3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/
da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr.
Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde
okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah
Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 01.
09. 2014 Biti : 12. 10. 2014
4. 4 Yazlar BERTRAND RUSSELL CLD
5. Yazlar 5 indekiler BERTRAND RUSSELL 10
ANILARINDAN.........................................................................................................................................................................................12
N JAPONYA DNDKTEN SONRASI
MEKTUPLAR........................................................................................................12
JAPONYA...............................................................................................................................................................................................16
MEKTUPLAR.......................................................................................................................................................................................18
DNDKTEN
SONRASI..................................................................................................................................................................21
TELEGRAPH HOUSEDE SON
YILLAR......................................................................................................................................23
AMERKA..............................................................................................................................................................................................26
BERTRAND RUSSELL: YAANTIM/ MUAMMER SENCER 29 (sh:
nsz).................................................................................................................................................................................................30
KTAPTAN............................................................................................................................................................................................30
ZGRLK ON
BUYRUK.....................................................................................................................................................30
SON
SZ................................................................................................................................................................................................31
AIMIZIN SORUNLARI STNE DNCELER 32 BERTRAND ARTHUR WLLAM
RUSSELL.............................................................................................................................32
TARHE- HAYAT
...........................................................................................................................................................................32
ET
ATIMA..........................................................................................................................................................................34
SOFTALIK VE
HOGR................................................................................................................................................................35
FELSEFE
NEDR.................................................................................................................................................................................39
DN
..........................................................................................................................................................................................................44
DN VE
BLM......................................................................................................................................................................................48
TABU AHLAKI
....................................................................................................................................................................................60
ZARARLI
DNCELER.................................................................................................................................................................65
NSANLIIN GELECE NE
OLABLR?...................................................................................................................................69
DNYA AYDINLARINA
MEKTUP...............................................................................................................................................73
KTDAR- POWER: A NEW SOCAL ANALYSS-BERTRAND RUSSELL 75 KTDAR
GDS.............................................................................................................................................................................75
NDERLER VE NDERLERN ARDINCA
GDENLER.........................................................................................................78
KTDARIN
BMLER...................................................................................................................................................................88
RUHBAN SINIFI
KTDARI............................................................................................................................................................95
KTDAR
FELSEFELER...............................................................................................................................................................108
KTDARIN YOLA
GETRLMES..............................................................................................................................................113
RUSSELLN YAANTISI VE DNCELER/ MUAMMER SENCER 129 KL
...................................................................................................................................................................................................132
FELSEFES.........................................................................................................................................................................................133
MANTIKI RUSSELL
..........................................................................................................................................................................135
RUSSELLN ETK
GR.............................................................................................................................................................143
DN KONUSUNDAK
DNCELER...........................................................................................................................................144
TOPLUMSAL
FELSEFES..................................................................................................................................................................148
6. 6 Yazlar ETM
GR..................................................................................................................................................................................149
SYASETLE LGL
DNCELER.................................................................................................................................................150
MARKSZM VE SOVYET RUSYA HAKKINDA
...........................................................................................................................151
(BERTRAND RUSSELL) E VE FELSEFESNE DAR.
.........................................................................................................155
VETNAMDA SAVA SULARI -WAR CRMES N VETNAM - BERTRAND RUSSELL 168
BATI FELSEFES TARH-BERTRAND RUSSELL 181 RUSSELLN FZK
GRLER................................................................................................................................................181
DNYADA HER EY OLAYLARDAN
KURULUDUR..........................................................................................................181
EVRENSEL UZAY VE ZAMAN YNE
VAR..............................................................................................................................182
EMPRKLE
IKI......................................................................................................................................................................183
ALGISAL
YARGILAR......................................................................................................................................................................185
NOKTALAR HAKKINDA
..............................................................................................................................................................187
GEREK NOKTALARLA GRNTEK
NOKTALAR.....................................................................................................188
MACHAVELL.................................................................................................................................................................................196
POLTK
ARALAR........................................................................................................................................................................201
DN VE BLM BERTRAND RUSSELL 204 CNCLK VE
TIP.............................................................................................................................................................................204
GZEMCLK......................................................................................................................................................................................213
KOZMK
AMA................................................................................................................................................................................221
DN VE BLM N SON
SZ.....................................................................................................................................................232
SORGULAYAN DENEMELER /SCEPTCAL ESSAYS- BERTRAND RUSSELL 236 GR:
KUKUCULUUN NEM
ZERNE.........................................................................................................................236
**
...........................................................................................................................................................................................................242
DLER VE
GEREKLER............................................................................................................................................................242
**
...........................................................................................................................................................................................................246
BLM BO-NANLI MIDIR?
....................................................................................................................................................246
**
...........................................................................................................................................................................................................249
NSAN RASYONEL OLABLR
M?...........................................................................................................................................249
**
...........................................................................................................................................................................................................253
YRMNC YZYILDA
FELSEFE................................................................................................................................................253
**
...........................................................................................................................................................................................................263
MAKNELER VE
DUYGULAR.....................................................................................................................................................263
**
...........................................................................................................................................................................................................266
DAVRANIILIK VE
DEERLER..............................................................................................................................................266
**
...........................................................................................................................................................................................................270
DOUNUN VE BATININ MUTLULUK
DEALLER..........................................................................................................270
**
...........................................................................................................................................................................................................274
Y NSANLARIN YOL ATIKLARI
KTLKLER............................................................................................................274
**
...........................................................................................................................................................................................................279
PRTENZMN
DN...........................................................................................................................................................279
**
...........................................................................................................................................................................................................282
POLTKADA KUKUCULUK
GEREKSINM.......................................................................................................................282
**
...........................................................................................................................................................................................................289
ZGR DNCE VE RESM
PROPAGANDA.....................................................................................................................289
**
...........................................................................................................................................................................................................298
TOPLUM NDE ZGRLK
...................................................................................................................................................298
**
...........................................................................................................................................................................................................303
7. Yazlar 7 ETMDE ZGRLK VE
OTORTE.....................................................................................................................................303
**
...........................................................................................................................................................................................................310
PSKOLOJ VE
POLITKA.............................................................................................................................................................310
**
...........................................................................................................................................................................................................315
NAN SAVALARI
TEHLKES................................................................................................................................................315
**
...........................................................................................................................................................................................................323
GELECEE DNK BAZI TAHMNLER
................................................................................................................................323
EVLLK VE AHLAK [ MARRAGE AND MORALS] BERTRAND RUSSELL 331 CNSEL
ETHK NN GEREKLDR
.......................................................................................................................................331
BABALIIN BLNMED TOPLUMLAR
.............................................................................................................................334
BABANIN EGEMEN
OLMASI.....................................................................................................................................................337
ERKEKLK ORGANINA TAPINMA LECLK VE GNAH
............................................................................................340
AKIN NSAN YAAMINDAK YER
.......................................................................................................................................343
FAHELK........................................................................................................................................................................................347
CNSYET VE BREYSEL MUTLULUK
....................................................................................................................................350
NSAN DEERLER NDE CNSYETN
YER..................................................................................................................354
SONU.................................................................................................................................................................................................358
NEDEN HIRSTYAN DELM (WHY I AM NOT A CHRSTAN AN EXAMNATON OF THE
GODIDEA AND CHRSTANTY) BERTRAND RUSSELL 364 HIRSTYAN KME DERLER?
....................................................................................................................................................365
TANRININ VARLII
......................................................................................................................................................................365
LK NEDEN
.......................................................................................................................................................................................366
TABAT
KANUNU...........................................................................................................................................................................366
NlYET..................................................................................................................................................................................................367
TANRI KONUSUNDA LER SRLEN AHLAK KANITLAR
........................................................................................368
ADALETN YERNE
GETRLMES..........................................................................................................................................369
SA'NIN
KARAKTER....................................................................................................................................................................369
SA'NIN SZLERNDEK
KUSURLAR.....................................................................................................................................370
AHLAK SORUN
..............................................................................................................................................................................370
DUYGU ETKEN
..............................................................................................................................................................................371
KLSELER LERLEMELERE NASIL ENGEL
OLDU...........................................................................................................372
DNN TEMEL OLAN KORKU
..................................................................................................................................................373
NE YAPMAMIZ GEREK
................................................................................................................................................................373
DN, UYGARLIA FAYDALI OLMU MUDUR? 373 HIRSTYANLIK VE CNSYET
..................................................................................................................................................374
DNE
TRAZ.....................................................................................................................................................................................376
RUH VE RUHUN LMSZL
...........................................................................................................................................377
HOGRMEZLK
KAYNAKLARI...............................................................................................................................................378
RADE ZGRL
RETS................................................................................................................................................379
ADALET
FKR.................................................................................................................................................................................381
NEYE NANIYORUM 384 I. TABAT VE
NSAN......................................................................................................................................................................384
Y
HAYAT.........................................................................................................................................................................................387
TANRININ VARLII 391 BERTRAND RUSSELL LE RAHP F. C. COPLESTON, S. J.
ARASINDA BR TARTIMA [Fr. Copleston vs. Bertrand Russell:The Famous
1948 BBC Radio Debate on the Existence of
God]..........................................391 DN DERTLERMZ Y
EDEBLR
M?.................................................................................................................................406
8. 8 Yazlar BATI FELSEFES TARH: ANTK A / BERTRAND RUSSELL 412
NSZ......................................................................................................................................................................................................412
GR.........................................................................................................................................................................................................413
NSANLIIN YARINI (HAS MAN A FUTURE?)/ BERTRAND RUSSELL 421 NSZ M,
SONSZ
M?...........................................................................................................................................................421
ZGRLK M, LM
M?......................................................................................................................................................425
AYLAKLIA VG / BERTRAND RUSSEL, ( IN PRASE OF IDLENESS) 432 GENLERN
KNZM ZERNE / BERTRAND RUSSEL
....................................................................................................440
MODERN CNSTELK/ BERTRAND
RUSSEL.........................................................................................................................445
RUH NEDR? /BERTRAND
RUSSEL.............................................................................................................................................449
SYASAL DEALLER/ BERTRAHD RUSSELL (POLTCAL IDEALS) 452 TERBYEYE DAR/
BERTRAND RUSSELL (ON EDUCATON) 461
NSZ.................................................................................................................................................................................................461
GR....................................................................................................................................................................................................463
MODERN TERBYE TEORSNN TEMEL
ARTLARI......................................................................................................464
TERBYENN GAYELER
.............................................................................................................................................................475
BANLYDEK EYTAN /BERTRAND RUSSELL: HKAYELER 490 RUHANLERN MTYAZI
/BERTRAND RUSSELL-HKYE 518 ENDSTR TOPLUMUNUN GELECE/ DORA VE
BERTRAND RUSSELL 527 GNMZDEK KARGAANIN NEDENLER
.....................................................................................................................527
ETM.....................................................................................................................................................................................................537
EKONOMK RGTLENME VE BLNSEL
ZGRLK.....................................................................................................550
ETMDE DN 558 ETMDE
CNSYET....................................................................................................................................................................563
ETM VE EKONOM
..................................................................................................................................................................568
DENEMELER / BERTRAND RUSSELL 575 HAYATIMIN KK BR
ZETLEMES.....................................................................................................................................575
NN FELSEFEYE
YNELDM.................................................................................................................................................581
FELSEFE ALANINDAK
LKLERM.........................................................................................................................................584
BRNC DNYA SAVAI SIRASINDA BR BARII NIN
YAANTILARI.......................................................................588
MANTIK DAN POLTKA YA
...........................................................................................................................................................590
BIRAKTIIM VE KORUDUUM
NANLAR............................................................................................................................593
GEREKLEEN VE SNEN
UMUTLAR.......................................................................................................................................596
SANAT AISINDAN
TARH..............................................................................................................................................................599
9. Yazlar 9 MUTLULUA GDEN YOL
................................................................................................................................................................609
BLM VE SAGR
...........................................................................................................................................................................612
ZAMANIMIZIN GEREKSND
FELSEFE..................................................................................................................................614
SORGULAYAN DENEMELER; Y NSANLARIN YOL ATIKLARI KTLKLER BERTRAND
RUSSELL 620
10. 10 Yazlar BERTRAND RUSSELL 1872 ylnda doan Bertrand
Russell, soylu bir ngiliz ailesindendir. Felsefeci, matematiki,
mantk, konferans, hoca, yazar ve eletirici olarak, ok ynl kiiliiyle
tannr. Drt yanda babasn kaybetti. O gnden sonra aydn bir kadn olan
anneannesinden yakn ilgi grd. Daha Trinity Kolejinde renciyken,
matematik ve felsefedeki stnln kabul ettirdi. leriki yllarda bu iki
bilim dalnda amzn dahileri arasna girecekti. Russell, felsefe ve
din inancnn temelini aramak iin renim yaptm syler. Bu arada
matematik ve felsefe kadar mantk alannda da baarlyd. 1910 1913
yllar arasnda yaynlanan Principia Mathematica adl eseri, 1927 de
ikinci kez basld. A.N. Whiteheadla ibirlii sonucu ortaya kan bu
yapt, onu uluslararas ne kavuturdu. Bylece geim zorluundan da
kurtulmu oluyordu. Russellin felsef yn ok canldr. Cmlelerinde
geometrik doruluk ve derin anlam vardr. 1910 ylndan sonra
felsefeyle ilgili almalarnn artt grlr. nceleri Kant ve Hegelin
etkisindedir. Bu temel zerinde ykselen bir idealizmi benimsemitir.
Ama ok gemeden buna cephe alacaktr. Gerek arkada G.E. Moore,
gerekse Leibnizin eserleriyle idealizmin yanlln anlar. Bunda The
Philosophy of Leibniz adl yaptn rol byktr. Artk o bir
11. Yazlar 11 realist dnrdr. Dnrmz, pratik yn akademik ynne ar
basan bir kiilie sahiptir. 1918 ylnda askerlie kar olan tutum ve
almalarndan tr hapishaneyi boylad. 192223 yllarnda ii aday olarak
sahnededir. 1927 de teorisinin pratikteki temsilcisi Progressive
Schooll kurdu. Nkleer savaa kar k, dnyann aydn evrelerince yaknlk
grd. Bu almalarndan tr 1961 ylnda bir kez daha hapsedildi. Derin
bir konuma slbu, inat bir yolu vardr. Voltaire tarzna varan elik
bir inanc olduu sylenir. Konumalar doyurucu ve srkleyicidir. 1950
ylnda Nobel edebiyat dln ald. Olduka uzun saylacak hayat boyunca
drt defa evlendi, ocuu oldu. Russsell sosyal ve etnik konulardaki
almalaryla halk arasnda tannmtr. lk eserini 1896 da yazd. Bu eser
Alman Sosyal Demokrasisi zerineydi ve o srada Berlinde bulunuyordu.
Almanca ve Franszcay ok iyi bilmektedir. Bu dilleri okul ncesi, zel
bir eitimle renmiti. Koleji bitirir bitirmez kendisini oraya ye
setiler. Bu arada bir sre Paris ngiliz Elilii ateelik grevini yrtt.
Evlilik hayat olduka maceraldr. 1894 ylnda Alys Pearsall Smithle
evlendi. ok gemeden Berline gitti, yukarda sz edilen kitab yazd.
Haslemeredeyken zamann ounu felsef almalarla geirdi. 1910 da
felsefeyle ilgili ilk kitabm yazd. Bu kitap Leibniz felsefesi
zerine bir almayd. 1903 te matematik kitabnn hazrlklarna balad. Bu
ant eser, cilt olacakt. O gnlerde almaya dayanan sade bir hayat
sryordu. 1908 de Royal Society ye alnd. ki yl sonra da eski
kolejine rektr oldu. natyd, bildii yoldan dnmezdi. Felsefedeki
inanlar ynnden hayli bocalama devri geirdi. Askerlik ve nkleer sava
karsndaki tutumlar birbirine benzer. 1. Dnya Savayla ilgili yaz ve
almalar, etkili bir kii olduundan, hkmetin dikkatini ekti. Olduka
ar bir cezaya arptrld. Hkmll srasnda kitapln bir arkada satn ald.
En deerli eserleri bu arada kayboldu. O, bunu hep zntyle anmtr.
Ardndan dier aksilikler birbirini izledi. Kolej, hocalna son verdi.
Geri Amerikada Harvard niversitesi grev teklifinde bulunuyordu ama,
ngiliz Hkmeti byle zararl bir kiiyi gndermeyi sakncal gryordu.
Asker otoriteler de arln koyunca, gitmesine izin verilmedi.
Tribunalda kan bir yazsndan tr 1918 de yeniden hapsedildi. kinci
matematik kitab olan ntroduction to Mathematical Philosophy yi byle
bir hava iinde, hapishanede yazd (1919). 1 yl sonra Rusyay ziyaret
etti. Oraya gidii de ayr bir lemdi. nceleri ngiliz Hkmeti izin
vermek istemedi, ardndan Rus Hkmeti. Rusyada grdkleri de umduundan
farklyd. zlenimlerini The Practice and Theory of Bolshevizm adl
kitapta toplad. Daha sonra ine gitti. Peking niversitesinde saysz
konferanslar verdi. Ertesi yl einden ayrlp, Dora Black la evlendi.
Artk gazeteci, konferans, yazar olarak da n snrlar ayordu. 1927
ylnda eiyle birlikte bir okul atlar. Bu giriimleri 1935e kadar srd.
1935 de Blacktan ayrld. nc ei Patricia Helen Spencedir. 1938 de
Amerikada eitli niversitelerde grev ald. ki yl sonra New-York Kenti
Koleji felsefe hocalna atand.
12. 12 Yazlar Bu tarihten sonra Russell, daha ok ngilterede
kalmaktadr. Ardarda iki baarsna daha tank oluyoruz. 1943 da liyakat
nian, ertesi yl da Nobel dl. 1952 ylnda bu einden de ayrlr ve Edith
Finchle evlenir. 1961 deki hapislii de onun sava ve nkleer felket
karsndaki direniini engelleyemez. Nihayet geen yllarn nemli olay,
nl Vietnam Mahkemesini kurar. Be hikyenin yer ald Satan in the
Suburb (eytan Banliyde) adl kitab ise dnrmzn sanat ynn
gstermektedir. Bertrand Russell 2 ubat 1970 gecesi hayata gzlerini
yumduunda 98 yandayd. ANILARINDAN N JAPONYA DNDKTEN SONRASI
MEKTUPLAR anghaya vardmzda kimse bizi karlamaya gelmedi. nce, Bu
davet souk bir aka olsa gerek! diye dndm. Ama pek az kii byle bir
aka iin, o devirde byk para olan 125 sterlin harcamay gze alrd.
Evde oturup altm mutlu gnlerimi anmsadm. Geldiime piman olmutum. Az
sonra durum deiti. Vapurun gelecei saati yanl hesapladklar iin
gecikmilerdi. ok beklememitik ki, gverteye ktlar. Bizi alp in
Oteline gtrdler. hafta orada en gz kamatrc gnlerimi geirecektim.
Dorayla olan ilikimi anlatmam gerekiyordu. Onlar, Dorann eim
olduunu sanyorlard. Aklaynca yanl dneceklerinden korkuyordum.
Doraya eim gibi davranlmasn istedim onlardan. Gazeteler de byle
bildirmeliydi. inde kaldmz srece karlatmz her inli, gerek bana,
gerek karm bildikleri Doraya iten konukseverlik gsterdiler. Buna
ramen hepimiz Doray Miss Black diye armalarn istiyorduk. Vaktimizi
anghayda pek ok olan Avrupal, Amerikal, Japon, Koreli ve onlar
kadar ok olan inli dostlar arasnda geiriyorduk. Elbet bu deiik
lkelerin insanlar hep ayn duyguda, dncede deildiler. Japon ile
Koreli Hristiyan buna gzel bir rnektir. Bunun iin konuklarmza
odalarda ayr masalar gsterirdik. Gnlerimiz masadan masaya tanmakla
geiyordu. Birok byk ziyafette bulunduk. Yemeklerden sonra inli
tandklarla ngiliz tarz ho bir hava iinde sohbet ediyorduk. Pek
memnun ediyordu bizi bu. Sanki baka bir leme gtryordu. lk grtmzde
inlilerin zek, cana yakn' olduklarn anlaynca armadk deil. br zek
insanlardan hi de baka deillerdi. Sun Yat Sen de beni yemee armt.
Ertesi gece ayrlacaktm. Bunun iin davetini kabul edemedim. ok
zgndm. Az sonra o Kantona gitmi, memleketin igalinden sonra mill
hareketin balamasna nayak olmutu. Ben Kantona gidemedim. Bylece Sun
Yat Sen le bir kez daha grmemiz mmkn olmad. inli arkadalarm beni
iki gnlne Hangchowa gtrmek istediler. Bat Gln gstereceklerdi. Kabul
ettim. lk gn gl botla yle bir dolatk. kinci gn iskemlelerimizde
dinleniyorduk. Eski uygarlkla kaynam harika bir gzellik vard.
talyada grdklerimi bile bastryordu. Oradan Nankinge, Nankingten de
botla Hankowa getim. Yenge rma zerindeki bu gzel gnlerim, Volgadaki
dehetli gnlerimin zttyd. Hankowdan Changsha ya kltrel konuma iin
gemitim. Orada da bir hafta kalmam rica edilmiti. Bylece her gn
konferanslar vermem mmkn oluyordu. Fakat ikimiz de hem
13. Yazlar 13 bitmi, hem dinlenme umudunu yitirmitik. Pekine
varmaa can atyorduk. Vaktimiz dolmutu. Yirmidrt saat bile
bekleyemezdik. Hunan valisi, ne pahasna olursa olsun bizi
memleketine gtrmek istiyordu. zel tren bile hazrlatmt. Aldr
etmedik. Anlarmda Chengsha kenti nemli yer alr. Burada yirmidrt
saat iinde yemeklerden sonra drt konferans verdim. Modern otel
yoktu. Misyonerler bize yaknlk gsteriyorlard. Dora bir misyonerin
evinde, ben brnde kalyorduk. Davetleri kabul etmemek iin en iyi
arenin otelde kalmak olduunu anlamtk. Bazan zor durumlara dyor,
pisliklerle karlayorduk. Bitler sryle yataklarmza doluyorlard.
Tuchun asker valisi bizlere muhteem bir ziyafet vermiti. Orada ilk
kez Deweyle karlatm. ok zarif, kibar biriydi. Hasta olmutum. John
Dewey bize byk yaknlk gstermiti. (Bu eitimci Atatrkn davetiyle
Trkiyeye de gelmitir. ev. notu.) Ona hastahanede sayklayarak, Bar
iin bir pln hazrlamalyz demiim. yi olduum zaman anlattlar bunu. Bu
ziyafette yzden fazla konuk vard. Geni bir salonda oturuyorduk.
Ziyafet iin baka bir salona alndk. Buras dnemeyeceimiz kadar
muhteemdi... Vali ortamzdayd. Konumasna zr dileyerek balad. Gnlk
yaantlarn grdmzden memnun kaldklarn belirtti. Herhangi bir art
dncem yoktu ama, tercmann, nkteli szlerimi eksik verdiine
tasalanyordum. Bakentteki ilk aylarmzda mutluluk iindeydik. Btn
zorluklar, anlamazlklar artk geride kalmt. Hepsini unutmutum. inli
arkadalarmz ok hotu. imiz gzel, bakent dnlemeyecek kadar cana
yaknd. Delikanl bir ahmz vard, iyi bir yardmcyd bu. Biraz ngilizce
de biliyordu. Bylece btn ilerimiz ngilteredekinden daha dzenli
gidiyordu. Yemek daha biz eve gelmeden hazrd. Bugn bilmem kim
gelecek, u yemekler hazr olmal, dememiz yetiyordu. Delikanl hereyi
biliyor, herey elinden geliyordu. Ara sra iimizi grmee dikici kadn
gelirdi. Ktan yaza kadar bize hizmet etti. Kn ok imand. Yazn scayle
gitgide incelmee balamas ilginti. Giysileri de incelmee balamt
tabi. Bakentte bol maaza vard. Eski, deerli eserlerle evimizi
ssledik. inli arkadalarmz ngilizlerin modern mobilyalar dururken,
bu eski eyalara merak sarmamza akl erdiremediler. Daim yardmc
olarak, bir de resm tercman verilmiti. ngilizcesi gzeldi. Bu dilde
nkte yapabilmekle vnrd. Onunla yakn bir iliki kurmutum. inli bir
kzla nianlanmt. Aralarndaki baz zorluklar kaldrarak evlenmelerine
yardmc olmutum. Ara sra haberlerini aldm bu mutlu ift, bir
keresinde ngiltereye ziyaretime de gelmilerdi. Konferanslarm
zamanmn ounu alyordu. Ayrca ilerlemi renciler iin seminer de
hazrlamtm. Bu rencilerin hepsi Bolevikti. Bir tek imparatorun yeeni
vard onlarn dnda. Birer birer Moskovaya kamann yolunu buluyorlard.
Zeki, canl delikanllard. Akllar fikirleri in geleneklerinden
syrlmakt. ou ocuk denecek yata, eski geleneklere gre nianlanmlard.
Bir ksm nianlarn bozarak modern kzlarla evlenmekteydiler. Eski ve
yeni in kua arasnda geni bir izgi vard. Bu genlerle aileleri
arasndaki durum, gittike can skc oluyordu. Dora da okula gidip
kzlara retmenlik yapmaktayd. Hep evlilie dair soruyorlard ona.
Serbest ak, sevime gibi sorulara bile olduka ak cevaplar veriyordu.
Elinden geldiince Avrupadaki retmenler gibi davranmaa alyordu. Geni
dnceliydi ama, ne de olsa geleneksel davranlarn tmn silememiti
stnden. Dora nn ve benim
14. 14 Yazlar rencilerim iin partiler veriyorduk. nce kzlar
odalara doldular. Hi erkek girmeyecek sanmlard. Onlar alp erkek
arkadalaryla tantrdk. Aradaki buzlar eridikten sonra, dneceimiz
baka husus kalmamt. Konferans verdiim Pekin mill niversitesi ilgin
bir yerdi. Chacellor ile Vice Chacellor modern inin amacn anlam,
saygl kiilerdi. Hele Vice Chancellor tandm en deerli lkclerdendi.
Paralarn ou retmen maalarna gidiyor, derslerse konumalar eklinde
geiyordu. renciler profesrlerin rettiklerini sindirmi grnyorlard.
Bilgiye susam haldeydiler. Memleketleri iin kendilerini, gz
krpmadan feda ederlerdi. yle grnyorlard. Byk uyanma ve umudun havas
esiyordu her yerde. Yzyllardan beri uyukladktan sonra in, modern
dnyaya ayak uydurmak zereydi. Fakat devletin reformcu karakteri
henz ortaya kmamt. ngilizler, reformcu kiilere yan gzle bakarak in
daima indir diye kendilerini avutuyorlard. Bu yar cahillerin, kokmu
konumalarnn sama olduuna inandrmak istiyorlard beni. Oysa yar cahil
dedikleri bu gen kuak, birka yl iinde ini kuatp ngilizleri de o ok
sevdikleri imtiyazlarndan edeceklerdi. Komnistler ine hakim
olduktan sonra ngilterenin buraya kar politikas A.B.D. ye bakarak
daha belirlidir. Fakat zamanmza kadar da daima kar durumda olmutur.
1926 ylnda ngiliz kuvvetleri; defa silahsz inli rencilere yoktan
yere ate atlar. Biroklarn ldrdler, yaraladlar. Ben bylesi saldrdan
saknlmasn nce ngilterede, sonra da inde ka kez yazmtm. indeki bir
Amerikan misyoneriyle mektuplardm. Bu olaydan ksa bir sre sonra
ziyaretime gelmiti. Kt davranlarn inlileri kzdrdn, ngilizlerin
hayatlarnn sebebi olarak benim tutumumu gsterdi. Oysa sr de hl
durabilmelerinin, kzgn inlilerin sakinlemelerinin sebebi olarak
benim tutumumu gsterdi. Oysa sr indeki ngilizler deil, ngiliz
hkmeti de yazlarmda! tr bana karydlar. indeki beyaz rk, inliler
arasndaki en nemli konular bile bilemiyorlard. Bir rnek vereyim:
altn Amerikan bankas, Fransz bankasnn bir notunu bana gnderdi. inli
tccarlarn benim bu bankadaki muamelemin kabulne yanamadklarn
bildiriyorlard. ay sonra Fransz bankas ifls etmesin mi? Cindeki btn
beyaz bankerler arp kaldlar. Douda ngilizler her bakmdan hakl
sayarlar kendilerini. Hele evreleriyle ilgilerini hemen tamamen
keserler. 18. nci yzyldaki misyonerlerin verdiklerinden baka bir ey
deildir bildikleri. Douda bilgili gzktkleri gibi, dounun
bilgililerine de kmseyerek bakarlar. Yazk ki, bizim politik
salamlmz, onlarn bu gryle deerlendirilmekteydi. inli reformcularn
mparatora yapamayacaklar hareketleri bizimkiler Windsora gidip
yapabilmekteydiler. in hak, knda grlerimi The Problem of China (in
Problemi adl eserimde geni geni anlattm zaten. Burada bir daha
sylemeyeceim. Her ne kadar tahrik edilmi olsa bile inin
Avrupallarla karlatrlmas, memleketin filozofik bir sessizlik iinde
bulunduunu gsteriyordu. Bir keresinde ngiltereden bir mektup almtk.
Gazeteler de geliyordu. Pazar gnleri, bir sonraki konumalarm iin
alyor ve tatil yapyordum.; Bu srada grdm en gzel binalardan biri
olan Gk Mabede bakmakla vaktimi geiriyordum. K gnei karsnda
oturuyor, az konuuyor, ok kez sakin havay iimize ekiyorduk.
lgnlktan, heyecandan, karklktan uzaktk. Huzur iindeydik.
15. Yazlar 15 Bazen de bakent surlar boyunca geziyorduk. Gne
batarken, ya da ay ykselirken buradaki canlln renkli naklarn
unutamam. inli, yaradltan nkteyi sever. Ben de onlar gibiydim. Scak
bir gnde, iki iman i adam beni motorla, oradaki nl yar harap
pagoday gezmeye ardlar. Gittik. Pagodann sipiral merdivenini
trmanmaya baladm. Onlarn beni izleyeceini sanyordum. Tepeye ktm
zaman hl yerde olduklarn grdm. Neden kmadklarn sordum. Dediler ki:
Biz de kalm m, kmayalm m, diye tartyorduk. Sonunda kmamaya karar
verdik. Pagoda bir anda kebilir. O zaman bir filozofun lmne kim
tanklk edecek?. Durum ortadayd: Hava scak, onlarsa imandlar.
inliler yaptklar akay karsndakine belli etmeye alrlard. Bu
yanlaryla nlydler. Bakentten ayrlrken, inli arkadalarm kk bir zemin
zerine kazlm mikroskobik bir yaz rnei verdiler bana. Elle yaplmt.
Ayrca ayn pasajn byk, pek gzel el yazsyla yazlm ksmn da verdiler.
Ne yazyordu burada? Eve gittiimiz zaman Prof. Gilee sorunuz
dediler. Sihirbaz danman yazyormu. Gerekten aka yapyorlard benimle.
nk politik konularda onlarla hi konumamtm. Bakentte klar pek sert
geer ve Moolistann buzlu havasn getirirdi. Bronit olduum gibi,
kendime de iyi bakamadm. Belki abucak iyi olabilirdim. Fakat inli
arkadalarmn gnln krmak istemedim. Bakentten motorlu arabayla iki
saat uzaktaki scak su kaynaklarna gittik. Otelde ok gzel ay vard.
Ne yazk ki, birdenbire bir titreme tuttu. Hemen bakente dnmek
zorunda kaldk. Arabamz yolda bozuldu. Ge kalmtk. Bakentin kaplar
kapanmt. Ancak bir saatlik telefon konumasndan sonra atrabildik
kapy. Eve zor ulatm. Ar hastaydm. Az sonra Alman hastanesine
kaldrldm. Dora gndzleri yan bamdayd. ngiliz hastabakc da geceleri
bamdan ayrlmad. Doktor her geliinde, acaba bir gn nce ld m, diye
meraklanyormu. Bu hastalk gnlerime ait birka hayalin dnda birey
hatrlayamyorum. Hastabakcy bile tanmamtm. Dora bana ok hasta
olduumu, nerdeyse mitlerini keseceklerini syledii zaman, Pek ilgin
diyebilmiim. yle halsizdim ki, be dakika iinde olan unuttum. Bana
bir daha anlattlar. Adm bile hatrlayamyacak kadar bitkindim. Bir ay
sonra kendime geldiimde ve yeniden anlattklar zaman, inanmak
istememitim. Hastabakac da mesleinin ehliymi. Sava srasnda
Srbistandayken, hastaneyi Almanlar alnca Bulgaristana gemi.
Bulgaristan Kraliesiyle samimi olduunu anlatmaktan bkmyordu. Dini
btn bir kadnd. Grevinin kendisini l hale koymak deil, daha iyiye
gtrmek olduunu sylyordu. Mesleiyle olduu kadar iten duygularyla da
olgun bir kadnd. Gittike iyileiyordum. Fakat zayf dmtm. Bunun la
beraber byk bir mutluluk iindeydim. Dora ok yardmc oldu bana. Onun
sayesinde her kt ey silindi gitti nmde. Daha kendime gelirken, Dora
hamile olduunu anlamt. kimizi de sevince bomutu bu. Uzun sredir
gittike artan bir ocuk sevgisi vard iimde. Nerdeyse umudumu
yitiriyordum. Bir ocuum olaca iin nekahat devresinde daha
mutluydum. Ate, kalp ars, bbrek, dizanteri gibi bir sra cidd
rahatszlklar da atlatmasn baarmtm. Ne olursa olsun, sonunda
iyileiyordum ya, pek mutluydum. Hasta yatamda lmden uzaklatm
anlamakla memnundum. Aslnda hereyi kmseyen ve hayata deer vermeyen
bir tabiatm vard. Sonra bunun ne kadar yanl
16. 16 Yazlar olduunu anlyordum. Hayat imdi bana tatl
hayallerin olduu bir yerdi. Pekine yamur az yaard. Bu srada hayli
yayordu. Drt yan tatl toprak kokusuna bouldu. Pencerede bu toprak
kokusunu duyamamann acs iinde dnyordum. Baka gn, gne aydnl iinde,
rzgrn uultusunda hep dnyordum. Pencerenin dnda akasya aalar vard.
Hayatn tadn duymaa baladmda, iekler de ayordu. Bu bana yaama hnc
veriyordu. Birok kimse de bunu sezmilerdir... Eer lseydim Bat Glnn
bir kysna gmeceklerdi beni, bir ant yaptracaklard. inliler byle
sylemilerdi. Yapmadklarna zlmedim deil. Bylece ben de bir tanr olup
kacaktm. stelik ateist dedikleri, dinsiz biri olarak... Ne tuhaft
bu! Bakentte Sovyet diplomatik misyonu da vard. Bize byk nezaket
gstermilerdi. Bakentin en gzel ampanyalar onlardayd. Benim iin de
bol bol ampanya patlattlar. Susuzluumuz gidiyordu. nce eimi, sonra
ikimizi bakentte motorla dolatrdlar. Zevkli gnler geirdik.
htillcilerin korkusuz motor srleriyle ok heyecanlandk. Hastalmda
beni kurtarmak iin Rockfeller Enstitsnn Pekin ubesi, zel bir serum
kullanm. Hayatm kendilerine borluydum. Politik durumumla onlara kar
olmama ramen, saygl davranlar deimemiti. Japon gazetecileri de
Dorann bana bel kesilmiler. Bana nasl baktm anlatmasn istemiler.
Sonra da ii ksadan kesip, ldm duyurdular. Haberler Japonyadan
A.B.D. ye, oradan da ngiltereye ulamt. ngiliz gazeteleri ayn gn
Doradan boandm yazyorlard. ok kr Saray ii ciddiye almad, ya da
mahkemece yle kabul edildi. Ortaya kan lm haberlerinin sonular beni
umduumdan ok sevindirdi. Bir misyoner gazetesindeki haber yleydi:
Misyonerler Mr. Bertnard Russellin lmyle ilgili haberlerden sonra
ve kendisinin ge ykselmesinden tr basal dilerler. Gkte daha deiik
birey greceimden korksam bile, daha lmemitim. Haber ngilterede
birok tandklarm zntye bomutu. Bakentteki kardeimden telgraf geldi.
Hayatta olup olmadm bildirinceye kadar olandan haberleri yoktu. Alt
hafta srtst yatmak beni skmt. Memleketime iyi olarak dneceimden phe
ediyordum. Fakat doktorlar beklemekten baka are olmadn sylyorlard.
10 Temmuzda durumum dzelmeye balad. Pekini terketmee hazrlandk.
Oysa hl ok zayftm. Denek yardmyla ayakta durabiliyordum... JAPONYA
Hastalmdan nceydi. inden sonra Japonyada da bir konferans turnesine
kmam tasarlanmt. Hepsi bir konuma yapacaktm. Bu arada birok kiiyi
ziyaret edecektim. Oniki gn kadar kaldk orada. Zevkli gnler deildi
bunlar. Ne olursa olsun, gezimiz ilgi ekici olmutu. Japonlar,
inlilere benzemiyorlard. yi halliydiler ve srnaklktan
kurtulamamlard. p gibi olduumdan, birok gelecek olaydan tr imdiden
zlyorduk. Bilhassa gazetecilerle karlamamz dnyorduk. Limandaydk
daha, kaya biniyorduk. Otuz gazeteciyi beni beklerken grmtm. Oysa
gizli yapmtk gezimizi. Fakat onlar polisin yardmyla izimizi
bulmulard. Japon gazeteleri lmm tekzip etmedikleri iin, Dora onlara
daktiloyla yazlm bir yaz datt. ldm ve bundan dolay konuma yapmamn
imknszln bildirdi. Gazeteciler derin bir gs geirdiler. Dilerine
kadar gldler. Ah! Vereee funnee (ok ho ey!) diye sylendiler.
17. Yazlar 17 nce Kobeye gittim. Japon Chronicle gazetesi editr
Rober Yoongu ziyaret edeyim dedim. Sahile yaklarken ellerinde
bayraklarla byk bir alay grdk. Geliimizi kutluyorlard. Ho
srprizlerdi bunlar. ok gemeden durum 'lir grev halini alm, polis de
davetli yabanclarn dnda kimsenin gznn yana bakmamt. Grevciler sakin
bir hristiyan saylan Kagawa tarafndan ynetiliyordu. Robert Young ho
bir insand. Daha kkken memleketi ngiltereyi terketmiti. lklerini
her zaman korumasn bilmiti. alma yerinde Bradlaughnin byk resmi
aslyd. Ona hayrand. En iyi gazete olarak bildiim gazetesine 10
siterlinlik para ile balamt. Beni ahane gzellikteki Nara blgesine
ziyarete gtrd. Orada eski Japon stilleri hl grlmekteydi. Japonlarn
Kaizo magazinlerinin editrlerinin eline dtmzde de, Kyotu ile Tokyo
dolaylarn dolatk. Gazeteciler daima bizi gzetliyorlard. Makinalar,
fl klar ta yataklarmza kadar izliyorlard. Birok yerlerden sekin
bilginler gelip, bizi davet ediyorlard. Bazen de son derece baya
ekliyle polis nezaretinde bulunuyorduk. Otelde mi yatyoruz, bitiik
odamzda polisler ve bir de daktilo. Kapclar bir kral gibi
peimizdeydiler. Bu kapclarn da Allah belsn versin diye mi sylendik?
Hemen polis daktilosunun tkrtlar duyuluyordu. Sylediklerimiz harfi
harfine yazlyordu. Profesrler erefimize parti mi veriyorlar?
Biriyle konumayalm; hemen fl yanar, fotoraf ekilir, tabi konumalar
da birden sona eriverirdi. Japonlarn kadnlara kar tutumu da
ilkseldi. Kyotoda ilgin bir olay geldi bamza. Sivrisinek bol,
cibinlik delik deikti. Dorayla sabaha kadar uyuyamamtk. Sabahleyin
bundan dert yandm. Benimki akam yamand. Fakat Dorannkine el
dememiti. Ertesi gn bunu sylediimde, Bayann da ikyeti olduunu
bilmiyorduk dediler. Yrede bir trene binmitik. Yanmda Japonyada
gezi yapan tarihi Eileen Power vard. Oturacak yer bulamadk. Bir
Japon kalkp yerini verdi, Dora oturdu buraya. Bir dier Japonun
verdii yere de oturmadm. Eileene verdim oray. O zaman Japonlar bana
yle tiksintiyle baktlar ki, aniden bir olay patlayacak sandm. Miss
to adnda, karlatm Japonlarn en hou olan bir hanm vard. Gen ve
gzeldi. Bir anaristle yayordu. stelik bir de olu olmutu ondan. Dora
ona: Devlet otoritelerinin sana bir ey yapacandan korkmuyor musun?
diye sordu. Elini boazna gtrerek, Er ge bir eyler yapacaklarn
biliyorum, dedi. O srada yer sarsnts olmutu. Polis, tonun sevgilisi
anaristle oturduu eve geldi. Anarist ile oullar sandklar yeenlerini
grdler evde. Polis merkezine kadar gelmelerini bildirdiler.
Merkezde de ayr ayr odalara alndlar... Boucu scakta on saatlik
yolculuktan sonra Kyotodan, Yokhamaya yneldik. Karanlk knce vardk
oraya. Fllarn magnezyum klar Doray panie uratt. ocuunun deceinden
korkarak kendimden getim. Elimden bir kaza kacakt nerdeyse. Fotoraf
ekme servenleri insan ite byle lgn hale sokabiliyordu. Ayn olay
Tokyoya giderken de oldu. Sanki Hintlilerle sarlm ilk Amerikallar
gibi bir durumumuz vard. Bu yabanclarn elinden karsn kurtarmak iin
insann yrtc olmas gerekiyordu. Deneylerime dayanarak, Mill
Yaynlara, Japon milletine veda mesajm yaynlamas iin gnderdim. Daha
venistlik davranmalarn im ettim. Baka gazetelere veda mesajlar
gndermedim. Yokohamadan Canadian Pasific Vapuruyla yola karken,
anarist Ozuki ile Miss to
18. 18 Yazlar uurlamlard bizi. Empress of Asiayd bu Pasifik
vapurunun ad. Empress of Asia da sosyal hava birden deiivermiti.
Doray gemide doktora gstermitik. Austos sonlarnda ngilterede
Liverpoola vardmzda, Dorann annesi rhtmdayd. Hem, Ho geldiniz,
diyordu bize, hem Doraya salkta bulunuyordu. 27 Eyllde evlendik.
Ekim 16 da olum John dodu. Yllardr zlediim an gelmiti ite, olum
olmutu!.. MEKTUPLAR 6 Yu Yang Li Avenue Joffre Shanghai, in 5 Ekim
1920 Muhterem efendim, Dnyann en byk filozofunun imdi ine
gelmesinden dolay pek ok memnunuz. Bunun, inli rencilerimizin
kronik hale gelen birok dertlerinin giderilmesinde nemli bir aama
olacana inanmaktayz. 1919 ylndan bu yana evrelerindeki en byk umut
inin gelecei stnedir. in toplumu iin ihtillci bir ortamn
yaratlmasna allmaktayd. O yl Dr. John Dewey, aydn snfa byk etkiler
yapan kii olarak grlmt. inli rencilerin de pek ounun temsilcisi
olarak bunu sylememe izin vermenizi rica edeceim: Her ne kadar Dr.
Dewey, memleketimizde baaryla etkili almalarda bulunmusa da,
rencilerin ou onun tutucu teorierinden tatminkr deildirler. nk
onlarn istedii Anarizm, Sendikaclk, Sosyalizm, v.s. dir. Sosyal
ihtillci felsefe bilgileri zerindedir. Bizler Mr. Kuropotkinin
peindeydik. inde anarist bir felsefenin ortaya kmasn salamakt
amacmz. midimiz sizdedir. Muhterem efendim, temeli Anarizm olacak
Sosyal Felsefenin btn ilkelerini bize ltfediniz. Ayrca Amerikal
felsefeci Dr. Deweyin yanllarn da ortaya koymanz rica ediyoruz.
ngilterede olduunuz gibi inde de ayn zgrlk iinde olacanz umarz. Dr.
Deweyin memleketimizdeki baarsnn ok stnde bir baar kazanmanz da
dileriz. Ben Pekin Devlet niversitesinin eski bir yesiyim.
anghay.da sizinle birok kez karlatk. lk kez de The Grest Oriental
Otelde gece resepsiyonunda grmtk. Ebedi Yoldanz Johnson Yuan in
Anarist 1. Komnist Birlii Sekreteri The Nation, Ocak 8, 1921 ylnda
kan ve Ottolie Morele yazlan mektup. Ottoline Morele 28 Ekim 1920
ine ayak bastm andanberi vaktim ok ilgin geiyor. inli rencilerle
kimi ok, kimi az Avrupallam gazeteciler arasndaydm. Saysz konumalar
yaptm. Einstein bahislerinden,
19. Yazlar 19 kltrel ve sosyal birok probleme kadar...
rencilerin renme hevesleri dnemeyeceimiz kadar fazlayd. Ben konumaa
balaynca, onlar ziyafet masasna bakan alar gibiydiler. Her yerde
beni bile skan esiz bir sayg iindeydiler. anghaya vardmzn ertesi gn
byk bir ziyafet vermilerdi. kinci bir Konfiystm sanki. ylesine ilgi
gsteriyorlard. Kentin btn gazetelerinde resimlerim kyordu. Ben ve
Miss Black saysz okul, konferans ve kongrelerde konuuyorduk. Tuhaf,
elikilerle dolu bir lkedeydik, anghayn byk bir ksm tamamen
Avrupaldr, hatt Amerikal. Sokak adlar, ilnlar ngilizce ve ince.
Muhteem i binalar, bankalaryla zengin bir grnm var. Fakat yan
sokaklar hemen hemen tamamen inlidir. Glaskov gibi geni bir kentti
buras. Avrupallarn sefil ve hastalkl halleri vard. inin byk
gazetelerden biri beni yemee artyordu. 1917 de bitirilmi modern bir
binada bulunuyordu. Son model makinalar varsa da in harflerine
uymad iin Linotype yoktu. Gazete idarecileri binann st katnda bana
in yemeklerini, in pirincini, in arabn ikram ettiler. Tabak tabak
yiyeceklerin nnde plerle yeme sanatn da reniyorduk. Yemekten sonra
sevilen in mziini de sunabileceklerini bildirmilerdi. Yedi telli,
eski model bir mzik leti getirmilerdi. Kara odundan yaplmt. ki bin
yllk.. Eski bir tapnaktan alndn da eklediler. Masa zerine koyulup,
gitar gibi parmakla alnmaktayd. alnan mzik paralarnn da tam drt bin
yllk olduunu kesinlikle sylediler. Ama bir Avrupal iin modern
mzikten daha gzel, tatl ve ho bir parayd... Mzik bitince
gazeteciler yine kaynamaa baladlar. anghaydan inli arkadalarm beni
Hangchov yresindeki Bat Glne gtrdler. Sylediklerine gre inin en
gzel doal manzaralar buradaym. Gl byk deildi. Grasmere kadar evresi
ormanlk tepeler, saysz pagodalar ve tapnaklarla sslyd. Binlerce yl
imparatorlar gzelletirmi, ozanlar vmlerdi. (Eski in ozanlar modern
Avrupann para babalar gibi bir ey olacak) Gldeki adada evler,
manastrlar .vard. inlilerin dininin insana ho gelen taraflar yok
deildi. Eer bir tapnana giderseniz, sigara ve ok ltif demlenmi ay
sunarlar, sonra evrenizde dnerler. Budizm, zahitlik olarak dnenler
iin hotu. Azizleri ikoydu. Halkn yaad hayatla alay ediyormu
gibiydiler. Hi kimse din olarak inanmyordu. Hatt rahipleri bile.
Bir yandan da durmadan zengin tapnaklar yaplyordu. Kr evlerinde de
yaknlk grp, ay iersiniz. Buralar in resimleri gibidir. Her yerde
konfor yoksa da gzellik vardr. Bu kr evlerinin en byk odas, dier
odalarn tam tersi, Avrupa tipine yakndr. Gl kenarnda grdm unutulmaz
hususlardan biri de, bilginlerden emekli olanlara yer bulunmasyd.
Sekizyz yl nce glde yaplm yaplarda otururlard. Bilginler eski inde
de byle gzel yerlerin sahibi oluyorlard. AvrupalIlarn indeki
etkileri sanki, 18 nci yzyldan balayp zamanmza kadar olan devir,
endstri ve Fransz ihtilli safhalarn geirmemi olan zaman diye iki
blme ayrlr. Halkn rkna has mill zevkleri vard. Buna sahip olmann
yollarn ok iyi biliyorlard. Artistik duygularla zevklenme
hususlarnda Avrupallardan baka zellik gsteriyorlard. Halkn byk bir
ksm, hatt en aa snf bile nkteyi biliyorlar, nkteden holanyordu.
inliler adm doru drst syleyemiyorlar, yazamyorlard. Onlar beni
Luo-Su diye kendilerine uygun bir isimle aryorlard.
20. 20 Yazlar Hangchovvdan anghaya geri dndk. Oradan da trenle
Nankine vardk. Buras hemen hemen terkedilmi bir kentti. 23 mil
uzunluunda kent duvarlar vard. Kent daha Taiping isyannda harap
olmu, 1911 ihtillinde yine zarar grmt.. Buradan da Yange boyunca
giderek Hangkowa vardk. Gezimizin nc gnyd. Gzel manzaralar
gryorduk. Oradan da trenle Cheng-Sha denen Hu-Nan merkezine vardk.
Byk bir eitime ait konferans dzenlenmiti. Cheng Shada her ne kadar
yz Avrupal varsa da, Avrupallama ak olarak grlmyordu. Kent de tipik
ortaa merkezlerini andrmaktayd. Dar sokaklar vard. Her evden neeli
insanlarn arklar duyuluyordu. Sokaklarda sandalyelerden, onlar eken
inlilerden ve sedan sandalye tipi aralardan baka bir ey grlmyordu.
Avrupallarn birka banka, fabrika, misyon ve hastaneleri vard. Bat
metoduyla allyor, tedaviler yaplyordu. Hu-Nan Eyaletinin valisiyse
inde grdm valilerin en aklllarndand. Son gece muhteem bir ziyafet
verip bizi ge vakitlere kadar elendirdi. Prof, ve bayan Dewey de
oradaydlar. Onlarla ilk kez burada tantk. Vali Avrupa dillerinden
bilmiyordu. Buna ramen onun yannda oturuyordum. Komplimanlarmz
tercmanlarla yapyorduk. Onda iyi izlenimler braktk sanyorum. Kltrn
artrma isteindeydi. inde herkes kltrn artrmak istiyordu zaten. Bu
en byk ihtiyalaryd. Daha iyi bir idareci olma yeteneinden bylece
yoksun kalmyorlard. Sylendiine gre kt idare Avrupaya bakarak inde
daha az tehlikeli oluyordu. Zamanla tamamen dzelecekti. imdi bakent
Pekin yolundayz. 31 Ekimde oraya varacamz umuyorum. Bertrand
Russell S. Yamamotodan Tokyo Japonya 25 Aralk 1920 Muhterem
Efendim, Bize gsterdiiniz iten yaknla ve The Prospects of Bolshevik
Russia nin saysn ki henz aldk gnderdiiniz iin teekkrlerimizi arz
ederiz. Vatanperverlik balkl yaznz tercme edip, yeni ylda Kaizoda
yaynlayacaz. Gen kuak byk bir zevkle okuyacaktr. imdi btn
konumalarmz, bilhassa centilmenler arasnda olduu gibi, renci ve ii
evrelerinde de[ sizin bu yaznz zerine olacaktr. Asl zntmz, devlet
idarecilerinin isteklerine uyarak, Japonyada yaptnz konumalarn
metinlerinde baz! ksmlar karmak zorunda olmamzdr. Devletin bu emri
gereince deerli ifadelerinizin eksikliinden dolay affnza snyoruz.
Bunun iin sevginizi bizden esirgemeyeceinize inanmaktayz. Fakat
bundan sonra umuyoruz ki, yazlarnz aynen tercme edebileceiz.
Buradaki milyonlarca gencin size olan byk hayranl her trl
tasavvurun stndedir. Prensiplerinizin tamamen bizim dncelerimize
uygun olduunu bildirmek isterim.
21. Yazlar 21 Yaadmz srece sizinle beraber olacaz. Fakat
memleketimiz bin yllk bir gelenein ekingenlii iinde olduundan,
esefle bildirmek gerekir ki; reformlar yapmak mmkn olamamaktadr.
Ancak adm adm ilerliyeceiz. Yaynlarnz biz gen Japonlarn gelecek
gnlerine k tutmaktadr. Gemiin kark otuz yl iinde zellikle Japonyada
Fizik ve Tp bilimi ilerledi. Asl nemli olan yeni icatlarda
bulunmasdr. Evet, bilim yolumuzda bizi memnun eden sonular varsa
da, bu A.B.D. nin ardndan yrme anlamna gelmemeliydi. Bizim
memleketin insannn nemli bir ksm snf farklar yznden hl esir
muamelesi grmektedirler. brlerinin geriye baklar bizleri
utandryordu. Japon askeri ve centilmen klikleri, genleri takn bir
yola srklemedeydiler. Bunun iin millet onlara iyi gzle bakmyordu.
imdiki Japon dnyasnn dncesi bu savan altndan geen akmlar olarak
beliriyor. Eer bunlarn sonunda milletimiz saldrgan olacaksa,
kederimiz, kzgnlmz son derece byk olacaktr. idarecilerimizin yans
subaylarmzn da onda sekizi sadece ve sadece saldrgan emellerle
yaama gc buluyorlar. Dorudur bu. Fakat yenilerde de bir uyanma
balad. Biz gen kuaklar, gzlerimiz amaya baladk artk. Uygar dnyann
da beenecei ilerleme yolunu semi bulunmaktayz. Yazlarnzn biz gen
kuaklara yol gsterip, hz vereceine inanyoruz. Ltfen Miss Blacka da
ayrca sayglarmz bildirmenizi rica ederiz. Hrmetkrnz Yamamoto
DNDKTEN SONRASI Eyll 1922 de inden dndm. Hayatm daha az dramatik
bir safhaya girdi. Heyecanl bir devre balyordu. Genliimden
Matematiin Prensibi adl eserimin bitimine kadar olan zamanda,
entellektel alanda altm. Daima anlamak, insanlar tanmak tek
isteimdi. Bir ant gibi kalmak, hatrlanmak, unutulmamak istiyordum.
Hayatm bo gemesin istiyordum. Birinci Dnya Savann kopmasndan, inden
dnme kadar sosyal meseleler benim heyecan kaynam oluyordu. Sava da,
Sovyet Rusya da trajedi hisleri uyandrmadayd. nsanla daha az ac
verecek, arlarn dindirecek yollar arayp bulmak dncesiyle
doluyordum. Gizli srlar arayp bulma abas iinde, bu srlan insanlara
duyurmak, konumak, tartmak, herkesin inandrmak, tm insanlarn
anlamasn salamak istiyordum. Fakat yava yava gayretim azald, umudum
krld. Amacm insanlarn yaama dzenini deitirmek deildi. Gelecei biraz
daha aydnlk grmelerini salamak, pek umutlu deilsem bile, kampanyama
devam etmekti. 1894 den beri bir ocuum olmasn ok istiyordum.
Zamanla bu isteim byyor, nne geilemez derecede artyordu. 1921 ylnn
Kasm aynda ilk ocuum dodu. Ne ok sevinmitim! Artk on ylm sanki hem
annesinin, hem de babasnn sorumluluunu tayarak geti. Babalk
duygulan iie, yce duygulard. Artk hayatm mutluluk, sakinlik iinde
geiyordu. lk kez kendime yerleecek bir yer bulmam gerektiini
anladm. Bir ev kiralayaym, dedim. Moral ve politik dertler yannda
ev sahibi de bizi istemiyordu. Sidney sokanda bir ev satn aldk. Bu
evde ikinci yavrum dnyaya geldi. Btn yl Londrada bulunmak ocuklara
iyi gelmediinden, Cornvvallda da bir ev satn aldm. Bylece bu iki
kent arasnda mekik
22. 22 Yazlar dokuduk. Cornish sahillerinin gzelliklerini her
zaman zevkle anarm. Burada iki yavrum deniz, kayalar, gne ve rzgrda
pek mutluydular. Salkl byyorlard. Artk btn babalarn yapabileceinden
fazla onlarla har neir oluyordum. Yln yarsn burada geiriyor, bo
zamanlarmz deerlendiriyorduk. Gndzleri karmla ilerimizi yaparken,
ocuklar bakcnn yannda oluyorlard. Yemeklerden sonra evden kp
yryerek bir plja gidiyorduk. Kkler yalnayak dolayorlar, denizde
oynuyor, kumda evler yapyorlard. Eve ge dndmz iin iyice ackyorduk.
Byk bir ay sofrasnn bana toplanp karnmz doyurduktan az sonra, nce
ocuklar yatryor, arkasndan da biz yatak odasnn yolunu tutuyorduk.
Byle bir ortam iinde eitim almalarna balamam kadar olaan bir ey
olamazd. Principles of Social Reconstruction konusunun zetini
yazdm. Fakat zihnimde geni bir yer tutuyordu bu konu. On Education
adnda, eitimle ilgili bir eser de yazdm. Bilhassa ocuklarla ilgili
bu eser 1926 ylnda sata karld. ok satld. O zamanki dncelerime imdi
gz gezdirdiim zaman, koyduum kurallarn kk ocuklar iin ok sert, ok
haksz olduunu anladm. 1921 27 arasndaki alt ylm yazn iirli
gzellikleri iin de geti. Hele baba olduum iin para kazanmak
zorunluunu duyuyordum. Elimdeki paralarla iki ev almtm. inden dndm
zaman zaten param yoktu. Buna zlmedim dersem yalan olur.
Gazetecilie ait nasl i verirlerse kabul edecektim. 1922 ylnda in
hakknda bir eser yaynladm. 1923 de eim Dorayla Prospect of
ndustrial Civilisationu kardksa da hemen hemen hi para
getirmemilerdi. ki kk eser A.B.C. of Atom (1923) ve A.B. C. of
Relativity (1925) ve dier kk kitaplar carus or The Futur of Science
(1924), What I Believe (1925) eserleriyle ncekinden fazla kazancm
olmutu. 1924 de A.B.D. iindeki konferans turum faydal olmutu. Fakat
1926 ylndaki kitabmn kna kadar geim durumum pek iyi deildi. O yl
eitime ait olan eserim kmt. 1933 ylna kadar Marriage and Morals
(1929), The Conquest of Happiness (1930) bana gelir getiren eserler
olmutu. Bu yllarda yaynladm kitaplardan ou popler yaynlard. Daha ok
para kazanmak iin yazlmt. Bu arada bilimsel eserler de yaynlamaa
vakit bulabilmitim. Principia Mathematicamn yeni basks 1925 ylnda
kt. Buna yeni ekler koymutum. 1927 de The Analysis of Matter kt.
1927 ylnda Dorayla dncemize uygun ocuklar yetitirmek iin bir okul
kurmay kararlatrdk. Kurduumuz bu okulu yllarca yrttk. Belki
hatalarmz vard, fakat dier okullardan daha yeterliydi. Kardeimin
evini kiraladk ama, kk geliyordu bize. 1927, 1929, 1931 yllarnda
A.B.D. turundan aldm paralar okulun finansmann salamas bakmndan
yararl oldu. Dora da ayrca ayn memlekete geziye kt. A.B.D. de
olmadm zamanlar yalnz para kazanmak iin kitaplar yazmaa baladm.
Bunun iin de okula btn zamanm veremedim. kinci zorluk,
prensiplerimizi kl krk yararcasna okul mensuplarna anlatmak
oluyordu. ocuklarn eitim problemi pek g oluyordu. nce okula girmek
isteyenlerin hepsini almaa karar verdik. Veliler de ocuklarn yeni
metodlarmzla okutmak istiyorlard. Fakat yavrularn hrpalayarak,
baskyla bytmlerdi. Okuldan kar kmaz, bu ana babalar hemen ocuklara
zorbaca davranyorlard. Zayf rencilerin durumu daha acklyd.
rencilerin snflarn dnda krc olmamalar iin devaml gzaltnda
tutulmas
23. Yazlar 23 gerekiyordu. Onlar byk, ortanca, kkler diye e
ayrdk. Ortancalardan biri her zaman kkleri dvyordu. Neden dvyorsun?
dedim. Bykler beni dvyorlar, ben de kkleri dvyorum. Haksz mym yani?
diye karlk verdi. Kendisini hakl gryordu. orbaya sa inesi atmaktan,
hayvanlara aalarla eziyet etmeye kadar neler, neler oluyordu. ki
ocuumun rencilerle aras almasn diye, zel tatillerimizin dnda,
onlara ayr davranmyorduk. Bylece ocuklarmzla aramzda bir soukluun
balad belli oluyordu. Hr bir okuldu, salk ve temizlie ok dikkat
ediliyordu; ykanma, di temizlii ve uyku saatleri hep ayn zamanlarda
oluyordu. Bu konularda serbestlik tanmyorduk. Fakat baz aklszlar,
bilhassa sansasyonel haberler ariyan gazeteciler tamamen skc,
eitimce boucu bir hava getirdiimizi yayyorlard. Byk rencilere,
Dilerinizi fralamalsnz, dediimiz zaman, Buras hr bir okuldur
diyorlard bize. 1929 ylnda Marriage and Moral adl eserimi yaynladm.
O srada bomacadan ksrdm iin yazlarm dikte ettiriyordum. Bu kitap
1940 da New Yorkta hcuma uramama sebep oldu. Evlilikte karlkl
uygunluk ok kez umulamaz. Karkoca nasl serven geirirse geirsinler,
iyi bir arkada gibi kalmaldrlar diye yazmtm. Elbet byle bir
evlilikte ocuk da olmamsa boanma en iyi sonutu. Kolay boanma
zntleri hafifletirse de, evlenme konusunda gl dncelerim yoktu
henz... 1930 ylnda The Conquest of Happness kitabmda mutluluk,
kiisel mutsuzluklar ve sosyalekonomik sistemlerin getirdii deiikler
zerine bilgiler veriyordum. Okuyucular bu kitab kendi grlerine gre
ayr blmde incelediler. Yanl yorumlamayan okuyucular beendikleri iin
ok satld. Kodamanlar iler tutar yerini brakmadlar, alaya aldlar.
Profesyonel ruhbilimciler aksine ok beendiler. Kitabm bylece
deerlendi. Kimin gr doruydu? Bilemiyordum. Fakat uzun hayatmn deney
szgeinden geerek, kendi kendimi bularak tam zamannda yazmtm ba
kitab. Bundan sonra birka yl ok zntl yaadm. 1931 Kristmasn (Noel)
A.B.D. den dnerken Atlantikte geirmitim. Chrismas at Sea (Denizde
Kristmas) adl yazm, en byk gazetenin sahibi olan Hearste yaynlamak
zere gndermitim. TELEGRAPH HOUSEDE SON YILLAR Ben Doradan ayrldktan
sonra, o, kinci Dnya Savana kadar okuldaki iine devam etti.
ocuklarmz Dartington okuluna gndermitik. Oradan ok memnundular.
1932 yazn Carn Voelde geirmitim. Sonra buray Doraya verdim. Burada
Education end Social Order kitabm yazdm. Okul derdi kalmaynca bana
kar olanlara yazlar hazrlamaa baladm. Btn gcm kitap yaz maa
verdim... 1931 ylnda A.B.D. de turnedeyken Norton Yayneviyle
kontrat yapmtm. 1934 ylnda bu yaynevi Freedom and Organisation
(1814-1914) eserini kard. Bunu Patricia Spence (daha ok tannan
adyla Peter Spence) ile beraber hazrladk. almadan ok memnun kalmtm.
Yaznn bir ksmnn hazrland Portmerion oteli de houma gitmiti. Otelin
sahibi arkadamd: Clough Williams Ellis... yi bir mimard. Ei Amabel
de yazard. Otelde bize ok ilgi gsterdi. Son kitabm da bitirdikten
sonra, Telgraf Evi denen evimize dnerek Doraya baka bir yerde
24. 24 Yazlar oturmasn rica ettim. nk kardeimin ikinci eini
geindirmek iin paraya ihtiyacm vard. Ayrca Doray ve ocuklarm da
geindirmek zorundaydm. stelik ben de acnacak haldeydim. Paraszdm.
Artk halk eskisi gibi kitap okumuyordu. Tabi bu srada popler eser
de veremiyordum. Kalifornia da, gazeteler kral Hearstn kendi
atosunda kalma teklifini kabul etmeyiim de gelir kaynam kurutmu
oluyordu. Hearstn gazeteleri bana her hafta yazacam makaleler iin
ylda 1.000 sterlin (25 bin lira) vereceklerdi. Telgraf Evi gzeldi.
Satmaktan baka arem yok, diye dndm. Fakat bu evin nemli bir blm
okuldu. Satmak kolay deildi. Burada kalmaa ve evi alclara cazip
gstermee altm. Kanarya adalarna kadar uzanp bir tatil yapaym dedim.
ok dinlendirici oldu bu. Ne yapacam bilmez halimi stmden atm,
yaratc muhayyileme kavumann sevinci iindeydim. Harbin korkunluuna
dair bir eser hazrlamak istiyordum. Kitabmn ad Which Way to Peace?
(Bara Hangi Yoldan Varlr?) d. Birinci Dnya Savandaki tutumumu,
skneti salk veriyordum. Ayrca, bir dnya devleti kurulduu zaman
ayaklanmalara kar kuvvet kullanmann doal olacan sylyordum. Fakat
harp bakayd. Hi kimsenin vicdan bu felketi kabul etmemeliydi. O
gnlerde ortalk iyi deildi. Havada harp kokusu vard. mparatorluk
Almanyasnn stnln ister istemez kabul ediyorduk. Bu tehlikeli bile
olsa, dnya savann nlenmesini istiyorduk. Nazilerin inat, kaba,
tutucu, aklszca davranlarn grdm. Bu glkler iinde ben hl skuneti
savunuyordum. 1940 ylnda ngiltere kuatlma tehlikesiyle karlat
zaman, Birinci Dnya Savanda olduu gibi, yenileceimize kesinlikle
inanyordum. Olanaklar ok snrlyd. kinci Dnya Savandan sonra, aclar
ekme pahasna da olsa, zaferi elde etmek zor olacakt. Hayatm boyunca
mukavemeti olmamak dncesine tamamen balanmadm. Polise ve yasalara
saygm vard. Bunlarn lzumuna da inanyordum. Ta Birinci Dnya Savann
lzumsuzluunu ak ak sylediim zaman da byle dnyordum. Mukavemete kar
gelmek, iddetli olmayan bir davran, en salam yoldu. Hep bunu
yayyordum. ngilizlerin Hindistannda Gandhi byle zafere ulamt. Fakat
byle bir sonuca varmak iin erdemli almalar gerekmekteydi. Hintliler
demiryolu zerine mi oturmular? Otoriteler trenleriyle geiyordu
stlerinden, Hintliler lyorlard. Bar sevgisi, vatan sevgisiydi onlar
yaatan. ngilizler anlamadlar bunu. Hibir zaman ar dnceler ortaya
koymak istemem. 193240 yllar arasnda olaylar yle geliti ki,
grlerimde deimeler oldu. Fakat ihtillcilie kadar gitmedi bu. Hi kar
koymadan olmaz. Kabul ediyorum. Birinci Dnya Sava bence yok yere
kmt ama, kinci Dnya Savann birok nedenleri vard. Peter Spencele bir
buuk yl beraberdik. Ona derin sevgilerle balandm. The Amberley
Papersde babamn ksa hayatn yazdm. Sanki fildii kulede yaamt babam.
Modern meselelerden hi haberi yoktu. Onun radikalizmi kendisini
mutlu klmaa yetiyordu. Btn hayat boyunca gittii yolun doru olduuna
inanmt. Aristokrasinin imtiyazlarna kar kmt. ster istemez onun
nimetlerinden yararlanmt, o da baka... Onlar bolluk iinde, konforlu
bir mr srmlerdi. mit dolu dnyalar olmutu. Ben onlar hakl
buluyordum. Anlarm onlara bir evldn verecei sevgiyle doluydu. ok
nemliydi bu
25. Yazlar 25 benim iin. Fakat kendimi plak gerekler devrinde
grdm zaman onlardan uzaklayordum. Bundan sonraki eserim Power, A
New Social Analysis kitabyd. ster sosyalist olsun, ister
kapitalist, hrriyetsiz bir dnya dnlemezdi. Liberal deyimleri
kullandm taze canllk iinde bir dnya... Hl da bu dncedeyim. Bence bu
kitabn nemli tezi, hrriyetin gerekleeceini mit etmekti.
Marksizmden, klsik ekonomik sistemlerden belgeler verme yerine,
onlarn paylatklar z dnceler zerinde duruyordum. Zenginlik yerine gl
olmay, basit toplumsal dnceleri, pratikte kullanl olacak toplumsal
adaleti, kuvvet eitliklerini anlatyordum. Demokratik olmadka devlet
idarecilerinin geliemiyeceini, idarecilerinin kuvvetlerine gem
vurulmalarnn arelerini sylyordum. Tezimin baz blmleri kitabmdan
alnarak, Burnhamn Managerial Revolutionunda halka mal edildi. 1936
ylnda Peter Spencele evlendim. Bir yl sonra yavrum Conrad dodu. Ne
mutluyduk! Conradn doumundan birka ay sonra Telegrapb House denen
evimizi satabildik. Birdenbire iki teklif gelmiti. Biri Polonyal
Prensten, br bir i adamndan. Arttrmada ev i adamnda kald. ok para
harcadmdan elimde bir ey kalmyacak diye korkuyordum. Bu gzel evden
ayrlrken elbet pek zldk. Aalarn, ayrn, kuleli odasn, aydnln
sevmitik. Kardeimin kklnden beri tam krk yldr biliyordum buray.
Ayrlmak kolay olmad. Power (Kuvvet) eserimi bitirdiimde dncelerimin
yine teorik felsefeye doru kaydn anlyordum. 1918 ylnda zindandayken
eilmitim bu meseleye. Ondan nce hepten cahiliydim. The Analysis of
Mindi yazdm. Ayn konuda birok makaleler de hazrladm. Fakat
sylenecek daha ok ey vard. Logical Pozitivistlerle grlerim
uyuyordu. Baz blmlerde Emricismden, yeni Skolatizme doru
kaymalardan kurtulmalyd. Oxforda davet edildim. Konuma konusunu
kendim setim. Words and Fats Kelimeler ve gerek anlamna gelen bir
konumayd bu. Bunu 1940 ylndaki An Inquiry into Meaning and Truthun
yaynlanmas izledi. Oxford yaknnda bir ev satn aldk. Bir yl kaldk
burada. Ziyaretimize yalnz bir Oxfordlu bayan gelmiti. Pek saygdeer
kiiler saylmyorduk. Bize kar ilgisizdiler. Cambridgede de byle
olmutu. Bu eski kltr kentlerini grg kurallarna uymayan yerler
olarak tandm. Albert Einsteinden Caputh bei Potsdam Waldstr, 7/8
den 14 Ekim 1931 Sevgili Bertrand Russel, Uzun zamandan beri sana
mektup yazmay ne kadar istiyordum. Sana kar duyduum derin hayranl
belirtmek arzusuyla doluydum. Senin mantnda aklk, nem ve salamlk
var. Felsefe ve insanlk meselelerini kapsayan eserlerinde bizim
kuak iin benzeri bulunmaz rnekler var. Dardaki objektif olaylar
sana bildirmeyi lzumsuz gryorum. Ama pek de tannmam bir gazeteci
bugn ziyaretime geldi. Onunla konutuktan sonra hemen sana yazmak
istedim.
26. 26 Yazlar Uluslarn karlkl anlamalar konusunda, halk eitimi
alannda almaktaym. Metodumuz devlet adamlar ve gazetecilerin
sistematik olarak btn lkelerde yazlar yazmalar, birlik kurmalar
olacaktr. Dr. J. Revesz yaknda ngiltereyi ziyaret edecek. Onun
projeleri, dnceleri hakknda ksa bir konuma yaparsanz, faydal olur
kansndaym. Belki kararszlk gsterirsiniz, ama onun projeleri sizin
de dikkatinizi ekecek kadar ilgintir. Derin hayranlklarmla. Not:
Mektubuma cevap vermee lzum yoktur. Sizin A. Einstein Telegraph
House Harting, Petersfield 7.1.1935 Sevgili Einstein, ok zamandan
beri sizi davet etmek istiyordum. Fakat bu yla kadar sizi armak iin
bir evim bile yoktu. Artk bu engel kalkt. Sizi bir hafta sonu iin
olsun beklemekle sevineceim. Ayn 12, yada 19 u benim iin uygun
olacaktr. Ondan sonra alt haftalk skandinavya ve Avusturya
gezilerim balayacak. 12 ve 19 ncu gnler uygun deilse, Martn ikinci
yarsna kadar sizi bekliyorum. Geliiniz bize zevk bahedecektir.
Dnyann fizik ve insan meseleleri zerinde konuuruz. Dncelerinizden
ok faydalanacaz. En iten sayglarmla Bertrand Russel AMERKA
1938-1944 1938 Austosunda Kidlingtondaki evimizi de sattk. Bir
gecede evden ktk. Alan adam byle istemiti. Bir karavan kiraladk.
Gnmz Pembrokeshare sahillerinde geiriyorduk. Peter, ben, John,
Kate, Conrad ve ocuu, hep bir aradaydk. Conradlarn kpekleri
Sherryyi de sylemeliyim. Hele hava yamurlu olduu zaman, karavann
iinde skp kalyorduk. Bazan ekilmez oluyordu bu. Eim Peter, yemek
yapmaa bile usanmaa balamt artk. Sonunda John ve Kate Dartingtona
dndler. Peter, Conrad ve ben de A.B.D. yoluna koyulduk. Chicagoda
byk bir seminer tertip etmitim. Oxforddaki gibi konferanslara
baladm. ki heceli konferansmzn ad Amerikallarn holarna gitmemi.
Byle giderse hizmette kusur edeceklermi. Konferanslarn adn, The
Correlation between Oral and Somatic Motor Habits diye deitirmek
zorunda kaldm. Bylece seminerim ilgi gld. ok gzel bir alma oldu bu.
ilgin rencim vard: Dalkey, Kaplan ve Copoliwish. Sk sk tartyordum
onlarla. Sonunda anlayorduk. Ama felsefi tartmalara seyrek
giriyorduk. Seminerin dnda Chicagodaki hayatm hi de iyi deildi.
Kaba bir kentti. Kt bir havas
27. Yazlar 27 vard. Kent bakan Hutchins benden hi holanmamt.
Bir yllk anlama bitince, ayrlacam zaman memnuniyetini belirtmiti.
Kaliforniya niversitesinde profesr olarak yeni iime baladm.
Renksiz, soluk, irkin Chicagodan ayrldm zaman iddetli k vard.
Kaliforniyay ilkbaharn gzellii iinde buldum. Mart sonuydu. Ancak
Eyll aynda ie balyacaktm. Bo zamanmda konferans turuna kmalydm.
1939 yaznda A.B.D. de ilk ocuum beni ziyaret etti. Az sonra sava
baladndan onlar ngiltereye gndermek olana kalkmt ortadan.
renimlerine burada devam etmeleri en dorusu olacakt. John 17
yandayd. Kaliforniya niversitesine yazld. Kate 15 indeydi.
niversite renimi iin daha kkt. Arkadalarn salklarna uyarak, Los
Angelesteki en yksek akademik standartlar bulunan bir okula
gnderdik. Sonradan anladm ki, bu okuldaki retim sistemi, kzmn da
bilmedii kapitalist dzenin faziletlerinden ibaretti. Onu da
niversiteye yazdrmak zorunluunu duydum. 193940 yllarnda iki ocuumuz
da bizimle beraberdi. Yaz aylarnda yaknmzda olan Santa Barbarada ev
kiraladk. Gzel bir yerdi buras. Fakat srtmda bir ar balamt.
Siyatikten bir ay srtst yatmak zorunda kalmtm. Bylece
konferanslarmn hazrlanmas gecikmi oluyordu. Gelecek akademik yl iin
de ok almak gerekliydi. Burann akademik havas Chicagoyu bile
aratyordu. Halk iin bir ey diyemem. Bulunduum yerin bakan
dncelerimin tam karsnda olan bir kiiydi. Bir konferans ok liberal
konuursa, bu adam konferansn kt, olumsuz olduuna karar verir, onu
krsden indirir, kard iin iinden. Fakltede bir miting mi oluyor,
uzun izmelerini giyip baa geer, onun arkasndan gitmemek kimsenin
haddine deildir. Herkes onun kalarn atarak bakacandan korkar,
titrer. Hitler ynetimindeki Reichstag toplantlarn andryordu bu.
1939 sonlarna doru (193940 akademik yl sonlarna doru) New York
Kolejine profesrle arldm. Kaliforniya niversitesi Rektrlne bir
yazyla ayrlacam bildirdim. Mektubumu gnderdikten yarm saat sonra,
New York dvetinin kesin olmadn rendim. niversite rektrlne giderek
istifam geri aldm bildirdim. Fakat o bana artk ok ge olduunu
syledi. Bundan ok memnundu. New York Kolejinin yneticilerinin banda
Yahudi ve katolikler vard. Kolej, kent belediyesine balyd. New York
Belediyesi de Vatikann uydusu durumundayd. Kolej retmenlerinin
akademik zgrlkleri vard. phesiz bana salk verilecek konular
belliydi. nce bir Amerikan papaz aleyhimde sylentiler uydurdu.
Polise durum bildirildi. Bir hanmn kolejdeki kz (ki bir kez bile
kar karya gelmemitim) hakkmda dva at. Kzlarn faziletleri iin
kolejde bulunmamn tehlikeli olduunu ileri srdler. Bu benim deil,
aslnda New York Belediyesinin aleyhineydi. 1957 de kan Ben Niin
Hristiyan Deilim adl kitabmla onlara gzel bir cevap verdiime
inanmaktaym. Hemen bir toplant yaptm. Bunun benimle ilgisi olmadn
anlattm. Belediye istedii kadar savunsun, davay kar tarafn
kazanacandan endieliydim. Davac mahkemede eserlerimi okuyarak,
sefih, ar ve haya duygularn kabartan, sert, dar fikirli, yalanc,
manev deerlere srt eviren kimse diyor, bayalk szcne ne sarsa
hepsini bir bir sralyordu. Bir an sustuktan sonra hcumlarna devam
edince, zr dilemelerini istedim. New York Belediyesi
28. 28 Yazlar zr reddetti. Aleyhimdeki baz eyler ise fantastik
hale gelmiti. Gya pek krpelere eytan ekilde mastrbasyonun cezaya
lyk bir ey olmadn sylyormuum. Amerikaya has bir dalavera ebekesi
karma dikilmiti. New York Blgesi nfus memuru ak ak: Katranlyarak ty
dikmeli ve memleketten kovmal! diyerek suluyordu beni. Artk btn
A.B.D. iinde yanna varlmayan, tehlikeli kii olmutum. stenmeyen
adamdm. Konferans turuna kmtm ama, aleyhimdeki dalaveralar yznden
ancak bir tanesini verebildim. Yahudi haham kontratm feshetti.
Fakat umurumda deildi bu. Onlar beni istemeseler, bana konuacak yer
vermeseler bile, ben halkn karsna kabilirdim. Baka yerlerde de
kabilirdim. Fakat katolikler beni lin ederlerdi. Polis de seyirci
kalrd buna. Gazetelerden, dergilerden hibiri benim yazm yaynlamaa
cesaret edemiyorlard. Btn geim kaynaklarmn kuruduunu anlyordum.
ngiltereden para getirtmeme yasalar engel oluyordu. Bu beni bsbtn
perian ediyordu elbet. ocuum da vard yanmda. Birok liberal dnceli
profesrler bu durumu protesto ediyorlard. Dr. Barnes Argyrol kifi
ve Philadelphiadaki Barnes Vakfnn sahibi pratik bir are bulmutu.
Vakfndan bir yllk konferans kontrat imzalatt bana. Konusu felsefe
olacakt. Bylece zor durumdan kurtuluyordum. ngiltereye dnemediim
iin bu konferanslar beni kurtarmasayd, ocuklarmn niversite renimi
de aksayacakt. 1940 ylyd. A.B.D. deyken aklm hep ngilteredeydi.
ngiltere kuatlacak myd acaba? Londra hl yerinde miydi? Postacmz da
biraz sadist zevkli olacak ki, bir gn: Yeni haberleri duydunuz mu?
dedi. Btn Londra yklm. Bir tek ev bile kalmam. Neye inanacamz
armtk. Eyll olmutu. ngiltere galiba kuatlmayacakt. A.B.D. deki son
gnlerimi Princetonda geirdim. Gl kenarnda kk bir evde oturuyorduk.
Oradayken Einsteini de grdm. Evine gittim. Onunla, Gdel ve Pauliyle
konutum. Konuma baz yerde skc oluyordu. nk de Yahudiydi.
Menfadaydlar, kozmopolittiler. Almanlara has metafizik dnceleri
vard. Princeton toplumu, A.B.D. grdklerimle karlatrrsam, daha
itendi. Olum John donanmaya girmek iin ngiltereye gitti. Japonca
renmee balamt. A.B.D. de durmak istemiyor, vatanma gemeyi
arzuluyordum. Zorluklara kar bir are aryordum. Washingtona gidip,
lord olduum iin parlmentodaki grevimin geri verilmesini
isteyecektim. darecilerin de buna can attklarn sezdim. Sonunda
ngiliz eliliine gittim. Onlara dedim ki: Bu sava faizme kar m
yapyorsunuz? Onlar, Evet, dediler. Kararszlkla: imdi diyorum ki,
siz tatbikisiniz, ben yasa yapcsym. Beni grevimi yapmaktan uzak
tutarsanz, siz faitsiniz... Glmsediler. znimi kardlar. Mays 1944 de
memleketime dndm. Kaynak: Bertrand Russell Anlar, eviri: Dr. lhan
Akay, Deniz Yaynlar, 1970, stanbul
29. Yazlar 29 Bertrand Russell: YAANTIM/ Muammer SENCER 1956
ylnda yedek subay okulu snavlarna katlmak zere ilk kez gittiim
Ankara'da rastlantyla tandm Russell'i. Yeni koutlarda olmann sknts
iinde Ulus'taki bir kitabevine girmi yabanc kitaplar kartryordum.
Bat Felsefesi Tarihi'ne rastladm. Kitap, filozoflar, toplumsal
koullarn rn gibi ele aldn ilan ediyordu. Satn aldm onu. Dnceleri,
ekonomik ve siyasal koullarn rn gibi grmeye henz almamtk. Koullanm
ergilerimiz (zihinlerimiz) iin bir yenilikti bu. Dolaysyla kta
grevi yaptm Adapazar'nda Bat Felsefesi Tarihi'ni evirmeye koyuldum.
Russell'la bylece balayan tanklmz, beni onun hemen tm yaptlarn
okumaya itli. Principia Mathematicada dahildir bunlara. Felsefe
Tarihi'nin nszne yazdm gibi, bu yaptn Whitehaed ynnden yazlan
blmlerini Russell'in. Russell ynnden yazlan blmlerini Whitehaed'in
okumad sylenir aka yollu. Birinci dnya savandan balayarak, yaantsn
ilgilendiren eitli yazlar ve makaleler yaynlam Russell. Trk
okuyucusunun, zellikle Stockholm'de Amerika'nn yarglanmas dolaysyla
ve nkleer silahlar kart ilevlikleriyle tand bu dnr, sz konusu
yazlardan esinlenerek daha yakndan tantmak isteine kapldm. Pek ok
akademik kiiye yn vermi, siyasal dnceleri etkilemi ve zamanna, yaad
topluma gre ileri olmasn bilmi olan Bertrand Russell olumlu bir
rnektir. Her nenden nce, bir insanc (hmanist) olarak ele alyorum
Russell'. Onun bize uygun dmeyen yanlar bulunabilir doallkla.
Kendisinin de belirttii gibi (s. 297) bir ngilizdir o. Hem de
tutkulu bir ngiliz. Ancak, tek yanllktan syrld ynleri ar basar.
rnein uzgr. an Kay ek (s. 270), 1914 Trk ngiliz sava (s. 258),
Amerikan Faizmi (s. 250) Svey harekat ve Kbrs zerine sylediklerinin
yanlln kimse saptayamaz. nsezi ve ngr rndr onlar. (Ayrca in,
Hindistan, Gney Dou Asya zerindeki kanlarna da dikkat ediniz.) Drt
ay nce basmevine verilen bu almay, yeniden deerlendirmek, an yitimi
nedeniyle gleiyor. Ancak Russell'in siyasal tutuklulara ilgisi,
kanser kukusu ardnda bile yaantya ball, dostlarna yardm (rnein
Whitehead), genleri elinden tutuu (Wittgenstein, Scheffer, Nicod
gibi), hele sonradan byk yaptlar veren Tarski'ye (mantk,
matematiki) yer amak iin krssnden ekilmeye kalk unutulur trden
deil. zellikle bu olay, koltuklarna smsk sarlp, yetenekti genleri
bilim alanndan uzaklatrmak uruna trl dolaplar eviren retim yeleri
ibretle okumal (s. 274). Dncelerinden dn (taviz) vermemek iin
niversiteden atlmaa, tutuklu kalmaa raz oluunu klasik ve yozlam
sosyo ekonomik kuramlara kar k nedeniyle bazen komnist bazen feodal
kent soylu sayldn; tm canl dncelerini u sralar tarttmz mstehcenlik
konusunda olduu gibi yer yer Rousseau'nun itiraflarna benzer
tmcelerini anmsyorum Russell'n. Amerikan devine kar, insan
nedenlerle, glkleri gsleyip at sava nedeniyle bizim saclarmz (Orhan
Seyfi Orhon. Ahmet Kabakl gibi gen beyinler) gazetelerinde,
Amerikal azlardan aktardklar bir deyimle bunak damgasn basmlard
ona. Russell, bir mantk serinkanllyla bu sav da ierde yantlyor (s.
343). Mektuplar konusuna bir aksakl sonradan ayrt ettim: Balangta,
olaylarn izlenimi yitmeden, ayn konudaki aydnlatc mektuplarn
okunmasnda yarar grmtm. mdi,
30. 30 Yazlar onlarn, konularn akn datmamak asndan, kitap
sonuna toplanmasnn, daha yararl olaca; ancak bu biimleriyle bile
felsefecileri toptum ve siyaset bilimcilerini ilgilendirecei
kansndaym. Kitapta ad geen bilim ve siyaset adamlarnn zgemilerini
birka satrla aydnlatmak isterdim. Ancak, Russell'n bu konuda az ok
bilgi vermesi ve kitabn zaten gereince hacimli oluu, bu dncemi
uygulamam engelledi. steyen okuyucunun, ansiklopedik nitelikte
uzmanlk yaptlarna bavuracan umarm. Yaantm' okurken, bir takm
tarihsel olaylarn ergimizde (zihnimizde) derinliine aydnlanacan,
kendi yaantmz ayn yntemle daha iyi de deerlendireceimizi, bamzdan
geenleri daha dndrc bulacamz sanyorum. Kapaa, Russell'n, Nobel
alrken ekilmi bir resmini koymak istemitim. Bulamadm. Milliyet
gazetesi, elindeki eitli Russell portrelerini vermek istemedi.
Kapaktakini, Trk Haberler Ajans Gene! Mdr Kadri Kayabal'a borluyum.
Sayn Kayabal'a teekkrler. Muammer SENCER (sh: nsz) KTAPTAN ZGRLK ON
BUYRUK Yazan: Bertrand RUSSELL 1. Herhangi bir nedenden, basz
olarak gvenli olma. 2. Gerei gizlemeyi beceri sayma. 3. Baar
gsterecein ite dncenin cesaretini krmaa alma. 4. Muhalefetle
karlarsan, einden ocuklarndan da gelse, onu otoriteyle deil ikna
yoluyla yenmee al. Otoriteye dayanan utku (zafer), gerek deil
imgeseldir (hayalidir). 5. Bakalarnn otoritesine sayg gsterme. nk
daima kar otoriteler bulunabilir. 6. Zararl olduunu sandn dnceleri
bastrmak iin kuvvet kullanma. Kullanrsan, dnceler bask altnda tutar
seni. 7. Dncede eksantrik [tuhaf ] olmaktan korkma. nk, imdi onanan
(kabul edilen) her dnce bir zamanlar eksantrikti. 8. Zeka ii
uyumazl pasif uyumaya ye tut (tercih et). Eer zekya gereince deer
veriyorsan, birincisi kincisine bakldnda Daha derin bir uzlama
ierir. 9. Doruluk sana uygun gelmezse bile iyice doru ol. nk doruyu
saklamaa alman daha uygunsuzdur. 10. Aptallar cennetinde yaayanlarn
mutluluunu kskanma. nk o, ancak bir aptala mutluluk gibi gelir. Sh:
305-306