T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ
ANABİLİM DALI
ÇOCUK KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK YAYINLARIN KULLANIMI VE YAYGINLAŞTIRILMASI
Yüksek Lisans Tezi
Rukiye (Coşkun) Sayer
Ankara - 2007
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ
ANABİLİM DALI
ÇOCUK KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK YAYINLARIN KULLANIMI VE YAYGINLAŞTIRILMASI
Yüksek Lisans Tezi
Rukiye (Coşkun) Sayer
Tez Danışmanı
Yrd. Doç.Dr. Fahrettin Özdemirci
Ankara - 2007
ÖNSÖZ
Çocuklar daha çabuk öğrenebilen, daha önyargısız, toplumların geleceklerini
biçimlendiren en önemli ve aynı zamanda yaşça en küçük bireylerdir. Hayata adımlarını
attıkları ilk günden itibaren öğrenme serüvenlerine başlayan ve kendilerine çeşitli sözlü veya
yazılı verimler arayan çocukların bu ihtiyaçları çocuk yayıncılığının doğmasını sağlamıştır.
Eleştirebilen, seçebilen ve sorgulayabilen çocukların yetiştirilmesinin çok daha fazla
önem kazandığı günümüzde çocukların beslendikleri çocuk yayınlarında da çeşitli
değişiklikler yaşanmıştır. Bu çalışmada elektronik çocuk yayınlarının türleri, nitelikleri
üzerinde durularak, bu yayınların çocuk kütüphanelerinde nasıl ve neden kullanılmaları
gerektiği üzerinde durulmuştur.
Bu çalışma pek çok kişinin desteği ve yardımı sayesinde gerçekleştirilmiştir.
Çalışmam süresince beni yönlendiren ve destek olan başta tez danışmanım Yrd. Doç. Dr.
Fahrettin Özdemirci’ye ve Bölüm başkanımız Prof. Dr. Sekine Karakaş’a, üzerimde emeği
olan ve bana bu bölümü sevdiren tüm bölüm hocalarıma; ayrıca Almanya Ottensen Halk
Kütüphanesi çalışanlarına ve Almanya’da bulunan HOEB4U Çocuk ve Genç Kütüphanesi
görevlilerine sorularımı yanıtlayarak beni bilgilendirdikleri için teşekkür ederim.
Son olarak maddi manevi her konuda bana yardımcı olan ve bu çalışmanın ortaya
çıkmasında teşvikini ve desteğini benden esirgemeyen sevgili babama, eşime sevgi ve
şükranlarımı sunarım.
Rukiye ( Coşkun) Sayer
III
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ……………………………………………………………………… III
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………… IV
ŞEKİLLER LİSTESİ VI
BÖLÜMLER
I. 1. Konunun Önemi …………………………………………………... 1
I. 2. Amaç ……………………………………………………………... 2
I. 3. Hipotez ……………………………………………………………. 3
I. 4. Kapsam ve Düzen ………………………………………………... 4
I. 5. Yöntem …………………………………………………………... 4
I. 6. Terimler ………………………………………………………….. 5
I. 7. Kaynaklar ………………………………………………………… 6
II. ELEKTRONİK YAYINCILIK ………………………………………. 8
II. 1. Elektronik Yayıncılığın Gelişimi ……………………………….. 8
II. 2. Elektronik Yayınlar …………………………………………….. 11
II. 2. 1. Elektronik Dergiler …………………………………….. 12
II. 2. 2. Elektronik Kitaplar …………………………………….. 14
II. 2. 3. Web Sayfaları ………………………………………….. 18
II. 2. 4. Elektronik Gazeteler …………………………………… 20
III. ÇOCUK YAYINLARI VE ELEKTRONİK YAYINCILIK …………
III.1. Giriş …………………………………………………………….. 23
III.2. Çocukluk Dönemi ve Çocuk Yayınlarının Önemi ……………… 23
III.2.1 Çocukluk Dönemi ………………………………………. 23
III.2.2.Çocuk Yayınlarının Önemi ……………………………… 27
III.3. Çocuk Yayıncılığı ………………………………………………. 30
III.3.1 Dünyada Çocuk Yayınlarının Gelişimi ………………….. 30
III.3.2. Ülkemizde Çocuk Yayıncılığının Gelişimi …………….. 32
III.4. Çocuk Yayınlarının Nitelikleri ………………………………….. 36
III.4.1. Çocuk Yayınlarının İç Yapı Özellikleri ………………… 36
III.4.1.1. Tema ……………………………………………. 38
III.4.1.2. Konu …………………………………………….. 38
III.4.1.3. Kahramanlar ve Yardımcı Kahramanlar ……….. 39
III.4.1.4 Plan ……………………………………………… 39
IV
III.4.1.5 Dil ve Anlatım ……………………………………. 40 III.4.2. Çocuk Yayınlarının Biçimsel Özellikleri ………………… 41
III.4.2.1. Resimlendirme …………………………………... 41
III.4.2.2. Kullanılan Malzeme …………………………….. 42
III.5. Elektronik Çocuk Yayınları …………………………………….. 43
III.5.1. Elektronik Çocuk Kitapları ……………………………… 44
III.5.1.1. Elektronik Kitap Örnekleri ………………………. 46
III.5.2. Elektronik Çocuk Dergileri ……………………………... 49
III.5.2.1. Elektronik Dergi Örnekleri ……………………… 51
III.5.3. Elektronik Çocuk Gazeteleri …………………………….. 53
III.5.3.1.Elektronik Gazete Örnekleri ……………………... 53
III.5.4. Web Sayfaları …………………………………………… 56
III.5.4.1. Web Sayfası Örnekleri ……………………………….. 57
III.6. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Etkileri …………….. 60
IV. ÇOCUK KÜTÜPHANELERİ VE ELEKTRONİK ÇOCUK
YAYINLARI…………………………………………………..
63
IV.1. Çocuk Kütüphaneleri …………………………………………… 63
IV.1.1. Çocuk Kütüphaneciliği …………………………………. 66
IV.2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Seçimi ve Sağlanması …………. 69
IV.2.1. Elektronik Yayınların Seçim Süreci …………………….. 69
IV.2.2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Sağlanması …………….. 74
IV.2.2.1. Sahip Olmak Yarine Erişim Yaklaşımı ……….. 75
IV.2.2.2. Elektronik Dergilerin Sağlanması ……………... 75
IV.2.2.3. Elektronik Kitapların Sağlanması ……………... 76
IV.4. Elektronik Çocuk Yayınlarının Kullanımı ………………………. 77
IV.5. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Sunulmasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ………………………………………
79
V. SONUÇ ………………………………………………………………….. 81
KAYNAKÇA ………………………………………………………………. 84
ÖZET ………………………………………………………………………. 93
SUMMARY....................………………………………………………….... 94
V
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil - 1 ‘Kral Arthur’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa.......................................... 46
Şekil - 2 ‘Ben Büyüküm’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa...................................... 47
Şekil - 3 ‘Masal Ormanı’ isimli elektronik kitabın kapağı..................................................... 48
Şekil - 4 ‘Masal Ormanı’ isimli kitaptan örnek bir sayfa....................................................... 48
Şekil - 5 ‘Goddy Two Schoes’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa............................. 49
Şekil - 6 ‘Elektronik Bilim Çocuk Dergisi’nin kapağı........................................................... 51
Şekil - 7 ‘Dig‘ isimli elektronik derginin Internetteki tantım sayfası..................................... 52
Şekil - 8 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazetenin giriş sayfası.......................................... 54
Şekil - 9 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazeteden örnek bir sayfa................................... 54
Şekil - 10 ‘Logomotif Gazetesi’nden örnek bir sayfa............................................................ 55
Şekil - 11 ‘Afacan Çocuk Gazetesi’nden örnek bir sayfa...................................................... 56
Şekil - 12 ‘Boowa&Kwala’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa........................................ 57
Şekil - 13 ‘The Amazing Adventure Series’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa............... 58
Şekil - 14 ‘Çocukça’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa................................................... 59
VI
GİRİŞ
I. 1. Konunun Önemi
Çocuğun, kendini dolayısıyla hayatı tanımasında ve anlamlandırmasında,
etrafında bulunan uyaranlar son derece önemlidir. Çünkü çocuk, çocuk olabildiği
müddetçe düş kurar, düş kurabildiği müddetçe üretken bir birey olma yolunda
ilerleyebilir. Dolayısıyla çocukların yaşamlarının ilk yıllarından başlanarak,
çocukluğun gelişim evreleri göz önüne alınarak, bu evrelere uygun görsel, işitsel
ve dilsel iletilerle beslenmeleri gerekmektedir. Çocuğun düzeyine uygun ve
nitelikli bir çocuk yayını;
• Çocuğun kendini tanımasına ve kişiliğini oluşturmasına yardımcı
olur.
• Eleştirel düşünebilme, deneme, yanılma ve araştırma gibi birçok
önemli niteliğin çocukta gelişimini destekler.
• Çocuğu gerçek yaşama hazırlar.
• Çocuğu anadiliyle tanıştırıp, onun gelişimine katkıda bulunur.
• Çocuğun topluma uyumunu kolaylaştırır.
Çocuğun dünyasında oldukça önemli bir yeri dolduran çocuk yayınları,
günümüzde bilişim teknolojisindeki gelişmelerden etkilenerek çeşitli değişimler
geçirmiştir. Hem biçimsel hem de içeriksel açıdan değişim geçiren çocuk
yayınları artık elektronik olarak da üretilmektedirler. Özellikle elektronik
yayınlarda çoklu ortam özelliklerinin dolayısıyla ses, görüntü ve animasyonların
yeralması, çocuklara sıkılmadan başka vadilerde dolaşma fırsatını sunmaları, bu
yayınları çocukların gözünde oldukça cazip hale getirmektedir. Ancak elektronik
çocuk yayınlarına erişimin bilgisayarlarla gerçekleştirilebiliyor olması,
çocukların bilgisayar başında ne kadar süre geçirmesi gerektiği, bağımlılık yapıp
yapmayacağı gibi sorunları da beraberinde getirmektedir.
Bilgiye erişim ve sunuş biçimlerindeki değişimle birlikte gündeme gelen
önemli bir nokta da ‘kütüphane kullanmaya mesafeli çocuklar’ın artabileceği
riskidir. Bu nedenle çocuk kütüphaneleri gelişmeler ve değişimler doğrultusunda
dermelerini oluşturmalı, bunu yaparken de çocukların düzeylerine uygun olan
yayınları seçmeye özen göstermelidirler. Çünkü hızla ilerleyen elektronik
yayıncılığa paralel olarak elektronik çocuk yayınları da artmaktadır.
Çoklu ortam özellikleri ile donatılmış elektronik yayınlar çocuklar
açısından basılı yayınlara oranla daha ilgi çekici olduğundan çocuk
kütüphanelerinde elektronik yayınlara erişim ve kullanımın sağlanması
çocukların kütüphaneye olan ilgilerinin artması noktasında önemli bir yer
tutacaktır. Ancak elektronik yayınların çocuklara neler kazandıracağı ve
çocuklara nasıl sunulması gerektiği bilinmeli ve bu doğrultuda hareket
edilmelidir.
I. 2. Amaç
Elektronik yayıncılığın ve bu çerçevede elektronik çocuk yayıncılığının
giderek artması ile gündeme gelen çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınların
kullanımının yeni bir yaklaşım olması, bu yayınların kütüphanelerde nasıl
kullanılabileceği, çocuklara nasıl sunulacağı gibi çeşitli soruları da beraberinde
2
getirmiştir. Bu nedenle günümüzde kullanımı gittikçe yaygınlaşan elektronik
yayınların çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılacağı konusunun
açıklanması gerekmektedir.
Bu çalışmada aşağıdaki konulara açıklık getirilmeye çalışılmıştır:
1. Elektronik çocuk yayınlarının seçim ve sağlanmasında izlenmesi
gereken yollar ve politikalar nelerdir?
2. Elektronik yayınların çocuklara sunulmasında dikkat edilmesi
gereken noktalar nelerdir?
3. Elektronik yayınlar çocuk kütüphanelerinde nasıl kullanılabilir?
I. 3. Hipotez
Normal büyüme ve gelişme gösteren bir çocuğun doğal gereksinimlerinin
yanı sıra zihinsel ve ruhsal gereksinimlerinin de karşılanması gerekir. Bunların
karşılanmasında sözlü, yazılı ve görsel yayınların önemi büyüktür. Çocuk
yayınlarının amaçlarının çocuğun sosyal ve kültürel gelişimine katkıda bulunmak
olduğu dikkate alınırsa yayınların taşıması gereken özelliklerin çocukların
gelişimleri açısından önemli bir yer tutacağı açıktır. Günümüzde üretim ve
kullanımı giderek artan elektronik yayınlar pek çok kolaylığı bir arada
sunabilmeleri nedeniyle bilgi kaynaklarının kullanımı konusunda çocuklar
üzerinde bir çok olumlu etki yaratacaktır. Bu bağlamda elektronik çocuk
yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanıma sunulması ve yaygınlaştırılması
gereklidir.
3
I. 4. Yöntem
Bu çalışma hazırlanırken gerekli verilerin toplanabilmesi için ‘Belgesel
Tarama Yöntemi’ kullanılmıştır. Belgesel tarama yöntemi ‘Varolan kayıt ve
belgeleri inceleyerek veri toplama’ (Karasar, 1999: 183) olarak
tanımlanmaktadır. Bu doğrultruda yapılan çalışmayla ilgili basılı ve elektronik
yayınlar taranarak gerekli bilgiler elde edilmiştir.
I. 5. Kapsam ve Düzen
Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde konunun önemi, çalışmanın hipotezi ve amacı,
araştırmanın yöntemi, araştırmanın kapsamı, araştırmada geçen terimlerin
anlamlarına ve yararlanılan kaynaklara yer verilmiştir.
İkinci bölümde genel olarak ağlar aracılığıyla yayın yapma olarak
değerlendirilebilecek elektronik yayıncılığın gelişimine değinilerek, elektronik
yayınların neler olduğu ve ne gibi özellikler taşıdıkları, basılı yayınlara göre
olumlu ve olumsuz yönleri üzerinde durulmuştur.
Üçüncü bölümde çocuk yayınlarının çocuklar açısından öneminin
belirtilebilmesi amacıyla çocuk yayınlarının özellikleri hakkında bilgi verilerek
çeşitli elektronik çocuk yayınları incelenmiş ve değerlendirmeleri yapılmıştır. Bu
bölümün sonunda elektronik yayınların çocuklara etkilerine değinilmiştir.
Dördüncü bölümde elektronik çocuk yayınlarının çocuk kütüphanelerinde
4
kullanımı ana teması doğrultusunda elektronik çocuk yayınlarının seçimi ve
sağlanması ile elektronik yayınların çocuklara sunulmasında dikkat edilmesi
gereken noktalara değinilmiştir.
Beşinci bölümde araştırmadan elde edilen veriler değerlendirilerek, çeşitli
sonuçlar çıkarılmaya çalışılmış ve çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınların
seçimi ve sağlanması ile bunların hizmete sunulması konusunda önerilere yer
verilmiştir.
Bu bölümlerin sonunda da ‘Kaynakça’ yer almaktadır.
I. 6. Terimler
HTML (Hypertext Markup Language) : Belgelerin birbirlerine nasıl
bağlanacaklarını, belge içindeki metin ve resimlerin nasıl yerleşeceklerini
belirleyen, etiket (tag ) denilen kod parçalarından oluşan bir sistem olan HTML,
Internet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılır.
PDF (Portable Document File) : Adobe firması tarafından üretilmiş olan Adobe
Acrobat isimli program kullanılarak okunabilen doküman.
Internet : Tüm dünyadaki bilgisayar ağlarını birbirine bağlayan, dünya çapında
yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır.
Worl Wide Web: Yazı, resim, ses, film, animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki
verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşımı sağlayan bir çoklu ortam
sistemidir.
5
Web Sitesi: Web istemcisinin, web servisine bağlanarak ulaştığı bilgilerden
oluşan ve başka dokümanlara link sağlayabilen html sayfasıdır.
Hipermetin (Hypertext) : İçinde başka sayfalara bağlantı içeren dokümanlara
hipermetin (hypertext) adı verilir.
Tarayıcı (Browser) : Internet' de milyonlarca bilgisayar üzerinde bulunan,
birbirine bağlı web sayfalarına ulaşmak için kullanılan arabirim yazılımlara
tarayıcı (Browser) denir.
Çoklu ortam (Multimedya): Metin, fotoğraf, video ve ses gibi farklı medyaların (
bilginin aktarıldığı ortamların) birarada kullnılmasıdır.
Çalışmada yer alan kavramlar olabildiğince türkçeleştirilerek kullanılmıştır.
Örneğin ‘fulltext’ yerine ‘tam metin’, ‘download’ yerine ‘indirme’, ‘dijital’
yerine ‘sayısal’ kelimeleri tercih edilmiştir.
I. 7. Kaynaklar
Bu çalışmada gerekli kuramsal bilgilere ulaşabilmek amacıyla yapılan
yayın taraması sonucunda çeşitli basılı ve elektronik yayınlara ulaşılmıştır.
Konuya ilişkin yayınlara erişmek için taranan yayınlardan başlıcaları şunlardır:
D-Lib Magazine (1995- 2006)
Library and Information Science Abstracts (1990- 2003)
Milli Eğitim Dergisi ( 1973- 1999)
Türk Kütüphaneciliği (1986- 1999)
6
Türkiye Bibliyografyası (1966- 1968, 1979- 1981, 1996- 1998)
Türkiye Makaleler Bibliyografyası (1979- 1981, 1996- 1998)
YÖK Tez Kataloğu ( 1988- 2005)
Bu kaynaklarda, tarama yapılırken genellikle aşağıdaki konu başlıkları ve
anahtar kelimeler kullanılmıştır; ‘child and library (çocuk ve kütüphane)’,
‘children’s literature (cocuk edebiyatı)’, ‘electronic publishing (elektronik
yayıncılık)’.Tarama sonucunda eriştilen yayınlardan çalışmada kullanılanlar
“Kaynakça”da verilmiştir.
7
II. BÖLÜM
ELEKTRONİK YAYINCILIK
Bilgi gereksiniminin hızla artmasının bilgiye daha hızlı erişim isteğini de
beraberinde getirdiği günümüzde, bilgi kaynaklarının dolayısıyla bilginin
çoğaltılmasını ve dağıtımını içeren yayıncılık sektöründe de değişimlerin
yaşanmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu doğrultuda teknolojinin bilgi üretiminde
ve bilgiye erişimdeki etkisi yayıncılık alanında da yeni teknolojilerin
kullanılmasını kaçınılmaz kılmıştır.
Schauder tarafından mesleki makalelerin tam metinlerinin bilgisayara
dayalı depolama araçları ile dağıtımı ve arşivlenmesi olarak tanımlanan (1994:
71) elektronik yayıncılık, Odlis (Online Dictionary of Library and Information
Science) isimli elektronik sözlükte, kitapların, dergilerin, veri tabanlarının ve
diğer bilgi kaynaklarının elektronik olarak yayınlanması olarak ele alınmıştır
(Reitz, 2006) .
İlk elektronik yayıncılık denemeleri elektronik postalarla başlamış ve
elektronik dergilerle (daha çok bilimsel içerikli dergilerle) devam etmiştir.
Elektronik yayıncılık kavramının daha iyi açıklanabilmesi amacıyla tarihsel
gelişimine değinilmesi gerekmektedir.
II. 1. Elektronik Yayıncılığın Gelişimi
Elektronik ortamda yazılı, sesli ve görüntülü metinlerden oluşan bir ağ
olan hipermetinlerin oluşturulması, elektronik yayıncılığın gelişimiyle doğrudan
ilişkilidir. Bilinen ilk hipermetin sistemi 1960’larda Douglas Engelbert
tarafından Stanford Araştırma Enstitüsü’nde oluşturulmuştur (2003 : 1012).
1970’li yıllarda bilgisayar yazılımlarının geliştirilmeye ve elektronik yayın
denemelerinin temel aracı olan ilk elektronik postaların akademik topluluklar
tarafından kullanılmaya başladığı görülmektedir (Tonta,1997: 305). Başka bir
ifadeyle bu dönemde elektronik yayıncılığın gelişimi için, altyapı hemen hemen
oluşmuş durumdadır. Bu altyapıyla New Jersey Teknoloji Enstitüsü Elektronik
Bilgi Değişim Sistemini (Electronic Information Exchange System) yani EIES’i
oluşturmuştur. EIES’le yazma, gözden geçirme ve okuma gibi işlemler
elektronik haberleşme sistemi yoluyla yapılmaya başlanmıştır (Wang, 2003 :
1012).
1980’li yıllarda Birmingham ve Lougborough Teknoloji Üniversiteleri
birlikte, Birmingham ve Lougborough Elektronik Ağ Gelişimi, ( Birmingham
and Lougborough Electronic Network Development ) kısa adıyla BLEND
projesini oluşturmuşlardır. Bu projenin amaçları, bilgi toplumu oluşturma
yolunda karşılaşılabilecek problemler üzerinde durmak ve elektronik bir dergi
oluşturmak olarak açıklanmıştır. Proje dört yıl sürmüştür. Bu proje ile
oluşturulan dergiler ise uzun ömürlü olamamıştır ( Shackel, 1983: 248).
Elektronik yayıncılığın gelişiminde önemli bir diğer adım da 1991 yılında
HEPTH (High Energy Phsics Theory) adlı derginin tam metin olarak elektronik
ortamda yayımlanması olmuştur (Yayıncılıkta... , 1998: 67).
1995 ve sonrasında ise elektronik ortama geçmeye başlayan akademik
dergilerle, elektronik yayıncılıkta önemli gelişmeler yaşanmaya başlanmıştır.
9
Internet’in dünya genelinde yaygınlaşması ve sosyo-ekonomik düzeyde her
kesime ve yaş grubuna hizmet sunabilmesi, avantajlarıyla birlikte, elektronik
dergi yayımcılığında da hızla web ortamına geçişi sağlanmış ve elektronik
yayınlar içerisinde oldukça önemli bir yere sahip olan elektronik dergilerin
sayıları hızla artmıştır (Demiray , 2005 : 6). 1996 yılında Elsevier, Springer ve
Academic Press tarafından yayımlanan çok sayıda bilimsel, teknik ve tıbbi dergi
(Businnes Week, Time, The Wall Street ve USA Today gibi popüler dergilerin
yanısıra) bütünüyle elektronik ortamda yayınlanmaya başlanmıştır
(Yayıncılıkta..., 1998: 70).
Son dönemlerde elektronik yayıncılıkla iligli önemli gelişmelerden birisi
de Xerox ve 3M gibi firmaların başı çektiği bir grup tarafından geliştirilen
elektronik kağıttır. Elektronik kağıtla beraber gelen önemli bir yenilik ise
yayınların tıpkı kağıttan okunuyormuş gibi okumasının olası hale gelecek
olmasıdır (Bilgi Yayınevi..., 2002). Bu gelişmeyle beraber elektronik yayınlara
ilginin daha da artacağı ve dolayısyla elektronik yayıncılığın daha da gelişeceği
belirtilmektedir.
Elektronik yayıncılık teknolojisi, oldukça hızlı bir biçimde gelişmektedir
ve elektronik yayın sayıları basılı ortamdakine oranla hızlı bir şekilde
artmaktadır. Matbaanın icadından bu yana yaklaşık 150 Milyon çeşit kitap
basılmışken, Internet ortamındaki belge sayısı günümüzde 100 milyon
civarındadır. (Tonta, 2000: 91) Özellikle çoklu ortam özellikleriyle elektronik
yayınların gittikçe daha ilgi çekici hale gelebileceği, geliştirilen yazılımlarla daha
nitelikli ve daha çabuk erişilebilir olabileceği ve bu doğrultuda daha çok talep
10
edilebileceği bilinmektedir. Bu özellikleri ile elektronik yayınlar elektronik
yayıncılık sürecinde yer alan her kesim için (okurlar, yazarlar, yayıncılar gibi...)
günümüzde olduğundan daha cazip hale gelecektir.
II.2. Elektronik Yayınlar
Elektronik yayınlar, kütüphanecinin kullanıcılara sağladığı cd-rom,
manyetik bantlar, internet vb. gibi elektronik ortamlarda yer alan bilgi kaynakları
olarak (Norman, 1997: 125) nitelendirilmektedir.
Bilgisayar ortamında oluşturulan bilgilere çoklu ortam özelliklerinin hızlı
bir biçimde eklenebilmesinin, elektronik yayınların basılı yayınlara oranla daha
cazip hale gelmesinde önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Başka bir ifadeyle
çoklu ortam özellikleri ile önce ses ve hareket daha sonra bunların da ötesinde
animasyon, etkileşimli geçişler, büyütme küçültme gibi görüntüde biçimsel
değişikliklerin oluşturulması, sanal ve gerçek ötesi düzenlemeler gibi günümüzde
daha da geliştirilebilen bir ortam söz konusudur (Töreci, 1999). Böylelikle
elektronik yayınlar farklı özellikleri ile ilk oluşturulmaya başlandıkları andan
itibaren, dikkatleri üzerlerinde toplamışlardır.
Elektronik yayınlar, genel olarak dört ana başlık altında (Reitz, 2006)
toplanmaktadır.
• Elektronik Dergiler
• Elektronik Kitaplar
• Web Sayfaları
11
• Elektronik Gazeteler
III. 2. 1. Elektronik Dergiler
Kitaptan oldukça farklı bir yapıda daha çok güncel gelişmelere yer veren
yayınlar olarak ele alınabilecek dergilerin, dünyada ilk yayın tarihinin 17.
yüzyıla kadar uzandığı görülmektedir. Özellikle batıda bu yüzyılda bir yandan
bilimin ilerlemesi ve yaygınlaşmasını sağlamak, diğer yandan da bilim adamları
arasındaki iletişimi sağlayabilmek amacıyla süreli yayınların kullanılmaya
başlandığı görülmektedir (Şimşek, 2001). Nitekim 1665 yılında Fransa’da
yayınlanan ve aynı zamanda dünyada yayınlanan ilk dergi olan ‘Jornal de
Scavant’ da bilimsel içerikli bir dergidir (Pross, 1967: 47) . Bu dergiyi 1682
yılında Leipzig’de Latince olarak yayınlanan " Acta Eruditorum " takip
etmiştir (Şimşek, 2001).
Ülkemizde yayınlanan ilk dergi ise tıpla ilgili bir dergi olan ve 1849’da
yayınlanan Vekayi-i Tıbbiye’dir. Bu dergiyi 1862’de ilk bilim derneğimiz olan
Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin yayın organı olarak çıkan “Mecmua-i Fünun”
takip etmiştir.
Dünya'da ve ülkemizde yayınlanan ilk dergilere bakıldığında, bu dergilerin
bilimsel içerikli olduğu ve dolayısıyla bilimsel iletişimi sağlamak amacıyla
yayınlandıkları görülmektedir. Bilim adamlarına yönelik yayınlanan bu dergileri
zamanla değişik okur gruplarına yönelen dergiler takip etmiştir.
Dergiler, genel bir ifade ile bilimsel, teknik, politik bir gelişme ya da fikri
paylaşma amacını taşımaktadırlar ve dünyadaki yaygın görüşleri etkileyecek,
12
değiştirecek ya da güçlendirecek derecede önemli araçlardır. Bu özellikleri
doğrultusunda dergiler, hedef kitlelerine ulaşabilmek ve de bu kitleyi
büyütebilmek amacıyla her dönemde çağın en ileri tekniklerini kullanmışlardır.
Yirminci yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde ise dergiler kağıt ortamıyla sınırlı
kalmayıp dijital dünyada da yerlerini almışlardır (Özyurt, 2003).
Elektronik ortamda bulunan ve çeşitli ağlar aracılığıyla erişimin sağlandığı
(McEldowney, 1995) elektronik dergilerin;
• Aslı basılı olan ama elektronik ortamda da yayınlanan dergiler ,
• Aslı elektronik olup ama az miktarda da basılı yayınlanan dergiler,
• Sadece elektronik ortamda yayınlanan dergiler ,
olmak üzere üç ayrı şekli bulunmaktadır (Johnson, 2004: 205).
Dergilerin elektronik ortamda yer alması bir çok kolaylığı da beraberinde
getirmiştir. Özellikle de dergilerin güncel bilgilere erişimdeki önemleri
düşünüldüğünde, elektronik dergilerin kullanıcılara oldukça farklı vadilerde daha
az zaman harcayarak dolaşma fırsatı sunmaları, bu dergileri daha cazip hale
getirmektedir. Elektronik dergilerin basılı dergilerden üstün tarafları aşağıdaki
gibi sıralanabilir:
• Basılı bir dergiye matbaadan çıktıktan sonra erişim aylar
sürebilirken web üzerinde paketlenen bir yayına anında erişim olanaklıdır
(Küçük , 2003 : 5 ).
13
• Bazı makalelerin özetlerinin yanısıra tam metinlerine de erişim
sağlanabilir.
• Elektronik dergilerin arşivlerine daha çabuk erişilebilir.
• Okurlar görüşlerini daha hızlı bir şekilde iletebilirler.
Bir çok olumlu niteliği bulunan elektronik dergilerle ilgili çeşitli sorunlar
da yaşanmaktadır. Bunlardan bir bir kaçı :
• Gerekli donanımın maliyeti ile ilgili sorunların olması,
• Yayına ulaşmanın her zaman kolay olmaması ,
• Bilgisayar ekranlarındaki çözünürlük kalitesinin resimlerin
kalitesini ve görüntülenmesini olumsuz etkileyebilmesi ve bu durumun
görüntü kalitesinin çok önemli olduğu disiplinlerde (örneğin tıp) çeşitli
sorunlara sebep olması (net görüntülenenmeyen röntgen gibi), (Küçük ,
2003 :5)
• Metinlerin okunmasında (özellikle uzun metinlerde) çeşitli
güçlüklerle karşılaşılması,
• Bilgisayarların kullanımı ile ilgili birtakım sorunların yaşanması,
• Telif haklarıdır.
Elektronik dergilerle ilgili sorunlara, önümüzdeki yıllarda elektronik yayın
teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak yeni çözümler bulunabildiği takdirde,
14
okurlar dolayısıyla yazar ve yayıncılar elektronik dergilere daha sıcak
bakabileceklerdir.
III.2.2. Elektronik Kitaplar
Yazı ile sözlerin insanoğlu tarafından kaydedilmeye başlanmasının
ardından, yazının kaydedildiği ortamların zaman içerisinde çeşitlenerek farklı
biçimlerde gelişerek ve değişerek günümüze kadar geldiği ve bu sürecin devam
edeceği bilinmektedir. Kil tablet ve kumaş parçaları sonra papirüs daha
sonrasında ise parşömen ve kağıdın bilgi kayıt ortamı olarak kullanılması
zamanla bilgi kaynağı olarak kitapları ve diğer bilgi kaynaklarının ortaya
çıkmasını sağlamıştır. ‘Yazılmış ya da basılmış yaprakların bir araya
getirilmesinden oluşan, 49 sayfadan az olmayan ve bir konuyu belirli bir düzen
içinde sunan yapıt’ (Kitaplık bilim terimleri sözlüğü, 1974: 43) olarak
tanımlanabilecek kitapların, parşömene yazılmaları M. Ö. 4. yüzyılda
olabilmiştir. Aradan geçen zamanda ise kitabın tarihindeki, belki de en önemli
gelişme, matbaanın bulunmasıyla 15. yüzyılın ortalarında yaşanmıştır. Zamanla
baskı tekniklerinde çeşitli değişimler yaşanmıştır. Baskının makineleşmesinin
ardından kitabın tarihsel sürecinde önemli bir gelişme daha yaşanmış ve kitaplar
elektronik ortamda da yerlerini almıştır.
Elektronik kitap, elektronik ortamda yayınlanan ya da elektronik ortama
aktarılarak bu ortamda kullanılan, çeşitli yazılımlar ve cihazlarla okunabilen ya
da izlenebilen metin, resim, film ve sesleri barındıran bir medya biçimidir (
Gürcan, 2005 )
1971 yılında Michael Hart’ın Illinois Üniversitesi’nde 10.000 eserden
15
oluşan bir elektronik halk kütüphanesi kurma fikriyle (Gutenberg,...1992)
gündeme gelen elektronik kitapların üretimine ilişkin ilk düşünceler, işaretleme
dili ( mark-up language ) çalışmalarının başladığı 1980’li yıllara kadar
uzanmaktadır. Bu tarihlerde metinlerin bilgisayar ekranında üretilerek
yayımlanabilmesi konusunda bazı çalışmalar yapılmıştır. Özellikle 1988’den
itibaren geliştirilen elektonik kitap cihazları (palm, pocket pc gibi) elektronik
kitap yayımcılığının daha da gelişmesini sağlamıştır (Gürcan, 2005).
Sayısal metin bilgisini derleyip bir arayüz aracılığıyla kullanıma sunan
araçlar olarak nitelendirilebilecek elektronik kitap yazılımlarından günümüze
ulaşan ve popülaritesi kanıtlananlar şunlardır: Adobe Acrobat Reader, Adobe
Acrobat eBook Reader, Glassbook, Microsoft Reader Palm OS ve Windows CE
avuç içi bilgisayarlar için yazılımlar (AportisDoc Exress Reader™ Pro/DX/GT,
portatif cihazlar için diğer yazılımlar MobiPocket Reader, Memoware
PeanutReader, TealDoc) (E- kitap: Teknoloji, 2005).
Kolay taşınabilme, çabuk güncellenebilme gibi birçok olumlu niteliğe
sahip olan elektronik kitaplar hem okurlara hem yazarlara hem de yayıncılara bir
çok kolaylık sağlamaktadır.
Okurlar açısından elektronik kitapların avantajları :
• Bir çok eserin birarada kolayca taşınabilmesi, depolanabilmesi ve
sağlanabilmesi,
• Özellikle yabancı dillerde yazılmış eserlere daha kolay
erişilebilmesi,
16
• Elektronik kitapların bir bölümüne ücretsiz olarak erişilebilmesi,
• Bazı elektonik kitapların sözlükte içeriyor olmaları,
• Yazı büyüklüğünün okurların isteğine bağlı olarak
değiştirilebilmesi gibi üstünlüklere sahiptir.
Yazarlar açısından elektronik kitapların avantajları:
• Yazdıkları eserleri ekonomik koşullar nedeniyle bastıracak yayınevi
bulamayan yazarlar açısından daha düşük bir maliyetle eserlerini
yayımlayabilmeleri başka bir ifadeyle yazarlara kendi yayıncılarının
kendileri olabilmeleri şansı sunulmaktadır.
• Yazarlar açısından bir diğer kolaylıkta dağıtılan elektronik kitabın
sadece ücretini ödeyenler tarafından okunabilmesinin ve okunduktan sonra
ise izin alınmaksızın başkalarına dağıtılmasının engellenebilmesidir. Ki bu
işlem elektronik kitabın içerisine satın alma işlemi sırasında okuyucuyla
ilgili bilgilerin saklanabiliyor olmasıyla yani, bir anlamda eserin
özelleştirilmesiyle gerçekleştirilmektedir (Bilgi Yayınevi,...2002).
Yayıncılar açısından elektronik kitabın avantajları:
• Basılı kitaplarda karşılaşılan kağıt, kapak, baskı, cilt ve dağıtım
maliyetleri elektronik kitaplarda daha az olduğundan elektronik kitaplara
yayıncıların daha az para yatırarak yayım listelerini daha geniş tutabilme
şansları vardır. Dolayısıyla kitap iadesi ve satılamaması gibi sorunların
17
neden olduğu maddi kayıpların azalması de sağlanmış olmaktadır (Gürcan,
2005).
• Elektronik kitapların özelleştirilebilmeleri yazarlar gibi yayıncılar
için de telif hakları açısından oldukça önemli bir üstünlüktür.
Bir kitabın basılmasından dağıtımına kadar geçen süreçteki işlemleri
kolaylaştıran ve hızlandıran elektronik kitaplarla ilgili çeşitli sorunlar da
bulunmaktadır.
Okurlar açısından elektronik kitapların dezavantajları:
• Elektronik kitaplarla, yazarlara kendi yayıncılarının kendileri
olabilme şansının sunulması birçok açıdan avantajlıdır. Ancak yayıncıların
yaptıkları tüm işlerin (dağıtım, pazarlama gibi) yazarlar tarafından
yapılacak olması bu konuda yayıncılar kadar bilgi sahibi olmayan yazarlar
açısında oldukça zordur
Yayıncılar açısından elektronik kitapların dezavantajları:
• Elektronik yayınların hepsi açısından önemli olan telif hakları
sorunu, elektronik kitaplar için de sözkonusudur. Elektronik yayınlardan
yararlanabilmek için genellikle Internet aracılığıyla bu yayınlara erişmek
ve kişisel bilgisayarlara kaydetmek gerekmektedir. Dolayısıyla elektronik
bir kitabın saklanabilmesi ve çoğaltılabilmesi pekte zor görünmemektedir.
Bu durum yayıncıları (aynı zamanda yazarları) oldukça rahatsız
etmektedir. Bunun nedeni ise elektronik ortamda telif haklarıyla ilgili
18
ödemelerin nasıl yapılacağı konusunun henüz netleşmemiş olmasıdır
(Tonta, 2000: 101).
II. 2. 3. Web sayfaları
Web sayfaları, Internet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılan bir
betik dil olan HTML (Hyper Text Markup Language) ile oluşturulan ve içinde
metin, statik, dinamik görüntü, ses gibi objelerin bulunabileceği tarayıcı
(browser) yardımıyla görüntülenebilen dosyalardır (Gnoft Artware,...2006).
Web siteleri içerisinde bulunan ve bulundukları sitenin amacına yönelik
yapılandırılan web sayfaları, erişim hızını azaltacak abartılı animasyonlardan
uzak bir yapıda oluşturulmalıdırlar. Diğer taraftan web sayfalarının arama
motorları tarafından indekslenebilir nitelikte olmaları (Gnoft Artware,...2006),
kullanıcıların istedikleri bilgilerin yer aldığı sayfalara erişilebilmeleri açısından
oldukça önemlidir.
Web sayfaları ile ilgili bir diğer önemli nokta da sayıları her geçen gün
artan bu sayfalardaki bilginin ne kadar güvenilir olduğu sorusudur. Özellikle de
isteyen herkesin www (world wide web) üzerine farklı amaçlarla bilgi
koyabileceği düşünülürse, www kaynaklarının kullanılmadan önce nitelik ve
güvenilirlik açısından değerlendirilmesi gerekmektedir ki bu kaynakları
değerlendirmede kullanılacak çeşitli ölçütler bulunmaktadır. (Kurbanoğlu, 2002 :
11) Bu ölçütler beş ana başlık altında toplanabilir.
• Teknik Değerlendime
o Hatasız HTML kodlaması
19
o Standartlara uygunluk ve küresellik
o Düzgün bağlantı tanımları
• İçerik Değerlendirmesi
o Yetkinlik
o Başlık-İçerik Örtüşmesi
o Doyuruculuk düzeyi
o Özgünlük ve Felsefe
o Kaynak bildirimi
o Güncellik
o Yazım kurallarına uygunluk
• Tasarım Değerlendirmesi
o Etkileyici görünüm
o Özgün grafik yaklaşımlar
o Çoklu-ortam
o Kolay dolaşım
o Site haritası
• Etik Değerlendirme
20
o Genel etik kurallara uygunluk
o Tarafsızlık (Cebeci, 1998)
Www üzerinde bir bilgi arandığında belki de en önemli nokta bilgi arayan
kişinin ne aradığını bilmesi dolayısıyla bunun için kendine gerekli soruları
sorarak ön hazırlık yapmasıdır. Bu ön hazırlığın ardından ise kullanıcının www
kaynakları için geçerli değerlendirme ölçütlerini kullanması doğrudan erişilen
web kaynakları (Kurbanoğlu, 2002: 23) arasından istediği bilgiye ulaşılabilmesi
açısından önem taşımaktadır.
III. 2.4. Elektronik Gazeteler
Gazeteler, çeşitli zaman aralıklarında (çoğu kez günlük) yayınlanan,
haber niteliğinde bilgileri kullanıcılarına sunan ve yazılı basın içerisinde yer alan
kitle iletişim araçlarıdır.
Dünyanın en eski gazetesinin M.S 5. Yüzyılda Pekin’de yayın hayatına
başlayan ve 1935 yılına kadar yayınlanan Tsing Pao olduğu ileri sürülmektedir
(Akdoğan, 1995: 32). Ancak bilindiği gibi gazeteyi mümkün kılan matbaadır ve
15. yüzyılda matbaanın bulunmasıyla gazetelerin yayınlanabilmesi dolayısıyla
önce Avrupa’da sonra da tüm dünyada yayılabilmesi söz konusu olmuştur.
Kamuoyunu bilgilendirmede ki rolü yadsınamayacak olan gazeteler de
temelde diğer basın kuruluşları gibi haber niteliği taşıyan bilginin toplanmasını
ve dağıtılmasını ana amaç olarak benimsemişlerdir. Bu ana amaç doğrultusunda
haber niteliğindeki olayları, okuyucuya sunmakla görevli olan gazeteler de son
yıllarda gerçekleşen değişimlerden oldukça etkilenmişlerdir. Özellikle bilgi
21
kaynaklarının çeşitliliğinin ve sayılarının artması haber konularının değişmesine
neden olmuştur. Diğer taraftan özellikle okurların daha nitelikli haber arayışları,
birçok meslek alanında olduğu gibi gazetecilikte de uzmanlık gereksiniminini
daha belirgin olarak yaşanmasına neden olmuştur. Bu noktada hem gazeteciler
hem de okuyucular açısından bir gazetede yer alan bilgilere ulaşımın hızlı ve
etkin gerçekleştirilmesi çok daha fazla önem kazanmıştır. Bunun
gerçekleştirilebilmesi ise gazetelerin elektronik ortama aktarımını gerekli hale
getirmiştir ve bu doğrultuda elektronik gazeteler oluşturulmuştur. Elektronik
gazeteler de elektronik dergiler gibi, bazen basılı bir gazetenin elektronik kopyası
(paralel yayın) olarak, bazen de sadece elektronik ortamda yayınlanmaktadırlar.
Elektronik yayıncılığın hızla geliştiği günümüzde, elektronik yayınların
üretimi, iletimi, erişimi ve kullanımı için taşımaları gereken bir takım
özelliklerinin de bilinmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bundan sonraki
bölümde elektronik çocuk yayınlarının özellikleri irdelenecektir.
22
III . BÖLÜM
ÇOCUK YAYINLARI VE ELEKTRONİK YAYINCILIK
III. 1. Giriş
Çocuk yetişkinden farklı duygu ve düşüncelere sahip hayatı anlamlandırma
yolunda hızlı adımlarla ilerleyen bireydir. Çocuğun her zaman var olduğu, fakat
yetrerince keşfedilmediği yaklaşımından hareketle ilk dönemlerden bu yana fark
edilmeyenin çocuk değil, çocukluk anlayışına bakıştaki eksiklik olduğudur. Bu
eksikliğin farkına varılmasıyla çocuğa yönelik yayın oluşturma düşüncesi de
gelişmeye başlamıştır.
III. 2. Çocukluk Dönemi ve Çocuk Yayınlarının Önemi
Çocuk yayınlarının çocukluk döneminin her aşamasından izler taşıması
başka bir ifade ile çocukluk dönemi sonuna değin yaşanan çocukluk çağlarını
yansıtması gerekir. Bu bağlamda çocuk yayınlarına geçmeden önce çocukluk
dönemi hakkında bilgi vermek yararlı olacaktır.
III. 2. 1. Çocukluk Dönemi
Yaşamın doğumdan erginliğe kadar olan ilk dönemi olarak
nitelendirilebilecek çocukluk dönemi bilincin oluşum dönemi başka bir ifadeyle
bireyin dünyaya uyarlanma dönemidir (Timuçin, 1998: 67). Oldukça sıkıntılı
geçen bu dönemde çocuğa sunulan her şey gibi çocuk yayınlarının da gerek
içerik gerekse biçimsel açıdan çocuğun gereksinimlerini karşılayacak nitelikte
olması önem taşımaktadır. Bu noktada çocuk yayınlarının çocuğun seviyesine
uygun, onun dünyasına girebilir ve zihinsel gereksinimlerini karşılayabilir
nitelikte olması için çocuğun gelişim dönemlerinin dikkate alınması istenilen
amaca ulaşılmasını sağlayacaktır.
Çocukluk dönemini, çocuktaki zihinsel, sosyal ve psikolojik gelişmeleri
göz önüne alarak dört aşamada inceleyebiliriz (Yalçın, 2002: 24) :
0- 5 Yaş grubu (Okul Öncesi)
6- 8 yaş grubu
9- 12 yaş grubu
13- 15 yaş grubu (İlk Gençlik Çağı)
0- 5 Yaş Grubu
Okulöncesi dönem olarak adlandırılabilecek bu süreç, çocukların
kişiliklerinin temellerinin atıldığı hatta kimi uzmanlarca çocuğun karakter
gelişiminin tamamlandığı dönem olarak nitelendirilmektedir.
0-5 yaş arası dönemde çocuğun ilk aktif algılaması kulakla, daha sonra
gittikçe gelişen bir tempoyla gözle olmaktadır (Yalçın, 2002: 24). Bu dönem
okuma eğilimleri açısından “resimli kitap ve küçük çocuk tekerlemeleri yaşı"
olarak adlandırılmaktadır (Boztepe, 2002: 31).
İsviçreli Jean Pieget 2-6 yaş arasındaki dönemi işlem öncesi dönem olarak
niteler.
“Pieget, işlem öncesi çocuğun dünyaya bakış biçiminin yapay yaratıcılık
24
ve canlandırmacılığa (animizme) bağlı olduğunu belirtmektedir. Yapay
yaratıcılık, doğal olguları birisinin yarattığı ya da bunlara birinin neden olduğu
inancını ifade eder: Beş yaşındaki bir çocuk, güneşi, birinin kibrit yakıp
tutuşturduğu bir ateş olarak açıklayabilir.Canlandırmacılık (animizm) ise
çocukların cansız nesnelere canlılık özelliği yüklemesini ifade eder: Çocuk,
hareket ettiği için bir arabanın canlı olduğunu; bir tost makinesinin tost yaptığı
sırada canlı olduğunu düşünebilir.”(Gander, 2001: 265)
6- 8 Yaş Grubu
Bu yaş grubu çocukların davranışlarında çeşitli gelgitler söz konusudur. Bir
an heyecanlı bir haldeyken bir anda içine kapanık bir ruh haline
bürünebilirler.Kelime dağarcıkları gelişmiş olduğundan büyüklerle bir çok
konuda konuşabilirler (Yalçın, 2002: 25).
Bu dönem somut işlemler dönemi olarak nitelendirilir ve bu dönemde
çocuklarda mantıksal düşünme; sayı, zaman, mekan, boyut, hacim, uzaklık gibi
kavramlar yerleşmeye başlar (Yavuzer, 2001: 112).
Bu gruba yönelik eserlerde mecazlı söyleyişlere genellikle yer verilmemeli
ve anlatımın açık olmasına dikkat edilmelidir. Bu doğrultuda çocukların ilgi
alanlarına yönelik tasvirlerin yapılması gerekmektedir. Bu gruba yönelik
yazılacak eserlerde kelime sayısı onların bildiği yüz kelimeyi geçmemelidir
(Yalçın, 2002: 26).
9- 12 Yaş Grubu
Bu yaş grubundaki çocuklar kendi benliklerinden uzaklaşarak artık grup
25
ilişkilerine önem vermeye başlarlar ve düşünce dünyasına girerler (Yalçın, 2002:
26). Soyut kavramlara ilginin başladığı bu dönemde oyun yine çok önemlidir.
Ancak zihinsel gelişim oyunun niteliğinde değişiklik meydana getirir. Bu yaştaki
çocuk oyun kurallarının kişilerarası anlaşma sonucunda oluştuğunu anlar. Bu
doğrultuda çocuk toplumun, gelenek, görenek ve kurallarına karşı tutumunu
değiştirir; bunların da yetişkinler tarafından belirlendiğini ve farklılık
taşıyabileceğini kavrar (Yavuzer, 2001: 268) .
Bu dönemde çocuklar koleksiyon yaparlar, tarihi olaylara daha fazla ilgi
duymaya başlarlar. Dolayısıyla çocukların geçirdiği bu zihinsel değişim onların
okumayı tercih ettikleri eserlerde de değişiklik meydana getirir. Bu gruba
yönelik hazırlanacak eserlerin çocukların anlamını bildikleri üç yüz kelimeyi
geçmeyecek ve bütünden parçaya gider nitelikte olması gerekmektedir (Yalçın,
2002: 27).
13- 15 Yaş Grubu
Çocukluktan yetişkinliğe geçiş devresi olarak ele alınabilecek bu evre
insan hayatının oldukça sancılı bir dönemi olarak nitelendirilebilir. Bu dönemde
'ergenin duygusal dünyası çelişkilerle doludur.Yalnızlıktan zevk almanın yanı
sıra, bir grubakatılma isteği; yetişkini küçük görme ama ona dayanma; endişe ve
umutsuzluğa karşın geleceğe coşkulu tutku gibi' (Yavuzer, 2001: 269) karışık
duygular içerisindedir. Başka bir ifade ile bu dönemde ergenin ruh dünyası iniş
çıkışlarla doludur. Çocukluğun sonlarına yaklaştığının farkına varan ergenin
okumayı tercih ettiği yayınlardaki değişim de çok belirgindir.
Bu dönemde ergenler daha çok teorik konulara ilgi duyarlar, uzun ve
26
dikkat gerektiren çalışmalardan hoşlanırlar. ‘Ben kimim’ sorusunun oldukça
önem kazandığı bu dönemde kendileriyle, çevreleriyle ve ülkeleriyle ilgili somut
gerçekleri arama ve bulma eğilimleri vardır. Bu nedenle kolay inanır ve
yönelirler (Yalçın, 2002: 27).
III. 2. 2. Çocuk Yayınlarının Önemi
Çocukluk insanın hayatı tanımaya başka bir ifade ile anlamlandırmaya
başladığı ilk dönem olarak ele alınırsa, çocukların neden çocuk yayınlarına
ihtiyaç duydukları sorusunun cevabına daha kolay ulaşılabilir. Normal bir
büyüme ve gelişme gösteren çocuğun doğal gereksinimlerinin yanı sıra zihinsel
ve ruhsal gereksinimlerinin karşılanmasında sözlü ve yazılı eserlerin önemi
büyüktür. Bu doğrultuda çocuk yayınlarının asıl amacının çocuğun sosyal ve
kültürel gelişimine katkıda bulunmak olduğu dikkate alındığında, çocuk yayınları
taşıdıkları içeriklerle ve biçimsel nitelikleriyle çocuklara hitap etmelidirler.
Çocuk yayınları alanındaki çalışmalarıyla tanınan eğitimci Lenald Jacop
edebiyatın çocuklar için önemini altı ana başlık altında açıklamaktadır (Oğuzkan,
2000: 5) :
1. Edebiyat eğlendiricidir ve dolayısıyla hoş vakit geçirticidir. Edebiyat
le çocukların eğlenerek öğrenmeleri sağlanabilir
2. Edebiyat ruha canlılık verir, yaşama gücünü artırır. Edebiyat kimi
zaman insanları, hayatın çok ciddi ve üzücü durumlarından uzaklaştırır. Belki bir
anlamda ruhun canlanıp güçlenmesine imkân tanır. Çocuklara bu imkânın
sunulmaması halinde çocuklar ruhun canlanıp güçlenmesinde edebiyatın bu
şaşırtıcı, olağanüstü değerini hiç bir zaman öğrenemeyeceklerdir.
27
3. Edebiyat çocukların hayatı keşfine yardım eder. Başka bir ifade ile
edebiyat çocukların hayatı ve yaşama yollarını öğrenmelerinde oldukça
önemlidir. Çünkü çocuk edebi eserlerle başka yaşamlara yolculuk
yapabilmektedir.
4. Edebiyat bir rehberlik kaynağıdır. Şöyle ki; edebiyat, bir kimsenin
kendini tanıyarak davranışlarını değiştirmeye yarayacak imkanlar hazırladığı için
bir rehberlik kaynağı olarak hizmet verebilir. Şüphesiz tüm edebiyat eserleri
böyle bir hizmeti görmez. Fakat insanların hayatında ihtiyaç duyduklarında
kendilerini anlamaları konusunda yardımcı olan en az bir kitabın varlığından söz
edilebilir.
5. Edebiyat yaratıcı etkinlikleri teşvik eder. Çocuklar, başka alanlardaki
yaratıcı etkinliklere geçmek için bir sıçrama tahtası olarak edebiyata
muhtaçtırlar. Başka sanatlarla ilişkileri bulunan zengin bir programın eşiğinde
yaratıcılığa yönelten okuma etkinlikleri sayesinde bir sanat, başka bir sanatı
desteklemiş, beslemiş olur. Okuma, çocuğu resim çizmeye ve dramatik sanat
alanlarında ritmik yorumlamalar yapmaya teşvik eder. Çocuklar okuma ve
dramatik sanatlar alanlarında ne kadar zengin yaşantılar edinirlerse hayatın öteki
yaratıcı alanlarında da o kadar zengin bir kişiliğe sahip olurlar.
6. Edebiyat güzel bir dil demektir. Çocuklar kendi dillerini geliştirmek
için edebiyat eserlerine ihtiyaç duyarlar. Edebiyat güzel bir dildir ve insanların
içinde çocukların anadillerinin güzelliğini en iyi biçimde öğrenmelerini
istemeyecek var mıdır?
Lenold Jakop’un belirttiği gibi edebiyat, çocukların zihinsel gelişimlerinde
28
oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle çocukların çok erken yaşlarda
kendilerine yönelik hazırlanmış edebi yayınlarla tanıştırılması gerekmektedir.
Okulöncesi dönemden başlayarak çocukların kişilik yapılarının
oluşumunda, çocuk yayınlarının etkili birer uyaran olduğu da bilinmektedir.
Dolayısıyla çocuğa sunulan eserin niteliği ile çocukta sağlam bir kişlik yapısının
oluşması doğrudan ilişkilidir. Bu bakış açısıyla bakıldığında çocukların doğasına,
gelişim özelliklerine uygun olmayan metinlerin ve güdümlü yayınların
çocukların duygusal olarak örselenmelerine neden olacağı görülmektedir.
Örneğin, amacına şiddet uygulayarak ulaşan kahramanların bir özdeşim öğesi
olarak belirdiği yayınlar, çocuklarda farklı ruhsal sorunlara neden olabilmaktedir
(Sever, 2002: 29).
Çocuk yayınlarının önemli etkilerinden birisi de çocukları sanatla
tanıştırmalarıdır. Güzeli gerçekleştirmek üzere yapılan etkinlikler (Timuçin,
1998:257) olarak tanımlanabilecek sanatın, aynı zamanda eğitsel bir işlevi de
sözkonusudur. Sanatın bu niteliğinden yararlanabilmek için ise sanata yönelik
olguların kişilerin yaşamında küçük yaşlardan itibaren yer alması gerekmektedir.
Bunun içinde en etkili yollardan biri çocuklar için görsel ve dilsel bir model olan
nitelikli çocuk yayınlarıdır (Sever, 2002: 27).
Çocukların kendilerine yönelik yayınlarla tanışmaları bu yayınları
kullanabilmeleri yukarıda belirtilen noktaların yanında başka açılardan da çok
önemlidir. Çocukların gelişim düzeylerine uygun nitelikli çocuk yayınları;
• Çocuğun kendini tanımasına ve kişiliğini oluşturmasına yardımcı
olur.
29
• Eleştirel düşünebilme, deneme, yanılma ve araştırma gibi birçok
önemli niteliğin çocukta gelişimini hızlandırır.
• Çocuğu gerçek yaşama hazırlar.
• Çocuğu anadiliyle tanıştırıp onun gelişimine katkıda bulunur.
• Çocuğun topluma uyumunu başka bir ifade ile toplumsallaşmasını
kolaylaştırır.
• Çocuğun hayal gücünü geliştirerek daha üretken olmasına yardımcı
olur.
Çocuğun düzeyine uygun nitelikli çocuk yayınları yukarıda ifade edilenlere
ek olarak birçok olumlu özelliğin çocuklarda oluşumunu destekler ve hızlandırır.
III. 3. Çocuk Yayıncılığı
Çocuklar duyusal, bedensel, düşünsel ve duygusal özellikleriyle
yetişkinlerden ayrılırlar. Dolayısıyla bu ayrılış, çok eski dönemlerden beri
çocukların kendilerine uygun sözlü ve yazılı kaynaklara ihtiyaç duymalarına
neden olmuştur. Bu ihtiyaç çocuk yayıncılığının doğmasını sağlamıştır (Aytaş,
1999).
III. 3. 1. Dünyada Çocuk Yayıncılığının Gelişimi
Modern çocukluk ve yetişkinlik farklılaşmasının matbaanın icadı,
okullaşma ve sanayileşme ile paralel ortaya çıktığı görüşünden yola çıkılarak
denilebilir ki; yeni çocukluk tasarımı, çocuk gündemi yanında yetişkinliğin
30
biçimlenişine yön vermede de etkili olmuştur. Hatta 16. yüzyıldan itibaren
başlayan yeni çocuk yönelişi geleneksel çocukluğun sorgulanmasına da zemin
hazırlamıştır. Özellikle de sözlü kültürden yazılı kültüre geçilmesi ile birlikte
çocukluğun tanımlanması noktasında önemli adımlar atılmıştır. Rönesans’ın en
devrimci atılımlarından biri olan modern çocuk tasarımı ise evrensel çocuk
tipi’ni dünya çocuklarının aynası haline getirmiş ve modern çocukluk olarak
belirtilebilecek yeni çocukluğun hikâyesi böylece başlamıştır (Şirin, 1999: 53).
Geleneksel çocuklukta çocuğu geleceğe taşıyan sözlü gelenektir ve sözlü
gelenekte çocuk, yetişkin ayrımı yoktur; buna karşın modern çocuklukta
yetişkinle çocuk arasındaki farkların iyice belirginleşmesi konusu gündeme
gelmiştir (Şirin, 1999: 53). Çocuğun düşlem gücüne seslenen, onun rahatça ve tat
alarak okuyup anlayabileceği bir anlatım tarzını barındıran, çocuğun ilgi
duyabileceği konuları işleyerek duygu ve düşünce yönünden çocuğu besleyen,
kurgusu ve olay örgüsü çok karmaşık olmayıp çocuğun kavrayabileceği düzeyde
olan, dikkat dağıtıcı ayrıntılardan arındırılmış…diye sıralanabilecek özellik ve
niteliklerin bütünü olan çocuğa görelilik (Yurttaş, 1997: 57) kavramı, çocuk
psikolojisinin de keşfedildiği bu dönemde önem kazanmıştır.
Dünyada çocuğa göre yayın yapılması ana düşüncesinin 18. yüzyıla kadar
uzandığı görülmektedir. Özellikle 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren J. J.
Rousseau’nun çocuklar için yazdığı kitaplarda, onların hayatın zorluklarına karşı
koyabilecek nitelikte, yetiştirilmeleri gerektiği üzerinde durduğu dikkat
çekmektedir. Bu dönemde adeta J.J. Rousseau’yu destekler nitelikte, büyükler
için yazılmış olan Daniel Defoue’nun Robinson Crusoe isimli eserinin ve
31
Jonathan Swift’in Guliver’in Seyahatleri isimli eserinin çocuk klasiği haline
geldiği görülmektedir (Yalçın, 2002: 89) .
19. yüzyıla gelindiğinde ise çocukların okuyabilecekleri eserlerin sayısının
arttığı görülmektedir. Bu yüzyılda çocuk kitapları, yayın dünyasında yeni bir
sektör oluşturmuştur. Ayrıca kitaplar artık daha kaliteli kağıtlara basılmaya
başlamıştır (Aytaş, 1999).
20. yüzyıla gelindiğinde çocuk yayınlarının konularında çeşitliliğin arttığı,
hemen hemen her konuda eserin kaleme alındığı görülmektedir (Yalçın, 2002:
11). Çocuğun, ayıredebilen ve eleştirel yaklaşabilen bir birey olarak kabul
edildiği bu yüzyılda, çocuk yayınlarının konularının çeşitlenmesinin yanında,
yayınların biçimsel özelliklerinde de değişiklikler olmuştur. Özellikle resimleme
konusunda önemli adımlar atılmıştır.
21. yüzyıla girerken İngiliz aydınları çocuk ruhunu keşfeden yeni eserler
kaleme almışlardır. Hem nicelik, hem de nitelik açısından önemli bir gelişme
gösteren bu eserlerle birlikte, çocuk edebiyatının bir uzmanlık işi olduğu
anlaşılmış ve bu konuda uzman kişilerin yetiştirilmesine önem verilmiştir (Aytaş,
1999). Diğer taraftan bu yüzyılda Amerika’da da diğer batılı ülkelerde olduğu
gibi, çocuklar için çok seçkin ve kaliteli sayılabilecek eserler kaleme alınmıştır.
Ayrıca bu yüzyılda çocuk edebiyatının fantezi ağırlıklı, bilim kurgu adını
verdiğimiz, modern masalları konu edindiğini görmekteyiz (Aytaş, 1999).
Yayıncılığın bir sektör olarak daha çok belirginleştiği 21. yüzyılda, çocuk
yayıncılığında yaşanan önemli bir gelişme de elektronik yayıncılıktır. Özellikle
Internet’in kullanımının yaygınlaşmasıyla daha çok gündeme gelen elektronik
32
yayıncılıkla, çocukların yazı büyüklüğünü ayarlayabilecekleri, çoklu ortam
özellikleri (ses, video, grafik) ile donatılmış, oldukça renkli yayınlara
ulaşabilmeleri mümkün hale gelmiştir.
III. 3. 2. Ülkemizde Çocuk Yayıncılığının Gelişimi
Ülkemizde çocuk yayıncılığının tarihçesi, başka bir ifade ile çocuk
yayıncılığının gündeme gelişi Tanzimat’a kadar uzanmaktadır. Bununla beraber
Tanzimattan önce çocuk kitabı olarak yayınlanan, ancak içerik bakımından
büyüklere hitap eden çeşitli eserler de (Sümbülzade Vehbi’nin Lütfiyye isimli
eseri gibi) bulunmaktadır. Diğer taraftan Tanzimat’tan önce sözlü olarak
varlığını sürdüren hikayelerin, masalların, fıkraların ve tekerlemelerin de varlığı
bilinmektedir. Ancak çocukların özel ilgileri gözönüne alınarak yayın yapılması
ana düşüncesi, bir çok edebiyat araştırmacısına göre Tanzimat’la başlamaktadır.
Tanzimat’la birlikte ülkemizde yayınlanan ilk çocuk kitapları, Şinasi,
Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat’ın Fransızca’dan yaptıkları kısa şiirler ve
hayvan öykülerini içeren çevirilerdir. Bunlarla birlikte Ahmet Mithat’ın Hace-i
Evvel ve Kıssadan Hisse isimli eserlerinin bazıları ilk çocuk kitapları arasında
sayılır (Yalçın, 2002: 13). Diğer taraftan çocuk yazınına ilşkin ilk önemli eser,
1869 yılında Ethem Paşa tarafından Türkçe olarak kaleme alınan Terbiye-i Etfal
isimli kitaptır ve bu eser Takvim-i Vekayi’de tanıtılarak, çocuklara tavsiye
edilmiştir (Şimşek, 2001).
Çocukların yaşamı tanımalarında ve güncel olayları takip edebilmeleri
noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan çocuk dergileri, ülkemizde çocuk
yazınının gelişiminde oldukça önemli bir yere sahiptir. Çünkü çouk dergileri ile
33
diğer çocuk eserlerinin kapatamadığı boşluk doldurulmaya çalışılmıştır. Bilinen
ilk çocuk dergisi, 1869 yılında haftalık olarak yayınlanan, Mümeyyiz isimli
dergidir. Mümeyyiz bu dönemde yayınlanan diğer dergiler içerisinde en uzun
ömürlüsü olarak bilinmektedir. (İnuğur, 1993: 243) Mümeyyiz’in ardından
yaklaşık 200 çocuk dergisinin yayınlandığı ancak hiçbirinin uzun ömürlü
olamadığı görülmektedir.
Tanzimat’ın hemen sonrasında, edebiyatçılarımızın daha önce yapılan
acemiliklerden ders alarak, büyük bir hızla çocuk edebiyatına yöneldiklerini ve
tamamen çocukları hedef alan eserler, (Çaylak Tevfik’in 1883’de topladığı
Nasreddin Hoca Fıkraları gibi ) kaleme aldıkları görülmektedir (Yalçın, 2002:
13).
19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında özellikle milli edebiyat
döneminde başta Ziya Gökalp olmak üzere Ömer Seyfettin ve diğer milli
edebiyatçılarımızın çocuklarda dil bilincini geliştirmek yeni nesillere milli ve
manevi değerleri kazandırabilmek amacıyla bir çok eser kaleme almışlardır
(Yalçın, 2002: 13).
Cumhuriyet dönemine gelindiğinde, çocuk yazınının geliştirilmesinin
dönemin politikaları içerisinde yer aldığı göze çarpmaktadır. Özellikle de harf
devriminden sonra çocuk yayıncılığında bir hareketlenme başlar. Bu devrimin
ardından, önemli eserlerin latin harfleriyle yazılması gibi kapsamlı bir çalışma
gerektiğinden, bu dönemde yeni eserler üretilememiştir (Ural, 1995: 28). Ama
çeviri eserlerin sayısında oldukça büyük bir artış olmuştur. Bu dönemde Çocuk
Esirgeme Kurumunca da çeşitli çeviri eserler yayınlanmıştır. Bu eserlerden çoğu
34
Sabiha Zekeriya Sertel tarafından hazırlanmışlardır.
1940’lı yıllarda hem çocuk kitaplarında resimler yer almaya başlamış, hem
de çeşitli sözlü edebiyat ürünleri toplanarak yazılı hale getirilmiştir. Özellikle
masal ve efsanelerin toplanması konusunda Ankara Üniversitesi’nin attığı adım
dikkat çeker niteliktedir. Çünkü bu sayede Pertev Naili Bortay ve yardımcıları
2500 hikayayi tolayarak tasnif etmişlerdir. Günümüze değin bu arşivden 500 tane
hikaye yayınlanmıştır (Ural, 1995: 28).
Eflatun Cem Güney’in halktan derlediği masalları şiirsel bir anlatımla
yeniden yazması ve yayınlaması, bu dönemde çocuk yazını adına atılan önemli
bir adımdır. Diğer tarftan benzeri çalışmaların Ziya Gökalp ve Naki Tezel
tarafından da yapıldığı görülmektedir.
1950’li yıllarda çeşitli çocuk etkinlikeri düzenlenmeye başlanmıştır. Bu
etkinlikler çerçevesinde, kitap haftaları ve kitap sergilerine yer verildiği
görülmektedir. 1952‘den itibaren çocuklara yönelik yazılan eserlerde, toplumsal
içerikli öykü ve romanlar yer almışltır (Yalçın, 2002: 14)
1960’lı yıllarda Türk Dil Kurumu ve Kültür Bakanlığı çeşitli yarışmalar
düzenler. Rıfat Ilgaz Hababam Sınıfı, Küçük Çekmece Okyanusu ve Cankurtaran
Yılmaz’ı yazar. Bu yıllarda çocuk yazınında büyük bir gelişme görülür. Ancak
yayınlanan eserlerde dil, anlatım ve pedogojik düzeyde istenilen başarının
yakalanmadığı görülmektedir (Yalçın, 2002: 14).
1970’yıllarda çocuk yayınları içersinde en çok dikkat çeken Cin Ali serisi
ve Tarkan isimli çizgi romandır. 1979 yılının Dünya Çocuk Yılı olması çocuk
35
kitaplarına ilgiyi artırmıştır. Ancak bu dönemden sonra ülkemiz oldukça sıkıntılı
bir döneme girer ve kağıt fiyatları çok yükselir. Dolayısıyla 80’li yıllar, çocuk
edebiyatı, özellikle de çocuk yayıncılığı için hiç de iyi olmayan bir döneme giriş
olmuştur (Ural, 1995: 28).
Çocukların okur kimliğinden sıyrılıp daha çok seyirci kimliğine büründüğü
90’lı yıllarda çocuk yayınlarının ve yayıncılarının arttığı ancak kitaba olan
talebin azaldığını söylemek mümkündür.
20. yüzyılın sonu ve 21. yüzyılın başında ise çocuk yayıncılığı elektronik
yayıncılıkla tanışır. Ancak yapılan araştırmalarda ülkemizdeki yayıncıların
elektronik yayıncılık konusunda çekimser kaldıkları görülmüştür. Bunun nedeni
ise genellikle arz talep dengesinin gözetilerek yayın yapılmasıdır.
III. 4. Çocuk Yayınlarının Nitelikleri
Çocuk yayınlarının nitelikleri denilince yayının çocuğun yaşına, zihinsel
gelişimine yani çocuğa göre olması konusu bir kez daha gündeme gelir. Bununla
beraber yayının hem fiziksel hem de içerik açısından çocuğun gereksinimlerine
yanıt verir nitelikte olması gerekmektedir.Bu doğrultuda iyi bir çocuk yayını ne
gibi nitelikler taşır ya da taşımalıdır sorusunun üzerinde yoğunlaşıldığı zaman bu
nitelikler temelde iki başlık altında incelenebilir. Bunlar, ‘yayınların iç yapı
özellikleri’ ve ‘yayınların biçimsel özellikleri’ dir.
III. 4. 1. Çocuk Yayınlarının İç Yapı Özellikleri
Yayınların iç yapı özelliklerinin daha iyi açıklanabilmesi için öncelikle
çocuğun gereksinmleri üzerinde durulursa çocuğun fiziksel olanlar dışındaki
36
gereksinimlerini aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür (Yurdadoğ, 1994:
46-47 ) .
a. Güven Duyma Gereksinimi : Bu gereksinim bebeklik döneminden
başlayarak süren, temelde bağlanmayı bulunduran bir gereksinimdir. Kendi
içerisinde ekonomik güven duygusu, duygu bağları açısından güven duygusu,
entellektüel güven duygusu, manevi güven duygusu şeklinde sınıflandırılabilir.
b. Bir yere, bir gruba ait olma gereksinimi: Çocuk ailenin bir parçası
olma dışında ev dışındaki gruplara da ait olma gereksinimini hissetmektedir. Bu
duygunun iyiye yönlendirilerek çocuğa onun da insanlık ailesinin bir parçası
olduğunu dünyanın neresinde olursa olsun, aç kalan, felaket geçiren diğer
insanlara yardım etmesi gerektiği konusunda duyarlılık kazandırmalıdır.
c. Sevme ve sevilme gereksinimi: Çocukluk döneminde özellikle
bebeklikte sevgi doğal bir gereksinim olarak ortaya çıkar. Çocuğa küçük yaştan
itibaren sevmenin ve sevilmenin doğal bir gereksinim olduğu sağlıklı bir
sevginin paylaşımla zenginleştiği ve insanı zenginleştirdiği fikri verilmelidir.
d. Başarılı olma, saygınlık kazanma gereksinimi : Küçük bir çocuk
açısından yaklaşılırsa babası onun için en büyük kahraman, annesi ise en müşfik
melektir. Fakat zaman ilerledikçe örnek olarak seçilen modeller değişir. Bu
noktada dikkat edilmesi gereken, çocuğun bu doğal gereksinim içerisinde
kahramanlığı maceraperestlikle, saygınlığı ilgi odak noktası olma ile
karıştırmasını önlemektir. Dolayısıyla kendine kahraman seçme döneminde olan
çocuklara biyografi türünde eserler sunulması yararlı olacaktır.
37
e. Değişiklik gereksinimi: Değişiklik gereksinimi çocuğun yaşıyla birlikte
artan bir özelliğe sahiptir. Bu konuda önemli bir nokta da çocuğa yeniliklerin
gereksinimleri doğrultusunda ölçülü bir biçimde sunulmasıdır.
f. Estetik doyum gereksinimi : Çocuğun güzeli arama ihtiyacı iyi
yönlendirilirse sanatçı olmasa bile sanattan zevk alan birisi olması sağlanabilir.
Çocuklara sunulacak olan yayınların yukarıda ifade edilen gereksinimler
göz önüne alınarak hazırlanması önemlidir (Yurdadoğ, 1994: 52). Bu
gereksinimler gözönüne alınarak çocuk yayınlarının taşıması gereken iç yapı
özellikleri tema, konu, kahramanlar ve yardımcı kahramanlar, plan, dil ve
anlatım olmak üzere beş başlık altında ele alınmıştır.
III. 4. 1. 1. Tema
Eserde yazarın sürekli olarak belirtmeye çalıştığı temel düşünce ve
görüşler, gösterdiği ana yönelimler (Oğuzkan, 2000: 366) olarak ifade
edilebilecek tema çocuk yayınlarında dikkate değer bir yere sahiptir. Çocuk
yayınlarının amaçları dikkate alındığında, çocuk yayınlarının hedeflerine
ulaşmasında işlenen temanın çocuğun gelişimine yapacağı katkı göz ardı
edilemez. Temanın seçimi ve sunumunda dikkat edilmesi gereken birçok önemli
nokta bulunmaktadır. Bu doğrultuda temanın;
• Evrensel, ahlaki doğruları çocuğa kazandıracak, kişiliğini ve
kimliğini geliştirecek onun toplum içerisinde saygın ve başarılı bir yere
sahip olmasını sağlayıcı konulardan seçilmesine (Yalçın, 2002: 31) ,
• Anlaşılır olmasına,
38
• Çocuğu yanlış yargılara, boş inançlara, kaderciliğe, çıkarcılığa ya
da saldırganlığa yöneltmemesine (Tür, 1981: 40) dikkat edilmelidir.
III. 4. 1. 2 Konu
Konu seçimi ve bununla beraber konunun aktarımı eserin amacına
ulaşmasıyla oldukça ilgilidir. Özellikle tema ile konu arasındaki ilişki açısından
ele alındığında temanın okura ulaşabilmesinde konu seçiminin oldukça önemli
olduğu gözlenmektedir. Çocuk yayınlarında konu seçimi yapılırken şu noktalara
dikkat edilmelidir :
• Konu, çocukların beklentileri, ilgi alanları bilinerek onu
ilgilendirecek konulardan seçilmelidir.
• Seçilen konunun çocukların güvenlerini artırıcı, geleceğe ümitle
bakmalarını sağlayan, insan ve tabiat sevgisi gibi değerleri pekiştirici
inançlar sunar nitelikte olmalıdır (Yalçın, 2002: 32).
III. 4. 1. 3 Kahramanlar ve Yardımcı Kahramanlar
Çocuk hangi yaş grubunda olursa olsun okuduğu eserlerdeki kahramanlarla
kendini özdeşleştirir (Yalçın, 2002: 32). Çocukların ilk çocukluk döneminden
itibaren ergenlik dönemi de dahil olmak üzere tüm çocukluk dönemlerinde
etraflarında kendilerine çeşitli modeller aradıkları dikkate alındığında eserlerde
yer alacak kahramanların seçiminde yazarların gereken titizliği göstermesi
gerekmektedir.
Çocuk kitaplarındaki kahramanlar eseri okuyan çocuğun yaşıtı olursa
39
çocuğun kendini onların yerine koyabilmesi ve onların yaşadıkları maceraları
benimseyebil- mesi daha kolay hale gelir. Ayrıca çocuk kitaplarında çok fazla
kahraman bulunmamasına ve yardımcı kahramanlar ile ana kahramanın açık
tanımlarla belirtilmesine özen gösterilmelidir. Eserde gerek olaylar gerekse
ilişkiler çocuğun anlayabileceği ve yorumlayabileceği düzeyde olmalıdır (Yalçın,
2002: 32).
III. 4. 1. 4. Plan
Konunun, kahramanların ve temanın belirli bir düzen içerisinde çocuk
yayınına yerleştirilmesini ifade eden plan bir anlamda yazma işlemini disipline
eder (Yalçın, 2002: 32).
Plan yazarın ayrıntıya girmesini engelleyerek, olaylar durumlar, düşünceler
ve duygular arasında uyumu sağlayarak eserin okurun üzerindeki etkisini artırır
(Oğuzkan, 2000: 369).
Çocuklar için bir eser planı yapılırken, çocukların bilgi seviyeleri, anlama
güçleri, ilgi alanları dikkate alınmalı ve bu doğrultuda bir planlamaya
gidilmelidir. Eser kısa bir giriş, entrikalı olaylarla dolu bir gelişme ve sürprizler
içeren bir bitiş bölümünden oluşan bir plana sahip olmalıdır (Oğuzkan, 2000:
370).
III. 4. 1. 5. Dil ve Anlatım
Çocuk yayınlarının belki de en ayırtedici niteliği anlatımın çocuklara
yönelik olmasıdır. Çocuğa yönelik anlatım nasıl olmalı sorusunun yanıtı aranırsa
40
anlatımın sade olması, gereksiz sözcüklere yer verilmemesi, akıcı ve duru olması
gibi noktalara dikkkat edilmesi gerekir (Yalçın, 2002: 33).
Anlatım konusunda bir diğer önemli nokta da anlatımın çocuğa cazip
gelmesini sağlayabilmektir. Örneğin küçük yaştaki çocuk okurlar, belirli
sözcüklerin ritmik biçimde kullanılmasından çok hoşlanmakta, bu anlatım biçimi
karşısında ilgilerini yoğunlaştırabilmektedirler (Tür, 1981: 45).
Çocuk yayınlarında anlatım konusunda bir diğer önemli nokta da
anlatımın hangi şahıs zamiri kullanılarak yapıldığı da önem taşımaktadır. Bir
dönem çocuk kitaplarında üçüncü kişi ağzıyla anlatım yapılması bir ilke olarak
kabul edilmiştir. Ancak yapılan araştırmalar göstermiştir ki üçüncü kişiyle
anlatım hem anlatımı zorlaştırmakta hem de çocukların hoşlarına gitmemektedir.
Çünkü bir kişinin diğer bir kişinin beyninden geçenleri okuması mümkün
değildir (Yalçın, 2002: 33).
Çocuk yayınlarında bulunması gereken iç yapı özellikleri basılı ve
elektronik yayınlarda da aynıdır.
III. 4. 2. Çocuk Yayınlarının Biçimsel Özellikleri
Çocuk yayınlarının iç yapı özellikleri gibi dış yapı özelliklerinin de
çocukların seviyesine uygun olması gerekmektedir. Çocuğun seviyesine
inememiş bir yazarın istenilen hedefe ulaşamayacağı gibi çocuk yayınlarının
resimlemelerini yapan ressam da aynı şekilde çocuğa ulaşamamsı ve başarılı
olamaması gibi bir durum sözkonusudur. Diğer taraftan eserin yapımında
kullanılan malzemenin, yayının boyutunun, baskıda kullanılan yazıların
41
büyüklüğünün de çocuğun gelişim özellikleri gözönüne alınarak hazırlanması
gerekmektedir.
III. 4. 2. 1. Resimlendirme
Resimlendirme çocuk yayınlarında en az iç yapı özellikleri kadar önemli
olan biçimsel yapı özelliklerinden birisidir. Eserin gerek kapağındaki gerekse
içindeki resimler (özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklar açısından) eserin
hem daha çekici hale gelmesini hem de anlaşılabilirliğinin artırılmasını sağlayan
bir öğedir. Resimli kitaplar:
• Okumaya başlamada ve sürdürmede etkin rol oynamakta,
• Hayvan ve insan hareketlerine bağlı olarak çocuğa, olayları,
başlangıcı ve sonucu yerli yerine koyarak anlama ve anlatma becerisini
kazandırmakta,
• Bir olayı canlandırma ve mantıksal ilgi kurma görevi üstlenmekte,
• Çocukların dil kullanımında cesaretlerini artırarak sözcük
dağarcıklarının gelişmesine katkıda bulunmakta de oldukça yararlı
olmakta ve çocuğun bildiği kelime ve figürlerden bilmediklerini çağrışım
ve karşı-laştırma yoluyla tamamlamasına yardımcı olmaktadır (Yalçın,
2002: 22),
Yayınların resimlemeleri yapılırken dikkat edilmesi gereken nokta, resim
ve metin arasındaki ilişkidir. Bu konudaki genel yaklaşım (Güneş, 1997: 166) :
• İlk okuma-yazma kitaplarının %70’nin resimlere ayrılması ancak
42
sonraki aşamlarda bu oranın %50’ye indirilmelidir.
• İlköğretimin üçüncü ve dördüncü yıllarında ise resimler eserin
%25’ini geçmemelidir.
• Daha sonraki yıllarda resim tamamen kaldırılmalıdır.
III. 4. 2. 2 Kullanılan Malzeme
Çocuk yayınlarının resimlendirilmesi kadar eserin üretiminde kullanılan
malzeme de önem taşımaktadır. Kullanılan malzeme ile ilgili özellikler genel
olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Çocuk kitapları en iyi kalitedeki birinci hamur kağıda basılmalıdır.
Kağıt; mürekkebi dağıtmamalı, renkleri değiştirmemeli, kolay
yırtılmamalı, çocuğun gözünü yoracak kadar parlak olmamalıdır.
• Cilt sağlam olmalı eser açıldığında rahat okunabilecek kadar esnek,
iki sayfası açılıp dikine masaya konulduğunda ayakta durabilecek kadar
katı olmalıdır (Yurdadoğ, 1994: 52) .
Elektronik ortamda yayınlanan çocuk yayınlarına gelindiğinde ise
kullanılan malzemenin nasıl olması gerektiği sorusunun yerini kullanılan
yazılımın niteliklerinin nasıl olduğu sorusunun aldığı görülmektedir. Örneğin
elektronik yayınların okunması noktasında yazılımın daha fazla çözünürlük
sağlamasının oluşabilecek fiziksel rahatsızlıkları (göz yorgunluğu gibi) tamamen
önlemese de aza indirebileceği bilinmektedir. Elektronik yayınlar okura istediği
kalitede kağıt üzerine baskı yapma olanağını sunmaktadır. Ancak bu çok kolay
43
olmamaktadır.
Kullanılan malzemenin nitelikli olmasının yanısıra yayında yer alan harfler
hem büyüklük hem de yükseklik ve genişlik açısından çocuğun düzeyine uygun
olmalıdır. Okul öncesi ve ilkokulun birinci devresi için en az 14 punto (geniş ve
yüksek harfler) , ikinci devre için ise en az 12 punto tercih edilmelidir (
Alpay,1975 ). Elektronik yayınların çıktıları alınırken yazı büyüklüğünün
kullanıcı tarafından ayarlanabilmesi basılı yayınlara göre bir üstünlük olarak
belirmektedir.
III. 5. Elektronik Çocuk Yayınları
Bilgi teknolojisindeki gelişmeler, bilgisayar ve ona bağlı sanal ortamların
da oluşmasını ve bu doğrultuda bir çok alanda olduğu gibi çocuk yayıncılığında
da çeşitli gelişmeler yaşanmasını, sağlamıştır. Çocuk yayınları artık elektronik
olarak da üretilebilmektedirler.
Çocuk yayınların elektronik ortamda olması bir çok açıdan olumlu
olmakla beraber bir takım yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Örneğin bu
yayınlardan çoğuna Internet aracılığıyla ulaşıldığı ve Internet’in de sınırı
olmayan bir dünyanın kapısını çocuklara araladığı dikkate alınırsa bu noktada
çocuklara ne gibi ve nasıl sınırlamalar getirilebileceği gibi sorular gündeme
gelmektedir.
III. 5. 1. Elektronik Çocuk Kitapları
Okulöncesi dönemde kitaplar çocukların eğlenme, oynama, öğrenme,
yaşamı ve insanı tanıma gereksinmesini karşılamanın yanında çizginin ve dilin
44
anlatım olanaklarıyla kurgulanmış yaşam durumlarıyla, başka bir ifadeyle
çocukları sanatçı beğenisiyle tanıştırır. Okul çağındaki çocuklara seslenen
kitaplar ise, anadilinin anlatım gücünü ve güzelliğini duyumsatma, duyuları
eğitme; çocuklara okuma kültürü edindirme, onların okulda öğrenmelerine katkı
sağlama gibi işlevler üstlenir. Bu işlevler, sanatçıların dili ve çizgileri kullanım
yetkinliğine bağlı olarak değişir ve çeşitlenir (Sever, 2002: 26). Bu noktada
eserin içeriğinin yanı sıra biçimsel özelliklerinin de çocuğa göre olup olmadığı
önem kazanmaktadır. Özellikle biçimsel özellikleriyle basılı kitaplardan ayrılan
elektronik kitapların çocuklara sundukları üzerinde durmak gerekir:
• Çocuk kitaplarında yer alan resimler çocukların hayal dünyasını
geliştirmekle beraber daha önce ifade edildiği gibi hayvan ve insan
hareketlerine bağlı olarak çocuğa, olayları, başlangıcı ve sonucu yerli
yerine koyarak anlatma becerisinin kazandırılmasında önemli bir yere
sahiptir (Yalçın, 2002: 22). Bu noktada elektronik kitaplarda çoklu ortam
özelliklerinin bulunmasının dolayısıyla metinde ses, görüntü ve
animasyonların yer alması bu becerilerin kazandırılmasında oldukça etkin
rol oynayacaktır.
• Kitapların çocukların dil gelişimlerini doğrudan ilgilendirdiği
bilinmektedir. elektronik kitaplarla çocuklara sunulan bir başka
kolaylıkta, metinlerin hem okunmasının hem de dinlenmesinin bir arada
yapılabilmesidir.
• Elektronik kitapların kolay taşınabilir nitelikte oluşları öğrencileri
kitap dolu ağır çantaları taşımaktan kurtarmaktadır (Poftak, 2001: 22).
45
• Eserin yazı büyüklüğü çocuğun seviyesine uygun olmalıdır.
Elektronik kitapların yazı büyüklüğünün okur tarafından ayarlanabilmesi
basılı yayınlara göre büyük bir üstünlüktür.
• Çocuk yayınlarının (özellikle çocuğun gelecekte kitaba
yaklaşımının olumlu olabilmesi noktasında) çocuğu sıkmayacak ona zevk
verecek nitelikte olması gerekmektedir. Elektronik kitaplar biçimsel
özellikleriyle (hareket eden resimler vb.) çocuklara daha cazip
gelebilecektirler.
Elektronik çocuk kitapları çocuklara birçok kolaylığı birarada sunmaktadır.
Ancak elektronik çocuk kitapları ile ilgili çeşitli sorunlar da yaşanmaktadır.
Bunlardan başlıcaları şunlardır:
• Elektronik çocuk kitapları birçok açıdan basılı kitaplara göre üstün
nitelikler taşımaktadır. Ancak örneğin 0-3 yaş arasındaki çocuklar tatma
ve dokunma gibi duyularıyla çevreyi keşfettiklerinden, ellerine aldıkları
herşeyin tadına bakma eğilimindedirler. Dolayısıyla bu dönemdeki
çocuklara yönelik hazırlanan elektronik yayınlar bu noktada basılı
kitapların yerini tutmayacaktır.
• Elektronik çocuk kitaplarına erişim hem daha kolay hem de daha
hızlıdır. Ancak gerekli teknik donanıma sahip olunması gerekmektedir.
Gerekli donanıma sahip olmanın maliyeti ise oldukça yüksektir.
• Elektronik çocuk kitaplarını okuyabilmek her kullanıcı için kolay
olamamaktadır. Çünkü bu yayınları sadece bilgisayar okuryazarı olan
46
kullanıcılar kullanabilmektedirler.
III. 5. 1. 1. Elektronik Kitap Örnekleri
Elektronik yayınlar içerisinde büyük bir alanı kaplayan elektronik çocuk
kitaplarına verilebilecek bir çok örnek bulunmaktadır. Çalışmamız boyunca da
oldukça çok elektronik kitaba ulaşılmıştır. Bu bölümde bu tür içerisinde
birbirinden farklı niteliklere sahip dört esere yer verilmiştir.
Kral Arthur (König Arthur)
Çocuklara yönelik interaktif eğitim ve kültür yazılımları geliştiren
‘Kidsoft’ şirketince yazılımı hazırlanan kitap, ‘Junge Welt’ yayınevi tarafından
Almanya’da yayınlanmıştır (Şekil-1).
Şekil - 1 ‘Kral Arthur‘ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa
Cd-rom biçiminde kullanıcılara ulaştırılan yayını çocuklar Almanca veya
47
İngilizce okuma ve dinleme olanağına sahiptirler. Eserde müzikte yeralmaktadır.
Ben Büyüküm
Ülkemizde çocuk yayıncılığı konusunda önemli bir yere sahip olan
Uçanbalık Yayınevi tarafından yayınlanmış olan Aytül Akay’ın ‘Ben Büyüküm’
isimli eseri (yayınevinin izni alınarak) Almanya’da bulunan ‘Talisa Yayınevi’nce
elektronik olarak da yayınlanmıştır. Almancası ve Türkçesi birarada yayınlanan
kitap satın alınabileceği gibi http://www.bilila.bvoe.at/ adresinden ücretsiz olarak
da okunabilmektedir. İki dilli eğitime katkı amacıyla yayınlanan eserin içeriğinde
çocukların kelime hazinelerini geliştirmeye yönelik oyunlar da yer almaktadır
(Şekil- 2).
Şekil - 2 ‘ Ben Büyüküm‘ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa
Masal Ormanı
Okulöncesi dönemdeki çocuklar için hazırlanmış olan ‘Masal Ormanı’
isimli elektronik kitabı çocuklar okuyabilmenin yanında dinleme olanağına da
48
sahiptirler (Şekil – 3). Bununla beraber okunan her kelimenin renginin
değişmesi, çocukların anadil gelişimlerine oldukça katkı sağlamaktadır (Şekil -
4) . Diğer taraftan kitapta yer alan karakterlerin (özellikle hayvanların) arasıra
sesler çıkartmaları ve çeşitli hareketler yapmaları çocukların bu hayvanları
tanımalarına yardımcı olmaktadır.
Şekil - 3 ‘ Masal Ormanı’ isimli elektronik kitabın kapağı
Şekil – 4 ‘Masal Ormanı ‘isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa
Elektronik ortamda üretilmiş olan ve basılı hali bulunmayan eserre http : //
www.logomotif. com .tr /okuloncesi/ adresinden erişilebilmektedir.
49
Goody Two Schoes
Eser, aslı basılı olup elektronik ortama aktarılmış elektronik kitap şekli
için güzel bir örnektir. Kaliforniya Üniversitesi Kütüphanesi’nin çocuk
koleksiyonunda yer almaktadır . Eserin basılı hali 1889 yılında yayınlanmıştır.
Dolayısıyla oldukça eski olan bu eserin elektronik ortama aktarımı orjinal
baskısının yıpratılmadan kullanılabilmesi açısından oldukça önemli bir adımdır
(Şekil - 5). Eser PDF türünde kaydedilmiştir ve çözünürlüğü oldukça yüksektir.
Şekil -5 ‘Goody Two Schoes’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa
III. 5. 2. Elektronik Çocuk Dergileri
Çocukları ilgilendiren haberlerin, olayların, çeşitli bilimsel gelişmelerin
yeraldığı ve belirli aralıklarla yayınlanan çocuk dergileri, çocuğun gelişiminde ve
eğitiminde önemli bir yere sahiptirler. Çocuk dergileri içerik açısından diğer
çocuk yayınlarında olduğu gibi çocukların gelişim düzeylerine uygun olmalıdır.
Çocuk dergileri (Yalçın, 2002: 211) :
50
• Çocuk, dergi okurken hem hoş vakit geçirir, hem de okuma,
düşünme, okuduğunu anlama gibi alışkanlıklar kazanır.
• Çocuğa çeşitli bilgilerin kazandırılmasında rehberlik ederek bir
anlamda yaşama hazırlanmasını sağlar. Bununla beraber çocuğa yaşama
sevinci kazandırır.
• Çocuğun anadilini daha iyi konuşup yazabilmesi noktasında da
önemli olan çocuk dergileri, çocuğa dilin bütün incelikleriyle
kullanılabilmesi noktasında da katkı sağlar.
• Yazmaya, çizmeye, yorum yapmaya yardımcı olarak çocuğun
yaratıcı, yapıcı etkinlikleri ve estetik düşüncesini geliştirir.
• Çocukların güncel olayları izleyerek kendilerini ilgilendiren
gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlar.
• Kendi yaş grubunda çocuklarla iletişim içinde olarak onların duygu
ve düşünceleri ile kendi duygu ve düşüncelerini karşılaştırma imkanı
bularak kendisini geliştirir
Çocuk dergileri çocuklar için özel ilgi alanı oluşturucu; pul biriktirme,
müzik, resim, nakış, el işi, çizme, model çıkarma, şiir öykü yazma gibi konularda
çocukların gelişimine yönelik elektronik bilgilerin yanında benzer ilgi
alanlarında olan çocukların birbirleriyle haberleşmelerini sağlayıcı bir
örgütlenme içinde olmalıdır (Yalçın, 2002: 210). Bu doğrultuda elektronik
ortamda bulunan dergiler çocukların hem dergi editörleriyle hem de kendi
aralarında daha çabuk iletişim kurabilmelerini sağlamaktadır.
51
III. 5. 2. 1. Elektronik Dergi Örnekleri
Çocukların güncel bilgilere erişimlerinde ve kendilerini ilgilediren
konularda bilgi sahibi olmalarında önemli bir yere sahip olan elektronik
dergilerden hem basılı hem de elektronik olarak yayınlanan ‘Bilim Çocuk
Dergisi’ ve sadece elektronik yayınlanan arkeloji dergisi ‘Dig’ bu bölümde
örnek olarak ele alınacaktır.
Bilim Çocuk Dergisi
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından
yayımlanan Bilim Çocuk dergisine bir süreden beri elektronik olarak da
ulaşılabilmektedir (Şekil-6). Hedef kitlesi 7-15 yaş gurubu çocuklardan oluşan
Bilim Çocuk dergisine kullanıcılar ya sadece elektronik versiyonuna ya da hem
elektronik hem de basılı versiyonuna birlikte ulaşabilmektedirler.
Şekil – 6 ‘Elektronik Bilim Çocuk Dergisi’nin kapağı
52
Ülkemizde en çok okunan çocuk dergileri arasında baş sıralarda yer alan
Bilim Çocuk dergisinin elektronik ortama da yayınlanması özellikle yurtdışından
dergiye ulaşmak isteyenler açısından avantajlıdır.Derginin elektronik olarak
yayınlanmasıyla kâğıt, basım ve posta masraflarından tasarruf edilebilmesi ile
elektronik sürümüne basılı sürümünden daha ucuza erişim sağlanabilmektedir.
Dig
1980 yılında genç okuyuculara yüksek kalitede dergi yayınlama amacıyla
Amerika’da kurulan Carus Publishing Company ve Amerika Arkeoloji Enstitüsü
tarafından ortaklaşa yayınlanan, ‘Dig‘ isimli elektronik dergi çocukların
arkeoloji bilgisini geliştirmeyi amaçlamaktadır (Şekil-7). Basılı ve elektronik
versiyonu da ücretli olan dergide dünyada gezinti, tarih ve fotoğraf gibi bölümler
yer almaktadır. Derginin tanıtımına http://digonsite.com adresinden
erişilebilmektedir.
Şekil – 7 ‘ Dig‘ isimli elektronik derginin Internetteki tantım sayfası
53
III. 5. 3. Elektronik Çocuk Gazeteleri
Çocuk gazeteleri de çocuk dergileri gibi çocukların dünyasını ilgilendiren
güncel haberlere ve olaylara yer veren yayınlardır. Çocuk gazeteleri:
• Çeşitli kuruluşlar tarafından çıkarılan,
• Okul içi etkinlik olarak çocuklar tarafından çıkarılan,
• Günlük gazetelerin ekleri olarak çıkarılanlar,
olmak üzere üç başlık altında toplanabilir (Yalçın, 2002 : 207). Gerek çocukların
kendi çabalarıyla okul içi ya da sınıf içi etkinlik olarak çıkardıkları, gerekse
çeşitli kurum ve kuruluşlarca çıkarılan gazeteler çocukların hem anadillerini daha
iyi öğrenmelerine hem de çocukların yaratıcılıklarını gelişmesi noktasında katkı
sağlamaktadır.
III. 5. 3. 1. Elektronik Gazete Örnekleri
Yapılan araştırmalar sonucunda ülkemizde çocuk gazetesi yayınlanması
konusunda büyük bir boşluğun olduğu görülmüştür. Dolayısıyla elektronik çocuk
gazetelerine verilebilecek örneklerin çok sınırlı olduğu görülmüştür. Bu bölümde
biri yabancı ikisi yerli olmak üzere üç gazete örnek olarak verilecektir.
Newsademic
Hedef kitlesi 9 yaş üstü çocuklar ve İngilizce bilgisini ilerletmek isteyen
yetişkinler olarak belirtilen uluslararası gazetenin, hem Amerikan hem de İngiliz
İngilizcesi ile yazılmış hali bulunmaktadır. Bilinmeyen kelimeler için sözlük de
54
içeren elektronik gazeteye, hem PDF hem de HTML formatında
erişilebilmektedir.
Şekil – 8 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazetenin giriş sayfası
Şekil - 9 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazeteden örnek bir sayfa
Logomotif Gazete
Çocuk gazeteleri çocukların kendilerini ilgilendiren olaylardan ve
55
gelişmelerden haberdar olmalarını dolayısıyla kendilerini ve yaşamı hem
tanımaları hem de anlamaları noktasında oldukça önemlidir. Ülkemizde basılı
ortamda ciddi bir çocuk gazetesinin çıkarılmadığı bilinmektedir (Yalçın, 2002:
244). Bu noktada hedef kitlesi ilköğretim 5nci ve 7nci sınıflar olan ‘Logomotif
Gazete’ isimli elektronik çocuk gazetesi iyi bir örnektir. (Şekil - 10) Çocuklara
kendilerini daha iyi ifade edebilmeleri ve anadillerini daha iyi öğrenebilmeleri
noktasında oldukça önemli bir etkinlik olan, kendi yazdıkları haberleri
yayımlayabilme imkanını sunan gazetenin içeriğinde yer alan haberler
incelendiğinde haberlerin çocukları eğlendirirken bilgilendirdiği görülmektedir.
Şekil – 10 ‘Logomotif Gazetesi’nden örnek bir sayfa
Afacan Çocuk Gazete
Elektronik çocuk gazetelerine bir diğer örnekte ‘afacancancocuk.com’ adlı
56
sitede yayımlanan ‘Afacan Çocuk Gazete’ adlı gazetedir (Şekil -11). Siteye
erişim için üyelik şartı aranmaktadır. Site hazırlayıcıları Afacan Çocuk
Gazete’nin sanal ortamda çıkan ilk çocuk gazetesi olduğunu bununla beraber her
gün güncelleniyor olmasının da bir ilk olduğunu dile getirmektedirler. Bununla
beraber gazetede senin sesin, dün bugün, magazin, sağlık ve çevre, bilim ve
bilgisayar, bilgisayar ve ben gibi çocukların ilgisini çeker nitelikte bölümler
bulunmaktadır. Gazeteye www.afacancocuk.com adresinden erişilebilmektedir.
Şekil - 11 ‘Afacan Çocuk Gazetesi’nden örnek bir sayfa
III. 5. 4. Web Sayfaları
Çocuklara yönelik hazırlanan web sayfaları web siteleri içerisinde yer
almaktadır. İsteyen herkesin istediği bilgileri kolayca yayınlayabildiği bu
dünyada kullanıcıların yönlerini bulmalarının hayli zor olduğu bilinmektedir.
Özellikle de bu kullanıcı grubu çocuklardan oluşuyorsa bu zorluk daha da
artmaktadır. Dolayısıyla çocukların Internet’te ne kadar vakit geçirdikleri,
57
Internet’i hangi amaçla kullanıdıkları gibi soruların cevaplarının hem
ebeveynlerce hem de eğitimcilerce verilebilmesi gerekmektedir.
Web sayfaları ile çocukların bilgiye ulaşmaları ve ulaştıkları bilgileri
yayma becerileri gelişebilmekte ve bu sayede eğlenirken bilgilenmeleri de
sağlanmış olmaktadır ( Orhan, 2004: 108 ). Diğer taraftan çocuklara yönelik
hazırlanmış olan web sayfalarının nitelikleri ve çocukların gereksinimlerine ne
derece yanıt verdiklerinin ve çocukların gelişim düzeylerine uygun olup
olmadığının da bilinmesi gerekmektedir.
III. 5. 4. 1. Web Sayfası Örnekleri
Internet üzerinde çocuklara yönelik hazırlanmış bir çok web sayfasına
rastlamak mümkündür. Web sayfaları web sitelerinin içerisinde yer aldıklarından
bu bu bölümde web siteleri örnek olarak ele alınmıştır.
Boowa&Kwala
Şekil - 12 ‘Boowa&Kwala’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa
58
6 yaş üstündeki çocuklar için hazırlanmış web sitesinde oyunların
yanında çocuk şarkıları da yer almaktadır. İçeriğinde bulunan oyunların eğitsel
amaçlı olması ve sitenin belirli bir yaş grubundaki çocuklara yönelik hazırlanmış
olması, çocukları kendi oyunlarını üretebilmeleri için hayal kurmaya
yönlendirmesi siteyi diğer oyun sitelerinden üstün kılmaktadır. Çocukların
yaptıkları resimleri burada yayınlayabilmeleri, sitede yer alan fotoğrafların ve
yazıların hitap ettiği yaş grubundaki çocuklara uygun olarak hazırlanmış olması
siteyi ayıran diğer özellikler arasında yer almaktadır. Bazı bölümlerine ücretli
erişilebilen siteye http://www.boowakwala.com/ adresinden ulaşılabilmektedir
(Şekil -12)
The Amazing Adventure Series
Şekil - 13 ‘The Amazing Adventure Series‘ isimli web sitesinden örnek
bir sayfa
59
Çocukların hayal güçlerini geliştirebilecekleri birçok etkinliğe yer veren
sitede maceralar, aktiviteler ve ekstralar olmak üzere üç ana bölüm
bulunmaktadır (Şekil-13). New Hempschrire halk kütüphanesi sitesinde
tanıtımına yer verilen site 2000, 2001 ve 2004 yıllarında Internet’in en iyi çocuk
sitesi olrak seçilmiştirSitenin her bölümünde çocukların üretkenliklerini
destekleyici aktiviteler yer almaktadır. Çocuklara kendi yazdıkları şiirleri
yayınlama ve seslendirerek yayınlama fırsatı sunması buna örnek olarak
verilebilir.Siteye http:/ /www.tosiproductions .com/_ amazingadventure/
adresinden erişilebilmektedir
Çocukça
Sibername elektronik bilgi hizmetleri tarafından hazırlanan sitede ünlü
isimlerin tanıtıldığı dünyamızı renklendirenler, çocukların yaptığı resimlerden
oluşan küçük eller, çeşitli eğitici oyunlar, çocuklar için özel olarak seçilmiş
masal ve öyküler ve bilim köşesi gibi bölümler yer almaktadır (Şekil – 14).
Şekil -14 ‘Çocukça‘ isimli web sitesinden örnek bir sayfa
60
Sitede yer verilen masal ve öykülerin dinlenebilmesi de mümkündür.
Siteye http://www.cocukca.com/index_nofla.html adresinden ulaşılabilmektedir.
III. 6. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Etkileri
Elektronik çocuk yayınları, çocukları sıkmadan hatta çoğu kez
eğlendirerek eğitebilmektedirler. Çocuk kendisine yönelik hazırlanmış bir
elektronik yayını istediği dilde, okuyabilme, dinleyebilme ve izleyebilme
olanağına sahip olabilmektedir. Çocuklara birçok seçeneği birarada sunan
elektronik çocuk yayınları çocukları nasıl etkiler sorusunun cevabı arandığında
denilebilir ki:
• Elektronik çocuk yayınlarının kullanımı çocuklar açısından daha
eğlencelidir.
• Özellikle bilgisayarın eğitim açısından etkileri incelenirse bilgisayar
çocuklarda bağımsız olarak öğrenmenin ilk adımını atmada ve özgüveni
sağlamada etkin olabilmektedir. Ancak unutulmamsı gereken önemli bir
nokta ise bilgisayarın bir eğitimcinin ya da eğitim ortamının yerini asla
tutamayacağıdır. Başka bir ifadeyle bilgisayar eğitimde amaç değil araçtır
(Öztopçu: 2003)
• Elektronik çocuk yayınları ile çocuklara etkileşimli bir ortam
sunulmasının çocukların yaratıcılığın gelişmesinde etkili olmaktadır.
Diğer taraftan çocukların ekran başında hiçbir sınırlandırmaya
gidilmeden uzun süre kalmaları çocukların üretkenliğini desteklemek
yerine yaratıcı ve zihinsel gelişim risklerine, dil becerilerinde gerilemeye
61
ve bazı çocuklarda epilepsi nöbetlerine (Dertouzos, 2005) bile sebep de
olabilmektedir.
• Elektronik çocuk yayınlarına erişimin bilgisayarlarla gerçek-
leştirilebiliyor olması beraberinde çocukların bilgisayar başında ne kadar
süre geçirmesi gerektiği, bağımlılık yapıp yapmayacağı, bilgisayar
ekranının zararlı olup olmadığı gibi soruları da getirmektedir (Öztopçu,
2003).
• Çocukların (bütün çocuklar olmasa bile) elektronik yayınlara
erişimlerinin kolay olduğu bilinmektedir. Fakat çocukların her
ulaştıklarının yaşlarına, gelişim düzeylerine uygun olup olmadığı
bilinmemektedir. Başka bir ifadeyle özellikle Internet’le çocuklara
sınırsız bir dünyanın kapıları aralanmakta ve çocuklar yetişkinlerin
ulaştıkları bilgilere kolayca ulaşabilmektedirler. Dolayısıyla çocuklarla
yetişkinler arasındaki farkın kaybolması gibi bir risk söz konusudur. Bu
doğrultuda elektronikleşme ile beraber yeni bir ‘çocukluk dilinin’ (Şirin,
1999: 170) oluşmuş olduğu da gözlenmektedir. Bu yeni çocukluk
anlayışında çocukların daha hızlı bilgi edinme, çabuk tüketme, uzun ve
dikkat gerektiren çalışmalarda dikkatlerini toparlayamama gibi çeşitli
olumlu ve olumsuz durumlarla karşılaştıkları dikkat çekmektedir. Bu
doğrultuda çocukluğun yeniden keşfi başka bir ifadeyle çocukların yeni
dillerinin yetişkinlerce öğrenilip kullanılma zorunluluğunun her geçen
gün daha fazla hissedildiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
• Özellikle okulöncesi dönemdeki çocukların dil gelişimleri açısından
62
son derece önemli olan çocuk yayınlarının dil ve anlatım özellikleri
oldukça iyi incelenerek çocuklara sunulmalıdır. İçerisinde yanlış
yazımların yer aldığı bir metinle çocuğa yanlızca yanlışın öğretilebileceği
bilinen bir gerçektir. Bu noktada elektronik ortamdaki metinlerin
denetiminin daha zor olduğu ve bu metinlere çocukların daha kolay
ulaşabilmelerinin çocukların dil gelişimleri açısından çeşitli riskleri de
beraberinde getirdiği düşünülebilir.
İnsan hayatının en önemli bölümü olan çocukluk döneminde insanların
yaşadıkları herhangi bir olayın, duydukları herhangi bir sesin, gördükleri
herhangi bir görüntünün bile derin izler bırakarak hayatlarının ilerleyen
dönemlerinde olumlu veya olumsuz etkilerle geri dönebileceği bilinmektedir.
Çocukların eğlenerek öğrenmelerine de olanak sağlayan elektronik yayınların
çocuklara olan olumlu etkileri de göz önüne alınarak, bu yayınlardan nasıl
yararlanılabileceği sorusunun sorulması gerekmektedir. Bu sorunun cevabı bir
sonraki bölümde aranacaktır.
63
IV. BÖLÜM
ÇOCUK KÜTÜPHANELERİ VE ELEKTRONİK ÇOCUK
YAYINLARI
Bireyin dünyaya uyarlanma, dünyayı tanıma ve tanımlama dönemi olarak
nitelendirilebilecek çocukluk dönemi çalkantılı bir süreçtir. İnsanların
yaşamlarının her döneminde olduğu gibi bu döneminde de fiziksel ve zihinsel
gereksinimleri vardır. Çocuklarda zihinsel gereksinimlerin belirlenebilmesi ise
çaba isteyen bir süreçtir. Bu süreç çocukların dünyayı tanımaya başladıkları ilk
ortam olan aile ortamında başlamaktadır. Bu konuda ailelerin dikkatli olup
çocuğun bilgi isteklerini takip ederek bu isteklerin gereksinim haline
dönüşebilmesini başka bir ifadeyle çocuğun hayatında olmadığında eksikliğini
hissedebileceği bir duruma gelebilmesini sağlamaları gerekmektedir. Bu noktada
çocuklarda bilgi gereksiniminin oluşması açısından düzeylerine uygun eserlerin
sunulmasının gerekliliği bir kere daha belirmektedir. Bu doğrultuda çocuklara
yönelik yayınların çocuklara ulaşmasını sağlayan çocuk kütüphaneleri de
çocuğun zihinsel gereksinimlerinin karşılanması noktasında vazgeçilmez
kurumlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
IV. 1. Çocuk Kütüphaneleri
Çocuğun kendini dolayısıyla hayatı tanımasında ve anlamlandırmasında
etrafında bulunan uyaranlar son derece önemlidir. Çünkü çocuk, çocuk olabildiği
müddetçe düş kurar, düş kurabildiği müddetçe üretken bir birey olma yolunda
ilerleyebilir. Başka bir ifadeyle öncelikle çocuğun çocukluğunu yaşaması
gereklidir. Nail Postman’ın dediği gibi ‘Çocukluk dil öğrenimine benzer.
Çocukluğun biyolojik bir temeli vardır, fakat sosyal bir çevre çocukluğu
başlatmadıkça ve bakıp büyütmedikçe, yani ona gereksinim duymadıkça
gerçekleşmeyebilir‘ (Postman, 1995: 182).
Çocuğun çocukluğun her dönemini yaşaması ve dolayısıyla eğelenerek
öğrenmesi noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan çocuk kütüphanelerinin
görevleri 17787 no’lu ve 19.08.1982 tarihli resmi gazete de şu şekilde
belirtilmiştir:
1. Öğretici Filmler göstermek,
2. Projeksiyon gösterileri düzenlemek,
3. Radyodan, varsa televizyondan çocuk ve eğitim saatlerini takip
etmek,
4. Varsa, teyp ve pikaptan yararlanarak eğitini programları
düzenlemektir.
a. Çocukların yaptığı resimler ve işler sergilenir,
b. Kitap okuma, şiir, masal ve monolog saatleri düzenlenir.
c. Türklüğe ve medeniyete hizmet eden büyükleri anma ve
tanıtma programlan hazırlanır ve uygulanır,
d. Milli bayramlar, önemli gün ve haftalarla, ilgili faaliyetlerde
bulunulur,
65
e. Okul öncesi çocukların kütüphaneden yararlanma imkânı
sağlanır,
f. Kütüphane imkânlarına güre çotuk piyesleri hazırlanır ve
sahnelenir,
g. Okuyucu ve kitap istatistikleri günlük, aylık ve yıllık olarak
düzenlenir. Bu faaliyetler yıllık çalışma programı hazırlanarak
Valiliğin onayından sonra uygulanır.
Çocuk kütüphaneleri genel bir ifade ile çocuklara (yazı ve resimleri
tanımaya başladıkları ilk günden itibaren ihtiyaçlarını, yetişkinlere yönelik
bölümden karşılayabilecekleri güne kadar) zevk alacakları ve de aynı zamanda
öğretici yayınları birarada uygun şartlarda onlara sunan, bu doğrultuda onlara
istedikleri yayını seçme hakkı veren ve gerektiğinde rehberlik eden kurumlardır
(McColvin, 1963: 3).
Ülkemizde çocuk kütüphanesi kurulmasının gerekliliği ilk olarak 1920-
1930’lu yıllarda düşünülmüş ve ilk çocuk kütüphanesi 1925’de Türk Ocakları
tarafından Akhisar’da kurulmuştur. Bu kütüphaneyi 1937’de Çocuk Esirgeme
Kurumu tarafından İstanbul’da, 1955’de de Ankara’da kurulan kütüphaneler
izlemiştir (Önal, 2006: 14).
Kurulan bu kütüphaneleri zamanla yenileri izlemiş ve 1966’da
Türkiye’deki çocuk kütüphanelerinin sayısı 179’u bulmuştur (Demircan, 2000:
179). 1974’de ise ülkemizde 286 Çocuk Kütüphanesi; 704.017 kitap ile
66
3.849.594 kullanıcıya hizmet vermiştir ( Alpay, 1984: 97 ). Bu yıllardan sonra
ülkemizde çocuk kütüphanelerinin sayısı daha da artmıştır.
90’lı yılların sonlarına gelindiğinde daha önceki yıllarda sayısı artan çocuk
kütüphanelerinin sayılarının azaldığı dikkat çekmektedir. Demircan‘ın tespitine
göre ‘1995 yılında toplamda 1.033.761 kişi çocuk kütüphanelerinde
yararlanırlarken; bu sayı 2000 yılı sonunda 698.990’a gerilemiştir. 16 yaş üstü,
“Yetişkin” kategorisine giren kullanıcıların sayısının, 16 yaş altı, “Çocuk”
kategorisine giren kullanıcılardan altı yıl boyunca hep geride kalması da genç
nüfusumuzun çocuk kütüphanelerine yaşları ilerledikçe daha az ilgi gösterdiğinin
belirtisidir ‘ (Demircan, 2000: 188). Bununla beraber 2000 yılında çocuk
kütüphaneleri halk kütüphanelerine devredilmiştir.
21. yüzyıla gelindiğinde özellikle elektronik yayınların üretiminin ve
kullanımının artması, çocuklar tarafından oldukça ilgiyle karşılanmaları ve çeşitli
kolaylıklar sağlamaları, diğer kütüphane türlerinde olduğu gibi çocuk
kütüphanelerinde de çeşitli değişimlere neden olmuştur. Özellikle gelişmiş
ülkelerde kimi kütüphaneler dermelerinin bir kısmını tam metin halinde
elektronik ortama aktarmış, kimileri çocuklara yönelik elektronik yayınların ve
çeşitli eğitici aktivitelerin yer aldığı web siteleri oluşturmuş (Charlote &
Mecklenburg Halk kütüphanesinin çocuklara yönelik hazırlanmış olduğu
‘Children’s Dijital Library‘ gibi), kimileri ise sadece bibliyografik kimlikleri
elektronik ortamda sunmaya başlamıştır. Bununla beraber sadece elektronik
ortamda bulunan kütüphaneler de oluşturulmuş (‘International Childern’s
Library‘ gibi) ve bilgiye erişimde yeni teknolojiler hızla kullanılmaya
67
başlanmıştır. Ülkemizde ise bu tür uygulamalar dünyadaki gelişmelere göre biraz
daha yavaş bir biçimde sürdürülmektedir.
IV. 1. 1. Çocuk kütüphaneciliği
Çocuk kütüphanelerinin amaçlarına erişebilmesi çocuk kütüphanecileri
ile yakından ilgilidir. McColvin’e (1962) göre kütüphaneci çocuk bölümünde
yetişkin bölümünde oynadığından daha önemli bir rol oynar. Çünkü yetişkinler
istedikleri takdirde işlerini yanlız başalarına halledebilirler. Oysa yetkili
personelden yoksun bir çocuk kütüphanesi istenilen türde kullanıcıları
kütüphaneye çekmeyi bile başaramayacaktır.
Çocuğun zihinsel gelişimini sağlıklı sürdürebilmesi, çocuğa nitelikli ve
gelişim düzeyine uygun yayınların sunulmasıyla mümkündür. Dolayısıyla çocuk
kütüphanecisi çocuğa ulaşabilmelidir. Bu noktada 21. yüzyılda, bir çocuk
kütüphanecisi nasıldır ya da nasıl olmalıdır diye sorulduğunda, denilebilirki;
• Teknik bilgisinin yanında karakter özellikleri de çocuk
kütüphanesinde çalışabilmesini sağlar niteliktedir,
• Hayata çocuğun gözleriyle bakabilir (McColvin, 1963: 47)
• Çocuk yazınını bilir ve sever (Meet the twenty-first century...,
2007),
• Çocuklarla birlikte olmaktan hoşlanır,
• Üretken ve yeniliklere açıktır,
68
• İletişim becerileri yüksektir,
• Yeni enformasyon teknolojisilerini kullanabilir ve öğretebilir (Meet
the twenty-first century..., 2007).
• Çocukların gelişim dönemleri, zihinsel gereksinimleri ve dolayısyla
çocuk yetiştirme bilimi (pedagoji) konusunda bilgi sahibidir.
Çocuk kütüphaneciliğinin oldukça ciddi yetenekler gerektirdiği
görülmektedir. Bununla beraber çocuk kütüphanecisi neler yapar
sorusuna yanıt aranırsa, (Meet the twenty-first century..., 2007) :
• Çocukların üretkenliklerini ve hayal güçlerini besleyici aktiviteler
düzenler,
• Çocukları motive eder,
• Okuma alışkanlığının gelişmesine yardımcı olur,
• Kullanıcıları en yeni elektronik kaynaklarla tanıştırır,
• Diğer eğitimcilerle işbirliği içerisinde olur,
• Kütüphane dermesine kaynak seçer,
• Aile okuryazarlığı programları düzenler.
Çocuk kütüphaneciliğinin, yukarıda belirtilen maddeler göz önüne
alındığında ne denli önemli ve zor olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu alanda
görev yapacak kişilerin kütüphanecilik eğitiminin yanında çocuk eğitimi
69
konusunda da eğitim almış olmaları oldukça önemlidir. Ükemizdeki
uygulamalar incelendiğinde, 1950’li yıllarda öğretmen- kütüphanecilerin çocuk
kütüphanelerinde çalıştığı, sonraki yıllarda ise bu kadroların kaldırıldığı ve
yerine yenilerinin konulmadığı görülmektedir (Şan, 2006).
Kütüphanenin kalbi olarak nitelendirilebilecek dermenin
oluşturulmasında çocuk kütüphanecisinin, çocukların dünyalarında olan son
gelişmeleri gözlemleyerek bu doğrultuda seçim yapması gerekmektedir.
IV. 2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Seçimi ve Sağlanması
Seçim, kütüphanenin türüne, amaçlarına, kullanıcısının niteliğine ve
eldeki bütçenin büyüklüğüne göre dermeye hangi materyalin eklenmesine karar
verme sürecidir (Kayaoğlu, 1999: 89). Yayınların daha nitelikli oluşu tahmin
edilebileceği gibi kütüphane kullanımını doğrudan ve de olumlu olarak etkiler.
Hedef kullanıcı kitlesi çocuklar olan çocuk kütüphaneleri için de aynı durum söz
konusudur. Özellikle son dönemlerde elektronik yayınlar birçok açıdan çocuklara
daha cazip geldiğinden bu tür yayınların kütüphane dermesinde yer alması
çocukların kütüphaneye olan ilgilerinin artmasını sağlayacaktır. Bu noktada
elektronik çocuk yayınlarının seçiminin nasıl yapılması gerektiği başka bir ifade
ile bu yayınların seçim sürecinin nasıl olabileceği üzerinde durulacaktır.
IV. 2. 1. Elektronik Yayınların Seçim Süreci
Geleneksel yayınların seçim sürecinde gerçekleştirilen işlemlerin
elektronik yayınların seçim sürecinde de yapılması kaçınılmazdır. Ancak
elektronik yayınların daha farklı özellikler taşımalarından dolayı seçim süreci
70
farklılık göstermektedir. Genel olarak seçim sürecini üç temel adım oluşturur
(Kayaoğlu, 1999: 104). Bu adımlar:
• Kullanıcı ve derme ile ilişkili materyalin belirlenmesi,
• Uygun bulunan materyalin seçimi,
• Satın alma kararının verilmesidir.
Kullanıcı ve derme ile ilişkili materyalin belirlenmesi: Dermeye eklenecek
materyalin tanımlanma süreci olarak da ele alınabilecek bu adımda kullanıcıların
beklentileri ve kütüphanenin türü önemlidir. Bu noktada kütüphanenin nasıl bir
yol izlemesi gerektiği sorusu gündeme gelir ve bunun yanıtının da derme
geliştirme politikası içerisinde yer alması gerekir. Çünkü derme geliştirime
politikası kütüphanenin türüyle, bağlı olduğu kurumla, amacıyla dolayısıyla
hedef kullanıcı kitlesi ile doğrudan ilgilidir. Çocuk kütüphanelerinin genel
amacının çocukları içlerinde bulundukları dünyaya hazırlamak ve çıktıkları yolda
onlara rehberlik etmektir. Çocuk kütüphanelerinde derme geliştirme politikası
hedef kullanıcı kitlesi olan çocukların ilgileri, gelişim düzeyleri ve beklentileri
düşünülerek hazırlanması gereklidir. Belirlenen politika doğrultusunda dermeye
eklenecek materyalin ve hangi kaynağın nerede bulunduğunun araştırılması
gerekir. Dolayısıyla seçimde bibliyografik kaynaklar hakkında bilgi sahibi olmak
ve bibliyografik kaynakların kullanımındaki etkinlik ön plana çıkmaktadır.
Satışta olan yayınları listeleyen ticari bibliyografyalar, konu bibliyografyaları,
satıcı firma katalogları, yayıncı katalogları ve duyuruları, yayın tanıtım ve eleştiri
yazıları seçim için kullanılabilecek belli başlı kaynaklardır (Kayaoğlu, 1999:
105).
71
Uygun bulunan materyalin seçimi: Bir anlamda değerlendirme aşaması olarak
da ele alınabilecek bu aşamada bibliyografik kimlikleri belirlenen kaynakların
hedef kullanıcı kitlesinin nitelikleri göz önüne alınarak bazı ölçütlere sahip olup
olmadığı üzerinde durulur. Özellikle değişik özellikler taşıyan elektronik
yayınlar arasından doğru bir seçim yapılabilmesi açısından oldukça önemli olan
bu ölçütler içerik, kapsam, işlevsellik, maliyet, lisanslar ve teknik özellikler
olmak üzere altı ana başlık altında incelenebilir (Salman, 2002: 57–58).
İçerik: Basılı yayınlarda yayının içeriğinin başka bir ifade ile yayının ne
hakkında olduğunun belirlenebilmesi aşamasında başlık, önsöz ve içindekiler
sayfasının incelenmesinin çoğu kez yararlı olduğu bilinmektedir (Broadus, 1973:
48). Ancak bilindiği gibi elektronik yayınlar daha farklı nitelikler taşırlar ve
dolayısıyla basılı yayınların içerikleri belirlenirken uygulanan yöntemlerin
aynısının elektronik yayınlar için de uygulanabileceğini düşünmek mümkün
değildir. Fakat içerik belirleme yönetmelerinin tamamen ayrıldığını düşünmekte
yanıltıcıdır. Örneğin yayının doğruluğu, güncelliği ve tarafsızlığı gibi içerik
ölçütleri hem elektronik yayınlar hem de geleneksel yayınlar için geçerlidir.
Fakat elektronik yayınlarda doğruluk, otorite ve güncellik kavramlarının daha
fazla ön plana çıktığı görülmektedir (Al, 2003: 6). Basılı ortamda yayınlanmış bir
eserin doğruluğu ve güvenilirliği incelenirken yazarın ve yayıncının alanlarında
ne derece söz sahibi oldukları sorusunun yanıtlanması büyük ölçüde kolaylık
sağlar. Ancak elektronik yayınlar açısından düşünüldüğünde özellikle de web
sitelerinin kimin tarafından hazırlandığı dolayısıyla içeriğinde yer alan bilgilerin
ne derece doğru olduğu sorusunun yanıtının verilebilmesinin daha zor olduğu
dikkat çekmektedir.
72
Kapsam: Yayında konu ne düzeyde ele alınmıştır başka bir ifade ile konu genel
bir biçimde mi yoksa ayrıntılara inilerek mi açıklanmıştır, kullanıcı
beklentilerine ne derece yanıt vermektedir gibi sorular hem basılı yayınların hem
de elektronik yayınların kapsamlarını belirlemede sorulabilecek sorulardandır.
Ancak elektronik yayınların kapsamları belirlenirken sorulabilecek sorular
artmaktadır. Hem basılı hem de elektronik hali bulunan yayınlar için yayının
basılı haliyle elektronik halinin kapsamlarının aynı olup olmadığı sorusunun
sorulması gerekmektedir. Diğer taraftan kimi elektronik yayınlarda (web
sayfaları gibi) kapsam genişletilerek aynı konuyla ya da farklı konularla ilgili
linklere yer verilebilmektedir. Bu noktada bu linklerle yönlendirilen kaynakların
kapsamları, en son ne zaman güncellendikleri ve içerdikleri bilgilerin
güvenilirliği gibi soruların da yanıtlanması gerekmektedir (Grassian, 2006) .
İşlevsellik: Elektronik yayınların kullanımlarının kolay olması hedef kullanıcı
kitlesi çocuklardan oluşan çocuk kütüphaneleri için önemli bir seçim ölçütü
olarak değerlendirilebilir. Elektronik yayınlara sadece kütüphane içinden erişim
sağlanabileceği gibi IP kontrollü ve/veya kullanıcı adı–şifre çiftiyle erişim, her
yerden kaynaklara erişim gibi farklı erişim yöntemlerinin bulunması yayının
kullanımını kolaylaştırmaktadır (Al, 2003: 7). Diğer taraftan elektronik çocuk
yayınlarının çocukların gelişim düzeylerine uygun bir biçimde tasarlanmış
olmaları da yayınların işlevselliğini etkiler. Başka bir ifade ile lektronik
yayınlarının çok karmaşık bir yapıda olmamaları da gerekmektedir. Özellikle
web siteleri içerisinde bilgiyi bulmayı kolaylaştıran içindekiler tablosunun, site
haritasının ve yardım menüsünün olması kullanımı kolaylaştırmaktadır
(Kurbanoğlu, 2002: 15)
73
Maliyet : Seçim sürecinde diğer bir etken bütçedir. Kütüphane dermesine
seçilecek elektronik yayınların maliyetlerinin incelenmesi ve dolayısıyla aynı
işlevi gören daha ucuz başka yayınların var olup olmadığı, yayının kullanımı için
gerekli olan donanımın kütüphanede olup olmadığı gibi soruların yanıtları
verilmelidir. Elektronik kaynaklarla ilgili bütçe işlemleri basılı kaynaklara göre
daha karmaşık ve zordur. Bunun nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Salman,
2002: 69–70) :
• Elektronik kaynakların CD-ROM veya çevrim içi sürümleri,
kaynağın sadece basılısına abone olan kütüphaneler için erişime açılması,
• Değişik formattaki elektronik kaynaklar farklı fiyatlarla
satılabilmektedir. Örneğin; kaynağın CD-ROM, çevrim içi ve basılı
formatlarının her biri için farklı ücretler talep edilmesi,
• Tamamı tam metin bilgiye erişim sağlayan elektronik kaynaklar
için ayrı, bir bölümü tam metin bilgiye erişim sağlayan kaynaklar için
farklı fiyatlandırmalar yapılabilmesi,
• Kütüphaneler bazı durumlarda bir elektronik kaynak paketi içindeki
kaynakların tamamını, istemese bile, satın almak zorunda kalabilir.
Paketteki kaynakların içinden koleksiyona uygun olan bir bölümünün
satın alınmasına izin verilmemesi,
• Elektronik bilgi kaynaklarının ücreti, kapsamındaki yayınların
yıllarına, türlerine, formatlarına göre farklılık gösterebilmesi,
74
• Ücretler, elektronik kaynağa erişim hakkı eş zamanlı ve/veya
potansiyel kullanıcı sayısına göre değişebilmesi,
• Bazı durumlarda kaynaktan çıktı alınması veya diske kaydedilmesi
gibi uygulamalar için ek ücret talep edilebilmesi,
• Elektronik kaynakların konsorsiyumla satın alınması durumunda,
ücretin konsorsiyuma göre değişiklik göstermesi gibi farklı uygulamalar
bulunmaktadır.
Lisanslar: Lisans anlaşmaları bir firmanın elinde bulundurduğu birtakım
haklarının kullanımını belirli bir süre boyunca bir ücret karşılığında bir başka
firmaya devretmek amacıyla yaptığı hukuki sözleşmelerdir (DPT, 1988: 184).
Lisans anlaşmaları elektronik yayınları satın alma kararının verilmesiyle satıcı ve
üretici firmayla kaynağın kullanımına yönelik sınırlamaların ve izinlerin
belirlenebilmesi (Al, 2003: 9) amacıyla imzalanmaktadır. Kütüphaneler lisans
anlaşmalarıyla satın almadıkları sadece kullanım hakkını elde ettikleri ürünleri
kullanabilmektedirler. Bu doğrultuda seçim sürecinde lisans anlaşmasının nelere
olanak sağladığı, ne kadar süre geçerli olduğu gibi soruların sağlıklı bir seçim
kararı verilebilmesi açısından, seçim işini gerçekleştiren kütüphaneci tarafından
sorulması gerekmektedir.
Teknik Özellikler: Bilindiği gibi elektronik yayınların kullanımı için
kütüphanelerin gerekli donanıma sahip olması gerekmektedir. Ancak her zaman
gerekli donanıma sahip olunamayabilir. Dolayısıyla yeni alınacak yayınlar
mevcut donanımla kullanılabiliyor mu, kaynağın bulunduğu sunucu ne kadar
güvenlidir ya da başka bir ifade ile sunucu ne kadar sıklıkla kullanılamaz duruma
75
gelebilir (Al, 2003: 10) gibi soruların sorulması gerekmektedir.
Satınalma kararının verilmesi: Uygun bulunan materyalin seçiminden sonra
gelen bu aşamada belirlenen yayınları satın alma kararının verilebilmesi için
materyalin fiyatı, aciliyet derecesi, paranın tahsisi gibi noktaların göz önüne
alınması gerekmektedir (Kayaoğlu, 1999: 106) . Bu doğrultuda satın alma kararı
verilerek yayınların sağlanması aşamasına gelinir.
IV. 2. 2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Sağlanması
Kütüphane dermesine katılacak materyalin seçim kararından sonra,
materyali dermeye dahil etmek için bir dizi rutin işlemin yapılmasını gerektiren
sağlama işine sıra gelir. Sağlama işi, satın alma, bağış, değişim ya da derleme
yollarını kullanarak seçilen materyali kütüphane dermesine katma işidir
(Kayaoğlu, 1999: 107) . Ancak elektronik yayınların sağlanması konusunda
geleneksel olarak nitelendirilebilecek bu yöntemlerin yanı sıra yayına sahip
olmak yerine erişimin gerçekleştirilebilmesi gibi yeni sağlama yöntemlerinin
varlığı dikkat çekmektedir.
IV.2. 2. 1. Sahip Olmak Yerine Erişim Yaklaşımı
Kütüphane dermesine eklenecek her türlü materyalin dengeli bir biçimde
sağlanması ve bu doğrultuda çeşitli sağlama politikalarının geliştirilmesi
gerekmektedir. Son dönemlerde gündeme gelen ‘sahip olmak yerini erişim’
yaklaşımının elektronik yayınların sağlama politikalarının içerisinde yer aldığı
görülmektedir. Sahip olmak yerine erişim yaklaşımı belki gerekirse düşüncesiyle
kaynak sağlanmasını değil gerektiğinde kaynaklara erişimin sağlanmasıdır
76
(Tonta, 200: 1997: 100) .
Sahip olma yerine erişimi sağlama yaklaşımı özellikle depolama
açısından daha cazip olarak görülse de bu yaklaşımla yayınların sağlanması
noktasında çeşitli sorunların varlığı da dikkat çekmektedir. Örneğin geleneksel
yapıda kütüphaneler, abone oldukları dergilerin aboneliği kesilmiş bile olsa
sonsuza dek sahibi durumundadırlar. Ancak bazı elektronik dergilerin aboneliği
kesildiğinde erişim hakkının da (ücreti ödenmiş olan) kesilmesi söz konusudur
(Küçük, 2002).
IV. 2. 2 .2. Elektronik Dergilerin Sağlanması
Elektronik dergilere genellikle üç yoldan erişim sağlanmaktadır (Stange,
1999). Bunlar:
• Herhangi bir ücret ödemeden erişilen dergiler (Internet aracılığıyla
herkesin erişebildiği tam metin olan dergiler ve sınırlı erişim (sadece
özetlerine ya da tanıtımlarına erişilen) sağlanan dergiler,
• Yıllık abone olunan dergiler,
• Az kullanıldığı için abonelik yerine gerektiğinde erişimin
sağlandığı dergiler.
Diğer taraftan elektronik dergilere erişim konusunda gündeme gelen bir
diğer önemli kavram da açık erişim kavramıdır. Açık erişimle özellikle bilimsel
içerikli dergilere ücretsiz erişimin sağlanması önemli bir noktadır. Verletop
(2006: 6) açık erişimle erişilen belgelerde 3 önemli özellikten bahsetmektedir.
77
Bunlar:
• Makalelere ücretsiz erişimin sağlanabilmesi,
• Yazara ya da telif hakkı sahibine doğru bir biçimde atıf yapılması
koşuluyla kullanma, çoğaltma ve yayma izninin bulunması,
• Makalenin açık erişim ilkelere uygun bir biçimde ve uygun bir
elektonik formatta uzun süreli olarak uygun bir arşivde depolanmasıdır.
IV. 2 .2. 3. Elektronik Kitapların Sağlanması
Elektronik kitapların sağlanması konusunda dört ana başlıktan sözedilebilir
(Ankos…,2005).
• Ücretsiz sağlananlar: Ücretsiz sağlanabilen elektronik kitaplara
verilebilecek ilk örnek Michael Hart tarafından 1970’lerde düşünülen ve
sonrasında uygulamaya konulan Gutenberg Projesidir. Bu proje ile bir
çok elektronik kitaba ücretsiz erişilebilmektedir.
• Bireysel olarak webden erişilenler: Amazon, Barnes& Noble vb.
yayınevleri aracılığıyla Internet üzerinden elektronik kitaplar satın
alınabilmektedirler.
• Elektronik kitap sağlayıcıları: Elektronik kitap sağlayıcılarına
Netlibrary örnek olarak verilebilir. Dünyanın önde gelen en geniş
kapsamlı elektronik kita sağlayıcısı olan Netlibrary kütüphaneciliğin
tarihsel gelenekleri ile elektronik yayıncılığı aynı çatı altında
toplamaktadır. Net library kitapların tam içeriğine erişebilmek için
78
kullanımı kolay bir bilgi erişim sistemi sunmaktadır (Net library, 2001).
• Yayınevleri ve diğerleri: Elsevier ve Springer gibi bazı
yayınevleri elektronik yayınlarını web’den satışa sunmaktadırlar.
Kütüphanenin bütçesi ve seçim politikası doğrultusunda elektronik
kitapların sağlanmasının ardından sağlanan yayınların çocuk kütüphanelerinde
nasıl kullanılabileceği sorusu gelmektedir.
IV. 4. Elektronik Çocuk Yayınlarının Kullanımı
Çocuklar kütüphaneye bilgi kaynaklarından yararlanmak, ödünç almak,
yayınları orada kulanmak ya da kütüphanede yapılan etkinliklere katılmak için
giderler. Bu doğrultuda çocuklara sunulan yayınların ve etkinliklerin onların
beklentilerine yanıt verir nitelikte olması gerekmektedir. teknolojik gelişmeler
doğrultusunda kütüphanelerden beklentilerinin farklılaştığı görülmektedir.
Dolayısıyla elektronik yayınlar çocuk kütüphanelerinin arzu edilen başarıya
ulaşabilmesinde dikkate alınması gereken bir olgudur.
Elektronik çocuk yayınlarının çocuk kütüphaneleri açısından
değerlendirilmeleri kaçınılmazdır. Bu doğrultuda denilebilir ki:
• Hikâye okuma saatlerinde kütüphaneci çoklu ortam özellikleri ile
donatılmış bir elektronik kitabı kullandığında çocukların hem duyarak
hem de görerek öğrenmelerini sağlayabilir.
• Kütüphane dermesinde bulunmayan ve çocuklardan bir bölümünün
erişemeyeceği yabancı dillerdeki çeşitli eserler bu eserlere ulaşmak
79
isteyen çocuklara, kütüphanede Internet aracılığıyla sunulabilir.
• Elektronik yayınlar, evinden dışarı çıkamayan ya da görme-işitme
özürlü çocukların istedikleri kaynaklara web aracılığıyla erişebilmeleri
amacıyla da kullanılabilmektedir.
• Kütüphanede Internet’in (örneğin hikaye okuma saatlerinde
kullanımı) kullanımı ile çocuklara İnternet okuryazarlığı öğretilebilir.
• Özellikle Internet kütüphanelerde eğitim amaçlı kullanılabilir. Bu
konuda‘Story Place’ (http://www.storyplace.org/preschool/preschool.asp)
isimli, Charlotte & Mecklenburg halk kütüphanesi kütüphanecilerince
hazırlanan site güzel bir örnek olarak ele alınabilir. Kütüphanenin web
sitesinden ayrı hazırlanmış olan site içeriğinde bir çok eğitici aktiviteye
yer vermektedir. Okuma listesi ve çevrimiçi hikayelere de yer veren
sitedeki aktiviteler incelendiğinde özellikle çocukların dinleyerek
okuyarak ve izleyerek öğrenebilmeleri açısından oldukça nitelikli bir
uygulama olduğu görülmüştür.Bu tür sitelerde yer alan aktiviteler çocuk
kütüphanelerinde kullanılabilir.
IV. 5. Elektronik Yayınların Çocuklara Sunulmasında Dikkat Edilmesi
Gereken Noktalar
Elektronik yayınlarla çocuklara oldukça renkli bir dünyanın kapısı
aralanmaktadır. Bu dünya özgür, denemekten korkmayan, masum ve her an yeni
bir şeyleri öğrenme hevesinde olan çocukların kişisel gelişimlerine katkı
sağlayabileceği gibi onların hayal dünyalarına açılan kapıların kapanmasına da
80
sebep olabilir. Dolayısıyla elektronik yayınlar çocuklara sunulurken bazı
noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu noktalar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Çocuklara sunulacak her yayın için geçerli olduğu düşünülebilecek,
yayının çocuğun gelişim düzeyine uygunluğu ilkesi, elektronik yayınlar
için de geçerlidir. Özellikle de elektronik ortamın büyüsü düşünülürse
çocuklara sunulacak yayınların çocuklardaki oyun, merak ve şaşırma
yetekneklerini öldürmek yerine, bu yetenekleri besler nitelikte
olmalarına, özen gösterilmelidir.
• Çocukların elektronik araçlara olan ilgilerinin meraktan
kaynaklandığı düşünüldüğünde bu ilginin tutkuya dönüşmemesi için
(Şirin, 1999: 30) tahmin edileceği gibi ilk önlem aileler tarafından
alınmalıdır. Ancak kütüphanede de çocukların bilgisayarı ne kadar süre
kullanabileceği belirlenmelidir.
• Çocukların istedikleri web sayfasına erişebilme olanağına sahip
olmaları şiddet içeren, pornografi gibi hem gelişim düzeylerine uygun
olmayan hem de onları yanlış yönlendirebilecek istenmeyen sitelere
kolayca erişmelerine neden olmaktadır (Orhan, 2004: 108). Bu
doğrultuda çeşitli filitreleme programları kullanılarak sadece çocuklar
için uygun olan sitelere girilebilmesi sağlanmalıdır.
• İnternetin etkin ve bilgi edinme amaçlı kullanımı çocuklara
kütüphanelerde öğretilebilir.
81
V. BÖLÜM
SONUÇ
Bu çalışmanın ana konusunu oluşturan ‘elektronik yayınların çocuk
kütüphanelerinde kullanımı’ olgusu incelenirken çalışmanın amacında da
belirtildiği gibi bu yayınların çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl
kullanılabileceği soruları üzerinde yoğunlaşılmıştır.
Elektronik çocuk yayınları çocuk kütüphanelerinde kullanılmalıdır. Çünkü:
• Hayal dünyasında alabildiğince koşabilen, meraklı, arayan,
sorgulayan ve sürekli öğrenen çocukların, kişilik yapılarının oluşumunda
çocuk yayınları etkili birer uyarandır. Çocuk düzeyine uygun yayınlarla
oldukça erken yaşlarda tanışmalı ve bu yayınları kullanmalıdır. Diğer
taraftan günümüzde kullanımı hızla artan elektronik yayınlar yeniyi hep
seven ve yeniye her zaman açık çocukların dünyalarında da yerlerini
almışladır.
• Elektronik yayınlar birçok özellikleri ile çocukların ilgilerini
çekebilmektedirler. Dolayısıyla çocuğun sağlıklı gelişiminde önemi
yadsınamayacak çocuk yayınlarının, elektronik olarak yayınlanmasıyla
çocukların ilgilerinin bu yöne (kendilerine yönelik hazırlanmış yayınlara)
çekilmesi biraz daha kolaylaşmıştır.
• Elektronik yayınlar çocuklara sundukları etkileşimli ortamla
çocukların daha üretken olabilmelerine yardımcı olabilmektedirler.
• Elektronik yayınlar çocuklara birçok açıdan daha eğlenceli
gelmektedirler.
• Elektronik yayınlar bir çok seçeneği bir anda sunabildiklerinden
(dileyebilme, izleyebilme, değişik dillerde okuyabilme gibi), çocuklara
daha etkin bir öğrenme ortamı sunabilmektedirler.
• Okuyan bir çocukla okumayan bir çocuğun aynı olamayacağı
bilinmektedir. Günümüz çocuklarının hepsi (özellikle de ülkemizdeki
çocukların bir kısmı) istedikleri yayınlara erişememektedirler. Çocuklar ile
onlara yönelik hazırlanmış yayınlar arasındaki en önemli köprü olan çocuk
kütüphaneleri, kimi zaman daha pahalı olan elektronik yayınları bu
yayınlara erişme imkanı bulamayan kullanıcılara sunmalıdır. Çocuk
kütüphaneleri bu bağlamda çocuklara çok zengin bir dünyanın kapılarını
aralayarak onlara istedikleri yayını seçerek alma fırsatını verebilmelidir.
• Elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanımıyla, özürlü
çocukların istedikleri kaynaklara web aracılığıyla erişebilmesini
sağlanabilir.
• Elektronik yayınlarla çocuklara internet okuryazarlığı öğretilebilir.
Bu yayınlar çocuk kütüphanelerinde nasıl kullanılabilir sorusu
sorulduğunda ise;
• Elektronik yayınlar sahip oldukları olumlu özellikleri ile, çocuklara
gelişimleri için sınırsız bir çevre sunmakla birlikte, bir takım olumsuz
etkileri de (bilgisayar önünde fazla kalındığında oluşabilecek duruş ve
oturuş bozuklukları, göz bozuklukları, bağımlılık, sosyalleşememe gibi)
83
beraberlerinde getirmektedirler. Diğer taraftan çocukların düzeylerine
uygun olmayan yayınlara (özellikle Internet kullanımında) da
erişebilecekleri bilinmektedir. Bu sorunu çözebilmek için çeşitli filitreleme
programları kullanılmalıdır.
• Çocukların bilgisayarı kullanma amaçları çoğu kez yetişkinlere
göre farklılıklar taşımakatadır. Çocuklar bilgisayarı çoğu kez oyun amaçlı
kullanmaktadırlar. Çocuk kütüphaneleri bu konuda çocukları eğitici ya da
çocuğun düzeyine uygun yayınlarla buluşmasına yardımcı olabilir.
Sonuç olarak, çocuk kütüphaneleri çocukların ilgilerini çeker nitelikte
olmalıdır. Ancak çocuklar büyüdükçe bu durumun daha da zorlaştığı başka bir
ifade ile çocukların beklentilerinin daha da yükseldiği bilinmektedir. Bu nedenle
kütüphanede çocukların oyun oynayabilecekleri ya da Internet’e
bağlanabilecekleri bilgisayarlar bulundurulmalı, elektronik yayınlar kullanılarak
çeşitli etkinlikler yapılmalıdır. Diğer taraftan elektronik yayınların çocuk
kütüphanelerinde kullanımı, günümüz çocuklarını yeniden kütüphaneye
çekebilecek önlemler arasında yer almaktadır. Dolayısıyla bu tür yayınların
kütüphanelerde kullanımı desteklenmeli ve yaygınlaştırılmalıdır.
84
KAYNAKÇA
Al, Umut ve Pınar Al. (2003) ‘Elektronik bilgi kaynaklarının seçimi’, Bilgi
Dünyası (4): 1, 1- 14
Alpay, M. (1984). Çocuk yayınları ve kütüphanesi. İstanbul Üniversitesi,
Edebiyat Fakültesi, Eðitim Bilimleri Bölümü, Pedagoji Dergisi, 2, 73–100.
Alpay, Meral ve Robert Anhegger. (1975). Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Kitapları.
İstanbul: Cem Yayınevi
Akdoğan, Yalçın (1995). Görsel İktidar, İstanbul : İnsan yayınları.
Ankos (15 Haziran 2005) ‘Ankos e-kitap araştırma grubu raporu’ [Çevrimiçi]
Elektronik adres: http://www.ankos.gen.tr/files/EKitapRapor.pdf. [23.11.2006]
Bek, Yüksel ve Zeynel Cebeci (1998). ’ İnternet bilgi kaynaklarının kalitesi:
Değerlen- dirme ölçütleri’ 4. Türkiye’de İnternet Konferasın’da sunulan bildiri.
İstanbul: 13- 15 Kasım 1998.
Boztepe, Fatma. (2002). Çocukta okuma eğilimleri ve okuma teknikleri.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale, Onsekiz Mart Üniversitesi.
Broadus, R.N. Selection Materials for Libraries. Wilson, H. W. 1973
Demiray, Uğur ve Halil İbrahim Gürcan. (2005) .”Yayın etiği bağlamında
elektronik
yayınlarda karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri”, Selçuk İletişim 4 (1): 5-10
85
Demircan, Candemir (2000). ‘Türkiye’deki Çocuk Kütüphanelerinin Halk
Kütüphanelerine Devredilmeden Önceki Niceliksel Durum (1995- 2000)’ Türk
Kütüphaneciliği 20 (2): 177-194
Dertouzos, Michael (2005). ‘Developmental Risk: The Hazards of Computers in
Childhood’,[Çevrimiçi] elektronik: adres: http:// www. Alliancefor childhood.
net/project/ downloads/chapter2.pdf [15.01.2007]
Devlet Planlama Teşkilatı (1988), Bilim-Araştırma-Teknoloji Ana Planı, Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara: DPT.
Ertuğ, Hasan Refiğ. (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, Birinci Cilt,
İstanbul : İstanbul Üniversitesi Yayınları
‘E-kitap:Teknoloji’ .(2002). [Çevrimiçi] Elektronik adres: http: //www. exlibrary.
com [15.04.2006].
Gander, Mary J. ve Harry W. Gardiner. ( 2001). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Çev.
Bekir Onur . İmge Yayınları: Ankara
Güneş, Fürdevs. ( 1997). Okuma Yazma Alışkanlığının Geliştirilmesi ve Beyin
Teknolojisi Ocak yayınları: Ankara
Gürcan, Halil İbrahim (2005) ‘E-kitap yayımcılığı ve uygulamaları’ X.
Türkiye’de İnternet Konferası’nda sunulan bildiri. İstanbul, 9-11 Aralık 2005.
‘Halk ve çocuk kütüphaneleri yönetmeliği‘ T. C. Resmi Gazete (17787, 19 Ağustos 1982).
86
Herring, Mark Y. (2001). “Why the Internet can’t replace the library”, Education
Digest 67 (1): 46-49.
Johnson, Peggy (2004). Fundamentals of Collection Development and
Management. İngiltere: B&T
Karasar, Niyazi. (1999). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları
Kayaoğlu, Hülya Dilek. (1999). Derme Oluşturma ve Geliştirme: İ. Ü. Merkez
Kütüphanesinde Bütçe Yönetimi (Nisan 1994- Kasım 1997 . İstanbul: Mavibulut
Kurbanoğlu, Serap (2002). ’Www. Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi’
Hacettepe Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1): 11- 25.
Küçük, Mehmet Emin (2002) ‘Elektronik dergiler ve alternatif yaklaşımlar’
.Elektronik Gelişmeler Işığında Araştırma Kütüphaneleri Sempozyumu’nda
sunulan bildiri. Bolu, 24- 26 Ekim 2002.
McColvin, Lionel R. (1963). Çocuk Kütüphaneleri. Çev. Abdülkadir Salgır,
Behire Balkan. Ankara
McEldowney, Philip (1995) ‘Scholarly Electronic Journals -- Trends and
Academic Attitudes: A Research Proposal’ Digital Library of information
Science and Technology [Çevrimiçi] Elektronik adres: http:// dlist.sir. arizona.
edu/335/01/ejs.html [01.05.2006]
‘Meet the twenty-first century librarian – a techno – literate, savvy professional who
works on the front lines of communities and schools‘ (2006) American Library
87
Association, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http ://www. ala. org /ala /hrdr/
careersin libraries/childrenyouth .htm
“neOkusam: Haberler ’Bilgi Yayınevi e-kitap 2002 öykü yarışması….’, (2002).
[Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www. neokusam.com /makale_haber. Asp ?
Id=200 [10.11.2005].
Neydim, Necdet (2004). ‘Popüler çocuk kitapları ve medyasının çocuk kültürüne
etkilerine sosyolojik gerçeklikler açısından bakış‘ Bilim ve Aklın Aydınlığında
Eğitim Dergisi [Çevrimiçi] Elektronik adres: http: //yayim.meb. gov. tr/
dergiler/sayi57/ neydim.htm [14.10.200]
Net library (2001) ‘About us’ [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://
www.netlibrary .com/about_us/ company_info /index.asp [18.02.2007]
Norman, O. G. (1997). ‘The impact of electronic resources on collection
development: A survey of current practice. Library Hi Tech, 15 (1-2): 123-132.
Oğuzkan, A. Ferhan. ( 2000). Çocuk edebiyatı, Ankara: Anı yayınları
Orhan, Feza ve Buket Akkoyunlu. (2004). ‘İlköğretim öğrencilerinin internet
kullanımı üzerine bir çalışma’, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi ( 26) :
107- 116
Önal, İnci (2006) ‘Türkiye’de basımcılık’ Bilgi Dünyası 7(1) 1-22
88
Öztopçu, Aslı. (2003). ‘Okul öncesi ve ilköğretim sürecindeki eğitimde bilişim
tek- nolojilerinin önemi’ İnet’03 İnternet Konferansı’nda sunulan bildiri 12- 13
Aralık İstanbul 2003.
Özyurt, Sercan (2003). “Elektronikleşme“ Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık
Ulusal Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Ankara: 28 Mart 2003.
Poftak, Amy. (2001). ”Getting a read on e-books”, Technology&Learning 21
(9): 22-30.
Pross Herry(1967). Moral der Massenmedien, Köln: Verlag Kiepenheuer &
Witsch
Postman, Neil (1995). Çocukluğun Yokoluşu, Çev. Kemal İnal. İstanbul: İmge
Kitabevi
Reitz, Joan M. (2004 )”Electronic resources” ODLIS- Online Dictionary for
Library and Information Science [Çevrimiçi] Elektronik adres:
http://lu.com/odlis/odlis_e.cfm. [21.01.2006]
Salman, Pınar. ( 2002). Elektronik bilgi kaynaklarının seçimi ve
değerlendirilmesi ( Yayımlanmamış yüksek lisans tezi ) Ankara: Hacettepe
Üniversitesi.
Schauder, D. (1994). “Electronic publishing of professional articles: attitudes of
academics and implications for the scholarly communication industry,” Journal
of the American Society for Information Science 45(1): 73-100.
89
Sever, Sedat. ( 2002). Çocuk kitaplarına yansıtılan şiddet : Milli Eğitim temel
yasası ve çocuk haklarına dair sözleşme bağlamında bir değerlendirme, Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 35 (1- 2 ) : 25- 37
Shackel, B. (1983 ) ‘The BLEND-LINC Project on ‘Electronic Journals’ After
Two Years’, The Computer Journal 1983 26 (3 ): 247- 254
Smith, G.A. (1997). Testing the surf: Criteria for evaluating of internet
information resources. The Public Access Computer Systems Review. [Çevrim
içi], Elektronik adres: http://info.lib.uh.edu/pr/v8/n3/smit8n3.html [20 Nisan
2006].
Stange, K. (1999). Electronic journals in Swedish academic institutions :A usage
of project MUSE and IDEAL full-text databases. [Çevrimiçi] Elektronik adres:
http :/ / www. bibks.uu.se [17.04.2006]
Şan, Ayten (2005). Yaşamboyu öğrenenlere verilen kütüphane hizmetleri
[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.library.itu.edu.tr/ilipg/ASan-Sunum-
Eylul-05.doc. [05.01 .01]
Şimşek, Hüseyin (2001). ‘XIX. Yüzyıl çocuk dergiciliği ve eğitsel işlevleri
üzerine‘, M illi Eğitim Dergisi [Çevrimiçi] Elektronik adres: http:// yayim.meb.
gov.tr/ dergiler/ 151/ simsek.htm [03.01.2006]
Şirin, Mustafa Ruhi (1999) ‘Çocuk Edebiyatının Serüveni’, Kaşgar Edebiyat
Dergisi ( 8) : 53- 60
Şirin, Mustafa Ruhi. (1999). Gösteri çağı çocukları, İstanbul: İz Yayınları.
90
Timuçin, Afşar. (1998). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: İnsancıl Yayınları.
Tonta, Yaşar (1997). “Elektronik yayıncılık, bilimsel iletişim ve kütüphaneler”,
Türk Kütüphaneciliği 11 (4): 305-314
Tonta, Yaşar (2000). “Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler ” Bilgi Dünyası,
1(1): 89-132.
Tonta, Yaşar (1997). Kütüphanelerarası işbirliği ve bilgi kaynaklarının etkin
kullanımı Kütüphanecilik Bölümü 25. Yıl'a Armağan içinde (100-108). Yay.
Hazl. Bülent Yılmaz. Ankara: H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü.
Töreci, Ersin (13 Aralık 1999). “Yeni binyılın eşiğinde bilişim teknolojisinin
toplumsal etkilerini yorumlamada anlayışımızı geliştirmek zorundayız” Bthaber
[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.bthaber.com.tr/247/menu_gorus.htm
[15.02.2006]
Tür, Gülseren ve A. Turla. ( 1981). Okul Öncesinde Çocuk, Edebiyat ve Kitap
İstanbul: Yapa yayınları
Ural, Serpil (1995). ‘Cumhuriyet dönemi Türk çocuk edebiyatı’ Birinci Çocuk
Edebiyatı Sempozyumu içinde (26-29). Yay. Hazl. Zeki Gürel. Ankara: İlesam
yayınları
Veltertop, J.J. M. (2005). ‘Open access publishing and scholarlay societies: a
guide’ New York, Open Society Institute [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://
www. soros. org/ openaccess /scholarly_guide.shtml [02.03.2006]
91
Wang, Chih (2003). “Electronic publishing- significant landmarks”,
Encyclopedia of Library and Information Science . c.58, Ek: 20 içinde (1001-
1015) Ed. Marcia J. Bates. New York: Marcel Decker.
’Web nedir?’ (2006). [Çevrimiçi] Elektronik adres: http ://www .gnoft.
com/tr/sss _web .php [15.04.2006]
Yalçın, Alemdar ve Gıyasettin Aytaş.(2002). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Akçağ
yayınları
Yavuzer, Haluk. ( 2001). Doğum öncesinden ergenlik sonuna çocuk
psikolojisi.İstanbul:Remzi Kitabevi.
‘Yayıncılıkta Yeni Ufuklar: Elektronik Yayıncılık ve Yayıncılık Eğitimi
Komisyonu. 6. Komisyon Raporu ‘ (1998) [M. Emin Küçük ve diğerleri.]
4.Ulusal Yayın Kongresi içinde ( 65 – 79) Ankara: T.C Kültür Bakanlığı. Milli
Kütüphane Başkanlığı.
Yurdadoğ, Berin Ü. (1994). “ Çeşitli yaş gruplarında çocuk kitaplarının kağıt,
hurufat ve renk seçiminde dikkat edilecek hususlar”. Birinci çocuk edebiyatı
sempozyumu içinde (44-55) Ankara: Kültür Bakanlığı.
Yurdadoğ, Berin Ü. (1974) . Kitaplıkbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
Yurttaş, Hüseyin (1997) ‘Çocuk ve kitap’ Anadili Eğitimi ve Çocuk Kitapları
Sempozyumu içinde ( 56- 64 ). Ankara: Tömer yayınları.
92
ÖZET
Bu çalışmanın temel amacı elektronik çocuk yayınlarının çocuk
kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılabileceğini belirlemektir. Amaç
doğrultusunda öncelikle elektronik yayıncılığın gelişimine ve günümüzde
kullanımı gittikçe artan elektronik yayınların özelliklerine değinilmiştir.
Çalışmaının diğer bölümlerinde, çocukların zihinsel ve ruhsal
gereksinimlerinin giderilmesi noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan
çocuk yayınlarının niteliklerine, çocuklar açısından önemine, çocuk
yayıncılığının dünyada ve ülkemizde gelişimine değinilierek, elektronik çocuk
yayınlarının çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılabilecekleri
sorularının yanıtları aranmıştır.
Araştırma sonucunda çocuklara pek çok açıdan oldukça cazip gelen
elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanımlarının desteklenmesi ve
yaygınlaştırılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
93
SUMMARY
The Basic objective of this study is to determine why and how the
electronic publication for children may be used in children’s libraries. First of
all, the development of electronic publishing and the properties of the electronic
publication, which is being used more intensely everyday, have been analysed
within the scope of this objective.
Within the other chapters of the study, issues such as quality and
importance of publication for children which has a key role in meeting the
mental and spiritual needs of children, the development of the children’s
publishing in the world and our country have been focused on. Additionally,
answers to why and how the electronic publication for children may be used in
children’s libraries have been sought.
As a result of the study, it has been concluded that the usage of the
electronic publishing which is attractive to children in many ways shall be
supported and widespread in children’s libraries.
94