szkolenia imprezy zewnętrzne prawo
e-Biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie
Zachęcamy do zamieszczania w e-Biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-Biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres:
[email protected] lub tel. 22/729 66 34 w. 132
www.cdr.gov.pl
http://cc.cdr.gov.pl/
http://www.agroturystyka.edu.pl/
http://www.produktyregionalne.edu.pl/
http://www.leaderatorium.pl/
http://www.agroportal.agro.pl/
Zmiany w programie
r o l n o ś r o d o w i s k o w y m
W marcu 2013 roku zmieniono
prawo w zakresie realizacji
programu rolnośrodowiskowego.
Obecnie obowiązu jące jest
R o z p o r z ą d z e n i e M R i R W
w sp raw ie s zc zegó ł owych
warunków i trybu przyznawania
pomocy finansowej w ramach
d z i a ł a n i a „ P r o g r a m
rolnośrodowiskowy” objętego
PROW na lata 2007–2013 z dnia
13 marca 2013 roku (Dz. U. z 2013
r . poz .361 ) . Op racowan i e
prezentuje ww. zmiany.
CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE
05-840 Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel. 22 729 66 34 do 38
Kwiecień 2013
- Integrowana ochrona roślin motylkowych — seradela
- Zwalczanie parcha jabłoni
- Zmiany w programie rolnośrodowiskowym w 2013 roku
- Wpływ ściółkowania na zachwaszczenie upraw warzywniczych
PRODUKCJA ROLNA
EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
-Zagrody edukacyjne – innowacyjne
zagospodarowanie potencjału wsi
2
NAZWA WYDARZENIA/
FORMA EDUKACYJNA
DATA
I MIEJSCE
ZGŁOSZENIA
I INFORMACJE
CDR Brwinów
Szkolenie dla kandydatów na ekspertów przyrodniczych
3- 5 kwietnia Ewa Tyszka
22/729 66 34 w.107
Szkolenie dla kandydatów na doradcę rolnośrodowiskowego
8-12 kwietnia Justyna Zdunek
22 729 66 34-38 w. 107
Racjonalizacja zużycia energii w gospodarstwach rolnych /szkolenie/
16-17 kwietnia Janina Dąbrowska [email protected]
22/729 66 34 wew. 106.
Wymogi wzajemnej zgodności — dobrostan zwierząt /uzupełniające szkolenie internetowe/
10-21 kwietnia Anna Korczykowska [email protected]
tel. 22/729 66 34-38 w.130
Minimalne wymogi wzajemnej zgodności oraz BHP
w gospodarstwie rolnym
/szkolenie/
22-26 kwietnia Renata Koczkodaj [email protected]
22/729 66 34-38 w.130
CDR O/Poznań
Szkolenie kandydatów na doradcę rolnośrodowiskowego
15-20 kwietnia Iwona Świechowska
61 823 20 81 w. 156
szkolenia CDR
Konferencje, szkolenia, warsztaty
organizowane przez CDR
3
NAZWA WYDARZENIA/
FORMA EDUKACYJNA
DATA
I MIEJSCE
ZGŁOSZENIA
I INFORMACJE
CDR O/Kraków
Efektywna komunikacja
w obsłudze klienta /szkolenie/
4 kwietnia Sylwia Filas 12 424-05-54
XVI Małopolska Giełda Agnostyczna w KRAKOWIE (stoisko promocyjne ogólnopolskiej sieci zagród edukacyjnych)
13-14 kwietnia Elżbieta Kmita-Dziasek,
12/ 424 05 23/26
Targi Agroturystyka 2013 (stoisko promocyjne ogólnopolskiej sieci zagród edukacyjnych)
19-21 kwietnia
Warszawa
Elżbieta Kmita-Dziasek,
12/ 424 05 23/26
Minimalne wymogi wzajemnej zgodności oraz BHP w gospodarstwie rolnym /szkolenie/
19-21, 26-28 kwietnia
Joachim Kempka, SPR 12/ 424-05-07
Spółdzielnie w Programie Leader i Krajowej Sieci Obszarów
Wiejskich /szkolenie/
6–7, 13-14
20-21, 27-28 kwietnia
Łukasz Jawny
12/ 424 05 20
Szlakiem zagród edukacyjnych
/wizyta studyjna OODR /
24-26 kwietnia Elżbieta Kmita-Dziasek,
12/ 424 05 23/26
szkolenia CDR
Konferencje, szkolenia, warsztaty
organizowane przez CDR
4
NAZWA WYDARZENIA/
FORMA EDUKACYJNA
DATA
I MIEJSCE
ZGŁOSZENIA
I INFORMACJE
CDR O/Radom
Jak poprawnie przygotować wniosek w ramach działanie PROW 2007-2013 "Zwiększenie wartości dodanej podstawowej
produkcji rolnej i leśnej" /szkolenie/
4-5 kwietnia Bolesław Pieczyński
48 /365 69 42
Metodyka świadczenia usług doradczych w ramach działania„ Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów" /szkolenie/
11-12 kwietnia Agnieszka Ziętek
48/365-49-70
Praktyczne wykorzystanie wyników badań w produkcji zwierzęcej /szkolenie/
11-12 kwietnia
CDRO/Kraków
Dariusz Pomykała
48/ 365 69 40
d.pomykał[email protected]
szkolenia CDR
Konferencje, szkolenia, warsztaty
organizowane przez CDR
5
Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia,
warsztaty organizowane przez WODR
Marz
ec 2
013
Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie
www.modr.mazowsze.pl miejsce/kontakt
14 kwietnia VII Wiosna na Polu i w Ogrodzie
MODR Warszawa, Odział Siedlce
tel. 25/ 640 09 22, 25/ 640 09 11, [email protected]
28 kwietnia XX Mazowieckie Targi Rolne
i Przedsiębiorczości
MODR Warszawa, Odział Bielice
Warmińsko- Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie
www.w-modr.pl miejsce/kontakt
20-21 kwietnia Wiosenne Targi Ogrodnicze
"Pamiętajcie o ogrodach"
W-MODRw Olsztynie, Dział Metodyki Doradztwa, Szkoleń i Wydawnictw
tel. 87/ 520 30 31 w. 27, 697 632 452; [email protected]
kwiecień-lipiec Konkurs fotograficzny
"Najciekawszy obiekt przyrody"
W-MODR w Olsztynie, Dział Metodyki Doradztwa, Szkoleń i Wydawnictw
tel. 89/ 535 76 84 w. 46, 697 632 088; [email protected]
Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego zs. w Bratoszewicach
www.lodr.pl organizator/kontakt
14 kwietnia VIII Piotrkowskie Targi Ogrodnicze,
„PAMIĘTAJMY O OGRODACH”
ŁODR zs. w Bratoszewicach, Oddział w Piotrkowie Trybunalskim,
tel. 44/ 646 10 47, kom. 519 301 082
20-21kwietnia XXI Targi Rolne
AGROTECHNIKA 2013
ŁODR zs. w Bratoszewicach
tel.42/ 710 38 17, kom. 519 301 045
imprezy zewnętrzne
6
Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia,
warsztaty organizowane przez WODR
marz
ec 2
01
3
Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
w Szepietowie
www.podr.pl
organizator/kontakt
20-21 kwietnia Wiosenne Targi Ogrodnicze i Targi
Pszczelarskie
PODR, Agroarena Szepietowo,
tel. 86/ 275 89 02, [email protected]
Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Gdańsku
www.podr.pl miejsce/kontakt
6 kwietnia Wojewódzki Turniej Kół Gospodyń
Wiejskich
PODR w Gdańsku, Sztum
tel. 607 143 790, [email protected]
6-7 kwietnia Targi Ogrodnicze "Wiosna 2012"
w Strzelinie
PODR w Gdańsku, Oddział w Strzelinie,
tel. 601 395 830,[email protected]
20-21 kwietnia V Targi Ogrodnicze w Lubaniu
PODR w Gdańsku, Lubań
tel. 607 462 000, [email protected]
27-28 kwietnia IV Wiosenne Targi Ogrodnicze w Sta-
rym Polu
PODR w Gdańsku, Oddział w Starym Polu
tel. 797 010 593, [email protected]
Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu
www.wodr.pl miejsce/kontakt
6 kwietnia Wielkopolskie Forum Pszczelarzy
WODR w Poznaniu – CWS Sielinko
tel. 61/ 447 36 58
7 kwietnia Wiosenne Targi Rolno - Ogrodnicze
WODR w Poznaniu, CEW w Marszewie
tel. 62/ 742 73 59, tel. 62/ 742 73 70
20-21 kwietnia AGRO - TARGI 2013 Stara Łubianka
WODR w Poznaniu, Stara Łubianka
tel. 67/ 21 60 182, [email protected]
27 kwietnia Biała Sobota
WODR w Poznaniu, CWE Gołaszyn
tel. 723 678 062, [email protected]
imprezy zewnętrzne
7 PRODUKCJA ROLNA
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN
MOTYLKOWYCH - SERADELA
Opracował: ZSPR CDR O/Poznań
Rośliny motylkowe drobnonasienne to rośliny jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie.
jednoroczne - koniczyna perska, seradela.
dwuletnie - koniczyna czerwona.
wieloletnie - lucerna mieszańcowa, koniczyna biała, białoróżowa, komonica, esparceta.
Rośliny motylkowe drobnonasienne uprawia się na paszę dla zwierząt. Mogą być spasane
bezpośrednio przez zwierzęta lub skarmiane jako siano, susz, czy jako sianokiszonka.
Przeznacza się je również na zielony nawóz w celu zwiększenia materii organicznej w glebie.
Uprawia się je w czystym siewie lub w mieszankach z innymi roślinami, w tym z trawami.
Uprawa roślin motylkowych drobnonasiennych przyczynia się do poprawy żyzności gleby
poprzez:
wiązanie wolnego azotu z powietrza,
zwiększenie materii organicznej gleby,
poprawę struktury gleby i jej właściwości fizyko-chemicznych,
ochronę gleb przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi ( erozja),
silny system korzeniowy, który drenuje glebę na znaczną głębokość, poprawia stosunki
wodno-powietrzne,
korzenie boczne, które spulchniają glebę,
przemieszczanie składników pokarmowych z głębszych warstw gleby do wyższych partii.
Seradela jest rośliną jednoroczną jarą, należącą do grupy roślin motylkowych
drobnonasiennych. Jest rośliną klimatu chłodnego i wilgotnego mało wrażliwą na zmienne warunki
klimatyczne. Jej okres wegetacji trwa od 115 do 160 dni. Ma bardzo dużą wartość pokarmową
– zarówno zielona masa jak i siano. Mówi się o niej jako o koniczynie gleb lekkich, ponieważ jest
jedną z cenniejszych roślin uprawianych na tych glebach. Posiada zdolność wykorzystywania
wody z rosy i mgły. Znosi przymrozki do -5 oC. Seradelę uprawia się w czystym siewie, na
nasiona, jako wsiewkę w innej roślinie lub jako poplon na przyoranie najczęściej pod żyto, owies
lub ziemniaki. Przyorana masa roślinna wnosi do gleby znaczną ilość materii organicznej.
Na zielonkę lub na przyoranie, może być uprawiana w plonie głównym, wtórnym i jako wsiewka
poplonowa. Seradelę można uprawiać w mieszankach z innymi roślinami np. z łubinem, zbożami,
grochem, peluszką itp.
Stanowisko w płodozmianie
Seradela co do płodozmianu jest rośliną niewybredną, udaje się po większości roślin
uprawnych. Jednak, aby uzyskać wysoki plon nasion lub dużą ilość zielonej masy, należy
zastanowić się po jakich roślinach seradela uprawiana w plonie głównym wyda najwyższe plony.
Należy wziąć pod uwagę, jakie stanowisko pozostawia roślina uprawiana przed uprawą seradeli,
a więc czystość i ogólną sprawność w jakiej pozostawiają one rolę. Seradela w początkowej fazie
wzrostu wolno rośnie, a więc narażona jest na konkurencyjny wzrost chwastów.
8
Ze względu na dużą wrażliwość na brak wody, wymaga stanowiska odchwaszczonego i gleby
o dobrej strukturze.
Najlepszy przedplon do uprawy seradeli w czystym siewie to rośliny okopowe uprawiane na
oborniku, ponieważ podczas pielęgnowania okopowych zwalczamy chwasty. Dobrym
przedplonem są rośliny zbożowe, wcześnie schodzące z pola np: jęczmień ozimy, żyto,
pszenica. Gorszymi przedplonami są zboża jare, rośliny przemysłowe (len, konopie) a także
rośliny pastewne tj.: słonecznik, prosowate. Są to rośliny później schodzące z pola
i pozostawiające glebę silnie wyczerpaną ze składników pokarmowych. Rośliny motylkowe nie
są również dobrym przedplonem dla seradeli. Jedynie, niezłym przedplonem jest łubin, po którym
seradela rośnie dobrze, ze względu na to, że wykorzystuje do wzrostu bakterie brodawkowe
łubinu.
Seradela wydaje też dobre plony, jeśli uprawiana jest po sobie, ze względu na coraz silniejsze
rozmnażanie bakterii brodawkowych w glebie.
Wymagania glebowe i uprawa roli
Seradela dobrze plonuje na glebach słabszych, niezbyt suchych i zawierających pewne zasoby
próchnicy. Słabo rosnie na glebach ciężkich zbitych i suchych. Znosi dobrze lekkie zakwaszenie
gleby. Seradelę na nasiona wysiewa się w trzecim lub czwartym roku po oborniku. Jeżeli
seradelę wysiewamy w zboże to uprawa roli musi być dostosowana do wymagań danego zboża,
najczęściej żyta, ale powinna być dokładna i zapewnić czystość pola. Czynności związane
z przygotowaniem pola pod zasiew rozpoczynają się tak jak przy innych roślinach, z dniem
zejścia rośliny poprzedzającej. Jeśli seradelę wysiewamy w plonie głównym to po zbiorze rośliny
poprzedzającej należy wykonać podorywkę lub zastosować bronę talerzową lub kultywator
następnie zabronować. W celu zniszczenia chwastów należy bronowanie przeprowadzić
kilkakrotnie (co 14-20 dni). Jeżeli pole zachwaszczone jest perzem należy różnymi sposobami go
zniszczyć (można wykorzystać również w tym czasie glifosat jako substancję aktywną). Przy
uprawie seradeli w czystym siewie, orka musi być wykonana jesienią. Wiosną, w okresie
obsychania roli należy uchwycić odpowiedni moment i zastosować włókowanie lub na glebach
lżejszych bronowanie. Dobre wyrównanie pola jest konieczne, ponieważ drobne nasiona seradeli
powinny byś umieszczone płytko w glebie, na głębokość 1,5 – 2 cm. Po tym zabiegu należy
kilka dni odczekać (8-10 dni) aż skiełkują chwasty i zniszczyć je stosując bronowanie. Nasiona
seradeli kiełkują jedynie w glebie wilgotnej przy dobrym podsiąkaniu wody. Należy więc takie
warunki jej stworzyć. W niektórych przypadkach należy przed siewem zastosować wałowanie
lekkim wałem. Na glebach lekkich, gdzie straty wody mogą być duże należy zaniechać
wałowania, lecz do redlic wysiewających nasiona należy doczepić kółka ugniatające. Nasiona
seradeli wówczas zostaną wduszone w glebę, a pozostała część pozostanie wzruszona i nie
nastąpi intensywne parowanie z gleby.
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN MOTYLKOWYCH - SERADELA
PRODUKCJA ROLNA
9
Uprawa seradeli na nasiona
Wysiew w żyto zbierane na zielonkę
Seradelę na nasiona wysiewa się wczesną wiosną w siewie czystym, jak również jako wsiewkę
wiosenną w żyto zasiane jesienią na zielonkę. Wczesny siew sprzyja uzyskaniu dobrych plonów
nasion o wysokiej zdolności kiełkowania i najwyższym ciężarze oraz decyduje w 50%
o wysokości uzyskanego plonu. W siewie czystym seradela powinna być zasiana do końca
marca, najpóźniej do 5 kwietnia. Ten sam termin obowiązuje przy uprawie seradeli jako wsiewki w
żyto, które przeznaczone jest na zielonkę. Jesienią należy przygotować glebę do wysiewu żyta.
Orkę siewną pod żyto wykonujemy na 3-4 tygodnie przed wysianiem. Zalecane nawożenie
mineralne to: 20 – 30 kg N oraz 60 kg P2O5 i 120 – 140 kg K2O na hektar. Nawozy fosforowe
i potasowe najlepiej zastosować pod orkę siewną, a nawóz azotowy przed siewem. Wiosną
możliwie najwcześniej należy wysiać na żyto około 80-100 kg azotu, które zostanie wykorzystane
przez żyto. W tej technologii należy jesienią zastosować pasowy siew żyta, wykorzystując
przemienny siew tzn. pierwsza redlica wysiewa żyto następna (druga) nie wysiewa, następnie
dwie wysiewają – kolejna nie wysiewa itd. Przy takim wysiewie żyta powstają nie obsiane rzędy.
Wiosną pod koniec marca lub na początku kwietnia (najpóźniej do
5 kwietnia) należy w miejsca nie wsianego żyta wsiać nasiona seradeli. Miejsce wysiewu nasion
należy lekko spulchnić (przed redlicami zainstalować tzw: łapy sztywne) tak, aby nasiona zostały
umieszczone na głębokości 2 cm i przykryte. Zalecana obsada żyta na zielonkę – 350-400 szt./
m2, a wioną - seradeli 300-350 szt./m2 tj. około 20-30 kg nasion na ha. Wiosną w początkowej
fazie kłoszenia zbieramy żyto na kiszonkę, kosząc na wysokości około 20 cm, a seradela rośnie
dalej, aż do zbioru. Wysokie ściernisko stanowi wsparcie dla wiotkich pędów seradeli.
Drugi sposób uprawy seradeli na nasiona wsiewanej w żyto polega na tym, że w żyto wsiane
jesienią (wszystkie redlice wysiewające), bardzo wcześnie wiosną (pomiędzy 15 a 30 marca)
wsiewamy siewnikiem seradelę w ilości około 20–25 kg nasion na ha. W momencie uzyskania
przez żyto fazy pierwszego kolanka przeprowadzamy desykację żyta, stosując jeden
z graminicydów np.: Fusilade super w dawce 1-1,5 l/ha lub Targa super w dawce 1–1,5 l/ ha.
Po desykacji zaschłe rośliny żyta stają się podporą dla rosnących roślin seradeli. Zapobiega to
wyleganiu roślin aż do zbioru. Rośliny seradeli mają dobre warunki do wzrostu i rozwoju. Seradela
na nasiona dojrzewa nierównomiernie. Przed zbiorem, kiedy najniższe strąki zaczynają brązowieć
zaleca się przeprowadzić desykację roślin (Reglone 200 SL w dawce 2-3 l/ha lub Reglone Turbo
200 SL w dawce 1,5 –2 l/ha. Po 7-10 dniach można przystąpić do zbioru seradeli kombajnem.
Zbiór przeprowadza się pod koniec sierpnia.
Nasiona seradeli produkuje się wyłącznie do celów siewnych, nie mają one znaczenia
w bezpośrednim żywieniu zwierząt.
Uprawa seradeli w plonie głównym w czystym siewie.
Uprawa seradeli na nasiona daje najlepsze wyniki w siewie czystym. Jednak, jest to dość
kłopotliwa uprawa, ponieważ bardzo często dochodzi do silnego wylegania roślin. Zbiór seradeli
wykonujemy wtedy metodą tradycyjną, bardzo pracochłonną (zbiór dwuetapowy), która polega na
ścięciu dojrzałych roślin kosiarką listwową, ustawienia ich w kopki, wysuszeniu i omłóceniu.
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN MOTYLKOWYCH - SERADELA
PRODUKCJA ROLNA
10
Uprawa na zielną masę.
Uprawa seradeli w plonie głównym w mieszankach.
Seradelę można wysiewać w siewie głównym w mieszankach na zieloną masę. Znaczenie jej
polega na tym, że rozrasta się tuż nad ziemią, tworząc gęste podszycie, przez co znacznie
zwiększa plon, a przede wszystkim wartość pokarmową paszy. Często uprawia się seradelę
z łubinem pastewnym wysiewając na 1 ha 100-120 kg łubinu i 20-30 kg seradeli.
Uprawa seradeli jako wsiewki poplonowej.
Dobrą metodą jest wsianie seradeli w mieszankę pastewną żyta z wyką ozimą. Żyto z wyką
z przeznaczeniem na zielonkę wysiewamy jesienią, a wiosną w rosnące rośliny wsiewamy
seradelę. Wsiana seradela ukorzenia się, przechodzi krytyczny okres początkowego wzrostu,
pod osłoną wyki i żyta. Skoszona mieszanka w połowie pierwszej dekady maja pozwala seradeli
wcześnie ruszyć i już w połowie lipca dać duży plon zielonej masy, a podczas wilgotnego lata na
uzyskanie następnego odrostu.
Seradelę można również wsiewać w mieszanki żyta z wyką przeznaczone na zbiór nasion.
Najczęściej stosowaną formą uprawy seradeli jest uprawa w poplonach zwłaszcza jako
wsiewki w żyto. Najodpowiedniejsze są wczesne terminy jej siewu, możliwe w ostatniej dekadzie
marca, gdyż nasiona seradeli muszą mieć wilgotne środowisko podczas kiełkowania.
Skiełkować powinny w okresie zanim wiosenny zapas wody zostanie zużyty przez roślinę
ochronną. Seradelę wysiewa się siewnikiem w poprzek rzędów. Redlice siewnika powinny być
obciążone, aby nasiona zostały umieszczone na głębokości do 2 cm.
Drugim terminem wysiewu seradeli jest (w rejonach wilgotnych) wysiew w momencie
kłoszenia się żyta. Wówczas nasiona wysiewamy rzutowo w rosnące żyto. Pomimo tego, że
rośliny nie są przykryte, na ogół dobrze kiełkują. Korzystne jest wykonanie siewu przed
spodziewanym deszczem. Nasiona seradeli przy odpowiedniej wilgotności ukorzeniają się, a po
sprzęcie żyta, kiedy otrzymają więcej światła, intensywnie rosną. Wówczas normę wysiewu
seradeli należy zwiększyć do 50-70 kg nasion na ha. Prawidłowo zasiana seradela po
skoszeniu rośliny ochronnej szybko wchodzi w okres pełnego rozwoju i daje dużą ilość zielonej
masy.
Przeciętny plon zielonej masy, jaki można uzyskać to około 16 ton z ha. Uzyskaną przy takiej
uprawie zielonkę możemy przeznaczyć na skarmienie przez zwierzęta, przeznaczyć na
zakiszenie, lub przeznaczyć na wypas.
Seradelę można wsiewać w rośliny jare – owies lub jęczmień jary. Są to jednak znacznie
gorsze dla niej rośliny ochronne, ponieważ owies znacznie później od żyta schodzi z pola, a w
jęczmieniu występuje znacznie silniejsze zachwaszczenie seradeli. Wysiewając seradelę
w zboża jare trzeba przestrzegać jak najwcześniejszego wysiewu oraz wyboru odmian jarych
wcześnie dojrzewających. Z owsem wysiewa się seradelę razem – owsa około 150 kg/ha,
a seradeli 40-50 kg/ha. W jęczmień jary wysiewa się seradelę siewnikiem, gdy osiągnie on
wysokość 6-8 cm.
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN MOTYLKOWYCH - SERADELA
PRODUKCJA ROLNA
11
Uprawa seradeli w poplonie ścierniskowym.
Wyniki osiągane w uprawie seradeli w poplonach ścierniskowych są różne. W latach suchych
wyniki są słabe, natomiast w wilgotnych latach bardzo dobre. Największe znaczenie ma pomyślny
rozkład opadów w miesiącach lipca i pierwszej połowie sierpnia. Seradelę w poplonie
ścierniskowym należy wysiewać jak najwcześniej.
O powodzeniu uprawy decyduje wczesny zbiór rośliny głównej, szybkie podoranie pola
i wczesny siew.
Seradelę można wysiewać jako poplon po:
- mieszankach motylkowych,
- rzepaku ozimym,
- jęczmieniu ozimym,
- wczesnych ziemniakach,
- życie,
- jęczmieniu jarym, gdy żniwa są wczesne.
W poplonie ścierniskowym po zbiorze plonu głównego (zboże) należy wykonać podorywkę,
bronowanie i wysiać nasiona, najpóźniej do 30 lipca - 60 kg nasion w rzędach 12-15 cm na
głębokość 2 cm. W miejsce podorywki można zastosować bronę talerzową lub zastosować
gruber. Po ziemniakach wcześnie schodzących z pola po usunięciu resztek z pola należy,
zastosować kultywator, bronowanie i wysiać nasiona. Uzyskaną zieloną masę możemy
przeznaczyć na skarmienie dla zwierząt, lub przyorać podczas orki zimowej jako zielony nawóz.
Przyorana masa zielona wzbogaci glebę w materię organiczną.
W poplonie ścierniskowym seradelę można wysiać z innymi roślinami, uprawianymi na glebach
lżejszych. Mogą to być takie rośliny jak: gryka, peluszka, łubin żółty, facelia błękitna. Zalecane
dawki na hektar wynoszą:
łubin żółty - 50 kg + seradela 10-20 kg;
gryka - 60 kg + seradela 10- 20 kg;
facelia - 6 – 10 kg + seradela 10- 20 kg;
łubin żółty – 35 kg + peluszka 30 kg + seradela 10- 20 kg;
łubin wąskolistny - 120 kg + groch 40 kg + seradela 15 kg.
Nawożenie
Seradeli nie nawozi się nawozami azotowymi, ale jeśli jest
wysiewana z inną rośliną (żyto, owies) koniecznie jest wysianie 30-40
kg N/ha. Nawozy fosforowo-potasowe stosuje się przedsiewnie w
zależności od zasobności gleby od 40-80 kg P2O5 oraz 80-120 kg
K2O.
Odmiany: Lacerta, libela, Igela.
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN MOTYLKOWYCH - SERADELA
PRODUKCJA ROLNA
12
Ochrona przed chwastami
Nasiona należy przygotować do wysiewu. Do zaprawiania nasion (przed chorobą ,,Zgorzel
siewek”) zaleca się stosowanie zapraw nasiennych Funaben T lub Sarfun T 65 DS. w ilości 4 g
na 1 kg nasion oraz dodanie właściwej do gatunku nitraginy. Nitragina zawiera żywe bakterie
brodawkowe z rodzaju Bradyhizobium do wiązania wolnego azotu atmosferycznego. Bakterie
brodawkowe żyją w symbiozie z roślinami seradeli. Zastosowanie bakterii pozwala na
zwiększenie intensywności wiązania azotu i zapewnia dostarczanie roślinom w zależności od
uprawianej rośliny i warunków glebowych nawet 300-400 kg azotu w ciągu sezonu
wegetacyjnego. Seradela w początkowej fazie wolno rośnie, w związku z tym plantacja po
wschodach łatwo ulega zachwaszczeniu. Chwasty zgodnie z integrowaną ochroną roślin należy
niszczyć już w uprawianych roślinach przedplonowych lub po ich zbiorach, stosując podorywkę,
bronowanie, orkę głęboką. Podczas każdego zabiegu uprawowego niszczymy wschodzące
chwasty. Seradela wysiewana w roślinę ochronną nie wymaga zwykle żadnych zabiegów
pielęgnacyjnych i nie ulega zachwaszczeniu, uprawiana, natomiast w czystym siewie
zachwaszcza się łatwo. Po siewie chwasty można niszczyć mechanicznie stosując bronowanie,
lecz młode siewki są bardzo delikatne i łatwo są wyrywane przy takim zabiegu. Dlatego tak dużą
wagę przywiązuje się do dokładnego i starannego przygotowania roli przed siewem. Zazwyczaj
w sprzyjających warunkach wilgotnościowych seradela szybko się rozrasta i zagłusza chwasty.
Jeżeli konieczne jest zastosowanie brony to pierwsze bronowanie należy zastosować kilka dni po
wschodach, a następne po 2-3 tygodniach. Poprawne wykonanie bronowania niszczy większość
chwastów, jak również przewietrza glebę i pobudza rośliny do szybszego wzrostu.
W chemicznym zwalczaniu chwastów dwuliściennych możemy zastosować preparat Metron
700 SC. Zaleca się wykonać oprysk do trzech dni po siewie w dawce 4 l/ha lub po wschodach
seradeli (2- 4 liście), kiedy chwasty mają najwyżej 4 liście właściwe.
Choroby
Zgorzel łodygowa to choroba wywoływana przez grzyb, który atakuje przede wszystkim
siewki seradeli. W końcu maja i w miesiącu czerwcu na szyjce korzeniowej roślin tworzą się
czarne plamy i jest to infekcja pierwotna. Rozwój grzyba doprowadza do zupełnego obumierania
zarażonych roślin. Po 4-8 tygodni wskutek rozwoju i pylenia się zarodników grzyba z miejsc
pierwotnego porażenia następuje dalsza infekcja. Grzyb powoduje stopniowe zasychanie
i zamieranie całych roślin. Zgorzel łodygowa zostaje przenoszona na następny rok przez
porażone nasiona i przyorane resztki pożniwne.
Fuzarioza – powodowana jest przez grzyby z rodziny Fuzarium. Grzyb ten atakuje już
wyrośnięte rośliny w początku kwietnia, wskutek czego końce roślin żółkną następnie usychają
całe liście, a nawet rośliny. U podstawy łodyg widoczny jest biały lub różowy nalot.
Mączniak rzekomy seradeli – atakuje liście roślin. Na dolnej stronie blaszki porażonych liści
widoczny jest szarofioletowy nalot, a na górnej żółtawe plamy.
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN MOTYLKOWYCH - SERADELA
PRODUKCJA ROLNA
13
Dusikorzeń – poraża korzenie, które są pokryte pilśniowym czerwono-fioletowym splotem
grzybni. Choroba ta atakuje przeważnie młode rośliny seradeli zasiane na zbyt wilgotnym
stanowisku lub podczas dłuższego okresu deszczów.
Szkodniki
W seradeli szkodniki występują rzadko i nie wyrządzają większych szkód. Mogą wystąpić takie
szkodniki jak:
Wciornastek gruszowiec
Oprzędzik motylkowy
Perłówka byliczanka
Błyszczka jarzyniówka
Zbiór
Seradelę na nasiona należy zbierać gdy na dolnej części rośliny większość strąków zaczyna
brązowieć (wówczas łupiny w środkowej partii zaczynają żółknąć). W tym czasie na górnej
części rośliny występują dość liczne kwiaty, jednak nie należy wyczekiwać na zakończenie
kwitnienia, ponieważ najlepiej wykształcone strąki opadają.
Zbiór można wykonać jednoetapowo lub dwuetapowo. Przy zbiorze jednoetapowym zaleca się
zastosowanie preparatu Reglone Turbo 200 SL w dawce 2-3,5 l /ha w celu desykacji roślin.
Zabieg ten wykonuje się, gdy 70 % strąków w dolnej części rośliny ma barwę brązową, a w
części środkowej żółtozieloną. Po 5 -7 dniach po desykacji można przystąpić do zbioru
kombajnem. Zbiór dwuetapowy polega na ścięciu w pierwszej kolejności roślin kosiarką
listwową, następnie poskładaniu na małe kopki, wysuszeniu ich i omłóceniu. Z wysuszonymi
roślinami należy postępować delikatnie, ponieważ są one podatne na osypywanie. Koszenie
i omłot seradeli wykonuje się rano, gdy jest rosa lub podczas chłodnych wieczorów. W dni
pochmurne i przy dużej wilgotności seradelę można zbierać przez cały dzien. Nasiona seradeli
należy dosuszyć do wilgotności 14 -15 %.
Plon nasion seradeli waha się w granicach od 0,4 – 1 t z ha.
Seradela jest niedocenianą rośliną uprawną, która daje wiele korzyści. Ma duże znaczenie
w płodozmianie i żywieniu zwierząt:
ma korzystny wpływ na żyzność i stan fitosanitarny gleby,
może być uprawiana na paszę jako zielonka, siano, kiszonka a także jako komponent
kiszonek,
może być wykorzystana jako pastwisko,
stanowi doskonały przedplon dla innych upraw, zwłaszcza zbóż,
jako roślina motylkowa poprawia bilans substancji organicznej gleb,
dzięki zdolnościom pobierania N z atmosfery pozostawia w glebie około 50 kg N/ ha,
może być wysiewana w różnych terminach jako plon główny, plon wtóry, jako wsiewka
z inną rośliną i jako poplon ścierniskowy,
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN MOTYLKOWYCH - SERADELA
PRODUKCJA ROLNA
14
zielonka zawiera dużo białka, soli mineralnych i witamin, spasana przez krowy poprawia
mleczność i zawartość tłuszczu, nie wywołuje wzdęć,
pozostawiona przez zimę jako okrywa martwa, zapobiega erozji gleb.
Zalety uprawy seradeli powinny zachęcić rolników do jej uprawy, zwłaszcza
w gospodarstwach z dużym udziałem gleb lekkich w strukturze użytków rolnych i tych, które
prowadzą produkcję zwierzęcą i posiadają niewielką powierzchnię trwałych użytków
zielonych.
Literatura
Święcicki W. 1972. Seradela, PWRiL
Księżak J., Magnuszewski T. 2001. Poradnik gospodarski nr 5, A może wsiewka
z seradeli.
Grabiński J. 2000. Agrochemia. Żyto z wsiewką seradeli, IUNG Puławy
Szymański F. 1995 Agrochemia nr 11. Seradela na nasiona 11-12, IUNG Puławy
Gąsiorowska B., Krawczyk M. 2008. Top agrar Polska 3/08. Seradela rośliną specyficznych
wymagań .Akademia Podlaska w Siedlcach
Zając T., Witkowicz R. 2000. Agrochemia 12. Seradela w międzyplonach, IUNG Puławy.
INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN MOTYLKOWYCH - SERADELA
PRODUKCJA ROLNA
15
Zwalczanie parcha jabłoni
Opracował: Jan Schonthaler , CDR O/Radom
Jabłoń jest najważniejszym gatunkiem sadowniczym w Polsce. Z uwagi na wielkość nasadzeń
i zbiorów, jesteśmy też liczącym się producentem jabłek w Europie i na świecie. W ostatnich
latach nastąpił znaczny postęp w organizacji rynku jabłek w Polsce, a także w technologii
produkcji tych owoców, pomimo to rudności wciąż występują. Jedną z nich jest parch, wciąż
najgroźniejsza choroba jabłoni. W ochronie sadów przed parchem co roku występują nowe
problemy, nowe zagrożenia. Dość często zdarza się, ze część sadowników ponosi klęskę nie
może poradzić sobie z ochroną, a inni aby uchronić plony pryskają dużo więcej niż jest to
naprawdę potrzebne.
Planując ochronę jabłoni przed parchem powinno brać się pod uwagę wrażliwość odmian
uprawianych w naszym sadzie. Wiele popularnych dziś odmian wykazuje dużą wrażliwość na tę
chorobę.
Dysponujemy obecnie szerokim spektrum odmian odpornych na parcha. Wciąż też pojawiają się
nowe, hodowane w różnych ośrodkach na świecie. Czym należy się kierować przy wyborze
odmiany do sadzenia? Pierwsza sprawa to pora dojrzewania i możliwość przechowywania
dostosowane do możliwości zagospodarowania owoców w gospodarstwie, a ewentualnie
przydatności do wykorzystania poza spożyciem owoców świeżych. Kolejna cecha to atrakcyjność
owoców – smak, wygląd, aromat, oraz plenność. Ważna jest także łatwość w uprawie. Poważne
problemy może przynieść na przykład przemienność w owocowaniu, niska mrozoodporność,
duża łatwość opadania owoców przed zbiorem, późne wchodzenie w owocowanie czy bardzo
duża wrażliwość na inne groźne choroby na przykład kory i drewna czy przechowalniane.
Przykładowo kilka odmian o różnych okresach dojrzewania z tradycyjnych Boskop i sporty,
czeskie – Topaz, Rajka, Rubinowa, czy polskie Golden Milenium i o zielonych owocach Chopin.
Kolejna sprawa w planowaniu ochrony obok wrażliwości odmian to określenie presji patogena.
Zależy ona głównie od nasilenia objawów choroby w sadzie poprzedniego roku , od warunków
atmosferycznych jesienią a także działań podjętych w sadzie.
Do walki z parchem przygotowujemy się już w poprzednim sezonie. Jesienią, po zbiorach
ograniczamy źródła infekcji na następny rok. Możemy to zrealizować opryskując sad przed
opadnięciem liści mocznikiem. Azot przyspiesza rozkład liści wraz z otoczniami grzyba. Inna
metoda to mechaniczne zniszczenie liści. W niektórych regionach sadowniczych używa się
odkurzaczy do zbioru liści. W ten sposób możemy ograniczyć wiosenne zagrożenie chorobą
nawet o 90 %. W gospodarstwach ekologicznych stosuje się oprysk preparatami biologicznymi,
szczepionkami bakteryjnymi na przykład EM które rozkładają liście.
Generalnie ochrona przed parchem powinna opierać się na fungicydach zapobiegawczych.
W wielu sadach poważny problem stanowi odporność patogena na wiele fungicydów.
Często stwierdza się odporność na dodynę, strobiluryny, preparaty z grupy IBE
i anilinopirymidyny. Aby zapobiec powstawaniu odporności preparaty interwencyjne powinny być
używane są jedynie w przypadkach koniecznych, nie więcej niż 1-2 razy w sezonie
i w mieszankach z preparatami kontaktowym.
PRODUKCJA ROLNA
16
Najtrudniejszy okres w ochronie jabłoni to wiosenne infekcje pierwotne. Składa się na to kilka
czynników – większa wrażliwość młodych tkanek liści na infekcję grzyba, szybkie przyrosty
powierzchni liści, co stwarza konieczność częstych zabiegów ochronnych a także wzmożone
dojrzewanie zarodników workowych – źródła infekcji pierwotnej. Trzeba też zauważyć, że
zarodniki workowe mogą być przenoszone na duże odległości. Jednak główne źródło infekcji
znajdujące się w sadzie lub jego najbliższym otoczeniu. Jeżeli w sadzie mamy dużo otoczni
z zarodnikami workowymi a do tego dojdą długotrwałe opady, mamy wówczas sytuację krytyczną
najwyższego stopnia..
Parch jabłoni może się rozwijać przy bardzo niskich temperaturach, nawet od 0,5o C. Według
aktualnych badan przy 5o potrzeba ok. 26 godzin zwilżenia aby mogła zaistnieć infekcja. Infekcja
może zaistnieć mimo braku opadów, z powodu rosy i mgieł a także wewnątrz jeszcze nie w pełni
rozwiniętych pąków. Jednak warunki meteorologiczne to dopiero możliwość kiełkowania
zarodników. Aby doszło do infekcji zarodniki muszą być dojrzałe i gotowe do wysypania
z otoczni. Terminy tej gotowości są bardzo różne w konkretnych latach i nie zawsze są związane
z fazami rozwoju jabłoni. Jeżeli są sprzyjające warunki do infekcji a wysyp zarodników jest
niewielki wówczas wystarczy zastosowanie nawet słabiej działających fungicydów. Natomiast
przy licznym wysypie ryzyko infekcji wzrasta w bardzo dużym stopniu. Dobrze pokazuje to proste
wyliczenie. Załóżmy, skuteczność ochrony 95% . Jest to bardzo wysoka skuteczność, w sadzie
często mamy niższą. Weźmy dwa gospodarstwa. W jednym mamy 6000 zarodników parcha
w 1m 3 (w praktyce zdarza się i kilkanaście tysięcy), w drugim 60. W wyniku zwalczania w tym
pierwszym przypadku pozostanie nam 300 zarodników żywych i zdolnych do zarażania w drugim
pozostaną 3. Doświadczenia wykazują, ze przy bardo niewielkiej ilości zarodników może nie
dojść do infekcji mimo sprzyjających warunków. Z drugiej strony przy bardzo dużym wysiewie
może być porażenie mimo nie do końca dogodnej pogody. Zdarzają się też sytuacje, że mimo b.
dużego uwolnienia zarodników nie stanowią one zagrożenia bo zwilżenie liści było zbyt krótkie i
nie było okresu krytycznego.
Nie można mówić o skutecznej ochronie bez dobrych, sprawnych opryskiwaczy i ich kalibracji
przed zabiegami Zabieg musi być przeprowadzony tak, aby wszystkie wrażliwe części roślin
były pokryte fungicydem. Ilość wypryskiwanej cieczy roboczej musi być dostosowana do
wysokości i gęstości korony, fazy rozwoju drzew, warunków atmosferycznych, a szczególnie
prędkości wiatru, także specyfiki preparatu. Te parametry trzeba uwzględniać ustalając prędkość
jazdy i ciśnienie robocze opryskiwacza, wydajność wentylatora, rodzaj i ilość czynnych
końcówek.
Nieodzowna pomocą dla rolnika jest także atestacja opryskiwaczy – kontrola sprawności
głównych systemów urządzenia. Według przepisów powinna ona być przeprowadzana co 3 lata.
Zwalczanie parcha jabłoni
PRODUKCJA ROLNA
17 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
W 2013 roku zmieniło się prawo w zakresie realizacji programu rolnośrodowiskowego. Zostało
uchylone dotychczasowe rozporządzenie z 2009 roku, a obecnie obowiązującym aktem
prawnym jest Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych
warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program
rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013
z dnia 13 marca 2013 roku Dz. U. z 2013 r. poz.361).
Przepisy nowego rozporządzeniu obowiązują zarówno rolników realizujących program jak
i rolników rozpoczynających zobowiązanie.
NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY W POSZCZEGÓLNYCH PAKIETACH
Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone
Zmieniły się wymogi dla gospodarstw rolnych lub ich części położonych na obszarach
szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego (OSN). Na tych
obszarach należy przestrzegać nieprzekraczania maksymalnej dawki azotu pochodzącego
z nawozów naturalnych, kompostów i nawozów mineralnych wynoszącej:
150 kg/ha na gruntach ornych,
120 kg/ha na trwałych użytkach zielonych
lecz nie więcej niż maksymalna dawka azotu takiego pochodzenia, określona w programie
działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarze
szczególnie narażonym, na którym jest położone, chociażby w części, gospodarstwo rolne
rolnika, pomniejszona o 10% na gruntach ornych i 40% na trwałych użytkach zielonych.
Jeśli nawet 1 działka leży na OSN a pozostałe są poza, to plan nawożenia należy
sporządzić dla wszystkich działek z poziomem dawek nawożenia tak jak na OSN.
Zmiana grup roślin z korzyścią dla rolnika, ponieważ lista została poszerzona
i uszczegółowiona.
W przypadku realizacji na tej samej powierzchni TUZ Pakietu 1 i Pakietu 3 różniących się
terminem koszenia, przyjęto za obowiązujący dłuższy termin koszenia. Analogiczna sytuacja
dotyczy nawożenia - jednoczesna realizacja na działce rolnej Pakietu 3 z Pakietem 1 obowiązuje
dawka nawożenia tak jak dla Pakietu 3.
Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne
Dotyczy rolników kontynuujących zobowiązanie rolnośrodowiskowe
Nowe rozporządzenie pozwala na kontynuację zobowiązania rolnośrodowiskowego w zakresie
upraw sadowniczych, na dotychczasowych warunkach tj. rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 roku, jednak niedopuszczalna jest możliwość zamiany
wariantów sadowniczych na inne warianty. Wyjątek stanowią truskawki i poziomki które rolnik
może zlikwidować i na ich miejsce posiać lub posadzić rośliny rolnicze, warzywnicze lub zioła.
ZMIANY W PROGRAMIE
ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
Opracowała: Barbara Sazońska, CDR O/Radom
18 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Dotyczy rolników rozpoczynających zobowiązanie rolnośrodowiskowe w 2013 roku
W przypadku podjęcia przez rolnika w ramach PROW 2007-2013 kolejnego zobowiązania
rolnośrodowiskowego w zakresie Pakietu 2. (po zakończeniu pierwszego 5-cio letniego
zobowiązania) na tych samych działkach, niezależnie od tego czy deklarowane uprawy będą
znajdowały się w okresie przestawiania, czy po okresie przestawiania - płatności
rolnośrodowiskowe do tych upraw będą przyznawane na poziomie niższym. Ta sama zasada
dotyczy rolników którzy realizowali Pakiet 2. w ramach PROW 2004-2006.
Brak możliwości podjęcia nowego zobowiązania w wariancie 2.9, 2.10, 2.11 i 2.12 - uprawy
sadownicze - Pakietu 2 - Rolnictwo ekologiczne.
Płatność do trwałych użytków zielonych jest przyznawana jeżeli rolnik w okresie od dnia 15
marca do dnia 30 września był posiadaczem koni, bydła, owiec lub kóz, co potwierdza wpis lub
zgłoszenie tych zwierząt do rejestru, przy współczynniku 0,5 DJP / ha. W przypadku koni rolnik
zobowiązany jest dostarczyć do 31 października br. do biura powiatowego ARiMR
zaświadczenie zawierające wykaz koni, które były wpisane lub zostały zgłoszone do rejestru
koniowatych ze wskazaniem okresu ich posiadania.
W przypadku realizacji na tej samej powierzchni TUZ wariantów 2.3 i 2.4 Pakietu 2
z Pakietem.3 różniących się terminem koszenia, przyjęto za obowiązujący dłuższy termin
koszenia. Ta sama zasada dotyczy rolników kontynuujących zobowiązanie.
Pakiet.3 Ekstensywne trwałe użytki zielone
Rolnicy którzy podjęli zobowiązanie rolnosrodowiskowe w 2012 roku w zakresie Pakietu 3
mogą z dniem 15 marca 3013 roku zmienić to zobowiązanie na Pakiet.5.
Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza
obszarami Natura 2000
Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarze
Natura 2000
Rolnicy którzy zakończyli zobowiązanie rolnośrodowiskowe w zakresie Pakietów 4 i 5 i chcą
ponownie je realizować, to muszą mieć sporządzoną nową dokumentację przyrodniczą. Za
sporządzoną dokumentację otrzymają zwrot kosztów transakcyjnych na dotychczasowych
zasadach.
Zmieniły się wymogi dodatkowe dla wariantu 4.2. Mechowiska i wariantu 5.2.
Mechowiska w zakresie sposobu koszenia (doprecyzowanie dotychczasowych
przepisów):
pozostawienie 50% powierzchni działki rolnej nieskoszonej, przy czym w każdym roku
powinno to dotyczyć innej części tej działki niż w poprzednim roku, albo
- pozostawienie całej powierzchni działki rolnej nieskoszonej na przemian z koszeniem
w kolejnym roku całej jej powierzchni, albo
- pozostawienie 50% powierzchni działki rolnej nieskoszonej, na przemian z koszeniem
w kolejnym roku całej jej powierzchni, przy czym pozostawienie w danym roku 50% powierzchni
działki rolnej nieskoszonej powinno dotyczyć innej części tej działki niż dwa lata wcześniej;
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
19 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie
Brak możliwości podjęcia zobowiązania w wariancie 6.1 Produkcja towarowa lokalnych
odmian roślin uprawnych - uprawa prosa - dotyczy nowych rolników rozpoczynających
zobowiązanie od 2013 r.
Zmiana terminu dostarczenia wymienionych poniżej załączników w przypadku ubieganie
się o pomoc w ramach wariantu 6.2 Produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin
uprawnych.
Załączniki:
- informacja o wynikach badania
- świadectwo oceny polowej i laboratoryjnej materiału siewnego
- oświadczenie o posiadaniu plantacji nasiennej rośliny dwuletniej
muszą zostać złożone do 31 października roku, w którym został złożony wniosek
o przyznanie płatności.
Rolnicy którzy wdrożyli wcześniej ten wariant i kontynuują go w 2013 roku, wymienione
załączniki będą składali dwukrotnie. Najpierw muszą złożyć te załączniki za rok 2012 razem
z wnioskiem o pomoc, czyli w terminie od 15 marca do 15 maja 2013 r. Drugi raz załączniki za
2013 rok muszą złożyć do 31 października tego roku.
Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie
Wymagane załączniki w przypadku pakietu 7 Zachowanie zagrożonych zasobów
genetycznych zwierząt w rolnictwie muszą być składane co roku. Takim załącznikiem
jest kopia dokumentu, sporządzona na formularzu udostępnionym przez Agencję, obejmująca
oświadczenia: rolnika, zawierająca wskazanie zwierząt, jakie zostały zakwalifikowane do
programu ochrony zasobów genetycznych ras lokalnych, musi być składana do wniosku
o przyznanie pierwszej i kolejnych płatności rolnośrodowiskowych.
Zmiana zobowiązania w zakresie utrzymania liczby zwierzat:
możliwe jest zwiększenie liczby zwierząt danej rasy objętych zobowiązaniem w ramach
pakietu 7 lub zmniejszeniu liczby tych zwierząt, jeżeli w wyniku tego zmniejszenia liczba
tych zwierząt nie będzie niższa niż liczba zwierząt danej rasy, do których została przyznana:
- pierwsza płatność rolnośrodowiskowa lub
- płatność rolnośrodowiskowa za 2011 r. – w przypadku gdy zobowiązanie
rolnośrodowiskowe w tym zakresie zostało podjęte przed dniem 15 marca 2011 r.
Zwierzęta objęte zobowiązaniem rolnośrodowiskowym mogą być w trakcie jego realizacji
zastąpione zwierzętami tej samej rasy, jeżeli zwierzęta te spełniają warunki przyznania płatności
rolnośrodowiskowej.
Rolnik dokonuje zastąpienia w terminie 40 dni od daty powzięcia informacji
o konieczności zastąpienia zwierzęcia.
O dokonanym zastąpieniu rolnik informuje kierownika biura powiatowego Agencji w terminie
14 dni od dnia jego dokonania, składając na formularzu udostępnionym przez Agencję kopię
dokumentu obejmującego oświadczenia:
rolnika,
podmiotu prowadzącego księgi hodowlane - w przypadku klaczy, loch i owiec matek,
podmiotu upoważnionego do realizacji lub koordynacji działań w zakresie ochrony zasobów
genetycznych - w przypadku krów, klaczy i owiec matek,
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
20 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
– zawierające wskazanie zwierząt, jakie zostały zastąpione i jakimi je zastąpiono.
Do dnia 25 stycznia 2013 na zastąpienie obowiązywał termin 30 dni. Na mocy zmienionych
przepisów (Dz. U. z 2013 r. poz. 124) zmiana terminu na 40 dni dotyczy również zastąpień
dokonanych przed dniem 25 stycznia 2013.
Pakiet 9. Strefy buforowe
Wstrzymanie naboru na wariant 9.1 i 9.2 Pakietu 9. Strefy buforowe (wnioski nowe
i kontynuacyjne!) w związku z włączeniem stref buforowych do norm Dobrej Kultury Rolnej.
Rolnicy, którzy dotychczas realizowali to zobowiązanie kończą je bez konieczności zwrotu
pobranych należności.
ZMIANY OGÓLNE
Wprowadzono nowy dokument, który jest składany w przypadku, gdy rolnik nie
zamierza ubiegać się o w danym roku o przyznanie kolejnej płatności - "Informacja
o realizowanym zobowiązaniu rolnośrodowiskowym w ramach PROW 2007 - 2013".
Brak złożenia wniosku o przyznanie kolejnej płatności i brak złożenia "Informacji" skutkuje
zwrotem całej płatności rolnośrodowiskowej przyznanej do tej pory za realizację danego pakietu
czy wariantu.
"Informację o realizowanym zobowiązaniu rolnośrodowiskowym w ramach PROW 2007 -
2013" składa się do kierownika biura powiatowego Agencji, właściwego ze względu na miejsce
zamieszkania albo siedzibę rolnika, w terminie od 15 marca do 15 maja.
Wprowadzono nowe zasady dokonywania zmian zobowiązania rolnośrodowiskowego.
Zobowiązanie rolnośrodowiskowe nie podlega zmianie w trakcie jego realizacji, chyba, że zmiana
ta polega na :
- zwiększeniu obszaru gruntów rolnych, na których to zobowiązanie jest realizowane
w zakresie Pakietu 1, lub zmniejszeniu tego obszaru, jeżeli mimo tego zmniejszenia,
zobowiązaniem tym będzie objęty obszar gruntów rolnych zadeklarowanych we wniosku
o przyznanie pierwszej płatności rolnośrodowiskowej, na których jest prowadzona działalność
rolnicza;
- jednorazowym zwiększeniu w drugim albo trzecim roku realizacji tego zobowiązania
obszaru gruntów, na których to zobowiązanie jest realizowane w zakresie Pakietów 4, 5 lub 6;
- jednorazowym dodaniu w drugim albo trzecim roku realizacji tego zobowiązania
poszczególnych wariantów Pakietów 4, 5, 6 lub 7;
- zmianie miejsca uprawy roślin lub zmianie uprawianej rośliny w ramach wariantu 2.1, 2.2,
2.5, 2.6, 2.7, 2.8 jeżeli rośliny te będą uprawiane na gruntach rolnych zadeklarowanych we
wniosku o przyznanie pierwszej płatności rolnośrodowiskowej;
- zmianie miejsca uprawy roślin lub zmianie uprawianej rośliny w ramach:
a) wariantu 6.1, 6.2, 6.3,
b) wszystkich wariantów Pakietu 8,
jeżeli rośliny te będą uprawiane na gruntach rolnych zadeklarowanych we wniosku
o przyznanie pierwszej płatności rolnośrodowiskowej i bez względu na zmianę wielkości
obszaru, na którym to zobowiązanie jest realizowane.
- zwiększeniu liczby zwierząt danej rasy, objętych tym zobowiązaniem w ramach Pakietu 7
lub zmniejszeniu liczby tych zwierząt, jeżeli mimo tego zmniejszenia, liczba tych zwierząt nie
będzie niższa niż liczba zwierząt danej rasy do której została przyznana pierwsza płatność
rolnośrodowiskowa lub
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
21 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
płatność rolnośrodowiskowa za 2011 rok – w przypadku gdy zobowiązanie
rolnośrodowiskowe w ramach tego pakietu zostało podjęte przez dniem 15 marca 2011 roku.
3. Zniesiono termin początkowy wydawania decyzji. Według stanu prawnego obowiązującego
do 15 marca 2013 r. termin ten był ustalony na dzień 1 grudnia roku w którym został złożony
wniosek. Po wprowadzeniu zmiany płatności rolnośrodowiskowe będą mogły być wypłacane
od 16 października roku złożenia wniosku, oczywiście jeżeli wniosek zostanie zweryfikowany
pozytywnie.
ZMIANA ZASADY NALICZANIA OBNIŻKI/SANKCJI ZA NIEPRZESTRZEGANIE
WYMOGÓW W RAMACH POSZCZEGÓLNYCH PAKIETÓW.
Jeżeli zostanie stwierdzone uchybienie w przestrzeganiu przez rolnika wymogów w ramach
określonych wariantów poszczególnych pakietów, płatność rolnośrodowiskowa przysługuje w
danym roku w zmniejszonej wysokości, w części dotyczącej:
działek rolnych lub
zwierząt, lub
miedz śródpolnych
w stosunku do których stwierdzono takie uchybienie, z tym że w określonych przypadkach
wymienionych w załączniku nr 7 do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13
marca 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w
ramach działania "Program rolnośrodowiskowy" objętego Programem Rozwoju Obszarów
Wiejskich na lata 2007 - 2013 (Dz. U. z 2013 r., poz. 361), zwanego dalej „rozporządzeniem
rolnośrodowiskowym” wysokość płatności rolnośrodowiskowej jest zmniejszana w części
dotyczącej danego pakietu albo wariantu.
Wysokość zmniejszeń płatności rolnośrodowiskowej jest określona w załączniku nr 7
do rozporządzenia rolnośrodowiskowego oraz § 38 rozporządzenia rolnośrodowiskowego.
Jeżeli zostanie stwierdzone uchybienie w przestrzeganiu przez rolnika wymogów określonych
w załączniku nr 3 do rozporządzenia rolnośrodowiskowego dla Pakietu 1 Rolnictwo
zrównoważone, płatność rolnośrodowiskowa w części dotyczącej pakietu przysługuje w danym
roku w wysokości zmniejszonej o tyle procent, ile odpowiada stosunkowi powierzchni:
trwałych użytków zielonych, na których stwierdzono to uchybienie, do powierzchni wszystkich
gruntów rolnych objętych zobowiązaniem rolnośrodowiskowym w ramach tego pakietu lub
gruntów ornych, na których stwierdzono to uchybienie, do powierzchni wszystkich gruntów
ornych, na których powinny być przestrzegane te wymogi w ramach tego pakietu.
Jeżeli to samo uchybienie zostanie stwierdzone na kilku działkach rolnych to wysokość
zmniejszenia jest ustalana w oparciu o procent (% zmniejszenia za nieprzestrzeganie wymogu)
wynikający z sumy powierzchni, na których stwierdzono nieprzestrzeganie wymogu w stosunku
do powierzchni wszystkich gruntów rolnych lub wszystkich gruntów ornych objętych
zobowiązaniem rolnośrodowiskowym w Pakiecie 1.
Jeżeli stwierdzono więcej niż jedno uchybienie procent zmniejszenia całej płatności za Pakiet
1 ustala się w oparciu sumę wartości % zmniejszeń za nieprzestrzeganie poszczególnych
wymogów.
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
22 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Jeżeli zostanie stwierdzone uchybienie w przestrzeganiu przez rolnika wymogów określonych
w załączniku nr 3 dla Pakietu 2 Rolnictwo ekologiczne ust. 1 pkt 2 lub ust. 2 – dotyczy
wymogu prowadzenia produkcji rolnej zgodnie z najlepszą wiedzą i kulturą rolną, przy
zachowaniu należytej dbałości o stan fitosanitarny roślin i ochronę gleby oraz lub terminu
koszenia do dnia 31 lipca lub wypasanie w okresie wegetacyjnym na trwałych użytkach zielonych
oraz usunięcie lub złożenie w stogi ściętej biomasy w terminie 2 tygodni po pokosie,
a w uzasadnionych przypadkach w dłuższym terminie, niezwłocznie po ustaniu przyczyn, ze
względu na które dotrzymanie dwutygodniowego terminu nie było możliwe- płatność
rolnośrodowiskowa w części dotyczącej wariantu trzeciego lub czwartego Pakietu 2 przysługuje
w danym roku
w wysokości zmniejszonej o tyle procent, ile odpowiada stosunkowi powierzchni trwałych
użytków zielonych, na których stwierdzono to uchybienie, do powierzchni wszystkich trwałych
użytków zielonych, na których powinny być przestrzegane te wymogi w ramach tego wariantu.
Jeżeli zostanie stwierdzone uchybienie w przestrzeganiu przez rolnika wymogów określonych
w załączniku nr 3 do rozporządzenia dla Pakietu 8 Ochrona gleb i wód ust. 3 pkt 7 lub ust. 4
pkt 7, czyli zakazu uprawy w plonie głównym rośliny, która była uprawiana w międzyplonie
ozimym, lub formy jarej takiej rośliny oraz zakazu uprawy w plonie głównym rośliny, która była
uprawiana w międzyplonie ścierniskowym - płatność rolnośrodowiskowa przyznana za rok
poprzedzający rok, w którym zostało stwierdzone to uchybienie, podlega zwrotowi w części
dotyczącej działki rolnej, w stosunku do której stwierdzono takie uchybienie.
Ponadto zgodnie z art. 18 rozporządzenia nr 65/2011 w razie stwierdzenia po raz
pierwszy nieprzestrzegania przez rolnika wymogu, oprócz zmniejszenia płatności
w danym roku rolnik zobowiązany będzie do zwrotu wszystkich płatności dotychczas
przyznanych za ten pakiet/wariant w wysokości (% zmniejszenia) jakie ustalone jest za
niespełnienie określonego wymogu w 2013 roku (dotyczy zwrotu płatności otrzymanych
przez rolnika na podstawie wniosków z lat 2011 i 2012).
Jeżeli rolnik nie zachował któregokolwiek z występujących w gospodarstwie rolnym
i określonych w planie działalności rolnośrodowiskowej trwałych użytków zielonych
i elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanych rolniczo, tworzące ostoje dzikiej
przyrody płatność rolnośrodowiskowa przysługuje temu rolnikowi w wysokości
zmniejszonej o 20% w roku, w którym stwierdzono takie uchybienie.
Zmniejszenia nie stosuje się w przypadku, gdy rolnik nie zachował któregokolwiek
z występujących w gospodarstwie rolnym i określonych w planie działalności rolnośrodowiskowej
trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanych rolniczo w
wyniku przeniesienia, w drodze umowy, posiadania gruntów rolnych, na których występują takie
użytki lub elementy krajobrazu, lub utraty posiadania takich gruntów, jeżeli ponadto do działek
rolnych położonych na tych gruntach nie została przyznana płatność rolnośrodowiskowa.
Jeżeli rolnik nie prowadzi rejestru działalności rolnośrodowiskowej, rolnikowi temu nie
przysługuje płatność rolnośrodowiskowa w danym roku.
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
23 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Zgodnie art. 16 ust. 3 Rozporządzenia Komisji (UE) nr 65/2011 z dnia 27 stycznia 2011 r.
ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005
w odniesieniu do wprowadzenia procedur kontroli oraz do zasady wzajemnej zgodności w
zakresie środków wsparcia rozwoju obszarów wiejskich (Dz. Urz. UE L 25 z 28.01.2011 r., str. 8,
ze zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem nr 65/2011”, jeżeli obszar stwierdzony dla danej
grupy upraw płatności rolnośrodowiskowej jest:
mniejszy od powierzchni zadeklarowanej we wniosku o przyznanie płatności w ramach danej
grupy upraw płatność przysługuje do powierzchni stwierdzonej,
jest większy od powierzchni zadeklarowanej we wniosku o przyznanie płatności w ramach
danej grupy upraw płatność jest przyznawana do powierzchni zadeklarowanej we wniosku.
W sprawie przyznania płatności rolnośrodowiskowej, zgodnie z art. 16 ust. 3 akapit trzeci
rozporządzenia nr 65/2011 w przypadku, gdy różnica między całkowitym obszarem
zadeklarowanym do objęcia płatnością rolnośrodowiskowych nie przekracza 0,1 ha (który nie
stanowi więcej niż 20%), obszar zatwierdzony uznaje się za równy zadeklarowanemu.
Uwzględnia się zawyżenia powierzchni na poziomie grupy upraw.
Dla płatności rolnośrodowiskowych w przypadku różnicy między powierzchnią
deklarowaną a powierzchnią stwierdzoną stosuje się przepisy art. 16 rozporządzenia
nr 65/2011, gdy:
różnica między powierzchnią deklarowaną kwalifikowaną a początkową powierzchnią
kwalifikowaną, określoną zgodnie art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 65/2011, przekracza 3% albo 2
hektary ale nie więcej niż 20% początkowej powierzchni kwalifikowanej. W takim przypadku
płatność jest naliczana do początkowej powierzchni kwalifikowanej, a następnie zmniejszana jest
o kwotę przypadającą na dwukrotność stwierdzonej różnicy powierzchni (tzw. sankcje
powierzchniowe);
różnica między powierzchnią zadeklarowaną kwalifikowaną a początkową powierzchnią
kwalifikowaną przekracza 20% początkowej powierzchni kwalifikowanej. W tym przypadku w
danym roku odmawia się przyznania płatności. W przypadku płatności rolnośrodowiskowych, jeśli
różnica ta przekracza 20 % stwierdzonego obszaru, dla danego wariantu nie zostanie przyznana
żadna pomoc,
różnica między powierzchnią zadeklarowaną kwalifikowaną a początkową powierzchnią
kwalifikowaną przekracza 50% początkowej powierzchni kwalifikowanej. W takim przypadku
rolnikowi odmawia się przyznania rolnośrodowiskowej, a dodatkowo nakłada się sankcje
w wysokości kwoty przypadającej na różnicę między powierzchnią deklarowaną kwalifikowaną a
początkową powierzchnią kwalifikowaną. Kwota ta będzie potrącana, zgodnie z art. 5b
rozporządzenia Komisji (WE) nr 885/2006 - ze wszelkich płatności wypłacanych rolnikowi przez
ARiMR, na podstawie wniosków złożonych przez rolnika na przestrzeni trzech lat
kalendarzowych następujących po roku, w którym stwierdzono przedeklarowanie powierzchni.
Jeżeli w ciągu kolejnych trzech lat kalendarzowych nie jest możliwe całkowite potrącenie
nałożonej kwoty sankcji pozostające saldo zostaje anulowane.
Dla płatności rolnośrodowiskowej ma zastosowanie art. 16 ust. 6 rozporządzenia nr 65/2011,
gdy stwierdzone różnice między powierzchnią deklarowaną kwalifikowaną a początkową
powierzchnią kwalifikowaną wynikają z nieprawidłowości popełnionych celowo.
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
24 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Jeżeli różnica między powierzchnią deklarowaną kwalifikowaną a początkową powierzchnią
kwalifikowaną:
przekracza 0,5% lub 1 ha ale nie przekracza 20%, wówczas w danym roku odmawia się
przyznania płatności,
przekracza 20%, wówczas rolnikowi odmawia się przyznania płatności i dodatkowo nakłada
się sankcje w wysokości kwoty przypadającej na różnicę między powierzchnią deklarowaną
kwalifikowaną a początkową powierzchnią kwalifikowaną. Kwota ta będzie potrącana zgodnie z
art. 5b rozporządzenia Komisji (WE) nr 885/2006 - ze wszelkich płatności wypłacanych rolnikowi
przez ARiMR, na podstawie wniosków złożonych przez rolnika na przestrzeni trzech lat
kalendarzowych następujących po roku, w którym stwierdzono przedeklarowanie powierzchni.
Jeżeli w ciągu kolejnych trzech lat kalendarzowych nie jest możliwe całkowite potrącenie
nałożonej kwoty sankcji pozostające saldo zostaje anulowane.
W przypadku niezgłoszenia we wniosku wszystkich obszarów i różnica pomiędzy
całkowitym obszarem zadeklarowanym we wniosku, a obszarem zadeklarowanym wraz z
całkowitą powierzchnią działek niezdeklarowanych wynosi więcej niż 3% powierzchni
zadeklarowanej, to całkowitą kwotę płatności rolnośrodowiskowej należnej rolnikowi obniża się
maksymalnie o 3% w zależności od stopnia tego pominięcia na następujących zasadach:
różnica powierzchni do 3% – brak sankcji;
różnica powierzchni przekracza 3% do 30% włącznie - sankcja w wysokości 1% kwoty
płatności wyliczonej z uwzględnieniem kolejności sankcjonowania;
różnica powierzchni przekracza 30% do 60% włącznie - sankcja w wysokości 2% kwoty
płatności wyliczonej z uwzględnieniem kolejności sankcjonowania;
różnica powierzchni przekracza 60% - sankcja w wysokości 3% kwoty płatności wyliczonej z
uwzględnieniem kolejności sankcjonowania
Zgodnie z art. 71 ust. 1 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1122/2009 z dnia 30 listopada 2009
r. ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009
odnośnie do zasady wzajemnej zgodności, modulacji oraz zintegrowanego systemu zarządzania
i kontroli w ramach systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników przewidzianych w
wymienionym rozporządzeniu oraz wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w
odniesieniu do zasady wzajemnej zgodności w ramach systemu wsparcia ustanowionego dla
sektora wina (Dz. Urz. UE L 316 z 02.12.2009 r., str. 1, ze zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem
nr 1122/2009”, w przypadku, gdy stwierdzona w gospodarstwie rolnym niezgodność
wynika z zaniedbania rolnika, stosuje się pomniejszenie każdej kwoty płatności
rolnośrodowiskowych co do zasady w wysokości 3% całkowitej kwoty płatności. Na
podstawie oceny zawartej w raporcie z kontroli na miejscu istnieje możliwość
zastosowania sankcji w wysokości 1% lub 5% całkowitej kwoty płatności
Zgodnie z art. 72 ust 1 rozporządzenia nr 1122/2009 w przypadku, gdy rolnik celowo
dopuścił się stwierdzonej niezgodności, całkowita kwota płatności zostaje pomniejszona,
co do zasady o 20%. Na podstawie oceny zawartej w protokole z kontroli na miejscu
istnieje możliwość obniżenia procentu do wartości nie mniejszej niż 15% lub podwyższona
maksymalnie do 100%. W przypadkach o wyjątkowym zakresie, nasileniu lub uporczywości
bądź też w przypadku stwierdzenia celowo powtarzającej się niezgodności rolnik może być
wyłączony z przyznawania płatności w kolejnym roku kalendarzowym.
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
25 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Zgodnie z art. 51 ust 2 akapit drugi Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20
września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz
Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE L 277 z 21.10.2005 r., str.
1, ze zm.), kwota płatności rolnośrodowiskowych nie podlega redukcji, jeżeli kwota obniżki
z tytułu nieprzestrzegania norm i wymogów nie przekracza równowartości kwoty 100 euro
na jednego rolnika na rok kalendarzowy (dotyczy płatności ONW, płatności
rolnośrodowiskowej, płatności zalesieniowych).
Wniosek o przyznanie płatności może zostać złożony także w terminie 25 dni
kalendarzowych po terminie składania wniosków, tj. do dnia 10 czerwca 2013 roku, jednak
za każdy dzień roboczy opóźnienia stosowana jest redukcja w wysokości 1% należnej
kwoty płatności.
Zwrot płatności rolnośrodowiskowych
Płatność rolnośrodowiskowa podlega zwrotowi, jeżeli rolnik nie realizuje całego
zobowiązania rolnośrodowiskowego, w szczególności w związku z niesporządzeniem
planu działalności rolnośrodowiskowej albo sporządzeniem go niezgodnie z wymogami
określonymi w rozporządzeniu, lub nie spełnia innych warunków przyznania płatności
rolnośrodowiskowej określonych w rozporządzeniu.
Płatność rolnośrodowiskowa podlega zwrotowi również w przypadku, gdy rolnik:
nie przestrzega żadnych wymogów w ramach wariantu określonego pakietu,
w szczególności w związku z dokonaniem wymiany działek, o której mowa w art. 10 ust. 4
rozporządzenia nr 65/2011 (w okresie trwania zobowiązania działki, na które przyznaje się
wsparcie, nie mogą być przedmiotem wymiany, z wyjątkiem przypadków określonych
szczegółowo w programie rozwoju obszarów wiejskich), przy czym zwrotowi podlega ta część
płatności, która została przyznana do działek rolnych, zwierząt lub miedz śródpolnych objętych
danym wariantem;
zmniejszył obszar, na którym powinien realizować zobowiązanie rolnośrodowiskowe,
przy czym zwrotowi podlega ta część płatności, która została przyznana do działki rolnej objętej
zmniejszeniem;
zmniejszył liczbę zwierząt danej rasy objętych zobowiązaniem rolnośrodowiskowym
w ramach Pakietu 7 do poziomu niższego niż liczba zwierząt danej rasy, do których
została przyznana:
pierwsza płatność rolnośrodowiskowa lub
płatność rolnośrodowiskowa za 2011 r. – w przypadku gdy zobowiązanie
rolnośrodowiskowe w ramach tego pakietu zostało podjęte przed dniem 15 marca 2011 r.
- przy czym zwrotowi podlega ta część płatności, która została przyznana do zwierząt
objętych zmniejszeniem oraz zwierząt, które zostały zastąpione przez te zwierzęta na podstawie
§ 8 ust. 1 rozporządzenia rolnośrodowiskowego.
Zgodnie z § 8 ust. 1 rozporządzenia rolnośrodowiskowego zwierzęta rasy lokalnej objęte
zobowiązaniem rolnośrodowiskowym mogą być w trakcie jego realizacji zastąpione zwierzętami
tej samej rasy, jeżeli zwierzęta te spełniają warunki przyznania płatności rolnośrodowiskowej;
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
26 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
nie złożył wniosku o przyznanie kolejnej płatności rolnośrodowiskowej za realizację
danego wariantu albo informacji na formularzu udostępnionym przez ARiMR, o gruntach,
na których realizuje zobowiązanie rolnośrodowiskowe w zakresie tego wariantu w danym
roku, wskazując ich położenie i powierzchnię, a w przypadku Pakietu 7 również zwierzęta,
w odniesieniu do których realizuje zobowiązanie rolnośrodowiskowe w zakresie tego
wariantu w danym roku jeżeli rolnik realizujący zobowiązanie rolnośrodowiskowe nie
zamierza ubiegać się w danym roku o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej za
realizację danego wariantu, przy czym zwrotowi podlega ta część płatności, która została
przyznana za realizację tego wariantu.
W przypadku gdy rolnik zmniejszył obszar, na którym powinien realizować
zobowiązanie rolnośrodowiskowe w zakresie wariantu trzeciego lub czwartego Pakietu 2
Rolnictwo ekologiczne, płatność rolnośrodowiskowa przyznana za realizację tych
wariantów podlega zwrotowi w części odpowiadającej procentowemu stosunkowi
powierzchni trwałych użytków zielonych objętych zmniejszeniem do powierzchni
wszystkich trwałych użytków zielonych, na których powinien być realizowany dany
wariant .
Płatność rolnośrodowiskowa nie podlega zwrotowi:
w przypadku, o którym mowa w art. 44 ust. 3 rozporządzenia Komisji (WE) Nr 1974/2006 z
dnia 15 grudnia 2006 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady
(WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz
Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW);
mimo zmniejszenia obszaru, na którym rolnik powinien realizować zobowiązanie
rolnośrodowiskowe, jeżeli zmniejszenie to nie przekracza 3% całkowitej powierzchni obszaru
objętego tym zobowiązaniem i 2 ha oraz zostało dokonane przed dniem 15 marca 2012 r.
Kwota płatności rolnośrodowiskowej przeznaczona na refundację kosztów transakcyjnych
podlega zwrotowi w części przekraczającej wysokość kwoty, jaka powinna być przeznaczona na
ich refundację, jeżeli stwierdzona powierzchnia siedliska, dla którego sporządzono dokumentację
przyrodniczą, jest mniejsza niż określona we wniosku o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej.
Płatność rolnośrodowiskowa podlega zwrotowi w trybie i na zasadach określonych w
przepisach o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Siła wyższa
Zgodnie z art. 47 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) Nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r.
ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w
sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju
Obszarów Wiejskich (EFRROW), w przypadku wystąpienia jednej z kategorii siły wyższej lub
wyjątkowych okoliczności, nie będzie wymagany częściowy lub pełny zwrot pomocy otrzymanej
przez beneficjenta:
śmierć beneficjenta;
długotrwała niezdolność beneficjenta do wykonywania zawodu;
wywłaszczenie dużej części gospodarstwa, jeśli takiego wywłaszczenia nie można było
przewidzieć w dniu podjęcia zobowiązania;
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
27 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
katastrofa naturalna poważnie dotykająca grunty gospodarstwa;
wypadek powodujący zniszczenie budynków dla zwierząt gospodarskich;
choroba epizootyczna dotykająca część lub całość należącego do rolnika żywego inwentarza.
Inną niż wymienione w przepisach rozporządzenia nr 1974/2006 kategorią siły wyższej
lub wyjątkową okolicznością, w przypadku wystąpienia której zwrot pomocy nie jest
wymagany, zgodnie z § 45 rozporządzenia rolnośrodowiskowego, jest:
- wywłaszczenie części nieruchomości, jeżeli takiego wywłaszczenia nie można było
przewidzieć w dniu rozpoczęcia realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego, uniemożliwiające
dalszą realizację tego zobowiązania;
- zmiana zasięgu obszarów objętych programami mającymi na celu ograniczenie odpływu
azotu ze źródeł rolniczych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami
azotu lub zmiana tych programów;
- określenie obszaru, na którym dotychczas było realizowane zobowiązanie
rolnośrodowiskowe, jako obszaru zagrożonego erozją wodną - w przypadku realizacji pakietu
"Ochrona gleb i wód";
- utratę posiadania gruntów rolnych, na których powinno być realizowane zobowiązanie
rolnośrodowiskowe, w wyniku scalenia gruntów dokonanego na podstawie przepisów o scalaniu
i wymianie gruntów;
- wystąpienie okoliczności, kiedy w trakcie realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego
grunty rolne, na których jest realizowane to zobowiązanie, zostaną objęte obszarem Natura
2000, realizowany na tych gruntach rolnych wariant pakietu "Ochrona zagrożonych gatunków
ptaków
i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000" zamienia się od następnego roku
realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego na odpowiedni wariant pakietu "Ochrona
zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000";
- śmierć posiadanego przez rolnika zwierzęcia, za którą rolnik nie ponosi odpowiedzialności
w przypadku realizacji pakietu Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt
w rolnictwie;
- usunięcie posiadanego przez rolnika zwierzęcia z programu ochrony zasobów genetycznych
danej rasy z przyczyn niezależnych od rolnika - w przypadku realizacji pakietu Zachowanie
zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.
- wystąpienie innej okoliczności, której nie można było przewidzieć w dniu rozpoczęcia
realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego, mające wpływ na realizację zobowiązania
rolnośrodowiskowego i będące wynikiem przyczyn niezależnych od rolnika.
W myśl art. 47 ust. 2 ww. rozporządzenia przypadki siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności
są zgłaszane przez beneficjenta lub upoważnioną przez niego osobę na piśmie właściwemu
organowi, wraz z odpowiednimi dowodami wystarczającymi dla właściwych organów, w ciągu 10
dni roboczych od dnia, w którym beneficjent lub upoważniona przez niego osoba są w stanie
dokonać tej czynności.
Wymagane dokumenty potwierdzające wystąpienie siły wyższej należy przedłożyć
Kierownikowi Biura Powiatowego ARiMR właściwego ze względu na miejsce zamieszkania
lub siedzibę Wnioskodawcy.
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
28 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Dokumentami, które rolnik powinien złożyć do biura powiatowego ARiMR jest pisemne
oświadczenie o zaistniałych okolicznościach, opatrzone czytelnym podpisem i datą złożenia,
złożone w terminie 10 dni roboczych od dnia, w którym rolnik lub upoważniona przez niego
osoba były w stanie dokonać takiego powiadomienia wraz z dowodem potwierdzającym
wystąpienie siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności.
Natomiast dowodami potwierdzającymi działanie siły wyższej lub wystąpienia
wyjątkowych okoliczności mogą być np.:
- odpis skrócony aktu zgonu rolnika;
- zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, wydane na
podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników;
- protokół oszacowania szkód w uprawach rolnych, spowodowanych zwłaszcza klęską suszy,
gradobiciem, nadmiernymi opadami atmosferycznymi, osuwiskami ziemi, wymarznięciem,
powodzią, huraganem, pożarem lub plagą gryzoni, sporządzony przez komisję powołaną przez
wojewodę właściwego ze względu na miejsce powstania szkody;
- pisemne oświadczenie rolnika o położeniu gospodarstwa rolnego na obszarze, na którym
został wprowadzony stan klęski żywiołowej na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej;
- decyzja właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa, wydana na
podstawie przepisów o ochronie roślin, nakazująca zniszczenie roślin, produktów roślinnych lub
przedmiotów w przypadku wystąpienia lub podejrzenia wystąpienia organizmów
kwarantannowych;
- decyzja właściwego organu nadzoru budowlanego, wydana na podstawie przepisów prawa
budowlanego, określająca zakres i termin wykonania niezbędnych robót w celu uporządkowania
terenu katastrofy i zabezpieczenia budynku służącego gospodarce rolnej do czasu wykonania
robót doprowadzających budynek do stanu właściwego;
- decyzja właściwego powiatowego lekarza weterynarii, wydana na podstawie przepisów
o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, nakazująca zabicie lub
ubój zwierząt chorych lub zakażonych, podejrzanych o zakażenie lub o chorobę albo zwierząt
z gatunków wrażliwych na daną chorobę zakaźną zwierząt.
Opracowała: Barbara Sazońska
ZMIANY W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM W 2013 ROKU
29 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Wzrastające znaczenie rolnictwa ekologicznego oraz troska o ochronę środowiska, spowodowało
między innymi wzrost zainteresowania i wzmożenie podejmowania badań nad metodami
zwalczania chwastów alternatywnymi dla chemicznych. W ochronie przed chwastami mieści się
szereg następujących po sobie zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych. Podział sposobów
regulowania zachwaszczenia wyróżnia:
Metody chemiczne
Metody niechemiczne
Zachwaszczeniu zapobiegają wszelkie działania ułatwiające roślinom uprawnym konkurencję
z chwastami. Są to między innymi: dobór gatunku i odmiany dostosowany do warunków
klimatycznych, prawidłowy wysiew nasion na odpowiednią głębokość, nawożenie zgodne
z wymaganiami pokarmowymi roślin i nawadnianie w okresach zapotrzebowania na wodę,
prawidłowe zmianowanie, współrzędna uprawa różnych gatunków, ściółkowanie.
Planując profilaktykę jako działania redukujące wschody chwastów należy brać pod uwagę
„krytyczny okres konkurencji chwastów” – czyli okres, kiedy obecność chwastów w uprawie
powoduje największe straty w plonie, lub „wymagany okres wolny od chwastów” – czyli okres,
podczas którego obecność chwastów nie jest tolerowana przez rośliny uprawne. W przypadku
roślin uprawnych, z wyjątkiem sadów i krzewów jagodowych, optymalny okres odchwaszczania
mieści się mniej więcej od wschodów do ¼ – 1/3 okresu wegetacji.
Tab. Wymagany okres wolny dla wybranych gatunków roślin od chwastów
Roślina Wymagany okres wolny od chwastów
Cebula z siewu Od flagi do 3-4 liści (10-12tyg.po wsch.)
Kapusta głowiasta 1/3 okresu wegetacji po posadzeniu
Kukurydza Od wschodów do 7-8 liści
Marchew Od wschodów do 1/3 – ½ okresu wegetacji
Burak ćwikłowy Od 2-6 tyg. po wschodach
Burak cukrowy Od 2-3 do 8-9 tyg. po wschodach
Bób, bobik Od 2-3 do 7-8 tyg. po wschodach
Ogórek z siewu Od 10 do 24 dni po wschodach
Ogórek z rozsady Od 1-2 do 4 -5 tyg. po posadzeniu
Seler korzeniowy Do 6-8 tyg. po posadzeniu
Pomidor z rozsady Od 4-6 tyg. po sadzeniu
Por z siewu Od wschodów do 3-5 lisci
Por z rozsady Od 4-5 do 7-8 tyg. po posadzeniu
Fasola szparagowa Od 1 pary potrójnych liści do poczatku kwitnienia
Sałata Do 3 tyg. po sadzeniu
Ziemniak 4-6 tyg. po wschodach
Wpływ ściółkowania na zachwaszczenie upraw
warzywniczych
Autor: Magda Kibler, CDR O/Radom
30 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Jedną z opcji redukujących zachwaszczenie w uprawach warzyw jest ściółkowanie. Jest to
okrywanie gleby, które polega na przykrywaniu powierzchni gleby wokół roślin warstwą materiału
– organicznego lub z tworzywa sztucznego. Ściółki stanowią bariery fizyczne uniemożliwiające
dostęp światła, mogące częściowo lub całkowicie zapobiegać wschodom chwastów, dzięki
czemu można ograniczyć lub wyeliminować stosowanie herbicydów.
Naturalnym sposobem regulacji zachwaszczenia jest stosowanie ściółek organicznych lub roślin
okrywowych wysiewanych jako międzyplon przeznaczonych na przyoranie lub pozostawione jako
mulcz, które po mechanicznym rozdrobnieniu albo przemarznięciu tworzą „martwą ściółkę”.
Taka ściółka pozostawiona na powierzchni roli Tworzy fizyczną barierę utrudniającą pojawienie
się chwastów. Siew lub sadzenie w „martwą ściółkę” można wykonać sposobami:
1. bez wiosennej uprawy roli, siewnikami do siewu bezpośredniego,
2. zwykłymi siewnikami we wcześniej przygotowane uprawione pasy.
Do zmniejszenia zachwaszczenia można również stosować ściółki z kory, słomy lub ściółki
z zielonej masy np.: koniczyny czerwonej, mieszanek koniczyny z trawami skoszonej na innym
polu i rozrzuconej w międzyrzędziach roślin w kilka tygodni po siewie lub sadzeniu.
Zachwaszczenie można też ograniczyć przez stosowanie „żywej ściółki”. Rośliny tworzące żywą
ściółkę (koniczyna biała, czerwona, trawy, mieszanki koniczyny z trawami) rosną równolegle
z rośliną uprawną i są systematycznie koszone. Skoszona biomasa może pozostać
w międzyrzędziach lub przeznaczona na ściółkowanie innych upraw. Oprócz działania
zmniejszającego zachwaszczenie ściółki żywe i martwe mogą zapobiegać erozji, poprawiać
aktywność biologiczną i żyzność gleby, działać strukturotwórczo oraz zapobiegać wymywaniu
składników pokarmowych w głąb profilu glebowego.
Żywa ściółka może jednak konkurować z roślinami uprawnymi i tym samym może zmniejszyć ich
plon. W ściółkach również może być utrudnione zwalczanie chwastów wieloletnich, związki
allelopatyczne w rozkładającej się ściółce mogą ograniczyć zachwaszczenie, ale również
hamować rozwój rośliny uprawnej.
Innym sposobem ograniczenia
zachwaszczenia jest ściółkowanie gleby
materiałem nieprzepuszczającym bądź
ograniczającym dostęp światła. Do
ściółkowania wykorzystywana jest
cienka czarna folia z polietylenu lub
polichlorku winylu albo czarna włóknina
polipropylenowa. Agrowłóknina w
odróżnieniu od czarnej folii jest
przepuszczalna dla wody, dzięki czemu
nie dochodzi do braków wilgoci u roślin
uprawowych (woda z opadów i
nawadniania przenika do przykrytej
gleby), w związku z tym nie ma potrzeby zakładania instalacji nawodnieniowej, jak w przypadku
stosowania folii. Do ściółkowania gleby próbuje się wykorzystać również folie fotoselektywne –
zielone, brązowe i in. - które absorbują promieniowanie aktywne fotosyntetycznie i tym samym
utrudniają rozwój chwastów.
Wpływ ściółkowania na zachwaszczenie upraw warzywniczych
31 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
Folie fotoselektywne służą do ściółkowania zagonów w polu i pod osłonami oraz jako materiał na
osłony. Te pierwsze są czarne od spodu, a barwne od wierzchu, co powoduje odbijanie fal
świetlnych o określonej długości. Białe, czerwone i srebrne odstraszają mszyce, żółte - mączliki
szklarniowe. Każdy kolor jest przeznaczony do ściółkowania innego gatunku roślin (np. srebrne -
truskawek, żółte – pomidorów).
W doświadczeniu polowym, przeprowadzonym w latach 2008–2009 przez Uniwersytet
Przyrodniczy we Wrocławiu w uprawie oberżyny odmiany ‘Epic F1‘, zastosowano żywe ściółki:
życicę trwałą i koniczynę białą, wysiewane na trzy tygodnie przed posadzeniem oberżyny,
w terminie jej sadzenia oraz trzy tygodnie po posadzeniu oraz czarną folię polietylenową
i włókninę polipropylenową. Plon handlowy oberżyny uprawianej na czarnej folii był większy niż w
kontroli
i na ściółce z czarnej włókniny. Zastosowanie koniczyny białej jako żywej ściółki umożliwiło
zebranie plonu oberżyny porównywalnego pod względem statystycznym z poletkami pokrytymi
czarną folią. Uprawa z życicą trwałą spowodowała istotny spadek plonu w stosunku do uprawy
z pozostałymi ściółkami (o 17%) i do kontroli (o 15%).
Ściółki z tworzyw sztucznych – pomimo wielu zalet – nie są obojętne dla środowiska, ponieważ
do ich produkcji wykorzystywane są surowce nieodnawialne. Kawałki folii lub włókniny
niestarannie zebranej po zakończeniu uprawy będą zanieczyszczały środowisko przez wiele lat.
W gospodarstwie mogą pojawić się problemy z utylizacją już zużytej folii i włókniny, po okresie ich
wykorzystania w uprawie. Nie wolno ich spalać we własnym zakresie, gdyż wydzielają szkodliwe
dla zdrowia substancje, między innymi rakotwórcze dioksyny. Folie i agrowłókniny z tworzyw
sztucznych w rolnictwie ekologicznym mogą być zastąpione materiałami biodegradowalnymi.
W wielu krajach zalecane są folie i agrowłókniny biodegradowalne, wykonane
z naturalnego polimeru, jakim jest skrobia. W zależności od warunków zewnętrznych, wilgotności
i temperatury powietrza, zachowują one właściwości ściółkujące przez co najmniej 2 miesiące
(maksymalnie 6 miesięcy). Po upływie 4–6 tygodni od położenia ściółki, w warunkach wysokiej
wilgotności powietrza i temperatury materiały te zaczynają rozkładać się do wody i dwutlenku
węgla. Po pewnym czasie pod wpływem działalności mikroorganizmów glebowych ściółka ulega
całkowitemu rozkładowi. Folia lub włóknina biodegradowalna wygląda jak zwykła folia
polietylenowa, ściółkuje się nią zagony w taki sam sposób i przy użyciu tych samych maszyn, jak
z tworzyw sztucznych. Folia ulegająca biodegradacji bardzo dobrze przylega do gleby. Po
zakończeniu uprawy można ją przyorać lub wywieźć na kompost, co wydaje się lepszym
rozwiązaniem. Ściółkowanie nią przynosi jednakowe korzyści, jak ściółkowanie zwykłą folią czy
włókniną. Ściółki ulegające biodegradacji są już powszechnie używane w wielu krajach. Ich
stosowanie jest zalecane w rolnictwie ekologicznym przez IFOAM (International Federation of
Organic Agriculture Movement — Międzynarodową Federację Rolnictwa Ekologicznego). Folia
ulegająca biodegradacji znajduje się w obrocie również w Polsce. Została wprowadzona na nasz
rynek pod zastrzeżoną nazwą BioAgrowłóknina®.
Badania nad zastosowaniem tego typu folii w produkcji kilku gatunków warzyw uprawianych
z rozsady – selera korzeniowego, kapusty głowiastej, pomidora, kalafiora – przeprowadzono
w Pracowni Herbologii Instytutu ogrodnictwa. Oceniano stopień zachwaszczenia roślin, wpływ na
plonowanie i stopień rozkładu folii, określony ubytkiem jej masy po zakończeniu uprawy.
Wpływ ściółkowania na zachwaszczenie upraw warzywniczych
32
Odnotowane wyniki wskazywały pozytywny wpływ na plonowanie warzyw i zmniejszenie
zachwaszczenia (o ponad 90%) w uprawach warzyw na ściółki ze skrobi. Zarówno folie, jak
i włókniny wykonane z polichlorku winylu czy polietylenu, a także ściółki ulegające biodegradacji
na ogół prawie przez cały okres wegetacyjny w wystarczającym stopniu chronią przed
chwastami rośliny rosnące na zakrytych pasach. Nie zabezpieczają one jednak całej
powierzchni pola — chwasty pojawiają się na niezakrytych pasach lub też w nacięciach folii tuż
u podstawy roślin. Aby częściowo zapobiec takiemu zachwaszczeniu, do produkcji rozsady
należy używać podłoży wolnych od nasion chwastów. W uprawach ekologicznych możliwe jest
jedynie mechaniczne odchwaszczanie niezakrytej powierzchni między pasami i ręczne
usuwanie chwastów rosnących tuż przy roślinach w przecięciach folii.
W Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach w Pracowni Uprawy Warzyw obecnie trwają
badania na temat zastosowania biodegradowalnych ściółek organicznych w ekologicznej
uprawie warzyw. Badania polegają na określeniu przydatności biodegradowalnej włókniny
wytworzonej z odpadowych materiałów włókienniczych oraz ściółki z koniczyny do zwalczania
chwastów w uprawie selera korzeniowego. Dotychczas uzyskane wyniki pozwoliły stwierdzić, że
ściółkowanie włókniną biodegradowalną oraz koniczyną w zasadniczy sposób ograniczało
zachwaszczenie i praktycznie eliminowało ręczne i mechaniczne pielenie. Jedyny problem
stanowiły chwasty, które skiełkowały w otworach w których zostały posadzone selery.
EKOLOGIA I ŚRODOWISKO
DOBÓR ODMIAN ZBÓŻ PRZYDATNYCH DO UPRAWY W GOSPODRSTWACH EKOLOGICZNYCH Wpływ ściółkowania na zachwaszczenie upraw warzywniczych
33 ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
Zagrody edukacyjne – innowacyjne zagospodarowanie
potencjału wsi
Autor: Elżbieta Kmita-Dziasek CDR O/Kraków
Intensywne przemiany wiejskiej przestrzeni dotykają różnych sfer życia. W przemianach na
wsi na pierwszy plan wyłania się spadek znaczenia rolnictwa jako źródła utrzymania
mieszkańców wsi. Produkcja rolnicza ma coraz bardziej przemysłowy charakter. Małe
gospodarstwa rolne nie wytrzymują konkurencji na globalnym rynku i zmuszone są do
zaprzestania działalności rolniczej. Tylko w okresie od 2002 do 2010 roku liczba ogólna liczba
gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha zmniejszyła się o ponad 19 % przy
równoczesnej tendencji spadkowej powierzchni gruntów użytkowanych rolniczo na poziomie
ponad 9% (1). Na obszary wiejskie z większą niż dotychczas intensywnością wkraczają funkcje
pozarolnicze powodując istotne przeobrażenia przestrzeni wiejskiej, zarówno korzystne jak
i negatywne. Z jednej strony obserwujemy stopniowe zrównywanie dochodów mieszkańców wsi
i miast i poprawę jakości życia na wsi, z drugiej jednak postępuje urbanizacja terenów wiejskich
kosztem ograniczania powierzchni gruntów rolnych i terenów zielonych. Pogłębiające się
ograniczanie tradycyjnych zajęć na wsi (rolnictwo, rzemiosło, kultura) i rozbudowa funkcji
mieszkalnych dla przybyszów z miast wpływają na osłabienie ról i więzi społecznych, stopniowy
zanik tożsamości i utratę charakteru wsi.
Równocześnie od początku lat dziewięćdziesiątych wzrosło znaczenie wsi jako miejsca
wypoczynku i rekreacji. Agroturystyka i turystyka wiejska stymulują rozwój obszarów wiejskich
w wielu regionach Polski i świata. Z początkiem nowego tysiąclecia wraz z obserwowanym na
całym świecie wzrostem znaczenia kapitału ludzkiego w gospodarce zaczęła kształtować się
kolejna nowa funkcja wsi i gospodarstwa wiejskiego - funkcja edukacyjna. Nowoczesne
podejście do edukacji czyni gospodarstwo rolne atrakcyjnym miejscem do prowadzenia zajęć
dydaktycznych integrujących teorię z praktyką w zakresie wielu przedmiotów. Bezpośredni kontakt
z bogatym otoczeniem rolniczo-przyrodniczym i kulturowo-społecznym w zagrodzie wiejskiej
sprzyja holistycznemu rozwojowi. Swobodna wiejska przestrzeń, obecność zwierząt, mnogość
zapachów, smaków i dźwięków dostarczają mnóstwo bodźców poznawczych i emocjonalnych.
„Przy odpowiednim kreatywnym podejściu zwierzęta gospodarskie, rośliny, przedmioty
życia codziennego użytku mogą stać się środkami i pomocami dydaktycznymi
w nauczaniu różnych przedmiotów zapewniając równocześnie bliski kontakt ze
środowiskiem rolniczym.” (2)
Oferta edukacyjna gospodarstw wiejskich jest obiecującym nowym kierunkiem działalności
uzupełniającym podstawowe źródła dochodu mieszkańców wsi, ale też spełniającym szerzej
rozumianą misję społeczną. W sytuacji gdy coraz więcej dzieci nie posiada wcale lub ma fałszywe
wyobrażenie na temat źródeł pochodzenia żywności agroturystyczne gospodarstwa edukacyjne
mają szansę wywołać lepsze zrozumienie wsi i wytworzenie osobistej relacji ogółu społeczeństwa
z rolnictwem, a w dłuższej perspektywie przyczynić się do ochrony rolniczej bioróżnorodności
i zrównoważonego korzystania z obszarów wiejskich. Rozwojowi edukacyjnych funkcji
gospodarstw wiejskich sprzyjają aktualne tendencje pedagogiczne.
1. Wstępne wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010/2011, GUS Warszawa 2011 2. Ligęza W., Programy edukacyjne realizowane w gospodarstwach rolnych”, CDR Kraków 2011
34 ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
Współcześnie za jeden z warunków efektywnej edukacji uznaje się uczenie poprzez
indywidualne zaangażowanie, osobiste odkrycia i ocenę własnych dokonań. W opozycji do
tradycyjnego systemu nauczania stawiany jest system nowoczesny, charakteryzujący się
integralnością, podmiotowością i indywidualizacją drogi rozwoju ucznia oraz bazujący na
aktywizujących metodach pracy dydaktycznej rozwijającej „naturalne zamiłowanie do nauki,
z którym każdy człowiek się rodzi”.
Urzeczywistnieniem powyższych idei jest w Polsce koncepcja ogólnopolskiej sieci gospodarstw
edukacyjnych, opracowana w roku 2011 przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
Oddział w Krakowie na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W wyniku realizacji
zadania zdefiniowane zostało pojęcie gospodarstwa edukacyjnego wraz z jego identyfikacją
rynkową w postaci nazwy „Zagroda edukacyjna”, opracowane zostały formalno-prawne
uwarunkowania prowadzenia edukacji w gospodarstwach rolnych oraz przygotowany został
program szkoleniowy z obudową dydaktyczną (komplet 5-ciu poradników) do prowadzenia
szkoleń w terenie dla rolników. Przeszkolono kadrę 16 (po 1 w każdym województwie) doradców-
trenerów do prowadzenia działań doradczych oraz przeprowadzono cykl seminariów informacyjno-
promocyjnych we wszystkich województwach, w którym łącznie uczestniczyło 548 mieszkańców
wsi. Utworzona została strona internetowa www.zagrodaedukacyjna.pl, jako ogólnopolski system
informacji i promocji, której celem jest upowszechnienie idei i promocja gospodarstw
edukacyjnych.
Zgodnie z koncepcją zatwierdzona przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w listopadzie
2011 roku „Zagroda edukacyjna” to obiekt:
1. zlokalizowany na obszarach wiejskich,
2. prowadzony przez mieszkańca wsi,
3. przyjmujący dzieci i młodzież w ramach programów szkolnych i aktywności
pozaszkolnej,
4. posiadający i prezentujący zwierzęta gospodarskie albo uprawy rolnicze,
5. realizujący przynajmniej dwa cele edukacyjne spośród niżej wymienionych:
edukacja w zakresie produkcji roślinnej,
edukacja w zakresie produkcji zwierzęcej,
edukacja w zakresie przetwórstwa płodów rolnych,
edukacja w zakresie świadomości ekologicznej i konsumenckiej,
edukacja w zakresie dziedzictwa kultury materialnej wsi, tradycyjnych zawodów,
rękodzieła i twórczości ludowej.
Obiekt powinien posiadać zwierzęta gospodarskie albo uprawy rolnicze przeznaczone do
prezentacji dla grup dzieci i młodzieży przyjmowanych w ramach programów szkolnych
i pozaszkolnych lub udostępniane jako atrakcja turystyczna dla rodzin z dziećmi i dorosłych
podróżujących indywidualnie.
Istotą działalności Zagrody Edukacyjnej jest przybliżenie społeczeństwu procesów
zachodzących w naturalnym środowisku gospodarstwa wiejskiego. W gospodarstwie rolnym
wszystko ma swój porządek, rytm i cykl (od siewu do zbioru, od narodzin do śmierci) zależne od
warunków przyrodniczych: klimatu, pór roku, zjawisk atmosferycznych. Ścisły związek
gospodarstwa rolnego ze środowiskiem naturalnym pozwala prezentować zjawiska przyrodnicze
Zagrody edukacyjne – innowacyjne zagospodarowanie potencjału wsi
35 ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
oraz ich wykorzystanie przez człowieka, uczy cierpliwości, respektu wobec natury, kształtuje
postawy ekologiczne, konsumenckie i życiowe. Rolnictwo pokazuje, że dla uzyskania czegoś
potrzebny jest czas, że nie można mieć wszystkiego od razu, że czekanie jest wartością.
Gospodarstwa edukacyjne promują aktywny styl życia i rozwijają nawyki zdrowego odżywiania.
Bazę dla prowadzenia działalności Zagrody Edukacyjnej stanowią twórczo wykorzystane
zasoby materialne i niematerialne gospodarstw rolnych, zarówno małych, tradycyjnych jak również
przedsiębiorstw rolnych o większej skali produkcji. W gospodarstwie podejmującym działalność
edukacyjną każdy przedmiot, sprzęt, roślina, zwierzę, budynek … zyskuje nową dodatkową
wartość środka dydaktycznego i ten walor jest sprzedawany w formie usługi edukacyjnej
przynosząc gospodarstwu dodatkowy zysk, czyli tzw. wartość dodaną.
Zagrody Edukacyjne proponują zindywidualizowane programy edukacyjne, które są
kształtowane zależnie od infrastruktury obiektu ale przede wszystkich wynikające z pasji,
charakteru, kompetencji i predyspozycji gospodarzy. Najwłaściwszą formą zajęć są warsztaty, w
których uczestnicy biorą aktywny udział. Zagroda edukacyjna powinna być propozycją poznania
i doświadczenia pracy rolnika w bezpośrednim kontakcie, za pomocą kolorów, kształtów,
dźwięków, zapachów, smaków i innych doświadczeń codziennego życia gospodarstwa.
Programy edukacyjne w zakresie produkcji roślinnej pomagają odkryć, poczuć,
doświadczyć różnorodność biologiczną świata
roślin, poznać tradycyjne i nowoczesne metody
uprawy, cykle życia, zależności pomiędzy
systemami rolniczymi i ekosystemami naturalnymi.
Wiąże się z tym cała gama odkryć kształtów, form,
kolorów, zapachów i smaków, ale także cyklu
życia i przemiany materii. Korzystny jest cykl wizyt
w gospodarstwie dla tej samej grupy uczniów - na
wiosnę uczniowie mogą uczyć się przygotować
ziemię pod uprawę w ogrodzie, zasiać ziarno
i podczas następnych wizyt obserwować wzrost aż do zbioru.
Ważnym czynnikiem procesu edukacji jest bezpośredni kontakt ze zwierzętami. Obcowanie ze
zwierzętami uczy wrażliwości i bezinteresowności oraz wdraża do obowiązków i rozbudza
potrzeby poznawcze. Uczniowie powinni usłyszeć o każdym zwierzęciu w gospodarstwie i mieć
możliwość doświadczenia bezpośredniej obecności gospodarskiego inwentarza poprzez
oglądanie, głaskanie, słuchanie odgłosów, poznawanie
zapachów i wykonywanie czynności gospodarskich takich
jak karmienie, sprzątanie, czyszczenie, dojenie i inne.
Edukacja w zakresie produkcji zwierzęcej obejmuje
poznanie życia zwierząt, zwiedzanie pomieszczeń
inwentarskich, poznanie urządzeń i narzędzi, systemów
hodowli, użytkowania i funkcji życiowych zwierząt
w zakresie dostosowanym do wieku uczniów. Edukacja
w zakresie przetwórstwa płodów rolnych może być
prowadzona w każdym sezonie. Podczas całego roku
Zagrody edukacyjne – innowacyjne zagospodarowanie potencjału wsi
„U Chłopa”, woj. pomorskie
Agrochatka, woj. opolskie
36 ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
można organizować pokazy i warsztaty przetwarzania produktów mlecznych, mięsnych,
zbożowych a sezonowo owoców i warzyw. Na zajęciach można pokazać drogę od wytworzenia
i zebrania surowca do końcowego atrakcyjnego
smakołyku lub przedmiotu użytkowego.
Uczestnicy nie tylko uczą się metod
przetwarzania ale także doświadczają wysiłku
produkcji, a tym samym nabierają szacunku dla
pracy producenta.
Specyfika gospodarstwa rolnego pomaga
zrozumieć wiele aspektów związanych z ekologią
stąd edukacja w zakresie świadomości
ekologicznej i konsumenckiej znajduje ważne
miejsce wśród propozycji szkoleniowych zagród
edukacyjnych. Pewne zachowania w gospodarstwach są w naturalny sposób proekologiczne:
oszczędne gospodarowanie zasobami wodnymi (np. wykorzystywanie deszczówki do podlewania
ogrodu), zagospodarowanie odpadów (np. karmienie zwierząt odpadkami organicznymi,
kompostowanie materii organicznej), itp. Edukacja w gospodarstwie uświadamia pochodzenie
i wartość odżywczą, produktów z gospodarstwa, uczy odróżniania produktów naturalnych od
wysokoprzetworzonych przemysłowych i kształtuje nawyki konsumenckie.
Edukacja w zakresie dziedzictwa kultury materialnej wsi, tradycyjnych zawodów,
rękodzieła i twórczości ludowej bazuje na bogactwie kultury materialnej i duchowej wsi, które
daje ogromne możliwości realizacji atrakcyj-nych zajęć praktycznych – plastycznych,
artystycznych, kulinarnych a nawet
rozrywkowych. Każdy niemal temat edukacyjny
w gospodarstwie rolnym można poprzedzić
prezentacją wyposażenia domu, sprzętów
gospodarstwa domowego czy maszyn rolniczych
wykorzystywanych przez wcześniejsze pokolenia
mieszkańców wsi do wykonywania określonych
czynności gospodarskich. Przy okazji można
przywołać pamięć o zawodach, dzięki którym te
przedmioty powstały.
Cele edukacyjne mogą być realizowane w
zróżnicowanych formach organizacyjnych. Usługi edukacyjne są jedną z możliwych specjalizacji
gospodarstw agroturystycznych. Specjalizacja ta może polegać na oferowaniu gościom
przebywającym na wypoczynku dodatkowego program edukacyjnego związanego z działalnością
gospodarstwa i wykorzystującej szczególne umiejętności i talenty członków rodziny. Goście,
a szczególnie dzieci mogą być dodatkowo zachęcane do aktywnego uczestnictwa w opiece nad
zwierzętami gospodarskimi, biorą także udział w zbieraniu kwiatów, robieniu masła, prowadzeniu
ogródka zielarskiego itp. Specjalizacja edukacyjna może także dotyczyć prowadzenia obiektu
szkoleniowo-konferencyjnego dla grup dorosłych lub oferty przyjmowania dzieci bez rodziców na
wypoczynek w rodzaju kolonii, a także „Zielonej Szkoły”, jak określamy kilkudniowe
Zagrody edukacyjne – innowacyjne zagospodarowanie potencjału wsi
„U Fika”, woj. podkarpackie
„Ostoja Dworska”, woj. świętokrzyskie
37 ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
zorganizowane zajęcia klas szkolnych odbywające się w plenerze. Specjalizacja wpływa na
poprawę konkurencyjności gospodarstwa na rynku oraz sprzyja wydłużeniu sezonu turystycznego.
Gospodarstwa edukacyjne nie muszą posiadać w swojej ofercie noclegów. Mogą koncentrować
się na krótkich, nieprzekraczających jednego dnia programach edukacyjnych dla osób
określanych w ruchu turystycznym jako jednodniowi odwiedzający. Program edukacyjny może
trwać od jednej do kilku godzin. Ofertę można rozbudować do całodziennego pobytu
obejmującego ponadto dodatkowe elementy rekreacji na świeżym powietrzu oraz wyżywienie.
Propozycja może mieć także charakter tzw. zagrody otwartej.
Koncepcja otwartej zagrody polega na udostępnieniu gospodarstwa wiejskiego do zwiedzania
przez turystów indywidualnych i grupy zorganizowane.
Wejście do gospodarstwa odbywa się na podstawie wykupionej wejściówki i obejmuje
swobodny pobyt w gospodarstwie lub program zwiedzania z przewodnikiem. Przestrzeń
gospodarstw otwartych musi być precyzyjnie dostosowana do potrzeb odwiedzających pod
względem bezpieczeństwa, oznakowania, punktów animacji, miejsc wypoczynku oraz zaplecza
sanitarnego. Punkty animacji dla odwiedzających stanowią w tym przypadku pokazy zajęć
gospodarskich i warsztaty edukacyjne. Idea otwartych farm pełni ważną funkcję promocyjną
lokalnej produkcji rolnej i przedstawia rolnika ja-ko opiekuna środowiska i krajobrazu.
Ogólnopolska Sieć Zagród Edukacyjnych jest prowadzona przez Centrum Doradztwa
Rolniczego Oddział w Krakowie Do uczestnictwa w Sieci może przystąpić każdy obiekt spełniający
opisane wcześniej warunki definicji „Zagrody edukacyjnej”. Udział w sieci jest dobrowolny
i bezpłatny. Przystąpienie do sieci odbywa się na podstawie kwestionariusza zgłoszenia
i rekomendacji uprawnionego doradcy ODR.
Ryc. 2 Liczba obiektów w Ogólnopolskiej Sieci Zagród Edukacyjnych wg województw
(stan na 31 marca 2013 r.)
Źródło: CDR O/Kraków 2013
Zagrody edukacyjne – innowacyjne zagospodarowanie potencjału wsi
0
2
4
6
8
10
12
14
dolnośląskie
kujawskopomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
l iczba
38 ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
W każdym ośrodku doradztwa rolniczego są osoby przeszkolone
przez CDR, służące pomocą w zakresie tworzenia gospodarstw
edukacyjnych na obszarach wiejskich.
Zagrody edukacyjne uczestniczące w ogólnopolskiej sieci zyskują
promocję w ogólnopolskim systemie internetowym na stronie
www.zagrodaedukacyjna.pl. Uzyskują także wsparcie doradcze
i szkoleniowe ze strony systemu doradztwa rolniczego oraz
możliwość wzajemnej wymiany doświadczeń pomiędzy
poszczególnymi obiektami na szkoleniach stacjonarnych oraz w
społecznościowej części portalu. Uczestnicy sieci otrzymują prawo
do identyfikowania obiektu logotypem zagrody edukacyjnej.
Potencjał wsi w zakresie działalności zagród edukacyjnych jest znacznie większy.
Ogólnopolskie badania ankietowe prowadzone przez CDR Oddział w Krakowie we współpracy z
wojewódzkimi ośrodkami doradztwa rolniczego w okresie kwiecień-maj 2010 pozwoliły oszacować
liczbę gospodarstw prowadzących lub deklarujących zamiar działalności edukacyjnej na poziomie
ponad 200 obiektów. W pierwszej kolejności zainteresowanie działalnością edukacyjną wykazują
gospodarstwa agroturystyczne, dla których jest to szansa na specjalizację, rozszerzenie
działalności, wydłużenie sezonu turystycznego. Koncepcja Ogólnopolskiej Sieci Zagród
Edukacyjnych jest także otwarta na uruchamiania inicjatyw edukacyjnych w gospodarstwach,
które nie mają możliwości uzyskiwania dodatkowych dochodów z usług zakwaterowania ale
posiadają warunki by przygotować ofertę dla jednodniowych odwiedzających. Zagrody edukacyjne
mają szanse stać się kolejnym impulsem dla zwiększenia zainteresowania wsią i ważnym
elementem rozwoju obszarów wiejskich w Polsce.
Zagrody edukacyjne – innowacyjne zagospodarowanie potencjału wsi
39 prawo
Pozycja Treść
388
Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 lutego 2013 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi w sprawie sposobu ustalania i wysokości opłat za czynności
wykonywane przez Inspekcję Weterynaryjną, sposobu i miejsc pobierania
tych opłat oraz sposobu przekazywania informacji w tym zakresie Komisji
Europejskiej.
Dz. U. z 2013 Nr 388
361
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 marca 2013 r.
w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy
finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego
Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 .
Dz. U. z 2013 Nr 361
349
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 marca 2013 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu
przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Zwiększanie wartości
dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej” objętego Programem Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 .
Dz. U. z 2013 Nr 349
339
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 marca 2013 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu
przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania
„Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw” objętego Programem Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 .
Dz. U. z 2013 Nr 339
338
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 lutego 2013 r.
w sprawie terminów przekazywania informacji przez marszałka województwa,
Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Prezesa Agencji
Rynku Rolnego, wstępnie uznane grupy producentów owoców i warzyw oraz
uznane organizacje producentów owoców i warzyw i ich zrzeszenia .
Dz. U. z 2013 Nr 338
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
40 prawo
Pozycja Treść
328
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 lutego 2013 r.
zmieniające rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie
szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy
finansowej w ramach działania „Podstawowe usługi dla gospodarki
i ludności wiejskiej” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na
lata 2007–2013.
Dz. U. z 2013 Nr 328
327
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 lutego 2013 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie
jakości handlowej soków i nektarów owocowych.
Dz. U. z 2013 Nr 327
326
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 lutego 2013 r.
w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji gospodarki rybackiej .
Dz. U. z 2013 Nr 326
322
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 marca 2013 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu
przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Modernizacja
gospodarstw rolnych” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich
na lata 2007–2013 .
Dz. U. z 2013 Nr 322
311
Ustawa z dnia 25 stycznia 2013 r. o zmianie ustawy o płatnościach
w ramach systemów wsparcia bezpośredniego.
Dz. U. z 2013 Nr 311
300
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 lutego 2013 r.
w sprawie zmian do zatwierdzonych planów dochodzenia do uznania
wstępnie uznanej grupy producentów owoców i warzyw za organizację
producentów owoców i warzyw, które nie wymagają wydania decyzji
w sprawie zmian do zatwierdzonych planów.
Dz. U. z 2013 Nr 300
Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane
z rolnictwem i obszarami wiejskimi
Recommended