Ojciec mojej ony - Zdzisaw Gwozdek napisa olbrzymie wielotomowe opracowanie historii
Biaostockiego Okrgu Armii Krajowej. Poza trzema, przez niego osobicie wydanymi, reszta na to czeka.
Uznaem, e szkoda aby opracowanie pozostawao niedostpne dla zainteresowanych. Mimo ograniczonych
moliwoci tej strony bd prbowa publikowa fragmenty w sieci. Rozpoczynam od publikacji zebranych
przez Z. Gwozdka list odznaczonych i awansowanych.
ODZNACZENIA ZA ZASUGI BOJOWE I PRAC KONSPIRACYJN.
Moliwo odznaczenia bya bardzo wanym czynnikiem i dopingiem w pracach ZWZ - AK.
Nadawanie odznacze: Krzya Walecznych i Krzya Zasugi z Mieczami (brzowego, srebrnego i
zotego) dokonywano na podstawie przyznanych kontyngentw dla komendantw okrgw.
Pismem KG z dnia 26.IV.44 r. Nr 732/273/BP/1, komendantw okrgw zobowizano do
przedkadania wnioskw na odznaczenia VM 5 kl i Zotym Krzyem Zasugi z Mieczami. Zaznaczono przy
tym w niniejszym rozkazie by nie odznacza onierzy uwizionych i przebywajcych w obozach do czasu
zwolnienia. Informowano, e KW z okresu obecnych walk nie jest identyczny z KW wojny 1918 - 1920 i
moe by nadawany rwnie 4-krotnie, niezalenie od posiadania poprzedniego Krzya.
Zobowizano by w odniesieniu do odznacze uwzgldnia w rwnomierze onierzy pochodzcych
z wszystkich, a podporzdkowanych AK organizacji biorc pod uwag ich zasugi i przed czasem
podporzdkowania AK.
Odznaczenie miao by wyrnieniem w pracy konspiracyjnej a nie wynikiem starszestwa lub
weryfikacji. Pod uwag naleao bra nie cenzus a rzeczywist zasug, uwzgldniajc w pierwszym rzdzie
dowodzenie.1
Wczeniej wydane zarzdzenia w sprawie odznacze traciy swoj moc.
Pocztkowo wnioski na odznaczenia byy sporzdzone wg specjalnego wzoru, z tym, e nazwiska
rodowe i imi naleao podawa szyfrem. Zastrzegano by nie rozgasza czynnoci przygotowawczych.
Prawo nadania Krzya Zasugi z Mieczami, ktre pocztkowo przysugiwao Naczelnemu Wodzowi, pniej
zostao scedowane na komendantw okrgw.
Limity odznacze dla Okrgu Biaystok tak jak wszdzie byy bardzo ograniczone. W okresie 1941 -
1944 r. przyznano ich nastpujce iloci:
Virtuti Militari V kl. - 66 sztuk
Krzy Walecznych - 460 -//-
Zoty Krzy Zasugi z Mieczami - 36 -//-
Srebrny Krzy z Mieczami - 450 -//-
Brzowy Krzy z Mieczami - 440 -//-
Potrzeby Okrgu spowodoway, e limity w odniesieniu do Krzyy Zasug z Mieczami zostay
przekroczone.
W jednym z pierwszych wnioskw Komendanta Okrgu Biaystok pk. Wadysawa Liniarskiego ps.
1 CA KC PZPR AK KG, sygn. akt 203/1-2, KG, dnia 26.IV.44 Nr 732/273/BP/1 k. 60
Mcisaw, do odznaczenia Orderem Krzya Virtuti Militari V klasy znaleli si nastpujcy czonkowie
konspiracji, ktrym nastpnie odznaczenia te zostay przyznane pomiertnie:
1. Jadwiga Dziekoska ps. Jadzia,
2. Bronisaw Zalewski Bronisaw,
3. Jzef Rydzewski Bor,
4. Edward Becko Edward.2
Pismem Nr 616 z dnia 20.X.1943 r. Mcisaw Wystpi za porednictwem Czapli - Komendy
Obszaru Nr 2, skierowanym do KG AK z wnioskiem o odznaczenie niej podanych onierzy, uzasadniajc
przyczyny przyznania odznaczenia bojowego:
1. Konstancja Szymaska ps. Konstancja r. 1876, w konspiracji od XII.1939 r. W jej mieszkaniu
mieciy si bazy specjalne (kwatery, punkty kontaktowe, bazy itp.). Jej caa rodzina z powiceniem i
naraeniem ycia oddana bya pracy konspiracyjnej, wykonujc funkcje gocw, kurierw itp.
2. Julian Mioduszewski ps. Julian r. 1888, rwnie bdcego w konspiracji od XII.1939 r. Jego
mieszkanie byo melin dowdcw. Wraz z ca rodzin wykonywa funkcj goca.
3. Jan Tabortowski ps. Bruzda r. 1906, kpt. s. st. 3 baonu pancernego, starszestwo 1942 r., w
konspiracji od. I.1940 r., Inspektor IV Inspektoratu rejonowego. W jego charakterystyce pisano: ....
odwany, z naraeniem ycia wykonywa kade powierzone mu zadanie. W czasie inspekcji w omy
aresztowany 22.XI.1942, wykradziony z wizienia 14.I.43 r. W dniu 25.IV.43 zorganizowa napad na
posterunek andarmerii w Winie i wykrad aresztowanego inspektora suwalskiego y.
4. Stanisaw Cielewski ps. Lipiec r. 1907, por. rez. 1942, ostatni przydzia 77 pp, w konspiracji od
XI.1939, od 1.IV.43 komendant obwodu Nr 3, ... oficer ideowy, wyrniajcy si w pracy organizacyjnej,
odwany. Prac organizacyjn postawi na wysokim poziomie. By aresztowany dwukrotnie i kadorazowo
ucieka.
5. Zygmunt Szczygie ps. miay r. 1914, plut. rez. 3 DAK, w konspiracji od XII.1939, dca
plutonu, .... organizowa wiosn 1942 prace. Wydoby z umocnie sowieckich bunkrw 15 ckm wz. 40 oraz
tamy z amunicj. Dziaa z naraeniem ycia, gdy bunkry byy obstawione patrolami npla. Pracuje z
powiceniem i odwag.
6. Jan Surowiak ps. Jah r. 1899, ppor. rez. 42 pp, starszestwo 1928 r. w konspiracji od I.1940 r.
Kierownik wywiadu i sabotau w warsztatach kolejowych w apach. Zorganizowa i postawi wywiad na
wysokoci zadania w warsztatach kolejowych w apach. Kieruje cichym sabotaem w warsztatach niszczc
duo materiau. Dostarczony materia wywiadowczy jest b. cenny. Odwany, wykonuje kade zadanie z
naraeniem ycia.
7. p. Franciszek Cieciora ps. Melina r. 1904, w konspiracji od X.1940 r. Komendant meliny
obwodu Nr 6. Ideowy onierz wolnoci. Odda gospodarstwo na melin broni i punkt wyszkolenia
modszych dowdcw. Zdradzony 21.VII.43 zosta zamordowany przez Gestapo z rodzin we wasnym
gospodarstwie.
8. p. Wiktor Ostasiewicz ps. Hetmaski r. 1900, plut. rez. 4 baonu pancernego, w konspiracji od
2 DUOPB Bekas, dn. 15.X.1943 r. Do Czapli. Wniosek odznaczeniowy.
X.1941. Kurier - szofer Bazy Okrgu. Jako szofer mleczarni by kurierem przewoc poczt Okrgu. W
dniu 30. VI.43 aresztowany na mocie z pienidzmi i poczt. W czasie bada nie zaama si 23.VI.43
zamordowany w wizieniu.
9. Maria Brzska ps. Maria r. 1921, cywil WSK, w konspiracji od XII.1939 r., cznik oficerski
informacji obwodu Nr 5. Ideowy onierz wolnoci. Pracowaa z naraeniem ycia. W dniu 4.IX.43
aresztowana i po trzydniowych badaniach w strasznych katuszach rozstrzelana wraz z ca rodzin. W czasie
bada nie zaamaa si, bya w 6 miesicu ciy.
10. p. Stanisaw Rydzewski ps. Karpa r. 1910, strzelec 33 pp, w konspiracji od XII.1939 r.,
cznik komendanta obwodu Nr 3. W dniu 24.VIII.43 aresztowany. By badany przez kilka dni i za kadym
razem bity do nieprzytomnoci. Pomimo nieludzkiego zncania si Gestapo nie zaama si. W dniu
30.VIII.43 w czasie badania pod razami kijw i kami psw zakoczy ycie - wierny przysidze dochowa
tajemnicy.3
Tyme samym rozkazem, Komendant Okrgu wystpi z wnioskiem o odroczenie Srebrnym
Krzyem Zasugi z Mieczami:
1. Wadysaw Fijakowski ps. Baca r. 1899, mjr. s. st. ze starszestwem 11.XI.42 r., ostatni
przydzia KOP, w konspiracji od XI.1939 r., szefa O.I Sztabu Okrgu Bekas, ktry .... aresztowany
22.X.1942 r. przez Gestapo jako SS Okrgu zosta w dniu 1.XI.42 wykradziony z wizienia. Mimo
wszechstronnego zdekonspirowania gdy fotografi i rysopisy podane zostay w caym terenie Bekas,
pozosta na wasn prob jako szef Oddziau 1 Okrgu i z caym oddaniem powici si pracy
organizacyjnej. Wyrnia si w pracy spokojem i odwag.
2. Witold Brzeski ps. Socha r. 1894, kpt. rez. ze starszestwem 11.XI.42 r. b. pracownik Stray
Granicznej, w konspiracji od XI.1939 r., szef O.II Okrgu. ... jako szef O.II postawi wywiad okrgu na
wysokoci zadania pomimo, e jest zdekonspirowany, stale porusza si w terenie przeprowadzajc
pouczajce - informacyjne odprawy, oraz kontrole pracy wywiadowczej w obwodach. Wyrnia si odwag i
powiceniem.
3. Stanisaw ukowski ps. Maciek r. 1905, kpt. s. st. ze starszestwem 11.XI.42 r., ostatni
przydzia 11 pp, w konspiracji od I.1940 r. Inspektor I Inspektoratu rejonowego .... zorganizowa obwd
Wys. Maz., ktrego by komendantem od pocztku do V.1942. Pomimo, e jest znanym w terenie
inspektoratu i na kadym kroku grozi mu niebezpieczestwo ycia pracy konspiracyjnej oddaje si z caym
zrozumieniem i powiceniem. Wyrnia si odwag.
4. Wadysaw Bruliski ps. Oskar r. 1915 ppor. rez., ze starszestwem 1.I.1939 r. ostatni przydzia
33 pp, w konspiracji od XII.39, szef BIP Okrgu, ... jako szef BIP-u Okrgu wyrnia si bystroci
umysu, inteligencj oraz powiceniem pracy org. ideowo - propagandowej.
5. Helena Hermanowska ps. Zaczyn r. 1911, komendantka Okr. Harcerstwa, w konspiracji od 1940
r., szef WSK Okrgu zorganizowaa w Okrgu WSK i postawia prac na wysokoci zadania. Jako b.
Komendantka Harcerstwa posiada due dowiadczenie pracy org. Wyrnia si w pracy powiceniem i
oddaniem z naraeniem ycia. Mimo, e jest zdekonspirowana i poszukiwana przez Gestapo trwa na
3 DUOPB Bekas, dn. 25.X.43 Nr 616, dane personalne do wniosku odznaczeniowego Krzyem Walecznych i krtki opis czynu.
posterunku pracy.
6. Kazimiera Horodyska ps. Felicja r. 1907, WSK, w konspiracji od XI.1941, szyfrantka Okrgu,
bya aresztowana 22.X.42, przez Gestapo, wykradziona z wizienia 1.XI.42 r. Gestapo rozstrzelao jej matk,
mieszkanie obrabowano. Wyrnia si w pracy z powiceniem i naraeniem ycia.
7. Maria Szymaska ps. Mary r. 1915, w konspiracji od XII.39 r., kurierka Bazy ktra
bezporednio przenosi wszelk poczt i akta w terenie do rk Kom. Okr. Ideowy onierz wolnoci