KOMISAUN FUNSAUN PÚBLIKA
Hala’o Kna'ar Di’ak Liu bá Públiku
EDISAUN ESPESIÁL “Ezisténsia KFP iha tinan 5”
Entrevista
Informasaun
Hatene ka?
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Lia-menon hosi Prezidente
KFP
Entrevista ho Prezidente no
Komisária KFP nian
Sekretariadu KFP
INAP
Kooperasaun
Rekrutamentu
Avaliasaun Dezempeñu
Formasaun
Prosesu Dixiplinár
Pensaun
Diseminasaun
Sesaun Informasaun
Felisitasaun ba V Aniversáriu
Buletin
Edisaun Espesiál (KFP)
Responsável Jerál: Komisaun Funsaun Públika (KFP)
Editor: Redasaun: Maria Costa Oliveira Maria Jose Mesquita
Fotografer: Maria Costa Oliveira Maria Jose Mesquita Pascoela da Silva
Dezeña no Lay Out: Maria Costa Oliveira
Edifísiu: Komisaun Funsaun Públika (KFP) Rua Jacinto Cândido Timor-Leste Kontaktu: 333 9090
Gráfika: Silvia Print Shop
www.cfp.gov.tl
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Nuudar ita hotu hatene, tuir Lei no. 7/2009, 15 jullu, KFP mak órgaun
ne’ebé responsável atu garante funsaun públika ida politikamente izenta,
imparsiál, bazeia iha méritu, detentora ba padraun profisionalizmu ida a'as,
atu bele fó serbisu ida ho kualidade ba Estadu no povu Timor-Leste.
Buletin edisaun espesiál ida ne’e hakarak hato’o ba funsionáriu públiku
no ajente Administrasaun hotu kona-ba atividade no programa sira ne’ebé
mak Komisaun Funsaun Públika (KFP) hala’o ona durante ninia mandatu iha
tinan 5 nia-laran. Atividade sira ne’e mak hanesan Prosesu Rekrutamentu,
Nomeasaun, Progresaun no Promosaun efeitu husi Avaliasaun Dezempeñu
nian, Formasaun no Kapasitasaun, Prosesu Dixiplinár, Pensaun no seluk tan.
Iha edisaun ida ne’e ami tau mós fotografia sira ne’ebé mak ami
konsidera nuudar dokumentu ba ezekusaun husi atividade ka programa sira
ne’ebé traxa ona iha Planu Estratéjiku KFP nian. Hatutan tán katak, housi
buletin ida ne’e mós sei fó sai atividade sira ne’ebé mak la tama iha planu
maibé KFP hala’o, mak hanesan: Konversaun ba Ajente Administrasaun sai
funsionáriu públiku hamutuk 13.432 iha loron 1 fulan jullu tinan 2011.
Eng. Libório Pereira, MIM
Prezidente KFP ba mandatu dahuluk
Agostu 2009 to’o 2014
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Komisáriu sira mandatu dahuluk KFP
Fotografia Komisáriu sira: Dr. Alexandre Gentil Corte-Real, Dra. Maria Olandina Isabel Caeiro Alves,
Eng. Libório Pereira, MIM; Dra. Jesuina Gomes, MPA; no Dr. Abel da Costa Freitas Ximenes
KFP hahú nia servisu dahuluk iha loron 14 agostu
tinan 2009 ho nomeasaun ba Komisáriu na’in tolu:
Libório Pereira nomeadu nuudar Prezidente no
Komisáriu, Maria Olandina Isabel Caeiro Alves no
Abel da Costa Freitas Ximenes sira ne’e hili housi
Governu. Tuir fali Jesuína Maria Ferreira Gomes no
Alexandre Gentil Corte-Real de Araújo, Komisáriu
sira hatudu housi Parlamentu Nasionál hahú housi
loron 13 outubru tinan 2009.
Hahú housi estabelesimentu, KFP hala’o ninia knaar
sira la se'es husi ninia Misaun, Vizaun tuir Planu
Estratéjiku Instituisaun rasik hodi serbi di’ak liu ba
Públiku no Estadu.
Iha tinan 2011, Komisária Maria Olandina Caeiro
Alves hetan fiar ba hala’o kna'ar seluk no Xefe
Governu RDTL hatudu fali Komisária Isabel M.
Ferreira to’o ohin loron.
Nune’e mós wainhira Komisáriu Abel Ximenes,
ne’ebé iha tinan 2012, husu ezonera aan husi nia
kargu hodi ba partisipa ativamente iha kampaña
eleitorál ba eleisaun prezidensiál nian no Governu
hatudu fali Komisáriu Abel dos Santos Fátima to'o
ohin loron.
Atu implementa no akompaña ho diák liu tan servisu
KFP nian mak iha tinan hanesan Komisaun fahe
kna'ar ba Komisáriu ida-idak atu hamatan ba área
ida-idak. Prezidente no Komisáriu Abel ba asuntu
rekrutamentu, Komisária Jesuina iha área formasaun
no kapasitasaun no Komisáriu Alexandre ba asuntu
prosedimentu dixiplinár no Administrattivu.
Iha Tinan lima nia-laran mak sira lidera, ho tulun husi
Sekretariadu ba KFP no INAP ne’ebé mak inkorpora
mai KFP iha tinan 2012, konsege hala’o dunik ninia
programa sira balun mak iha Planu Estratéjiku hodi
bele dezenvolve Funsaun Públika ida efikaz no
efisiente. Daudaun ne’e, KFP iha Diresaun Jerál 2,
Inspetór Jerál 1, Diresaun hamutuk 9, Departamentu
24 ho totál funsionáriu no ajente administrasaun
hamutuk na’in 255.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
GAP: Prezidente bele esplika uituan kona-ba KFP
ninia hahú oinsá?
Prezidente KFP: KFP harii iha IV Governu
Konstitusionál - Aliansa Maioria Parlamentar (AMP).
Governu AMP ne’e hafoin manan tiha eleisaun, hato’o
programa lubun ida atu hetan aprovasaun Parlamentu
Nasionál nian no housi programa hirak ne'e ida maka
Desentralizasaun Administrativa. KFP maka nuudar
evidensia ida housi polítika reforma administrativa
nian ne’ebé Governu AMP hakarak hatudu. Ida ne’e
sistema ida atu hado'ok Administrasaun Públika husi
intervensaun Polítika ka despartidarizasaun, katak, hala’o knaar sira la hali'is ka rona ba
partidu polítiku ne’ebé de’it. KFP hahú hari'i bazeia bá Lei no. 7/2009, 15 jullu, kompostu
husi Komisáriu na’in 5 (3 híli housi Governu no 2 seluk housi Parlamentu Nasionál) ne’ebé
hetan nomeasaun housi Primeiru Ministru. Housi sira na’in 5 ne’e, ida Primeiru Ministru
RDTL nomeia bá nuudar Prezidente.
Housi Lei no. 7 ne’e mak fó tiha kompeténsia balun ne’ebé úluk Ministériu sira-nian bá KFP,
mak hanesan: rekrutamentu, promosaun bá Funsionáriu Públiku, nomeasaun bá asume
kargu sira diresaun no xefia, hamonu sansaun dixiplinar, defini estratéjia no polítika ba
kapasitasaun Funsionáriu Públiku sira. Hatutan tán katak, kompeténsia seluk ida mak
hanesan akonsella Governu iha Sistema Remuneratóriu nian atu fasilita desizaun. Iha parte
ida ne’e, KFP só bele de’it fó akonsellamentu no Governu mak iha kbi'it eh beran tomak atu
hakotu.
Ne’e hotu sai hanesan parte ida housi Reforma katak, muda buat ruma ka sistema housi
tuan bá fali sistema foun. Maibé sempre iha rezisténsia, no ida ne’e mak sai hanesan dezafiu
bo'ot bá KFP no Governu rasik. Basá rezistensia ne'e balun mai housi Membru Governu
rasik, Diretór Jerál sira no polítiku balun ne’ebé lá konsistente hó saida mak sira rasik vota.
Entrevista ho Prezidente no Komisáriu sira KFP nian
KFP iha tinan 5: Konkista no dezafiu sira
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
GAP: Programa saida de’it mak sai prioridade iha tempu ne’ebá mai to’o ohin loron?
Prezidente KFP: Prioridade KFP nian mak 1) harmoniazasaun jurídika - defini no identifika
Dekretu-Lei suplementar no koplementar sira; 2) sentraliza prosesu rekrutamentu no
selesaun tuir méritu atu nune’e bele hado'ok prosesu refere housi intervensaun polítika.
GAP: Saida mak KFP konsege halo ona no saida mak seidauk konsege halo, haktuir tók
difikuldade saida de’it mak KFP enfrenta iha tinan 5 ne’e nia laran?
Prezidente KFP: Komisaun hahú housi mamuk maski ho rezisténsia maka'as mai kedas housi
Membru Governu sira balun maibé, KFP konsege hala’o kna'ar hó di’ak. Konsege halo
rekrutamentu ne’ebé sentralizadu, hatuur regra sira bá selesaun tuir méritu, hapára eskolla
partidária wainhira ko’alia kona-ba kargu bá diresaun no xefia, enfrenta diferensa ideia iha
KFP rasik no housi Governu, Parlamentu Nasionál no Sosiedade Sivíl wainhira hala’o ninia
kna'ar.
Iha parte formasaun nian, hakarak esplika witoan katak, iha tinan 2012, hó estrutura foun V
Governu Konstitusionál nian halo INAP ne’ebé uluk iha tuteladu bá Ministériu
Administrasaun Estatál, subordionadu mai fali KFP. Housi ne’e mak Komisaun iha tán kna'ar
ida mak, tau matan bá formasaun no dezenvolvimentu rekursus umanus ka funsionárius
públikus nian (formasaun profisionál hó durasaun badak no ensinu formál bá sira ne’ebé
potensiál hakbi'itán hodi hadi’ak nafatin kualidade servisu ne’ebé funsaun públika tenki fó
bá Estadu no povu Timor-Leste.
Reklamasaun barak ne’ebé ita rona mak hasoru prosesu rekrutamentu, ema hakilar bei-beik
katak rekrutamentu kleur lo'os. Ha’u hakarak klarifika iha ne’e katak, Sistema iha Timor-
Leste hanesan hela ho rai barabarak sira seluk ka até hó rai balun ne’ebé dezenvolvidu ona.
Katak, ita-nia sistema sei manuál ka konvensionál – ema buka serbisu loron-loron mai iha
KFP hodi husu informasaun. Iha rai seluk, ema buka serbisu liu housi internet, dala ruma
hasoru malu iha entrevistas karik lá liu housi video-conference eh teleconference. Ita mós fó
delegasaun bá ministériu ka instituisaun sira atu hala’o rekrutamentu maske nafatin hetan
supervizaun housi KFP, maibé sira rasik fó sasin katak prosesu ne'e lá fasil ka kma'an no
kleur liu fali dala rua wainhira KFP mak halo. Ne'e hotu tán deit Estadu mak nuudar
empregadór ka patraun bo'ot liu atu fó servisu no seitór privadu sei fraku ka seidauk iha
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
kbi'it atu haki’ak servisu bá ema barak. Vagas ida ka rua ita fó sai bá, ema kandidatu ne’ebé
hakarak servisu ka hadau-malu rihun-bá-rihun, nune'e, presija tempu naruk atu verifika
dokumentu ka CV sira, halo koresaun wainhira prova eskrita no/ka halo entrevistas
profisionais bá kandidatu sira ne’ebé potensiál molok fihir ida ka rua tuir vagas ne’ebé fó-sai
ona. Nune’e bele lori to’o fulan 3 ka 4 hodi remata prosesu ida. Seidauk sura-tán wainhira
reklamasoins mai, presiza hetan kedas resposta diak sela’e prosesu bele matak fali ka labele
kontinua (tanbá interse barak loos, ita tenke firme no forte atu ka'er metin nafatin bá
prinsípiu imparsialidade atu labele hafo'er ka lakon fiar komunidade eh povu nian bá
administrasaun públika.
Komisaun tuir lei, delegasaun iha parte nomeasaun iha substituisaun bá Xefia sira bele fó
ona bá Diretór-Jerál sira maibé, iha prátika, sei servisu hamutuk nafatin hó Komisaun
Funsaun Públika.
GAP: Bele temi to'ok susesu balun ne’ebé KFP hetan mezmu ho rekursu ne’ebé limitadu
hanesan ita hotu hatene?
Prezidente KFP: Ko’alia konabá susesu, KFP seida’uk halo buat barak, maibé konsege muda
atitude balun Funsionáriu Públiku sira-nian, indikadór ida maka ema hotu simu katak partidu
polítiku ne’ebé deit mak manan eleisaun sei lá sobu naran-naran deit estrutura
Administrasaun Públika nian. Ita buka nafatin atu konvense funsionáriu públiku sira katak
partidu bele ketak-ketak maibé sai Ministru ona ne'e Ministru Timor-Leste nian no nuudar
funsionáriu tenke hakruuk ka obedese bá nia órden sira. Tamba prinsípiu méritu funsionáriu
sira atu hatuur tuir ida-idak nia matenek no bada'en atu lori servisu ne’ebé di’ak besik liu
to'o bá komunidade ka povu. Ema hotu bele sai sasin bá indikadór ida ne'e.
Nuudar hau hateten bei-beik katak KFP lá halo avaliasaun dezempeñu maibé verifika deit
rezultadu ne’ebé mai housi instituisaun ida-idak hodi konfirma sira nia progresaun tuir
mensaun ne’ebé regras hatuur ona katak insufisiente, sufisiente, bom ka muito bom no sei
fó efeitu bá aumentu saláriu nian maske iha persentazen ka montante ne’ebé ki'ik tebes.
Iha tinan 2011, wainhira fó tomada posse ba Ajente Administrasaun sira iha distritu 12, iha
tempu hanesan ita mo'os disemina Lei no Dekretu-Lei sira hodi konsege sensibiliza profesór
sira atu serbisu ho dedikasaun no la bele hanoin halo deit greve.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
KFP rekoñese katak seida’uk halo buat barak, ko’alia kona-ba kualidade prestasaun servisu,
ida ne’e laós de’it KFP ninia responsabilidade, maibé Ministériu ka Instituisaun ida-idak nian
tuir área ne’ebé sira hakna'ar-án bá. Instituisaun ida-idak mak tau matan bá kualidade
funsionáriu sira-nian iha hala’o kna'ar tanbá tuir lei superiores hierarkikus mak halo
avaliasaun dezempeñu. KFP laiha kbi'it atu intervén iha prosesu Avaliasaun Dezempeñu
nian.
Susesu sira seluk ita hein deit ema seluk mak hatudu. Hanesan ema, wit eh barak ami nain
lima (5) halo ona ami nia kna'ar maibé, sei do'ok dunik housi rezultadu esperadu. Ha’u sei
hanoin iha hau nia komprimisu wainhira simu pose, ha’u hateten katak “ha’u sei lá lori
problema bá S. Exa. Senhor Primeiru-Ministru ka Governu maibé, sei lori solusaoins deit.
Karik lori problema dala rua deit bá, diak liu troka hau tambá lá iha kapasidade no fó fali
buat seluk atu hau halo".
GAP: Espetativa ba oin, saida mak tuir Ita-nia haré nuudar prioridade bo'ot tebes bá
mandatu daruak mai?
Prezidente KFP: Karik S. Exa. Senhor Primeiru Ministru sei fó nafatin fiar mai hau iha
mandatu daruak nian, prioridade bo'ot liu mak: i) hatuur didiak sistema remunerátóriu nian
hó métudu aproriadu atu halo ajustamentu ba saláriu. Nuudar izemplu ida mak to'o oras
ne'e ita seidauk hatuur didi’ak saláriu baze no subsídiu sira tuir sistema ne’ebé integradu
tuir ida-idak nia karreira (jerál ka espesiál); ii) re-estrutura no hakbi'it INAP nuudar
instituisaun estadu nian ne’ebé responsável bá hakbi'it no hasa’e profisionalizmu
funsionáriu sira nian; iii) mandatu daruak KFP nian sei konsentra hodi hakiak mekanizmu
ne’ebé bele hadi’ak étika profisionál no kualidade prestasaun servisu funsaun públika nian
atu lori servisu diak besik liu bá populasaun no povu Timor-Leste; iv) halo revizaun bá
prosedimentu promosaun iha Rejime Jerál atu kaer metin kuadru kualifikadu sira ne’ebé
Governu rasik investe ona hodi hakbi'it sira nia matenek no bada'en, nune'e mós halo
ajustamentu balun iha Rezime Espesiál sira.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Ikus hakarak hato’o mensajen no rekomendasaun ...
“KFP nuudar órgaun responsável bá Funsaun Públika harií
liu housi Lei no. 7/2009, 15 Jullu, ne’ebé governu mak hato’o
proposta no hetan aprovasaun Parlamentu Nasionál nian.
Klamar eh i'is lei ne'e nian maka tuir Governu Aliansa Maioria
Parlamentar (AMP), nia prinsípiu atu hado'ok Administrasaun
Públika housi intervensaun polítika ka hó lian seluk katak
funsaun públika iha nia servisu labele hali'is bá partidu polítiku,
grupu eh ema ruma nia interese (prinsípiu despartidarizasaun
funsaun públika). Tanbá ne'e, Governu de’it mak bele iha
inisiativa atu propoin ka hato'o proposta alterasaun hodi hetan
aprovasaun Parlamentu Nasionál nian. Prezidente no Komisáriu
sira nuudar implementadór deit.
Nuudar Nasaun ne’ebé Ukun-án hó beran tomak, ita buka
haríi sistema ne’ebé bele hatán bá kontextu Timor-Leste nian no
la'os kopia tuir de’it rai seluk nian. Fatuk tau-tán fatuk ne’ebé ita
taú housi loron 1 fulan Jullu tinan 2000 mai to'o ohin loron metin
ona no ita hotu iha responsabilidade atu hakbi'it no hadi’ak bá
nafatin nune’e bele garante servisu di’ak liu bá ita-nia públiku
iha área hotu-hotu nuudar hatuur ona iha artigu 137
Konstituisaun RDTL. Administrasaun Públika nuudar pilár Estadu
nian tenke disponível nafatin atu hala'o ka implementa polítika
Estadu nian ne’ebé Governu nuudar orgaun ezekutivu maka
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
KFP hala’o ninia kna'ar tomak hetan tulun housi Sekretariadu KFP no Institutu Nasionál Administrasaun Públika (INAP). Diresaun Jerál rua ne’e iha ninia Diresaun Nasionál hamutuk 9 no Departamentu 24.
Hahú husi hari'i Komisaun ne’e,
SKFP hala’o ninia funsaun tomak hó funsionáriu hamutuk na’in 98 no ajente hamutuk 38, maske ho volume servisu ne’ebé loron ba
loron aumenta barak. (gráfiku evolusaun) Perfíl Sekretariadu ohin loron: 1. Funsionáriu Permanente
(Feto/Mane)
2. Ajente Administrasaun (Feto/Mane) Sekretariadu iha hahú tinan 2013, halo
kontratu ba Ajente administrasaun hirak ne’e
hodi reforsa serbisu sira iha parte rekrutamentu
no prosesu dixiplinar.
3. Sekretariadu ba KFP mós hetan apoiu funsionáriu destakadu mai husi Ministériu lubun ida, ho totál 20 (feto:7 no mane:13), hodi reforsa serbisu iha departamentu PMIS nian (prosesamentu ba vensimentu saláriu funsionáriu Ministériu sira-nia).
Sekretariadu KFP
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Intitutu Nasionál Administrasaun Públika (INAP), mak responsável bá formasaun no
dezenvolvimentu kontínua iha área administrasaun, jestaun no lideransa inklui hakbi’it
koñesimentu tékniku iha área espesializada seluk hanesan komputadór, língua no seluk tán
bá Funsionáriu Públiku.
INAP hala’o ninia funsaun tau neon ka laran metin bá funsionáriu públiku hamutuk 90
ne’ebé, Funsionáriu Permanente na’in 54 (F: 15 no M:39) no Ajente Administrasaun na’in
36 (F: 25 no M: 11).
Institutu Nasionál Administrasaun Públika (INAP)
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
na'ar ida todan liu ne’ebé mak KFP
tenke haka'as án atu hadi’ak bá oin
mak prosesu rekrutamentu. Prosesu ne’ebé
kleur liu, nepotizmu, rekruta ema lá lo'os no
seluk-seluk tán mak ema hotu hakilar bá
KFP.
Iha tinan lima mandatu dahuluk nian,
hahú ho buat ne’ebé mak bele dehan
mamuk, maibé, ho esforsu tomak Komisaun
no ninia Sekretariadu konsege hala’o kna'ar ida ne’e ho di’ak.
Komisaun iha tinan 5 nia laran, halo ona serbisu lubun ida, mak hanesan, halo homologasaun ba
rezultadu no halo nomeasaun de ingresu bá kandidatu selesionadu no klasifikadu bá fatin mamuk ka
vagas existentes. KFP mós halo análize bá kandidatura hamutuk 70.000 liu, hodi halo nomeasaun bá
funsionáriu foun hamutuk 5.000. Halo mós nomeasaun no estensaun bá komisaun serbisu kargu
diresaun no xefia iha Administrasaun Públika hó totál 3.000.
Gráfiku tuir-mai hatudu evolusaun ba númeru funsionáriu públiku husi tinan 2009-2013
K
REKRUTAMENTU
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Konversaun ajente administrasaun 13.432 bá
funsionáriu permanente hanesan manan aposta ida.
Kna'ar seluk ida KFP nian mak atu implementa programa ka
polítika Governu nian ba Administrasaun Públika ida efikáz no
efisiente. Nune’e, Iha tinan 2011, Komisaun Funsaun Públika
implementa ona polítika ne’ebé mak Governu hasai liu housi
Rezulusaun no. 42/2010, “Polítika Konversaun Ajente
Administrasaun Públika bá Funsionáriu Públiku Permanente.
Objetivu husi Polítika Konversaun ne’e atu garante funsaun
públika ida profisionál, efisiente hó kondisaun sira digna no
justu hodi bele hala’o kna'ar Administrasaun Públika ho di’ak no
mós atu hatún númeru ajente administrasaun ne’ebé a'as tebes
iha tempu ne’ebá.
KFP forma ekipa ida iha Sekretariadu ninian rasik hodi halo verifikasaun bá dokumentu no selesaun sira hotu ne’ebé simu mai housi Ministériu, Sekretaría Estadu no Ajénsia Autónoma sira ne’ebé hetan aprovasaun husi Diretór-Jerál Instituisaun ida-idak. Dadus sira ne’e submete mai KFP, housi ne’e mak lista Ajente Administrasaun sira ne’e publika iha Jornál Repúblika, no iha loron 1 fulan jullu tinan 2011, hala’o serimónia tomada de pose bá ajente sira hamutuk totál 13. 432 (Feto: 4133 no Mane: 9.299) .
Hafoin husi serimónia ida ne’e, KFP mós organiza serimónia hanesan ba ajente sira ne’ebé mak namkari iha distritu 12.
Tuir-mai aprezenta númeru funsionáriu sira ne’ebé konvertidu tuir Grau no Jéneru
Grau Feto Mane Totál
A - 7 7
B 22 58 80
C 101 324 425
D 981 2269 3250
E 2456 3308 5764
F 293 1542 1835
G 280 1791 2071
Totál 4133 9299 13.432
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Atu funsionáriu no Ajente Administrasaun
bele koñese di’ak liu tán Lei no Dekretu-Lei
sira nune’e bele hala’o kna'ar hó
responsabilidade no koñese sira nia direitu no
dever sira, mak KFP tau hanesan prioridade
durante tinan lima hodi hala’o diseminasaun
iha Nasionál no mós Distritu.
Sekretariadu hanesan liman-ain no
implementadór ba desizaun sira KFP nian,
prodúz ona materiál sira hanesan: broxura,
livru bolsu, boletin no seluk tan; hanesan
meiu ida atu habelar ka lori informasaun to'o
bá funsionáriu sira. Iha sorin seluk,
Sekretariadu mós uza dala wa’in meiu
komunikasaun sosiál hanesan rádiu,
televizaun, no jornál nasionál sira ne’ebé fásil
asesu aodi tranzmite informasaun ne’ebé
haka’it hó Funsaun Públika. Tinan-tinan KFP fó
nafatin
importansia bá diseminasaun hodi atualiza no
habelar informasaun kona-bá Lei no Dekretu-
Lei sira ne’e. Dala barak funsionáriu sira hala’o
sira ninia kna'ar, kumpre sira nia dever sira
maibé sira barak mós sida’uk hatene didi’ak
kona-ba sira ninia direitu balun; ezemplu ida
mak, funsionáriu balun iha distritu lá hatene
katak sira iha direitu ba lisensa anuál loron
hira no sira iha direitu at bele hetan
formasaun ka la’e?.
Razaun seluk hala’o diseminasaun mos tanbá
Lei no Dekretu-Lei sira hetan alterasaun bei-
beik no kna'ar tomak KFP atu atualiza ba
funsionáriu sira naka’it ho alterasaun hirak
ne’e.
DISEMINASAUN
Lei no Dekretu-Lei Administrasaun Públika
nian
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
KFP iha sesaun informasaun ba
Estudante Universitáriu
omisaun aleinde halo diseminasaun bá
funsionáriu públiku sira, dedika mós
ninia tempu balun hodi hala’o sesaun
informasaun bá Estudante Universitáriu sira
mak hanesan: Universidade Nasionál Timor
Lorosa'e, (UNTL), Dili Institute of Technology
(DIT), Intitute of Business (IOB) no Funsionáriu
UNMIT sira.
Objetivu husi programa ida ne’e atu atrai
Rekursus Umanu kualifikadu no potensiál hodi
mai integra ba iha Administrasaun Públika.
Tema sentrál ba sesaun ne’e mak ”Quero
Ser Funcionário Público, E Agora?” Iha sesaun
ne’e nia laran mak ekipa sira esplika kona-bá
Kna'ar KFP nian, lala’ok prosesu
rekrutamentu, Karreira iha Funsaun Públika,
Vantajen sai funsionáriu públiku, no seluk-
seluk tán.
Razaun ba hala’o sesaun ida ne’e tamba
dala barak iha prosesu rekrutamentu,
Sekretariadu KFP deskobre katak kandidatu
barak mak seidauk hatene lolo'os oinsá atu
hatama aplikasaun diak ida tuir rekezitu sira
ne’ebé mak iha. Ezemplu ida mak, kandidatu
hó de’it Diploma Sekundáriu lá bele aplika bá
Grau D ka B maibé, tenke aplika ba Grau E.
K
Ho Rekursu Umanu Kualifikadu, tau iha fatin loloos, hala’o servisu ho profisionalizmu mak bele atinji objetivu traxadu sira
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Fatór importante ida atu Instituisaun ka
Nasaun ida atu la’o ba oin mak investimentu
iha Rekursu Umanu.
Ho hanoin ida ne’e mak, KFP hafoin husi ninia
kriasaun, elabora no aprezenta Dekretu-Lei
kona-ba formasaun no kapasitasaun ba
funsionáriu Administrasaun Públika Timor-
Leste nian - Dekretu-Lei no. 38/2012 mak
rezultadu husi esforsu ne’e.
Governu mós kria ona Fundu
Dezenvolvimentu Kapitál Umanu hodi tulun
ba iha formasaun (formál no naun formál).
KFP liu-husi INAP mak haree ba prosesu
selesaun no halo planu ba formasaun
funsionáriu RDTL nian. Komisaun laos úniku
ne’ebé mak prepra planu ba fó formasaun
maibé dala barak mós ho inisiativa rasik
Instituisaun ida-idak nian husu ba INAP-KFP
hodi fasilita formasaun espesífika tuir
nesesidade Instituisaun nian, no haruka
funsiunáriu sira ba tuir formasaun iha rai-liur
hanesan Portugal, Indonezia, Filipina,
Hongkong, Austrália ba iha area sira hanesan
jestaun, inspesaun no auditoria, arkivu,
peskiza no survey, etc.
Hahú husi tinan 2013 implementa ona mós
Rezime Asisténsia Estudu ba funsionáriu
públiku sira ne’ebé estuda iha rai-laran ho
inisiativa rasik. Maibé atu hetan ida ne’e
tenke kumpre kritériu balun ne’ebé defini ona
iha artigu 43°, Dekretu-Lei no. 38/2012, 1
agostu.
To’o iha tinan 2013 nia rohan, funsionáriu
hamutuk 83 mak goza ona Rezime Asisténsia
ba Estudu.
Husi 2002 to 2014 total 20.000 funsiunariu mak tuir ona formasaun, Mane - 13.000 , Feto – 8.000 .
Formasaun kontribui ba
valorizasaun profisionál no ba
auto estima no konfiansa ema
ida-idak nian.
Aposta iha formasaun mak pilár
ida ba susesu Instituisaun
Estadu no Governu nian.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
AKORDU KOOPERASAUN
KFP iha tinan ikus halo ona Akordu
Kooperasaun lubun ida liu husi asina
Memorandu Entendimentu no Akordu
Tékniku ho nasaun dezenvolvidu balun mak
hanesan Indonezia, Austrália, Portugál, Brazil,
Kabu-Verde, Filipina, Malazia no Mosambike
hodi bele tulun funsionáriu sira ba hasa’e sira
ninia koñesimentu, kapasidade iha área
téknika (mak hanesan Jestaun no Lideransa,
teknolojia informátika, téknika iha
investigasaun, estatístika, Protokolu no
Komunikasaun no seluk-seluk tan). Iha Ensinu
formál, ita haruka ona bolseiru sira ba hasai
Diploma (D3 - iha área téknika), mestradu no
dotoramentu).
Ho kooperasaun ne’ebé iha, permiti
mos formadór sira husi rai-liur mai fó
formasaun ba ita-nia funsionáriu sira iha rai-
laran (INAP) no Instituisaun sira seluk Estadu
nian.
Entrevista Kona-ba asuntu
Formasaun no
Dezenvolvimentu (F&D)
(Jesuina Maria Ferreira Gomes, MPA)
Jornalista: Komisaun fo fiar ba ita bo’ot atu
tau matan ba asuntu kapasitasaun, oinsa nia
lala’ok?
Komisária: Kapasitasaun ne’e importante
tebes atu hasae funsiunáriu sira-nia
koñesimentu, abilidade no hadi’ak atitude
sira. F&D atu mellora kualidade prestasaun
servisu ba públika, mellora kualidade jestaun
no lideransa. F&D sai rekezitu fundamentál
para funsaun públika bele produtiva atu
atende metas programa guvernu nian.
Programa kapasitasaun ba funsiunáriu sira
hala’o desde 2002 ate presente bazeia ba sira
nia kategoria, grau no kargu. Formasaun hirak
ne’e hala’o husi INAP nomos iha rai-liur, liu
husi kooperasaun ho instituisaun sira seluk.
Jornalista: Oinsa implementasaun Dekretu-
Lei no. 38/2012-Rejime Formasaun no
dezenvolvimentu iha Funsaun Públika?
Komisárai: Dekretu-Lei dahuluk nebe’e regula
no estabalese regras ba atividade F&D
Rekursu Umanus iha funsaun públika;
responsabilidade instituisaun públika nian,
KFP – INAP, Ministériu ka ajénsia no establese
direitu no responsabilidade funsiunáriu sira ba
sira-nia dezenvolvimentu profisionál. Iha
Tuir-mai esplikasaun klean kona-ba
implementasaun bá Dekretu-Lei no. 38/2012,
1 agostu; husi Komisária Singulár ba asuntu
Formasaun no Dezenvolvimentu (F&D)
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
(artigu 6) husi DL refere ko’alia mos atividade
F&D Pre-servisu no Em-servisu mak hanesan:
Dezenvolvimentu iha servisu fatin:
orientasaun no supervizaun, Formasaun iha
rai-laran: indusaun no formasaun esensiál,
F&D iha rai-liur, Bolsu estudu, no Rejime
Asistensia Estudu.
Bazeia ba Dekretu-Lei ne’e, funsiunáriu ida iha
direitu ba formasaun no dezenvolvimentu
mínimu oras 40 iha tinan ida nia-laran.
Dekretu-Lei ne’e mos regula regras ou
elijibilade ba bolsu estudu no Rejime
Asistensia Estudu.
Jornalista: Oinsa ho implementasaun rejime
asistensia estudu (artigu 43)?
Komisária: Apoia no rekompensa funsiunáriu
públika nebe’e servisu nafatin, maibe estuda
hela ho auto-finansiadu (sira selu rasik) iha
instituisaun sira akreditada iha Timor;
Dispensa husi servisu óras 4 por semana atu
tuir aula nos ijame liu husi autorizasaun DG;
Funsiunáriu públika mínimu servisu tinan 3
konsekutivus no avalisaun sezempenu “Bom”;
Haktuir prosedimentus operasionais rejime
ne’e: Kursu oferese husi instituisaun
akreditadu iha timor; Aplikante tenke rejista
iha instituisaun akademika, selu propinas no
kustu seluk antes aplika ba rejime ne’e; Kursu
nebe’e foti tenke relevante ho servisu, tuir
nesesidade no prioridade ministeriu nian,
Husu autorizasaun ba Diretor-Jerál kona-ba
horas 4 kada semana; IP kada semester 2.75
ba baxarelatu/lisensiatura, 2.5 siensia exata,
pos-graduasaun 3.00; Aplikasaun hatama kada
semester no pagamentu hala’o kada semester
a) Baixarelatu/lisensiatura: $300 no Pós-
graduasaun $500
b) iha tinan 2013 – semester Janeiru – Junu
iha funsionáriu na’in 84 (Mane 54, Feto 30)
nebe’e estuda iha UNPAS, UNTL, ISC, IOB, DIT,
ICR
c) Semester Jullu – Dezembru iha funsionáriu
174 (Mane 114, Feto 60) estuda iha UNPAZ,
ISC, UNTL, IOB, DIT, IRC, UNDIL.
d) Aplikasaun Semester Janeiru – Junu 2014
iha prosesu hela ho totál 462 (Mane 224 no
Feto 238). Numeru aumenta kada semester
hatudu katak vontade funsiunáriu públika sira
atu frekuenta estudu hodi hasa’e sira-nia
kuñesimentu ne’e aas tebes. Rejime ne’e fo
dunik benefisiu ba sira.
Jornalista: Funsiunáriu hira mak goza bolsu
estudu?
Komisária: Bolsu estudu ba deit Dosente INAP
hahu husi tinan 2007 ate prezente, ho ona
totál 34 (Mane 21, Feto 13). Programa D3 - 7,
S1 - 6, S2 -21. Universidade: STIA-LAN Jakarta,
Brawijaya, UKSW, UGM, IPDN, IPB, UNDI,
UNAIR. Hirak ne’e ba estuda kona-ba Area
Administrasaun Públika, Informátika, Jestaun
Ekonomia, Manajemen Keuangan Negara,
Pemerintahan daerah no Arkivu.
Totál Bolsu Estudu husi 2007 – 2014 hamutuk 467 (Mane 331 no Feto 136).
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Jornalista: Iha referénsia ruma antes halo
akordu ho universidade sira?
Komisária: Sim, iha ekipa ida husi INAP, antes
ba hala’o survey no peskiza iha tinan 2011 ba
universidade akreditadu sira iha Indonezia,
hanesan UGM, STIA-LAN, UNPAD, IPDN,
UNIBRAW, JEMBER, UNDIP, UKSW, UNUD etc.
Jornalista: Oinsa servisu entre KFP ho
universidade sira?
Komisária: Serbisu parte rua nian mak
estabelese Akordu Kooperasaun no INAP mak
jere Bolsu Estudu hodi halo planu no preve
orsamentu. Universidade tuir–mai fornese
sira-nia matadalan no kritériu atu nune’e KFP
bele hala’o selesaun ba dokumentu sira liu-
husi Board ba bolsu Estudu no Universidade fo
prova eskrita no intrevista. Hafoin ne’e,
Universidade haruka lista aprovada mai KFP
tuir númeru nebe’e KFP determina.
Universidade iha responsabilidade halo
avaliasaun ba bolseiru sira no komunika KFP
se iha asuntu ruma mak fo impaktu ba
bolseiru sira-nia estudu (saude, seguransa, no
sst).
Komisária - Rekomendasaun ba Funsiunáriu
sira hotu:
F&D importante atu hasa’e kuñesimentu,
kapasidade, abilidade no hadi’ak atitude hodi
nune’e bele presta servisu nebe’e di’ak ba
públiku, ne’e nuudar direitu no
responsabilidade funsiunáriu sira-nian.
Funsiunáriu tenke pro-ativu atu halo planu
formasaun ba sira-nia án rasik no hato’o ba
sira-nia supervizór.
Dezafiu
Ministeriu no instituisaun barak mak seidauk
halo Planu Anuál ba Formasaun, seidauk iha
prosedimentus atu halo Training Needs
Analysis (TNA) iha Komisaun no Ministériu.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Avaliasaun Dezempeñu ne’e sasukat ida
ne’ebé superiór ida halo ba ninia suburdinadu
kona-ba servisu ne’ebé mak funsionáriu ka
ajente administrasaun ida fó ka hala’o iha
mínimu fulan neen ka tinan ida nia-laran.
Objetivu husi avaliasaun dezempeñu mak
atu fó motivasaun ba funsionáriu, hadi’ak
funsionáriu sira-nia dezempeñu profisionál,
insentiva komunikasaun entre xefe ho
subordinadu sira, hadi’ak jestaun integrada
rekursu umanu nian, promove di’ak liutan
kualidade prestasaun servisu sira ba públiku,
identifika nesesidade formasaun ne’ebé bele
hadi’ak ba dezempeñu no tulun instituisaun
sira atu realiza sira nia objetivu no estabelese
objetivu dezempeñu ba tinan oin nian.
Iha Funsaun Públika, avaliasaun iha oin
rua: Avaliasaun Ordinária (ba funsionáriu
públiku) ne’ebé ho efeitu ba promosaun,
Progresaun iha eskalaun rejime karreira nian,
no determina kona-ba rekezitu sira ba
formasaun no dezenvolvimentu. Avaliasaun
estraordinária ba ajente administrasaun ho
efeitu ba hanaruk ninia kontratu.
Atu hetan progresaun ba eskalaun ida,
funsionáriu tenki hetan avaliasaun
dezempeñu ho klasifikasaun “muito bom” iha
tinan 2 tuituir malu, no sira ne’ebé mak hetan
“bom” iha tinan 3 nia-laran ka kombinasaun
“bom ho muito bom” hetan mós mudansa ba
eskalaun. Iha sorin seluk, se funsionáriu ida
hetan sufisiente iha ninia avaliasaun, superior
ne’e tenke dezenvolve no implementa
estratéjia formasaun no dezenvolvimentu
hodi tulun funsionáriu ne’e hadi’ak ninia
dezempenhu ba tinan oin mai. Ba funsionáriu
ne’ebé hetan avaliasaun insufisiente halo
kedas investigasaun ida kona-ba ninia
kapasidade no dezempeñu, maibé se ajente
administrasaun karik tenke hapara kedas nia
husi ninia kontratu.
Avaliasaun dezempeñu iha ninia fatór
hamutuk 9 (sia) ne’ebé avaliadór ida tenke
haree bainhira atu halo avaliasaun ba ninia
subordinadu mak hanesan: responsabilidade,
relasaun no komunikasaun iha servisu fatin,
zelu (dedikasaun), konfidensialidade no
imparsialidade, lealdade no obediénsia,
respeitu no onestidade. Fatór haat tuir-mai
ne’e aplika ba sira ne’ebé la kaer kargu
diresaun no xefia, mak hanesan: inisiativa,
kreatividade no produtividade, servisu iha
ekipa, pontualidade no asiduidade iha fatin
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
servisu no objetivu ba servisu nian. Iha mós
fatór haat ne’ebé aplika de’it ba kargu sira
diresaun no xefia mak hanesan: Lideransa,
Supervizaun no dezenvolvimentu pesoál,
fornese servisu ne’ebé efisiente no efikaz no
planementu no jestaun.
Tuir mai klasifikasaun ba Avaliasaun
Dezempeñu:
Muito
Bom
Bom Sufisiente Insufisiente
33
pontus
24-32
pontus
15-23
pontus
14 pontus
Komisaun durante tinan hirak nia laran ne’e
simu no rejista ona funsionáriu no ajente
administrasaun nia avaliasaun dezempeñu
hamutuk:
Tinan Totál Totál hetan Progresaun
2009 21.565
2010 22.374
2011 12.139 1.438
2012 13.260 2.356
2013 * 2.939
* seidauk iha númeru loloos tamba iha hela faze
submisaun husi (Instituisaun sira mai KFP)
Obs. Haree fali ba númeru totál avaliadu iha leten hakarak hateten katak iha diferensa númeru husi tinan 2009, 2010 ho 2011 no 2012. Ne’e tanba iha loron 1 janeiru 2011, profesór sira enkuadra ba rejime espesiál no sira la subemete avaliasaun mai KFP ho razaun tanba Ministériu Edukasaun ho KFP seidauk kria formatu avaliasaun rejime espesiál ida apropriadu ba profesór sira.
Funsionáriu Públiku barak mak too agora seidauk hatene
loloos katak Avaliasaun Dezempeñu laos Komisaun Funsaun
Públika (KFP)mak fó ka halo avaliasaun ba ajente no/ka
funsionáriu públiku sira iha Instituisaun Estadu nian, maibe,
Superior ierárkiku husi Ministériu no Sekretaria Estadu ida-
dak mak halo avaliasaun (tuir prosedimentu tomak
avaliasaun nian) hafoin submete mai iha KFP hodi rejista
fixa sira ne’e iha SINGAP PMIS, hasai despaxu progresaun
horizontál ba eskalaun nian no ikus halo prosesu mudansa
eskalaun ba Ministériu Finansas.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Prosedimentu Administrativu
Knaar ida KFP nian mak atu promove konsientizasaun ba kódigu konduta funsaun públika nian,
garante Administrasaun Públika ida imparsiál, profisionál transparente, efisiente no kortéz tuir Lei.
KFP liu husi ninia diresaun iha Sekretariadu mak fó apoiu hodi halo investigasaun bazeia ba keixa sira
ne’ebé mak simu. Hafoin husi ida ne’e mak Komisaun hola desizaun ka atribui sansaun ba hahalok
irregularidade sira. Natureza husi atribuisaun sansaun ne’e nian laos de’it atu kastigu maibé ida ne’e
atu eduka funsionáriu hirak ne’e hodi labele komete filfali irregularidade ne’e sira-nia serbisu fatin.
KFP hahú husi ninia mandatu iha tinan 2009-2010 to tinan 2013 fó ona pena hamutuk 644 ne’ebé
bele haree iha tabela tuir-mai:
Tinan Totál Pena ne’ebé aplika Totál Demisaun
2010 21 1
2011 74 5
2012 177 12
2013 372 42
Númeru ida ne’e inklui rekursu no Absolbisaun sira.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Atu komemora loron harii Instituisaun ida ne’e, KFP ho ninia Sekretariadu no INAP forma
Komisaun Organizadora ida hodi prepara atividade sira mak hanesan: Sertame ka Kadi Kakutak,
Konferénsia Meza Redonda ho tema jerál “Dezafiu no Estratréjia iha Dezenvolvimentu ba Rekursu
Umanu Funsaun Públika nian” no Misa Agradesimentu.
Atividade Sertame ka Kadi Kakutak hala’o iha INAP iha loron
26 no sei remata iha loron 3 fulan jullu. Atividade refere hala’o ho
objetivu atu koko funsionáriu sira nia koñesimentu liuliu ba iha Lei
no Dekretu-Lei sira Funsaun Públika nian no Istória Timor-Leste.
Programa ne’e hetan involvimentu husi Ministériu no Sekretaria
Estadu hamutuk grupu 21. Iha sesaun eliminatóriu ne’e SES,
SECOMS, MCIA no MTC mak apura ba faze semi-finál. Faze semi-finál hala’o iha loron 30 fulan Juñu
no grupu SES, SECOMS, MCIA mak tama ba finál. Faze ikus atividade nian hala’o iha loron 3 fulan
jullu. Ekipa vensedór ba Sertame tinan ida ne’e mak ekipa husi SES iha 10 lugar, 20 lugar mak ekipa
SECOMS no hela ba 30 lugar ekipa MCIA.
Entretantu, iha Programa Konferénsia Meza Redonda nian,
KFP konvida Peritu ida mai husi Cabo-Verde (Sekretáriu Estadu ba
Administrasaun Públika) hodi fahe esperiénsia husi
Administrasaun Públika ba Funsionáriu Públiku Timor-Leste liu
husi ninia aprezentasaun ho tema “Desafio e Estratégia no
Desenvolvimento de Recursos Humanos na Função Pública”. Iha
parte akadémiku Komisaun mós konvida oradór ida Dosente husi
Universidade Minho - Portugál, Prof. Dr. Manuel Silva, ne’ebé daudaun ne’e hanorin hela Mestrandu
no Doutorandu sira iha Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL), hodi mai ko’alia kona-ba
“Educação Contínua de Profissionais de Desenvolvimento Humano”, la sees husi tema jerál ne’ebé
defini ona ba iha iventu ida ne’e. Iha sekuénsia hanesan rona mós intervensaun husi representante
balun husi Ministériu, Sekretaria Estadu no Ajénsia Autónoma sira.
Atu valoriza liu tan loron espesiál ida ne’e, KFP ho tulun husi
AUSAID hala’o lansamentu ba Manuál Jestaun Rekursu Umanu ba
Funsaun Públika. Manuál ne’e ko’alia kona-ba área boot sira Funsaun
Públika nian mak hanesan; Rejime Kareira, Jestaun Dezempeñu,
Rekrutamentu, Formasaun, Lisensa no Falta, Pensaun no Reforma.
Atividade sira hodi Komemora Aniversáriu dalima KFP nian
Impresaun no Felisitasaun ba V Aniversáriu KFP nian
Diretora-Jerál SES: “KFP halo ona buat
balun maibé ita tenki halo reviizaun fali,
tamba barak mak seidauk hatán ba realidade,
nune’e, husu atu halo revizaun iha lejislasaun
balun, hodi haree mos ba direitu traballador
Funsaun Públika nian. Estadu no Governu ejiji
buat barak ba traballador sira maibé sira-nia
direitu ne’ebé mak tuir loloos sira tenki iha
seidauk kompensa. Izemplu, Ita-nia vida
ekonomia ohin loron ninian, sasan baze karu
tebes no la balansa ho saláriu ne’ebé
funsionáriu ida hetan. Ita mos tenki haree
kona-ba Karreira, promosaun, oinsa ita atu
kaderiza ita-nia funsionáriu sira ne’e ba
futuru, sei ita la haree husi agora sei akontese
nafatin hanesan ne’ebé mak akontese hela iha
tinan lima ne’e nia-laran”.
Diretor-Jerál MJ: KFP iha V Aniversáriu
ne’e ita haree hanesan iha faze infantilidade,
maibé, KFP halo ona buat barak, hodi halo
jestaun ba iha Setór Públiku, ne’ebé
funsionáriu públiku sira bele serbisu ba.
Nune’e, ita serbisu hamutuk nafatin ba, KFP
mesak mos nia labele la’o. Ba oin importante
mak, atu hetan susesu ita tenki iha liña
KOORDENASAUN diak. Ita hotu-hotu hein
katak ita-nia funsionáriu públiku sira ne’e bele
iha motivasaun nafatin, serbisu ho
dedikasaun, empeñu nune’e bele fó rezultadu
ida di’ak liu tan iha futuru.
Inspetora-Jerál ME: Ami hein katak KFP
sei forte liu-tan, hadi’ak serbisu iha Funsaun
Públika, izemplu, bem-estar ba funsionáriu
públiku sira hotu, atu nune’e bele hakat ba
prosesu dezenvolvimentu nasionál.
Mariano Lopes – Funsionáriu SES: husu
atu KFP manten nafatin buat di’ak sira nebe’e
mak hala’o ona no buka atu hadi’ak ne’ebé
mak seidauk di’ak, hodi halo di’ak liu-tan
nune’e serbisu hotu iha Administrasaun
Públika bele lao ho efikás no efisiente iha
futuru.
Administrador geral do Centro de
Convenções de Dili: Hanesan Instituisaun ida
ne’ebé mak hare ba Rekrutamentu,
Formasaun, Avaliasaun Dezempeñu no seluk2
tan, sei enfrenta dazafius barak iha futuru.
Maibé, nuudar funsionáriu públiku ami iha
konfiansa bo’ot ba iha Instituisaun ida ne’e
katak sei ultrapassa dezafiu sira ne’e wainhira
investe makas iha formasaun ba Funsionáriu
Públiku ne’ebé mak prezisa tebes. Ba oin
presiza hadiak diak liu tan sistema
rekrutamentu tamba ida ne’e maka sai
hanesan asuntu ida ne’ebé barak koalia.
Komisaun hala’o servisu diak liu tan atu
nune’e bele atende nesesidade funsionáiriu
públiku sira nian.
Diretór-jerál Administrasaun Finansas-MAE:
KFP nuudar Instituisaun foun no ami hanesan
Ministériu apresia servisu ne’ebé mak
Komisaun hala’o ona durante tinan 5
ne’e, buat barak mak hala’o ona no tebes buat
barak mak presiza hala’o maibé, la’os katak
Komisaun duranti ne’e la’o iha fatin. KFP ne’e
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Instituisain foun ida, nune’e espetativa husi
funsionáriu mós bo’ot tebes ba nia.
Ba futuru, haree ba funsionáiru sira-nia
direitu, liuliu iha rejime kareira nomos saláriu
atu nune’e funsionariu sira bele hala’o servisu
ho didiak.
Hodi Ministériu nia naran hato’o parabéns
kontinua servisu no forte nafatin atu bele
hasoru dezafiu ne’ebé sai mai.
Diretor-Jerál INAP: Ami rekoñese katak
iha dezafiu barak tebes, maibé iha buat di’ak
balun mak KFP halo ona, barak mak seidauk
maibé fiar katak, ita hotu hamutuk ho hakaas
aan atu serbisu haree saida mak ita halo ona,
saida mak atu hadi’ak no saida mak ita
seidauk halo no oinsa atu haree
dezenvolvimentu rekursu umanu funsaun
públika ne’ebé ita nesesita iha futuru. Mai ita
hotu-hotu fó liman ba malun, aselera prosesu
Administrasaun Públika ho exelente no
profisionál.
Diretora-Jerál SKFP: Ho funsionáriu públiku
ne’ebé iha no konsiente katak limitadu tebes
maibé iha serbisu lubun ida ne’ebé mak ami
halo tiha ona atu serbi ba públiku. Ba futuru
ami sei forma di’ak liu-tan funsionáriu públiku
atu bele serbi ho di’ak liu-tan Ita-nia povu iha
Rai doben ida ne’e.
PARABENS BA KOMISAUN FUNSAUN PÚBLIKA ...
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Lejislasaun
Títulu
Públikasaun dahuluk Alterasaun sira
20 maiu 2002 - Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste
Lei n.º 8/2004, iha 16
juñu
Lei n.º 5/2009, iha 15
jullu (alterasaun dahuluk)
Aprova Estatutu ba Funsaun Públika
Dekretu-Lei n.º
14/2008, iha 7 maiu
- Dekretu-Lei n.º
18/2009, iha 18 abril
(Alterasaun dahuluk);
- Dekretu-Lei n.º
19/2011, iha 8 juñu
(Alterasaun daruak).
Rejime Avaliasaun Dezempeñu ba Traballadór sira
Administrasaun Públika nian
Dekretu -Lei n.º
27/2008, iha 11 agostu
Dekretu -Lei n.º
20/2011, iha 8 juñu
(Alterasaun dahuluk)
Rejime Karreira ba Kargu sira iha Diresaun no Xefia
Administrasaun Públika nian
Dekretu -Lei n.º
34/2008, iha 27 agostu
- Dekretu -Lei n.º
22/2011, iha 8 juñu
(Alterasaun dahuluk);
- Dekretu -Lei n.º
44/2011, iha 21 setembru
(Alterasaun daruak)
Rejime ba Konkursu, Rekrutamentu, Selesaun no
Promósaun iha Pesoál ba Administrasaun Públika
Dekretu -Lei n.º
40/2008, iha 29 outubru
Dekretu -Lei n.º
21/2011, iha 8 juñu
(Alterasaun daruak)
Rejime Lisensa no Falta sira ba Traballadór sira
Administrasaun Públika nian
Lei n.º 7/2009, iha 15
jullu -
Harii Komisaun ba Funsaun Públika
Lista tuir-mai ne’e, mak Lei no Dekretu-Lei sira ne’ebé mak KFP prodúz iha ninia mandatu ...
Hatene Ka
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Dekretu -Lei n.º
12/2009, iha 18 fevereiru -
Rejime Kapasitasaun ba Rekursu Umanu sira
Funsaun Públika nian
Dekretu -Lei n.º
20/2010, iha 1 dezembru -
Rejime Suplementu Remuneratóriu sira
Administrasaun Públika nian
Lei n.º 6/2012, iha 29
fevereiru -
Rejime Tranzitóriu ba Seguransa Sosiál iha Vellise,
Invalidez no Mate ba Traballadór sira Estadu nian
Dekretu -Lei n.º
23/2012, iha 24 maiu -
Regulamenta Rejime Tranzitóriu ba Seguransa
Sosiál iha Vellise, Invalidez no Mate ba Traballadór sira
Estadu nian
Dekretu-Lei n.º
38/2012, iha 1 agostu -
Rejime ba Formasaun no Dezenvolvimentu iha
Funsaun Públika
Desizaun n.º
545/2012/KFP, iha 17
outubru
-
Rejimentu Internu Komisaun ba Funsaun Públika
nian
Saida maka «serbisu tuir turnu»? (artigu 8.º Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru - )
Serbisu tuir turnu hala’o iha oras serbisu tuir eskala ida kontínua, ka, serbisu lapara durante oras 24 iha loron 7 semana nian.
Ne’e implika katak iha sábadu, domingu no feriadu mos serbisu nafatin no oras iha loron serbisu fahe tuir periodu (turnu
sira), atu nune’e loron sira semana no oras normal lor-loron nian iha funsionáriu atu asegura nafatin serbisu.
Saida maka «serbisu estraordinariu»? (artigu 3.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru)
Serbisu ne’ebé fó hosi funsionáriu públiku ka ajente ida administrasaun ne’ebé liu fali nia orariu normal serbisu nian.
Oras estraordinaria hira maka funsionáriu ida bele hetan iha fulan ida? (artigu 4.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1
dezembru)
Funsionáriu públiku sira ka ajente sira administrasaun nian bele serbisu másimu oras extra hatnulu (40) iha fulan ida. Atu
bele hetan pagamentu ba oras hirak ne’e, supervizor imediatu ba traballador tenki aprezenta lista prezensa ho rejistu mensal
oras estraordinaria nian ba Diretor-Jerál. Pagamentu ba oras estraordinaria tenki hetan netik autorizasaun. Labele hetan
pagamentu wainhira laiha komprovativu autorizasaun nian housi superior ierarkiku.
Turnu saida deit maka ezisti? (artigu 8.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru)
Iha tipu tolu ba turnu sira:
a) Diurnu (dader) – hahu hosi oras tuku 06:00 ba tuku 10:00 dader;
b) Vespertinu (lorokraik) – hahu hosi oras tuku 13:00 to’o tuku 17:00(lorokraik);
c) Noturnu (kalan) – hahu hosi oras tuku 20:00 to’o tuku 22:00 (kalan).
Iha pratika, oinsa halo pagamentu ba oras estraordinaria sira? (artigu 6.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru)
Iha kompensasaun finanseira ba oras estraordinaria sira, traballador iha direitu ba suplementu renumeratóriu ida ne’ebé
koresponde ba valor oras normal nian sura hosi:
a) 1, 5 ba oras estraordinaria ne’ebé fó iha loron serbisu normal;
b) 2 ba oras serbisu ida ne’ebé fó liu oras tolu tutuir malun ka iha loron deskansa semana nian ka feriadu.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Exmo. Sr. Primeiro-Ministro Kay Rala Xanana Gusmão
Exmo. Sr Vice Primeiro-Ministro Fernando Lasama de Araújo;
Exmos. Srs. membros do Governo;
Exmos. Srs. Comissários da Comissão da Função Pública;
Colegas Funcionários Públicos;
Senhoras e Senhores;
O dia 15 de julho marca o quinto aniversário
da Comissão da Função Pública, criada no
contexto da Reforma Administrativa em 2009,
como a instituição responsável pela gestão
dos recursos humanos da Função Pública.
Naquela oportunidade, o Governo
determinou a criação de “uma Comissão,
como forma de combate ao partidarismo da
Função Pública. Composta por membros com
competência técnica e integridade para
contribuírem para a reforma da Função
Pública, esta Comissão deve supervisionar
todo o processo de capacitação dos
funcionários do Estado, incluindo a
profissionalização, ética e código de conduta,
carreiras e promoção com base em critérios
objectivos de mérito e competência.”
Em 15 de Julho de 2009, o Parlamento
Nacional aprovou a Lei número 7/2009, que
criou a Comissão da Função Pública, composta
de três comissários indicados pelo Governo e
dois pelo Parlamento Nacional e um
secretariado de apoio.
A lei definiu uma competência abrangente
para a Comissão que inclui a gestão dos
recursos humanos da Administração Pública e
Diskursu Prezidente KFP iha loron Aniversáriu KFP nian ba dala 5
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
também:
- Regulamentar assuntos relacionados com o
desenvolvimento e gestão de recursos
humanos, eficiência e eficácia do serviço
público;
- Definir estratégias e padrões para a reforma
da Função Pública;
- Analisar as funções dos funcionários
públicos;
- Estabelecer critérios e padrões de
profissionalismo e garantir a despolitização da
função pública;
- Garantir o recrutamento e selecção por
mérito;
- Instruir e decidir os processos disciplinares e
seus recursos;
- Coordenar e controlar a avaliação de
desempenho dos funcionários;
- Realizar estudos sobre a redefinição de
níveis, competências, qualificações e sistemas
salariais dos funcionários públicos;
- Promover e assegurar o cumprimento do
código de ética;
- Coordenar e implementar programas de
formação e desenvolvimento dos funcionários
públicos;
- Assegurar o cumprimento de
responsabilidades relacionadas a
administração da Função Pública.
Logo no início do mandato a Comissão reuniu-
se e aprovou seu regimento interno e o plano
estratégico, com as linhas mestras do seu
trabalho.
Para dar uma ideia da dimensão do trabalho
da Comissão, permitam-me enumerar apenas
algumas das actividades mais importantes
desempenhadas nestes 5 anos:
Nos termos da lei, uma das funções da CFP é
responsabilizar-se pelo recrutamento e
selecção de pessoal para os quadros da
Função Pública e para os cargos de direção e
chefia da Administração Pública. O princípio
determinado pela lei é o do recrutamento
com base no mérito, executado por um júri de
selecção, responsável por assegurar que a
escolha entre os candidatos recaia sobre
aqueles com melhores qualificações e
experiências para assumir o cargo oferecido à
concurso.
Para que o processo seletivo seja impessoal e
justo, este júri de selecção é formado por
pessoal da CFP, da instituição contratante e
representantes de outras instituições
externas. Se por um lado esta diversidade
retarda a conclusão do processo, por outro
lado assegura a independência e
imparcialidade do júri.
A CFP apenas reserva para si o papel de
homologação dos resultados e nomeação dos
candidatos aprovados. Desde a sua criação, a
CFP analisou mais de 70.000 candidaturas,
para dentre elas nomear para ingresso ou
promover na Função Pública mais de 5.000
funcionários. Foram ainda feitas nomeações
ou extensões em comissão de serviço para
cargos de direção e chefia da Administração
Pública para aproximadamente 3.000
funcionários.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
No que diz respeito à matéria disciplinar, a
CFP já investigou e julgou mais de 450
processos disciplinares, aplicando penas de
repreensão escrita, suspensão, inactividade
ou demissão. Apenas a título de comparação,
antes da CFP eram julgados cerca de 10 casos
por ano. Hoje multiplicamos este número por
10.
A CFP participou activamente na solução do
problema dos chamados funcionários
temporários Os agentes da Administração
Pública chegaram a constituir, em 2009, cerca
da metade da força de trabalho total da
Função Pública.
A CFP propôs ao Governo um conjunto de
critérios para determinar a elegibilidade dos
funcionários temporários para o acesso ao
emprego permanente. Tais critérios garantem
que as conversões são baseadas na lealdade
ao Estado, coerência, transparência e mérito.
Foram considerados ainda o desempenho no
exercício das funções e a permanência da
necessidade do cargo. Com base nestes
critérios, o Governo aprovou Resolução que
fixou as condições para a conversão de
agentes da Administração Pública em
funcionários públicos.
Em consequência em 01 de Julho de 2011
cerca de 13.000 agentes da Administração
Pública que exerciam tarefas de natureza
permanente foram convertidos pela CFP em
funcionários públicos, segundo critérios de
qualificação e experiência profissional.
Também o desenvolvimento e implementação
dos regimes especiais de carreira, tais como
dos profissionais da saúde, dos docentes, dos
guardas prisionais, entre outros, contou com
o trabalho da CFP, que hoje responsabiliza-se
ainda pelo correcto pagamento deste pessoal.
Outra das funções essenciais da CFP é a
coordenação do processo de avaliação de
desempenho. A CFP propriamente dita não
avalia os funcionários, função que
anualmente pertence ao superior hierárquico,
segundo factores e critérios estabelecidos.
Desde a sua implementação, a CFP coordenou
e registou as avaliações de desempenho de
toda a Administração Pública, num total
superior a 27.500 avaliações por ano e ainda
assegurou a progressão de escalão para os
funcionários que implementam o requisito
legal.
O registo das informações de pessoal também
é fundamental para garantir a continuidade
da Administração Pública. Por isso a CFP
desenvolveu o SINGAP – Sistema de
Informação da Gestão do Pessoal.
As informações inseridas no sistema
permitem acompanhar a vida funcional de
todos os funcionários públicos, garantindo
uma gestão integrada de recursos humanos.
Estão registados no sistema os dados pessoais
dos funcionários, as funções que exerce e
exerceu, o tempo de serviço e antiguidade, a
gestão da formação e desenvolvimento e as
licenças e faltas. Em cada uma das instituições
do Estado existem funcionários da área de
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
recursos humanos formados pela CFP para
operar o sistema e alimentar os dados da
base.
O sistema permite ainda a gestão dos
concursos públicos de recrutamento de
pessoal, armazenando dados sobre os
requisitos de admissão de cada concurso, as
candidaturas apresentadas, os métodos de
selecção, os recursos apresentados e todas as
fases da avaliação do concurso.
Também os resultados da avaliação de
desempenho são inseridos na base de dados
do SINGAP, garantindo que a progressão
funcional determinada pela legislação
aconteça no tempo certo. O SINGAP
possibilita a geração das informações de
pagamento de pessoal, mantendo numa base
permanente o histórico de todas as alterações
salariais e as situações funcionais que
influenciam os cálculos dos vencimentos na
Função Pública. Desta forma, ligando as
informações de registo de pessoal aos direitos
salariais, a CFP diminui substancialmente as
possibilidades de duplicação ou fraude e
garante mais rapidez no pagamento correcto
dos salários.
Para assegurar o registo correto dos dados
dos funcionários públicos, a Comissão da
Função Pública deslocou-se a cada distrito,
recebeu e validou a documentação de todos
os funcionários públicos para inserção na base
de dados da Função Pública. Hoje o SINGAP
armazena fotografia e cópia dos documentos
pessoais e profissionais de cada um dos mais
de 27.500 funcionários públicos e ainda dados
dos funcionários sob o regime de contrato de
trabalho. A presença do sistema e operadores
formados em todas as instituições do Estado
garante uma coordenação na gestão dos
recursos humanos da Função Pública.
Todos os meses a CFP controla as listas de
presença de toda a Função Pública, regista as
licenças e efectua os descontos de salário
correspondentes às ausências injustificadas. O
trabalho de fiscalização das listas de
presenças também determina a abertura de
processo disciplinar por abandono de serviço
ou por inassiduidade.
Apesar do pagamento do pessoal da Função
Pública ainda ser da responsabilidade do
payroll do Ministério das Finanças, é a CFP
quem controla e autoriza as alterações no
pagamento, conforme as informações de
pessoal registadas diariamente no
Secretariado da CFP.
Somente mediante a confirmação pela CFP, o
Payroll do Ministério das Finanças inclui,
exclui ou altera o pagamento de toda a força
de trabalho da Função Pública, hoje cerca de
27.500 funcionários públicos e 6.000
contratados.
Ao longo de cinco anos a Comissão reuniu-se
70 vezes e emitiu cerca de 1200 decisões, que
somam-se aos mais de 1800 despachos do
Presidente da Comissão, sobre os termos e
condições de emprego da Função Pública. A
Comissão tem exercido ainda um importante
papel como mediadora dos conflitos,
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
conselheira na gestão dos recursos humanos
e disseminadora dos direitos e deveres da
Função Pública.
Muito foi realizado com o esforço de uma
equipa pequena do Secretariado da CFP, que
trabalhou dedicadamente na conquista dos
objetivos determinados pelo Plano Estratégico
de Desenvolvimento, pelo Programa de
Governo e pelos planos anuais de trabalho da
CFP.
No entanto ainda existem desafios a superar.
A formação e desenvolvimento adequados do
pessoal, conforme as necessidades levantadas
pelos ministérios, o programa de
descentralização administrativa e a colocação
do funcionário público onde ele pode melhor
servir à sociedade, a medida da eficiência e da
eficácia do trabalho na Função Pública, o
dimensionamento adequado da força de
trabalho da Função Pública, um quadro
adequado de retribuições aos funcionários
públicos e a gestão profissional de um sistema
de pensões e aposentações são alguns destes
desafios que cabem à Comissão da Função
Pública no processo de construção do Estado.
Por fim desejo concluir com um
agradecimento, em meu nome e dos
comissários, pela confiança em nós
depositada pelo Governo e pelo Parlamento
Nacional. Durante estes anos de mandato
procuramos exercer os cargos com retidão e
lealdade aos princípios da boa governação.
Obrigado
Libório Pereira – Presidente da CFP
Foto sira festa V Aniversáriu KFP nian
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Lensa V Aniversáriu
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Karikatura ne’e dezeña housi: Manuel da Silva (GAP-CFP)