-
502
sambhavå sabbe dhammå, phassasamudayå sabbe dhammå, vedanåsamosaraˆå sabbe
dhammå, samådhipamukhå sabbe dhammå, satådhipateyyå sabbe dhammå, paññuttarå
sabbe dhammå, vimuttisårå sabbe dhammå, amatogadhå sabbe dhammå, nibbånapariyo-
sånå sabbe dhammå ti|| ||AN10:58||
| |sacittavagga girimånandasutta| |
|| ||katamå c’ ånanda virågasaññå? idh’ ånanda bhikkhu araññagato vå rukkhamËlagato
vå suññågåragato vå, iti pa†isañcikkhati: etaµ santaµ etaµ paˆ¥taµ, yad idaµ sabba-
sa!khårasamatho sabbupadhipa†inissaggo taˆhakkhayo virågo nibbånan ti. ayaµ vuccat’
ånanda virågasaññå|| ||katamå c’ ånanda nirodhasaññå? idh’ ånanda bhikkhu araññagato
vå rukkhamËlagato vå suññågåragato vå, iti pa†isañcikkhati: etaµ santaµ etaµ paˆ¥taµ,
yad idaµ sabbasa!khårasamatho sabbupadhipa†inissaggo taˆhakkhayo nirodho nibbånan
ti. ayaµ vuccat’ ånanda nirodhasaññå|| ||katamå c’ ånanda sabbaloke anabhiratasaññå?
idh’ ånanda bhikkhu ye loke upåyupådånå cetaso adhi††hånåbhinivesånusayå, te pajahan-
to viramati na upådiyanto. ayaµ vuccat’ ånanda sabbaloke anabhiratasaññå|| ||katamå c’
ånanda sabbasa!khåresu anicchåsaññå? idh’ ånanda bhikkhu sabbasa!khårehi a††iyati
haråyati jigucchati. ayaµ vuccat’ ånanda sabbasa!khåresu anicchåsaññå|| ||AN10:60||
| |yamakavagga avijjåsutta| |
|| ||purimå bhikkhave ko†i na paññåyati avijjåya: ito pubbe avijjå nåhosi atha pacchå
sambhav¥ ti, evañ c’ etaµ bhikkhave vuccati. atha ca pana paññåyati idappaccayå avijjå
ti. avijjam p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åhåro avijjåya? pañca
n¥varaˆå ti ’ssa vacan¥yaµ. pañca p’ ahaµ bhikkhave n¥varaˆe såhåre vadåmi no anåhåre.
ko c’ åhåro pañcannaµ n¥varaˆånaµ?|| ||t¥ˆi duccaritån¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. t¥ˆi p’ ahaµ
bhikkhave duccaritåni såhåråni vadåmi no anåhåråni. ko c’ åhåro tiˆˆaµ duccaritånaµ?
indriyåsaµvaro ti ’ssa vacan¥yaµ. indriyåsaµvaram p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi
no anåhåraµ. ko c’ åhåro indriyåsaµvarassa? asatåsampajaññan ti ’ssa vacan¥yaµ. asatå-
sampajaññam p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åhåro asatåsam-
pajaññassa? ayonisomanasikåro ti ’ssa vacan¥yaµ. ayonisomanasikåram p’ ahaµ bhik-
khave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åhåro ayonisomanasikårassa? assaddhiyan ti
503
’ssa vacan¥yaµ. assaddhiyam p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’
åhåro assaddhiyassa? asaddhammasavanan ti ’ssa vacan¥yaµ. asaddhammasavanaµ p’
ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åhåro asaddhammasavanassa? asap-
purisasaµsevo ti ’ssa vacan¥yaµ|| ||AN10:61||
| |yamakavagga avijjåsutta| |
||vijjåvimuttiµ p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åhåro vijjåvimut-
tiyå? satta bojjha!gå ti ’ssa vacan¥yaµ. satta p’ ahaµ bhikkhave bojjha!ge såhåre vadåmi
no anåhåre. ko c’ åhåro sattannaµ bojjha!gånaµ? cattåro satipa††hånå ti ’ssa vacan¥yaµ.
cattåro p’ ahaµ bhikkhave satipa††håne såhåre vadåmi no anåhåre. ko c’ åhåro catunnaµ
satipa††hånånaµ?|| ||t¥ˆi sucaritån¥ ti ’ssa vacan¥yaµ. t¥ˆi p’ ahaµ bhikkhave sucaritåni
såhåråni vadåmi no anåhåråni. ko c’ åhåro tiˆˆaµ sucaritånaµ? indriyasaµvaro ti ’ssa
vacan¥yaµ. indriyåsaµvaraµ p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’
åhåro indriyåsaµvarassa? satisampajaññan ti ’ssa vacan¥yaµ. satisampajaññaµ p’ ahaµ
bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åhåro satisampajaññassa? yonisomanasi-
kåro ti ’ssa vacan¥yaµ. yonisomanasikåraµ p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no
anåhåraµ. ko c’ åhåro yonisomanasikårassa? saddhå ti ’ssa vacan¥yaµ. saddhaµ p’ ahaµ
bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åhåro saddhåya? saddhammasavanan ti
’ssa vacan¥yaµ. saddhammasavanaµ p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ.
ko c’ åhåro saddhammasavanassa? sappurisasaµsevo ti ’ssa vacan¥yaµ|| ||AN10:61||
| |yamakavagga taˆhåsutta| |
|| ||purimå bhikkhave ko†i na paññåyati bhavataˆhåya: ito pubbe bhavataˆhå n’ åhosi,
atha pacchå sambhav¥ ti. evañ c’ etaµ bhikkhave vuccati atha ca pana paññåyati ida-
ppaccayå bhavataˆhå ti. bhavataˆham p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ vadåmi no anåhåraµ.
ko c’ åhåro bhavataˆhåya? avijjå ti ’ssa vacan¥yaµ. avijjam p’ ahaµ bhikkhave såhåraµ
vadåmi no anåhåraµ. ko c’ åharo avijjåya? pañca n¥varaˆå ti ’ssa vacan¥yaµ|| ||AN10:62||
504
| |yamakavagga sukhasutta| |
|| ||kin nu kho åvuso såriputta sukhaµ kiµ dukkhan ti? abhinibbatti kho åvuso dukkhå
anabhinibbatti sukhå. abhinibbattiyå åvuso sati, idaµ dukkhaµ på†ika!khaµ: s¥taµ uˆ-
haµ jighacchå pipåså uccåro passåvo, aggisamphasso daˆ"asamphasso satthasamphasso;
ñåt¥ pi naµ mittå pi sa!gamma samågamma rosenti. abhinibbattiyå åvuso sati idaµ
dukkhaµ på†ika!khaµ. anabhinibbattiyå åvuso sati, idaµ sukhaµ på†ika!khaµ: na s¥taµ
na uˆhaµ na jighacchå na pipåså na uccåro na passåvo, na aggisamphasso na daˆ"a-
samphasso na satthasamphasso; ñåt¥ pi naµ mittå pi sa!gamma samågamma na rosenti.
anabhinibbattiyå åvuso sati idaµ sukhaµ på†ika!khan ti|| ||AN10:65||
| |åkaˆkhavagga abhabbasutta| |
|| ||tayo bhikkhave dhammå loke na saµvijjeyyuµ, na tathågato loke uppajjeyya arahaµ
sammåsambuddho na tathågatappavedito dhammavinayo loke dippeyya. katame tayo?
jåti ca jarå ca maraˆañ ca. ime kho bhikkhave tayo dhammå loke na saµvijjeyyuµ, na
tathågato loke uppajjeyya arahaµ sammåsambuddho na tathågatappavedito dhamma-
vinayo loke dippeyya. yasmå ca kho bhikkhave ime tayo dhammå loke saµvijjanti, tasmå
tathågato loke uppajjati arahaµ sammåsambuddho tasmå tathågatappavedito dhamma-
vinayo loke dippati|| ||tayo bhikkhave dhamme appahåya, abhabbo jåtiµ pahåtuµ jaraµ
pahåtuµ maraˆaµ pahåtuµ. katame tayo? rågaµ appahåya dosaµ appahåya mohaµ
appahåya. ime kho bhikkhave tayo dhamme appahåya, abhabbo jåtiµ pahåtuµ jaraµ
pahåtuµ maraˆaµ pahåtuµ|| ||tayo bhikkhave dhamme appahåya, abhabbo rågaµ
pahåtuµ dosaµ pahåtuµ mohaµ pahåtuµ. katame tayo? sakkåyadi††hiµ appahåya vici-
kicchaµ appahåya s¥labbataparåmåsaµ appahåya. ime kho bhikkhave tayo dhamme
appahåya, abhabbo rågaµ pahåtuµ dosaµ pahåtuµ mohaµ pahåtuµ|| ||tayo bhikkhave
dhamme appahåya, abhabbo sakkåyadi††hiµ pahåtuµ vicikicchaµ pahåtuµ s¥labbata-
paråmåsaµ pahåtuµ. katame tayo? ayonisomanasikåraµ appahåya kummaggasevanaµ
appahåya cetaso l¥nattaµ appahåya. ime kho bhikkhave tayo dhamme appahåya, abhabbo
sakkåyadi††hiµ pahåtuµ vicikicchaµ pahåtuµ s¥labbtaparåmåsaµ pahåtuµ|| ||tayo
bhikkhave dhamme appahåya, abhabbo ayonisomanasikåraµ pahåtuµ kummaggaseva-
naµ pahåtuµ cetaso l¥nattaµ pahåtuµ. katame tayo? mu††hasaccaµ appahåya asampa-
505
jaññaµ appahåya cetaso vikkhepaµ appahåya. ime kho bhikkhave tayo dhamme appa-
håya, abhabbo ayonisomanasikåraµ pahåtuµ kummaggasevanaµ pahåtuµ cetaso
l¥nattaµ pahåtuµ|| ||tayo bhikkhave dhamme appahåya, abhabbo mu††hasaccaµ pahåtuµ
asampajaññaµ pahåtuµ cetaso vikkhepaµ pahåtuµ. katame tayo? ariyånaµ adassana-
kamyataµ appahåya ariyånaµ asotukamyataµ appahåya upårambhacittataµ appahåya.
ime kho bhikkhave tayo dhamme appahåya, abhabbo mu††hasaccaµ pahåtuµ asampa-
jaññaµ pahåtuµ cetaso vikkhepaµ pahåtuµ|| ||AN10:76||
| |upåsakavagga di††hisutta| |
|| ||hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ moghaµ aññan ti evaµdi††hiko ahaµ
gahapat¥ ti||…||na hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ moghaµ aññan ti evaµ-
di††hiko ahaµ gahapat¥ ti||…||hoti ca na ca hoti tathågato param maraˆå, idam eva saccaµ
moghaµ aññan ti evaµdi††hiko ahaµ gahapat¥ ti||…||n’ eva hoti na na hoti tathågato
param maraˆå, idam eva saccaµ moghaµ aññan ti evaµdi††hiko ahaµ gahapat¥ ti, imassa
pi ayaµ åyasmato di††hi attano vå ayonisomanasikårahetu uppannå paraghosapaccayå vå.
så kho pan’ eså di††hi bhËtå sa!khata cetayitå pa†iccasamuppannå. yaµ kho pana kiñci
bhËtaµ sa!khataµ cetayitaµ pa†iccasamuppannaµ, tad aniccaµ. yad aniccaµ, taµ duk-
khaµ. yaµ dukkhaµ, tad eva so åyasmå all¥no, tad eva so åyasmå ajjhËpagato ti|| ||evaµ
vutte te paribbåjakå anåthapiˆ"ikaµ gahapatiµ etad avocuµ: vyåkatåni kho gahapati
amhehi sabbeh’ eva yathå sakåni di††higatåni, vadehi gahapati kiµdi††hiko ’si tuvan ti.
yaµ kho bhante kiñci bhËtaµ sa!khataµ cetayitaµ pa†iccasamuppannaµ, tad aniccaµ.
yad aniccaµ, taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ, taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’haµ asmi, na me
so attå ti, evaµdi††hiko kho ahaµ bhante ti|| ||yaµ kho gahapati kiñci bhËtaµ sa!khataµ
cetayitaµ pa†iccasamuppannaµ, tad aniccaµ. yad aniccaµ, taµ dukkhaµ. yaµ dukkhaµ,
tad eva tvaµ gahapati all¥no, tad eva tvaµ gahapati ajjhËpagato ti|| ||yaµ kho pana bhante
kiñci bhËtaµ sa!khataµ cetayitaµ pa†iccasamuppannaµ, tad aniccaµ. yad aniccaµ, taµ
dukkhaµ. yaµ dukkhaµ, taµ n’ etaµ mama, n’ eso ’haµ asmi, na me so attå ti: evam
etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ, tassa ca uttariµ nissaraˆaµ yathåbhËtaµ
pajånåm¥ ti. evaµ vutte te paribbåjakå tuˆh¥bhËtå ma!kubhËtå pattakkhandhå adhomukhå
pajjhåyantå appa†ibhåˆå nis¥diµsu|| ||AN10:93||
506
| |upåsakavagga uttiyåsutta| |
|| ||na tathågatassa evaµ ussukkataµ hoti, sabbo ca tena loko niyyissati upa""ho vå
tibhågo vå ti. atha kho evam ettha tathågatassa hoti: ye kho keci lokamhå niyyiµsu vå
niyyanti vå niyyissanti vå, sabbe te pañca n¥varaˆe pahåya cetaso upakkilese paññåya du-
bbal¥karaˆe catËsu satipa††hånesu supati††hitacittå satta bojjha!ge yathåbhËtaµ bhåvetvå||
||AN10:95||
| | jåˆusson¥vagga tividha| |
|| ||påˆåtipåtam p’ ahaµ bhikkhave tividhaµ vadåmi: lobhahetukam pi dosahetukam pi
mohahetukam pi. adinnådånam p’ ahaµ bhikkhave tividhaµ vadåmi: lobhahetukam pi
dosahetukam pi mohahetukam pi. kåmesu micchåcåram p’ ahaµ bhikkhave tividhaµ va-
dåmi: lobhahetukam pi dosahetukam pi mohahetukam pi. musåvådam p’ ahaµ bhikkhave
tividhaµ vadåmi: lobhahetukam pi dosahetukam pi mohahetukam pi. pisunavåcam p’
ahaµ bhikkhave tividhaµ vadåmi: lobhahetukam pi dosahetukam pi mohahetukam pi.
pharusavåcam p’ ahaµ bhikkhave tividhaµ vadåmi: lobhahetukam pi dosahetukam pi
mohahetukam pi. samphappalåpam p’ ahaµ bhikkhave tividhaµ vadåmi: lobhahetukam
pi dosahetukam pi mohahetukam pi. abhijjham p’ ahaµ bhikkhave tividhaµ vadåmi:
lobhahetukam pi dosahetukam pi mohahetukam pi. byåpådam p’ ahaµ bhikkhave tivi-
dhaµ vadåmi: lobhahetukam pi dosahetukam pi mohahetukam pi. micchådi††him p’ ahaµ
bhikkhave tividhaµ vadåmi: lobhahetukam pi dosahetukam pi mohahetukam pi|| ||iti kho
bhikkhave lobho kammanidånasambhavo, doso kammanidånasambhavo, moho kamma-
nidånasambhavo. lobhakkhayå kammanidånasa!khayo, dosakkhayå kammanidånasa!-
khayo, mohakkhayå kammanidånasa!khayo ti|| ||AN10:174||
| |karajakåyavagga pathama-kammasutta| |
|| ||nåhaµ bhikkhave sañcetanikånaµ kammånaµ katånaµ upacitånaµ appa†isaµviditvå
vyantibhåvaµ vadåmi, tañ ca kho di††h’ eva dhamme upapajjaµ vå apare vå pariyåye. na
tvevåhaµ bhikkhave sañcetanikånaµ kammånaµ katånaµ upacitånaµ appa†isaµviditvå
dukkhass’ antakiriyaµ vadåmi. tatra bhikkhave tividhå kåyakammantasandosavyåpatti
507
akusalasañcetanikå dukkhudrayå dukkhavipåkå hoti. catubbidhå vac¥kammantasandosa-
vyåpatti akusalasañcetanikå dukkhudrayå dukkhavipåkå hoti. tividhå manokammanta-
sandosavyåpatti akusalasañcetanikå dukkhudrayå dukkhavipåkå hoti|| ||nåhaµ bhikkhave
sañcetanikånaµ kammånaµ katånaµ upacitånaµ appa†isaµviditvå vyantibhåvaµ vadå-
mi, tañ ca kho di††h’ eva dhamme upapajjaµ vå apare vå pariyåye. na tvevåhaµ bhikkha-
ve sañcetanikånaµ kammånaµ katånaµ upacitånaµ appa†isaµviditvå dukkhass’ anta-
kiriyaµ vadåmi. tatra bhikkhave tividhå kåyakammantasampatti kusalasañcetanikå sukh-
udrayå sukhavipåkå hoti. catubbidhå vac¥kammantasampatti kusalasañcetanikå sukhudra-
yå sukhavipåkå hoti. tividhå manokammantasampatti kusalasañcetanikå sukhudrayå
sukhavipåkå hoti|| ||AN10:206||
| |nissayavagga ghoranivåpanasutta| |
|| ||evam eva kho sandha, idh’ ekacco purisakha¬u!ko araññagato pi rukkhamËlagato pi
suññågåragato pi: kåmarågapariyu††hitena cetaså viharati, kåmarågaparetena uppannassa
ca kåmarågassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti; so kåmarågañ ñeva antaraµ kari-
två, jhåyati pajjhåyati nijjhåyati avajjhåyati|| ||byåpådapariyu††hitena cetaså viharati,
byåpådaparetena uppannassa ca byåpådassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti; so
byåpådañ ñeva antaraµ karitvå jhåyati pajjhåyati nijjhåyati avajjhåyati|| ||th¥namiddha-
pariyu††hitena cetaså viharati, th¥namiddhaparetena uppannassa ca th¥namiddhassa nissa-
raˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti; so th¥namiddhañ ñeva antaraµ karitvå, jhåyati pajjhåyati
nijjhåyati avajjhåyati|| ||uddhaccakukkuccapariyu††hitena cetaså viharati, uddhaccakukku-
ccaparetena uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti;
so uddhaccakukkuccañ ñeva antaraµ karitvå, jhåyati pajjhåyati nijjhåyati avajjhåyati||
||vicikicchåpariyu††hitena cetaså viharati, vicikicchåparetena uppannåya ca vicikicchåya
nissaraˆaµ yathåbhËtaµ nappajånåti; so vicikicchañ ñeva antaraµ karitvå, jhåyati pajjhå-
yati nijjhåyati avajjhåyati|| ||so pa†havim pi nissåya jhåyati, åpam pi nissåya jhåyati, tejam
pi nissåya jhåyati, våyam pi nissåya jhåyati, åkåsånañcåyatanam pi nissåya jhåyati,
viññåˆañcåyatanam pi nissåya jhåyati, åkiñcaññåyatanam pi nissåya jhåyati, n’ evasaññå-
nåsaññåyatanam pi nissåya jhåyati, idhalokam pi nissåya jhåyati, paralokam pi nissåya
jhåyati; yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ pattaµ pariyesitaµ anuvicaritaµ
manaså, tam pi nissåya jhåyati|| ||AN11:10||
508
| |nissayavagga ghoranivåpanasutta| |
|| ||evam eva kho sandha bhadro purisåjån¥yo araññagato pi rukkhamËlagato pi suññå-
gåragato pi: na kåmarågapariyu††hitena cetaså viharati, na kåmarågaparetena uppannassa
ca kåmarågassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti. na byåpådapariyu††hitena cetaså viha-
rati, na byåpådaparetena uppannassa ca byåpådassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti. na
th¥namiddhapariyu††hitena cetaså viharati, na th¥namiddhaparetena uppannassa ca th¥na-
middhassa nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti. na uddhaccakukkuccapariyu††hitena cetaså
viharati, na uddhaccakukkuccaparetena uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraˆaµ
yathåbhËtaµ pajånåti. na vicikicchåpariyu††hitena cetaså viharati, na vicikicchåparetena
uppannåya ca vicikicchåya nissaraˆaµ yathåbhËtaµ pajånåti|| ||so n’ eva pa†haviµ nisså-
ya jhåyati, na åpaµ nissåya jhåyati, na tejaµ nissåya jhåyati, na våyaµ nissåya jhåyati, na
åkåsånañcåyatanaµ nissåya jhåyati, na viññåˆañcåyatanaµ nissåya jhåyati, na åkiñcañ-
ñåyatanaµ nissåya jhåyati, na n’ evasaññånåsaññåyatanaµ nissåya jhåyati, na idhalokaµ
nissåya jhåyati, na paralokaµ nissåya jhåyati; yam p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññå-
taµ pattaµ pariyesitaµ anuvicaritaµ manaså, tam pi nissåya na jhåyati – jhåyati ca pana||
||AN11:10||
| |ånisaµsavagga samådhisutta| |
|| ||yathå kathaµ pana bhante siyå bhikkhuno tathårËpo samådhipa†ilåbho, yathå n’ eva
pa†haviyaµ pa†havisaññ¥ assa, na åpasmiµ åposaññ¥ assa, na tejasmiµ tejosaññ¥ assa, na
våyasmiµ våyosaññ¥ assa, na åkåsånañcåyatane åkåsånañcåyatanasaññ¥ assa, na viññå-
ˆañcåyatane viññåˆañcåyatanasaññ¥ assa, na åkiñcaññåyatane åkiñcaññåyatanasaññ¥ assa,
na n’ evasaññånåsaññåyatane n’ evasaññånåsaññåyatanasaññ¥ assa, na idhaloke idhaloka-
saññ¥ assa, na paraloke paralokasaññ¥ assa, yaµ p’ idaµ di††haµ sutaµ mutaµ viññåtaµ
pariyesitaµ anuvicaritaµ manaså, tatrå pi – na saññ¥ assa, saññ¥ ca pana asså ti? idha
bhikkhave bhikkhu evaµsaññ¥ hoti: etaµ santaµ etaµ paˆ¥taµ, yad idaµ sabbasa!khå-
rasamatho sabbËpadhipa†inissaggo taˆhakkhayo virågo nirodho nibbånan ti|| ||AN11:20||
509
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa
Khuddakanikåya
Dhammapåda
Udåna
Itivuttaka
Suttanipåta
Theragåthå
Ther¥gåthå
Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo
510
511
Khuddakanikåya Dhammapåda
| |dhammapåda yamakavagga| |
|| ||manopubba!gamå dhammå, manose††hå manomayå
manaså ce padu††hena bhåsat¥ vå karoti vå
tato naµ dukkham anveti cakkaµ va vahato padaµ||1||
||manopubba!gamå dhammå, manose††hå manomayå
manaså ce pasannena bhåsat¥ vå karoti vå
tato naµ sukham anveti chåyå va anapåyin¥||Dhp2||
| |dhammapåda yamakavagga| |
|| ||asåre såramatino såre cåsåradassino
te såraµ nådhigacchanti micchåsa!kappagocarå||11||
||sårañ ca sårato ñatvå asårañ ca asårato
te såraµ adhigacchanti sammåsa!kappagocarå||Dhp12||
| |dhammapåda appamådavagga| |
|| ||appamådo amatapadaµ pamådo maccuno padaµ
appamattå na m¥yanti ye pamattå yathå matå||21||
||etaµ visesato ñatvå appamådamhi paˆ"itå
appamåde pamodanti ariyånaµ gocare ratå||Dhp22||
| |dhammapåda bålavagga| |
|| ||puttå m’ atthi dhanaµ m’ atthi iti bålo vihaññati
attå hi attano n’ atthi kuto puttå? kuto dhanam?||Dhp62||
512
| |dhammapåda bålavagga| |
|| ||yåvad eva anatthåya ñattaµ bålassa jåyati
hanti bålassa sukkaµsaµ muddham assa vipåtayaµ||72||
||asataµ bhåvanam iccheyya purekkhårañ ca bhikkhusu
åvåsesu ca issariyaµ pËjå parakulesu ca||73||
||mam’ eva kata maññantu gih¥ pabbajitå ubho
mam’ evåtivaså assu kiccåkiccesu kismici
iti bålassa sa!kappo icchå måno ca va""hati||74||
||aññå hi låbhËpaniså aññå nibbånagåmin¥
evam etaµ abhiññåya bhikkhu buddhassa såvako
sakkåraµ nåbhinandeyya vivekam anubrËhaye||Dhp75||
| |dhammapåda arahantavagga| |
|| ||yesaµ sannicayo n’ atthi ye pariññåtabhojanå
suññato animitto ca vimokho yesaµ gocaro
åkåse va sakuntånaµ gati tesaµ durannayå||92||
||yassåsavå parikkh¥ˆå åhåre ca anissito
suññato animitto ca vimokho yassa gocaro
åkåse va sakuntånaµ padaµ tassa durannayaµ||Dhp93||
| |dhammapåda sahassavagga| |
|| ||yo ca vassasataµ j¥ve apassaµ udayabbayaµ
ekåhaµ j¥vitaµ seyyo passato udayabbayaµ||113||
513
||yo ca vassasataµ j¥ve apassaµ amataµ padaµ
ekåhaµ j¥vitaµ seyyo passato amataµ padaµ||114||
||yo ca vassasataµ j¥ve apassaµ dhammam uttamaµ
ekåhaµ j¥vitaµ seyyo passato dhammam uttamaµ||Dhp115||
| |dhammapåda attavagga| |
|| ||attå hi attano nåtho ko hi nåtho paro siyå?
attanå hi sudantena nåthaµ labhati dullabhaµ||160||
||attanå va kataµ påpaµ attajaµ attasambhavaµ
abhimatthati dummedhaµ vajiraµ v’ amhamayaµ maˆiµ||Dhp161||
| |dhammapåda sukhavagga| |
|| ||susukhaµ vata j¥våma åturesu anåturå
åturesu manussesu viharåma anåturå||198||
||susukhaµ vata j¥våma ussukesu anussukå
ussukesu manussesu viharåma anussukå||199||
||susukhaµ vata j¥våma yesan no n’ atthi kiñcanaµ
p¥tibhakkhå bhavissåma devå åbhassarå yathå||200||
||jayaµ veraµ pasavati dukkhaµ seti paråjito
upasanto sukhaµ seti hitvå jayaparåjayaµ||Dhp201||
| |dhammapåda piyavagga| |
|| ||må piyehi samågañchi appiyehi kudåcanaµ
piyånaµ adassanaµ dukkhaµ appiyånañ ca dassanaµ||210||
514
||tasmå piyaµ na kayiråtha piyåpåyo hi påpako
ganthå tesaµ na vijjanti yesaµ n’ atthi piyåppiyaµ||211||
||piyato jåyat¥ soko piyato jåyat¥ bhayaµ
piyato vippamuttassa n’ atthi soko kuto bhayaµ?||212||
||pemato jåyat¥ soko pemato jåyat¥ bhayaµ
pemato vippamuttassa n’ atthi soko kuto bhayaµ?||213||
||ratiyå jåyat¥ soko ratiyå jåyat¥ bhayaµ
ratiyå vippamuttassa n’ atthi soko kuto bhayaµ?||214||
||kåmato jåyat¥ soko kåmato jåyat¥ bhayaµ
kåmato vippamuttassa n’ atthi soko kuto bhayaµ?||215||
||taˆhåya jåyat¥ soko taˆhåya jåyat¥ bhayaµ
taˆhåya vippamuttassa n’ atthi soko kuto bhayaµ?||Dhp216||
| |dhammapåda kodhavagga| |
|| ||kodhaµ jahe vippajaheyya månaµ saµyojanaµ sabbam atikkameyya
taµ nåmarËpasmim asajjamånaµ, akiñcanaµ nånupatanti dukkhå||Dhp221||
| |dhammapåda maggavagga| |
|| ||ucchinda sineham attano kumudaµ såradikaµ va påˆinå
santimaggam eva brËhaya nibbånaµ sugatena desitaµ||Dhp285||
515
| |dhammapåda taˆhavagga| |
|| ||manujassa pamattacårino taˆhå va""hati måluvå viya
so palavat¥ huråhuraµ phalam icchaµ va vanasmi vånaro||334||
||yaµ eså sahat¥ jamm¥ taˆhå loke visattikå
sokå tassa pava""hanti abhiva††haµ va b¥raˆaµ||335||
||yo c’ etaµ sahat¥ jammiµ taˆhaµ loke duraccayaµ
sokå tamhå papatanti udabindu va pokkharå||336||
||taµ vo vadåmi bhaddaµ vo yåvant’ ettha samågatå
taˆhåya mËlaµ khaˆatha us¥rattho va b¥raˆaµ
må vo na¬aµ va soto va måro bhañji punappunaµ||337||
||yathåpi mËle anupaddave da¬he chinno pi rukkho punar eva rËhati
evam pi taˆhånusaye anËhate nibbattat¥ dukkhaµ idaµ punappunaµ||338||
||yassa chattiµsat¥ sotå manåpassavanå bhuså
våhå vahanti duddi††haµ sa!kappå råganissitå||339||
||savanti sabbadå sotå latå ubbhijja ti††˙ati
tañ ca disvå lataµ jåtaµ mËlaµ paññåya chindatha||340||
||saritåni sinehitåni ca somanassåni bhavanti jantuno
te såtasitå sukhesino te ve jåtijarËpagå narå||341||
||tasiˆåya purakkhatå pajå parisappanti saso va bådhito
saµyojanasa!gasattakå dukkham upenti punappunaµ ciråya||342||
||tasiˆåya purakkhatå pajå parisappanti saso va bådhito
tasmå tasiˆaµ vinodaye bhikkhu åka!kha virågam attano||Dhp343||
516
| |dhammapåda taˆhavagga| |
|| ||ye rågarattånupatanti sotaµ saya!kataµ makka†ako va jålaµ
etam pi chetvåna vajanti dh¥rå anapekhino sabbadukkhaµ pahåya||347||
||muñca pure muñca pacchato majjhe muñca bhavassa påragË
sabbattha vimuttamånaso na punañ jåtijaraµ upehisi||348||
||vitakkapamathitassa jantuno tibbarågassa subhånupassino
bhiyyo taˆhå pava""hati esa kho da¬haµ karoti bandhanaµ||349||
||vitakkËpasame ca yo rato asubhaµ bhåvayati sadå sato
esa kho vyantikåhiti esacchecchati mårabandhanaµ||350||
||ni††ha!gato asantås¥ v¥tataˆho ana!gaˆo
acchiddi bhavasallåni antimo ’yaµ samussayo||Dhp351||
| |dhammapåda bhikkhuvagga| |
|| ||sabbaso nåmarËpasmiµ yassa n’ atthi mamåyitaµ
asatå ca na socati sa ve bhikkhË ti vuccati||Dhp367||
| |dhammapåda bhikkhuvagga| |
|| ||suññågåraµ pavi††hassa santacittassa bhikkhuno
amånus¥ rat¥ hoti sammå dhammaµ vipassato||373||
||yato yato sammasati khandhånaµ udayabbayaµ
labhat¥ p¥tipåmojjaµ amataµ tam vijånataµ||Dhp374||
517
| |dhammapåda bråhmaˆavagga| |
|| ||chinda sotaµ parakkamma kåme panuda bråhmaˆa
sa!khårånaµ khayaµ ñatvå akataññË si bråhmaˆa||383||
||yadå dvayesu dhammesu påragË hoti bråhmaˆo
ath’ assa sabbe saµyogå atthaµ gacchanti jånato||384||
||yassa påraµ apåraµ vå påråpåraµ na vijjati
v¥taddaraµ visaµyuttaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||Dhp385||
| |dhammapåda bråhmaˆavagga| |
|| ||yo ’dha puññañ ca påpañ ca ubho sa!gaµ upaccagå
asokaµ virajaµ suddhaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||412||
||candaµ va vimalaµ suddhaµ vippasannaµ anåvilaµ
nand¥bhavaparikkh¥ˆaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||413||
||yo imaµ palipathaµ duggaµ saµsåraµ moham accagå
tiˆˆo påragato jhåy¥ anejo akatha!kath¥
anupådåya nibbuto tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||414||
||yo ’dha kåme pahatvåna anågåro paribbaje
kåmåbhavaparikkh¥ˆaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||415||
||yo ’dha taˆhaµ pahatvåna anågåro paribbaje
taˆhåbhavaparikkh¥ˆaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||416||
||hitvå månusakaµ yogaµ dibbaµ yogaµ upaccagå
sabbayogavisaµyuttaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||417||
518
||hitvå ratiñ ca aratiñ ca s¥tibhËtaµ nirËpadhiµ
sabbalokåbhibhuµ v¥raµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||418||
||cutiµ yo vedi sattånaµ upapattiñ ca sabbaso
asattaµ sugataµ buddhaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||419||
||yassa gatiµ na jånanti devå gandhabbamånuså
kh¥ˆåsavaµ arahantaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||420||
||yassa pure ca pacchå ca majjhe ca n’ atthi kiñcanaµ
akiñcanaµ anådånaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||Dhp421||
519
Khuddakanikåya Udåna
| |bodhivagga pa†hama-bodhisutta| |
|| ||evam me sutaµ. ekaµ samayaµ bhagavå uruvelåyaµ viharati najjå nerañjaråya t¥re
bodhirukkhamËle pa†hamåbhisambuddho. tena kho pana samayena bhagavå sattåhaµ
ekapalla!kena nisinno hoti vimuttisukhapa†isaµved¥. atha kho bhagavå tassa sattåhassa
accayena tamhå samådhimhå vu††hahitvå rattiyå pa†hamaµ yåmaµ pa†iccasamuppådaµ
anulomaµ sådhukaµ manas’ åkåsi iti: imasmiµ sati idaµ hoti, imass’ uppådå idaµ
uppajjati, yad idaµ avijjåpaccayå sa!khårå, sa!khårapaccayå viññåˆaµ, viññåˆapaccayå
nåmarËpaµ, nåmarËpapaccayå sa¬åyatanaµ, sa¬åyatanapaccayå phasso, phassapaccayå
vedanå, vedanåpaccayå taˆhå, taˆhåpaccayå upådånaµ, upådånapaccayå bhavo, bhava-
paccayå jåti, jåtipaccayå jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså sambha-
vanti. evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hot¥ ti. atha kho bhagavå
etam atthaµ viditvå tåyaµ velåyaµ imaµ udånaµ udånesi||
||yadå have påtubhavanti dhammå åtåpino jhåyato bråhmaˆassa
ath’ assa ka!khå vapayanti sabbå yato pajånåti sahetudhamman ti||Ud1||
| |bodhivagga dutiya-bodhisutta| |
|| ||evam me sutaµ. ekaµ samayaµ bhagavå uruvelåyaµ viharati najjå nerañjaråya t¥re
bodhirukkhamËle pa†hamåbhisambuddho. tena kho pana samayena bhagavå sattåhaµ
ekapalla!kena nisinno hoti vimuttisukhapa†isaµved¥. atha kho bhagavå tassa sattåhassa
accayena tamhå samådhimhå vu††hahitvå rattiyå majjhimaµ yåmaµ pa†iccasamuppådaµ
pa†ilomaµ sådhukaµ manas’ åkåsi iti: imasmiµ asati idaµ na hoti, imassa nirodhå idaµ
nirujjhati, yad idaµ avijjånirodhå sa!khåranirodho, sa!khåranirodhå viññåˆanirodho, vi-
ññåˆanirodhå nåmarËpanirodho, nåmarËpanirodhå sa¬åyatananirodho, sa¬åyatananirodhå
phassanirodho, phassanirodhå vedanånirodho, vedanånirodhå taˆhånirodho, taˆhånirodhå
upådånanirodho, upådånanirodhå bhavanirodho, bhavanirodhå jåtinirodho, jåtinirodhå
jaråmaraˆaµ sokaparidevadukkhadomanass’ upåyåså nirujjhanti. evam etassa kevalassa
520
dukkhakkhandhassa nirodho hot¥ ti. atha kho bhagavå etam atthaµ viditvå tåyaµ velå-
yaµ imaµ udånaµ udånesi||
||yadå have påtubhavanti dhammå åtåpino jhåyato bråhmaˆassa
ath’ assa ka!khå vapayanti sabbå yato khayaµ paccayånaµ aved¥ ti||Ud2||
| |bodhivagga båhiyasutta| |
|| ||tasmåt iha te båhiya evaµ sikkhitabbaµ: di††he di††hamattaµ bhavissati, sute suta-
mattaµ bhavissati, mute mutamattaµ bhavissati, viññåte viññåtamattaµ bhavissat¥ ti.
evañ hi te båhiya sikkhitabbaµ. yato kho te båhiya di††he di††hamattaµ bhavissati, sute
sutamattaµ bhavissati, mute mutamattaµ bhavissati, viññåte viññåtamattaµ bhavissati,
tato tvaµ båhiya na tena. yato tvaµ båhiya na tena, tato tvaµ båhiya na tattha. yato tvaµ
båhiya na tattha, tato tvaµ båhiya n’ ev’ idha na huraµ na ubhayamantarena. es’ ev’ anto
dukkhasså ti||…||
||yattha åpo ca pa†hav¥ tejo våyo na gådhati
na tattha sukkå jotanti ådicco nappakåsati
na tattha candimå bhåti tamo tattha na vijjati||
||yadå ca attanå vedi muni monena bråhmaˆo
atha rËpå arËpå ca sukhadukkhå pamuccat¥ ti||Ud10||
| |mucalindavagga mucalindasutta| |
|| ||sukho viveko tu††hassa sutadhammassa passato
abyåpajjhaµ sukhaµ loke påˆabhËtesu saµyamo||
||sukhå virågatå loke kåmånaµ samatikkamo
asmimånassa vinayo etaµ ve paramaµ sukhan ti||Ud11||
521
| |mucalindavagga sakkårasutta| |
|| ||gåme araññe sukhadukkhaphu††ho, n’ ev’ attato no parato dahetha
phusanti phasså upadhiµ pa†icca, nirupadhiµ kena phuseyyu phasså ti?||Ud14||
| |mucalindavagga kå¬igodhåbhaddiyasutta| |
|| ||yass’ antarato na santi kopå, itibhavåbhavatañ ca v¥tivatto
taµ vigatabhayaµ sukhiµ asokaµ, devå nånubhavanti dassanåyå ti||Ud20||
| |nandavagga lokavolokanasutta| |
|| ||evam me sutaµ. ekaµ samayaµ bhagavå uruvelåyaµ viharati najjå nerañjaråya t¥re
bodhirukkhamËle pa†hamåbhisambuddho. tena kho pana samayena bhagavå sattåhaµ
ekapalla!kena nisinno hoti vimuttisukhapa†isaµved¥. atha kho bhagavå tassa sattåhassa
accayena tamhå samådhimhå vu††hahitvå buddhacakkhunå lokaµ volokesi. addaså kho
bhagavå buddhacakkhunå volokento satte anekehi santåpehi santappamåne anekehi ca
pari¬åhehi pari"ayhamåne rågajehi pi dosajehi pi mohajehi p¥ ti. atha kho bhagavå etam
atthaµ viditvå tåyaµ velåyaµ imaµ udånaµ udånesi||
||ayaµ loko santåpajåto, phassapareto rogaµ vadati attato
yena yena hi maññati, tato taµ hoti aññathå aññathåbhåv¥
bhavasatto loko bhavapareto, bhavam ev’ åbhinandati||
||yad abhinandati taµ bhayaµ, yassa bhåyati taµ dukkhaµ
bhavavippahånåya kho pan’ idaµ brahmacariyaµ vussat¥ ti||
||ye hi keci samaˆå vå bråhmaˆå vå
bhavena bhavassa vippamokkhaµ åhaµsu
sabbe te avippamuttå bhavasmå ti vadåmi||
522
||ye vå pana keci samaˆå vå bråhmaˆå vå
vibhavena bhavassa nissaraˆaµ åhaµsu
sabbe te anissa†å bhavasmå ti vadåmi||
||upadhiñ hi pa†icca, dukkhaµ idaµ sambhoti,
sabbupådånakkhayå, n’ atthi dukkhassa sambhavo||
||lokaµ imaµ passa, puthË avijjåya parethå
bhËta bhËtaratå, bhavå aparimuttå||
||ye hi keci bhavå sabbadhi sabbatthatåya
sabb’ ete bhavå: aniccå dukkhå vipariˆåmadhammå ti||
||evam etaµ yathåbhËtaµ sammappaññåya passato
bhavataˆhå pah¥yati, vibhavaµ nåbhinandati||
||sabbaso taˆhånaµ khayå asesaviråganirodho nibbånaµ
tassa nibbutassa bhikkhuno anupådå, punabbhavo na hoti
abhibhËto måro vijitasa!gåmo, upaccagå sabbabhavåni tåd¥ ti||Ud30||
| |megihyavagga megihyasutta| |
|| ||asubhå bhåvetabbå rågassa pahånåya, mettå bhåvetabbå byåpådassa pahånåya, ånåpå-
nasati bhåvetabbå vitakkupacchedåya, aniccasaññå bhåvetabbå asmimånasamugghåtåya.
aniccasaññino hi megihya anattasaññå saˆ†håti, anattasaññ¥ asmimånasamugghåtaµ
påpunåti di††he ’va dhamme nibbånan ti. atha kho bhagavå etam atthaµ viditvå tåyaµ
velåyaµ imaµ udånaµ udånesi||
||khuddå vitakkå sukhumå vitakkå anugatå manaso uppilåvå
ete avidvå manaso vitakke huråhuraµ dhåvati bhantacitto||
523
||ete ca vidvå manaso vitakke åtåpiyo saµvarati sat¥må
anugate manaso uppilåve asesam ete pajahåsi buddho ti||Ud31||
| |meghiyavagga upasenasutta| |
||yaµ j¥vitaµ na tapati, maraˆante na socati
sa ve di††hapado dh¥ro, sokamajjhe na socati||
||ucchinnabhavataˆhassa, santacittassa bhikkhuno||
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro, n’ atthi tassa punabbhavo ti||Ud39||
| | jaccandhavagga åyusa!khåravossajanasutta| |
|| ||na ciraµ tathågatassa parinibbånaµ bhavissati, ito tiˆˆaµ måsånaµ accayena tathå-
gato parinibbåyissat¥ ti. atha kho bhagavå cåpåle cetiye sato sampajåno åyusa!khåraµ
ossaji, ossa††he ca bhagavatå åyusa!khåre mahåbhËmicålo ahosi bhiµsanako lomahaµso
devadundubhiyo ca phaliµsu. atho kho bhagavå etam atthaµ viditvå tåyaµ velåyaµ
imaµ udånaµ udånesi||
||tulam atulañ ca sambhavaµ, bhavasa!khåram avassaji muni
ajjhattarato samåhito, abhindi kavacam iv’ attasambhavan ti||Ud51||
| | jaccandhavagga tatiya-nånåtitthiyasutta| |
|| ||aha!kårapasutå ’yaµ pajå para!kårËpasañhitå
etad eke nåbbhaññaµsu, na naµ sallan ti addaµsu||
||etañ ca sallaµ pa†ikacca passato
aha!karom¥ ti na tassa hoti, paro karot¥ ti na tassa hoti||
||månupetå ayam pajå månaganthå månavinibaddhå
di††h¥su sårambhakatå, saµsåraµ nåtivattat¥ ti||Ud56||
524
| | jaccandhavagga gaˆikåsutta| |
|| ||yañ ca pattaµ yañ ca pattabbaµ, ubhayam etaµ rajånukiˆˆaµ åturass’ ånusikkino ye
ca sikkhåsårå. s¥labbataµ j¥vitaµ brahmacariyaµ upa††hånasårå ayam eko anto. ye ca
evaµvådino n’ atthi kåmesu doso ti ayaµ dutiyo anto. icc’ ete ubho antå ka†asiva""hanå,
ka†asiyo di††hiµ va""henti. ete te ubho ante anabhiññåya ol¥yanti eke, atidhåvanti eke. ye
ca kho te abhiññåya tatra ca nåhesuµ tena ca nåmaññiµsu, va††aµ tesaµ n’ atthi paññå-
panåyå ti|| ||Ud58||
| |cˬavagga papañcakhayasutta| |
|| ||evam me sutaµ. ekaµ samayaµ bhagavå såvatthiyaµ viharati jetavane anåtha-
piˆ"ikassa åråme. tena kho pana samayena bhagavå attano papañcasaññåsa!khåpahånaµ
paccavekkhamåno nisinno hoti. atha kho bhagavå attano papañcasaññåsa!khåpahånaµ
viditvå tåyaµ velåyaµ imaµ udånaµ udånesi||
||yassa papañcå †hiti ca n’ atthi, sandånaµ palighañ ca v¥tivatto
taµ nittaˆhaµ muniµ carantaµ nåvajånåti sadevako pi loko||Ud67||
| |cˬavagga mahåkaccånasutta| |
|| ||yassa siyå sabbadå sati satataµ kåyagatå upa††hitå:
no c’ assa, no ca me siyå, na bhavissati, na ca me bhavissati
anupubbavihår¥ tattha so kålen’ eva tare visattikan ti||Ud68||
| |på†aligåmiyavagga pa†hama-parinibbånasutta| |
|| ||atthi bhikkhave tad åyatanaµ yattha n’ eva pa†hav¥ na åpo na tejo na våyo, na åkåså-
nañcåyatanaµ na viññåˆånañcåyatanaµ na åkiñcaññåyatanaµ na n’ evasaññånåsaññå-
yatanaµ, nåyaµ loko na paraloko, na ubho candimasuriyå. tam ahaµ bhikkhave n’ eva
ågatiµ vadåmi, na gatiµ na †hitiµ na cutiµ na upapattiµ. appati††haµ appavattaµ
anårammaˆam eva taµ – es’ ev’ anto dukkhasså ti||Ud71||
525
| |på†aligåmiyavagga dutiya-parinibbånasutta| |
|| ||duddasaµ anattaµ nåma, na hi saccaµ sudassanaµ
pa†ividdhå taˆhå jånato, passato n’ atthi kiñcanan ti||Ud72||
| |på†aligåmiyavagga catuttha-nibbånasutta| |
|| ||nissitassa ca calitaµ, anissitassa calitaµ n’ atthi. calite asati passaddhi, passaddhiyå
sati nati na hoti. natiyå asati ågatigati na hoti, ågatigatiyå asati cutËpapåto na hoti, cutË-
papåte asati n’ ev’ idha na huraµ na ubhayamantare – es’ ev’ anto dukkhasså ti||Ud74||
| |på†aligåmiyavagga visåkhåsutta| |
|| ||ye keci sokå paridevitå vå dukkhå ca lokasmiµ anekarËpå
piyaµ pa†icca bhavanti ete, piye asante na bhavanti ete||
||tasmå hi te sukhino v¥tasokå yesaµ piyaµ n’ atthi kuhiñci loke
tasmå asokaµ virajaµ patthayåno piyaµ na kayiråtha kuhiñci loke ti||Ud78||
| |på†aligåmiyavagga dutiya-dabbasutta| |
|| ||ayoghanahatass’ eva jalato jåtavedaso
anupubbËpasantassa yathå na ñåyate gati||
||evaµ sammåvimuttånaµ kåmabandhoghatårinaµ
paññåpetuµ gati n’ atthi pattånaµ acalaµ sukhan ti||Ud80||
526
Khuddakanikåya Itivuttaka
| |ekanipåta månapariññåsutta| |
|| ||månaµ bhikkhave anabhijånaµ aparijånaµ, tattha cittaµ aviråjayaµ appajahaµ
abhabbo dukkhakkhayåya. månañ ca kho bhikkhave abhijånaµ parijånaµ, tattha cittaµ
viråjayaµ pajaha bhabbo dukkhakkhayåyå ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etam iti
vuccati||
||månupetå ayaµ pajå, månaganthå bhave ratå
månaµ aparijanantå, ågantåro punabbhavaµ||
||ye ca månaµ pahantvåna, vimuttå månasa!khaye
te månaganthåbhibhËno, sabbadukkhaµ upaccagun ti||It8||
| |ekanipåta avijjån¥varaˆasutta| |
|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekan¥varaˆaµ pi samanupassåmi yena nivaraˆena, nivutå
pajå d¥gharattaµ sandhåvanti saµsaranti, yathåyidaµ bhikkhave avijjån¥varaˆaµ. avijjå-
n¥varaˆena hi bhikkhave nivutå pajå d¥gharattaµ sandhåvanti saµsarant¥ ti. etam atthaµ
bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||natth’ añño ekadhammo pi, yen’ evaµ nivutå pajå
saµsaranti ahorattaµ, yathå mohena åvutå||
||ye ca mohaµ pahantvåna, tamokkhandhaµ padålayuµ
na te puna saµsaranti, hetu tesaµ na vijjat¥ ti||It14||
| |ekanipåta taˆhasaµyojanasutta| |
|| ||nåhaµ bhikkhave aññaµ ekasaµyojanaµ pi samanupassåmi yena saµyojanena,
saµyuttå sattå d¥gharattaµ sandhåvanti saµsaranti; yathayidaµ bhikkhave taˆhåsaµyoja-
527
naµ. taˆhåsaµyojanena hi bhikkhave saµyuttå sattå d¥gharattaµ sandhåvanti saµsarant¥
ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||taˆhådutiyo puriso, d¥gham addhåna saµsaraµ
itthabhåvaññathåbhåvaµ, saµsåraµ nåtivattati||
||etam åd¥navaµ ñatvå, taˆhaµ dukkhassa sambhavaµ
v¥tataˆho anådåno, sato bhikkhu paribbaje ti||It15||
| |dukanipåta paññåparihånisutta| |
|| ||paññåya parihånena, passa lokaµ sadevakaµ
nivi††haµ nåmarËpasmiµ, idaµ saccan ti maññati||
||paññå hi se††hå lokasmiµ, yåyaµ nibbedhagåmin¥
yåya sammå pajånåti, jåtibhavaparikkhayaµ||
||tesaµ devå manusså ca, sambuddhånaµ sat¥mataµ
pihayanti hasapaññånaµ, sar¥rantimadhårinan ti||It41||
| |dukanipåta ajåtasutta| |
|| ||atthi bhikkhave ajåtaµ abhËtaµ akataµ asa!khataµ. no ce taµ bhikkhave abhavissa
ajåtaµ abhËtaµ akataµ asa!khataµ, nayidha jåtassa bhËtassa katassa sa!khatassa nissa-
raˆaµ paññåyetha. yasmå ca kho bhikkhave atthi ajåtaµ abhËtaµ akataµ asa!khataµ, ta-
små jåtassa bhËtassa katassa sa!khatassa nissaraˆaµ paññåyat¥ ti. etam atthaµ bhagavå
avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||jåtaµ bhËtaµ samuppannaµ, kataµ sa!khatam addhuvaµ
jaråmaraˆasa!ghå†aµ, rogan¥laµ pabha!guraµ
åhåranettippabhavaµ, nålaµ tad abhinandituµ||
528
||tassa nissaraˆaµ santaµ, atakkåvacaraµ dhuvaµ
ajåtaµ asamuppannaµ, asokaµ virajaµ padaµ
nirodho dukkhadhammånaµ, sa!khårËpasamo sukho ti||It43||
| |dukanipåta nibbånadhåtusutta| |
|| ||dve må bhikkhave nibbånadhåtuyo. katamå dve? saupådiseså ca nibbånadhåtu anu-
pådiseså ca nibbånadhåtu. katamå ca bhikkhave saupådiseså nibbånadhåtu? idha bhikkha-
ve bhikkhu arahaµ hoti kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohitabhåro anuppattasadattho
parikkh¥ˆabhavasaµyojano sammadaññåvimutto. tassa ti††hant’ eva pañc’ indriyåni ye-
saµ avigatattå, manåpåmanåpaµ paccanubhoti sukhadukkhaµ pa†isaµvedeti. tassa yo
rågakkhayo dosakkhayo mohakkhayo, ayaµ vuccati bhikkhave saupådiseså nibbåna-
dhåtu|| ||katamå ca bhikkhave anupådiseså nibbånadhåtu? idha bhikkhave bhikkhu arahaµ
hoti kh¥ˆåsavo vusitavå katakaraˆ¥yo ohitabhåro anuppattasadattho parikkh¥ˆabhavasaµ-
yojano sammadaññåvimutto. tassa idh’ eva bhikkhave sabbavedayitåni anabhinanditåni
s¥tibhavissanti, ayaµ vuccati bhikkhave anupådiseså nibbånadhåtu. imå kho bhikkhave
dve nibbånadhåtuyo ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||duve imå cakkhumatå pakåsitå, nibbånadhåtË anissitena tådinå
ekå hi dhåtu idha di††hadhammikå, saupådiseså bhavanettisa!khayå
anupådiseså pana samparåyikå, yamhi nirujjhanti bhavåni sabbaso||
||ye etad aññåya padaµ asa!khataµ, vimuttacittå bhavanettisa!khayå
te dhammasårådhigamå khaye ratå, pahaµsu te sabbabhavåni tådino ti||It44||
| |dukanipåta sikkhånisaµsasutta| |
|| ||paripuˆˆasikkhaµ apahånadhammaµ, paññuttaraµ jåtikhayantadassiµ
taµ ve muniµ antimadehadhåriµ, mårañjahaµ brËmi jaråya påraguµ||
||tasmå sadå jhånaratå samåhitå, åtåpino jåtikhayantadassino
måraµ sasenaµ abhibhuyya bhikkhavo, bhavatha jåtimaraˆassa påragå ti||It46||
529
| |dukanipåta di††higatasutta| |
|| ||dv¥hi bhikkhave di††higatehi pariyu††hitå devamanusså oliyanti eke atidhåvanti eke,
cakkhumanto ca passanti. kathañ ca bhikkhave oliyanti eke? bhavåråmå bhikkhave deva-
manusså bhavaratå bhavasammuditå. tesaµ bhavanirodhåya dhamme desiyamåne cittaµ
na pakkhandati na pas¥dati na santi††hati nådhimuccati. evaµ kho bhikkhave oliyanti eke.
kathañ ca bhikkhave atidhåvanti eke? bhave n’ eva kho paneke a††iyamånå haråyamånå
jigucchamånå, vibhavaµ abhinandanti. yato kira bho ayaµ attå kåyassa bhedå param ma-
raˆå ucchijjati vinassati na hoti param maraˆå: etaµ santaµ etaµ paˆ¥taµ etaµ yåthåvan
ti. evaµ kho bhikkhave atidhåvanti eke|| ||kathañ ca bhikkhave cakkhumanto passanti?
idha bhikkhu bhËtaµ bhËtato passati. bhËtaµ bhËtato disvå, bhËtassa nibbidåya virågåya
nirodhåya pa†ipanno hoti. evaµ kho bhikkhave cakkhumanto passant¥ ti. etam atthaµ
bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||ye bhËtaµ bhËtato disvå, bhËtassa ca atikkamaµ
yathåbhËte vimuccanti, bhavataˆhåparikkhayå||
||sace bhËtapariñño so, v¥tataˆho bhavåbhave
bhËtassa vibhavå bhikkhu, någacchati punabbhavanti||It49||
| | t ikanipåta dhåtusutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave dhåtuyo. katamå tisso? rËpadhåtu arËpadhåtu nirodhadhåtu. imå
kho bhikkhave tisso dhåtuyo ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||rËpadhåtuµ pariññåya, arËpesu asaˆ†hitå
nirodhe ye vimuccanti, te janå maccuhåyino||
||kåyena amataµ dhåtuµ, phusayitvå nirËpadhiµ
upadhippa†inissaggaµ, sacchikatvå anåsavo
deseti sammåsambuddho, asokaµ virajaµ padan ti||It51||
530
| | t ikanipåta dutiya-esanåsutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave esanå. katamå tisso? kåmesanå bhavesanå brahmacariyesanå.
imå kho bhikkhave tisso esanå ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||kåmesanå bhavesanå, brahmacariyesanå
iti saccaparåmåso, di††hi††hånå samussayå||
||sabbarågavirattassa, taˆhakkhayavimuttino
esanå pa†inissa††hå, di††hi††hånå samËhatå
esanånaµ khayå bhikkhu, niråso akatha!kath¥ ti||It55||
| | t ikanipåta dutiya-åsavasutta| |
|| ||tayo me bhikkhave åsavå. katame tayo? kåmåsavo bhavåsavo avijjåsavo. ime kho
bhikkhave tayo åsavå ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||yassa kåmåsavo kh¥ˆo, avijjå ca viråjitå
bhavåsavo parikkh¥ˆo, vippamutto nirËpadhi
dhåreti antimaµ dehaµ, jetvå måraµ savåhanan ti||It57||
| | t ikanipåta taˆhåsutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave taˆhå. katamå tisso? kåmataˆhå bhavataˆhå vibhavataˆhå. imå
kho bhikkhave tisso taˆhå ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||taˆhåyogena saµyuttå, rattacittå bhavåbhave
te yogayuttå mårassa, ayogakkhemino janå
sattå gacchanti saµsåraµ, jåtimaraˆagåmino||
||ye ca taˆhaµ pahantvåna, v¥tataˆhå bhavåbhave
te eva påra!gatå loke, ye pattå åsavakkhayan ti||It58||
531
| | t ikanipåta indriyasutta| |
|| ||t¥ˆi måni bhikkhave indriyåni. katamåni t¥ˆi? anaññåtaññassåm¥tindriyaµ aññindri-
yaµ aññåtåvindriyaµ. imåni kho bhikkhave t¥ˆi indriyån¥ ti. etam atthaµ bhagavå avoca
tatth’ etaµ iti vuccati||
||sekhassa sikkhamånassa, ujumaggånusårino
khayasmiµ pa†hamaµ ñåˆaµ, tato aññå anantarå||
||tato aññå vimuttassa, ñåˆaµ ve hoti tådino
akuppå me vimutt¥ ti, bhavasaµyojanakkhayå||
||sa ve indriyasampanno, santo santipade rato
dhåreti antimaµ dehaµ, jetvå måraµ savåhananti||It62||
| | t ikanipåta addhåsutta| |
|| ||tayo me bhikkhave addhå. katame tayo? at¥to addhå anågato addhå paccuppanno ad-
dhå. ime kho bhikkhave tayo addhå ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||akkheyyasaññino sattå, akkheyyasmiµ pati††hitå
akkheyyaµ apariññåya, yogam åyanti maccuno||
||akkheyyañ ca pariññåya, akkhåtåraµ na maññati
phu††ho vimokkho manaså, santipadaµ anuttaraµ||
||sa ve akkheyyasampanno, santo santipade rato
sa!khåya sev¥ dhamma††ho, sa!khaµ na upeti vedagË ti||It63||
532
| | t ikanipåta bhidurasutta| |
|| ||bhiduråyaµ bhikkhave kåyo, viññåˆaµ virågadhammaµ, sabbe upadh¥ aniccå
dukkhå vipariˆåmadhammå ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||kåyañ ca bhiduraµ ñatvå, viññåˆañ ca pabha!guraµ
upadh¥su bhayaµ disvå, jåtimaraˆaµ accagå
saµpatvå paramaµ santiµ, kålaµ ka!khati bhåvitatto ti||It77||
| | t ikanipåta vitakkasutta| |
|| ||tayo me bhikkhave akusalavitakkå. katame tayo? anavaññattipa†isaµyutto vitakko
låbhasakkårasilokapa†isaµyutto vitakko parånuddayatåpa†isaµyutto vitakko. ime kho
bhikkhave tayo akusalavitakkå ti. etam atthaµ bhagavå avoca tatth’ etaµ iti vuccati||
||anavaññattisaµyutto, låbhasakkåragåravo
sahanand¥ amaccehi, årå saµyojanakkhayå||
||yo ca putte pasuµ hitvå, vivåhe sa!gahåni ca
bhabbo so tådiso bhikkhu, phu††huµ sambodhim uttaman ti||It80||
| | t ikanipåta asubhånupass¥sutta| |
|| ||asubhånupass¥ bhikkhave kåyasmiµ viharatha, ånåpånasati ca vo ajjhattaµ pari-
mukhaµ sËpa††hitå hotu, sabbasa!khåresu aniccånupassino viharatha. asubhånupass¥naµ
bhikkhave kåyasmiµ viharataµ yo subhåya dhåtuyå rågånusayo so pah¥yati. ånåpåna-
satiyå ajjhattaµ parimukhaµ sËpa††hitåya ye båhirå vitakkåsayå vighåtapakkhikå te na
honti. sabbasa!khåresu aniccånupass¥naµ viharataµ yå avijjå så pah¥yati, yå vijjå så
uppajjåt¥ ti||
533
||asubhånupass¥ kåyasmiµ, ånåpåne patissato
sabbasa!khårasamathaµ, passaµ åtåp¥ sabbadå||
||sa ve sammaddaso bhikkhu, yato tattha vimuccati
abhiññåvosito santo, sa ve yogåtigo mun¥ ti||It85||
| | t ikanipåta dhammanudhammapa†ipannasutta| |
|| ||dhammånudhammapa†ipannassa bhikkhuno ayaµ anudhammo hoti, veyyåkaraˆåya
dhammånudhammapa†ipanno ’yan ti: bhåsamåno dhammañ ñeva bhåsati no adhammaµ,
vitakkayamåno vå dhammavitakkañ ñeva vitakketi no adhammavitakkaµ. tad ubhayaµ
vå pana abhinivajjetvå, upekkhako viharati sato sampajåno ti||
||dhammåråmo dhammarato, dhammaµ anuvicintayaµ
dhammaµ anussaraµ bhikkhu, saddhammå na parihåyati||
||caraµ vå yadi vå ti††haµ, nisinno udavå sayaµ
ajjhattaµ samayaµ cittaµ, santim ev’ ådhigacchat¥ ti||It86||
| | t ikanipåta aggappasådasutta| |
|| ||yåvatå bhikkhave dhammå sa!khatå vå asa!khatå vå virågo tesaµ aggamakkhåyati:
madanimmadano pipåsavinayo ålayasamugghåto va††’ upacchedo taˆhakkhayo virågo
nirodho nibbånaµ. ye bhikkhave viråge dhamme pasannå agge te pasannå, agge kho pana
pasannånaµ aggo vipåko hoti|| ||It90||
| | t ikanipåta sa!ghå†ikaˆˆasutta| |
|| ||sa!ghå†ikaˆˆe ce pi bhikkhave bhikkhu gahetvå pi††hito pi††hito anubandho assa påde
pådaµ nikkhipanto so ca hoti abhijjhålu kåmesu tibbasårågo byåpannacitto padu††ha-
manasa!kappo mu††hassati asaµpajåno asamåhito vibbhantacitto påkatindriyo, atha kho
so årakå va mayhaµ ahañ ca tassa. taµ kissa hetu? dhammañ hi so bhikkhave bhikkhu na
534
passati, dhammaµ apassanto na maµ passati|| ||yojanasate ce pi so bhikkhave bhikkhu
vihareyya, so ca hoti anabhijjhålu kåmesu na tibbasårågo abyåpannacitto appadu††ha-
manasa!kappo upa††hitasati saµpajåno samåhito ekaggacitto saµvutindriyo, atha kho so
santike va mayhaµ ahañ ca tassa. taµ kissa hetu? dhammañ hi so bhikkhave bhikkhu
passati, dhammaµ passanto maµ passat¥ ti|| ||It92||
| | t ikanipåta upaparikkhasutta| |
|| ||tathå tathå bhikkhave bhikkhu upaparikkheyya, yathå yathå ’ssa upaparikkhato
bahiddhå c’ assa viññåˆaµ avikkhittaµ avisa†aµ, ajjhattaµ asaˆ†hitaµ, anupådåya na
paritasseyya. bahiddhå bhikkhave viññåˆe avikkhitte avisa†e sati ajjhattaµ asaˆ†hite
anupådåya aparitassato åyatiµ jåtijaråmaraˆadukkhasamudayasambhavo na hot¥ ti||
||sattasa!gapah¥nassa, netticchinnassa bhikkhuno
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro, n’ atthi tassa punabbhavo ti||It94||
| | t ikanipåta kåmËpapattisutta| |
|| ||tisso imå bhikkhave kåmËpapattiyo. katamå tisso? paccupa††hitakåmå nimmånaratino
paranimmitavasavattino. imå kho bhikkhave tisso kåmupapattiyo ti||
||paccupa††hitakåmå ca, ye devå vasavattino
nimmånaratino devå, ye caññe kåmabhogino
itthabhåvaññathåbhåvaµ, saµsåraµ nåtivattare||
||etam åd¥navaµ ñatvå, kåmabhogesu paˆ"ito
sabbe pariccaje kåme, ye dibbå ye ca månuså||
||piyarËpasåtagadhitaµ, chetvå sotaµ duraccayaµ
asesaµ parinibbanti, asesaµ dukkham accaguµ||
535
||ariyaddaså vedaguno, sammadaññåya paˆ"itå
jåtikkhayaµ abhiññåya, någacchanti punabbhavanti||It95||
| | t ikanipåta kåmayogasutta| |
|| ||kåmayogayutto bhikkhave bhavayogayutto ågåm¥ hoti ågantå itthattaµ. kåmayoga-
visaµyutto bhikkhave bhavayogayutto anågåm¥ hoti anågantå itthattaµ. kåmayogavisaµ-
yutto bhikkhave bhavayogavisaµyutto arahå hoti kh¥ˆåsavo ti||
||kåmayogena saµyuttå, bhavayogena c’ Ëbhayaµ
sattå gacchanti saµsåraµ, jåtimaraˆagåmino||
||ye ca kåme pahantvåna, appattå åsavakkhayaµ
bhavayogena saµyuttå, anågåm¥ ti vuccare||
||ye ca kho chinnasaµsayå, kh¥ˆamånapunabbhavå
te ve påra!gatå loke, ye pattå åsavakkhayan ti||It96||
| |catukkanipåta taˆhuppådasutta| |
|| ||cattåro me bhikkhave taˆh’ uppådå yattha bhikkhuno taˆhå uppajjamånå uppajjati.
katame cattåro? c¥varahetu vå bhikkhave bhikkhuno taˆhå uppajjamånå uppajjati, piˆ-
"apåtahetu vå bhikkhave bhikkhuno taˆhå uppajjamånå uppajjati, senåsanahetu vå
bhikkhave bhikkhuno taˆhå uppajjamånå uppajjati; itibhavåbhavahetu vå bhikkhave
bhikkhuno taˆhå uppajjamånå uppajjati. ime kho bhikkhave cattåro taˆh’ uppådå yattha
bhikkhuno taˆhå uppajjamånå uppajjat¥ ti||
||taˆhå dutiyo puriso, d¥gham addhåna saµsaraµ
itthabhåvaññathåbhåvaµ, saµsåraµ nåtivattati||
||etaµ åd¥navaµ ñatvå, taˆhaµ dukkhassa sambhavaµ
v¥tataˆho anådåno, sato bhikkhu paribbaje ti||It105||
536
Khuddakanikåya Suttanipåta
| |uragavagga uragasutta| |
|| ||yo taˆhaµ udacchidå asesaµ saritaµ s¥ghasaraµ visosayitvå
so bhikkhu jahåti orapåraµ urago jiˆˆam iva tacaµ puråˆaµ||3||
||yo månaµ adabbadh¥ asesaµ na¬asetuµ va sudubbalaµ mahogho
so bhikkhu jahåti orapåraµ urago jiˆˆam iva tacaµ puråˆaµ||4||
||yo nåjjhagamå bhavesu såraµ vicinaµ puppham iva udumbaresu
so bhikkhu jahåti orapåraµ urago jiˆˆam iva tacaµ puråˆaµ||5||
||yass’ antarato na santi kopå itibhavåbhavatañ ca v¥tivatto
so bhikkhu jahåti orapåraµ urago jiˆˆam iva tacaµ puråˆaµ||6||
||yassa vitakkå vidhËpitå ajjhattaµ suvikappitå aseså
so bhikkhu jahåti orapåraµ urago jiˆˆam iva tacaµ puråˆaµ||7||
||yo nåccasår¥ na p’ accasår¥ sabbaµ accagamå imaµ papañcaµ
so bhikkhu jahåti orapåraµ urago jiˆˆam iva tacaµ puråˆaµ||8||
||yo nåccasår¥ na p’ accasår¥ sabbaµ vitatham idan ti ñatvå loke;
so bhikkhu jahåti orapåraµ urago jiˆˆam iva tacaµ puråˆaµ||Sn9||
| |uragavagga hemavatasutta| |
|| ||kismiµ loko samuppanno [iti hemavato yakkho]
kismiµ kubbati santhavaµ
kissa loko upådåya kismiµ loko vihaññati||168||
537
||chassu loko samuppanno [hemavatå ti bhagavå]
chassu kubbati santhavaµ
channam eva upådåya chassu loko vihaññati||169||
||kataman taµ upådånaµ yattha loko vihaññati
niyyånaµ pucchito brËhi kathaµ dukkhå pamuccati||170||
||pañca kåmaguˆå loke manocha††hå paveditå
ettha chandaµ viråjetvå evaµ dukkhå pamuccati||171||
||etaµ lokassa niyyånaµ akkhåtaµ vo yathåtathaµ
etaµ vo aham akkhåmi evaµ dukkhå pamuccati||172||
||ko sË ’dha tarat¥ oghaµ ko ’dha tarati aˆˆavaµ
appati††he anålambe ko gambh¥re na s¥dati||173||
||sabbadå s¥lasampanno paññavå susumåhito
ajjhattacint¥ satimå oghaµ tarati duttaraµ||174||
||virato kåmasaññåya sabbasaµyojanåtigo
nand¥bhavaparikkh¥no so gambh¥re na s¥dati||Sn175||
| |uragavagga vijayasutta| |
|| ||sutvåna buddhavacanaµ bhikkhu paññåˆavå idha
so kho naµ parijånåti yathåbhËtañ hi passati||202||
||yathå idaµ tathå etaµ yathå etaµ tathå idaµ
ajjhattañ ca bahiddhå ca kåye chandaµ viråjaye||203||
||chandarågaviratto so bhikkhu paññåˆavå idha
ajjhagå amataµ santiµ nibbånapadam accutaµ||204||
538
||dipådako ’yaµ asuci duggandho parih¥rati
nånåkuˆapaparipËro vissavanto tato tato||205||
||etådisena kåyena yo maññe unnametave
paraµ vå avajåneyya kim aññatra adassanå ti?||Sn206||
| |uragavagga munisutta| |
|| ||sa!khåya vatthËni pamåya b¥jaµ sineham assa nånuppavecche
sa ve mun¥ jåtikhayantadass¥ takkaµ pahåya na upeti sa!khaµ||209||
||aññåya sabbåni nivesanåni anikåmayaµ aññataram pi tesaµ
sa ve mun¥ v¥tagedho agiddho nåyËhat¥ påragato hi hoti||210||
||sabbåbhibhuµ sabbaviduµ sumedhaµ sabbesu dhammesu anËpalittaµ
sabbañjahaµ taˆhakkhaye vimuttaµ taµ våpi dh¥rå muniµ vedayanti||Sn211||
| |cˬavagga sËcilomasutta| |
|| ||rågo ca doso ca kutonidånå? arat¥ rat¥ lomahaµso kutojå?
kuto samu††håya mano vitakkå, kumårakå dha!kam iv’ ossajanti?||270||
||rågo ca doso ca itonidånå, arat¥ rat¥ lomahaµso itojå
ito samu††håya mano vitakkå, kumårakå dha!kam iv’ ossajanti||271||
||snehajå attasambhËtå nigrodhass’ eva khandhajå
puthË visattå kåmesu måluvå va vitatå vane||272||
||ye naµ pajånanti yatonidånaµ, te naµ vinodenti suˆohi yakkha
te duttaraµ ogham imaµ taranti, atiˆˆapubbaµ apunabbhavåyå ti||Sn273||
539
| |cˬavagga nåvåsutta| |
|| ||yasmå hi dhammaµ puriso vijaññå, indaµ va naµ devatå pËjayeyya
so pËjito tasmiµ pasannacitto, bahussuto påtukaroti dhammaµ||316||
||tad a††hikatvåna nisamma dh¥ro, dhammånudhammaµ pa†ipajjamåno
viññË vibhåv¥ nipuˆo ca hoti, yo tådisaµ bhajati appamatto||317||
||khuddañ ca bålaµ upasevamåno, anågatatthañ ca usuyyakañ ca
idh’ eva dhammaµ avibhåvayitvå, avitiˆˆaka!kho maraˆaµ upeti||318||
||yathå naro åpagaµ otaritvå, mahodikaµ salilaµ s¥ghasotaµ
so vuyhamåno anusotagåm¥, kiµ so pare sakkhati tårayetuµ?||319||
||tath’ eva dhammaµ avibhåvayitvå, bahussutånaµ anisåmay’ atthaµ
sayaµ ajånaµ avitiˆˆaka!kho, kiµ so pare sakkhati nijjhapetuµ?||320||
||yathå pi nåvaµ da¬haµ åruhitvå, piyen’ arittena sama!gibhËto
so tåraye tattha bahË pi aññe, tatr’ ËpayaññË kusalo mut¥må||321||
||evam pi yo vedagu bhåvitatto, bahussuto hoti avedhadhammo
so kho pare nijjhapaye pajånaµ, sotåvadhånËpanis’ Ëpapanne||Sn322||
| |mahåvagga sundarikabhåradvåjasutta| |
|| ||asajjamånå vicaranti loke, sadå satå hitva mamåyitåni
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||466||
||yo kåme hitvå abhibhuyyacår¥, yo vedi jåtimaraˆassa antaµ
parinibbuto udakarahado va s¥to: tathågato arahati pËra¬åsaµ||467||
540
||samo samehi visamehi dËre, tathågato hoti anantapañño
anËpalitto idha vå huraµ vå: tathågato arahati pËra¬åsaµ||468||
||yamhi na måyå våsat¥ na måno, yo v¥talobho amamo niråso
panuˆˆakodho abhinibbutatto, so bråhmaˆo sokamalaµ ahåsi
tathågato arahati pËra¬åsaµ||469||
||nivesanaµ yo manaso ahåsi, pariggahå yassa na santi keci
anupådiyåno idha vå huraµ vå: tathågato arahati pËra¬åsaµ||470||
||samåhito yo adatåri oghaµ, dhammañ ca ñåsi paramåya di††ihiyå
kh¥ˆåsavo antimadehadhår¥: tathågato arahati pËra¬åsaµ||471||
||bhavåsavå yassa vac¥ kharå ca, vidhËpitå atthagatå na santi
sa vedagË sabbadhi vippamutto: tathågato arahati pËra¬åsaµ||472||
||sa!gåtigo yassa na santi sa!gå, yo månasattesu amånasatto
dukkhaµ pariññåya sakhettavattuµ: tathågato arahati pËra¬åsaµ||473||
||åsaµ anissåya vivekadass¥, paravediyaµ di††hiµ upåtivatto
årammaˆå yassa na santi keci: tathågato arahati pËra¬åsaµ||474||
||paroparå yassa samecca dhammå, vidhËpitå atthagatå na santi
santo upådånakhaye vimutto: tathågato arahati pËra¬åsaµ||475||
||saµyojanañ jåtikhayantadass¥, yo pånudi rågapathaµ asesaµ
suddho niddoso vimalo akåco: tathågato arahati pËra¬åsaµ||476||
||yo attanå attånaµ nånupassati, samåhito ujjugato †hitatto
sa ve anejo akhilo aka!kho: tathågato arahati pËra¬åsaµ||477||
541
||mohantarå yassa na santi keci, sabbesu dhammesu ca ñåˆadass¥
sar¥rañ ca antimaµ dhåreti, patto ca sambodhim anuttaraµ sivaµ
ettåvatå yakkhassa suddhi: tathågato arahati pËra¬åsaµ||Sn478||
| |mahåvagga måghasutta| |
|| ||yesu na måyå vasat¥ na måno, ye v¥talobhå amamå niråså
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||494||
||ye ve na taˆhåsu upåtipannå, vitareyya oghaµ amamå caranti
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||495||
||yesaµ taˆhå n’ atthi kuhiñci loke, bhavåbhavåya idha vå huraµ vå
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||496||
||ye kåme hitvå agihå caranti, susaññatattå tasaraµ va ujuµ
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||497||
||ye v¥tarågå susamåhit’ indriyå, cando va råhugahaˆå pamuttå
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||498||
||samitåvino v¥tarågå akopå, yesaµ gati n’ atthi idha vippahåya
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||499||
||jahetvå jåtimaraˆaµ asesaµ, katha!kathaµ sabbaµ upåtivattå
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||500||
||ye attad¥på vicaranti loke, akiñcanå sabbadhi vippamuttå
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||501||
||ye h’ ettha jånanti yathåtathå idaµ: ayam antimå, n’ atthi punabbhavo ti
kålena tesu habyaµ pavecche, yo bråhmaˆo puññapekho yajetha||Sn502||
542
| |mahåvagga sabhiyasutta| |
|| ||kiµpattinam åhu bhikkhunaµ? [iti sabhiyo] sorata kena?
kathañ ca dantaµ åhu? buddho ti kathaµ pavuccati?
pu††ho me bhagavå vyåkaroti?||513||
||pajjena katena attanå [sabhiyå ti bhagavå] parinibbånagato vitiˆˆaka!kho
vibhavañ ca bhavañ ca vippahåya, vusitavå kh¥ˆapunabbhavo sa bhikkhu||514||
||sabbattha upekhako sat¥må, na so hiµsati kañci sabbaloke
tiˆˆo samaˆo anåvilo, ussadå yassa na santi sorato so||515||
||yass’ indriyåni bhåvitåni, ajjhattaµ bahiddhå ca sabbaloke
nibbijjha imaµ parañ ca lokaµ, kålaµ ka!khati bhåvito sa danto||516||
||kappåni viceyya kevalåni, saµsåraµ dubhayaµ cut’ Ëpapåtaµ
vigatarajam ana!gaˆaµ visuddhaµ
pattaµ jåtikkhayaµ tam åhu buddhan ti||Sn517||
| |mahåvagga sabhiyasutta| |
|| ||kiµpattinam åhu bråhmaˆaµ? [iti sabhiyo]
samaˆaµ kena? kathañ ca nhåtako ti?
någo ti kathaµ pavuccati? pu††ho me bhagavå vyåkarohi||518||
||båhetvå sabbapåpakåni [sabhiyå ti bhagavå] vimalo sådhusamåhito †hitatto
saµsåram aticca keval¥ so, asito tådi pavuccate sa brahmå||519||
||samitåvi pahåya puññapåpaµ, virajo ñatvå imaµ parañ ca lokaµ
jåtimaraˆaµ upåtivatto, samaˆo tådi pavuccate tathattå||520||
543
||ninhåya sabbapåpakåni, ajjhattaµ bahiddhå ca sabbaloke
devamanussesu kappiyesu, kappaµ n’ eti tam åhu nhåtako ti||521||
||åguµ na karoti kiñci loke, sabbasaµyoge visajja bandhanåni
sabbattha na sajjati vimutto, någo tådi pavuccate tathattå ti||Sn522||
| |mahåvagga sabhiyasutta| |
|| ||kaµ khettajinaµ vadanti buddhå? [iti sabhiyo] kusalaµ kena?
kathañ ca paˆ"ito ti? muni nåma kathaµ pavuccati?
pu††ho me bhagavå vyåkarohi||523||
||khettåni viceyya kevalåni [sabhiyå ti bhagavå]
dibbaµ månusakañ ca brahmakhettaµ
sabbakhettamËlabandhanå pamutto, khettajino tådi pavuccate tathattå||524||
||kosåni viceyya kevalåni, dibbaµ månusakañ ca brahmakosaµ
sabbakosamËlabandhanå pamutto, kusalo tådi pavuccate tathattå||525||
||dubhayåni viceyya paˆ"aråni, ajjhattaµ bahiddhå ca suddhipañño
kaˆhåsukkaµ upåtivatto, paˆ"ito tådi pavuccate tathattå||526||
||asatañ ca satañ ca ñatvå dhammaµ, ajjhattaµ bahiddhå ca sabbaloke
devamanussehi pËjiyo so, sa!gaµ jålaµ aticca so mun¥ ti||Sn527||
| |mahåvagga vase††hasutta| |
|| ||åså yassa na vijjanti asmiµ loke paramhi ca
niråsayaµ visaµyuttaµ, tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||634||
||yassålayå na vijjanti aññåya akatha!kath¥
amatogadhaµ anuppattaµ, tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||635||
544
||yo ’dha puññañ ca påpañ ca ubho sa!gaµ upaccagå
asokaµ virajaµ suddhaµ, tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||636||
||candaµ va vimalaµ suddhaµ vippasannaµ anåvilaµ
nand¥bhavaparikkh¥ˆaµ, tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||637||
||yo imaµ palipathaµ duggaµ saµsåraµ moham accagå
tiˆˆo påragato jhåyi anejo akatha!kath¥
anupådåya nibbuto, tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||638||
||yo ’dha kåme pahantvåna anågåro paribbaje
kåmabhavaparikkh¥ˆaµ tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||639||
||yo ’dha taˆhaµ pahantvåna anågåro paribbaje
taˆhåbhavaparikkh¥ˆaµ, tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||640||
||hitvå månusakaµ yogaµ dibbaµ yogaµ upaccagå
sabbayogavisaµyuttaµ, tam ahaµ brËmi bråhmaˆaµ||Sn641||
| |mahåvagga våse††hasutta| |
|| ||samaññå h’ eså lokasmiµ nåmagottaµ pakappitaµ
sammuccå samudågataµ tattha tattha pakappitaµ||648||
||d¥gharattam anusayitaµ di††higatam ajånataµ
ajånantå no pabrËvanti: jåtiya hoti bråhmaˆo||649||
||na jaccå bråhmaˆo hoti na jaccå hoti abråhmaˆo
kammanå bråhmaˆo hoti kammanå hoti abråmaˆo||650||
545
||kassako kammanå hoti, sippiko hoti kammanå
våˆjo kammanå hoti, pessiko hoti kammanå||651||
||coro pi kammanå hoti, yodhåj¥vo pi kammanå
yåjako kammanå hoti, råjå pi hoti kammanå||652||
||evam etaµ yathåbhËtaµ kammaµ passanti paˆ"itå
pa†iccasamuppådadaså kammavipåkakovidå||653||
||kammanå vattat¥ loko kammanå vattat¥ pajå
kammanibandhanå sattå rathass’ 別va yåyato||Sn654||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||ye te bhikkhave kusalå dhammå ariyå niyyånikå sambodhagåmino, tesaµ vo bhik-
khave kusalånaµ dhammånaµ ariyånaµ niyyånikånaµ sambodhagåmin¥naµ kå upaniså
savanåyå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro assu, te evam assu vacan¥yå: yåvad eva dvayatå-
naµ dhammånaµ yathåbhËtaµ ñåˆåyå ti. kiñ ca dvayataµ vadetha? idaµ dukkhaµ ayaµ
dukkhasamudayo ti, ayam ekånupassanå. ayaµ dukkhanirodho ayaµ dukkhanirodha-
gåmin¥ pa†ipadå ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkha-
ve bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||ye dukkhaµ nappajånanti atho dukkhassa sambhavaµ
yattha ca sabbaso dukkhaµ asesaµ uparujjhati
tañ ca maggaµ na jånanti dukkh’ Ëpasamagåminaµ||724||
||cetovimuttih¥nå te atho paññåvimmuttiyå
abhabbå te antakiriyåya, te ve jåtijar’ Ëpagå||725||
546
||ye ca dukkhaµ pajånanti atho dukkhassa sambhavaµ
yattha ca sabbaso dukkhaµ asesaµ uparujjhati
tañ ca maggaµ pajånanti dukkh’ Ëpasamagåminaµ||726||
||cetovimuttisampannå atho paññåvimuttiyå
bhabbå te antakiriyåya, na te jåtijar’ Ëpagå ti||Sn727||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ upådhi-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. upadh¥nan tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||upadh¥nidånå pabhavanti dukkhå, ye keci lokasmiµ anekarËpå
yo ve avidvå upadhiµ karoti, punappunaµ dukkhaµ upeti mando
tasmå pajånaµ upadhiµ na kayirå, dukkhassa jåtippabhavånupass¥ ti||Sn728||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ avijjå-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. avijjåya tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
547
||jåtimaraˆasaµsåraµ ye vajanti punappunaµ
itthabhåvaññathåbhåvaµ avijjåy’ eva så gati||729||
||avijjå h’ ayaµ mahåmoho yen’ idaµ saµsitaµ ciraµ
vijjågatå ca ye sattå någacchanti punabbhavan ti||Sn730||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ sa!khå-
rapaccayå ti, ayaµ ekånupassanå. sa!khårånan tveva asesaviråganirodhå n’ atthi duk-
khassa sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkha-
ve bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ sa!khårapaccayå
sa!khårånaµ nirodhena n’ atthi dukkhassa sambhavo||731||
||etam åd¥navaµ ñatvå: dukkhaµ sa!khårapaccayå
sabbasa!khårasamathå saññånaµ uparodhanå
evaµ dukkhakkhayo hoti, etaµ ñatvå yathåtathaµ||732||
||sammaddaså vedaguno sammad aññåya paˆ"itå
abhibhuyya mårasaµyogaµ någacchanti punabbhavan ti||Sn733||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ viññåˆa-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. viññåˆassa tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
548
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ viññåˆapaccayå
viññåˆassa nirodhena n’ atthi dukkhassa sambhavo||734||
||etam åd¥navaµ ñatvå: dukkhaµ viññåˆapaccayå
viññ划 Ëpasamå bhikkhu nicchåto parinibbuto ti||Sn735||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ phassa-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. phassassa tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||tesaµ phassaparetånaµ bhavasotånusårinaµ
kummaggapa†ipannånaµ årå saµyojanakkhayo||736||
||ye ca phassaµ pariññåya aññåya upasame ratå
te ve phassåbhisamayå nicchåtå parinibbutå ti||Sn737||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ vedanå-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. vedanånan tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
549
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||sukhaµ vå yadi vå dukkhaµ adukkhamasukhaµ saha
ajjhattañ ca bahiddhå ca yaµ kiñci atthi veditaµ||738||
||etaµ dukkhan ti ñatvåna mosadhammaµ palokinaµ
phussa phussa vayaµ passaµ evaµ tattha virajjati
vedanånaµ khayå bhikkhu nicchåto parinibbuto||Sn739||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ taˆhå-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. taˆhåya tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||taˆhådutiyo puriso d¥gham addhåna saµsaraµ
itthabhåvaññathåbhåvaµ saµsåraµ nåtivattati||740||
||etam åd¥navaµ ñatvå taˆhå dukkhassa sambhavaµ
v¥tataˆho anådåno sato bhikkhu paribbaje ti||Sn741||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ upådåna-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. upådånånan tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
550
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||upådånapaccayå bhavo, bhËto dukkhaµ nigacchati
jåtassa maraˆaµ hoti, eso dukkhassa sambhavo||742||
||tasmå upådånakkhayå sammad aññåya paˆ"itå
jåtikkhayaµ abhiññåya någacchanti punabbhavan ti||Sn743||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ
årambhapaccayå ti, ayaµ ekånupassanå. årambhånan tveva asesaviråganirodhå n’ atthi
dukkhassa sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho
bhikkhave bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ
aññataraµ phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti.
idam avoca bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti, sabbaµ årambhapaccayå
årambhånaµ nirodhena n’ atthi dukkhassa sambhavo||744||
||etam åd¥navaµ ñatvå: dukkhaµ årambhapaccayå
sabbårambhaµ pa†inissajja anårambhe vimuttino||745||
||ucchinnabhavataˆhassa santacittassa bhikkhuno
vitiˆˆo jåtisaµsåro, n’ atthi tassa punabbhavo ti||Sn746||
551
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå: kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ åhåra-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. åhårånan tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå, idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ åhårapaccayå
åhårånaµ nirodhena n’ atthi dukkhassa sambhavo||747||
||etam åd¥navaµ ñatvå: dukkhaµ åhårapaccayå
sabbåhåraµ pariññåya sabbåhåram anissito||748||
||årogyaµ sammad aññåya åsavånaµ parikkhayå
sa!khåya sev¥ dhamma††ho sa!khaµ na upeti vedagË ti||Sn749||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ iñjita-
paccayå ti, ayaµ ekånupassanå. iñjitånan tveva asesaviråganirodhå n’ atthi dukkhassa
sambhavo ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkhave
bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||yaµ kiñci dukkhaµ sambhoti sabbaµ iñjitapaccayå
iñjitånaµ nirodhena n’ atthi dukkhassa sambhavo||750||
552
||etam åd¥navaµ ñatvå: dukkhaµ iñjitapaccayå
tasmå ejaµ vossajja sa!khåre uparundhiya
anejo anupådåno sato bhikkhu paribbaje ti||Sn751||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? nissitassa calitaµ hot¥ ti, ayaµ ekånupassana.
anissito na calat¥ ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånupassino kho bhikkha-
ve bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ phalånaµ aññataraµ
phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese anågåmitå ti. idam avoca
bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||anissito na calati, nissito ca upådiyaµ
itthabhåvaññathåbhåvaµ saµsåraµ nåtivattati||752||
||etam åd¥navaµ ñatvå: nissayesu mahabbhayaµ
anissito anupådåno sato bhikkhu paribbaje ti||Sn753||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? rËpehi bhikkhave åruppå santatarå ti, ayaµ
ekånupassanå. åruppehi nirodho santataro ti, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå
dvayatånupassino kho bhikkhave bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato
dvinnaµ phalånaµ aññataraµ phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå
upådisese anågåmitå ti. idam avoca bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca
satthå||
||ye ca rËpËpagå sattå ye ca åruppavåsino
nirodhaµ appajånantå ågantåro punabbhavaµ||754||
553
||ye ca rËpe pariññåya arËpesu susaˆ†hitå
nirodhe ye vimuccanti, te janå maccuhåyino ti||Sn755||
| |måhavagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samåra-
kassa sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya: idaµ saccan ti upanijjhåyitaµ;
tadam ariyånaµ etaµ muså ti yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ, ayaµ ekånu-
passanå. yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samårakassa sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya
sadevamanussåya, idaµ muså ti upanijjhåyitaµ; tadaµ ariyånaµ: etaµ saccan ti yathå-
bhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ, ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå dvayatånu-
passino kho bhikkhave bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato dvinnaµ
phalånaµ aññataraµ phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upådisese
anågåmitå ti. idam avoca bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||anattani attamånaµ passa lokaµ sadevakaµ
nivi††haµ nåmarËpasmiµ: idaµ saccan ti maññati||756||
||yena yena hi maññanti tato taµ hoti aññathå
tañ hi tassa muså hoti mosadhammañ hi ittaraµ||757||
||amosadhammaµ nibbånaµ, tad ariyå saccato vidË
te ve saccåbhisamayå nicchåtå parinibhutå ti||Sn758||
| |mahåvagga dvayatånupassanåsutta| |
|| ||siyå aññena pi pariyåyena sammådvayatånupassanå ti? iti ce bhikkhave pucchitåro
assu siyå ti ’ssu vacan¥yå, kathañ ca siyå? yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samåra-
kassa sassamaˆabråhmaˆiyå pajåya sadevamanussåya, idaµ sukhan ti upanijjhåyitaµ;
tadaµ ariyånaµ, etaµ dukkhan ti yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ: ayaµ
ekånupassanå. yaµ bhikkhave sadevakassa lokassa samårakassa sassamaˆabråhmaˆiyå
554
pajåya sadevamanussåya, idaµ dukkhan ti upanijjhåyitaµ; tadaµ ariyånaµ, etaµ sukhan
ti yathåbhËtaµ sammappaññåya sudi††haµ: ayaµ dutiyånupassanå. evaµ sammå
dvayatånupassino kho bhikkhave bhikkhuno appamattassa åtåpino pahitattassa viharato
dvinnaµ phalånaµ aññataraµ phalaµ på†ika!khaµ: di††he va dhamme aññå, sati vå upå-
disese anågåmitå ti. idam avoca bhagavå idaµ vatvå sugato athåparaµ etad avoca satthå||
||rËpå saddå raså gandhå phasså dhammå ca kevalå
i††hå kantå manåpå ca yåvat’ atth¥ ti vuccati||759||
||sadevakassa lokassa ete vo sukhasammatå
yattha c’ ete nirujjhanti, taµ nesaµ dukkhasammataµ||760||
||sukhan ti di††ham ariyehi sakkåyass’ uparodhanaµ
paccan¥kam idaµ hoti sabbalokena passataµ||761||
||yaµ pare sukhato åhu tad ariyå åhu dukkhato
yaµ pare dukkhato åhu tad ariyå sukhato vidË
passa dhammaµ duråjånaµ sampamˬh’ ettha aviddasË||762||
||nivutånaµ tamo hoti, andhakåro apassataµ
satañ ca viva†aµ hoti åloko passatåm iva
santike na vijånanti magå dhammass’ akovidå||763||
||bhavarågaparetehi bhavasotånusårihi
måradheyyånupannehi nåyaµ dhammo susambudho||764||
||ko nu aññatramariyehi padaµ saµbuddhum arahati
yaµ padaµ sammadaññåya parinibbanti anåsavå ti||Sn765||
555
| |a††hakavagga guha††hakasutta| |
|| ||satto guhåyaµ bahunåbhicchanno, ti††haµ naro mohanasmiµ pagå¬ho
dËre vivekå hi tathåvidho so, kåmå hi loke na hi suppahåyå||772||
||icchånidånå bhavasåtabaddhå, te duppamuñcå na hi aññamokkhå
pacchå pure vå pi apekhammånå, ime va kåme purime va jappaµ||773||
||kåmesu giddhå pasutå pamˬhå, avadåniyå te visame nivi††hå
dukkh’ Ëpan¥tå paridevayanti: kiµ su bhavissåma ito cutåse||774||
||tasmå hi sikkhetha idh’ eva jantu, yaµ kiñci jaññå visaman ti loke
na tassa hetu visamañ careyya: appañ h’ idaµ j¥vitaµ åhu dh¥rå||775||
||passåmi loke pariphandamånaµ, pajaµ imaµ taˆhågataµ bhavesu
h¥nå narå maccumukhe lapanti, av¥tataˆhåse bhavåbhavesu||776||
||mamåyite passatha phandamåne, macche va appodake kh¥ˆasote
etam pi disvå amamo careyya, bhavesu åsattim akubbamåno||777||
||ubhosu antesu vineyya chandaµ, phassaµ pariññåya anånugiddho
yad attagarah¥ tad akubbamåno, na lippat¥ di††hasatesu dh¥ro||778||
||saññaµ pariññå vitareyya oghaµ, pariggahesu muni nopalitto
abbˬhasallo caram appamatto, nåsiµsati lokam imaµ parañ cå ti||Sn779||
| |a††hakavagga du††ha††hakasutta| |
|| ||vadanti ve du††hamanå pi eke, atho pi ve saccamanå vadanti
vådañ ca jåtaµ muni no upeti, tasmå mun¥ n’ atthi khilo kuhiñci||780||
556
||sakañ hi di††hiµ katham accayeyya, chandånun¥to ruciyå nivi††ho?
sayaµ samattåni pakubbamåno, yathå hi jåneyya tathå vadeyya||781||
||yo attano s¥lavantåni jantu, anånupu††ho ca paresa påvå
anariyadhammaµ kusalå tam åhu, yo åtumånaµ sayam eva påvå||782||
||santo ca bhikkhu abhinibbutatto, iti ’han ti s¥lesu akatthamåno
tam ariyadhammaµ kusalå vadanti, yass’ ussadå n’ atthi kuhiñci loke||783||
||pakappitå sa!khatå yassa dhammå, purakkhatå santi av¥vadåtå
yad attani passati ånisaµsaµ, taµ nissito kuppaµ pa†icca santi||784||
||di††h¥niveså na hi svåtivattå, dhammesu niccheyya samuggah¥taµ
tasmå naro tesu nivesanesu, nirassati ådiyaticca dhammaµ||785||
||dhonassa hi n’ atthi kuhiñci loke, pakappitå di††hi bhavåbhavesu
måyañ ca månañ ca pahåya dhono, sa kena gaccheyya anËpayo so||786||
||upayo hi dhammesu upeti vådaµ, anËpayaµ kena kathaµ vadeyya
attaµ nirattaµ na hi tassa atthi, adhosi so di††him idh’ eva sabbå ti||Sn787||
| |a††hakavagga suddha††hakasutta| |
|| ||passåmi suddhaµ paramaµ arogaµ, di††hena saµsuddhi narassa hoti
etåbhijånaµ paraman ti ñatvå, suddhånupass¥ ti pacceti ñåˆaµ||788||
||di††hena ce suddhi narassa hoti, ñåˆena vå so pajahåti dukkhaµ
aññena so sujjhati sopadh¥ko, di††h¥ hi naµ påva tathåvadånaµ||789||
||na bråhmaˆo aññato suddhim åha, di††he sute s¥lavate mute vå
puññe ca påpe ca anËpalitto, attañjaho nayidha pakubbamåno||790||
557
||purimaµ pahåya aparaµ sitåse, ejånugå te na taranti sa!gaµ
te uggahåyanti nirassajanti, kap¥va såkhaµ pamuñcaµ gahåya||791||
||sayaµ samådåya vatåni jantu, uccåvacaµ gacchati saññasatto
vidvå ca vedehi samecca dhammaµ, na uccåvacaµ gacchati bhËripañño||792||
||sa sabbadhammesu visenibhËto, yaµ kiñci di††haµ va sutaµ mutaµ vå
tam eva dassiµ vivataµ carantaµ, ken’ ¥dha lokasmiµ vikappayeyya||793||
||na kappayanti na purekkharonti, accantasuddh¥ ti na te vadanti
ådånaganthaµ gathitaµ visajja, åsaµ na kubbanti kuhiñci loke||794||
||s¥måtigo bråhmaˆo tassa n’ atthi, ñatvå va disvå va samuggah¥taµ
na rågaråg¥ na virågaratto, tass’ ¥dha n’ atthi param uggah¥tan ti||Sn795||
| |a††hakavagga arama††hakasutta| |
|| ||paraman ti di††h¥su paribbasåno, yad uttariµkurute jantu loke
h¥nå ti aññe tato sabbam åhu, tasmå vivådåni av¥tivatto||796||
||yad attan¥ passati ånisaµsaµ, di††he sute s¥lavate mute vå
tad eva so tattha samuggahåya, nih¥nato passati sabbam aññaµ||797||
||taµ vå pi ganthaµ kusalå vadanti, yaµ nissito passati h¥nam aññaµ
tasmå hi di††haµ va sutaµ mutaµ vå, s¥labbataµ bhikkhu na nissayeyya||798||
||di††him pi lokasmiµ na kappayeyya, ñåˆena vå s¥lavatena vå pi
samo ti attånam anËpaneyya, h¥no na maññetha visesi vå pi||799||
||attaµ pahåya anupådiyåno, ñåˆe pi so nissayaµ no karoti
sa ve viyattesu na vaggasår¥, di††him pi so na pacceti kiñci||800||
558
||yass’ Ëbhayante paˆidh¥dha n’ atthi, bhavåbhavåya idha vå huraµ vå
nivesanå tassa na santi keci, dhammesu niccheyya samuggah¥tå||801||
||tass’ ¥dha di††he va sute mute vå, pakappitå n’ atthi anË pi saññå
taµ bråhmaˆaµ di††˙iµ anådiyånaµ, ken’ ¥dha lokasmiµ vikappayeyya||802||
||na kappayanti na purekkharonti, dhammå pi tesaµ na pa†icchitåse
na bråhmaˆo s¥lavatena neyyo, påra!gato na pacceti tåd¥ ti||Sn803||
| |a††hakavagga jaråsutta| |
|| ||appaµ vata j¥vitaµ idaµ, oraµ vassasatå pi miyyati
yo ce pi aticca j¥vati, atha kho so jaraså pi miyyati||804||
||socanti janå mamåyite, na hi santi niccå pariggahå
vinåbhåvasantam ev’ idaµ, iti disvå någåram åsave||805||
||maraˆena pi taµ pahiyyati, yaµ puriso: mamayidan ti maññati
etam pi viditvå paˆ"ito, na mamattåya nametha måmako||806||
||supinena yathå pi sa!gataµ, pa†ibuddho puriso na passati
evam pi piyåyitaµ janaµ, petaµ kålakataµ na passati||807||
||di††hå pi sutå pi te janå, yesaµ nåmam idaµ pavuccati
nåmam evåvasissati, akkheyyaµ petassa jantuno||808||
||sokaparidevamaccharaµ, na jahanti giddhå mamåyite
tasmå munayo pariggahaµ, hitvå acariµsu khemadassino||809||
||patil¥nacarassa bhikkhuno, bhajamånassa vivittamånasaµ
såmaggiyam åhu tassa taµ, yo attånaµ bhavane na dassaye||810||
559
||sabbattha muni anissito, na piyaµ kubbati no pi appiyaµ
tasmiµ paridevamaccharaµ, paˆˆe våri yathå na limpati||811||
||udakabindu yathå pi pokkhare, padume våri yathå na limpati
evaµ muni nopalimpati, yad idaµ di††hasutaµ mutesu vå||812||
||dhono na hi tena maññati, yad idaµ di††hasutaµ mutesu vå
nåññena visuddhim icchati, na hi so rajjati no virajjat¥ ti||Sn813||
| |a††hakavagga mågandiyasutta| |
|| ||idaµ vadåm¥ ti na tassa hoti [mågandiyå ti bhagavå]
dhammesu niccheyya samuggah¥taµ
passañ ca di††h¥su anuggahåya, ajjhattasantiµ pacinaµ adassaµ||837||
||vinicchayå yåni pakappitåni [iti mågandiyo]
te ve muni brËsi anuggahåya
ajjhattasant¥ ti yam etam atthaµ, kathan nu dh¥rehi paveditaµ taµ?||838||
||na di††hiyå na sutiyå na ñåˆena [mågandiyå ti bhagavå]
s¥labbatenå pi na suddhim åha
adi††hiyå assutiyå aññåˆå, as¥latå abbatå no pi tena
ete ca nissajja anuggahåya, santo anissåya bhavaµ na jappe||Sn839||
| |a††hakavagga puråbhedasutta| |
|| ||upekhako sadå sato, na loke maññate samaµ
na vises¥ na n¥ceyyo, tassa no santi ussadå||855||
||yassa nissayatå n’ atthi, ñatvå dhammaµ anissito
bhavåya vibhavåya vå, taˆhå yassa na vijjati||856||
560
||taµ brËmi upasanto ti, kåmesu anapekhinaµ
ganthå tassa na vijjanti, atåri so visattikaµ||857||
||na tassa puttå pasavo vå, khettaµ vatthuµ na vijjati
attaµ vå pi nirattaµ vå tasmiµ upalabbhati||858||
||yena naµ vajju puthujjanå, atho samaˆabråhmaˆå
taµ tassa apurekkhataµ, tasmå vådesu n’ ejati||859||
||v¥tagedho amacchar¥, na ussesu vadate muni
na samesu na omesu, kappaµ n’ eti akappiyo||860||
||yassa loke sakaµ n’ atthi, asatå ca na socati
dhammesu ca na gacchati, sa ve santo ti vuccat¥ ti||Sn861||
| |a††hakavagga kalahavivådasutta| |
|| ||såtaµ asåtañ ca kutonidånå? kismiµ asante na bhavanti h’ ete?
vibhavaµ bhavañ cå pi yam etam atthaµ? etam me pabrËhi yatonidånaµ?||869||
||phassanidånaµ såtaµ asåtaµ, phasse asante na bhavanti h’ ete
vibhavaµ bhavañ cå pi yam etam atthaµ, etan te pabrËmi itonidånaµ||870||
||phasso nu lokasmiµ kutonidåno? pariggahå vå pi kuto pahËtå?
kismiµ asante na mamattam atthi? kismiµ vibhËte na phusanti phasså?||871||
||nåmañ ca rËpañ ca pa†icca phasså, icchånidånåni pariggahåni
icchåy’ asantyå na mamattam atthi, rËpe vibhËte na phusanti phasså||872||
||kathaµsametassa vibhoti rËpaµ? sukhaµ dukkhaµ vå pi kathaµ vibhoti?
etam me pabrËhi yathå vibhoti? tañ jåniyåma iti me mano ahu?||873||
561
||na saññasaññ¥ na visaññasaññ¥, no pi asaññ¥ na vibhËtasaññ¥
evaµsametassa vibhoti rËpaµ: saññånidånå hi papañcasa!khå||Sn874||
| |a††hakavagga mahåviyËhasutta| |
|| ||ye kec’ ime di††˙i paribbasånå, idam eva saccan ti ca vådiyanti
sabbe ’va te nindam anvånayanti, atho pasaµsam pi labhanti tattha?||895||
||appañ hi etaµ na alaµ samåya, duve vivådassa phalåni brËmi
etam pi disvå na vivådiyetha, khemåbhipassaµ avivådabhËmiµ||896||
||yå kåc’ imå sammutiyo puthujjå, sabbå va etå na upeti vidvå
anËpayo so upayaµ kim eyya, di††he sute khantim akubbamåno?||897||
||s¥luttamå saññamenåhu suddhiµ, vataµ samådåya upa††hitåse
idh’ eva sikkhema ath’ assa suddhi, bhav’ Ëpan¥tå kusalå vadånå||898||
||sace cuto silavatåto hoti, sa vedhati kammaµ virådhayitvå
sa jappati patthayat¥dha suddhiµ, satthå va h¥no pavasaµ gharamhå||899||
||s¥labbataµ vå pi pahåya sabbaµ, kammañ ca såvajjanavajjam etaµ
suddhi asuddh¥ ti apatthayåno, virato care santim anuggahåya||900||
||tam Ëpanissåya jigucchitaµ vå, atha vå pi di††haµ va sutaµ mutaµ vå
uddhaµsarå suddhim anutthunanti, av¥tataˆhåse bhavåbhavesu||901||
||patthayamånassa hi jappitåni, pavedhitaµ vå pi pakappitesu
cut’ Ëpapåto idha yassa n’ atthi, sa kena vedheyya kuhiñ ca jappe?||Sn902||
562
| |a††hakavagga mahåviyËhasutta| |
|| ||yam åhu dhammaµ paraman ti eke, tam eva h¥nan ti panåhu aññe
sacco nu vådo katamo imesaµ, sabbe ’va h’ ¥me kusalå vadånå?||903||
||sakañ hi dhammaµ paripuˆˆaµ åhu, aññassa dhammaµ pana h¥nam åhu
evam pi viggayha vivådiyanti, sakaµ sakaµ sammutim åhu saccaµ||904||
||parassa ce vambhayitena h¥no, na koci dhammesu visesi assa
puthË hi aññassa vadanti dhammaµ, nih¥nato samhi da¬haµ vadånå||905||
||sadhammapËjå ca panå tath’ eva, yathå pasaµsanti sakåyanåni
sabbe pavådå tathivå bhaveyyuµ, suddhi hi nesaµ paccattam eva||906||
||na bråhmaˆassa paraneyyam atthi, dhammesu niccheyya samuggah¥taµ
tasmå vivådåni upåtivatto, na hi se††hato passati dhammam aññaµ||907||
||jånåmi passåmi tath’ eva etaµ: di††hiyå eke paccenti suddhiµ
addakkhi ce kiñ hi tumassa tena? atisitvå aññena vadanti suddhiµ||908||
||passaµ naro dakkhati nåmarËpaµ, disvåna våññassati tånim eva
kåmaµ bahuµ passatu appakaµ va, na hi tena suddhiµ kusalå vadanti||909||
||nivissavåd¥ na hi subbinåyo, pakappitaµ di††hi purekkharåno
yaµ nissato tattha subhaµ vadåno, suddhiµvado tattha tath’ addaså so||910||
||na bråhmaˆo kappam upeti sa!khaµ, na di††hisår¥ na pi ñåˆabandhu
ñatvå ca so sammutiyo puthujjå, upekhati uggahaˆantam aññe||911||
||visajja ganthåni mun¥dha loke, vivådajåtesu na vaggasår¥
santo asantesu upekkhako so, anuggaho uggahaˆantam aññe||912||
563
||pubbåsave hitvå nave akubbaµ, na chandagË no pi nivissavådo
sa vippamutto di††higatehi dh¥ro, na limpati loke anattagarah¥||913||
||sa sabbadhammesu visenibhËto, yaµ kiñci di††haµ va sutaµ mutaµ vå
sa pannabhåro muni vippamutto, na kappiyo n’ Ëparato na patthiyo ti
—bhagavå ti||Sn914||
| |a††hakavagga tuva†akasutta| |
|| ||pucchåmi taµ ådiccabandhuµ, vivekaµ santipadañ ca mahesiµ
kathaµ disvå nibbåti bhikkhu, anupådiyåno lokasmiµ kiñci?||915||
||mËlaµ papañcasa!khåyå [ti bhagavå] mantå asm¥ ti sabbam uparundhe
yå kåci taˆhå ajjhattaµ, tåsaµ vinayå sadå sato sikkhe||916||
||yaµ kiñci dhammaµ abhijaññå, ajjhattam atha vå pi bahiddhå
na tena thåmaµ kubbetha, na hi så nibbuti sataµ vuttå||917||
||seyyo na tena maññeya, n¥ceyyo atha vå pi sarikkho
phu††ho anekarËpehi, n’ åtumånaµ vikappayaµ ti††he||918||
||ajjhattam eva upasame, nåññato bhikkhu santim eseyya
ajjhattaµ upasantassa, n’ atthi attå kuto nirattaµ vå||919||
||majjhe yathå samuddassa, Ëmi no jåyati †hito hoti
evaµ †hito anej’ assa, ussadaµ bhikkhu na kareyya kuhiñci||920||
||akittayi viva†acakkhu, sakkhi dhammaµ parissayavinayaµ
pa†ipadaµ vadehi bhaddan te, påtimokkhaµ atha vå pi samådhiµ?||921||
||cakkhËhi n’ eva lol’ assa, gåmakathåya åvaraye sotaµ
rase ca nånugijjheyya, na ca mamåyetha kiñci lokasmiµ||922||
564
||phassena yadå phu††h’ assa, paridevaµ bhikkhu na kareyya kuhiñci
bhavañ ca nåbhijappeyya, bheravesu ca na sampavedheyya||Sn923||
| |a††hakavagga attadaˆ"asutta| |
|| ||yo ’dha kåme accatari sa!gaµ loke duraccayaµ
na so socati nåjjheti chinnasoto abandhano||948||
||yaµ pubbe taµ visosehi pacchå te må ’hu kiñcanaµ
majjhe ce no gahessasi upasanto carissasi||949||
||sabbaso nåmarËpasmiµ yassa n’ atthi mamåyitaµ
asatå ca na socati sa ve loke na jiyyati||950||
||yassa n’ atthi idam me ti paresaµ vå pi kiñcanaµ
mamattaµ so asaµvindaµ n’ atthi me ti na socati||951||
||ani††hur¥ ananugiddho anejo sabbadh¥ samo
tam ånisaµsaµ pabrËmi pucchito avikampinaµ||952||
||anejassa vijånato n’ atthi kåci nisa!khiti
virato so viyårambhå khemaµ passati sabbadhi||953||
||na samesu na omesu na ussesu vadate muni
santo so v¥tamaccharo n’ ådeti na nirassat¥ ti bhagavå ti||Sn954||
| |påråyanavagga mettagumåˆavapucchå| |
|| ||pucchåmi taµ bhagavå brËhi me taµ [icc åyasmå mettagË]
maññåmi taµ vedaguµ bhåvitattaµ
kuto nu dukkhå samudågatå ime, ye keci lokasmiµ anekarËpå?||1049||
565
||dukkhassa ce maµ pabhavaµ apucchasi [mettagË ti bhagavå]
taµ te pavakkhåmi yathå pajånaµ
upadh¥nidånå pabhavanti dukkhå, ye keci lokasmiµ anekarËpå||1050||
||yo ve avidvå upadhiµ karoti, punappunaµ dukkhaµ upeti mando
tasmå hi jånaµ upadhiµ na kayirå, dukkhassa jåtippabhavånupass¥||Sn1051||
| |påråyanavagga mettagumåˆavapucchå| |
|| ||yaµ kiñci sampajånåsi [mettagË ti bhagavå] uddhaµ adho tiriyaˆ cåpi majjhe
etesu nandiñ ca nivesanañ ca, panujja viññåˆaµ bhave na ti††he||1055||
||evaµvihår¥ sato appamatto, bhikkhu caraµ hitvå mamåyitåni
jåtijaraµ sokapariddavañ ca, idh’ eva vidvå pajaheyya dukkhaµ||1056||
||etåbhinandåmi vaco mahesino, sukittitaµ gotam’ anËpadh¥kaµ
addhå hi bhagavå pahåsi dukkhaµ, tathå hi te vidito esa dhammo||1057||
||te cåpi nËna pajaheyyu dukkhaµ, ye tvaµ mun¥ a††hitaµ ovadeyya; taµ
taµ namassåmi samecca någa, appeva maµ bhagavå a††hitaµ ovadeyya||1058||
||yaµ bråhmaˆaµ vedaguµ åbhijaññå, akiñcanaµ kåmabhave asattaµ
addhå hi so ogham imaµ atåri, tiˆˆo ca påraµ akhilo aka!kho||1059||
||vidvå ca yo vedagu naro idha, bhavåbhave sa!gaµ imaµ visajja
so v¥tataˆho anigho niråso, atåri so jåtijaran ti brËm¥ ti||Sn1060||
| |påråyanavagga dhotakamåˆavapucchå| |
|| ||kittayissåmi te santiµ [dhotakå ti bhagavå] di††˙e dhamme an¥tihaµ
yaµ viditvå sato caraµ tare loke visattikaµ||1066||
566
||tañ cåhaµ abhinandåmi mahesi, santim uttamaµ
yaµ viditvå sato caraµ tare loke visattikaµ||1067||
||yaµ kiñci sampajånåsi [dhotakå ti bhagavå] uddhaµ adho tiriyaµ cåpi majjhe
etaµ viditvå sa!go ti loke, bhavåbhavåya må ’kåsi taˆhan ti||Sn1068||
| |påråyanavagga upas¥vamåˆavapucchå| |
|| ||eko ahaµ sakka mahantam oghaµ [icc åyasmå upas¥vo]
anissito no visahåmi tårituµ
årammaˆaµ brËhi samantacakkhu, yaµ nissito ogham imaµ tareyya||1069||
||åkiñcaññaµ pekkhamåno sat¥må [upas¥vå ti bhagavå]
n’ atth¥ ti nissåya tarassu oghaµ
kåme pahåya virato kathåhi, taˆhakkhayaµ nattamahåbhipassa||1070||
||sabbesu kåmesu yo v¥tarågo [icc åyasmå upas¥vo]
åkiñcaññaµ nissito hitvam aññaµ
saññåvimokhe parame vimutto, ti††heyya so tattha anånuyåyi||1071||
||sabbesu kåmesu yo v¥tarågo [upas¥vå ti bhagavå]
åkiñcaññaµ nissito hitvam aññaµ
saññåvimokhe parame vimutto, ti††heyya so tattha anånuyåy¥||1072||
||ti††he ce tattha anånuyåy¥, pËgam pi vassånaµ samantacakkhu
tatth’ eva so s¥ti siyå vimutto, cavetha viññåˆaµ tathåvidhassa||1073||
||acc¥ yathå våtavegena khitto [upas¥vå ti bhagavå]
atthaµ paleti na upeti sa!khaµ
evaµ mun¥ nåmakåyå vimutto, atthaµ paleti na upeti sa!khaµ||1074||
567
||attha! gato so uda vå so n’ atthi, udåhu ve sassatiyå arogo?
tam me mun¥ sådhu viyåkarohi, tathå hi te vidito esa dhammo||1075||
||attha! gatassa na pamåˆam atthi [upas¥vå ti bhagavå]
yena naµ vajju taµ tassa n’ atthi
sabbesu dhammesu samËhatesu, samËhatå vådapathå p¥ sabbe ti||Sn1076||
| |påråyanavagga kappamåˆavapucchå| |
|| ||majjhe sarasmiµ ti††hataµ [icc åyasmå kappo] oghe jåte mahabbhaye
jaråmaccuparetånaµ d¥paµ pabrËhi mårisa
tvañ ca me d¥pam akkhåhi yathayidaµ nåparaµ siyå||1092||
||majjhe sarasmiµ ti††hataµ [kappå ti bhagavå] oghe jåte mahabbhaye
jaråmaccuparetånaµ d¥paµ pabrËmi kappa te||1093||
||akiñcanaµ anådånaµ etaµ d¥paµ anåparaµ
nibbånaµ iti naµ brËmi jaråmaccuparikkhayaµ||1094||
||etad aññåya ye satå di††hadhammåbhinibbutå
na te måravasånugå, na te mårassa pa††hagË ti||Sn1095||
| |påråyanavagga jatukaˆˆimåˆavapucchå| |
|| ||sutvåna ’ham v¥ra akåmakåmiµ [icc åyasmå jatukaˆˆ¥]
oghatigaµ pu††huµ akåmam ågamaµ
santipadaµ brËhi sahåjanetta, yathåtacchaµ bhagavå brËhi me taµ||1096||
||bhagavå hi kåme abhibhuyya iriyati, ådicco va pa†haviµ teji tejaså
parittapaññassa me bhËripañña
åcikkha dhammaµ yam ahaµ vijaññaµ, jåtijaråya idha vippahånaµ||1097||
568
||kåmesu vinaya gedhaµ [jatukaˆˆ¥ ti bhagavå]
nekkhammaµ da††hu khemato
uggah¥taµ nirattaµ vå må te vijjittha kiñcanaµ||1098||
||yaµ pubbe taµ visosehi pacchå te måhu kiñcanaµ
majjhe ce no gahessasi upasanto carissasi||1099||
||sabbaso nåmarËpasmiµ v¥tagedhassa bråhmaˆa
åsavå ’ssa na vijjanti yehi maccuvasaµ vaje ti||Sn1100||
| |påråyanavagga udayamåˆavapucchå| |
|| ||jhåyiµ virajam ås¥naµ [icc åyasmå udayo] katakiccaµ anåsavaµ
påraguµ sabbadhammånaµ atthi pañhena ågamaµ
aññåvimokhaµ pabrËhi avijjåya pabhedanaµ?||1105||
||pahånaµ kåmacchandånaµ [udayå ti bhagavå] domanassåna c’ Ëbhayaµ
th¥nassa ca panËdanaµ kukkuccånaµ nivåraˆaµ||1106||
||upekhåsatisaµsuddhaµ dhammatakkapurejavaµ
aññåvimokhaµ pabrËmi avijjåya pabhedanaµ||1107||
||kiµ su saµyojano loko? kiµ su tassa vicåraˆaµ?
kiss’ assa vippahånena nibbånaµ iti vuccati?||1108||
||nand¥saµyojano loko vitakk’ assa vicåraˆå
taˆhåya vippahånena nibbånaµ iti vuccati||1109||
||kathaµsatassa carato viññåˆaµ uparujjhati?
bhagavantaµ pu††hum ågamma taµ suˆoma vaco tava||1110||
569
||ajjhattañ ca bahiddhå ca vedanaµ nåbhinandato
evaµsatassa carato viññåˆaµ uparujjhat¥ ti||Sn1111||
| |påråyanavagga posålamåˆavapucchå| |
|| ||vibhËtarËpasaññissa sabbakåyappahåyino
ajjhattañ ca bahiddhå ca n’ atthi kiñc¥ ti passato
ñåˆaµ sakkånupucchåmi: kathaµ neyyo tathåvidho?||1113||
||viññåˆa††hitiyo sabbå [posålå ti bhagavå] abhijånaµ tathågato
ti††hantam enaµ jånåti vimuttaµ tapparåyanaµ||1114||
||åkiñcaññasambhavaµ ñatvå, nand¥ saµyojanaµ iti
evam etaµ abhiññåya tato tattha vipassati
etaµ ñåˆaµ tathaµ tassa bråhmaˆassa vus¥mato ti||Sn1115||
| |påråyanavagga mogharåjamåˆavapucchå| |
|| ||ayaµ loko paro loko brahmaloko sadevako
di††hin te nåbhijånåmi gotamassa yasassino||1117||
||evaµ abhikkantadassåviµ atthi pañhena ågamaµ
kathaµ lokaµ avekkhantaµ maccuråjå na passati?||1118||
||suññato lokaµ avekkhassu mogharåja sadå sato
attånudi††hiµ Ëhacca: evaµ maccutaro siyå
evaµ lokaµ avekkhantaµ maccuråjå na passat¥ ti||Sn1119||
570
| |påråyanavagga pi!giyamåˆavapucchå| |
|| ||jiˆˆo ’ham asmi abalo v¥tavaˆˆo [icc åyasmå pi!giyo]
nettå na suddhå savanaµ na phåsu, må ’haµ nassaµ mohuho antaråya
åcikkha dhammaµ yaµ ahaµ vijaññaµ, jåtijaråya idha vippahånaµ||1120||
||disvåna rËpesu vihaññamåne [pi!giyå ti bhagavå]
ruppanti rËpesu janå pamattå
tasmå tuvaµ pi!giya appamatto, jahassu rËpaµ apunabbhavåya||1121||
||diså catasso vidiså catasso, uddhaµ adho dasa diså imåyo
na tuyhaµ adi††ham asutammutaµ vå, atho aviññåtaµ kiñcanam atthi loke
åcikkha dhammaµ yam ahaµ vijaññaµ, jåtijaråya idha vippahånaµ||1122||
||taˆhådhipanne manuje pekkhamåno [pi!giyå ti bhagavå]
santåpajåte jaraså parete
tasmå tuvaµ pi!giya appamatto, jahassu ta!haµ apunabbhavåyå ti||Sn1123||
571
Khuddakanikåya Theragåthå
| |ekanipåta puˆˆamåsathero| |
|| ||vihari apekkhaµ idha vå huraµ vå yo vedagË samito yatatto
sabbesu dhammesu anupalitto lokassa jaññå udayabbayañ cå ti|| ||Tha10||
| |ekanipåta ajitathera| |
|| ||maraˆe me bhayaµ n’ atthi, nikant¥ n’ atthi j¥vite
sandehaµ nikkhipissåmi sampajåno patissato ti||Tha20||
| |ekanipåta suppiyathera| |
|| ||ajaraµ j¥ramånena tappamånena nibbutiµ
nimmissaµ paramaµ santiµ yogakkhemaµ anuttaran ti||Tha32||
| |ekanipåta va""hamånathera| |
|| ||sattiyå viya oma††ho "ayhamåne va matthake
bhavarågapahånåya sato bhikkhu paribbaje ti||Tha40||
| |ekanipåta ekadhammasavan¥yathera| |
|| ||kileså jhåpitå mayhaµ, bhavå sabbe samËhatå
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha67||
| |ekanipåta vacchapålathera| |
|| ||susukhumanipuˆatthadassinå matikusalena nivåtavuttinå
saµsevitabuddhas¥linå nibbånaµ na hi tena dullabhan ti||Tha71||
572
| |ekanipåta hatthårohaputtathera| |
|| ||anekajåtisaµsåraµ sandhåvissaµ anibbisaµ
tassa me dukkhajåtassa dukkhakkhandho aparaddho ti||Tha78||
| |ekanipåta rakkhitathera| |
|| ||sabbo rågo pah¥no me, sabbo doso samËhato
sabbo me vigato moho: s¥tibhËto ’smi nibbuto ti||Tha79||
| |ekanipåta uggathera| |
|| ||yaµ mayå pakataµ kammaµ appaµ vå yadi vå bahu
sabbaµ etaµ parikkh¥ˆaµ, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha80||
| |ekanipåta pavi††hathera| |
|| ||khandhå di††hå yathåbhËtaµ, bhavå sabbe padålitå
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha87||
| |ekanipåta såmidattathera| |
|| ||pañcakkhandhå pariññåtå ti††hanti chinnamËlakå
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha90||
| |ekanipåta vijayathera| |
|| ||yassåsavå parikh¥ˆå åhåre ca anissito
suññato animitto ca vimokkho yassa gocaro
åkåse va sakuntånaµ padan tassa durannayan ti||Tha92||
573
| |ekanipåta abhayathera| |
|| ||rËpaµ disvå sati mu††hå piyaµ nimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati
tassa va""hanti åsavå bhavamËlopagåmino ti||Tha98||
| |ekanipåto uttiyathera| |
|| ||saddaµ sutvå sati mu††hå piyaµ nimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati
tassa va""hanti åsavå saµsåramupagåmino ti||Tha99||
| |dukanipåta uttarathera| |
|| ||n’ atthi koci bhavo nicco, sa!khårå våpi sassatå
uppajjanti ca te khandhå cavanti aparåparaµ||121||
||etaµ åd¥navaµ ñatvå bhaven’ amhi anatthiko
nissa†o sabbakåmehi, patto me åsavakkhayo ti||Tha122||
| |dukanipåta surådhathera| |
|| ||kh¥ˆå hi mayhaµ jåti, vusitaµ jinasåsanaµ
pah¥no jålasaµkhåto, bhavanetti samËhatå||135||
||yass’ atthåya pabbajito agårasmå anagåriyaµ
so me attho anuppatto sabbasaµyojanakkhayo||Tha136||
| |dukanipåta nandathera| |
|| ||ayonisomanas¥kårå maˆ"anaµ anuyuñjisaµ
uddhato capalo cåsiµ kåmarågena a††ito||157||
574
||upåyakusalenåhaµ buddhenådiccabandhunå
yoniso pa†ipajjitvå bhave cittaµ udabbahin ti||Tha158||
| |dukanipåta kaˆhadinnathera| |
|| ||upåsitå sappuriså, sutå dhammå abhiˆhaso
sutvåna pa†ipajjissaµ añjasaµ amatogadhaµ||179||
||bhavarågahatassa me sato, bhavarågo puna me na vijjati
na c’ åhu na ca me bhavissati, na ca me etarahi pi vijjat¥ ti||Tha180||
| |dukanipåta sivakathera| |
|| ||aniccåni gahakåni tattha tattha punappunaµ
gahakåraµ gavesanto dukkhå jåti punappunaµ||183||
||gahakåraka di††ho ’si, puna gehaµ na kåhasi
sabbå te phåsukå bhaggå thˈirå ca vidålitå
vipariyådikataµ cittaµ idh’ eva vidhamissat¥ ti||Tha184||
| |dukanipåta nisabhathera| |
|| ||pañca kåmaguˆe hitvå piyarËpe manorame
saddhåya gharå nikkhamma dukkhass’ antakaro bhave||195||
||nåbhinandåmi maraˆaµ nåbhinandåmi j¥vitaµ
kålañ ca pa†ika!khåmi sampajåno patissato ti||Tha196||
575
| |dukanipåta kumårakassapathera| |
|| ||aho buddhå aho dhammå aho no satthu sampadå
yattha etådisaµ dhammaµ såvako sacchikåhiti||201||
||asaµkheyyesu kappesu sakkåyådhigatå ahuµ
tesaµ ayaµ pacchimako carimo ’yaµ samussayo
jåtimaraˆasaµsåro, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha202||
| |dukanipåta vajjitathera| |
|| ||saµsaraµ d¥ghaµ addhånaµ gat¥su parivattisaµ
apassaµ ariyasaccåni andhabhËto puthujjano||215||
||tassa me appamattassa saµsårå vina¬¥katå
sabbå gat¥ samucchinnå, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha216||
| | t ikanipåta uttarapålathera| |
|| ||paˆ"itaµ vata maµ santaµ alamatthavicintakaµ
pañca kåmaguˆå loke sammohå påtayiµsu maµ||252||
||pakkhanno måravisaye da¬hasallasamappito
asakkhiµ µaccuråjassa ahaµ påså pamuccituµ||253||
||sabbe kåmå pah¥nå me, bhavå sabbe padå¬itå
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha254||
| | t ikanipåta abhibhËtathera| |
|| ||suˆåtha ñåtayo sabbe yåvant’ ettha samågatå
dhammaµ vo desayissåmi: dukkhå jåti punappunaµ||255||
576
||årabhatha nikkhamatha yuñjatha buddhasåsane
dhunåtha maccuno senaµ na¬ågåraµ va kuñjaro||256||
||yo imasmiµ dhammavinaye appamatto vihessati
pahåya jåtisaµsåraµ dukkhass’ antaµ karissat¥ ti||Tha257||
| | t ikanipåta gotamathera| |
|| ||saµsårañ hi nirayaµ agacchisaµ, petalokaµ agamaµ punappunaµ
dukkhamamhi pi tiracchånayoniyå nekadhå hi vusitaµ ciraµ mayå||258||
||månuso pi ca bhavo ’bhirådhito, saggakåyaµ agamaµ sakiµ sakiµ
rËpadhåtusu årËpadhåtusu n’ evasaññisu asaññisu††hitaµ||259||
||sambhavå suviditå asårakå saµkhatå pacalitå sad’ eritå
taµ viditvå mahaµ attasambhavaµ santiµ eva satimå samajjhagan ti||Tha260||
| |catukkanipåta råhulathera| |
|| ||ubhayen’ eva sampanno råhulabhaddo ti maµ vidu
yañ c’ amhi putto buddhassa, yañ ca dhammesu cakkhumå||295||
||yañ ca me åsavå kh¥ˆå, yañ ca n’ atthi punabbhavo
arahå dakkhiˆeyyo ’mhi tevijjo amataddaso||296||
||kåmandhå jålasañchannå taˆhåchadanachåditå
pamatthabandhunå baddhå macchå va kuminåmukhe||297||
||taµ kåmaµ ahaµ ujjhitvå chetvå mårassa bandhanaµ
samËlaµ taˆhaµ abbuyha s¥tibhËto ’smi nibbuto ti||Tha298||
577
| |catukkanipåta dhammikathera| |
|| ||dhammo have rakkhati dhammacåriµ, dhammo suciˆˆo sukham åvahåti
es’ ånisaµso dhamme suciˆˆe, na duggatiµ gacchati dhammacår¥||303||
||na hi dhammo adhammo ca ubho samavipåkino
adhammo nirayaµ neti, dhammo påpeti suggatiµ||304||
||tasmå hi dhammesu kareyya chandaµ iti modamåno sugatena tådinå
dhamme †hitå sugatavarassa såvakå niyyanti dh¥rå saraˆavaraggagåmino||305||
||vippho†ito gaˆ"amËlo, taˆhåjålo samËhato
so kh¥ˆåsaµsåro na c’ atthi kiñcanaµ cando yathå dosinåpuˆˆamåsiyå||Tha306||
| |pañcanipåta nad¥kassapathera| |
|| ||atthåya vata me buddho nadiµ nerañjaraµ agå
yassåhaµ dhammaµ sutvåna micchådi††hiµ vivajjayiµ||340||
||yajiµ uccåvace yaññe, aggihuttaµ juhiµ ahaµ
eså suddh¥ti maññanto andhabhËto puthujjano||341||
||di††higahanapakkhanno paråmåsena mohito
asuddhiµ maññisaµ suddhiµ andhabhËto aviddasu||342||
||micchådi††hi pah¥nå me, bhavå sabbe vidålitå
juhåmi dakkhiˆeyyaggiµ, namassåmi tathågataµ||343||
||mohå sabbe pah¥nå me, bhavataˆhå padålitå
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha344||
578
| |chanipåta målu!kyaputtathera| |
|| ||manujassa pamattacårino taˆhå va""hati må¬uvå viyå
so palavat¥ huråhuraµ phalaµ icchaµ va vanasmi vånaro||399||
||yaµ eså sahat¥ jamm¥ taˆhå loke visattikå
sokå tassa pava""hanti abhivu††haµ va b¥raˆaµ||400||
||yo c’ etaµ sahat¥ jammiµ taˆhaµ loke duraccayaµ
sokå tamhå papatanti udabindu va pokkharå||401||
||taµ vo vadåmi bhaddaµ vo yåvant’ ettha samågatå
taˆhåya mËlaµ khaˆatha us¥rattho va b¥raˆaµ
må vo na¬aµ va soto va måro bhañji punappunaµ||402||
||karotha buddhavacanaµ, khaˆo ve må upaccagå
khaˆåt¥tå hi socanti nirayamhi samappitå||403||
||pamådo rajo, pamådånupatito rajo
appamådena vijjåya abbahe sallaµ attano ti||Tha404||
| |ekanipåta kåtiyånathera| |
|| ||u††hehi nis¥da kåtiyåna må niddåbahulo ahu jågarassu
må taµ alasaµ pamattabandhu kˆeneva jinåtu maccuråjå||411||
||sayathå pi mahåsamuddavego evaµ jåtijaråtivattate taµ
so karohi sud¥paµ attano tvaµ, na hi tåˆaµ tava vijjateva aññaµ||412||
||satthå hi vijesi maggaµ etaµ sa!gå jåtijaråbhayå at¥taµ
pubbåpararattam appamatto anuyuñjassu da¬haµ karohi yogaµ||413||
579
||purimåni pamuñca bandhanåni sa!gh冥khuramuˆ"abhikkhabhoj¥
må khi""åratiñ ca må niddaµ anuyuñjittha jhiyåya kåtiyåna||414||
||jhåyåhi jinåhi kåtiyåna, yogakkhemapathesu kovido ’si
pappuyya anuttaraµ visuddhiµ parinibbåhisi vårinå va joti||415||
||pajjotakaro parittaraµso våtena vinamyate latå va
evam pi tuvaµ anådiyåno måraµ indasagotta niddhunåhi
so vedayitåsu v¥tarågo kålaµ ka!kha idh’ eva s¥tibhËto ti||Tha416||
| |chanipåta migajålathera| |
|| ||sudesito cakkhumatå buddhenådiccabandhunå
sabbasaµyojanåt¥to sabbava††avinåsano||417||
||niyyåniko uttaraˆo taˆhåmËlavisosano
visamËlaµ åghåtanaµ chetvå påpeti nibbutiµ||418||
||aññåˆamËlabhedåya kammayantavighå†ano
viññåˆånaµ pariggahe ñåˆavajiranipåtano||419||
||vedanånaµ viññåpano upådånappamocano
bhavaµ a!gårakåsuµ va ñåˆena anupassako||420||
||mahåraso sugambh¥ro jaråmaccunivåraˆo
ariyo a††ha!giko maggo dukkhËpasamano sivo||421||
||kammaµ kamman ti ñatvåna vipåkañ ca vipåkato
pa†iccuppannadhammånaµ yathåvålokadassano
mahåkhemaµgamo santo pariyosånabhaddako ti||Tha422||
580
| |chanipåta jentapurohitaputtathera| |
|| ||jåtimadena matto ’haµ bhoga issariyena ca
saˆ†håˆavaˆˆarËpena madamatto acåri ’haµ||423||
||nåttano samakaµ kañci atirekaµ ca maññisaµ
atimånahato bålo patthaddho ussitaddhajo||424||
||måtaraµ pitarañ cå pi aññe pi garusammate
na kañci abhivådesiµ månatthaddho anådaro||425||
||disvå vinåyakaµ aggaµ sårath¥naµ varuttamaµ
tapantam iva ådiccaµ bhikkhusa!ghapurakkhataµ||426||
||månaµ madañ ca cha""etvå vippasannena cetaså
siraså abhivådesiµ sabbasattånaµ uttamaµ||427||
||atimåno ca omåno pah¥nå susamËhatå
asmimåno samucchinno, sabbe månavidhå hatå ti||Tha428||
| |chanipåta nhåtakamunithera| |
|| ||ajjhattañ ca bahiddhå ca ye me vijjiµsu åsavå
sabbe aseså ucchinnå na ca uppajjare puna||439||
||pañcakkhandhå pariññåtå ti††hanti chinnamËlakå
dukkhakkhayo anuppatto, n’ atthi dåni punabbhavo ti||Tha440||
| |chanipåta sirimaˆ"athera| |
|| ||maccun’ abbhåhato loko, jaråya parivårito
taˆhåsallena otiˆˆo, icchådhËmåyito sadå||448||
581
||maccun’ abbhåhato loko, parikkhitto jaråya ca
haññati niccaµ attåˆo pattadaˆ"o va takkaro||449||
||ågacchant’ aggikhandhå va maccubyådhijarå tayo
paccuggantuµ balaµ n’ atthi, javo n’ atthi palåyituµ||450||
||amoghaµ divasaµ kayirå appena bahukena vå
yaµ yaµ viharate rattiµ tadËnan tassa j¥vitaµ||451||
||carato ti††hato vå pi ås¥nasayanassa vå
upeti carimå ratti, na te kålo pamajjitun ti||Tha452||
| |sattanipåta sarabha!gathera| |
|| ||sakalaµ samattaµ rogaµ sarabha!go nåddasaµ pubbe
so ’yaµ rogo di††ho vacanakarenåtidevassa||489||
||yen’ eva maggena gato vipass¥ yen’ eva maggena sikh¥ ca vessabhË
kakusandha koˆågamano ca kassapo ten’ añjasena agamåsi gotamo||490||
||v¥tataˆhå anådånå satta buddhå khayogadhå
yeh’ ayaµ desito dhammo dhammabhËtehi tådihi||491||
||cattåri ariyasaccåni anukampåya påˆinaµ
dukkhaµ samudayo maggo nirodho dukkhasaµkhayo||492||
||yasmiµ nivattate dukkhaµ saµsårasmiµ anantakaµ
bhedå imassa kåyassa j¥vitassa ca sa!khayå
añño punabbhavo n’ atthi: suvimutto ’mhi sabbadh¥ ti||Tha493||
582
| |dasanipåta mahåkappinathera| |
|| ||nåyaµ ajjatano dhammo n’ acchero na pi abbhuto
yattha jåyetha m¥yetha: tattha kiµ viya abbhutaµ?||552||
||anantarañ hi jåtassa j¥vitå maraˆaµ dhuvaµ
jåtå jåtå marant¥dha: evaµdhammå hi påˆino||Tha553||
| |dasanipåta kappathera| |
|| ||nånåkulamalasampuˆˆo mahåukkårasambhavo
candanikaµ va paripakkaµ mahågaˆ"o mahåvaˆo||567||
||pubbaruhirasampuˆˆo gËthakËpe nigå¬hito
åpopaggharaˆo kåyo sadå sandati pËtikaµ||568||
||sa††hikaˆ"arasambandho maµsalepanalepito
cammakañcukasannaddho pËtikåyo niratthako||569||
||a††hisaµghå†agha†ito nhårusuttanibandhano
nekesaµ saµgatibhåvå kappeti iriyåpathaµ||570||
||dhuvappayåto maraˆassa maccuråjassa santike
idh’ eva cha""ayitvåna yenakåmaµgamo naro||571||
||avijjåya nivuto kåyo, catuganthena ganthito
oghasaµs¥dano kåyo, anusayajålamotthato||572||
||pañcan¥varaˆe yutto, vitakkena samappito
taˆhåmËlenånugato, mohacchadanachådito||573||
583
||evåyaµ vattat¥ kåyo kammayantena yantito
sampatti ca vipatyantå, nånåbhavo vipajjati||574||
||ye ’maµ kåyaµ mamåyanti andhabålå puthujjanå
va""henti ka†asiµ ghoraµ, ådiyanti punabbhavaµ||575||
||ye ’maµ kåyaµ vivajjenti gËthalittaµ va pannagaµ
bhavamËlaµ vamitvåna parinibbissanty anåsavå ti||Tha576||
| |ekådasanipåta saµkiccathera| |
|| ||pariciˆˆo mayå satthå, kataµ buddhassa såsanaµ
ohito garuko bhåro, bhavanetti samËhatå||604||
||yass’ atthåya pabbajito agårasmå anagåriyaµ
so me attho anuppatto sabbasaµyojanakkhayo||605||
||nåbhinandåmi maraˆam, nåbhinandåmi j¥vitaµ
kålañ ca pa†ika!khåmi nibbisaµ bhatako yathå||606||
||nåbhinandåmi maraˆam, nåbhinandåmi j¥vitaµ
kålañ ca pa†ika!khåmi sampajåno patissato ti||Tha607||
| | terasanipåta soˆako¬ivisathera| |
|| ||nekkhamme adhimuttassa pavivekañ ca cetaso
abyåpajjhådhimuttassa upådånakkhayassa ca||640||
||taˆhakkhayådhimuttassa asammohañ ca cetaso
disvå åyatanuppådaµ sammå cittaµ vimuccati||641||
584
||tassa sammåvimuttassa santacittassa bhikkhuno
katassa pa†icayo n’ atthi, karaˆ¥yaµ na vijjati||642||
||selo yathå ekaghano våtena na sam¥rati
evaµ rËpå raså saddå gandhå phasså ca kevalå||643||
||i††hå dhammå ani††hå ca nappavedhenti tådino
†hitaµ cittaµ visaµyuttaµ vayañ c’ assånupassat¥ ti||Tha644||
| |cuddasanipåta godattathera| |
|| ||kåle kålavasaµ pattå bhavåbhavavasaµ gatå
narå dukkhaµ nigacchanti, te ’dha socanti måˆavå||661||
||unnatå sukhadhammena dukkhadhammena v’ onatå
dvayena bålå haññanti yathåbhËtaµ adassino||662||
||ye ca dukkhe sukhasmiñ ca majjhe sibbaniµ accagË
†hitå te indakh¥lo va, na te unnataonatå||663||
||na h’ eva låbhe nålåbhe na yase na ca kittiyå
na nindåyaµ pasaµsåya na te dukkhe sukhamhi ca||664||
||sabbattha te na lippanti udabindu va pokkhare
sabbattha sukhitå dh¥rå sabbattha aparåjitå||Tha665||
| |so¬asanipåta aññåkoˆ"aññathera| |
|| ||sabbe sa!khårå aniccå ti yadå paññåya passati
atha nibbindat¥ dukkhe: esa maggo visuddhiyå||676||
585
||sabbe sa!khårå dukkhå ti yadå paññåya passati
atha nibbindat¥ dukkhe: esa maggo visuddhiyå||677||
||sabbe dhammå anattå ti yadå paññåya passati
atha nibbindat¥ dukkhe: esa maggo visuddhiyå||678||
||buddhånubuddho yo thero koˆ"añño tibbanikkamo
pah¥najåtimaraˆo brahmacariyassa keval¥||Tha679||
| |so¬asanipåta udåy¥thera| |
|| ||yathå pi udake jåtaµ puˆ"ar¥kaµ pava""hati
nopalippati toyena sucigandhaµ manoramaµ||700||
||tath’ eva ca loke jåto buddho lokevirajjati
nopalippati lokena toyena padumaµ yathå||701||
||µahågini pajjalito anåhåro ’pasammati
a!gåresu ca santesu nibbuto ti pavuccati||702||
||atthassåyaµ viññåpan¥ upamå viññËhi desitå
viññissanti mahånågå någaµ någena desitaµ||703||
||v¥tarågo v¥tadoso v¥tamoho anåsavo
sar¥raµ vijahaµ någo parinibbissaty anåsavo ti||Tha704||
| |v¥satinipåta adhimuttathera| |
|| ||n’ atthi cetasikaµ dukkhaµ anapekkhassa gåmaˆi
atikkantå bhayå sabbe kh¥ˆasaµyojanassa ve||707||
586
||kh¥ˆåya bhavanettiyå di††he dhamme yathåtathe
na bhayaµ maraˆe hoti bhåranikkhepane yathå||708||
||suciˆˆaµ brahmacariyaµ me, maggo cå pi subhåvito
maraˆe me bhayaµ n’ atthi rogånam iva sa!khaye||709||
||suciˆˆaµ brahmacariyaµ me, maggo cå pi subhåvito
nirassådå bhavå di††hå, visaµ pitvå va cha""itaµ||710||
||påragË anupådåno katakicco anåsavo
tu††ho åyukkhayå hoti mutto åghåtanå yathå||711||
||uttamaµ dhammataµ patto sabbaloke anatthiko
ådittå va gharå mutto maraˆasmiµ na socati||712||
||yad atthi sa!gataµ kiñci bhavo vå yattha labbhati
sabbaµ anissaraµ etaµ, iti vuttaµ mahesinå||713||
||yo taµ tathå pajånåti yathå buddhena desitaµ
na gaˆhåti bhavaµ kiñci sutattaµ va ayogu¬aµ||714||
||na me hoti ahosin ti, bhavissan ti na hoti me
sa!khårå vibhavissanti: tattha kå paridevanå?||715||
||suddhaµ dhammasamuppådaµ suddhaµ sa!khårasantatiµ
passantassa yathåbhËtaµ na bhayaµ hoti gåmaˆi||716||
||tiˆaka††hasamaµ lokaµ yadå paññåya passati
mamattaµ so asaµvindaµ n’ atthi me ti na socati||717||
||ukkaˆ†håmi sar¥rena, bhaven’ amhi anatthiko
so ’yaµ bhijjissati kåyo añño ca na bhavissati||Tha718||
587
| |v¥satinipåta telakånithera| |
|| ||uddhaccameghathanitaµ saµyojanavalåhakaµ
våhå vahanti kuddi††hiµ sa!kappå råganissitå||760||
||savanti sabbadh¥ sotå, latå ubbhijja ti††hati
te sote ko nivåreyya, taµ lataµ ko hi checchati||761||
||velaµ karotha bhaddante sotånaµ sannivåraˆaµ
må te manomayo soto rukkhaµ va sahaså luve||762||
||evam me bhayajåtassa apårå påraµ esato
tåˆo paññåvudho satthå isisa!ghanisevito||763||
||sopånaµ sukataµ suddhaµ dhammasåramayaµ da¬haµ
pådåsi vuyhamånassa må bhåy¥ti ca m’ abrav¥||764||
||satipa††hånapåsådaµ åruyha paccavekkhisaµ
yan taµ pubbe amaññissaµ sakkåyåbhirataµ pajaµ||765||
||yadå ca maggaµ addakkhiµ nåvåya abhirËhanaµ
anadhi††håya attånaµ titthaµ addakkhim uttamaµ||766||
||sallaµ attasamu††hånaµ bhavanettipabhåvitaµ
etesaµ appavattåya desesi maggaµ uttamaµ||Tha767||
| |v¥satinipåta målu!kyaputtathera| |
|| ||rËpaµ disvå sati mu††hå piyanimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati||794||
588
||tassa va""hanti vedanå anekå rËpasambhavå
abhijjhå ca viheså ca cittaµ ass’ Ëpahaññati
evaµ åcinato dukkhaµ årå nibbåna vuccati||795||
||saddaµ sutvå sati mu††hå piyanimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati||796||
||tassa va""hanti vedanå anekå saddasambhavå
abhijjhå ca viheså ca cittaµ ass’ Ëpahaññati
evaµ åcinato dukkhaµ årå nibbåna vuccati||797||
||gandaµ ghatvå sati mu††hå piyanimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati||798||
||tassa va""hanti vedanå anekå gandhasambhavå
abhijjhå ca viheså ca cittaµ ass’ Ëpahaññati
evaµ åcinato dukkhaµ årå nibbåna vuccati||799||
||rasaµ bhotvå sati mu††hå piyanimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati||800||
||tassa va""hanti vedanå anekå rasasambhavå
abhijjhå ca viheså ca cittaµ ass’ Ëpahaññati
evaµ åcinato dukkhaµ årå nibbåna vuccati||801||
||phassaµ phussa sati mu††hå piyanimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati||802||
||tassa va""hanti vedanå anekå phassasambhavå
abhijjhå ca viheså ca cittaµ ass’ Ëpahaññati
evaµ åcinato dukkhaµ årå nibbåna vuccati||803||
589
||dhammaµ ñatvå sati mu††hå piyanimittaµ manasikaroto
sårattacitto vedeti tañ ca ajjhosa ti††hati||804||
||tassa va""hanti vedanå anekå dhammasambhavå
abhijjhå ca viheså ca cittaµ ass’ Ëpahaññati
evaµ åcinato dukkhaµ årå nibbåna vuccati||Tha805||
| |v¥satinipåta målu!kyaputtathera| |
|| ||na so rajjati rËpesu, rËpaµ disvå patissato
virattacitto vedeti tañ ca n’ ajjhosa ti††hati||806||
||yathåssa passato rËpaµ sevato cå pi vedanaµ
khiyyati nopaciyyati evaµ so carat¥ sato
evaµ apacinato dukkhaµ santike nibbåna vuccati||807||
||na so rajjati saddesu, saddaµ sutvå patissato
virattacitto vedeti tañ ca n’ ajjhosa ti††hati||808||
||yathåssa suˆato saddaµ sevato cåpi vedanaµ
khiyyati nopaciyyati evaµ so carat¥ sato
evaµ apacinato dukkhaµ santike nibbåna vuccati||809||
||na so rajjati gandhesu, gandhaµ ghatvå patissato
virattacitto vedeti tañ ca n’ ajjhosa ti††hati||810||
||yathåssa ghåyato gandhaµ sevato cå pi vedanaµ
khiyyati nopaciyyati evaµ so carat¥ sato
evaµ apacinato dukkhaµ santike nibbåna vuccati||811||
||na so rajjati rasesu, rasaµ bhotvå patissato
virattacitto vedeti tañ ca n’ ajjhosa ti††hati||812||
590
||yathåssa såyato rasaµ sevato cå pi vedanaµ
khiyyati nopaciyyati evaµ so carat¥ sato
evaµ apacinato dukkhaµ santike nibbåna vuccati||813||
||na so rajjati phassesu, phassaµ phussa patissato
virattacitto vedeti tañ ca n’ ajjhosa ti††hati||814||
||yathåssa phusato phassaµ sevato cå pi vedanaµ
khiyyati nopaciyyati evaµ so carat¥ sato
evaµ apacinato dukkhaµ santike nibbåna vuccati||815||
||na so rajjati dhammesu, dhammaµ ñatvå patissato
virattacitto vedeti tañ ca n’ ajjhosa ti††hati||816||
||yathåssa vijånato dhammaµ sevato cå pi vedanaµ
khiyyati nopaciyyati evaµ so carat¥ sato
evaµ apacinato dukkhaµ santike nibbåna vuccati||Tha817||
| | t iµsanipåta såriputtathera| |
|| ||yo papañcaµ anuyutto papañcåbhirato mago
virådhay¥ so nibbånaµ yogakkhemaµ anuttaraµ||989||
||yo ca papañcaµ hitvåna nippapañcapathe rato
årådhay¥ so nibbånaµ yogakkhemaµ anuttaraµ||Tha990||
| | t iµsanipåta ånandathera| |
|| ||bahussutaµ upåseyya sutañ ca na vinåsaye
taµ mËlaµ brahmacariyassa: tasmå dhammadharo siyå||1027||
591
||pubbåparaññË atthaññË niruttipadakovido
suggah¥tañ ca gaˆhåti attañ copaparikkhati||1028||
||khantyå chandikato hoti, ussahitvå tuleti taµ
samaye so padahati ajjhattaµ susamåhito||1029||
||bahussutaµ dhammadharaµ sappaññaµ buddhasåvakaµ
dhammaviññånaµ åka!khaµ taµ bhajetha tathåvidhaµ||1030||
||bahussuto dhammadharo kosårakkho mahesino
cakkhu sabbassa lokassa pËjaneyyo bahussuto||1031||
||dhammåråmo dhammarato dhammaµ anuvicintayaµ
dhammaµ anussaraµ bhikkhu saddhammå na parihåyati||Tha1032||
| |cattål¥sanipåta mahåkassapathera| |
|| ||o††hapahatamattena attånaµ pi na passati
patthaddhag¥vo carati, ahaµ seyyo ’ti maññati||1074||
||aseyyo seyyasamånaµ bålo maññati attånaµ
na taµ viññË pasaµsanti patthaddhamanasaµ naraµ||1075||
||yo ca seyyo ’ham asm¥ ti, nåhaµ seyyo ’ti vå puna
h¥no ’haµ sadiso vå ti vidhåsu na vikampati||1076||
||paññavantaµ tathå tådiµ s¥lesu susamåhitaµ
cetosamathasaµyuttaµ tañ ve viññË pasaµsare||Tha1077||
592
| |paˆˆåsanipåta tå¬apu†athera| |
|| ||sabbattha te citta vaco kataµ mayå, bahËsu jåt¥su na me ’si kopito
ajjhattasambhavo kataññutåya te, dukkhe ciraµ saµsaritaµ tayå kate||1126||
||tvañ ñeva no citta karosi bråhmaˆe tvaµ khattiye råjadis¥ karosi no
vesså ca suddå ca bhavåma ekadå, devattanaµ vå pi tav’ eva våhaså||1127||
||tav’ eva hetË asurå bhavåmase, tvaµ mËlakaµ nerayikå bhavåmase
atho tiracchånagatå pi ekadå, petattanaµ vå pi tav’ eva våhaså||1128||
||na nËna dubbhissasi maµ punappunaµ muhuµ muhuµ cåraˆikaµ va dassahaµ
ummattaken’ eva mayå palobhasi: kiñ cå pi te citta virådhitaµ mayå||1129||
||idaµ pure cittaµ acåri cårikaµ yen’ icchakaµ yatthakåmaµ yathåsukhaµ
tad ajj’ ahaµ niggahissåmi yoniso hatthippabhinnaµ viya a!kusaggaho ti||1130||
||satthå ca me lokam imaµ adhi††hahi aniccato addhuvato asårato
pakkhanda maµ citta jinassa såsane, tårehi oghå mahato suduttarå||Tha1131||
| |paˆˆåsanipåta tå¬apu†athera| |
|| ||årammaˆe taµ balaså nibandhisaµ någaµ va thambhamhi da¬håya rajjuyå
taµ me suguttaµ satiyå subhåvitaµ anissitaµ sabbabhavesu hehisi||1141||
||paññåya chetvå vipathånusårinaµ yogena niggayha pathe nivesiya
disvå samudayaµ vibhavañ ca sambhavaµ dåyådako hehisi aggavådino||1142||
||catuvipallåsavasaµ adhi††hitaµ gåmaˆ"alaµ va parinesi citta maµ
na nËna saµyojanabandhanacchidaµ saµsevase kåruˆikaµ mahåmuniµ||1143||
593
||migo yathå seri sucittakånane rammaµ giriµ påvisi abbhamålinaµ
anåkule tattha nage ramissasi asaµsayaµ citta paråbhavissasi||1144||
||ye tuyha chandena vasena vattino narå ca nåri ca anubhonti yaµ sukhaµ
aviddasË måravasånuvattino bhavåbhinand¥ tava citta sevakå ti||Tha1145||
| |sa††hikanipåta mahåmoggallånathera| |
|| ||aniccå vata sa!khåra uppådavayadhammino
uppajjitvå nirujjhanti tesaµ vËpasamo sukho||1159||
||sukhumaµ te pa†ivijjhanti vålaggam usunå yathå
ye pañca khandhe passanti parato no ca attato||1160||
||ye ca passanti sa!khåre parato no ca attato
paccabyådhiµsu nipuˆaµ vålaggaµ usunå yathå||Tha1161||
| |mahånipåta va!g¥sathera| |
|| ||yadatthiyaµ brahmacariyaµ acåri kappåyano kacci ’ssa taµ amoghaµ?
nibbåyi so ådu saupådiseso, yathå vimutto ahu taµ suˆoma||1274||
||acchecchi taˆhaµ idha nåmarËpe, taˆhåya sotaµ d¥gharattånusayitaµ
atåri jåtimaraˆaµ asesaµ icc abrav¥ hagavå pañcase††ho||Tha1275||
594
Khuddakanikåya Ther¥gåthå
| |ekanipåta muttåther¥ | |
|| ||sumuttå sådhu mutta mhi t¥hi khujjehi muttiyå
udukkhalena musalena patinå khujjakena ca
mutta mhi jåtimaraˆå bhavanetti samËhatå||Th¥11||
| |dukanipåta nandåther¥ | |
|| ||åturaµ asuciµ pËtiµ passa nande samussayaµ
asubhåya cittaµ bhåvehi ekaggaµ susamåhitaµ||19||
||animittañ ca bhåvehi månånusayam ujjaha
tato månåbhisamayå upasantå carissasi||Th¥20||
| |dukanipåta jent¥ther¥ | |
|| ||ye ime satta bojjha!gå maggå nibbånapattiyå
bhåvitå te mayå sabbe yathå buddhena desitå||21||
||di††ho hi me so bhagavå antimo ’yaµ samussayo
vikkh¥ˆo jåtisaµsåro n’ atthi dåni punabbhavo||Th¥22||
| |pañcanipåta nanduttaråther¥ | |
|| ||tato saddhaµ labhitvåna pabbajiµ anagåriyaµ
disvå kåyaµ tathåbhËtaµ kåmarågo samËhato||90||
||sabbe bhavå samucchinnå icchå ca patthanå pi ca
sabbayogavisaµyuttå santiµ påpuˆiµ cetaso||Th¥91||
595
| |pañcanipåta soˆåther¥ | |
|| ||animittañ ca bhåvemi ekaggå susamåhitå
anantaråvimokkhåsiµ anupådåya nibbutå||105||
||pañcakkhandhå pariññåtå ti††hanti chinnamËlakå
†hitivatthuj’ aneja mhi n’ atthi dåni punabbhavo||Th¥106||
| |chanipåta guttåther¥ | |
|| ||gutte yad atthaµ pabbajjå hitvå puttaµ samussayaµ
taµ eva anubrËhehi må cittassa vasaµ gami||163||
||cittena vañcitå sattå mårassa visaye ratå
anekajåtisaµsåraµ sandhåvanti aviddasË||164||
||kåmacchandañ ca byåpådaµ sakkåyadi††hiµ eva ca
s¥labbataparåmåsaµ vicikiccañ ca pañcamaµ||165||
||saµyojanåni etåni pajahitvåna bhikkhuni
orambhågaman¥yåni nayidaµ punar ehisi||166||
||rågaµ månaµ avijjañ ca uddhaccañ ca vivajjiya
saµyojanåni chetvåna dukkhass’ antaµ karissasi||167||
||khepetvå jåtisaµsåraµ pariññåya punabbhavaµ
di††h’ eva dhamme nicchåtå upasantå carissasi||Th¥168||
596
| |sattanipåta uttaråther¥ | |
|| ||cittaµ upa††hapetvåna ekaggaµ susamåhitaµ
paccavekkhatha sa!khåre parato no ca attato||Th¥177||
| |sattanipåta upacålåther¥ | |
|| ||sat¥mat¥ cakkhumat¥ bhikkhun¥ bhåvitindriyå
pa†ivijjhiµ padaµ santaµ akåpurisasevitaµ||189||
||kin nu jåtiµ na rocesi? jåto kåmåni bhuñjati
bhuñjåhi kåmaratiyo måhu pacchånutåpin¥||190||
||jåtassa maraˆaµ hoti hatthapådåna chedanaµ
vadhabandhapariklesaµ jåto dukkhaµ nigacchati||191||
||atthi sakyakule jåto sambuddho aparåjito
so me dhammaµ adesesi jåtiyå samatikkamaµ||192||
||dukkhaµ dukkhasamuppådaµ dukkhassa ca atikkamaµ
ariya††ha!gikaµ maggaµ dukkhËpasamagåminaµ||193||
||tassåhaµ vacanaµ sutvå vihariµ såsane ratå
tisso vijjå anuppattå kataµ buddhassa såsanaµ||194||
||sabbattha vihatå nandi tamokkhandho padålito
evaµ jånåhi påpima nihato tvaµ asi antaka||Th¥195||
597
| |a††hanipåta s¥sËpacålåther¥ | |
|| ||tåvatiµså ca yåmå ca tusitå cå pi devatå
nimmånaratino devå ye devå vasavattino||198||
||kålaµ kålaµ bhavå bhavaµ sakkåyasmiµ purakkhatå
av¥tivattå sakkåyaµ jåtimaraˆasårino||199||
||sabbo åd¥pito loko, sabbo loko parid¥pito
sabbo pajjalito loko, sabbo loko pakampito||Th¥200||
| |a††hanipåto va""hamåtåther¥ | |
|| ||ye keci va""ha sa!khårå h¥naukka††hamajjhimå
aˆu pi aˆumatto pi vanatho me na vijjati||208||
||sabbe me åsavå kh¥ˆå appamattassa jhåyato
tisso vijjå anuppattå kataµ buddhassa såsanaµ||Th¥209||
| |mahånipåta sumedhåther¥ | |
|| ||nibbånåbhiratå ahaµ asassataµ bhavagataµ yadi pi dibbaµ
kiµ a!ga pana tucchå kåmå appassådå bahuvighåtå||450||…||
||atha ne bhaˆti sumedhå må edisakåni bhavagataµ asåraµ
pabbajjå vå hohi ti maraˆaµ vå tena c’ eva våreyyaµ||465||…||
||evaµ bahudukkhå kåmå akkhåtå antaråyikå
gacchatha na me bhavagate vissåso atthi attano||Th¥492||
598
| |mahånipåta sumedhåther¥ | |
|| ||bålå te duppaññå acetanå dukkhasamudayoruddhå
desente ajånantå na bujjhare ariyasaccåni||453||
||saccåni amma buddhavaradesitåni te bahutarå ajånantå
ye abhinandanti bhavagataµ pihanti devesu upapattiµ||454||
||devesu pi upapatti asassatå bhavagate aniccamhi
na ca santasanti bålå punappunaµ jåyitabbassa||Th¥455||
| |mahånipåta sumedhåther¥ | |
|| ||anujånåtha maµ ubhayo pabbajituµ dasabalassa påvacane
appossukkå gha†issaµ jåtimaraˆappahånåya||457||
||kiµ bhavagatena abhinanditena kåyakalinå asårena?
bhavataˆhåya nirodhå anujånåtha pabbajissåmi||Th¥458||
| |mahånipåta sumedhåther¥ | |
|| ||so hetu so pabhavo taµ mËlaµ satthu såsane khanti
taµ pa†hamasamodhånaµ taµ dhammaratåya nibbånaµ||521||
||evaµ kathenti ye saddahanti vacanaµ anomapaññassa
nibbindanti bhavagate nibbinditvå virajjant¥ ti||Th¥522||
599
D¥ghanikåya
S¥lakkhandhavagga 15
Mahåvagga 24
På†ikavagga 9
Majjhimanikåya
MËlapaˆˆåsap嬥 100
Majjhimapaˆˆåsap嬥 30
Uparipaˆˆåsap嬥 97
Saµyuttanikåya
Sagåthåvagga 25
Nidånavagga 91
Khandhavagga 129
SaŒyatanavagga 116
Mahåvagga 53
A!guttaranikåya
Eka-Duka-Tikanipåta 33
Catukkanipåta 28
Pañcaka-Chakkanipåta 35
Sattaka-A††haka-Navakanipåta 16
Dasaka-Ekådasakanipåta 16
Khuddakanikåya
Dhammapåda 18
Udåna 19
Itivuttaka 24
Suttanipåta 51
Theragåthå 53
Ther¥gåthå 14
600
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammåsambuddhassa
Sahassapå¬isuttanta
Svåkkhåto Bhagavatå Dhammo