3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/
da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr.
Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde
okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah
Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 13.
10. 2014 Biti : 22. 10. 2014
4. 4 Yazlar Yahudilik madd hayat, Hristiyanlk ruh hayat skboaz
ederken, Yce slam Dini insanlara her trl hayat kolayl getirmitir.
Bu szn doruluunu tespit etemek isterseniz, Hz. s aleyhisselmn
Zeytinda Vaazn okuyabilirsiniz. hramczde smail Hakk
5. Yazlar 5 indekiler DNYAYI SARSAN KONUMALAR-NEJAT MUALLMOGLU
11
TAKDM.................................................................................................................................................................................................11
SELM HTABELERDEN
..........................................................................................................................................................15
SOKRAT (M..
470-399)................................................................................................................................................................20
VCTOR HUGO- (1802-1885)
......................................................................................................................................................23
HALDE EDP ADIVAR- (1884-1964)
......................................................................................................................................30
Halide Edip Advar'n nutkundan paralar aadadr.
...................................................................................................34
HAMDULLAH SUPH TANRIVER-
(1885-1966)...............................................................................................................36
'TRK
KURTULACAKTIR".............................................................................................................................................................41
TRKYE
YAAYACAKTIR.........................................................................................................................................................43
BURSANIN GER ALINMASI
MNASEBETYLE..................................................................................................................45
MEKTEP
MEDRESE..........................................................................................................................................................................46
TRK KMDR?
..................................................................................................................................................................................48
PERKLES (M.. 490?-
429).........................................................................................................................................................50
DNEN NSANA HAZNE, EDTR: NEJAT MUALLMOLU, 1996 56 AYDINLAR MI, AYDIN
GENENLER
M?...............................................................................................................................56
NECP FAZIL KISAKREK'N, NAMIK KEMAL VE ABDLHAK HMD ZERNE K AYRI
GR.........59 TERCME
OYUNLARI.....................................................................................................................................................................60
GNN ADAMI VE
YENLK.........................................................................................................................................................65
"KEMAL- CEHL LE DVAYA RFAN EYLEMEK OLMAZ"
..............................................................................................66
ABD'NN HUZURU
BOZULDU......................................................................................................................................................68
VERR BU MANZARA EN KAYITSIZ MZCA ESEF
.........................................................................................................70
AYIRDILAR
..........................................................................................................................................................................................72
BTN YNLER LE HTABET-NEJAT MUALLMOLU 75 **
..............................................................................................................................................................................................................76
DNLEYCLER KONTROL VE YNETM
TEKNKLER...................................................................................................76
DNLEYCLERNZ TOPLAYIN
.................................................................................................................................................76
KRSDE MSAFR
BULUNDURMAYINIZ.............................................................................................................................77
DNLEYCLERN
MZACI..............................................................................................................................................................77
TAKT KULLANINIZ
..........................................................................................................................................................................78
BEKLENLMEYEN DURUMLARDA NE YAPACAKSINIZ?
.................................................................................................81
DNLEYCLER "KALABALIK" HLNE
DNRSE........................................................................................................84
KONUMANIZ DAKKA LE M LLECEK, SAATLE
M?.............................................................................................85
GLMELER VE ALKILAR
.......................................................................................................................................................88
DNLEYCLERN LGSNN DAILMAMASINI STYORSANIZ
...................................................................................89
DNLEYCLERN LGSN EKMEK N YAPILMASI GEREKENLER
......................................................................90
FKRLERNZ SEERKEN DKKATL OLUN
.......................................................................................................................90
FKRLERN BR BTN OLARAK KULLANILMASI
..........................................................................................................98
FIKRALARLA, KTBASLARLA VE RLERLE HTABET- NEJAT MUALLMOLU 99 Lord
Chesterfield...........................................................................................................................................................................100
Baarl insanlardan, nasl baarl olunacana dair
tler.....................................................................................100
Balang
zerine...........................................................................................................................................................................102
6. 6 Yazlar Bilgi edinmek
zerine..................................................................................................................................................................102
almak ve inancn el ele gitmesi
zerine.........................................................................................................................103
Din
zerine.......................................................................................................................................................................................103
Doruluun mkfat
zerine..................................................................................................................................................103
Duann yeri ve rol
.......................................................................................................................................................................104
Eitim zerine iki fkra
...............................................................................................................................................................104
Eein glgesi
zerine.................................................................................................................................................................105
Dierlerinden farkl dnmekten korkmamak
zerine.............................................................................................105
Faziletli insan zerine
.................................................................................................................................................................106
Hakikatler de
eskir........................................................................................................................................................................106
Hallerinden ikyet edenler
zerine.....................................................................................................................................106
Harekete
gemek...........................................................................................................................................................................107
Hayat mcadelesi
..........................................................................................................................................................................107
Hrszlarn byleleri de
varm................................................................................................................................................107
Hizmet
ak.......................................................................................................................................................................................108
Hkm vermeden
nce...............................................................................................................................................................108
natlk zerine
.............................................................................................................................................................................108
Kokumak, soysuzlamak zerine
.........................................................................................................................................109
Kt huylar, kt itiyatlar
.........................................................................................................................................................109
Ktnn kts
zerine.............................................................................................................................................................109
Mutlu olmak istiyorsanz
...........................................................................................................................................................109
Nemelzmclk
zerine..............................................................................................................................................................109
rnek olmak
zerine....................................................................................................................................................................110
Sradan insanlarn batc edilmeleri
zerine..................................................................................................................110
Sorumluluk
hissi............................................................................................................................................................................110
efkat ve iyilikseverlik zerine
...............................................................................................................................................111
Gl insan, yumuak
insan......................................................................................................................................................111
snf
insan....................................................................................................................................................................................111
Bir kiinin kurtarlmasnn
nemi..........................................................................................................................................112
erefli bir insan
..............................................................................................................................................................................112
Tecrbe zerine
.............................................................................................................................................................................112
Tenkit edilmekten
korkmaynz..............................................................................................................................................112
Trk: "Dnyann en asil insan"
..............................................................................................................................................113
Yaama azmi
zerine...................................................................................................................................................................113
Yallk-Genlik...............................................................................................................................................................................113
DNYANIN DRT KESNDEN BAZI ATASZLER
..........................................................................................................114
KONUMALARINIZDA VE YAZILARINIZDA KULLANABLECENZ BAZI ZDEYLER
.............................115 HATBN NOT DEFTER 118 ETL KONULARDA
YAZILAR..............................................................................................................................................119
Will Durant'tan
semeler...........................................................................................................................................................119
Kadm Yunan ve Roma Demokrasileri nasl kt?
.......................................................................................................122
Arlk
................................................................................................................................................................................................124
Ar ve ila
........................................................................................................................................................................................125
Gvenlik
zerine............................................................................................................................................................................125
ki yazarn belirli bir adaki lkelerini tant
..............................................................................................................125
Hkmetlerin
mneviyat..........................................................................................................................................................125
Walter Lippmann'dan
semeler..............................................................................................................................................126
Bir kiiye kar btn bir toplum
...........................................................................................................................................128
Ktnn ne olduunu bilebilmek iin
.................................................................................................................................128
eytann avukatn da dinlemek
gerek.................................................................................................................................128
7. Yazlar 7 Benjamin Franklinin Hayr leme
Tarz............................................................................................................................129
Kadm Atinal Genlerin
Yemini..............................................................................................................................................129
Mazi
.....................................................................................................................................................................................................129
k
Sebepleri..............................................................................................................................................................................130
Geriliimizin balca sebebi
......................................................................................................................................................130
Karatahta nce "hac"
oldu........................................................................................................................................................131
Bir rasathane yaptrld ve yktrld
.....................................................................................................................................131
Osmanl ilmiye snfnn cehaleti
............................................................................................................................................132
Softalk buna
derler......................................................................................................................................................................133
Ahmet Vanlolu Hoca'nn "Eyp Sultan
Hazretleri".....................................................................................................134
Matbaay asrlarca bu lkeye sokmayan
kimlerdi?........................................................................................................135
Mill Mcadele srasnda Tel-i slm Cemiyeti'nin bir bildirisi
.............................................................................136
Milli Mcadele srasnda Atatrk ve evresindekilerin ldrlmelerini
emreden fetva ..............................136 Hac Sleyman
Efendi..................................................................................................................................................................137
Ortegay Gasset'ten semeler
....................................................................................................................................................138
Zamann nemi
..............................................................................................................................................................................141
Sokrat'n "eitim grm" insan
...........................................................................................................................................142
Eitim-Kltr zerine iki
dnce.........................................................................................................................................142
John Stuart Mill (1806-73) Saint Andrew niversitesindeki
konumasndan ..................................................143
Bertrand de Jouvenel'den
semeler......................................................................................................................................144
OKUYUCULARIMLA SON BR
HASBIHAL............................................................................................................................148
MEDENYETN TEMELLERWILL DURANT 153 SEKSEL
AHLK............................................................................................................................................................................155
SOSYAL
AHLK...............................................................................................................................................................................160
DN
.......................................................................................................................................................................................................164
DNN
METODLARI.......................................................................................................................................................................170
DNN AHLK
FONKSYONU...................................................................................................................................................173
TARHTEN ALINACAK DERSLER (THE LESSONS OF HSTORY) 176 TERCME ZERNE
TENKTLER
.......................................................................................................................................176
TEREDDTLER...............................................................................................................................................................................184
DN VE TARH
.................................................................................................................................................................................186
BYME VE
RME..................................................................................................................................................................190
GELME GEREK
MDR?.........................................................................................................................................................195
Kendimize, zekmzn hazmedebileceinden fazla hrriyet mi verdik?
..............................................................196
KTDARIN TEMELLER-KTDARIN MAHYET VE TRH GELM-BERTRAND DE JOUVENAL
201 MTERCMN
TAKDM..............................................................................................................................................................201
YAZARIN
NSZ.........................................................................................................................................................................204
KTDAR VE
NANLAR..............................................................................................................................................................209
KTDARIN YZ DERSE DE MAHYET DEMEZ
.............................................................................................222
HTLLLER HAKKINDA
............................................................................................................................................................222
PSKANALZ AISINDAN EDEBYAT.: FREUD JUNG ADLER 238 DOSTOYEVSK VE BABA
KATLL......................................................................................................................................238
Alfred Adler -DOSTOYEVSK
....................................................................................................................................................251
CARL GUSTAV JUNG- PSKOLOJ VE EDEBYAT
..............................................................................................................257
SANAT
ESER...................................................................................................................................................................................258
AR
.....................................................................................................................................................................................................266
8. 8 Yazlar MARX VE MARKSST SSTEMN BT- KARL MARX AND CLOSE OF
HS SYSTEM 270 EUGEN VON BHM-BAWERK 270 BR KLAS TAKDM
EDERKEN............................................................................................................................................271
K. MARXI ANLAMAYA
GR....................................................................................................................................................272
RYA GRME SANATI : THE ART OF DREAMING 275 KEND KENDNE PNOZ TEKNKLER
280 TEMEL KEND KENDNE PNOZ
TEKN..........................................................................................................................281
SREKL TELKNLER YOLUYLA KEND KENDNE PNOZ
..........................................................................................284
HATIRLATICI
KARTLAR.............................................................................................................................................................285
GELECEE AT KTLE RYALARI- MASS DREAMS OF THE FUTURE 287 KZ RUHLA
BERABER
................................................................................................................................................................288
BO
SONSUZLUK............................................................................................................................................................................289
NCCOLA MACHAVELL (1469-1527) 291 YALNIZLIK: SEVME KORKUSU- RA J.
TANNER 296
NSZ.................................................................................................................................................................................................298
BR DLE
EVLENMEK...............................................................................................................................................................298
BTRLMEM LER VE KNC
TAHMNLER.................................................................................................................300
KEND YALNIZLIKLARINDAN OCUKLARINI SORUMLU TUTAN ANNE
BABALAR........................................301 GENLER:
ANLAILMADIINI HSSETMENN VERD
YALNIZLIK.....................................................................301
BOALTMAK....................................................................................................................................................................................302
DOYUMSUZLUUMUZUN
DOASI.........................................................................................................................................303
"NASIL" SORUSUNU YANLI KULLANMAK
.......................................................................................................................304
ALE NDE YAANAN YALNIZLIA KARI
YAPILACAKLAR........................................................................................304
DNLEMEK........................................................................................................................................................................................304
BREYSEL ZGNL TAKDR ETMEK
...........................................................................................................................305
G KULLANMAK VE OTORTER OLMAK ARASINDAK NCE
ZG.....................................................................305
MERAK
OLGUSU.............................................................................................................................................................................306
YALNIZLIK VE DN
.............................................................................................................................................................................310
MARTN BUBER 313 Yaam
................................................................................................................................................................................................313
lk
Yllar............................................................................................................................................................................................314
rencilik
Yllar............................................................................................................................................................................315
Ald
Etkiler....................................................................................................................................................................................316
Akademik
Yaam..........................................................................................................................................................................317
Dncesi..........................................................................................................................................................................................318
Btnl iinde insan
...............................................................................................................................................................319
Ben ve
Sen.........................................................................................................................................................................................322
nsanla nsan
Arasnda................................................................................................................................................................326
nsanlararas....................................................................................................................................................................................329
ncesiz
Sen.......................................................................................................................................................................................333
Hristiyanlkla
likisi....................................................................................................................................................................335
sa
.........................................................................................................................................................................................................337
TARH 339
9. Yazlar 9 Tm nsanlar
Sevmek.............................................................................................................................................................341
BEN VE SEN (I AND THOU)- MARTN BUBER 343 BRNC BLM
.............................................................................................................................................................................344
KNC BLM
................................................................................................................................................................................358
NC
BLM............................................................................................................................................................................373
SON
SZ.............................................................................................................................................................................................392
NOTLAR
.............................................................................................................................................................................................393
HTYACIMIZ OLAN FELSEFE -PHLOSOPHY: WHO NEEDS IT- AYN RAND 399
nsz...................................................................................................................................................................................................399
HTYACIMIZ OLAN FELSEFE 1974
......................................................................................................................................402
NSAN YAPIMI OLANA KARI METAFZK OLAN 1973
...............................................................................................410
BENSZ BENCLLK
1974...........................................................................................................................................................419
NAN VE KUVVET: MODERN DNYANIN DMANLARI
1960..............................................................................423
Altruizmin ahlk sistemi
nedir?..............................................................................................................................................426
Kullandmz terimleri
tanmlayalm..................................................................................................................................427
Akl
nedir?.........................................................................................................................................................................................427
Mistisizm
nedir?.............................................................................................................................................................................427
Altruizm
ahlk...............................................................................................................................................................................429
GREV M? NEDENSELLK M?
1974..................................................................................................................................437
BR K NE
YAPABLR?............................................................................................................................................................442
1972.....................................................................................................................................................................................................442
GTMESNE ZN VERME
1971................................................................................................................................................447
[AMERKAN AHLKI VE
NSANI]...........................................................................................................................................447
ARI VE YANKI -SFLERN RYA ALIMALARI VE AT OLMA PSKOLOJS 455
NSZ.................................................................................................................................................................................................455
GR....................................................................................................................................................................................................455
EYH VE MRDN HALLERNDEK AT OLMA
PSKOLOJS..........................................................................................457
AKILDA
DEVRM............................................................................................................................................................................457
YEL ADAM:
HIZIR......................................................................................................................................................................458
ALLAH
IKLARI...........................................................................................................................................................................462
SEVGLNN HEDYES
................................................................................................................................................................463
EYH LE OLAN
LK.................................................................................................................................................................465
YZNZ VE SMNZ
OLMADAN..........................................................................................................................................465
NE DOULU NE DE
BATILI........................................................................................................................................................467
EYHE
TESLMYET......................................................................................................................................................................468
YANSITMA SREC
.......................................................................................................................................................................469
KISIRDNG....................................................................................................................................................................................470
YANLI
NDER...............................................................................................................................................................................471
NUR STNE NUR
........................................................................................................................................................................474
eyh Ve Mridin Ait Olma Psikolojisindeki Kadn Halinin
Srlar.................................................................................474
RUHUN
R....................................................................................................................................................................................474
KRALIN
METRES..........................................................................................................................................................................476
KADININ LH
GZELL.......................................................................................................................................................477
KALBN
ZLEM.............................................................................................................................................................................481
AK ACISI
..........................................................................................................................................................................................481
LH MASKELER VE TEK KADIN -KADININ KL DOASI-
...............................................................................482
MERHAMETSZ GZEL
...............................................................................................................................................................482
10. 10 Yazlar BAKRE LE
EJDERHA..................................................................................................................................................................483
EKC VE KURNAZ KADIN
.......................................................................................................................................................485
RUHUN GZL MAHZENLER
....................................................................................................................................................488
TANRI'NIN KADIN KILIINDAK
GZELL....................................................................................................................491
KOULSUZ
SEVG...........................................................................................................................................................................493
KTAPLAR ARASINDA/ TAHA AKYOL 496 HALKSIZ
DEMOKRAS...............................................................................................................................................................496
BR DKTATRN
LM........................................................................................................................................................497
DKTATRN LM II (nternetteki versiyonu)
........................................................................................................498
MALTA SRGNLER
..................................................................................................................................................................499
TERR
ZULM................................................................................................................................................................................501
CNSYET ORGANLARINDAK AKINTILARIN DURUMU HAKKINDA 503 EYH VE AYNA
517 "EYH VE AYNA"YA
EK...............................................................................................................................................................542
EYHEFENDNN RYASINDAK TRKYE 548 EYHEFENDNN RYASINDAK TRKYE
.......................................................................................................................548
BR EYH EFENDNN MHENDSLERE BAKII
.............................................................................................................549
SYAS LDERLK VE GEVEZELK YAHUT MAMET VE HTABET
............................................................................550
BR SYAS RYANIN
TAHKYES...........................................................................................................................................551
"MSLMAN ERKEK
KADINSILATI"..................................................................................................................................552
BOLD NATVE (2010) 555 DIARDAKLER 557 DIARIDAKLER YAZISININ HAKK
VECHEDEN BEYNI 560 HAKK VECHEDEN BEYN
......................................................................................................................................................560
DER STEPPENWOLF / BOZKIRKURDU 1974 563
ROMAN...............................................................................................................................................................................................564
ROMANDAN...........................................................................................................................................................................................569
BOZKIRKURDU ZERNE
NCELEME...................................................................................................................................569
KEGEL EGZERSZ UYGULAMA YNERGES 598
11. Yazlar 11 DNYAYI SARSAN KONUMALAR-NEJAT MUALLMOGLU Bana
Arimet'in manivelasndan bahsetme. O, riyazi bir tahayyl gcne sahip
unutkan bir adamd. Matematie hrmet ederim, ama benim makinelerle
hibir ilgim yok. Sen bana, yerinde ve doru bir kelimeyi ve hatsz
vurguyu ver; ben, dnyay yerinden oynataym. Joseph Conrad Dnyada
aleldeliin tahamml edilemeyecei yerler; iir, musiki, resim ve
hitabettir... La Bruyere Byk dnrler yaarken bin verir, bir alr;
lnce bir verir bin alrlar. Prof. Dr. Erol Manisal (Attila lhann
cenaze trenindeki konumasndan) Trk'n mill hatibi Hamdullah Suphi
Tanrver'in ruhuna... Dil, yalnz ses ve sz deil. Dil, saysz
milletlerin biribirine devrettii kopmaz bir yaay, zaman iinde
tarihin, mekn iinde corafyann, iman iinde dinin el ele vererek,
biribirini destekleyerek, yeralt ve yerst sular gibi, grnr ve
grnmez kanallarla diller arasnda aktarmalar yapa yapa, geni apl bir
alveri lemi iinde, bal bana, mantk ve ferman dinlemeksizin, kendine
mahsus kanunlaryle, tabiatn en kark uzviyetlerinden daha dipdiri
bir varlktr. Dile akl retilmez; akl, ancak dilden ders alr. Her
eyin stnde mukaddes varlk ki vatandr, fakat yalnz toprak, da, tarla
deil, yni vatan, yalnz corafyann glgesi deil; vatan, ki milletin
yaratt mefharetler mecmuasdr [vnlen eylerin toplanmasdr]; gvdeye
can gibi, vatan yaratan milletse, milleti yapan da dildir. DiJin
vatandan daha mukaddes olduunu anlamak iin tarihe bakmak yeter.
Giden milletler, dilleri diri kalm milletler tarafndan tekrar
kurtarld, fakat dili giden milletlerin ne vatan kald, ne kendileri.
Bu bahisle son sz, vatann mukaddeslii gibi, dilin ne kudsiyetler
kudsiyeti olduunu aklmzdan karmamaktr. Dille oynayanlar, neyle
oynadklarn iyi bilmeli. smail Habip Sevk Dil Dvas TAKDM John
Greenleaf adndaki bir Amerikan airi, Her kriz, hitabesini ve
hareketini beraberinde getirir," diyor. nsanlk tarihi, aslnda, byk
hitabelerin etkisi altndaki nemli ve dramatik hdiselerin
belgeleridir. Eski Yunanistan ve Romadan gnmze gelinceye kadar,
hitabet ve devlet adaml el ele yrd. Klc ok iyi kullanan insanlarn
pek ou, ayn zamanda, belgatli szleriyle ktleleri harekete
12. 12 Yazlar getirmesini de bilen insanlard. Hitabet tarihi
binlerce sene ncesine kadar uzanyor. Belki de kalabalk nnde yaplan
konumalar, cenazelerde sylenen hitabelerle balad. Topluluklar
gelitike, sz syleme ihtiyac da artt. Halk nnde iyi ve tesirli
konuan armaanl hatipler, kanun yapcl ve liderlik mevkilerine
ykseldiler. Yunan medeniyeti zirvesine eritii zaman, hitabet, hkmet
etme ve kltrn bir gzel sanat hlinde ele alnd. Hitabet, Batda, bugn
de bir gzel sanat olarak ele alnyor, bir gzel sanat olarak gelecek
nesillere braklmas iin zerinde titizlikle duruluyor. Eski alardan
bu yana hitabet teknikleri pek deimemekle birlikte konuma sanatnn
tarz deiti. Gnmzn hatiplerinin, fikirlerini ve sylemek
istediklerini, eski slpta, oratory denen mbalal tarz yerine normal
konuma tarz, gnlk muhavere tarz ile sunmalar isteniyor. Hitabet
sanatn, yine de, ister eski zamanlarn, ister gnmzn anlay tarzlar
ile ele alalm, bir Demostenin, ieronun, Abraham Lincolnn,
Churchillin, Hamdullah Suphi Tanrverin, Atatrkn hitabelerini
dikkatle okuduumuz zaman, bu gzel sanata beslediimiz sayg ve
sevginin azalmadn gryoruz. Okuyacanz hitabeler size, hatiplerin,
karlatklar meseleleri ve bu meselelerin stesinden nasl geldiklerini
incelemek frsatn verecek. Bu hitabeleri dikkatle okuduunuz
takdirde, hatiplerin nlerinde hl areleri bekleyen meselelerin,
neler olduklarn greceksiniz: Hazrlanan malzemenin organizasyonu,
belirli bir dinleyici nnde nasl hareket edilecei, kelimelerin
seilii ve inanlarn dinleyicilere sunuluu. Hatibin, konumasn
gerektiren durum ve dinleyiciler kadar, dinleyicilerin de, hatibi
nasl grdklerinin, onun hakknda neler dndklerinin, bir hatibin
konumasna nasl tesir edeceini de dnn: Sokrat, kendisini lme mahkum
eden jriye hitap ediyor; iero, Katilinenin kendisini ldrmeye teebbs
etmesinden sonra, Roma Senatosunda Katilinenin yzne kar onun bir
hain olduunu sylyor; Churchill, kinci Dnya Harbinin en karanlk
gnlerinde, milletinin sava azmini canl tutmaya alyor; Kennedy,
Amerikan halknn dnce ve hareket tarzlarnda deiiklik istiyor: Halide
Edip (Advar) ve Hamdullah Suphi (Tanrver), stanbulun igal altnda
bulunduu sralarda, Sultan Ahmet Meydann dolduran iki-yz-bine yakn
yasl insana, karanlk bulutlarn mutlaka dalacan, gnein btn hamet ve
aaas ile Trkiye ufuklarnda yeniden parlayacan sylyorlar; Atatrk,
mill mcadelenin devam ettii bir srada, kendisini vatandalktan
karmak isteyecek kadar hcumlarn ileri gtrenlere cevap veriyor.
Hitabetin gayesi hatibin, zerinde durduu dncelerin hakl, kendisinin
dil ve samimi bir kimse olduunu dinleyicilerine inandrmaktr.
Burada, bir hatipte aranan vasflara bir tanesi daha ekleniyor;
hatip, inandklarnda samimi olmal. Aristo, iyi bir hatibin, ayn
zamanda temiz ve iyi ahlkl bir insan olmas gerektiini syledi. Bu,
bugn de doru ve geerli. Temiz bir vicdan, hitabetin gerektirdii
fikr berrakl ve doruluu salar. Hatipleri snfta toplayabiliriz: (1)
Anadilini iyi bilmesine ve konumasn iyi hazrlamasna ramen, syleyi
tarz cansz ve snk olan hatip; (2) Alelde bir kafaya sahip olmasna,
iyi bir tahsilden gememesine ramen, iyi bir syleyi tarzna sahip
olan hatip, ve (3) Yksek vasfl dncelerini tesirli bir konuma tarz
ile birletiren hatip. Dnyann en iyi hatipleri, genellikle, bu son
ideale yaklaanlardr. Victor Hugo, bylesine bir hatip olmasayd
Voltairein lmnn yznc yldnmnde yaplan trende szlerini u unutulmaz
kelimelerle bitirebilir miydi: O byk lye, o byk ruha dnelim. O,
hrmet edilen mezar nnde eilelim. nsanlar iin faydal hayatnn yz sene
nce sona erdii, fakat eserlerinin lmeyecei bu insanla
13. Yazlar 13 tanalm. Bu muhteem Voltaire'in yardmclar, teki gl
mtefekkirlerle de, Jean Jacques'la, Diderot'yla, Montesquieu'yle de
tanalm. Bu byk seslere seslenelim. Beer kannn aktlmasn durduralm.
Despotlar, yeter! Ah, barbarlk hl sryor! O halde, medeniyet de
gazaba gelsin. On sekizinci asr on dokuzuncu yzyla yardm etsin.
Filozoflar, bizden nce gelenler, hakikat havarileri idiler. O
muhteem glgelerden niyaz edelim; onlar nce gelenler, hakikat
havrileri idiler. O muhteem glgelerden niyaz edelim; onlar, harp
tasarlayan ha- nedanlara, insanlarn yaama haklarn, vicdan
hrriyetlerini, akln hkimiyetini, emein kutsalln, barn azizliini iln
etsinler; ve gece karanlklar, nasl tahtlardan kyorsa, k da
mezarlardan ykselsin. Amerikan Harp Akademisi subay adaylarna hitap
eden 82 yandaki Gen. MacArthur da, yksek vasfl dncelerini tesirli
bir konuma tarz ile birletiren byk bir hatipti: "Vazife, eref,
lke... Bilgilik taslayan herkes, her demagog, her sinik, her
riyakr, ortal kartrmak isteyen herkes ve maalesef deiik karakterde
olan dier bazlar, onlar, onlarla alay edecek kadar aalayacaklar.
Ama onlarn yaptklar baz eyler unlar: Size temel bir karakter
kazandrrlar. Sizi, lkenin savunmasndan sorumlu insanlar olarak
istikbaldeki rolleriniz iin hazrlarlar. Onlar, zayf olduunuzu
bildiiniz zaman sizi gl ve korktuunuz zaman da, sizi, korkunuzu
karnza alacak kadar gl yaparlar. Onlar, size, samimi baarszlklarda
gururlu olmanz, eilmemenizi, ama baarl olduunuz zaman da, mtevaz ve
nazik olmanz retirler; lf deil, harekete geilmesini retirler; rahat
yolu semenizi deil, glklerin ve meydan okunmasnn zorluk ve
gerginliklerini karnza almanz retirler; dierleri zerinde stnlk
kurmadan nce, kendi zerinizde stnlk kurmanz retirler; temiz bir
kalbe sahip lmemizi, yksek bir hedef semenizi retirler; istikbale
uzanmanz, ama maziyi asla ihmal etmemeniz gerektiini retirler;
ciddi olmanz, ama kendinizi asla nemli biri grmemenizi retirler,
gerek bykln basitliini renmeniz iin mtevaz olmanz retirler; gerek
bilginin ak kafalln ve gerek kuvvetin alakgnllln retirler."
Hamdullah Suphi Tanrver, Trkeyi ok iyi bildii ve konutuu, derin
dncelerini mkemmel hitabet tarz ile birletirdii iindir ki, dnya
durduka okunacak, ders alnacak bir Trk hatibidir. Trkn yetitirdii
en byk hatip Hamdullah Suphi Tanrver'i dnyann byk hatipleri arasna
karan zellik ite budur. Trkiyenin derin bir ahlki uuruma
yuvarlanmakta olduunu syleyen Erzurum Mebusu Ziya Efendiye, ancak
onun gibi bir hatip u cevab verebilir: "Arkadalar; Bugn Trkiye
ykselmitir; kyas kabul etmeyecek derecede maziden daha kuvvetlidir.
Bir memleket ki susmutur, korkuyor, bandaki adamlarn din, siyasi,
zmrev veya ailev tazyikine kar dalkavukluktan baka bir ey yapmyor,
o ahlken mtereddidir [gerilemitir], aadadr. Bir devir ki, hkmetini
tenkit ve murakabe eder, kanaatim matbuatnda, krssnde ve her yerde
syler, onun ahlk ykselmitir. Siyasetin en geni ekli, ykselen
ahlktan domutur. Eski terbiye iimizde yaasa idi, bu terbiye devam
etse idi, memleketimizde Cumhuriyet olamazdnk bykler karsnda susmak
esastr, gz gze bakmamak esastr. Saray'n glgesi ve korkusu iinde
sizi kam ile, kement ile, nefy [srgn] ile idare eden eski hkmet
yaard. Teceddt [yenilik], bize hrriyet akn veren yeni
terbiyemizdir. Yeni ekl-i idare, ykselen ahlkmzn bir mkfatdr.
14. 14 Yazlar Kitaptaki hitabeleri, yukarda sraladmz faktrleri
gz nnde tutarak okuyunuz; zihn ve hiss zelliklerin, hatibin
ahsiyeti ile nasl rldn grmeye alnz. unu da unutmaynz ki, kltr ve
teknolojinin tarih boyunca deimesi ile beraber resm nutuklardan
beklenen l de deiti. Eski Yunanistan ve Roma'da, nutuklar ak
meydanlarda sylendi; ve bir hatipten beklenen ilk ey, gl bir sese
sahip olmas idi. Greceiniz gibi, Roma ve Yunan hitabet tarzlar,
konumalarn uzun, zaman zaman anlalmayan zor ve malak cmlelerle
sylenmesini gerektiriyordu. Gnmzde, televizyon ve radyo, dinleyici
gruplarnn boyutlarn muazzam bir ekilde deitirdi ise de, mikrofon,
bu byk ktlelere hitap etme frsatn salad. Maamafih, bu ortamlarn mal
ve teknik gerekelerinden tr de, zaman, ok nemli bir faktr oldu.
Daha da nemlisi, gnmzn dinleyicileri, sessiz sedasz oturup
saatlerce nutuk dinleyecek insanlar deiller. Gnmzn hatiplerinden,
syleyeceklerini ak, berrak ve ksa szlerle ifade etmeleri istenir
ki, buna riayet etmeyen bir kimsenin de dinleyici bulmas ok gtr.
Kitaptaki hitabeler u dncelerle seildi: (1) Hitabe, hatibi temsil
ediyor muydu? (2) Nutkun sylenmesini gerektiren durum, hatibin
hayat ve mesleinde nemli bir safha myd? (3) Hitabetin hitab, edeb,
veya felsef bir deeri var myd? (5) Beer [nsan] bir belge olarak,
bir deeri var myd? Bilgi daarcnz bir hayli genileteceini ve zevkle
okuyacanz umduum bu nutuklar zerinde dururken, bir nutkun, okunmak
iin deil, iitilmek iin sylendiini aklnzdan karmamanz gerekir. Bir
nutuk, sessiz okunduu zamanvasat bir okuyucu, olduka ksa bir sre
iinde ok sayda fikri hazmedemeyeceindenfikir muhtevas youn olmayan
nutuklar, zaman zaman entelektellerce zayf grnebilir. Eer onlar
sesli okursanz, daha fazla takdir edeceksiniz. Tarihte iz brakan,
nesiller boyunca hatrlanan byk hatipler, genellikle, lkelerinin
tehlike iinde bulunduklar zamanlarda ortaya ktlar. Fransz htillinin
hatipleri gibi, Hitler gibi, Mussolini gibi demagoglarn da zirveye
klarnda hitabet gleri byk rol oynad ise de, nnde sonunda da vuran
gerek karakterleri, hitabet glerine ramen, onlarn sonunu hazrlad.
Artk onlarn nutuklar, ilham almak iin deil, ibret almak iin okunan
tarih belgelerden teye geemezler. te yanda, lkelerinin byk
tehlikelerle karlat karanlk zamanlarda ortaya kan, hitabet gleri
kadar karakterleri de salam olan yce hatiplerin ocuklar,
milliyetiliin, vatan urunda fedakrln ne olduunu renmek istedikleri
zaman, onlarn nutuklarn okur, evk, heyecan ve ilhamlarn o
nutuklardan alrlar. Eski Yunanistann Atina milliyetilii, Demosteni,
Romaya yneltilen hyanet, iero'yu, Amerikadaki ngiliz smrgeciliinin
iddeti, Patrick Henryyi, Amerikan Dahil Harbi, Abraham Lincoln' ve
ngilterenin kinci Dnya Harbi srasndaki karanlk ve zdrapl gnleri
Churchilli ortaya kard. Milletlerin istikll ve hrriyet akn, azim ve
iradelerini bu insanlar canl tuttular; halk, karanlk bulutlarn
dalacan, yepyeni afaklarn doacan bu insanlarn nutuklarndan rendi,
onlarn szleri ile cesaretlendi, gelecee mitle bakt. Btn dnyann ve
iimizdeki biroklarnn da, Hasta adam nihayet lyor," dedikleri bir
srada, Trkn, hibir zaman lmeyeceini var gc ile haykran ve bana
getii kahraman milletinin biribiri ardna kazand zaferlerle Trkn
lmeyeceini btn dnyaya kabul ettiren byk Atatrkn milletine besledii
derin inancn, yeni Trkiye'nin temeline yerletirmek istedii inklp
ruhunu, vatan sathnda alayacak bir "dil"e, bir sese ihtiyac vard.
te bu dil, bu ses, Hamdullah Suphi
15. Yazlar 15 Tanrver'in dili, Hamdullah Suphi Tanrverin sesi
idi. Varsn, artk dierlerinin bir Demosteni, bir ierosu, bir Patrick
Henrysi, bir Abraham Lincoln, veya bir Churchilli bulunsun; bizim
de Trke, bin sene sonra da k tutacak, heyecanlandracak,
evklendirecek ve ilham verecek Hamdullah Suphi Tanrverimiz var.
Nejat Muallimolu Sh: 7-11 *************************** kz yular ile
gdlr, insan kelimeleri ile. Malay Atasz Arapa bir dildir; Farsa bir
tatl; Trke ise bir sanat. ran Atasz Kelimeler, insanlar hr yapar.
Kim olursa olsun, dncelerini ifade edemeyen insan kledir. Konuma,
bir hrriyet hareketidir-kelimeler de hrriyetin kendisi. Ludwig
Feuerbach SELM HTABELERDEN Hazreti sa aleyhisselm sa Peygamberin,
aada okuyacanz en nemli hitabesi, bu yazar tarafndan The New
Testament in Modern English adl Incil'den tercme edildi. sa
Peygamber, M.S. l'inci asrda yaad. ZEYTNDAI VAAZI sa, byk bir
kalabal grnce tepeye kt ve oturduktan sonra, akirtleri yanna
geldiler. Sonra, konumaya balayarak unlar retti: Ne mutlu mtevaz
insanlara, zira gklerin hkmranl onlarndr! Ne mutlu kederin ne
olduunu bilenlere, zira kendilerine cesaret verilecek ve huzura
kavuacaklar! Ne mutlu hibir ey istemeyen o insanlara, zira btn
yeryz onlarn olacak! Ne mutlu merhametli insanlara, zira onlara
merhamet edilecek! Ne mutlu tertemiz yrekli insanlara, zira onlar
Allah grecekler! Ne mutlu bar yapanlara, zira onlar Allah'n oullar
diye bilinecekler! Ne mutlu doruluk urunda eza ekenlere, zira
Cennet'in hkmranl onlarndr! Benim uruma insanlar sizleri sular ve
kt muamele ederlerse ve her trl iftira atarlarsa ne byk mutlulua
kavuacaksnz! O zaman sevinin, evet, son derece sevinin,
16. 16 Yazlar zira Cennet'teki mkfatnz aheser olacak. Sizin
zamannzdan nce yaayan peygamberlere de aynen byle eza ektirdiler.
Sizler, yeryznn tuzusunuz. Fakat tuz tadn yitirirse, onu tekrar tuz
haline getirecek bir ey var m? Artk kap dar atlp, ayaklar altnda
inenmekten baka hi bir ie yaramaz. Sizler dnyann snz; tepe zerinde
kurulmu bir ehir gizlenemez. nsanlar da bir lmbay yaktktan sonra
bir kovann altna koymazlar. Onu bir amdana koyarlar ki, evdeki
herkese k versin. Sizin nz da insanlarn nnde byle parlasn. Yaptnz
iyi ileri grsnler ve Cennetteki Rabbnza hamd etsinler. Sanmayasnz
ki, ben Peygamberlerin Kanununu ortadan kaldrmaya geldim; ben onlar
kaldrmak iin deil, tamamlamak iin geldim. Gerekte, sizi temin
ederim ki, gkyz ve yeryz var olduklar mddete, gnderilme maksatlar
hasl oluncaya kadar, o Kanunun tek bir noktas veya virgl
kaybolmayacak. Bu demektir ki, bu emirlerin en kn bile yumuatanlar
ve dierlerinin de yle yapmasn isteyenler, Cennet'in hkmranlnda da
kk olarak anlacak. Fakat o emirleri reten ve uygulayanlar da,
Cennet'in hkmranlnda byk olarak anlacak. nk size unu sylemek
isterim ki, Cennet'in hkmranlna ayak basmadan nce, vak'anvistlerden
ve Farisiler'den ok daha iyi ve doru insanlar olmalsnz! Eski
zamanlarda insanlara, 'Katletmeyeceksin,' denildiini duydunuz ve
kim katlederse, mahkemede hesabn vermelidir. Fakat ben size
diyeceim ki, kardeine [dierlerine] kzgnlk besleyen biri de,
yarglanmal; her kim ki, tepeden bakt kardeine salak der, yce divann
hkmne mstahak olmal; ve her kim ki, kardeine kaybolmu bir ruh diye
tepeden bakarsa, mahvolmann ateine doru gidecektir. yle ki,
hediyeni mihraba brakacan srada, kardeinin senin aleyhinde dncelere
sahip olduunu hatrlarsan, hediyeni, mihrabn nnde brak ve ayrl. nce
kardeinle bar, ondan sonra gel ve hediyeni sun. Elinde frsat varken
muhalifinle bar, yoksa o seni dva edebilir ve hkim de zindana
atlman iin seni mahkemenin grevlisine teslim edebilir. Bana inan,
cebindeki son metelii demedike oradan kamazsn! Eski zamanlarda
insanlara, 'Zina etmeyeceksin dendiini duydunuz. Ama ben size
diyeceim ki, her kim ki bir kadna ehvetle bakar, o kadnla, kalben,
zina etmi saylr. Evet, sa gzn seni yanl yola srklerse, onu kes ve
kaldrp at; btn vcudun ple atlmaktansa, organlarndan bir tanesini
kaybetmen daha iyidir. Yine, karsn boayan bir kimsenin, ona bir
boanma belgesi vermesi gerektii sylendi. Ama ben size diyeceim ki,
kendisine sadakat dnda herhangi bir sebeple karsn boayan biri, onu
zinaya srklemi olur. Ve boanm bir kadnla evlenen biri de, yine zina
etmi saylr. Yine eski zamanlarda insanlara, 'Yalan yere yemin
etmeyeceksin, fakat yeminlerini Allah'n zerine yerine getireceksin'
dendiini duydunuz. Fakat ben sizlere diyorum ki: Hi yemin etmeyin.
Cennet zerine yemin etmeyin, nk oras Allah'n tahtdr; yeryz zerine
yemin etmeyin, nk oras Allah'n ayak taburesidir; Kuds zerine yemin
etmeyin, nk oras
17. Yazlar 17 byk Kraln ehridir. Hayr, kendi banzn zerine de
yemin etmeyin, nk tek bir san dahi, ak veya kara yapamazsn! Sylemek
istediin ne varsa, evet'in basit bir 'evet' ve 'hayr'n da basit bir
'hayr' olsun, bundan fazlasnda bir ktlk lekesi vardr. 'Gze gz, die
di,' dendiini duydunuz, fakat ben size diyeceim ki: Size zarar
vermek isteyene kar koymaya almayn. Sa yanana tokat atana, sol
yanan da evir. Eer bir kimse srtndaki ceketin iin seni dva ederse,
brak alsn ve isterse paltonu da alsn. Eer bir kimse sizi,
kendisiyle bir kilometre gitmeye zorlarsa, siz iki kilometre gidin.
Sizden herhangi bir ey isteyene, verin ve bor isteyeni de geri
evirmeyin. 'Komunu seveceksin ve dmanna kin besleyeceksin,'
dendiini duydunuz. Fakat ben size diyeceim ki: Dmanlarnz da seviniz
ve size eza edenler iin dua ediniz ki Cennet'teki Rabbnn oullar
olasnz. nk o gneini, iyi insanlarn zerine olduu kadar, kt insanlarn
da zerine dodurur ve yamurunu, hibir fark gzetmeksizin, hem iyi hem
kt insanlarn zerine yadrr. Zira ayet sadece, sizi sevenleri
severseniz, bu size ne gibi bir itibar kazandrr? Vergi tahsildarlar
da ayn eyi yapmyorlar m! Ve ayet sadece, kendi evrenizdekilerle
selmlarsanz, istisna bir ey mi yapm oluyorsunuz? O kadarn
putperestler de yapyor. Hayr, Semav Rabbnzn mkfatna lyk
grlmeyeceksiniz. u halde, dierlerine iyilik yaptnz zaman,
kendilerine hayranlk beslendiini gstermek iin havralardaki ve
sokaklardaki aktrlerin yaptklar gibi, nnzde yrmesi iin bir borazanc
kiralamayn. Bana inann; onlarn btn mkfat o! Hayr, muhta olanlara
yardm ettiin zaman, bu yaptn iyiliin gizli kalmas iin, sa elinin
yaptn sol eline bile gsterme. Ve dua ettiiniz zaman da, oyunlardaki
aktrler gibi hareket etmeyiniz. Onlar, dierlerinin kendilerini
grmeleri iin havralarda ve kebalarnda durup dua etmeye baylrlar.
Bana inann; onlarn btn mkafat o! Dua edeceiniz zaman, odanza
ekilin, kapy kapayn ve Rabbnza mahremiyette dua edin. Ve dua
ederken de, pek ok sayda kelimeye yer verdikleri iin
iitileceklerini sanan putperestler gibi azlarnzda uzun dualar
gevelemeyin. Onlar gibi olmayn. Unutmayn ki, Allah sizin Rabbnzdr,
ve siz daha ondan dilemeden, o sizin nelere ihtiyacnz olduunu
bilir. yle dua edin: 'Semav Rabbmz, adnz ereflendirilsin; 'Senin
hkmranln yeryzne de gelsin ve Cennet'te olduu gibi, burada da senin
iraden hkmran olsun! 'Bugn ihtiyacmz olan ekmei bize ver, 'Bize
borlu olanlar baladmz gibi, sana olan borlarmzdan tr, sen de bizi
bala. 'Bizi ivalardan (azdrlmaktan) uzak tut ve ktlklerden koru.'
nk dierlerinin kusurlarn balarsan, Semav Rabbn da seni balayacak.
Ama sen dierlerini balamazsan, Semav Rabbn da ne seni ne de senin
kusurlarn balar.
18. 18 Yazlar Oru tuttuunuz zaman da, kendinizi, oyunlardaki
sefil aktrlere benzetmeyin. Onlar, oru tuttuklarn dierlerinin
grmesi iin, kasten suratlarnn eklini deitiriyorlar. Bana inann;
onlarn grp grecekleri btn mkfat bu. Hayr, oru tuttuun zaman, oru
tuttuunu kimsenin bilmemesi iin, san ban dzelt ve yzn yka ki,
kendinle Rabbn arasnda bir gizlilik olarak kalsn. "Yeryznde hazine
zerine hazine ymayn; bcekler yer, paslanr ve bozulur, ve hrszlar
alp gtrr. Hzineni Cennette tut; orada ne bcekler vardr ne de
paslanr ve ne de hrszlar alp gtrr. Zira hzineni nereye koymusan,
kalbinin de orada bulunacana hi phen olmasn! Vcudunun lmbas gzndr.
Gzn iyi olursa, btn vcudun da a gark olur. Fakat gznde ktlk varsa,
btn vcudun karanlklara gmlr. Eer karanlktan baka n yoksa, o zaman
dnyan gerekten karanlktr. Hi kimse, iki efendiye kulluk edemez. Ya
birinden nefret edecek ve dierini sevecek veya birini destekleyecek
ve tekinden lnetle bahsedecektir. Hem Allah'a hem de parann gcne
kulluk edemezsin. te bunun iin de ben size diyorum ki: Ne yiyeceim,
ne ieceim veya ne giyeceim diye dnerek hayatn endie iinde geirme.
Unutma ki, hayat yiyip-imekten, vcudunuz da srtnzdakilerden daha
nemli. Havadaki kulara bakn. Onlar, ne eker, ne bier ve ne de
ambarlara yar, ama yine de Semav Rabb onlar doyurur. Siz onun
indinde kulardan daha deerli deil misiniz? Aranzdan herhangi biri,
istedii kadar zlsn, boyunu bir santim uzatabilir mi? Hem ne
giyeceim diye niye kayglanyorsunuz? Yabani ieklerin nasl bydklerini
dnn. Onlar ne alr ne dokurlar, ama btn aaasna ramen, Sleyman
(Peygamber) bile bu ieklerden biri gibi giyindirilip kuandrlmt! Ve
Allah, bugn aan ve yarn sobada yaklan kr ieklerini bile byle
giyindirirse, ey imanlar tam olanlar, sizi daha iyi giyindirmez mi?
Demek ki, zlmeyin ve unlar sylemeyin: 'Ne yiyeceiz, ne ieceiz veya
ne giyeceiz? Putperestlerin her zaman istedikleri bunlar; Semav
Babanz onlarn hepsine ihtiyacmz olduunu biliyor. Kalbinizi onun
hkmranlna ve onun iyiliklerine verin ve o zaman, vakti saatinde btn
bu eyler size de gelecek. u halde, yarn ne olacak, diye zlmeyin.
Yarn, kendi derdine are bulur! Bir gnn mklleri bir gn iin yeter.
Halk tenkit etmeyin ki, siz de tenkit edilmeyesiniz. Zira sizin
hakknzdaki hkm, dierlerini nasl tenkit ettiinize gre verilecek ve
bakalarn deerlendirdiiniz llerle de siz deerlendirileceksiniz.
Kardeinin gzndeki p gryorsun da, kendi gzndeki mertei niye
grmyorsun? Kendi gzndeki bir mertek dururken, kardeine, 'Gel,
gzndeki p alaym,' nasl diyebilirsin? Seni sahtekr, seni! nce kendi
gzndeki mertei kar ki, kardeinin gzndeki p aka grebilesin.
19. Yazlar 19 Kutsal eyleri kpeklere vermemen gerektii gibi,
incilerinizi de domuzlarn nne dkmeyin ki, onlar, ayaklan altnda
ineyip, dnp size saldrmasnlar. Dileyin ki, verilsin. Arayn ki,
bulasnz. Kapy aln ki, alsn. nk, dileyene her zaman verilir; arayan
her zaman bulur ve kapy alana da kap alr. Eer iinizden herhangi
birinin ocuu sizden ekmek istese, ona bir ta verir misiniz, veya
sizden bir balk istese, ona bir ylan m verirsiniz? u halde,
iinizdeki btn ktlklere ramen, ocuklarnza tabi olarak iyi eyleri
verirseniz, kendisinden istendii vakit, Semav Rabbnzn iyi eyleri
vermesi ok daha fazla muhtemel deil midir? Kendinize nasl
davranlmasn istiyorsanz, dierlerine de yle davrannzbtn hakik
dinlerin z budur. ieriye dar kapdan girin. Zira byk kap, felkete
gtren geni bir yola alr ki, pek oklar o yolda gidiyor. Dar kap ve
sert yol, hayata gtrr ki, onu bulanlar da pek az. "Sahtekr
vaizlerden saknn; onlar koyun gibi giyinirlerse de, gerekte a
kurtlardrlar. Onlar meyvalarndan tanyacaksnz. Bir allktan bir salkm
zm veya bir yn dikenden incir toplanabilir mi? yi olan her aa da
iyi meyva veremez. yi meyva veremeyen aac keser ve yakarlar. Bundan
byle, insanlar da meyvalaryla bilinir. Bana, 'Ya Rab, Ya Rab' diyen
herkes, Cennet'in hkmranlna girecek deil, oraya girecek olan, benim
Semav Rabbmn isteklerini yerine getirenlerdir. 'O gn' geldii zaman
pek oklar bana diyecek ki: 'Ya Rab, Ya Rab, biz vaazlarmz senin
adna vermedik mi, eytanlar senin adna aramzdan atmadk m ve senin
adna daha pek ok byk iler yapmadk m? ' Ben, o zaman onlara aka
diyeceim ki: 'Ben sizi hi tanmyorum. Gidin yanmdan; siz ktlklerin
safnda altnz. Bu szlerimi iitip uygulayanlar, evini, bir kaya
zerinde kuran makl bir insan gibidir. Yamur yap seller her taraf
gtrd ve frtnalar onun evi zerinde kkrediama ev yklmad, nk temeli
kaya zerindeydi. Ve bu szlerimi iitip de onlar uygulamayanlar,
evini, kum zerine kuran ahmak insan gibidirler. Yamur yap seller
her taraf gtrd ve frtnalar, onun evi zerinde kkredii zaman, evi,
byk bir grlt ile ykld." Sh: 3-9 *********************** Akll
konuur, nk onun sylemek istedikleri var; aptal konuur, zira bir ey
sylemek mecburiyetinde olduunu zanneder. Platon Meleklerin bile
yrmekten korktuu yere aptallar koarak giderler. Alexander Pope
20. 20 Yazlar Aptallara teekkr etmeliyiz, nk bizler baarlarmz
onlara borluyuz. Mark Twain SOKRAT (M.. 470-399) Sokrat, yazl hibir
ey brakmad; kendinden sonra gelenlere Platon (Efltun) vastasyle
hitap etti. Sokratn yarglanmasn, o zaman gen olan Platon, gn gnne
takip etti, not ald. Sokratn kendini savunmas Platon'un
Diyaloglarnda yaymland. Otoriteler, Platonun, Sokratn kendisini
savunurken sylediklerine sadk kaldn sylyorlar. MAHKEMEDEK SAVUNMA
Atinallar, ok gemeyecek, bilge insan Sokrat' lme mahkm ettiiniz iin
bu ehiri lekelemek isteyenlerin lnetlerine maruz kalacaksnz. Sizi
lekelemek isteyenlere benim, bilge bir insan olduumu syleyeceksiniz
ki, ben, aslnda hi de bilge deilim. Biraz beklemi olsaydnz, bu i
kendiliinden vuku bulacakt, zira yama bakarsanz, ok yalanm, bir aya
ukurda biri olduumu greceksiniz. Ben bunu, hepinize deil, sadece
beni lme mahkm edenlere sylyorum. Ve ayn insanlara unu da sylemek
istiyorum: Atmallar, belki, cezalandrlmam nlemek ve sizleri ikna
etmek iin sylemem gerekenlerin hibirini sylemediim iin mahkm
edildiimi d- nyorsunuz. Hi de deil: Ben, kendimi savunacak tarzda
konumadm iin deil, cezalandrlmam istendii iin cezalandrldm; cret ve
kstahlm yznden, sizlerin iitmekten holanacanz eyleri sylemediim,
piman olduumu syleyerek ve alayp szlayarak, dierlerinden iitmeye
alk olduunuz tarzda, kendi eref ve haysiyetimle badaamayacak eyler
sylemediim iin cezalandrldm. Fakat tehlikeden kanmak iin hr bir
insana yaramayacak herhangi bir eyi yapmay aklmdan geirmediim gibi,
kendimi, byle savunduum iin de piman deilim; o ekilde yaamaktansa,
byle savunduum iin lmeyi ok daha tercih ederim. Zira, ister bir
mahkemede olsun ister bir sava alannda, benim veya herhangi bir
kimsenin lmden ka- mas iin her areye bavurmas doru deildir; nk, bir
savata sk sk grld zere, bir kimse, elindeki silhlar yere brakp
kendisini savat insanlarn merhametine terk etmekle lmden
kurtulabilir. Ve yine bir kimsenin, her eyi yapmaktan ve her eyi
sylemekten kanmad takdirde, her tehlikeyi, lmle kar karya kalmadan
atlatabilmesi iin daha pek ok yol vardr. Fakat Atmallar, lmden
kamak zor bir ey deil; ok daha zor olan ey, doru yoldan ayrlmaktr
ki, bu da insan, lmden daha abuk yakalar. Ve ben artk yalandm ve
yavaladmdan, o iki eyden birincisi bana yetiti; ama beni itham
edenler ise, gl- kuvvetli ve faal insanlar olduklarndan, onlar,
birincisinden daha hzl ve daha kt olan yakalad. Ve imdi, sizlerin
lme mahkm ettii ben, ayrlyorum; ama hakikat, onlar, hakszlk ve
adaletsizlikle mahkm etti; ben cezam ekmeye razym; onlar da kendi
cezalarn ekmeye raz. Belki sonunun byle tecelli etmesi gerekiyordu
ve byle neticelenmesi de, sanrm, en iyi bir yol. imdi, beni mahkm
edenlere, onlar ne gibi bir kaderin kendilerini beklediini sylemek
kehanetinde bulunacam; zira, ben imdi, insanlarn ok defa kehanette
bulunduklar bir durumda, yni lmek zereyim.
21. Yazlar 21 Atinallar, beni lme mahkm edenler, lmmden hemen
sonra Jpiter [Jpiter eski Romallarn ba tanrs idi] sizi, bana lyk
grdnzden ok daha iddetli bir cezaya arptracak. nk siz, bana bu
cezay, kendi hayatnzn hesabn vermekten kurtulacanz sandnz iin
verdiniz. Sizi temin ederim ki, banza, bunun tam kart gelecek.
Sizlerisizin sezmemenize ramen, imdiye kadar dizginlediimok daha
fazla sayda insan itham edecek ve onlar, gen insanlar olduklarndan,
ok daha sert hareket edecekler ve bu da sizi, daha fazla kzgnla
sevkedecek. yi bir hayat srmediiniz iin beni lme mahkm etmekle,
sizi knayacak ve sulayacak olanlar da engellediinizi sanyorsanz,
fena halde yanlyorsunuz. Zira bylesine bir syrl ne mmkndr ne de
erefli bir yol. En erefli ve en kolay yol, dierlerinin
hareketlerini dizginlememek ve insann, kendisini mkemmellie gtrecek
yolu kendisinin bulmas imknn salamaktr. Beni lme mahkm edenlerin
bana neler geleceini bylece syledikten sonra, onlardan ayrlyorum.
imdi de, hkimlerin megul olduklar u srada ve leceim yere de henz
gtrlmediimden, benim beraatm isteyenlere, imdiye kadar olup
bitenleri memnuniyetle anlatacam. O halde, Atmallar, beni biraz
daha dinleyin, zira izin verildii takdirde, beraberce sohbet
etmemizi hibir ey engelleyemez ve ben, dostlarm olan sizlere, bama
gelen eyin ne olduunu anlatmak istiyorum: Hkimlerimsizlere hkimler
diye hitap etmekle doru bir sz sylyorumbana garip bir ey oldu.
Benim koruyucu meleimin alageldiim kehanetli szleri, her frsatta,
hatt en nemsiz ilerde dahi, yanl bir ey yapmak zere idi isem, beni
ikaz etti, fakat imdi bama gelen bu hlde, herkesin bama gelebilecek
en byk bir ktlk olacan sanmalarna ramen, sizin de grdnz gibi, bu
sabah evden ayrldm zaman ve yarglanmann yrtld buraya geldiim ve
konumam srasnda bir ey syleyeceim zaman, tanrnn, bu dizginleyici
sesi ikaz ve ihtar etmedi; halbuki, dier zamanlarda, konumalarmn
ortasnda beni sk sk dizginliyordu. Fakat imdi btn bu ilem srasnda,
ister bir ey yapm ister sylemi olaym, hibir zaman bana kar kmad. O
halde, bunun sebebi ne olmal? Syleyeyim: Bama gelen eyle, gazap
yznden rahmete kavutuum anlalyor da ondan; ve lmn bir ktlk olduunu
sandmz zaman da, doru dnmek mmkn olamaz. Bunun en kesin delili de u
gerektir ki, eer kendimi baz iyi eylerle kar karya grm olmayacak
idi isem, altm o sesin bana kar kmamas mmkn deildi. Bundan da lmn
bir nimet olduu byk midini karabiliriz. nk lmek u iki eyden
biridir: Ceset, ya hibir hissi kalmazcasna yok olur gider, veya,
sylendii gibi, lm, ruhun, belirli bir deiiklik neticesinde baka bir
yere gmesidir. Ve eer lm, deta ryasz bir uyku gibi, btn hislerin
kaybolduu bir hl ise, fevkalde bir kazan olur. Eer bir kimse, rya
grmeden, deliksiz uyuduu bir geceyi sese ve o geceyi hayatnn dier
gece ve gndzleri ile mukayese ettikten sonra, btn hayat boyunca o
geceden daha iyi ve daha ho ka gn ve gece geirdiini dnse, bana yle
geliyor ki, sadece bir vatanda deil, koca bir kral dahi yle bir
gece ile mukayese edebilecei gndz ve gecelerinin parmakla saylacak
kadar az olduunu grrd. u halde, lm byle bir ey ise, ben bunun bir
kazan olduunu syleyeceim; zira btn gelecek tek geceden ibaretmi
gibi grnecektir.
22. 22 Yazlar Fakat lm, te yanda, buradan baka bir yere gtrlme
ise ve btn llerin orada bulunduu sylendii doru ise, hkim beyler,
bundan daha byk bir nimet dnbilir mi? nk kendilerinin hkim
olduklarn sananlardan kurtulup Hades'e [Yunan mitolojisinde llerin
toplandklar yer] ulaan biri ise, gerek hkimleri ve orada hkimlik
yaptklar sylenen Minos'u, Rhadamanthus'u, Aekus'u ve Triptolemus'a,
ve hayatta iken dil hareket eden teki yartanrlar grecektir ki, bu
imdi hazin bir g m saylr? Orpheus ve Musaeus'la Hesiod ve Homer'le
bir grmeye, bir karlkl konumaya paha biilebilir mi? Eer btn bunlar
doru ise, ben tekrar tekrar lmeye razym. Benim iin zamanm orada
geirip Palamedes'le, ve Telamonun olu Ajax'la ve adaletsiz cezalarn
ldrd dier btn eski insanlarla tanmak ne byk bir nimet olur. Benim
zdraplarm, onlarn ektikleriyle karlatrmak hi de nho bir i
olmayacaktr. Fakat benim iin en byk zevk, tpk imdiye kadar burada
yaptm gibi, kimlerin bilge olduklaryla ve kimlerin, bilge
olmamalarna ramen kendilerini bilge sananlar snava ekmekle sarf
edeceim zamanlar olacaktr. Hkim beyler, Troy seferinin byk
kumandann, veya Ulysses'i, veya Sisyphus'u ve kadnl erkekli on
binlerce dierlerini snava ekmek frsatn ele geirmeye paha biilebilir
mi? Onlarla sohbet etmek, ibirlii yapmak, onlara sualler yneltmek
tasavvur edilemez bir mutluluk olmaz m? phesiz, byle eyler iin
oradaki hkimler, insan lme mahkm etmezler, zira dier hususlarda,
buradakilerden daha mutludurlar ve bundan byle, eer sylenenler doru
ise, lmszdrler. u halde hkim beyler, lm zerinde dndnz zaman,
kalbinizden iyi mitler gesin ve u hakikat zerinde fikir yrtn ki,
iyi bir insana ne hayatta iken ne de ld zaman hibir ktlk yaplmayaca
gibi, onun dnce ve endielerine de tanrlar srt evirmezler. Benim
bama gelen, hi de tesadfi bir ey deil ve imdi benim iin u berrak
bir gerek ki, artk lmek ve btn endie ve skntlardan kurtulmak benim
iin daha iyi. Bu hususta ikaz ve engelleme, beni hibir zaman
yolumdan ayrmad ve ben, beni mahkm edenlere veya itham edenlere
krgn ve gcenmi de deilim. Geri onlar, beni itham ve mahkm
ederlerken bu neticeyi deil de, bana sadece zarar vermeyi dnyorlard
ki, bu noktada, onlarn sulu gsterilmeleri gerekir. Maamafih,
onlardan unu istirham ediyorum: Eer oullarm bydkleri zaman,
faziletli insanlar olmaktan ziyade zenginlik ve dier eyler zerinde
dururlarsa, siz de onlara ac ektirin ve onlar cezalandrn ve hibir
ey olmadklar hlde kendilerini bir ey sanrlarsa, yapmalar gerekenler
zerinde durmayp, hibir deerleri olmadklar halde kendilerini byk
grrlerse, benim sizlere yaptm gibi, siz de onlar knayn, halayn.
Bunu yaptnz takdirde, bana ve oullarma dilce hareket etmi
olacaksnz. Artk ayrlmak zaman geldiben leceim, sizler yaayacaksnz.
Ama hangimizin durumunun daha iyi olacan da tanrdan baka kimse
bilmez. Meraklsna Not: Atinal filozof Sokrat (yann, yarglanmas
srasnda
23. Yazlar 23 kendisince tahmininden anlald zere) M.O. 470'de
dodu ve 399'da da zehir ierek ld. Sokrat, ann tannm hocalarndan
ders ald; astronomi ve geometri sahasnda bilhassa bilgili idi;
Perikles'in evresindeki bilgin ve filozoflar grubuna dahil oldu.
Muhtelif cephelerde savat, fakat fiil politika ile hemen hemen hi
ilgilenmedi; politika ile vicdan arasndaki ihtilf ve atmann
kendisini, sratle lme srkleyeceine inanyordu. Hayat, ehrin
sokaklarnda geti; her i ve meslekteki insanlarla, genlerle,
airlerle ve politikaclarla onlarn meslekleri, iyilik ve ktlk
anlaylar zerinde durdu, konutu, tartt. Kendisinin Tanr (Apollo)
tarafndan bilgi edinmek zere grevlendirildiini sand; bilgiye giden
yolun, insann kendi cehaletini idrak etmesi ile baladn syledi. Bu
szlerine ramen, bir lkenin mutluluunun, ferdin mutluluu gibi,
nelerin iyi olduunu idrak ettiine dayandn bildiinden ve
politikaclar da bunu idrak etmediklerinden, kendisinin, "devlet
adam" sfatna lyk bir Atinal olduunu syledi. Sulularn affedilmesini
ngren kanuna ramen, iki ayr suu iledii ileri srlerek, 399'da
tutukland. tham edildii sulardan biri, "genlerin ahlkn bozmak" ve
dieri, "ehrin ibdet ettii mbutlara kar yeni din inanlar" yaymas
idi. Sh: 33-38 VCTOR HUGO- (1802-1885) Voltaire'in lmnn yznc ylnda,
nl Fransz yazar ve airi Vctor Marie Hugo, bu byk Fransz nktedan,
dramatisti ve filozofu hakknda aada metni verilen belgatli hitabeyi
yapt. VOLTAIRE Yz sene nce bugn bir adam ld. O lmsz adam, senelerin
arl altnda, eserlerinin arl altnda, en aaal ve en rktc
sorumluluklarn arl altnda, aydnlanm ve slah edilmi insanlk vicdan
sorumluluunun arl altnda, bu dnyadan gt. O, lnetlenmi ve kutsanm
olarak bu dnyadan gt; mazinin lnetlemesi ve istikbalin takdis
etmeleriyle gt; ve bunlar da, aaann hametli iki ekli. Bir tarafnda,
adalarnn ve istikbalin alklar; te yannda, yattrlamayan amansz
mazinin, kendisi ile mcadele edenlerin armaan ettii nefret ve yuh
haykrlar ile lmszle eriti. Voltaire, insandan da fazla bir insand;
o bir a idi. Onun bir fonksiyonu ve yerine getirdii grevi vard. O,
gayet ak ki, kendisini, tabiatn kanunlarnda olduu gibi, kaderin
kanunlarnda da gzle grlrcesine belli eden lhi Varln, belirli ileri
yapmas iin setii insand. Bu adamn yaad seksen drt yl, zirvesinde
Hanedanln ve dibinde htillin bulunduu bir devreyi kaplar. Doduu
zaman, XIV. Louis hl hkmranlk ediyordu; ld zaman da, ta On altnc
Louisnin banda idi; bylece Voltaire'in beii byk tahtn son
huzmelerini ve tabutu da, byk uurumun ilk nlarn grd. Burada, daha
da ileri gitmeden uurum kelimesiyle ne sylendiini anlamaya alalm.
yi uurumlar da vardr; eytanln gmld uurum gibi. Kendi szlerimi
kendim kestiim iin, dncelerimi tamamlamama msaade ediniz. Burada,
geliigzel veya geersiz bir kelime kullanmayacam. Biz, burada
medeniyetin bir sahnesini icra etmek iin toplandk. Biz, burada
gelimeyi onaylamak, felsefe urunda
24. 24 Yazlar felsefecilere beslediimiz hrmeti belirtmek, on
sekizinci asr on dokuzuncu yzyla getirmek, yce ruhlu savalar ve
lkenin iyi hizmetkrlarm ereflendirmek, halkn, sanayinin ve ilmin
asil gayretlerini, gelime yolunda kahramanca ilerleyiini, insanlk
barm pekitirme yolundaki gayretleri kutlamak iin, bir kelime ile, o
yce ve evrensel bar kutlamak iin toplandk. Bar, medeniyetin
fazileti, suu ise harptir. Biz, u ulu anda, bu heybetli saatte,
ahlk kanun nnde din bir evkle eilerek, Fransa'nn u szleri iittiini
btn dnyaya sylemek iin toplandk: Sadece bir g vardradalet
hizmetindeki vicdan; ve sadece bir aaa vardrhakikat hizmetindeki
deha. Bu, bylece sylendiinden, szlerime devam ediyorum. htillden
nce sosyal yap yle idi: Tabanda halk; Halkn stnde, ruhban snfnn
temsil ettii din; Dinin yannda da, hkmetin hkimlerinin temsil ettii
adalet. Ve, insanlk leminin o devresinde, halk nasld? Cehalet
iindeydi. Din nasld? Msamahaszlkt. Adalet nasld? Adaletsizlikti.
Kelimelerimde ok mu ileri gidiyorum? Karar verin. ki gerei, fakat
iki kesin gerei belirtmekle yetineceim. Toulouse'da, 13 Ekim
1761de, bir evin alt katnda bir gencin aslm cesedi bulundu. Halk
topland, papazlar kzd, kprd, hkimler aratrd. Gen intihar etmiti;
onlar ise, katledildiini sylediler. Kimin kar iin? Dinin kar iin.
Ve kimi suladlar? Gencin babasn! Adam bir Huguenot idi
[Huguenot'lar, John Calvinin yolunda giden Fransz Protestanlar
idiler.] ve olunun Katolik olmasn engellemek istiyordu. Burada ahlk
bir canavarlk ve mmkn olamayacak bir ey vard, ama bunlarn hi nemi
yoktu! Bu baba olunu ldrmt; bu ihtiyar adam olunu asmt. Adalet
mekanizmas iledi ve netice de bu oldu. Bylece, 1762 Martnda, Jean
Calas adndaki beyaz sal adam, ba aa sarkk, - rlplak bir tekerlee
balanm olarak bir meydana getirildi. Daraacn kurulduu pltformda kii
vard: Cenazenin yerine getirilmesine nezaret etmekle grevli David
adndaki bir hkim, elinde ha tutan bir papaz ve elinde demir bir
ubuk bulunan cellat. Dehet iinde kendini kaybetmi adam, papaza deil
de cellta bakar. Cellat elindeki demir ubuu havaya kaldrr ve adamn
bir kolunu krar. niltili sesler karan kurban baylr. Hkim ne kar;
lme mahkm edilmi adama tuz yutturur; adam tekrar canlanr. Ardndan
celladn demir ubuu ikinci defa indirii ve yeni iniltiler. Calas
kendisini kaybeder, ayltrlar ve cellat yeniden ie koyulur; ve adamn
kollar ve bacaklar iki yerinden krlmadan nce demir ubuk iki defa
indirilir, yni adama sekiz defa ceza uygulanr. Sekizinci bayltan
sonra, papaz, pmesi iin putu adamn nne getirir; Calas ban evirir ve
cellat da bu yal
25. Yazlar 25 adama coup de grce'i [acya son vermek iin
indirilen son darbe] uygular; yni, elindeki demir ubuun kaln ucu
ile adamn gs kemiklerini krar. Jean Calas byle lr. lm iki saat srd.
lmnden sonra intiharn delilleri akland. Fakat biri katledilmiti.
Kimler katletmiti? Hkimler! Bir dier gerek. sene sonra, 1765'te,
Abbeville'de, bir gece iddetli rzgrdan sonra, bir kprnn kaldrmnda
bceklerin yedikleri rm tahta bir ha bulundu; ha, asr, alak bir
duvara tutturulmu duruyordu. Ha kim frlatp atmt? Dine kar bu byk
suu kim ilemiti? Bilinmiyor. Belki yoldan geen biri. Belki rzgr.
Sulu kimdi? Amiens Bapapaz bir monitoire yaynlad. [Monitoire, halka
nasihat veren, onlar ktlklerden uzaklatrmaya ynelik bir eit bildiri
demektir.] Ama bapapazn monitoire' aslnda bir monitoire deildi. Bu,
btn halk iin bir emirdi. Onlar, bu konuda bildiklerini veya
bildiklerini zannettiklerini sylemezlerse, cehennemin btn azabnn
balarna yklacan ikaz eden bir emir, fanatizmden, cahillere
yneltildii takdirde, lm saan bir emir. Amiens Bapapaznnmonitoire'
beklenen sonucu dourdu; kasabada, byle bir suu kimlerin
ileyebilecei dedikodular derhal her tarafa yayld. Adaletin
kefettii, kefettiini sand gerek u: Han frlatld gece, iki kii,
birinin ad La Barre, dierinin D'Etallonde olan iki beki, sarho bir
halde Abbeville Kprsnden geerlerken beki odalarnda sylenen arky
sylyorlard. Abbeville Mahkemesi topland. Bu Mahkeme, Toulouse
Mahkemesi'nin tpatp ayn idi. kisinin tutuklanmas iin emir kt. La
Barre yakaland, D'Etallonde kat. Mahkeme, La Barre' ha yere atmakla
sulad. La Barre, kprden gemediini syledi; ark sylediini itiraf
etti. Abbeville Mahkemesi, kendisini lme mahkm etti; La Barre,
Paris'teki Parlamentoya bavurdu. Kendisini Paris'e gtrdler.
Parlamento, Abbeville Mahkemesinin kararm onaylad. La Barre,
zincire balanarak Abbeville'e getirildi. Vahet saati balad. La
Barre', su ortaklarn syletmek iin, alelde ve olaanst ikencelere
baland. Hangi iteki su ortaklar? Kprden geerken ark syledii zamanki
su ortaklarn m? kence srasnda, celltlar onun bir dizini krdlar.
Kemiklerinin krldn anlayan La Barre bayld. Ertesi gn, 5 Haziran
1776'da, La Barre, Abbeville'de, sulularn yakldklar byk meydana
getirildi. Mahkemenin hkm La Barre' okundu. Sonra bir elini
kestiler, ardndan demir kerpetenle dilini kopardlar, nihayet,
merhamet hisleri kabaran cellatlar, kafasn keserek atee attlar. te,
valye La Barre byle ld. On dokuz yanda idi. Ve ite o zaman, bu
vahet karsnda Voltaire'in sesi ykseldi; onun ebed aaas olan sesi!
Voltaire, sen, daha sonra, mazinin bu dehet uyandran mahkemesinin
karar zerine, dehet saan zalimlere ve canavarlara kar insan rknn
savunmasn yklendin ve baarl da oldun. Sen, ebediyen takdis edilecek
byk bir insansn!
26. 26 Yazlar Belirttiim bu dehet sac hdiseler, terbiyeli ve
nazik bir cemiyetin ortasnda vuku buluyordu. Bu, huzur iinde geen
nee dolu bir hayatt. Herkes iinde gcnde idi; halk gzlerini, ne
kendilerinden yukardakilere ne de alttakilere eviriyordu. Onlarn bu
umursamazl dikkatsizlik olmu; Saint Aulaire, Boufflers,
Gentil-Bernard gibi zarif airler gzel msralar yazyorlard; yksek
sosyete hayat hep bayramd; Varsailles [krallarn yaadklar Versay
Saray] fevkalde idi; Paris, olup bitenlere srtn dnmt. te o zaman,
din vahetin kkrtt hkimler, ihtiyar bir adam tekerlekte ldrdler ve
bir papaz da, ark syledii iin bir ocuun dilini kopartt. Bu sama, bu
sath, bu kasvetli cemiyet ortasnda gzlerini, tek bana o birlemi
glere, mahkemelere, asalete, hkmet merkezine; o vicdansz gce, o
kara kalabala, o vatandalara dehet saan, efendileri nnde iki bklm
olan, kraln nnde dizlerine ken o vicdansz hkimlere, riya ve
fanatizm karm iren papazlara gzlerini diken Voltaire, tekrar
edeyim, sadece Voltaire, sosyal adaletsizlik koalisyonuna, o
muazzam ve dehetli dnyaya kar harp iln etti ve onlarla savamay
kabul etti. Onun elindeki silh ne idi? Rzgr kadar hafif ve imek
kadar gl bir silh; bir kalem. O silhla arpt; o silhla fethetti.
Onun htrasn selmlayalm. Voltaire fethetti; Voltaire'in harbi aheser
bir harpti; bir kiinin, herkese kar giritii harp, yni, byk bir
harp. Maddeye kar dncenin sava, nyarglara kar akln sava, hakszla
kar hakkn sava, ezenlere kar ezilenlerin, iyiliin, efkatin sava.
Onda, bir kadnn efkat ve yumuakl ve bir kahramann gazab vard. O,
byk bir akl ve muazzam bir kalpti. O, eski kanun ve davran
ekillerini, eski dogma'lar ezdi. O, derebeyini, Gotik hkimini,
Papann papazn ezdi. Kalabalklar, soylu bir halk hline getirdi.
retti, yattrd ve medeniletirdi. O, Calas ve La Barre iin olduu
kadar, Sirven ve Montbailly iin de arpt; btn tehditlere, btn
kzgnlklara, btn zulmlere, iftiralara ve srlmeye gs gerdi. O,
yorulmak nedir bilmeyen, yerinden oynatlamayan biri idi. iddeti bir
glmseme ile despotluu, ineleyici ve kmseyici szleri ile yanlmazl [o
zamanlarda Papann yanlmaz olduuna inanlyordu], ince alaylar ile
inatl, hakikatle cehaleti ezdi. Burada glmseme kelimesini kullandm.
Burada duraklyorum. Glmseme! O, Voltaire idi. O glmseme, bazen
kahkaha olur, fakat felsef zgnlk onu yumuatr: Voltaire'in ahsnda,
sonunda bir denge her zaman kendisini belli eder. Bu denge, glye
kar alay etmedir; gsze kar ise, okama. Ezeni susturur, ezilene
gvence verir. Bykler karsnda alay yolu ile aka, kkler karsnda ise,
efkat ve merhamet. Ama biz o glmseme, ile hareket edelim! O
glmsemede, afan k demetleri vard. O glmseme doruyu, hakly, iyiyi,
faydal ve deerli olan her eyi aydnlatt. Hurafelerin iini aydnlatt.
O irkin eylerin iinde neler bulunduunu gsterdi. O aydnlatc glmseme
meyva verici bir glmseme idi de. Yeni cemiyet, eitlik arzusu ve
imtiyaz ve kendisini hogr, karlkl iyi niyet diye adlandran
kardelik, insanlarn ve onlarn sahip olduklar haklarn tasdiki, akln
en
27. Yazlar 27 yce otorite kabul edilmesi, nyarglarn ve reete
fikirlerin yok edilmesi, ruhlarn huzuru, msamaha, affetme, ahenk ve
bar ruhu, hepsi o byk glmsemeden dodu! nsanln, biribirinden bin
sekiz yz yl ara ile yaam iki hizmetkr arasnda esrarengiz bir balant
var. Eski Musevilerin riyakrlklar ile mcadele etmek; sahtekrlarn
yzlerindeki maskeyi kaldrmak, zalimleri, halkn maln gasp edenleri,
nyarglar, hurafeleri ykmak; yeniden ina etmek iin eski mbedi yerle
bir etmek, yni, sahtesinin yerine hakikisini koymak; papazlarn sna
zalim hkimlere saldrmak; eline bir kam alarak tefecileri mbedden
kap dar etmek; miraslarn haklarn korumak; zayf, fakiri, zdrap
ekeni, ezileni korumak, onlar iin mcadele etmek; sa Peygamber'in
giritii harp bu idi! Ve o harbi kim yrtt? Voltaire. Ruhan iin
tamamlanmas felsef itir; efkat ruhu balad, hogr ruhu devam etti.
Derin bir hrmet hissi ile syleyelim: sa Peygamber alad; Voltaire
glmsedi. O lah gzyalar ve o nsan glmseme de, imdiki medeniyetimizin
tatlln oluturdu. Voltaire, her zaman glmsedi mi? Hayr. O ok defa
kzgnd. Konumamn ilk kelimelerinde buna dikkat ettiniz. phesiz, l,
ihtiyatl hareket, akln yce kanunlardr. Ilmllk, filozofun nefes alp
veriidir, diyebiliriz. Akil bir insann gayreti, felsefenin olutuu
btn takriblikleri bir tr berrak kesinlik iinde toplamak olmaldr.
Fakat belirli anlarda, hakikat urundaki hrs ve tutku, gl ve iddetli
bir tarzda ykselir ve temizleyen, saflatran iddetli rzgrlar gibi,
byle hareket etmek de onun hakkdr. Herhangi kil bir insann, sosyal
emein yce desteklerini, adalet ve midi hibir zaman sarsmayacan
srarla sylemek isterim; ve adaleti, kendi benliinde cisimletirmi
ise, herkes hkime hrmet eder ve midi temsil ediyorsa, herkes papaza
sayg besler. Fakat hkimler ikence vastalar olurlarsa ve eer Kili-
se, Engizisyona dntrlrse o zaman insanlk onlarn nne dikilir ve
hkime der ki: Senin kanunlarnn hibirini kabul etmiyorum! Ve papaza
da der ki: Senin dogmalarnn hibirini kabul etmiyorum! O atein
yeryzn yakp kavurmasna ve o cehennemin de istikbali rtmesine msaade
etmeyeceim! O zaman felsefe, kzgnlkla ayaa kalkar ve hkimi
tutukluyarak adaletin, ve papaz tutuklayarak Allah'n nne getirir!
Voltaire'in yapt bu idi. aheser bir i. Voltaire'in kim olduunu
syledim. imdi, nasl bir ada yaadna geeceim. Byk insanlar nadiren
yalnz gelirler; ulu aalar, bir ormanda stnlk kurduklar zaman, daha
da byk grnrler; ve ite o zaman, kendi "ev"lerindedirler.
Voltaire'in evresinde kafalardan oluan bir orman vard; bu orman on
sekizinci yzyl idi. Bu kafalar arasnda zirveler vard: Montesquieu,
Buffon, Beaumarchais. . . Ve dierleri arasnda da, Voltaire'den
sonra en ykseklie erimi iki kii: Rousseau ve Diderot. Bu fikir
adamlar, insanlara, akllarn kullanmasn rettiler. Akln iyi
kullanlmas iyi hareketlere gtrr; dil kafalar, dil kalpler yaratr.
Gelimenin bu emekileri faydal bir ekilde altlar. Buffon
naturalism'i [Yalnz tabiata dayanan ahlk ve din veya felsefe]
kurdu; Beaumarchais, Moliere'in dnda, o zamana kadar hemen hemen
bilinmeyen bir komedi trn, sosyal komediyi icat etti; Montesquieu,
kanunda ylesine derin kazlar yapt ki, Hak'k mezardan