/ 611
Doç. Dr. Zekeriya Aktürk10 Ekim 2005
Hizmetlerinde
Sağlık
Kalite
/ 612
Konu: Sağlık Hizmetlerinde Kalite
Amaç: • Bu dersin sonunda katılımcıların Kalite kavramı ve ilişkili faktörler
hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmaktadır.Özel amaçlar: Katılımcılar bu oturum sonunda;• Kalite kavramını tanımlayabilmeli• Kalitenin ortaya çıkış sürecini bilmeli• Kalitenin yararlarını öğrenmeli• Sağlık hizmetlerinde kalite geliştirme yollarını bilmeli.Eğitim Metodları: Anlatma, Soru-Cevap,Tartışma, ÖdevAraç-Gereç: Projeksiyon Cihazı,Ders NotlarıSüre: 45 dakika
/ 613
M.Ö. 2000: Al, bu kökü ye...
M.S. 1000: O kök kötü...Gel, bu duayı oku...
M.S. 1850: O dua batıl inanç...Al, bu iksiri iç...
M.S. 1940: O iksir yılan yağı...Al, bu hapı yut...
M.S. 1985: O hap etkisiz...Gel, bu antibiyotiği al..
M.S. 2000: O antibiyotik artık işe yaramıyor..."Al, bu kökü ye..."
İlacın Tarihçesi
/ 614
KALİTE NEDİR?
/ 615
• Latince qualis = gerçekte öyle olmak
• bir şeyin ya da birinin doğası, niteliği,
• bir şeyin iyi ya da kötü olma özelliği,
• herhangi bir bakımdan üstünlük, eksiksizlik
Kalite
/ 616
• Kullanıma uygunluktur.
(Dr. J.M. Juran)
Kalite
/ 617
• Şartlara uygunluktur.
(P.B.Crosby)
Kalite
/ 618
• İhtiyaçların karşılanabilme oranıdır.
Kalite
/ 619
• İstenen şartlara ilk defada, her defasında ve zamanında uymaktır.
Kalite
/ 6110
• Müşteri memnuniyetidir.
Kalite
/ 6111
• Bir ürün veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerin toplamıdır.
(TS9005)
Kalite
/ 6112
Toplam Kalite Yönetimi
Yönetim ve bütün çalışanların katılımı ile müşteri isteklerinin karşılanmasıdır.
/ 6113
TARAFLAR
HastalarYöneticiler
KALİTE
Çalışanlar
/ 6114
Sağlık hizmeti sunumu sürecinde kurumu oluşturan birimlerin ortaya koyduğu yarar ve zarar dengelerinin yargısı neticesinde varılan
maksimum bir iyileşme beklentisidir.
Avedis Donabedian
Sağlık Hizmeti Kalitesi
/ 6115
KALİTE, günün bilgileri ışığında verilen bakımın, hastalardan istenen sonuçların alınmasını artırma ve muhtemel istenmeyen sonuçları azaltma derecesidir
Sağlık Hizmeti Kalitesi
Amerikan Sağlık Örgütleri Akreditasyon Komitesi
/ 6116
Teknoloji (Özellikle iletişim)
Sınırların azalması
Yarışma ortamı
Daha iyi hizmet
Toplam Kalite Yönetimi
İnsan
/ 6117
TARİHÇEHammurabi kanunları, Mısır papirüsleri, Aristo Esnaf locaları, Ahi teşkilatı2. dünya savaşı sonrası Japon sanayisi Prof. William Edwards Deming (www.deming.org)1954 J.M. Juran (www.juran.com)Dr. Kaoru Ishikawa İlk toplantı: 1962 Tokyo1985 ABD’de en büyük sanayi şirketlerinin %90’ı Türkiye: 1969 yılında sağlık
ocağı sağlık kurulları
/ 6118
Farklı görüşler
ORTAK PAYDA
/ 6119
Donabedian’a göre
Kaliteyi belirleyen 7 faktör:
• Etkinlik (efficient; randımanlı)
• Etkililik (effective)
• Verimlilik
• Optimallik
• Kabul edilebilirlik
• Meşruluk
• Eşitlik (adil)
• Güvenli,
• Hasta merkezli ve
• Zamanında
hizmet
+
/ 6120
Kalite Döngüsü
W. Edwards Deming
/ 6121
/ 6122
Kalite Bir Süreçtir
/ 6123
Düzeltici Sistem
1
2
3
4
Müşteri istekleri analizi
Düzeltici faaliyetler
Sürecin kontrolü
Pazarlama ve satış
Kalite Yaklaşımları
/ 6124
Önleyici Sistem
1
2
3
4
Müşteri istekleri analizi
Tasarım ve geliştirme
Sürecin kontrolü
Pazarlama ve satış
Kalite Yaklaşımları
/ 6125
HASTA OLARAK (ÖĞRENCİ OLARAK) NE GİBİ KALİTE BEKLENTİLERİMİZ VAR?
/ 6126
Kalitenin Sağlanması
Kalite Güvence Sistemleri
Kalite Yönetim Ekipleri
Kalite Çemberleri
/ 6127
/ 6128
/ 6129
/ 6130
ISO 9000Kalite Yönetimi ile ilgili standartları içerir
ISO nedir?
International Organization for Standardization
Standardizasyon için kurulmuş uluslararası bir örgüttür
145 ülkenin katılımı var
180 teknik komitesi var
Her teknik komite bir özel alanla ilgilenir (örn. Asbestoz, çinko)
Amacı uluslararası ürün ve hizmet değişimini ve entellektüel, bilimsel, teknolojik ve ekonomik aktivitelerde kooperasyonu kolaylaştırmak için standartlar oluşturmaktır
/ 6131
ISO 9000 standartlar serisi bir mükem-
mellik seviyesi olmayıp, bir işletmede
kalite yönetim sisteminin kurulması
için asgari şartları belirleyen bir kılavuz
niteliğindedir !!
/ 6132
ISO 9000 standarları serisini kim oluşturur?
176 numaralı teknik komite
Ülkeler kendi örgütlerinin temsilcileri ile bu komiteye fikir sunarlar
Türkiye’den TSE
/ 6133
İlk seri 1987’de oluşturulmuştur
ISO 9001
ISO 9002
ISO 9003
1994 ve 2000 yılında revizyonlar yapıldı
ISO 9000/2000 versiyonunda;
9001, 9002, 9003 standartları 9001 başlığı altında teke indirgenmiştir
ISO 9000 Standartları
/ 6134
Bilgilerini artırma
Birlikte çalışmayı öğrenme
Etkileşimi öğrenme
Moral yüksekliği
Özgüven yüksekliği
Sistematik çalışma
Etkinlikleri planlama
Problem çözme tekniklerini öğrenme
Problemleri önleyebilme
Daha başarılı tanı koyma
Daha etkin ve ekonomik ilaç kullanımı
Gizli kalmış yeteneklerin ortaya çıkması
İş tatmininda artma
Yeni beceriler kazanma
İşinde terfi etme imkanı
• Liderlik özelliklerinin gelişmesi
Toplam Kalite Yönetiminin Yararları
Çalışanlara
/ 6135
Toplam Kalite Yönetiminin Yararları
İşverene
Maddi tasarruf
Daha az işten çıkarma
Çalışanların işe gelmeme oranlarında azalma
Ürünün hızlı ulaştırılması
Ürün kalitesinde artma
Araç ve gereçlerin etkin kullanımı
/ 6136
Toplam Kalite Yönetiminin Yararları
Genel Ürün kalitesinde artma
İletişimde artma
Daha iyi eğitilmiş iş gücü
Daha etkili ekip çalışması
Güven ortamı oluşması
İşe katılım ve motivasyon
İş güvenliğinde artma
/ 6137
Kalite Ölçülebilir mi?
• Kalite Belirteçleri (Endikatörleri)
• Performans (aktivite) endikatörleri
/ 6138
ÖZETLEYELİM
• Kalite nedir?
• Kalite açısından sağlığın hangi özellikleri vardır?
• Kalite uygulamalarının çalışanlara ne gibi yararları vardır?
• Kalite güvence sistemlerinden ne anlıyoruz?
/ 6139
SORU
Hangisi önleyici kalite yaklaşımı sisteminin özelliklerinden değildir?
a. Müşteri isteklerinin tespiti (Pazar araştırması)
b. Tasarım ve geliştirme faaliyetleri
c. Karşılaşılan hataların düzeltilmesi
d. Proses kontrol
e. Pazarlama ve satış
/ 6140
/ 6141
TIP FAKÜLTESİ DÖNEM I ÖĞRENCİLERİNDE KALİTE ÇEMBERLERİ
Konu
ve
Amaç
Amaç: • Bu dersin sonunda katılımcıların Kalite çemberleri
hakkında bilgi sahibi olmaları ve fakültemizde dönem 1 öğrencileri arasında bir kalite çemberi oluşturulması amaçlanmaktadır.
Özel amaçlar: Bu oturum sonunda;• Katılımcılar geçmiş dönemde fakültemizde yapılan kalite
çemberi uygulamaları hakkında bilgi sahibi olacaklar.• Kalite çemberinde görev almak isteyen gönüllü öğrenci
listesi belirlenecektir.Eğitim Metodları: Anlatma, Soru-Cevap,TartışmaAraç-Gereç: Projeksiyon Cihazı,Ders NotlarıSüre: 25 dakika
/ 6142
Neden Kalite Çemberleri ?
• Kalite çemberi iş ve iş yeri ile ilgili ürünlerin, hizmetlerin vs. iyileşmesi için çalışan aynı iş yerindeki bir ekiptir.
Giriş
İşçiler
İş yeri Ürün
Öğrenciler
EğitimOkul
/ 6143
Kalite Çemberlerinin Örgütlenme Şekli
/ 6144
Amaç
• Kurumun gelişmesi
• İnsani ilişkilere saygı ve iş tatmini
• Çalışanların potansiyellerini ortaya koyma
http://www.mftrou.com/kaoru-ishikawa.html
/ 6145
Balık Kılçığı Diyagramı
• Probleme yol açan etki ve nedenleri sistematik bir şekilde incelemeye yarar– 4 M: Methods, Machines, Materials, Manpower
4 P: Place, Procedure, People, Policies 4 S: Surroundings, Suppliers, Systems, Skills
/ 6146http://www.pathmaker.com/resources/leaders/ishikawa.asp
/ 6147
Kalite Çemberlerinin İşleyiş Şekli
• 7-10 kişi• 1 moderatör• Haftada 1 toplantı• İşle ilgili problemlerin ortaya konması• Çözüm üretilmesi• Çözümlerin yönetime sunulması• Sonuçların değerlendirilmesi
/ 6148
Kalite Çemberlerinin İşleyişi
/ 6149
2000-2001 Dönemi
• Öğrencilerin katılımı öğrenme kalitesini artırıyor mu?
• Öğrencilerin ne tür problemleri var?
• Öğrencilerin araştırmalara dahil edilmesi
• Öğrencilerle ileriye dönük iletişim kurulması
Amaç
/ 6150
Nasıl Çalıştık?
• Dönem başında kalite çemberlerini anlatan ders sunuldu
• Gönüllüler: 26 kişi
• Her toplantıya 6 üye
• Her toplantıda bir moderatör
• Fasilitatör: aile hekimliği öğretim üyesi
• Haftada bir toplantılar
• Problemler ve çözüm önerileri dekan beye iletildi
Metod
/ 6151
Kalite Çemberi Toplantıları
Üyeler
/ 6152
Kalite Çemberi Toplantıları
Üyeler
/ 6153
Hangi Problemler Var?
• Kasım 2000 - Mayıs 2001: 14 toplantı • Problem havuzu: 50 problem
– 22 eğitimle ilgili
– 28 konaklama vs ile ilgili
Bulgular
/ 6154
Problemlerin Önem Derecesi
• Likert skalası
• En Önemli 10 problem:Bulgular
Sosyal aktiviteler 77 %
Hastane hizmetleri 77 %
Bilgisayar lab. Ve internet servisi 75 %
Ders notları 75 %
Derslerden önce ders notu verilmesi 75 %
Yemekhane ile ilgili problemler 67 %
Tuvalet ve lavaboların temizliği 66 %
Eğitimin içeriği 60 %
Sınavların zorluk derecesi 55 %
TürkanSabancı’daki Konferansların zamanı 55 %
/ 6155
Hangi Problemler Tartışıldı?
• 14 toplantıda 7 problem
– Tuvaletlerin temizliği– Kantin hizmetleri – Yemekhane servisleri – Anfilerin fiziksel durumları – Eğitim sistemi – Briç kulübü kurulması – Eğitim kaynakları
Bulgular
/ 6156
Herhangi Bir Değişim Sağlanabildi mi?
• Kalite Değerlendirme Anketi– Eğitimin çeşitli yönlerini değerlendiren bir
anket uygulandı– 21 soru, 5 dereceli
Değerlendirme
/ 6157
• Kalite Değerlendirme Anketi– Aralık 2000: 2.80 0.52– Mayıs 2001: 3.20 0.58. – Fark anlamlı: t=3.506, p=0.001.
Değerlendirme
Herhangi Bir Değişim Sağlanabildi mi?
/ 6158
Kalite Çemberi Neler Kazandırdı?
Artılar
• Başarılı Olunan Noktalar– Problemler çözüldü
– Öğrenci motivasyonu sağlandı
– Öğrenciler için araştırma imkanları
– Öğrenci-öğretim üyesi yakınlaşması sağlandı
– Kalite kavramı fakültede tartışılmaya başlandı
/ 6159
Karşılaşılan Engeller
Engeller – Yönetimin güvenini kazanmak– Süre ksıtlılığı– Yetersiz kaynaklar– Kalite kültürünün olmayışı
/ 6160
SED Ölçeği
4 3 2 1
Ort.
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
Fast food
Sebze
Et
16 yaş ve üzeri 15 yaş ve altı
Ort.
4.2
4.0
3.8
3.6
3.4
3.2
3.0
2.8
Fast food
Sebze
Et
EDİRNE’Lİ ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARIEda Arş*, Nalan Öztürk*, Zekeriya Aktürk**
GİRİŞ ve AMAÇ
Beslenmenin temel amacı organizmanın enerji ihtiyacını karşılamak için gerekli öğeleri dengeli bir şekilde sağlamaktır. Bir gereksinim olmaktan çok geleneklerin biçimlendirdiği yemek yeme alışkanlığı hızlı yemek yiyerek, yemek sırasında başka şeylerle ilgilenerek, ya dazamansızlıktan yakınıp geçiştirilerekyeni alışkanlıklara dönüşüyor.Gençlerin morbiditelerinden sorumlu olan hastalıkla-rın en önemli 6 nedeninden biri beslen-meyle ilgili davranışlardır. Bu hastalıklar arsında kalp hastalıkları (%34), kanser (%23) ve inme (%7) başta gelmektedir (1). Ülkemiz gençliğinin kültüründe de hızlı bir batılılaşma gözlendiğinden beslenme alış-kanlıkları da buna paralel olarak değiş-mektedir. Edirneli ergenlerin beslenme alışkanlıklarını öğrenmek, böylece karşı karşıya oldukları riskleri saptamak ama-cıyla Edirne il merkezindeki ortaokul ve liseli gençler üzerinde bir araştırma yapıldı.
MATERYAL ve METOT
Araştırma Edirne il merkezindeki toplam 28 ortaokul ve lisedeki 12.923 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Evreni oluşturan öğrencilerden okullara ve cinsiyete göre tabakalandırılarak 1.400 öğrenci (% 9.23) rasgele örnekleme yöntemiyle seçildi. Örneklem sayısına ve cinsiyet dağılımına uygun olacak şekilde her sınıfın bir şubesi seçildi ve bu sınıftaki bütün öğrencilere araştırmacıların geliştirdikleri bir anket uygulandı. Araştırma sonunda toplam 883 öğrenciye (% 6.83) ait verilere ulaşıldı. Dörder kişilik iki araştırma ekibi oluşturuldu. Ekiplere anketle ilgili eğitim verildi ve bir öğrenci grubuna deneme anketi uygulandı. Araştırmacılar okullara giderek belirlenen sınıflardaki bütün öğrencilere araştırmacıların hazırladığı ve öğrencilerin demografik özellikleri ile sosyoekonomik durumları ve beslenme durumlarını sorgulayan bir anket uyguladı. Sosyoekonomik durum Neyzi ölçeği (2) ile ölçüldü. Anketler sınıftaki bütün öğrencilere aynı anda, araştırmacıların gözetiminde, kendi kendine doldurma yöntemiyle uygulandı.
Sonuçlar bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak değerlendirildi.
KAYNAKLAR
N %
CinsiyetKız Erkek
484399
54.845.2
Yaşadığı yerAilesiyleAkrabalarıylaYabancı aileyleArkadaşlarlaÖzel yurttaKamu yurduYetiştirme y.YalnızDiğer
Toplam
76928381145628880
87.43.20.30.91.35.10.70.20.9100.0
BULGULAR
1. Center for disease control and prevention, National center for health statistics. Advanced report of final mortality statistics 1989. Monthly vital statistics report 1992;40(8):92-112.
2. Neyzi O, Alp H, Orhon A. Sex Maturation in Turkish girls. Annals of Human Bioloji, 1975;2:49-59
SONUÇ
Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi *Dönem I Öğrencileri, **Aile Hekimliği AD Yrd. Doç. Dr.
38
134 138
112
48
79
23
38
3
24
020406080
100120140
Sayı
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 veüzeri
Sıklık
Grafik 1: Ergenlerin haftalık fast-food yeme alışkanlıkları
18
96
144165
115
79
4459
7
46
020406080
100120140160180
0 2 4 6 8
Grafik 2. Ergenlerin haftalık sebze yeme durumları
9
111
219196
9267
22 2813 15
0
50
100
150
200
250
Sayı
0 2 4 6 8
Sıklık
Grafik 3: Ergenlerin haftalık et yeme durumları
Tablo 1: Ergenlerin demografik özellikleri
Ergenlerin haftalık fast food, sebze ve et yeme durumları tablo 2’de görülmektedir. N Min. Max. Ort. SS
Fast food 637 0 21 3.24 2.74Sebze 772 0 20 3.85 2.65Et 772 0 16 3.16 2.01
Tablo 2: Ergenlerin haftalık fast food, sebze ve et yeme sıklıkları
Haftalık meyve yeme sıklıklarına bakıldığında 1 öğrencinin hiç yemediği, 154 öğrencininnadiren yedikleri, 367 öğrencinin sık
% 36
% 44
% 19% 1
Her gün
Sık sık
Nadiren
Hiç
Grafik 4: Ergenlerin haftalık meyve yeme sıklıkları
0,000,501,001,502,002,503,003,504,00
Aile
siy
le
Diğ
er
Aile
siy
le
Diğ
er
Aile
siy
le
Diğ
er
Fast Food Sebze Et
Ergenlerin sosyoekonomik durumlarına göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırıldığında SED arttıkça fast food yeme sıklığının da arttığı, sebze ve et yeme sıklığının ise azaldığı görüldü (Grafik 6). Sebze yeme ile SED arasında istatistiksel bir ilişki varken (F=3.409, p=0.017), et ve fast food yeme arasında herhangi bir ilişki saptanmadı (sırasıyla F=1.073, p=0.360; F=0.607, p=0.186).
Grafik 7: Ergenlerin yaş gruplarına göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması
Grafik 5: Ergenlerin ailelerinin yanında yaşama durumlarına göre fast food, sebze ve et yeme durumları
istatistiksel bir ilişki saptanmadı (sırasıyla F=0,356, p=0.551; F=0.080, p=0.777; F=1.069, p=0.302) (Grafik 5).
Grafik 6: Ergenlerin SED’ları ile fast food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması
Ergenlerin yaş gruplarına göre fast food, sebze ve et yeme durumları karşılaştırıldığında 16 yaş ve üzerindeki ergenlerde fast food ve sebze yeme sıklığının arttığı, et yeme sıklığının ise azaldığı görüldü. Yaş ile birlikte fast food yeme sıklığı anlamlı oranda artarken (F=4.794, p=0.029) sebze ve et yeme sıklıkları arasında istatistiksel bir fark saptanmadı (sırasıyla F=0.024, p=0.878; F=0.324, p=0.569) (Grafik 7).
Tablo 3: Ergenlerin cinsiyetlerine göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması
Fast food Sebze EtKız Ort. 3.17 3.73 2.87 N 371 427 423 SS 2.85 2.45 1.81Erkek Ort. 3.35 4.01 3.52 N 266 345 349 SS 2.57 2.88 2.18Top. Ort. 3.24 3.85 3.16 N 637 772 772 SS 2.74 2.65 2.01t 0.689 2.259 20.466P 0.407 0.133 0.000
Erkek Kız
Ort.
4.2
4.0
3.8
3.6
3.4
3.2
3.0
2.8
2.6
Fast food
Sebze
Et
Grafik 8: Ergenlerin cinsiyetlerine göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması
sık yedikleri, 295 öğrencinin ise her gün meyve yedikleri görüldü.
Ailesiyle birlikte yaşayan ergenlerin ailesiyle birlikte yaşamayan-lara göre haftalık fast food, sebze ve et yeme sıklıkları arasında
Bulgularımız ergenlerin fast food, sebze ve et yeme oranlarının dengeli olduğunu göstermektedir (Tablo 2). Her ne kadar haftada 6 öğünden fazla fast food yiyenlerin oranı %13.9 ise de bu oranın beklediğimizden az olması sevindiricidir. Bunun yanı sıra ergenlerin %19’unun nadiren meyve yemesi ve %1’inin hiç meyve yememesi düşündürücüdür. İstatistiksel açıdan bir fark saptanmamış olsa da ailesiyle birlikte yaşayanların daha az fast food, fakat daha fazla et ve sebze yedikleri görülmektedir. Bu bulgu, beklenin aksine ailelerin beslenme konusunda ergenlere yeterince olumlu etkilerinin olmadığını göstermektedir. Diğer taraftan bu bulgu Türk mutfağının dengeli beslenmeye uygunluk açısından sorgulanması gerektiğini de akla getirmektedir. Kesin yorum ancak ailenin genel beslenmesi hakkıında araştırmalar yapılarak gösterilebilir.16 yaş ve üzerindeki ergenlerin fast food yeme sıklığının fazla olmasının sebebi olarak arkadaş çevresi ve ergenlik dönmeinin kendine özgü ruh halinin etkisinin olduğu düşünülmüştür.Önemli hastalıkların altında yatan sebeplerin başında gelen beslenme alışkanlığı, dengeli beslenmeden giderek uzaklaşıp yerini yeni yeme alışkanlıklarına bırakmaktadır. Bu nedenle dengeli beslenmenin bir ifadesi olan herşeyden bir parça, biraz her şeyden sloganını uygulmayı öneriyoruz.
- herşeyden bir parça, biraz her şeyden -- herşeyden bir parça, biraz her şeyden -
/ 6161
EDİRNEEDİRNE’Lİ’Lİ ERGENLER ERGENLERDEDE OBE OBEZZİTEİTEFulya Karaman*, Tuğcan Alp*, Zekeriya Aktürk**
GİRİŞ ve AMAÇ
Obezite vücutta fazla miktarda yağ birikmesi sonucu ortaya çıkan ve mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Besinlerle alınan enerji miktarının, metabolizma ve fizik aktivite ile tüketilen enerji miktarını aştığı durumda ortaya çıkar. Obezite insan vücudunda kalp ve damar sistemi, solunum sistemi, hormonal sistem, sindirim sistemi gibi sistemleri etkileyen ve birçok önemli rahatsızlığa zemin hazırlayan bir hastalıktır. Kalp hastalıkları, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, yüksek kolesterol, solunum rahatsızlıkları, eklem hastalıkları, adet düzensizlikleri, kısırlık, iktidarsızlık, safra kesesi hastalıkları, taş oluşumu ve bazı kanser türleri obezite ile doğrudan ilişkilidir (1).
Amerika’da yapılan araştırmalarda 12-24 yaş arası ölümlerin %60’ının, akut ve kronik hastalıkların ise büyük çoğunluğunun sadece 3 nedene bağlı olduğu görülmüştür: kalp hastalıkları (%34), kanser (%23) ve inme (%7). Bu 3 nedene yol açan davranışlar; tütün kullanımı, sağlıksız beslenme ve fizik aktivite eksikliğidir (2). Sağlıksız beslenme ve fizik aktivite eksikliği ise obezitenin en önemli nedenleridir.
Ülkemizde;
Kadın nüfusun 1/3’ü
Erkek nüfusun 1/5’i
OBEZDİR.İnsanların morbidite ve mortaliteleri açısından bu kadar önemli olan ve sıklığının da her geçen gün arttığını bildiğimiz bu hastalığın önlenmesi için prevalansına yönelik sağlam verilerin bulunması gerekir. Bu nedenle eğitime ve değişime en uygun populasyon olan ergenlerin Edirne ili için obezite prevalanaslarını saptamak amacıyla bir araştırma yapıldı.MATERYAL ve METOT
Araştırma Edirne il merkezindeki toplam 28 ortaokul ve lisedeki 12.923 öğrenci üzerinde yapıldı. Evreni oluşturan öğrencilerden okullara ve cinsiyete göre tabakalandırılarak 1.400 öğrenci (% 9.23) rasgele örnekleme yöntemiyle seçildi. Örneklem sayısına ve cinsiyet dağılımına uygun olacak şekilde her sınıfın bir şubesi seçildi ve bu sınıftaki bütün öğrencilere araştırmacıların geliştirdikleri bir anket uygulandı. Araştırma sonunda toplam 883 öğrenciye (% 6.83) ait verilere ulaşıldı. Dörder kişilik iki araştırma ekibi oluşturuldu. Ekiplere anketle ilgili eğitim verildi ve bir öğrenci grubuna deneme anketi uygulandı. Araştırmacılar okullara giderek belirlenen sınıflardaki bütün öğrencilere araştırmacıların hazırladığı ve öğrencilerin demografik özelliklerini sorgulayan bir anket uyguladı. Her öğrencinin boy ve ağırlıkları ölçüldü. Boy ölçümleri ayakkabılar çıkarılmış şekilde duvara monte mezuro kullanılarak yapıldı. Ağırlık, ceket ve ayakkabılar çıkarılarak sanyo marka yer baskülü ile ölçüldü. Anketler sınıftaki bütün öğrencilere aynı anda, araştırmacıların gözetiminde, kendi kendine doldurma yöntemiyle uygulandı.
Her birey için ağırlık/(boy)2 formülü ile vücut kitle endeksi (VKİ) hesaplandı. Vücut kitle endeksine göre obezite sınırları şekil 2’de görülmektedir. Hesaplamalarda 25’in üstü obezite için sınır olarak kabul edildi.
Şekil 2: Vücut kitle endeksine göre obezite sınırları
Sonuçlar bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak değerlendirildi.
< 20 20-24.9 25-29.9 30-39.9 ≥ 40
Şekil 1: Ülkemizde cinsiyete göre obezite prevalansı
KAYNAKLAR
N %
CinsiyetKız Erkek
484399
54.845.2
Yaşadığı yerAilesiyleAkrabalarıylaYabancı aileyleArkadaşlarlaÖzel yurttaKamu yurduYetiştirme y.YalnızDiğer
Toplam
76928381145628880
87.43.20.30.91.35.10.70.20.9100.0
boy
195.0
190.0
185.0
180.0
175.0
170.0
165.0
160.0
155.0
150.0
145.0
140.0
135.0
200
100
0
Std. Dev = 10.01
Mean = 165.7
N = 871.00
kilo
105.0
100.0
95.0
90.0
85.0
80.0
75.0
70.0
65.0
60.0
55.0
50.0
45.0
40.0
35.0
30.0
200
100
0
Std. Dev = 11.16
Mean = 54.7
N = 869.00
58%
34%
7%1%
Zayıf
Sağlıklı
Hafif obez
Obez
BULGULAR
Öğrencilerin yaş ortalamaları 15.09 1.80 (Min. 11, Max. 19) olarak hesaplandı. Diğer demografik özellikler tablo 1’de görülmektedir.
Grafik 2: Öğrencilerin boy dağılımları
Grafik 3: Öğrencilerin ağırlık dağılımları
Ailesiyle birlikte yaşayan ergenlerin diğerlerine oranla anlamlı derecede daha obez oldukları saptandı (Ki kare=7.870, p=0.005) (Tablo 2).
Grafik 1: Vücut kitle endeksine göre obezite dağılımları
1. http://www.genetikbilimi.com/genbilim/obezitenedir.htm
2. Kolbe LJ, Kann L, Collins, JL. Overview of the youth risk behavior surveillance system. Public Health Reports 1993;108(Supp 1):2-8.
3. Boreham CA, Twisk J, Savage MJ, Cran GW, Physical activity, sports participation, and risk factors in adolescents. Medicine & Science in Sports & Exercise 1997;97:788-793
4. Guinn B, Semper T, Jorgensen L, Skaggs S. Body image perception in female Mexican-American adolescents. Journal of School Health 1997;67(3):112-114.
VKİ 15 yaş ve altı
16 ve üzeri
Topl.
20'den az 308 202 51020-24.9 125 167 29225-29.9 35 22 5730-39.9 4 5 9Toplam 472 396 868
Ailesiyle Diğer ToplamObez değil 692 107 799 % 86.6 % 13.4 % 100.0Obez 65 1 66 % 98.5 % 1.5 % 100.0 757 108 865 % 87.5 % 12.5 % 100.0
Cinsiyete göre vücut kitle endeksleri karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel bir farklılık bulunamadı (Ki kare = 2.973, p= 0.396) (Tablo 3)VKİ Kız (%) Erkek(%) Toplam20'den az 270 (56.5) 240(61.5) 510 (53.7)20-24.9 167 (34.9) 125(32.8) 292 (33.6)25-29.9 36 (7.6) 21(5.4) 57 (5.6)30-39.9 5 (1) 4 (1.7) 9 (1.1)Toplam 478 (100) 390 (100) 868 (100)
SONUÇBulgularımız Edirne’li ergenlerin %8’inin obez olduklarını göstermektedir. Ülkemizin erişkin nüfusunda obezite prevalansının %20-33 arasında olduğu göz önüne alınırsa (1) Edirne’li ergenlerdeki obezite prevalansının düşük olduğunu söyleyebiliriz.
Örneklemimizdeki kızların obezite prevalansı erkeklere göre hafif fazla olmakla birlikte bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Diğer taraftan 15 yaş ve altındakilerin diğerlerine oranla daha obez oldukları saptanmıştır. Bu farklılıkların ergenlik döneminde fizik aktivitenin daha fazla olması (3) ve vücut görünümüne önem verilmesinden (4) kaynaklandığını düşünüyoruz. 15 yaş altındaki ergenlerin diğerlerine oranla daha obez olmaları da bu yaş grubu için vücut görünümünün daha önemsiz olmasından kaynaklanabilir. Diğer taraftan ailesiyle birlikte yaşayanların anlamlı oranda daha obez oldukları görülmektedir. Bu bulgu, kültürel yapı nedeniyle ülkemizdeki ebeveynlerin çocukların beslenmesi konusundaki titizlikleriyle paralellik göstermektedir.
Obezite gibi sağlığı tehdit eden davranışlar genellikle gençlik çağında kazanılır ve erişkinde devam eder. Bizim bulgularımız da ergenlik döneminde müdahale edildiğinde erişkinlikteki obezite prevalanslarının düşürülebileceğini göstermektedir. Bunun sağlanabilmesi ise ancak gençlere dengeli beslenme ve düzenli fizik aktivite imkanlarının sağlanması ve dengeli beslenmenin önemi konusunda eğitim verilmesiyle mümkün olacaktır. Bütün aşamalarda ailenin de sürece dahil edilmesi ihmal edilmemelidir.
Tablo 1: Öğrencilerin demografik özellikleriVücut kitle indeksine göre %7’si hafif olmak üzere ergenlerin %8’inin obez olduğu saptandı (Grafik 1). Örneklemimiz içerisinde morbid obezite vakasına rastlanmadı.
Toplam
Ergenlerin boy ortalamaları 165.7 10.01cm, ağırlık ortalamaları 54.7 11.16 kg olarak saptandı (Grafik 3 ve 4)
Tablo 3: Cinsiyetle vücut kitle endeksi arasındaki ilişki
Yaşla vücut kitle endeksleri karşılaştırıldığında 15 yaş ve altındaki öğrencilerin istatistiksel olarak anlamlı derecede daha obez oldukları saptandı (Ki kare = 24.683, p=0.000) (Tablo 4).
Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi *Dönem I Öğrencileri, **Aile Hekimliği AD Yrd. Doç. Dr.
Tablo 2: Ergenlerin aileleriyle birlikte yaşama durumlarına göre obezite prevalansları Tablo 4: Yaş gruplarına göre vücut kitle endeksleri