Het probleem van probleemwijken
Seminar EFFECTORY‘Hoe ziet de toekomst eruit voor
woningcorporaties?’
Amsterdam, 28 januari 2010
Wim Ostendorf Stadsgeografie GPIO, UvA
Het probleem van probleemwijken
Drie delen: het discours over probleemwijken de analyse (de snijtafel): de visies tegen
het licht gehouden conclusies
Het probleem van probleemwijken: discours
Vraag aan de zaal: het GSB richt zich opprobleemwijken;wat is nu het probleem?
Het probleem van probleemwijken : discours
Enkele voorbeelden uit dit discours: In zijn columns in De Volkskrant van 6 en 13
september 2007 schrijft Marcel van Dam over:
De vloek van de segregatie’. ‘De onderklasse wordt daarmee een gesloten klasse waaruit
ontsnapping niet mogelijk is.’ ‘de verloedering kleeft aan de concentratie van mensen met een
achterstand.’ ‘ons grootste sociale probleem, de segregatie en de daarmee in
stand gehouden achterstand’.
Het probleem van probleemwijken : discours
In Het Parool van 8 september 2007 spreekt minister Vogelaar van een “parallelle samenleving”
In antwoord op Kamervragen spreekt ze over ‘de betekenis van cumulatie van problemen en de erkenning dat juist de optelsom van problemen de ernst en urgentie vergroot’
Het probleem van probleemwijken : discours
In het Nederlands Dagblad van 11 februari 2008: voormalig minister, nu VVD-kamerlid Kamp, logeert twee dagen in Slotervaart te Amsterdam:‘Als je in zo’n omgeving opgroeit zit je op een achterstand.’
Het probleem van probleemwijken : discours
In februari 2008 bezoekt minister Vogelaar onder meer Harlem in New York: klaarblijkelijk is het Amerikaanse zwarte ghetto haar referentiepunt (ook hier een ‘tunnelvisie’?)
Het probleem van probleemwijken : discours
Het discours, de gangbare denkbeelden, kan aldus samengevat worden:
Segregatie is hoog Segregatie neemt toe Dit leidt tot tweedeling Dit is nadelig voor de integratie
Het probleem van probleemwijken : discours
Daarom is ingrijpen nodig: via wijkverbetering
Hierbij is de woning aangrijpingspunt: via sloop en nieuwbouw komt er een andere woningmix
Dit resulteert in sociale stijging van de kansarmen
Zeven denkbeelden of vooronderstellingen: op de wetenschappelijke snijtafel!
Het probleem van probleemwijken: snijtafel
Segregatie is hoog
0 20 40 60 80 100
Paris Portugese Dept. 75Frankfurt TurksMilan non-Italian
Frankfurt AmericansParis Algerians Dept. 75
Lille non-FrenchRotterdam Surinamese
Oslo 3rd w orld immigrantsDüsseldorf Turks
Leicester Black CaribbeanVienna Foreigners
Amsterdam SurinameseBirmingham Black AfricanOldham Black Caribbean
Bradford Black CaribbeanAmsterdam Moroccans
Amsterdam Turks 93 neighb.Amsterdam Turks metro areaBirmingham Black Caribbean
Rotterdam MoroccansLondon Black Caribbean
Leicester PakistaniLondon PakistaniRotterdam Turks
Manchester PakistaniBristol Black Caribbean
Stockholm Iranian 14 mun.Brussels MoroccanBradford Pakistani
Bristol PakistaniLondon Bangladeshi
Manchester BangladeshiBirmingham Pakistani
Birmingham BangladeshiAntw erp N. African, Bosnian, metro
Bradford BangladeshiLeicester Bangladeshi
London Bangladeshi EDOldham Bangladeshi
Oldham PakistaniBirmingham Bangladeshi ED
USA large cities Blacks
0 10 20 30 40 50
Copenhagen 1st quintile
Amsterdam 1st quintile metro
Bern unemployed
Berlin hh income < € 900
Birmingham income support
Milan blue collar w orkers
Manchester income support
Manchester unemployed
Amsterdam 1st quintile
Berlin hh income > € 3500
Lille unemployed vs employed
Rotterdam 1st quintile
Amsterdam 5th quintile metro
Oslo social assistance
Birmingham unemployed
Leeds unemployed
Sheff ield unemployed
Milan professionals
Copenhagen 10th decile
Amsterdam 5th quintile
Rotterdam 5th quintile
USA Portland OR MSA poor
Antw erp 'poor'
USA 100 largest cities poor
USA Rochester NY MSA poor
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Segregatie neemt toe
1980 1998 2000 2004 1980 1998 2000 2004 1980 1998 2000 2004
Turks 37.3 40.1 41.2 42.4 - 50.1 47.8 44.1 66.4 51.3 51.3 51.1
Moroccan 38.6 39.0 39.5 40.0 - 44.5 42.6 39.7 64.7 48.7 48.8 48.3
Surinamese 27.8 33.7 33.3 32.9 - 25.9 24.1 21.1 - 37.8 37.0 33.5
Antillean 26.2 36.6 37.1 33.3 - 27.8 30.2 29.7 - 26.2 27.3 28.1
Amsterdam Rotterdam The Hague
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Dit leidt tot tweedeling
0
10
20
30
40
50
60
70
AmsterdamKolenkit
RotterdamSpangen
The HagueSchilderswijk
%
1st quintile
middle
5th quintile
Dit leidt tot tweedeling
Wijken zijn al gemengd
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Dit is nadelig voor de integratie
Carriére van etnische minderheden: er ontstaat een etnische middenklasse!
Wooncarriére etnische minderheden Buurteffect wordt niet gevonden in Nederland
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Sociale mobiliteit van etnische minderheden: de opkomst van een etnische middenklasse
Tabel Eerstejaars studenten in het HBO naar etniciteit 1995-2006 (als % van het gemiddeld aantal 18-20 jarigen)
HBO 1995/96 2000/01 2005/06Nederlanders 31 34 37Turken 11 17 24
Eerste generatie 10 14 17Tweede generatie 12 18 27
Marokkanen 11 20 27Eerste generatie 10 18 25Tweede generatie 14 22 28
Surinamers 20 26 31Eerste generatie 22 29 31Tweede generatie 19 25 31
Dynamic Moroccans 2004
1973
Marokkanen in de Amsterdamse regio 2000
Marokkanen in de Amsterdamse regio 2006
Huishoudens die in 1989 en in 1994 nog steeds van een uitkering leven naar de sociale samenstelling van hun woonomgeving in 1989, straal 250 meter
% uitkeringsafhankelijke huishoudens in de woonomgeving in 1989
Aantal huishoudens Als % van alle huishoudens die nog niet met pensioen zijn
0 – 2 2 – 4 4 – 6 6 – 8 8 – 1010 – 1212 – 1414 – 1616 – 2020 – 3030 – 4040 – 5050 – 7575 – 100
totaal
7603603675184859139921289408638
1336621777
7654667380464
99836
47.757.259.260.060.661.161.560.761.862.564.370.697.899.6
62.0
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Daarom is ingrijpen nodig: via wijkverbetering
Waarom 40 wijken? Er is geen kloof tussen no 40 en no 41 Vraag:
Welk deel van de achterstandsbevolking in Nederland woont in een Vogelaarwijk?
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Meer dan 90% van de achterstandsbevolking in Nederland woont buiten de 40 wijken! Deze overgrote meerderheid bereik je dus niet via de aanpak van Vogelaarwijken!
De scores van de 4.367 buurten op de twee dimensies: leefbaarheid en achterstand.
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Hierbij is de woning aangrijpingspunt: via sloop en nieuwbouw komt er een andere woningmix
Uitgangspunt van denken: geef ze een andere woning, dan worden/zijn het andere mensen. Maar het woningbestand in Nederland is al goed! De sociale huursector ook! En een oudere woning is niet automatisch slecht (cf binnensteden!)
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
Dit resulteert in sociale stijging van de kansarmen (cf familie Flodder)
TvdV no 6 2007, van Eijk:Beleid verwacht dat de fysieke nabijheid van kansrijke bewoners de sociale integratie van kansarmen bevordert.Onderzoek in twee Rotterdamse buurten laat echter zien, dat de sociale netwerken in een concentratiebuurt niet verschillen van die in een gewone buurt.
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
TvdV no 1 2008, Boonstra, Duyvendak, Kleinhans & Veldboer:weinig of geen sociale stijging van minder succesvolle bewoners bij herstructurering dankzij de hulp van middengroepen, de succesvolle bewoners.‘De gedachte dat doorstroming en binding van sociale stijgers aan de stad cruciaal is voor sociale stijging van andere bewoners, wordt door ons onderzoek niet bevestigd.’
Het probleem van probleemwijken : snijtafel
SCP-studie ‘Aandacht voor de wijk’ (2007):… de veronderstelling(en) (over) … versterking van de sociale cohesie en vergroting van het sociale kapitaal … moeten worden getemperd (p 67-68)
Van Wilsem et al, M&M 2003:herstructurering roept het risico op van verlies aan sociale cohesie door het heterogeen worden van de bevolkingssamenstelling en de sociale desorganisatie die daarmee gepaard gaat.
Het probleem van probleemwijken: conclusie
De onderliggende gedachte van het GSB en van de wijkaanpak van minister Vogelaar en van der Laan is: achterstand is een probleem van de wijk.
Het probleem van probleemwijken : conclusie
Mijn standpunt als sociaal geograaf: dit is determinisme; de visie dat de mens een product van zijn omgeving is. Determinisme is verkeerd. De wetenschap gaat uit van possibilisme: de omgeving is wél belangrijk, maar niet allesbepalend; afhankelijk van zijn persoonlijke situatie benut de mens de mogelijkheden die de omgeving biedt. Dus ook de persoonlijke situatie is essentieel. De Nederlandse verzorgingsstaat heeft al voor veel omgevingskwaliteit gezorgd: in geval van achterstand is in Nederland de persoonlijke situatie (opleiding, werk) veelal belangrijker dan de omgevingssituatie.
Het probleem van probleemwijken : conclusie
Maatschappelijk relevant onderzoek en de financiering
Gedegen onderzoek is onmisbaar om de gangbare denkbeelden uit het discours tegen het licht te houden en zo nodig bij te stellen.
Maar er gaapt een peilloze kloof tussen de kosten van het GSB en onderzoek ter fundering hiervan: de hiervoor noodzakelijke onderzoeksagenda ontbreekt volledig!
Het probleem van probleemwijken : conclusie
Wat kun je op wijkniveau doen? Zaken aanpakken die met de wijk verbonden zijn. Dit geldt wel voor leefbaarheidsproblemen, maar niet voor problemen van achterstand. Verder is het belangrijk dat de bewoners erbij betrokken zijn en het ook willen. Probeer bewoners een positieve keuze voor hun buurt te laten maken; dit versterkt de betrokkenheid.
Het probleem van probleemwijken : conclusie
Wat is het nut van het slopen van woningen? Een woning kan bouwvallig zijn of onverhuurbaar. Maar een nieuwe woning levert geen nieuwe bewoners op! En een oude of kleine woning is niet per definitie slecht.
Is het fijn om Vogelaarwijk te zijn? De verwachtingen krachtwijken te maken, zijn hoog of te hoog gespannen. Beter is het om nauwkeurig omschreven problemen gericht en doordacht aan te pakken. Dat vergroot ook de transparantie van het resultaat (je kunt het meten), een groot probleem voor Vogelaar en nu voor van der Laan.