Hyrje n Sistemet Operative
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Shpjegoni qllimin e nj sistemi operativ
Prshkruani dhe krahasoni sistemeve operative , qllimin, kufizimet, dhe mundsit
Przgjedhja e sistemit operativ bazuar n nevojat e konsumatorve
Instalimi i nj sistemi operativ
Navigimi n nj ndrfaqe GUI (Windows)
Identifikimi dhe aplikimi i teknikave m t zakonshme t mirmbajtjes pr sistemet operative
Zgjidhja e problemeve n sistemet operative
Objektivat
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Qellimi i Sistemit Operativ
Sistemi operativ (OS) kontrollon pothuajse t gjitha funksionet n nj kompjuter.
Komponentt, funksionet, dhe terminologjit q lidhen me sistemet operative: Windows XP
Windows Vista
Windows 7
Windows 8
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Rolet e nj Sistemi Operativ
T gjith kompjutert mbshteten n nj sistem operativ (OS) pr t ofruar ndrveprim n mes t shfrytzuesve, aplikacioneve dhe harduerit.
Sistemi operativ e bn nj kompjuter t punoj si dhe menaxhon fajllat e sistemit.
Pothuajse t gjitha sistemet moderne operative mund t mbshtesin m shum se nj prdorues, detyr, apo CPU.
Sistemi operativ ka katr role kryesore: Kontrollon qasjen harduerike Menaxhon fajllat (skedat) dhe follderat (dosjet) Ofron ndrfaqen e prdoruesit Menaxhon aplikacionet
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Llojet e Sistemeve Operative
Command Line Interface(CLI): Prdoruesi shtyp komandn n nj vend.
Graphical User Interface(GUI): Prdoruesi ndrvepronme menyn dhe ikonat.
Shumica e Sistemeve Operative prfshijn t dy mnyratLigjerues: Selman Haxhijaha
Krahasimi i Sistemeve Operative
Termat e prdorur kur bjm krahasimin e sistemeve operative:
Multi-User - Dy apo m shum prdoruesit mund t punojn me programet dhe t ndajn pajisjet periferike n t njjtn koh, t tilla si printera, folldera t prbashkt, posta elektronike etj.
Multi-tasking - kompjuteri sht n gjendje t veproj me disa aplikacione n t njjtn koh.
Multi-processing - kompjuteri mund t ket dy ose m shum njsi prpunuese qendrore (CPU) t cilt i ndajn punt-proceset.
Multi-threading - Nj program mund t ndahen n pjes t vogla q mund t ngarkohen sipas nevojs nga sistemi operativ. Multi-threading lejon programet individuale t jen multi-tasking.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Modet e operimit t CPU-s
Modi Real Nj CPU q operon n mnyr (modi) reale mund t ekzekutoj
vetm nj program n t njjtn koh, dhe mund t adresoj vetm 1 MB memorie t sistemit n t njjtn koh. N modin reale, kur nj aplikacion krijon nj gabim, i gjith kompjuteri mund t ndikohet, sepse programi ka qasje t drejtprdrejt (direkte) n memorie.
Modi i mbrojtur Nj CPU q operon n mnyr (modi) t mbrojtur ka qasje n t
gjith memorien e kompjuterit, duke prfshir memorien virtuale. N modn e mbrojtur, aplikacionet q jan aktive jan t mbrojtura nga marrja e memories s rezervuar (alokuar) nga nj tjetr aplikacion.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Modet e operimit t CPU-s (vazhdim)
Modi Virtual Real Nj CPU q operon n mnyr virtuale lejon nj aplikacion
t modit real t punoj brenda nj sistemi operativ sipas modit t mbrojtur. Kjo mund t demonstrohet kur nj aplikacion i DOS-it punon n nj sistem operativ 32-bit, t till si Windows XP.
Modi kompatibil Modi kompatibil krijon mjedisin e nj sistemi operativ m
t hershm pr aplikacionet q nuk jan n prputhje me sistemin operativ aktual. Modi kompatibil mund t krijoj mjedisin e duhur apo versionin e sistemit operativ t duhur pr ti mundsuar aplikacionit t punoj sikur t ishte n mjedisin e vet.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Sistemet 32 bit & 64 bit dhe procesoret
Sistemet Operative 32-bitshe Windows dhe Arkitektura x86 e Procesorve T aft pr t adresuar 4 GB RAM do makin virtuale merr 1 MB memorie dhe qasje n harduer x86 prdor procesor t tipit Complex Instruction Set Computer (CISC) procesort x86 prdorin m pak regjistra se procesort x64
Sistemet Operative Windows 64-bit dhe Arkitektura x64 e Procesorve T aft pr t adresuar 128 GB RAM Windows Server 2008 dhe 192 GB RAM
Windows Server 2008 R2 Performanca t shtuara pr menaxhimin e memories Karakteristika t shtuara t siguris Arkitektura x64 sht kompatibile dhe e prputhshme me x86 Proceson m shum instruksione komplekse dhe n nivel shpejtsie shum
m t lart
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Krahasimi i Sistemeve Operative
Sistemet Operative
pr Desktop
Prkrah vetm nj shfrytzues
Prkrah vetm aplikacionet pr nj shfrytzues
Ndan fajllat dhe follderat
Ndan pajisjet periferike
Prdoret n rrjeta t vogla
Prkrah disa shfrytzues
Prkrah aplikacionet pr shum shfrytzues
I fuqishm dhe i sigurt (redundant)
Ofron siguri t lart
Prdoret n rrjetat kompjuterike
Sistemet Operative
pr rrjeta komjuterike
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Krahasimi i Sistemeve Operative (vazhdim)
Sistemet operative pr desktop: Microsoft Windows: Windows XP, Windows 7 Macintosh: Mac OS X Linux UNIX
Nj OS pr desktop ka karakteristikat e mposhtme:
Mbshtet nj prdorues t vetm Prkrah vetm aplikacionet pr nj
shfrytzues
Ndarjet n rrjeta t vogla dhe me siguri t kufizuar
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Sistemet Operative t Rrjetave (NOS)
NOS m t zakonshme prfshijn: Novell Netware Microsoft Windows Server Linux UNIX
NOS kan karakteristikat e mposhtme: Prkrah disa shfrytzues Prkrah aplikacionet pr shum shfrytzues I fuqishm dhe i sigurt (redundant) Ofron siguri t lart krahasuar me OS desktop Prdoret n rrjetat kompjuterike
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Prcaktimi pr sistemin operativ
Pr t zgjedhur nj sistem t duhur operativ: Krijohet nj profil i sakt i prdoruesit duke analizuar
aktivitetet e prditshme, javore, mujore dhe kompjuterike
Zgjidhet softueri dhe hardueri i prshtatshm pr t knaqur krkesat ekzistuese dhe t ardhshme t prdoruesit
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Cilat jan krkesat e prdoruesit?
Aplikacione t zyrs Shkruarja dhe prpunimi i
tekstit, tabelave apo prezantimeve
Aplikacionet grafike Photoshop apo Illustrator
Aplikacionet pr animacione Flash
Aplikacionet e biznesit Kontabilitet, menaxhim t
kontakteve, shit-blerjeve, t dhnave etj.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Identifikimi i krkesave harduerike
Prdoruesi mund t ken nevoj pr t prmirsuar apo t blej pajisje shtes pr t mbshtetur krkesat e aplikacioneve apo edhe sistemit operativ.
Nj analiz e kostos do t tregoj nse blerja e pajisjeve t tjera sht nj ide m e mir se sa ajo e prmirsimit.
Prmirsimet harduerike jan: Kapaciteti RAM memories
Madhsia e hardiskut
Shpejtsia e procesorit
Kartela video etj.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Lista e kompatibilitetit harduerik (HCL)
Shumica e sistemeve operative kan nj HCL.
HCLs mund t gjenden n faqen e internetit t prodhuesit.
HCL prfshin listn e pajisjeve t njohura q punojn me sistemin operativ.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Instalimi i Sistemit Operativ
Arsyet pr t kryer nj instalim t pastr t nj OS: Kur nj kompjuter sht kaluar nga nj punonjs tek
n nj tjetr Kur sistemi operativ sht i korruptuar Kur i ndrrohet hardisku
Prpara se t instalohet OS: Ruajtja e t dhnave Beje t ditur prdoruesin se t dhnat do fshihen Konfirmo se t gjitha t dhnat e duhura jan ruajtur
si duhet
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Procedura e vendosjes s OS n disk t ngurt
Metodat e instalimit t sistemit: Instalimi i OS nga nj server prmes rrjetit
Instalimi nga nj folder i hardiskut i cili prmban kopjen e OS
Instalimi i OS nga CD , DVD ose USB
Ndarja e particioneve dhe formatimi Hardiskut duhet t ndahen particionet logjike
Duhet krijuar fajllat e sistemit
Shumica e OS ofrojn automatikisht ndarjen e particioneve dhe formatimin e hardiskut
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Prgatitja e Diskut t Ngurt
Pjesa e par e procesit t instalimit ka t bj me formatimin dhe ndarjen e particioneve.
Pjesa e dyt prgatit hardiskun pr t pranuar fajll sistemin.
Fajll sistemi siguron strukturn e direktorive q organizon sistemin operativ, aplikacionet, konfigurimet dhe t dhnat.
Shembuj t fajll sistemeve: Fajll sistemi FAT32 New Technology File System (NTFS)
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Instalimi i Sistemit Operativ
Kompjuteri starton instalimin e sistemit operativ nga CD-ja apo mediumi q prmban sistemin operativ, pr Windows XP procesi i instalimit fillon me tri opsione: Setup XP: Pr t filluar t instaloni sistemin operativ XP, shtypni
ENTER. Repair XP: Pr t riparuar nj instalim, shtypni R pr t hapur
Recovery Console. Konzola (Recovery Console) sht nj mjet pr zgjidhjen e problemeve. Ajo mund t prdoret pr t krijuar dhe formatuar particionet si dhe riparimin e sektorit boot ose master boot record. Ajo gjithashtu mund t kryejn operacione themelore t sistemit operativ pr fajllat dhe follderat. Prmes Recovery Console konfigurohen shrbimet dhe pajisjet nse kan pr t filluar ose jo hern tjetr kur te filloj (startoj) kompjuteri.
Quit: Pr t ln pa u instaluar Windows XP, shtypni F3.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Krijimi llogaris Administrator
Gjat instalimit krijohet nj llogari administratori me emr t prdoruesit "administrator" Ndrysho kt emr pr t mbajtur llogarin e
administratorit t sigurt
Prdorni llogarin administrator vetm pr ndryshimet kritike t sistemit
Krijo nj llogari fiktive t prdoruesit pr ta prdorur si nj shabllon
Prdorni fjalkalime t sigurta Kto duhet t jen minimal 7 karaktere, q prmbajn t
paktn nj nga do (shkronj, numr dhe simbol)
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Kompletimi i instalimit
Kur instalimi pr Windows XP prfundon: Kompjuter do t riniset Hyrja n t pr her t par Regjistrimi i Windows XP/7 dhe verifikimi
se ju jeni duke prdorur nj kopje legale t sistemit
Verifikimi mundson shkarkimin e arnimeve (updates) si dhe paketat e prmirsimeve
Prdorimi i Microsoft Update Managerpr t gjetur softuer t ri
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Opsioni i przgjedhjes s instalimit. - Klonimi i diskut -
Hapat pr klonimin e diskut: Krijimi i nj master instalimi n nj kompjuter Komanda Sysprep Krijimi i nj imazhi t diskut t kompjuterit duke
prdorur nj nga softuert pr klonimin e diskut Kopjimi/ruajtja e imazhit t diskut n nj server
Nisja e kompjuterit nga destinacioni boot Versioni i shkurtr i para-instalimit t sistemit Konfigurimi i mjediseve specifike pr prdorues dhe
kompjuter Ruajtja e prgjigjeve gjat para-instalimit
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Opsioni i przgjedhjes s instalimit. - Instalimi prmes rrjets-
Nga kopja e follderit i386 me fajllat e sistemit. Hapat pr klonimin e diskut:
1. Krijimi i nj ndarjeje bootable n kompjuter.2. Kopjimi i follderit i386 me fajllat e sistemit n nj follder
t ndar (t prbashkt) n serverin e rrjetit.3. Nisja e kompjuterit me nj boot disk q prmban nj
klient t rrjetit dhe lidhja me follderin e prbashkt.4. Ekzekutimi i komandes setup nga follderi i prbashkt, q
drejtohet nga programi WINNT.EXE.5. Kopjimi i fajllave t sistemit nga follderi i prbashkt n
hardiskun e kompjuterit.6. Instalimi vazhdon njjt sikur instalimi t jet kryer nga
nj disk (CD,DVD apo USB).
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Sekuencat boot pr Windows XP
Power On Self Test (POST)
POST pr do kart q ka nj BIOS
BIOS lexon Master Boot Record (MBR)
MBR merr kontrollin e procesit t boot dhe fillon NT Loader (NTLDR)
NTLDR lexon faljllin boot.ini q t dij t ngarkoj OS dhe t gjej OS n ndarjet boot
NTLDR prdor NTDETECT.COM pr t zbuluar ndonj harduer t instaluar
NTLDR ngarkon fajllin NTOSKRNL.EXE dhe HAL.DLL
NTLDR lexon fajllat e regjistrave dhe ngarkon drajverat e pajisjeve
NTOSKRNL.EXE fillon programin WINLOGON.EXE dhe shfaq n ekran loginin (dritaren pr kyqje) e sistemit operativ (Windows)
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Fajllat e regjistrave pr Windows
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Prmbledhje
Jan disa lloje t sistemeve t ndryshme operative nga t cilat duhet t marr parasysh nevojat e shfrytzuesve dhe mjedisit kur zgjidhet nj sistem operativ.
Hapat kryesore n ngritjen e nj sistemi kompjuterik prfshijn prgatitjen e hardisqeve, instalimin e nj sistemi operativ, llogarit e prdoruesve dhe konfigurimi pr opsionet e instalimit.
Nj GUI tregon ikonat e t gjitha fajllave, follderave dhe aplikacioneve n kompjuter. Nj pajisje naviguese, t tilla si nj mi (mouse), prdoret pr t lundruar n nj desktop GUI.
Duhet krijuar strategji pr ruajtjen e t dhnave. Backup-et mund t jen normale, kopje, diferenciale, inkrementale dhe t prditshme e q jan n dispozicion tek sistemet operative Windows.
Teknikat parandaluese t mirmbajtjes ndihmojn pr t siguruar funksionimin optimal t sistemit operativ.
Disa nga mjetet n dispozicion pr zgjidhjen e problemeve t sistemit operativ n Windows prfshijn Windows AdvancedOptions, event logs, device manager dhe system files.
Ligjerues: Selman Haxhijaha
Bazat Teknike t Informatiks - BTI
Faleminderit
Pyetje?
Ligjerues: Selman Haxhijaha