Nghĩa địa Y -Pha-Nho
Khi đến các khu du lịch thuộc bán đảo Sơn Trà, du khách có
thể dành mươi phút ghé thăm nghĩa địa Y -Pha-Nho - di tích
đặc biệt ở Đà Nẵng mà cả nước không nơi nào có, nằm trên
đường Yết Kiêu (đường ra cảng Tiên Sa). Đây là ngôi mộ
chung của nhiều binh lính Pháp và Tây Ban Nha tử trận từ
1858-1860 đánh chiếm Đà Nẵng, mở màn cho cuộc chiến
tranh xâm lược Việt Nam. Hiện nay còn một căn nhà nhỏ,
mặt tiền có chiếc thánh giá với một từ tiếng Pháp
OSSUAIRE (đồi hài cốt, nhiều lớp chồng lên nhau)chạm
nổi; nhà có bề ngang hơn 3m, dài trên 12m, cao 3,5m; cuối
tường là bàn thờ theo nghi thức Thiên chúa giáo. Xung
quanh là 32 ngôi mộ lớn nhỏ có bia hoặc không bia.
Sau đây là bài viết cảm nhận về nghĩa địa Y-Pha-Nho sau một
lần ghé thăm Đà Nẵng.
Cách đây bốn năm tôi dịp đến Đà Nẵng lần đầu tiên. Kỳ đó tôi
cùng người bạn đồng nghiệp thuê một chiếc xe honda cùng nhau
khám phá Đà Nẵng. Bạn tôi dù đã có 5 năm học ở đây, nhưng
chị vẫn khá bở ngỡ khi nhiều năm rồi mới ra lại Đà Nẵng vì sự
thay đổi nơi đây. Chúng tôi qua bán đảo Sơn Trà đi về hướng
cảng Tiên Sa. Con đường khi ấy chưa được mở rộng, chật chội
bởi các xe chở hàng xoay trở ngược xuôi, chen lấn vào ra cảng.
Tôi nhớ chị bạn có nói: “Ở đây có một di tích khá thú vị, nhưng
để lên đến hơi khó phải qua từ cổng biên phòng. Mình đã lên
một lần, cây cối um tùm rậm rạp khó đi lắm”. Và tôi được biết
đó là nghĩa địa chôn những binh lính Pháp và Tây Ban Nha tử
nạn trong trận đánh vào Đà Nẵng mở màn cho cuộc chiến tranh
xâm lược Việt Nam những năm 1858 – 1860. Người pháp gọi
nơi này là “Đồi hài cốt” (OSSUAIRE), người dân địa phương
vẫn gọi nơi này là “mả Tây Ban Nha” hay Y Pha Nho. Trước
đây vì nằm trong khu quân sự, lại ở khuất trên cao, cỏ hoang
rậm rạp, dây thép gai chằng chịt nên ít người có dịp tìm đến.
Đây là một di tích đặc biệt chỉ có ở Đà Nẵng.
Vừa qua, tôi có chuyến công tác tại Đà Nẵng và có dịp đi
trên con đường ra cảng Tiên Sa. Con đường mới mở rộng gấp ba
lần con đường cũ, những gì khuất lấp bên trong giờ lồ lộ ra
ngoài. Hai bên đường một bên là biển, một bên là vách đá taluy
ôm lấy chân núi Sơn Trà, phía bên trên trồng cỏ vetiver đã lên
cao xanh um, trông thật ngoạn mục như những con đường dẫn
vào các khu du lịch tôi thường thấy ở khắp nơi. Tất cả đã được
làm mới! Và ngạc nhiên làm sao, đứng từ dưới đường, ngay ngã
ba rẽ xuống bãi tắm Tiên Sa vô tình ngước nhìn lên gò đất cao,
tôi thấy thấp thoáng một cây thánh giá màu trắng ẩn hiện trong
những tán lá cây. Linh tính mách bảo cho tôi rằng đây chính là
di tích mà chị bạn đã nói năm nào, chân tôi cứ thế mà đi men
theo con đường mòn. Chỉ vài bước chân tôi đã thấy bức tường
thành thấp, có một ngôi nhà nguyện nhỏ nhô lên. Trên cây thánh
giá của ngôi nhà nguyện có khắc chữ “SPES UNICA”, bên dưới
có những dòng chữ La-tinh uốn lượn theo hoa văn hình vòm và
cuối cùng phía trên đường viền của cửa chính có chạm nổi chữ
“OSSUAIRE”, như một cái tên của di tích có nghĩa là: đồi hài
cốt, nhiều lớp chồng lên nhau. Xung quanh ngôi nhà nguyện là
những ngôi mộ xây bằng xi măng thật đơn sơ.
Bước qua cánh cổng sắt nhỏ có khóa cao khoảng 5 tấc, là
đến hai cánh cổng sắt nhỏ của nhà nguyện giống hệt cánh cổng
bên ngoài. Ngôi nhà nguyện có bề ngang khoảng 3m, dài
khoảng 12m và cao khoảng 3,5m, bên trong chỉ có một cái bàn
thờ theo nghi thức công giáo, phía trên có một dòng chữ La –
tinh được khắc theo hình vòm đối xứng, cân đối với bàn thờ.
Theo thời gian dòng chữ bị rêu phủ và sứt mẻ nhiều. Trên bức
tường bên tay trái có một bảng đá khắc những giòng chữ tiếng
Pháp: “A la mémoire des combattants Fran(ais et Espagnols de
l’Expédition Rigault de Genouilly. Mort en 1858 – 59 – 60 et
ensevelissement en lieux“. Tạm dịch: “Để tưởng niệm những
chiến binh Pháp và Tây Ban Nha của cuộc viễn chinh Rigault de
Genuoilly. Chết những năm 1858 – 59 – 60 và được an táng ở
đây”.
Có tài liệu nói rằng nhà nguyện này là mộ chung của nhiều
binh lính mà người ta đã khai quật và tập trung về đây. Tường
và trần nhà nguyện đã có những vết nứt khá lớn, in đậm dấu thời
gian dù đã có bàn tay người tu sửa, quét vôi. Hai bên hông có
hai cửa sổ có chấn song sắt nhìn ra bên ngoài. Hai ô cửa sổ này
đã làm cho không khí bên trong ngôi nhà nguyện rất sáng sủa,
thông thoáng.
Nhà nguyện
Xung quanh nhà nguyện nhỏ là 32 ngôi mộ nằm ngang dọc
được đắp bằng xi măng, khó đoán được thứ tự sắp xếp theo thời
gian chôn cất hay chức vị của người nằm bên dưới. Có những
tấm bia rất lớn so với mộ nhưng cũng có những tấm bia bé tí. Tò
mò tôi đọc những giòng chữ ghi trên những tấm bia và biết được
có những người chết năm 1858, cũng có những người chết năm
1859, 1860.
Tôi đứng ở một góc đồi hài cốt và nhìn bao quát chung
quanh. Đây không phải là một nghĩa trang bình thường. Trong
không gian thật êm ả của buổi chiều tôi chợt thấy mình như một
kẻ đang rất nhàn rỗi đi tìm dấu xưa để hoài cổ. Những gì thuộc
về quá khứ đã vĩnh viễn nằm sâu dưới lòng đất, hiện tại và
tương lai ở bên trên không mang dáng vẻ u ám của một nghĩa
trang mà ngược lại như đang mời gọi khách tham quan. Màu vôi
trắng còn mới của ngôi nhà nguyện lấp lóa trong nắng chiều, cỏ
được xén tỉa và những đóa hoa vàng li ti trải đầy xung quanh. Sự
yên tĩnh nơi đây khiến lòng người thật thanh thản. Mặc dù chỉ
vài bước chân thôi, bên dưới kia một cảng biển hoạt động không
lúc nào ngơi nghỉ, và phía bên kia là một thành phố đang thay da
đổi thịt từng giờ.
Trên đường về, người lái xe ôm nói với tôi: “Hàng năm vào
ngày 25/12, những người khách phương Tây lại đến. Họ đến
đông lắm để cầu nguyện cho những người nằm bên dưới”. Tôi
nghĩ đến một quá khứ đầy những chiến thuyền cập bến và những
họng súng đen ngòm khởi đầu cho những cuộc chiến tranh. Tất
cả mọi điều đã đến và đã đi cho dù là rất ồn ào hay lặng lẽ, chỉ
có mặt đất là bình thản, vững chãi và bao dung. Hôm nay trên
bán đảo bình yên này, người ta đã đến và cầu nguyện vì sự hòa
bình; chắc chắn họ sẽ cám ơn tấm lòng rộng lượng của người Đà
Nẵng đã giữ gìn cho họ một nơi chốn tìm về khang trang như
thế!
Nguồn: Nghĩa trang Y Pha Nho