Wychodzenie pozadostarczone informacje
Diagnoza psychologiczna
Wykład 1 i 2. 27.02.2013, 13.03.2013
Zaliczenie ćwiczeń: praca pisemna, diagnoza pod kątem odporności psycho- fizycznej. Egzamin testowy, próg 60%.
1) Diagnoza- z greckiego diagnosis (rozróżnianie, osądzanie, ocena) Dia- przez Gignosk- wiedzieć Gnose- wiedza osiągnięta pośrednio Diagnostike, diagnostike techne- sztuka odróżniania, różnicowania za pomocą pośredniego
poznawania.
2) Nauka czy sztuka? Schemat procesu poznania diagnostycznego wg Ziemskiego.
Intuicja rozumiana jako skrócone rozpoznanie oparte o doświadczenie
dane doświadczenia Pojęcia typów, gatunków(zbiór cech dotyczący pewnego stanu rzeczy)
Uzasadnienie, rozumowanie różnicujące
3) Diagnozowanie jako czynność poznawcza: Zbieranie informacji Tworzenie warunków dla pozyskania informacji Analiza i synteza Integrowanie informacji Hipotekowanie, podejmowanie decyzji Rozwiązywanie problemów Rozumowanie, porównywanie Wnioskowanie, uogólnianie, indywidualizowanie Uzasadnianie Korzystanie z wiedzy i doświadczenia Przetwarzanie danych, a nie tylko ich rejestracja- interesują nas nie zachowania lecz informacje,
które niosą
Strona 1 z 31
4) Diagnozowanie jako modelowanie: Modelowanie w umyśle diagnosty osobowości badanego, jego środowiska Model jest uproszczoną wersją obiektu, co umożliwia jego analizę Zawiera kluczowe elementy zjawiska i relacje między nimi Umożliwia prześledzenie konsekwencji podjęcia lub niepodejmowania interwencji po
zdiagnozowaniu Obejmuje określony zakres czasowy
5) Diagnozowanie jako sytuacja emotogenna: Badany: konieczność ujawnienia prywatności, wstyd, zażenowanie, lęk przed oceną, poczucie
podporządkowania się Badający: ciekawość drugiego człowieka, życzliwość, bezstronność lub poczucie omnipotencji,
dominacja, pokusa manipulowania
6) Diagnozowanie jako złożona sytuacja społeczna: Sytuacja komunikacji interpersonalnej (werbalnej i niewerbalnej) Obie strony odgrywają przyjęte role społeczne Badany: potrzeba aprobaty społecznej, pożądana autoprezentacja, wnosi swój stosunek do osób
znaczących Badający: potrzeba akceptacji w roli zawodowej, aprobaty środowiska, uznania, wnosi swoje
wyobrażenia o pełnieniu roli i doświadczenia społeczne i zawodowe
7) Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna: Trzy filary kompetencji:
Wiedza Umiejętności (praktyczne i interpersonalne) System wartości
Dodatkowe kompetencji w różnych specyficznych dziedzinach diagnozowania
8) Diagnozowanie jako interwencja: Wejście w interakcję diagnostyczną zmienia diagnozowanego człowieka dzięki:
Wynikom przeprowadzonego badania i podjęciu interwencji Autorefleksji podczas badania Kontaktowi z otwartą i empatyczną, nie oceniającą osobą Wynikom przeprowadzonego badania i nadaniu etykiety
9) Komplementarność diagnozy i terapii: Diagnoza jest podstawą terapii W trakcie działania terapeutycznego dokonywana jest dalsza diagnoza Po jego zakończeniu konieczna jest ocena rezultatów terapii
10) Czym jest diagnoza?
Strona 2 z 31
Proces postępowania diagnostycznego Efekt tego procesu (wynik badania, orzeczenie) Tymczasowa hipoteza robocza Ostateczna odpowiedź na pytanie „jakim jest człowiek” Proces monitorowania w trakcie działania diagnostycznego Dziedzina nauki i praktyki
11) Różne definicje diagnozy: Witmer 1896: diagnoza psychologiczna to proces zmierzający do zrozumienia, przewidywania i
usprawniania zachowania jednostki Rosenzweig: diagnoza psychologiczna, ujęta zgodnie z tradycją lekarską, to nazywanie zaburzeń
na podstawie symptomów (symptom jest nieintencjonalny. W psychologii, pacjent generuje pewne symptomy w określonym celu, którego nie jest świadomy)
Shaffer i Lazarus: diagnoza psychologiczna to zbieranie wszelkich dostępnych danych i … Adam Frączek: diagnoza psychologiczna to końcowy efekt czynności psychologa nastawionego
na: Zidentyfikowanie Wyjaśnienie zmiennych psychologicznych u jednostki Efekt ten polega na zbudowaniu i uporządkowaniu systemu twierdzeń informujących o
własnościach czynności, procesów i psychologicznych mechanizmów kierujących czynnościami oraz kształtowaniu się tych czynności, procesów i mechanizmów jednostki
Założenia: odnosi się do określonego zakresu faktów i jest wykonywana przez osobę o określonej roli społecznej, posiadającej kwalifikacje i narzędzie
Hadley: diagnoza to oznaczenie natury i wskazanie źródeł nieprzystosowawczego sposobu zachowania się
English, English: diagnoza to charakterystyka jednostki na podstawie wybranych cech Lewicki: diagnoza to wskazanie na te dysfunkcje mechanizmu sterującego zachowaniem, które
sprawiają, że stosunki człowieka z otoczeniem są niezadowalające. Ziemski: diagnoza- rozpoznawanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na
podstawie jego objawów, w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości Paluchowski, Hornowska: diagnozowanie- proces aktywnego poszukiwania i przetwarzania
danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniu zmierzającym do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego ludzi
12) Ogólny obraz diagnozowania wg Paluchowskiego: Jest to rozpoznawanie istoty i uwarunkowania złożonego stanu rzeczy na podstawie obserwacji
jego cech (objawów) i tendencji rozwojowych oraz znajomości ogólnych tendencji rozwojowych oraz znajomości ogólnych prawidłowości panujących w określonej dziedzinie.
Uwzględnia retro gnozę (diagnozowania stanów przeszłych) i prognozę (stanów przyszłych)
13) Jeśli nie wykonuje się diagnozy… …. Zatraca się specyfikę zawodu psychologa
Strona 3 z 31
Diagnoza to jedno z trzech podstawowych zadań psychologa: Psychoprofilaktyka, promocja zdrowia Diagnoza psychologiczna Pomoc psychologiczna i psychoterapia
Pełni służebną role wobec doradztwa, pomocy, interwencji, oddziaływań reedukacyjnych, psychoterapii, itp.
Musi być wykonywana celowo, nie może być sztuką dla sztuki
14) Diagnoza powinna: Ujmować specyficzne, wyróżnione ze względu na postawione pytania własności człowieka na tle
innych własności uporządkowanych wedle jednolitego schematu Zawierać informacje o aktualnym stanie zmiennych psychologicznych na tle danych o
przekształcaniu się tych zmiennych Być przedstawiona za pomocą pojęć wyjaśniających, opartych na materiale opisowym,
charakteryzującym obserwowalne zachowanie się człowieka
15) Rodzaje diagnozy: Diagnoza całościowa =/= fragmentaryczna Diagnoza ostateczna poparta badaniem psychologicznym =/= diagnoza robocza, tymczasowa Intuicyjna =/= potwierdzona badaniem psychologicznym Diagnoza negatywna (zaburzeń, objawów, deficytów) =/= pozytywna (diagnoza zasobów
jednostki i środowiska jako podstawy przystosowania, kompensacji, wyrównaniu braków, warunków żywienia)
16) Funkcje diagnozy: Deskryptywno- ewaluatywna (opis odpowiada na pytanie: jaki jest człowiek?) Eksplanacyjna (wyjaśnienie- dlaczego tak jest?) Predykcyjna (dlaczego będzie właśnie tak, a nie inaczej?) Prognostyczna (przewidywanie) Korekcyjna (co zrobić, aby uzyskać pożądany stan rzeczy?)
Modele diagnozy
17) Nozologiczny model diagnozy klinicznej- odpowiada modelowi biologicznemu (leki). Ściśle powiązany z modelem medycznym, odwołanie się do jednostek chorobowych,
różnicowanie objawów, celem przedstawienia konkretnej diagnozy Diagnoza ma pomóc przede wszystkim psychiatrze. Psychiatra mógł zrezygnować z diagnozy, jeśli
była niezgodna z przypuszczeniami psychologa. Test MMPI- w pierwotnej wersji zbadano chorych np. na schizofrenię, a wyniki uznano za typowe
dla schizofreników. Test miał odzwierciedlać diagnozę psychiatryczną. Przyjęto klasyfikację chorób i zaburzeń psychicznych.
Strona 4 z 31
Diagnoza lekarska i psychologiczna były podobne, bo obie badały symptomy, które wiązały się w grupy. Udział pacjenta kończył się na badaniu, nie było psychoterapii, leczono za pomocą medykamentów.
Diagnoza o pacjencie a nie dla pacjenta. Pacjent traktowany przedmiotowo, jako przedmiot do zbadania.
Zjawisko Rumpelstilzchena- istnieje coś takiego jak czarodziejska moc nazwania. Jeśli diagnoza zostanie ujęta w słowa, to pacjent i jego rodzina czują się uspokojeni. Skoro jest diagnoza, to wiadomo też, jak to leczyć. Diagnoza nozologiczna do tego się najczęściej sprowadza, żeby nazwać problem.
Konsekwencje dla psychologa: Małe możliwości oddziaływania, diagnoza była ograniczeniem jego możliwości Przyjęcie pojęcia jednostki chorobowej (dla psychologów mniej przydatnej, gdyż nie
uczestniczyli w leczeniu). Psychopatologia to część wspólna psychologii i psychiatrii- psycholog ma prawo obserwować pojawiające się symptomy, które łączymy następnie w zespoły.
Dychotomiczne myślenie o badanym (zdrowy- chory). Badany traktowany przedmiotowo (obiekt) Diagnoza dla lekarza (nie dla badanego) Przyczyny zaburzeń tkwią wyłącznie w jednostce. Nie badano okoliczności świata
zewnętrznego.
18) Model funkcjonalny- etap humanizacji w psychoterapii W większym stopniu wykorzystuje wiedzę psychologiczną Diagnoza psychologiczna nie pokrywa się z diagnozą lekarską. Nie po to badamy, żeby lekarz
podjął leczenie, a już zwłaszcza leczenie farmakologiczne. Diagnoza ma w większym stopniu wpływ na udział psychologa w procesie terapii.
Działania psychologa mają powodować zmniejszenie dyskomfortu pacjenta, albo jego rozwój. Zwykle wybiera się kilka kryteriów, które wskazują na adaptację pacjenta.
Diagnoza nie jest dychotomiczna- opisujemy cechy, układamy je na kontinuum (od bardzo dobrej relacji z otoczeniem, do bardzo złej)
Psycholog decyduje o kryteriach prawidłowej regulacji Diagnoza dla pacjenta. Pacjent traktowany podmiotowo, jako osoba, a nie przedmiotowo.
Diagnoza wyjaśnia pacjentowi różne rzeczy, psycholog współpracuje z pacjentem nad wyborem metody, która pozwoli te problemy usunąć.
Psycholog góruje nad pacjentem w terapii, to on podejmuje decyzje, nawet jeśli pyta o zdanie pacjenta.
Konsekwencje: Umożliwia podjęcie psychoterapii Może być stosowana w innych niż lecznictwo psychiatryczne, działach- więzieniach,
wojsku, w resocjalizacji, w chorobach somatycznych, itp. Jest pracą twórczą, nie rutynową Pogłębiona, holistyczna Oparta na wiedzy teoretycznej o mechanizmach zaburzeń i praktyce klinicznej
Zaburzenie regulacji stosunków z otoczeniem: Czy jedną z przyczyn są przyczyny psychologiczne?
Strona 5 z 31
Stan osoby badanej nieznany
Jaka jest natura czynników psychologicznych? Czy nieadekwatność zachowania jest proporcjonalna do tych przyczyn? Mechanizm przyczynowo- skutkowy zaburzeń Czy istnieją czynniki kompensujące? Jakie czynniki psychologiczne mogą być pomocne w usunięciu zaburzenia?
Stwierdzamy zdolności do Stwierdzenie niezdolności doregulacji stosunków z otoczeniem regulacji stosunków z otoczeniem
Opis przejawów niezdolności
Określenie przyczyn i psychologicznych mechanizmów niezdolności
Określenie właściwości i procesów psychologicznych pomocnych w likwidacji niezdolności
Korygowanie niezdolności
19) Model psychospołeczny- negocjowanie diagnozy z klientem, negocjowanie zrozumienia na czym polega problem, dochodzi się do wspólnego wniosku, który niekoniecznie zawiera etykietę psychiatryczną.
Uwzględnia społeczny kontekst diagnozy Praca psychologa wiąże się z zapewnieniem systemowi społecznemu funkcjonalności (selekcja
osób właściwych do pełnienia ról społecznych, zwolnienie z ról społecznych oraz pomoc osobom mającym trudności w regulacji stosunków z otoczeniem)
Diagnoza psychologiczna jest w interesie jednostki, ale i społeczeństwa Odwołuje się i rozszerza poprzednie modele, zawiera poprzednie diagnozy. Diagnoza dla pacjenta i dla społeczeństwa- pojawia się wątek protodiagnozy- to, co wnosi ze
sobą pacjent i o czym mówi jego otocznie (np. skierowanie na diagnozę od pedagoga szkolnego, celem potwierdzenia ich własnego zdania na temat problemów z uczniem)
Selekcja - dotyczy przede wszystkim dostosowania pacjentów do społeczeństwa. Np. osoba o obniżonych zdolnościach intelektualnych, nie może znaleźć pracy, psycholog powinien pomóc, np. poprzez selekcję pracowników w miejscu pracy. Warunek: jeśli jest wystarczająca liczba rąk do pracy, to psycholog wybiera osobę, która pracę te wykona najlepiej (więc nie osobę opóźnioną). Jeśli brakuje rąk do pracy, wtedy psycholog powinien dostosować pracę do typu upośledzenia. Psycholog pełni też rolę społeczną, jego wybory i zadania mają służyć ładowi społecznemu i interesie społeczeństwa
Interakcyjność modelu:
Strona 6 z 31
Członkowie społeczeństwa uczestniczą w tworzeniu diagnozy (rozpoznają osoby mające trudności w funkcjonowaniu)
Protodiagnoza to proces poznawczy zachodzący w społeczeństwie, mający na celu identyfikację osób mających kłopoty w regulacji stosunków z otoczeniem
Psycholog weryfikuje jej słuszność Diagnoza jest tworzona w dialogu psychologa z pacjentem i członkami jego otoczenia Rezultaty diagnozy są łatwiejsze do wdrożenia dzięki negocjowaniu wspólnego
zrozumienia problemu osoby badanej (z nią i jej otoczeniem Cechy diagnozy psychospołecznej:
Badanie nie odbiega od badania w modelu funkcjonalnym Uwzględnia szeroko kontekst społeczny, rolę sytuacji, interesy stron, obejmuje szerszy
zakres zagadnień- relacje, role Ustosunkowuje się do protodiagnozy Rezultat diagnozy jest negocjowany0 badany ma wpływ na ostateczną wersję Partnerski kontakt badanego z psychologiem Ważne elementy: naukowa wiedza psychologiczna, protodiagnoza
20) Porównanie modeli: Każdy model jest wartościowy w konkretnej sytuacji Dla kogo:
Nozologiczna- o badanym Funkcjonalna i interakcyjna- dla badanego i dla społeczeństwa
Aktywność diagnosty: Nozologiczna: rutynowy Pozostałe: aktywna, twórcza, bez sztywnych reguł
Nozologiczna i funkcjonalna: w gabinecie, interakcyjna: dociera do środowiska osoby badanej. Stosunek do terapii:
Nozologiczna: dla terapii medycznej Funkcjonalna: dla terapii psychologicznej Interakcyjna: także dla celu wpływania na otoczenie (oraz może być wykorzystywana
przez innych specjalistów) Cel:
Nozologiczna: zaklasyfikowanie do jednostki chorobowej Funkcjonalna: wyjaśnienie trudności i pomoc. Interakcyjna: wyjaśnienie trudności z badanym i otoczeniem oraz pomoc.
Wykład 3. 20.03.2013
21) Cele diagnozy klinicznej w perspektywie czasowej: Gbygv
Strona 7 z 31
Diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna lub typologiczna
Diagnoza genetyczna Diagnoza znaczenia
Diagnoza fazy
Diagnoza prognostyczna
DiagnozaPełna
Diagnoza cząstkowa
22) Przedmiot diagnozowania (wg Thorne’a): Klasyfikacyjna (typologiczna) - przyporządkowanie danych do jakiegoś typu (klasy) z
przyzwoleniem na wykorzystanie innych, związanych z tym typem danych- pojęcie prototypu. Co to jest?
Genetyczna (kauzalna)- pochodzenie obecnego stanu i wykrywanie czynników przyczynowych, usytuowanych w przeszłości. Skąd to jest?
Prognostyczna - skutki w przyszłości wynikające ze stanu aktualnego, gdy czynniki kontekstowe pozostają stałe lub zmieniają się. Jak się to będzie zmieniać w przyszłości?
Celu (znaczeń dla całości, czyli funkcjonalna) - poszukiwanie sensu odrębnych elementów ze względu na funkcje, jakie pełnią w całości z której pochodzą i jak zmieniają się pod wpływem innych elementów. Jakie to ma znaczenie?
Rozwojowa - poszukiwanie odchyleń od stanu typowego dla danej fazy rozwoju, identyfikacja fazy, realizacja zadań rozwojowych w kontekście społecznym. Na jakim to jest etapie?
Całościowa i częściowa . Diagnoza różnicowa (etiologiczna)- diagnoza choroby, dezintegracji, tego, co utrudnia rozwój
osobowości. Próg dezintegracji (jakie czynniki doprowadziły do poszukiwania profesjonalnej pomocy właśnie teraz, co poprzednio powstrzymywało), opis patologicznej integracji i dynamiki patologii
Diagnoza integracji (diagnoza osobowości)- czynników podmiotowych warunkujących odległość działań jednostki (wewnętrzna zgodność, nieobecność konfliktów, kompetencje, efektywność funkcjonowania)- a także samoregulacja, radzenie sobie, poczucie koherencji.
Diagnoza zarządzania życiem (analogie, sens życia, cele, wartości)- indywidualne prawo stanowiące punkt odniesienia dla życiowych decyzji jednostki
Diagnoza klasyfikacyjna (nozologiczna) Diagnoza predykcyjna (prognoza)
23) Schemat diagnozy wg Ziemskiego:
Aspekty diagnozy wg Paluchowskiego:
Diagnoza klasyfikacyjna Diagnoza genetyczna
Strona 8 z 31
Diagnoza rozwojowa Diagnoza funkcjonalna
Diagnoza prognostyczna
24) Rozróżnienia diagnozy Specyficzna- niespecyficzna Aktualnego stanu- kształtowania się zmiennych Formalna (konkretne zachowania- fakty empiryczne)- interpretacyjna Dokonana za pomocą kryteriów empirycznych (opisu zachowań)- kryteriów nieempirycznych
(odniesiona do konstruktów teoretycznych) Opis za pomocą ustalonych symboli (wyniki prób psychometrycznych)- lub za pomocą języka
potocznego
25) Ramy prawne diagnozy Diagnoza obligatoryjna:
Samodzielna Rozstrzygająca (zdolność kierowania pojazdami, pozwolenie na broń) Nierozstrzygająca (opinie w sprawach uzależnienia od alkoholu)
Niesamodzielna Rozstrzygająca (kształcenie specjalne) Nierozstrzygająca (biegłych sądowych)
Diagnoza nieobligatoryjna: Samodzielna:
Nierozstrzygająca (biegłych sądowych) Niesamodzielna:
Nierozstrzygająca (cele rentowe, resocjalizacja nieletnich, detencja)
Etapy procesu diagnozowania.
26) Etap prediagnostyczny: Badany: wnosi historię życia, problemy, oczekiwania co do sytuacji diagnostycznej, cele,
motywacje, lęk przed oceną, zależność związaną z rolą pacjenta. Badanie to dla niego: Sposób przekazu indywidualnej koncepcji choroby Próba znalezienia wyjaśnienia sensu cierpienia Możliwość oddziaływania na sytuację postdiagnostyczną
Badający: wnosi wiedzę, doświadczenie, narzędzia i procedury diagnostyczne, preferencje co do stylu diagnozowania, oczekiwania co do uzyskania danych diagnostycznych, system wartości, spełnia rolę społeczną
Strona 9 z 31
WAŻNE: atmosfera, zawarcie kontraktu na proces diagnozy
27) Etap badania diagnostycznego: Formułowanie problemu:
Problem przekazany z zewnątrz Problem postawiony przez współpracującego lekarza
Stawianie i weryfikacja hipotez: Osoba badana odwołuje się do celu, jaki chce zrealizować w badaniu, do obrazu świata i
siebie, dokonuje wyboru zachowań i ekspresji Osoba badana dokonuje wyboru, segregacji i agregacji zadań testowych i innych danych,
ocenia kompletność i użyteczność informacji, ich kliniczne znaczenie Badanie stanowi proces wzajemnego, kierowanego komunikowania w celu poszerzenia zakresu
wspólnej wiedzy (reguły konwersacji- jasności, ekonomii, współpracy) Tworzenie hipotez:
Hipotezy dotyczą zrozumienia zachowania się ludzi, oceny sfer zaburzonych i niezaburzonych, relacji jednostki z otoczeniem społecznym
Tworzenie hipotez opiera się na wiedzy o funkcjonowaniu psychiki Może być również hipoteza stworzona operacyjnie (na przykład badanie konkretnej
cechy- refleksu) Weryfikowanie hipotez zależy od podejścia badacza, wiedzy i doświadczenia, z użyciem
minimum metod Źródła hipotez:
Historia choroby Wcześniejsze badania Protodiagnoza Pierwsze wrażenie Obserwacja Wywiad od badanego i środowiskowy Pytanie skierowane do diagnosty
28) Etap opisywanie i wyjaśniania: Obejmuje:
Opis (zachowań rzeczywistych oraz symbolicznych zachowań testowych) Interpretację (poszukiwanie związku danych testowych i pozatekstowych) Orzekanie diagnostyczne Przewidywania Decydowanie o planie interwencji w oparciu o wiedzę operacyjną (na podstawie teorii
wiadomo, co należy zmienić) i pragmatyczną (jak praktycznie działać) Plan badania musi być:
Nie sztywny, lecz elastyczny Nie szczegółowy, ale ogólne zarysy Związany z iteracyjnym charakterem procesu diagnozowania
Iteracyjny charakter diagnozy: Pętle sprzężeń zwrotnych, które pozwalają na decyzje:
Jakie działania podjąć w procesie diagnozowania?
Strona 10 z 31
Czy postawione hipotezy zostały zweryfikowane? Czy wyłoniły się nowe, wymagające weryfikacji, hipotezy? Kiedy zakończyć zbieranie informacji? Kiedy obraz badanego jest dostatecznie wyjaśniający z punktu widzenia
postawionego problemu?
29) Dziewięciowymiarowy model diagnozowania (wg Bartona): Dopasowanie do poziomu rozwoju Stan czy cecha? Norma czy ekstremum (podobny, czy różny?) Określony obszar życia psychicznego Metody (umiejętności diagnosty, łatwość manipulowania metodą, wrażliwość na zmienną
aprobaty społecznej) Orientacja na normy (jednostka w grupie) czy na jednostkę (zależności wewnątrzpsychiczne) Dane ilościowe czy jakościowe? Jedna, czy wiele miar? Jednorazowe czy wielokrotne badanie? Paulina Kłosek właśnie dziobie w moją klawiaturę:D
30) Zachowanie osoby badanejZachowanie X w życiu
Występuje Nie występuje
Zachowanie X podczas
testowania
Występuje Zachowanie jest zdeterminowane czynnikami podmiotowymi, lub jednostka tak konstruuje swe sytuacje życiowe, żeby ta podmiotowa właściwość się ujawniła
Czynniki sytuacyjne blokują wyrażanie się cech
Nie występuje Test nie stworzył sytuacji, w której cecha mogłaby się ujawnić lub wyłącznie czynniki sytuacyjne…
Brak cechy
31) Podejście statystyczne a klinicznePodejście
AKTURIALNE KLINICZNEOpiera się na intensywnym badaniu kilku cech Opiera się na ekstensywnym (obszernym,
rozciągłym) badaniu wielu cechWszystkie informacje dotyczą grup Wykorzystuje się informacje dotyczące
jednostek i grupPrzewidywanie oparte jest na obliczaniu Przewidywanie oparte jest na znajomości teorii
Strona 11 z 31
prawdopodobieństwaPrzewidywanie- jako formalna konsekwencja obserwacji0 może być dziełem komputera, laboranta
Przewidywanie- jako akt twórczy- musi być dziełem eksperta
Nie można wykorzystać jednostkowych zdarzeń Można wykorzystywać rzadkie jednostkowe zdarzenia
32) Etap formułowania zaleceń: Orzekanie diagnostyczne (opis, klasyfikacja, wyjaśnienie) Przewidywanie- prognoza Interwencja (optymalizacja układu człowiek- otoczenie)
Selekcja (wybór, dobór) Strategie niekompensacyjne (jeśli badany nie osiągnie jednego z kryteriów, zostaje
zdyskwalifikowany) Strategie kompensacyjne (słabość w zakresie jednego kryterium może być
wyrównana w zakresie innego kryterium) Metody:
(a) Przeszkód kolejnych (od najbardziej trafnego wskaźnika)(b) Wszystkie wskaźniki
Modyfikacja Konieczny kontakt emocjonalny i powstanie sojuszu terapeutycznego Działają czynniki niespecyficzne (Roska, nadzieja, wsparcie, opieka) Czynniki specyficzne zależą od rodzaju podjętego działania Działanie musi być świadomie zaprojektowane, nie przypadkowe
Komunikowanie diagnozy (jest interwencją, gdyż decyduje o zmianie sytuacji osoby badanej) Funkcja legitymizująca (potwierdzenie urzędowe) Funkcja wyjaśniająca Funkcja perswazyjna (podanie uzasadnienia i zachęta do współpracy) Funkcja rozwijająca (dla diagnosty- dyscyplinowanie toku myślenia, refleksja nad
własną pracą)
33) Orzeczenie: Skrót z diagnozy, dokonany etycznie:
Ochrona danych osobowych Z ograniczeniem intymnych informacji o badanym do koniecznych, przemyśleniem, jaki
jest sens przekazu tej informacji i do czego dana informacja może zostać użyta Zrozumiały język Zwięzłość, prostota Nie wykracza poza postawiony problem.
Wykład 4. 10.04.2013
MODELUJĄCY WPŁYW OSOBY BADAJĄCEJ I BADANEJ NA SYTUACJĘ BADANIA
Strona 12 z 31
34) Diagnoza powoduje konsekwencje indywidualne i społeczne
35) Społeczeństwo tworzy warunki dla diagnozowania i oczekuje wyników W świadomości społecznej obecna jest głównie diagnoza w modelu nozologicznym
36) Oczekiwania wobec diagnozy: Pacjenci: poprawa zdrowia, usunięcie cierpienia Społeczeństwo: ład, tożsamość społeczna Psycholog: trafność, zgodność z teoriami, naukowość, korzyści praktyczne. Łączy interesy
pacjenta i społeczeństwa Specjaliści: przydatność w leczeniu, wychowaniu
37) Skutki diagnozy: Pozytywne: leczenie pacjenta, ochrona osób o mniejszych możliwościach, porozumienie
specjalistów Negatywne: naznaczanie, presja na pacjenta, by zachowywał się zgodnie z etykietą.
38) O statusie diagnozy decyduje: W modelu nozologicznym: autorytet medycyny W modelu funkcjonalnym: autorytet psychologii jako nauki W modelu psychospołecznym, interakcyjnym: społeczna użyteczność diagnozy
39) Na przebieg i wyniki badania ma wpływ społeczny kontekst badania: Spostrzeganie osoby badanej przez diagnostę (pierwsze wrażenie, podobieństwo do Ja) Wywieranie wpływu, strategie zarządzania wrażeniem przez badanego Spostrzeganie badacza przez osobę badaną (atrakcyjność, status, osobiste właściwości badacza,
kompetencje) Dostosowanie (nieświadoma akomodacja) w komunikacji Behawioralne potwierdzanie (oczekiwań badacza, stereotypów i uprzedzeń)- wskutek
podprogowej wymiany sygnałów
40) Badanie jako konwersacja: Między badanym a badającym zachodzi świadoma wymiana sygnałów:
Badany wybiera strategie zachowań odpowiednie do celu, który chce osiągnąć, m.in. decyduje o tym, co i jak chce powiedzieć
Także badanie kwestionariuszowe to konwersacja z ukrytym badaczem Skrypty badania psychologicznego:
Skrypty posiada zarówno badany i badający: Pacjent: jak wygląda rozmowa z psychologiem? Psycholog: stosowanie wywiadu standaryzowanego vs. otwartego, stosowanie
metod testowo- psychologicznych Podczas badania psychologicznego następuje konstruowanie znaczeń i tworzenie
wspólnej wiedzy badacza i badającego, nie tylko odkrywanie tych znaczeń
41) Czynniki po stronie badanego:
Strona 13 z 31
BadaczOczekiwania interpersonalne
Sytuacje diagnostyczne
Lęk przed oceną
Zachowanie badanego
Ukryte wymagania sytuacji badawczej
Status motywacyjny osoby badanej
Status motywacyjny- zgłoszenie dobrowolne lub przymusowe Efekt zgłoszeń ochotniczych Rosenthal, Rostov: ochotników cechuje wyższy status
społeczny, IQ, lepsza socjalizacja, wyższe wykształcenie, prospołeczność, poszukiwanie stymulacji, otwartość, niekonwencjonalność. W badaniach nad lekami i hipnozą- gorzej przystosowani
Ryzyko przeszacowania zmiennych (Kinsley) Efekt ukrytych wymagań sytuacji diagnostycznej Orne’a: próbuje odczytać oczekiwania badacza
i je spełnić (może też być przekorny) Ten efekt można zmniejszyć przez wywiad po badaniu, badanie dwóch grup (jedna
badana, druga ma zachowywać się tak, jakby była badana), umieszczenie w grupie symulantów- symulują zachowania rzeczywistych badanych
Efekt lęku przed oceną Rosenberga (potrzeba akceptacji, lęk przed etykietą) Wyższy, gdy badacz ma wysoki autorytet, jest surowy, nie daje informacji zwrotnych Efekt silniejszy niż efekt ukrytych wymagań
42) Czynniki po stronie badacza: Efekt Rosenthala (efekt Pigmaliona, stronniczość eksperymentalna, samospełniające się
proroctwo): badacz oczekuje określonych wyników ze strony badanego i nieświadomie inaczej
traktuje, daje niewerbalne wskazówki badanemu, jak ma się zachować w efekcie uzyskuje oczekiwane zachowania. Efekt jest powtarzalny.
Efekt Galatei: grupa naznaczona piętnem sukcesu Efekt Golema: grupa naznaczona piętnem porażki *te efekty mogą wyjaśniać różnice w wynikach badań psychologicznych przeprowadzonych przez
różnych badaczy- np. jeden psycholog mógł być nieświadomie stronniczy i zakwalifikować badanego do grupy Galatei, drugi do grupy Golema
43) Źródła oczekiwań badacza: Zewnętrzne: dane o pacjencie demograficzne, z historii choroby, od współpracowników, pierwsze
wrażenie, intuicja (różna waga) Uprzednie kontakty z pacjentem Osobowość badacza (konformizm, zależność od grupy, sztywność, dystans społeczny,
impulsywność, nieufność)
44) Czynniki psychologiczne wpływające na trafność diagnozy
Strona 14 z 31
45) Model oczekiwań interpersonalnych klinicysty: Informacje płynące od osoby badanej do badacza modyfikuje szereg czynników pośredniczących
(transmiterów): Wstępne założenia klinicysty (pozytywne lub negatywne) sprawiają, że napływające nowe
informacje ulegają przebudowie zgodnie z tymi oczekiwaniami. Może również nastąpić zmiana oczekiwań i formułowanie nowych wbrew wstępnym ustaleniom
Czynniki pośredniczące po stronie badającego: I stopnia to podobieństwo do badającego, spostrzegany stopień kontroli nas
zachowaniem osoby badanej, dokonywanie atrybucji wewnętrznej/ zewnętrznej II stopnia to mimika i pantomimika badającego oraz charakterystyka nikrokontekstu
Traktowanie osoby badanej przez badacza: Pozytywne (wsparcie, poświęcenie uwagi, zachęcanie) Negatywne (brak w/w)
Czynniki pośredniczące po stronie pacjenta: I stopnia to status motywacyjny, poziom intelektualny, poczucie własnej wartości,
kontrola zachowań, hierarchia wartości II stopnia to poziom lęku przed oceną
Zachowanie osoby badanej staje się zgodne z pozytywnymi lub z negatywnymi oczekiwaniami klinicysty (efekt Galatei/ Golema)
Świadomość powyższych uwarunkowań pozwala na zachowanie bezstronności badania i uniknięcie efektów zniekształcających diagnozę. Należy:
Przestrzegać zasad etycznych postępowania psychologicznego Rozwijać kompetencje relacyjne
Wykład 5. 17.04.2013
SCALANIE WYNIKÓW DIAGNOZY
46) Scalanie informacji: W badaniu psychologicznym uzyskujemy dane testowe- pozatekstowe, ilościowe- jakościowe,
dotyczące różnych obszarów życia psychicznego Używamy miar jedno lub wielokrotnych Posługujemy się terminami pochodzącymi z różnych teorii psychologicznych Dane porównujemy z normami (czyli z grupą reprezentatywną), lub z innymi dyspozycjami tej
osoby
Strona 15 z 31
Wpływa wiele czynników dodatkowych (np. zmienna aprobaty społecznej)
47) Jak scalić dane? Psycholog integruje, rekonstruuje, wnioskuje, szuka reguły porządkującej informacje uzyskane w
trakcie badania Wyjaśnienia psychologiczne powinny wypełniać lukę między ogólnymi przewidywaniami, a
konkretnym zachowaniem danej osoby Wyjaśnianie polega na poszukiwaniu utajonych mechanizmów, wskazywaniu racji
uzasadniających taką, a nie inną strukturę informacji Polega na docieraniu do zjawisk nie obserwowalnych wprost, ale dostępnych doświadczeniu
wewnętrznemu osoby badanej, na ujęciu ich w ramach teorii psychologicznych
48) Odwołanie do teorii: Wyjaśnia wybór rodzaju gromadzonych danych (procedury diagnostyczne) Sposób ich wiązania (łączenie i opracowanie) Zależy od preferencji psychologa (w jakim paradygmacie pracuje, lub do jakiego się zniechęcił) Zależy od tego, co wnosi osoba badana (charakter jej problemu narzuca wyjaśnienie w duchu
jakiejś teorii) Możliwe jest stosowanie eklektyczne różnych teorii (w uzasadnionych przypadkach i w sposób
świadomy)
49) Schemat hierarchii opisu zachowań Rose’a: Założenie: koncepcje psychologiczne są komplementarne Jedne teorie opisują konstrukty zewnętrzne (zachowanie), inne wewnętrzne (mechanizmy
obronne) Można zatem je łączyć- posługiwać się różnymi koncepcjami dla opisania różnych sfer
50) Wyjaśnianie: Poszukiwanie znaczenia danych i ich funkcji dla badanego Nadanie sensu zachowaniom jednostki przez wskazanie ich związku z jej doświadczeniem Określenie przyczyn wywołujących i stabilizujących tę organizację zachowań oraz przyszłych
konsekwencji Wykorzystanie ogólnej wiedzy humanistycznej, wiedzy dot. środowiska życiowego, kultury
51) Charakter danych: Zebrane dane mają sens jawny (powierzchowny, dosłowny, opisowy) Mają też sens utajony (wyinterpretowany, implikowany). Dane zebrane w czasie badania są
ujmowane jako wskaźniki tych utajonych mechanizmów Wyjaśnienie psychologiczne stanowi novum w stosunku do tego, co diagnosta wiedział w oparciu
o same dane
52) Obszary wyjaśniania: Zdobywanie wiedzy Funkcjonowanie w rolach życiowych Zarobkowanie
Strona 16 z 31
Wybór na podstawie teorii
Mechanizmy psychologiczne
Efektywność działania Bycie obywatelem Tworzenie ogniska domowego Rekreacja Realizacja zadań rozwojowych Plany i cele życiowe Zdrowie fizyczne i psychiczne Poziom funkcji intelektualnych, emocjonalnych, społecznych
53) Kategorie wyższego rzędu w wyjaśnianiu: Stopień wewnętrznej integracji Spójny sposób zarządzania życiem Stopień podmiotowości zachowania
54) Trafność interpretacji- kryteria: Wewnętrzna zgodność ogólnych twierdzeń o osobie Zawartość (ekonomiczność) wyjaśnienia Zakres (ile faktów z życia badanego pozostaje bez wyjaśnienia), czyli kompletność Empiryczne uzasadnienie
55) Model procesu wyjaśniania:
DANE 1 Kategoria opisowa A
DANE 2
DANE 3
DANE 4
DANE N
Kategoria opisowa B Gotowy model
56) Przykład schematu interpretacji:
Poziom funkcjonowania w danym obszarze
Opis funkcjonowania w danym obszarze podczas badania i w warunkach rzeczywistych
Hipotetyczne wyjaśnienia, związki, mechanizmy, ocena wariantów wyjaśniania
Uzasadnienie zebranych danych, ewentualnie powołanie się na literaturę
Zalecenia diagnostyczne, ewentualnie pytania, luki diagnostyczne
Zalecenia co do interwencji, ewentualnie prognoza
Strona 17 z 31
Mąż awanturnik Złe funkcjonowanie w roli
Zatarte granice w systemie. Organiczne nietrzymanie afektu
Teoria systemowa. Psychopatologia zaburzeń organicznych
Czy poza domem także wszczyna awantury?
Terapia dla agresywnych mężczyzn
Schemat Harrowera- Sanockiego: można tworzyć w podobny sposób własne kategorie zależnie od celu badania.
57) Model Lewickiego: Opis psychologiczny struktury zaburzenia Rozpatrzenie zaburzeń na tle całokształtu osobowości (sfery zdrowe i zaburzone) Wyjaśnienie za pomocą analizy etiopatologicznej w relacji człowiek- środowisko
58) Model Reykowskiego: Diagnoza czynności (rejestr czynności, funkcjonowanie w rolach, skuteczność) Diagnoza procesów regulacji (dlaczego ktoś coś zrobił, aspekt instrumentalny: jakość i sposób
wykonania, aspekt ustosunkowania: procesy emocjonalno- motywacyjne, ocena społeczna) Diagnoza mechanizmów regulacji (schemat Ja: schemat inni ludzie. Sieć operacyjna: schemat
działania, skrypty; sieć wartości: mechanizmy popędowo- emocjonalne i motywacyjne Diagnoza genezy mechanizmów regulacji (wrodzone, nabyte- w jaki sposób)
Strona 18 z 31
Sieć Sieć operacyjna
Wartości
Orientacja w otoczeniu Samoorientacja
Ja realne
Ja idealne
Procesy poznawcze
Emocje Dążenia
59) Metody Holta poszukiwania sensu: Analiza formalnych i strukturalnych właściwości komunikatu Dekodowanie komunikatu przy założeniu, że często mają więcej niż jedną warstwę znaczeniową
(analiza treści) Eliminowanie nadmiarowości przez proces abstrakcji i selekcji (rozpoznanie konkretnego
zdarzenia jako przykładu klasy znaczeń) Ustalenie wewnętrznej spójności komunikatów w celu znalezienia luk i miejsc niejasnych Poszukiwanie wzajemnych elementów Poszukiwanie wzorca pozwalającego na dokonanie kategoryzacji w oparciu o teorię Wnioskowanie na podstawie emocjonalnej relacji osoby badanej z klinicystą Wnioskowanie na podstawie sposobu wartościowania przez osoby badane…..
60) Kontekst- faza- stadium- styl McAuliffe, Eriksen: Kontekst- indywidualny, sytuacyjny, rodzinny, towarzyski, społeczny, kulturowy, ekonomiczny,
polityczny. Przepisy związane z płcią. Przepisy dot. seksualności. Religia Faza życia: fazy eiksonowskie, fazy cyklu życia rodzinnego Stadium- rozwoju Ego, rozwoju poznawczego, rozwoju moralnego Styl: indywidualne inklinacje i preferencje, cechy osobowości, temperament, styl poznawczy
Zmienna Typowe podejście patologiczne Podejście rozwojowe
Umiejscowienie problemu W osobie Między osobą, rodziną, społeczeństwem, kulturą
Przyczyna problemu Natura/ wychowanie Przyczyny biopsychospołeczne, wielosystemowe
Rozwój Pojęcie peryferyjne Pojęcie centralne
Patologia Tak Dysfunkcja- odpowiedzi na historię rozwoju
Wpływ kultury Nie przyczynowy Przyczynowy
Rodzina Pojęcie peryferyjne Pojęcie centralne
Leczenie Poszukiwanie najlepszej terapii Użycie interwencji za pośrednictwem sieci społecznej
Relacja Hierarchiczna, patriarchalna Egalitarna, współpracująca
Strona 19 z 31
Sieć Sieć operacyjna
Wartości
Ja idealne
Wykład 22.05.2013
61) Różnorodność sytuacji diagnostycznej: Diagnoza indywidualna/szersza:
Jednostki, pary, rodziny (gen ogram) Grupy społecznej (ról, komunikacji, celów) Organizacji, społeczności
Diagnoza ze względu na wiek: dziecka- osoby dorastającej-dorosłej- starszej Diagnoza osób zdrowych- chorych psychicznie- neuropsychologiczna- chorych somatycznie Diagnoza negatywna i pozytywna: zaburzeń- mocnych stron- cnót i zalet Diagnoza poszukująca patologii- wykluczająca patologię Diagnoza dla potrzeb farmakoterapii/ psychoterapii/ w interwencji kryzysowej Diagnoza w warunkach przymusowych: sprawy sądowej, zakładu karnego, zakładu poprawczego Badania ewaluacyjne
62) Diagnoza w psychiatrii: Badanie kliniczne, idiograficzne, procedura dostosowania do klienta i zindywidualizowana Kryteria zdrowia psychicznego muszą być przemyślane i stosowane w sposób
zindywidualizowany Motywacja zależna od statusu zgłoszenia (ochotnicze- nieochotnicze) Szczególnie doniosłe znaczenie protodiagnozy Klientów cechuje słaby wygląd i konfliktowy charakter struktur psychicznych Winna wskazywać słabe i silne strony klienta (są podstawą postępowania korekcyjnego)
63) Diagnoza chorego somatycznie: Z inicjatywy lekarza, chorego, psychologa Motywacja chorego do poprawy zdrowia, a nie do zmiany stylu życia Obejmuje problemy psychosomatyczne i somatopsychologiczne Musi uwzględniać stan fizyczny chorego, dlatego metody krótkie, celowane na problem,
niemęczące Często cząstkowa, krótkotrwała, wąsko ukierunkowana na cel Adresatem jest lekarz nie- psychiatra
64) Diagnoza chorego somatycznie Zagadnienia:
Postawa wobec choroby (obraz choroby, jej przeżywanie, współpraca w procesie leczenia)
Specyficzne problemy to lęk, ból i ich emocjonalne uwarunkowania Zmiany w sytuacji życiowej wskutek choroby Adaptacja do sytuacji hospitalizacji Akceptacja ograniczeń i wykorzystanie pozostałych w chorobie możliwości Wpływ przedchorobowej osobowości (dojrzałość, odporność psychiczna)
Strona 20 z 31
65) Diagnoza w psychologii pracy: Stworzenie dla każdego stanowiska profilu kompetencji Rekrutacja i selekcja kandydatów:
Rozmowa rekrutacyjna Praktyczne zadania weryfikujące kompetencje kandydata Testy z zakresu psychologii różnic indywidualnych
Diagnoza i analiza potencjału pracownika Rozwój kapitału ludzkiego, w tym m.in.:
Analiza czynników motywujących Analiza zespołu i efektywności pracy w grupie Indywidualny styl kierowania i zarządzania Zachowania w sytuacjach stresujących
Diagnozowanie czynników stresogennych na określonych stanowiskach Outplacement (pomoc zwalnianym pracownikom w znalezieniu nowej pracy, oferowana przez
przedsiębiorstwo zmuszone do redukcji zatrudnienia)
66) Diagnoza w doradztwie zawodowym: Cel: zaplanowanie ścieżki edukacyjnej i zawodowej w wspieranie rozwoju osobistego Uwzględnienie indywidualnej sytuacji życiowej i psychologicznej klienta (kontekst pracy
doradczej) Rozpoznanie zasobów klienta, kompetencji, umiejętności, predyspozycji oraz potrzeb Ocena pełnienia profesjonalnych ról zawodowych oraz ogólnej efektywności działania na rynku
pracy
67) Diagnoza w organizacji: Ocena efektywności działania firmy Diagnoza struktury i hierarchii władzy, odpowiedzialności, kanałów komunikacji w firmie, ról
grupowych Analiza ogólnego potencjału firmy i gotowości do wdrożenia innowacji Diagnoza dopasowania kompetencji pracowników do realizowanych zadań Ma służyć usprawnieniu działania firmy i jej reorganizacji, określeniu strategii działania w
przyszłości
68) Diagnoza w psychologii sądowej: Ekspertyza wykonywana na zamówienie przez specjalistę- biegłego sądowego Oparta na diagnozie, zawiera prognozę i wskazania dotyczące postępowania (resocjalizacji) Osoba badana to wskazana przez organ procesowy Zakres tematyczny jest wskazany przez organ procesowy Adresat to profesjonalista nie- psycholog Pojęcia wiedzy specjalnej, zgody poinformowanej Specyficzne problemy to symulacja i agrawacja, badanie przymusowe
69) Symulacja/ dyssymulacja/ agrawacja Analiza motywacji osoby badanej Różnica między funkcjonowaniem życiowym, w czasie badania, a uzyskanymi wynikami
Strona 21 z 31
Duża zmienność i niespójność wyników Gwałtowne nasilenie zaburzeń w danym wskaźniku bez potwierdzenia w innych wskaźnikach Co pomaga: metody z kluczami kontrolnymi, skale obserwacyjne dołączone do badania,
stosowanie metod o konstrukcji nie ułatwiającej zafałszowania wyników, stosowanie dwóch metod badających te same zmienne
Może pełnić funkcję psychologicznego wołania o pomoc
70) Diagnoza w psychologii sądowej (c.d.): Diagnoza w sprawach rodzinno- opiekuńczych:
Syndrom PAS (Parental Alienation Syndrome, Gardner)- oddzielenie od drugoplanowego opiekuna
Zachowanie rodziców walczących o dziecko są zgodne ze zmianą aprobaty społecznej Kluczowe: pojęcie dobra dziecka Zagadnienia: pytania dotyczą wpływu rozkładu pożycia na rozwój dzieci, związków dzieci
z rodzicami, relacji dzieci, kompetencji rodzicielskich, uregulowania opieki nad dziećmi. Diagnoza w sprawach dotyczących nieletnich:
Agresywne zachowanie nieletnich mają podłoże rozwojowe Diagnoza winna obejmować relację badany- otoczenie społeczne- stosunek do norm i
wartości Zagadnienia: określenie stopnia demoralizacji, umieszczenia w placówce opiekuńczo-
wychowawczej, kierunków resocjalizacji, sprawy karne nieletnich Dziecko jako świadek:
Ustalenie poziomu rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i motorycznego dziecka
Analiza jego sytuacji środowiskowej i wychowawczej Stosunek dziecka do sprawy i sprawcy Sugestywność dziecka, zależność i dostosowywanie się do oczekiwań przesłuchującego Ochrona dziecka przed wtórną wiktymizacją- zwrócenie uwagi na to, żeby w trakcie
udzielania informacji, dziecko nie stało się ofiarą sytuacji
71) Diagnoza penitencjarna: Dokonywana w specyficznych warunkach Obejmuje:
Diagnozę klasyfikacyjną Resocjalizacyjną i terapeutyczną Szacowanie ryzyka powrotności do przestępstwa
Szczególnym zagadnieniem jest ocena adaptacji skazanego podczas odbywania kary (różne postawy)
W nowych podejściach zaleca się diagnozę sieci społecznej
72) Diagnoza psychologiczna dziecka: Lęk i poczucie winy rodziców oraz obawa przed zmianami mogą opóźniać podjęcie diagnozy
dziecka
Strona 22 z 31
Dziecku towarzyszy wiele protodiagnozy z różnych środowisk Diagnoza odbywa się zawsze w kontekście systemowym Określa udział czynników środowiskowych, rodzinnych, rówieśniczych, psychologicznych i
organicznych w powstawaniu zaburzeń Musi uwzględniać aspekty rozwojowe Powinna zawierać prognozę pozytywną i negatywną Wskazania mają charakter terapeutyczny, wychowawczy i edukacyjny
73) Diagnoza psychologiczna w rehabilitacji: Diagnoza ograniczeń i barier równolegle z diagnozą zachowanych dyspozycji i możliwości Celem diagnozy jest ponadto:
Ocena trudności emocjonalnych Ocena i poprawa samoakceptacji Ocena motywacji do współpracy w rehabilitacji Projektowanie oddziaływań łagodzących trudności
Wczesna diagnoza i kompleksowa, wielospecjalistyczna interwencja są najskuteczniejszą formą oddziaływania
Określenie sprawności poznawczej pacjenta Analiza sprawności analizatorów w kontekście ich funkcjonalności zadaniowej Uzyskanie informacji o stanie emocjonalnym badanego ze szczególnym odniesieniem do sytuacji
aktualnej (niepełnosprawność, choroba przewlekła oraz ich związek ze stanem pacjenta) Charakterystyka postaw pacjenta wobec własnej niepełnosprawności Analiza sytuacji rodzinnej, zawodowej i społecznej badanego Cele:
Określenie perspektywy rozwojowych pacjenta (z uwzględnieniem procesualnego i dynamicznego charakteru badania, a także w oparciu o dane z wywiadu i obserwacji)
Określenie warunków efektywnej rehabilitacji neuro-, tyflo-, surdo-, oligofrenopsychologicznej
Określenie pozapodmiotowych uwarunkowań rehabilitacji (sytuacja rodzinna, możliwości zatrudnienia, potrzeby seksualne, itp.)
Określenie strefy utraconego rozwoju (u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych)74) Diagnoza w interwencji kryzysowej: Bardzo szybka, krótka, może być potem pogłębiana Wieloaspektowa, wszechstronna, niekiedy z ograniczeniem kanałów dopływu informacji (np.
telefon zaufania) Obejmuje ostatnie 24-48 godzin, może by potem poszerzona Określa przede wszystkim tematykę kryzysu, fazę kryzysu, zasoby osoby w kryzysie i jej otoczenia
75) Diagnoza dla celów psychoterapii: Identyfikacja problemu klienta (deklarowanego i rzeczywistego), odniesienie do przyjętych
kategorii psychopatologicznych Określenie motywacji do współpracy, oczekiwań i możliwości w celu zawarcia kontraktu Określenie mechanizmów zaburzeń i czynników podtrzymujących wzorce zaburzonego
funkcjonowania W trakcie psychoterapii diagnozowanie budowania relacji z terapeutą
Strona 23 z 31
Ewaluacja określająca, czy założone w kontrakcie cele zostały osiągnięte
76) Diagnoza psychopedagogiczna: Diagnoza stanowi podstawę podejmowania decyzji w praktyce edukacji, wychowania, terapii i
pomocy społecznej Jest to najczęściej diagnoza pełna, rozwinięta, interdyscyplinarna o dynamicznym, ciągłym
charakterze Uwzględnia diagnozę jednostki oraz środowiska Ma wymiar pozytywny i negatywny Motywuje do autodiagnozy, która jest warunkiem zaangażowania we współpracę Zagadnienia: diagnoza środowiska wychowawczego, diagnoza dojrzałości szkolnej dziecka, ocena
funkcjonowania dziecka w szkole, odmowa chodzenia do szkoły, sytuacja społeczna, itd.
77) Postępowanie badawcze w procesie diagnozy Model Maloneya i Warda:
Budowanie wyjścia zbioru danych (w tym wywiad i zastosowanie wstępnych metod adekwatnie do pytania)
Wyprowadzenie pierwszych wniosków (hipotez cząstkowych) Konfrontowanie hipotez cząstkowych z wynikami dot. badań (potwierdzenie, odrzucenie,
modyfikacja hipotezy) Sformułowanie ??????????????
Konceptualizacja przypadku wg Stemplewskiej- Żakowicz: Podstawowe dane socjodemograficzne Zgłaszane trudności Treść wywiadu Styl wypowiedzi Przeżycia klienta [podczas sesji i interakcja z psychologiem Wyniki badania psychologicznego Diagnoza nozologiczna Wnioskowanie i skonstruowanie modelu roboczego
Procedura 5 pytań Szustrowej: Określenie celu badania (czemu ma służyć badaniu, jakie decyzje zapadną po jego
wykonaniu) Wybór orientacji teoretycznej (w jakich kategoriach będą formułowane decyzje o
człowieku) Sformułowanie pytań/ hipotez (na jakie szczegółowe pytania należy znaleźć odpowiedzi Dobór wskaźników (jakie wskaźniki mogą dać odpowiedzi na te pytania) Operacjonalizacja (jakie wykonać testy, na co zwrócić uwagę podczas obserwacji)
Wytyczne Europejskiego Stowarzyszenia Diagnozy Psychologicznej: Analiza przypadku (diagnoza opisowa) Organizowanie i raportowanie wyników Planowanie interwencji Ocena interwencji i odroczone badania kontrolne, zbieranie danych o wynikach
interwencji, analiza efektów, odroczone badanie kontrolne
Strona 24 z 31
Wykład 29.05.2013
DIAGNOZA W RÓŻNYCH TEORIACH PSYCHOLOGICZNYCH
DIAGNOZA PSYCHOANALITYCZNA 78) Diagnoza psychoanalityczna Kryteria diagnozowania:
Centralny konflikt Pierwotny konflikt rozwojowy Sposób doświadczania lęku Zdolność do relacji z obiektem Poczucie ja
Co obejmuje diagnoza? Poziomy rozwoju osobowości (czyli dojrzałość, organizację charakteru i fiksacje na
różnych poziomach rozwoju) Poziom rozwojowy struty osobowości- psychotyczny, borderline, neurotyczny,
normalny (określa głębokość zaburzenia) Styl obronny0 typ charakteru- paranoidalny, depresyjny, schizoidalny (określa rodzaj
zaburzenia i jego specyfikację) Założenia:
Założenia Freuda aktualne niezależnie od modyfikacji koncepcji psychoanalitycznej Źródłem obecnych zachowań są doświadczenia wczesnodziecięce Kształtują one sposób asymilacji kolejnych doświadczeń Rozwój ma charakter fazowy (co dotyczy sfer poznawczej, behawioralnej,
emocjonalnej) Rozpoznanie poziomu rozwoju danej osoby jest warunkiem jej zrozumienia i terapii
Klasyfikacje historyczne: Osoby, które straciły kontakt z rzeczywistością (szalone) Osoby, które mają zaburzenia o mniejszej intensywności, nie zaburzające kontaktu z
rzeczywistością (zaburzone, ale nie szalone) Osoby zaburzone moralnie Klasyfikacja wg Krepelina:
Przyczynowość zewnętrzna (egzogenna)- rokują wyleczenie Przyczynowość wewnętrzna (endogenna)- małe szanse na wyleczenie
Wczesne klasyfikacje psychoanalityczne: Dwa poziomy patologii:
Neurotyczny- mechanizmy obronne silne i sztywne, zadaniem terapeuty jest je osłabić, tworząc dostęp do energii Id
Psychotyczny- zerwanie kontaktu z rzeczywistością, mechanizmy obronne za słabe, kruche, należy je wzmocnić w celu obrony przed prymitywnymi zagrażającymi impulsami.
Dalsze klasyfikacje psychoanalityczne:Nerwice objawowe- czynnik aktualny uaktywnił Nerwice charakteru- zaburzona struktura
Strona 25 z 31
dziecięcy konflikt osobowości wskutek traumy wielokrotnej- wyraźny początek trudności- istotny wzrost poziomy lęku w związku z objawami- pacjent zmotywowany do terapii- objawy Ego- dystoniczne- pacjent uruchamia Ego obserwujące- współpracuje z terapeutą- pomyślna prognoza
- trudności w różnym nasileniu stale obecne- pogorszenie ogólnego samopoczucia- pacjent nakłoniony do terapii- objawy Ego- syntoniczne- nie uruchamia Ego obserwującego- terapeuta spostrzegany jako wrogi, atakujący- niepomyślna diagnoza
Trzy poziomy patologii: Najniższy- nerwica Średni- zaburzenia osobowości (nerwica charakteru)- jednak tu istnieje znaczne
zróżnicowanie od bardzo nieznacznych, aż do bardzo utrudniających życie ??
Klasyfikacje w oparciu o teorię relacji z obiektem: Poziom psychozy: fiksacja na fazie symbiozy, nie doszło do separacji, nie odróżnia tego,
co wewnętrzne od tego, co zewnętrzne Poziom borderline: fiksacja w fazie separacji- indywiduacji, konflikt między lękiem przed
zlaniem- pochłonięciem zagrażającym tożsamości, a całkowitą izolacją- odrzuceniem Poziom neurotyczny: fiksacja na poziomie edypalnym (przeszli pomyślnie separację)
79) Diagnoza neurotycznego poziomu zaburzeń: Wysoka zdolność funkcjonowania mimo problemów emocjonalnych Obecność prymitywnych mechanizmów obronnych nie wyklucza diagnozy poziomu
neurotycznego Zintegrowane poczucie własnej tożsamości (ciągłości i spójności Ja) Ścisły kontakt z rzeczywistością, zdolność do rozdzielania na Ja obserwujące i Ja doświadczające,
dystans wobec symptomów Osiągnięte podstawowe zaufanie, autonomia, poczucie tożsamości, problemy w zaspokojeniu
potrzeby miłości, satysfakcji i kreatywności w pracy, zdolności do pozostawania w samotności, korzystania z zabawy
Współpracuje z terapeutą
80) Diagnoza psychotycznego poziomu zaburzeń: Chaos, dezorganizacja, problemy z tożsamością (aż do utraty poczucia istnienia i świadomości
istnienia innych) Brak zakotwiczenia w rzeczywistości, myślenie magiczne, mylenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego Nie wytwarza podziału na Ego- obserwujące i doświadczające Poczucie egzystencjalnego zagrożenia, lęk egzystencjalny Prymitywne mechanizmy obronne z poziomu przedwerbalnego i przedracjonalnego Terapeuta opiekuńczy, pacjent pochłaniający
81) Diagnoza poziomu zaburzeń borderline:
Strona 26 z 31
Prymitywne, archaiczne mechanizmy obronne, jednak ich identyfikacja redukuje lęk (u psychotyka nasila)
Defekt Ja (niespójność, nieciągłość, ogólniki i uproszczenia w opisie), jednak wiedzą, że istnieją i nie towarzyszy temu lęk egzystencjalny
Testowanie rzeczywistości (jest osadzony w rzeczywistości, chociaż może zaprzeczać własnej symptomatologii)
W relacji z terapeutą boi się zarazem bliskości, jak i odrzucenia, terapeuta reaguje opiekuńczością lub silnymi przeciwprzeniesieniowymi emocjami
82) Metody diagnozowania: Zawsze metoda jednostkowa, kliniczna, idiograficzna Narzędzie diagnostyczne:
Wywiad psychoanalityczny, pogłębiony Techniki projekcyjne DSQ 40
Specyfika diagnozy: Ściśle oparta na teorii Dotyczy nieobserwowalnych bezpośrednio konstruktów (jak mechanizmy obronne) Ma charakter deterministyczny Jest dokonywana w związku z psychoterapią w i toku jej trwania
DIAGNOZA BEHAWIORALNA:
83) Specyfikacja diagnozy behawioralnej: Narzędzia wymagające jak najmniej wnioskowania diagnostycznego Bezpośredni pomiar, a nie retrospektywne relacje Techniczne wspomaganie bezpośredniej rejestracji (np. mowy, parametrów fizjologicznych,
aktywności motorycznej), a także monitoring ambulatoryjny, komputerowe opracowanie wyników
84) Cele diagnozy: Identyfikacja i pomiar określonych problemów z zachowaniem (a nie diagnoza szeroko pojęta) Identyfikacja wzmocnień i uwarunkowań reakcji Identyfikacja związków funkcjonalnych między zmiennymi Planowanie interwencji indywidualnej (głównie drogą korektywnego uczenia się)
85) Założenia: Nacisk na uwarunkowania działające w teraźniejszości Dynamiczny charakter zachowania i jego przyczyn (zmienia się zależnie od warunków
sytuacyjnych i czasowych) Podstawowy charakter interakcji jednostka- środowisko i wzajemne dwukierunkowe zależności
86) Analiza funkcjonalna: Kładzie nacisk na związki przyczynowo- skutkowe Odzwierciedla kategorie bodźca i reakcji
Strona 27 z 31
Wskazuje różnice w sile związków przyczynowo- skutkowych oraz niestałość sytuacyjno- czasową Ma charakter warunkowy (w pewnych okolicznościach może być trafna, w innych nie) Jest raczej probabilistyczna, niż deterministyczna (mimo deterministycznego charakteru teorii,
gdyż uwzględnia zmienność i złożoność zachowań)
87) Zadania diagnozy: Opis i klasyfikacja zachowań Zrozumienie ich uwarunkowań Prognoza w określonych warunkach sytuacyjnych i czasowych Uzyskanie kontroli nad jakimś aspektem zachowań jednostki w celu doprowadzenia do zmiany
(przez odkrycie mechanizmów sterujących) Monitorowanie zmiany
88) Standardowe postępowanie diagnostyczne: Objawy Czynniki je podtrzymujące Etiologia:
Błędy percepcji Wytworzenie niekorzystnych nawyków Uwarunkowania biologiczne (neuroprzekaźniki, hormony)
Właściwości osoby badanej i historia jej leczenia (grupa społeczna, rasa, miejsce zamieszkania, sytuacja życiowa, wiek, itd., różnice indywidualne)
Postępowanie sprawdzające (wielokrotna ocena zmiennych w przebiegu terapii)
89) Diagnoza poznawcza (behawioralno- poznawcza) Musi być idiograficzna, zindywidualizowana Identyfikacja myśli i konstruktów poznawczych Powiązanych z nimi schematów reagowania emocjonalnego i fizjologicznego Poznanie schematów reagowania interpersonalnego Metody diagnozy poznawczej mogą być oparte na:
Rozpoznawaniu (ustosunkowaniu się do pytań dotyczących własnych myśli i ich częstotliwości)- skale postaw, przekonań, kwestionariusze do pomiaru automatycznych myśli, deklaracje na temat interakcji społecznych
Przypominaniu (sporządzanie list myśli dotyczących konkretnego zdarzenia) Suflowaniu (sytuacyjne podpowiedzi, artykułowanie myśli klienta, dubbing w wykonaniu
klienta- podkładanie myśli, np. pod scenkę video) Metody ekspresyjne (głośne myślenie przy określonych zadaniach lub wyobrażonej
sytuacji, artykułowanie myśli w odgrywanych sytuacjach) Metodach projekcyjnych (wkładanie myśli w usta osoby na obrazku) Metodach pomiaru reakcji fizjologicznych w różnych kontekstach sytuacyjnych Wywiadzie dotyczącym myśli, odczuć i zachowań
Największa przydatność: Terapia behawioralna zaburzeń lękowych Terapia behawioralna zaburzeń depresyjnych
Strona 28 z 31
Skaza stresu (uaktywnia się w sytuacjach trudnych) i zwiększenie odporności na stres Zwiększenie kompetencji społecznych Terapia zaburzeń zdrowotnych (otyłość, bóle przewlekłe, astma, zaburzenia snu) Diagnoza i terapia uzależnień Diagnoza i terapia dysfunkcji pary małżeńskiej Diagnoza dysfunkcji i dewiacji seksualnych Diagnoza i terapia zaburzeń zachowania u dzieci Diagnoza osób w podeszłym wieku (zmiany sensoryczne, uwarunkowania
nieprzystosowanych zachowań jak włóczęgostwo, agresja, zbieractwo, ocena funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego, przejawy dyskryminacji ze względu na wiek)
DIAGNOZA PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ
90) Psychologia humanistyczna: Wynika z przyjętej koncepcji terapii Nie stosuje specyficznej diagnozy (poza wykluczeniem osób niezdolnych do funkcjonowania w
grupie, np. z powodu ostrych objawów psychotycznych) Podstawą jest atmosfera w grupie terapeutycznej i akceptująca postawa terapeuty Nie weryfikuje efektów terapii Zgodnie z zdaniem prof. Aleksandrowicza, to nie psychoterapia (nie leczy przyczynowo, zawiera
głównie czynniki niespecyficzne) Służy rozwojowi, a nie usuwaniu dysfunkcji
PSYCHOLOGIA POZYTYWNA
91) Wyjaśnienie funkcjonowania człowieka zgodnie z modelem pozytywnym: Zaniechanie modelu deficytowego, medycznego i dezadaptacyjnego, prowadzącego do
kompensacji braków Nie tylko powrót do normy, lecz pełny powrót jednostki, jej dobrostan i pełnia zdrowia Rozkwit rodzin, pozytywnych instytucji i demokratycznych społeczności
92) Specyfika diagnozy w psychologii pozytywnej: Oparta na klasyfikacji sił i cnót VIA Obejmuje (Zalewski, za : Stemplewska- Żakowicz)
Silne strony klienta Zasoby w środowisku klienta Słabe strony klienta Ograniczenia tkwiące w środowisku
Metody: Krótkie, kiklkunastoitemowe Wykonywane drogą internetową na dużych populacjach Dzięki temu mogą uchwycić różnice kulturowe (badani z różnych środowisk i krajów) Np. Happy IQ VIA Inventory of Strenghts
Strona 29 z 31
Gratitude Questionnaire-6, itd. Cnoty:
Mądrość Odwaga Miłość Sprawiedliwość Umiar, wstrzemięźliwość Transcendencja
INFORMACJE DODATKOWE:93) Konceptualizacja przypadku (S-Żakowicz) Podstawowe dane socjodemograficzne Zgłaszane trudności Treść wywiadu Styl wypowiedzi Przeżycia klienta po
Diagnoza – to, co formułuje profesjonalizm, ewentualnie przekazuje koledze, innemu psychologowi, język profesjonalny, bez ograniczeń, co do intymnych, wrażliwych informacji.Orzeczenie- skrót diagnozy, dokonany etycznie
94) Orzeczenie (raport) Raport- produkt końcowy całego postępowania diagnostycznego:
Po jego upublicznieniu psycholog nie ma wpływu na skutki W diagnozie psychospołecznej sugeruje się przygotowanie???
Dotyczy postawionego problemu (nie wykracza poza problem) Zwięzłość Prostota i język zrozumiały dla adresata Aspekty etyczne: przekazywane treści powinny być selekcjonowane ze względu na to,
komu je przekazujemy (jaki jest sens przekazu takiej informacji i do czego ta informacja może być potrzebna i użyta?), z uwagi na dobro pacjenta (nawet badany, który ma prawo do informacji, nie musi usłyszeć wszystkiego).
95) Informacje dla klienta: Przypomnienie celu diagnozy Proste wyjaśnienie zastosowania technik i wyników Wyjaśnienie znaczenia wyników (np. porównanie z wynikami innych osób) Omówienie wyników z punktu widzenia codziennego funkcjonowania życiowego klienta oraz celu
badania Nie powinno zawierać oceniania, etykietowania, upierania się przy
96) Cztery typy diagnostów (Nosal): Nie angażuje się emocjonalnie (logik)
Strona 30 z 31
Diagnosta wykorzystujący teorie i prawa ogólne Diagnosta wrażliwy na przebieg emocjonalnej interakcji Doznaniowiec- dążący do pełnego zrozumienia problemów i ich emocjonalnego ogarnięci
Strona 31 z 31