PROCESY I ZJAWISKA
W ZAMKNIĘTEJ GRUPIE PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ.
Magdalena Mytko,Psychologia , IV rok
Uniwersytet im. Adama Mickiewiczaw Poznaniu
KONCEPCJA KONFLIKTU OGNISKOWEGO
D. Withaker, M. Lieberman (1964).
SKŁADOWE KONFLIKTU OGNISKOWEGO:
Motyw
zakłócający (wzbudzony
)
Motyw
reaktywny
Ukryty
konflikt
ogniskowy
SKŁADOWE KONFLIKTU OGNISKOWEGO:
Motyw
zakłócając
y (wzbudzony
)
Zawiera: ukryte chęci,
pragnienia,
których realizacj
a zagraża jednostc
e.
Np. pragnie
nie bycia
wyróżnionym przez
terapeutę; chęć uzyskan
ia pomocy przez
ujawnienie
osobistych
problemów.
Motyw reaktywny
Zawiera: obawę przed
konsekwencja
mi realizacj
i motywu wzbudzonego.
Np. obawa przed
odrzuceniem przez
terapeutę;
obawa przed
ośmieszeniem
się.
ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGOAby rozwiązać konflikt, grupa musi najpierw znaleźć rozwiązanie, które:
będzie podzielane przez wszystkich członków grupy.
zredukuje obawę motywu reaktywnego.
Proces ten może trwać dłużej niż jedną sesję. Każdy z uczestników grupy wewnętrznie reaguje na konflikt, również psychoterapeuta.
Przykład: motyw wzbudzony -> „pragnienie uzyskania pomocy przez ujawnianie własnych problemów”motyw reaktywny -> „obawa przed skrzywdzeniem i brakiem akceptacji”rozwiązanie-> „powinniśmy tolerować słabości innych, ponieważ nikt nie jest doskonały”rozwiązanie zmodyfikowane (ze względu na jednego z uczestników, który uważał siebie za prawie doskonałego) -> „jesteśmy wszyscy doskonali w takim znaczeniu, ze chcemy być lepsi.”
ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO
2 SPOSOBY ROZWIĄZANIA KONFLIKTU:
Rozwiązanie przyzwalające (liberalne) –
pozwalają całkowicie wyrazić motyw wzbudzony
Rozwiązanie ograniczające (restrykcyjne) –
skupia się bardziej na wyrażeniu motywu
reaktywnego
i redukcji lęku z nim związanego.
Przykład:m.w.: pragnienie bycia wyjątkowym i wyróżnionym przez psychoterapeutęm.r.: obawa przed dezaprobatą, karą psychoterapeutyr.o: wszyscy jesteśmy podobni do siebie (ograniczające, ponieważ nie pozwala na ekspresję chęci bycia wyróżnionym)
ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO
Kiedy kilka, następujących po sobie, konfliktów
ogniskowych
jest połączonych podobnymi motywami wzbudzonymi,
mówimy o TEMACIE GRUPOWYM.
Szukanie rozwiązań tematu grupowego jest ciągłym
oscylowaniem pomiędzy rozwiązaniami przyzwalającymi
(pozwalają na analizę
i ujawnienie motywu wzbudzonego) a rozwiązaniami
restrykcyjnymi (oddalają grupę od analizy i ujawnienia
motywu wzbudzonego; jednocześnie poprzez pośrednie
wyrażenie motywu wzbudzonego, umożliwiają redukcję
lęku).
ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO a faza rozwoju grupy.
Fazy początkowe: dominują rozwiązania
restrykcyjne. Pod koniec pierwszej fazy – wzrasta
poczucie przynależności wszystkich uczestników do
grupy oraz następuje redukcja napięcia dzięki
znalezieniu odpowiednich rozwiązań konfliktów
ogniskowych.
Faza druga (stabilizacji grupy): powracające
dawne tematy grupowe są ponownie rozwiązywane,
ale w sposób przyzwalający.
ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTU OGNISKOWEGO – rola terapeuty:
Ułatwienie procesu terapeutycznego każdemu pacjentowi.
Terapeuta nie uczestniczy w tworzeniu czy ekspresji
konfliktu ogniskowego – raczej obserwuje cały proces,
monitoruje swoje uczucia związane z konfliktem.
Terapeuta może wykorzystywać swoje obserwacje i
przemyślenia do przeprowadzania interwencji (dzięki temu,
że „widzi” informacje niedostępne pacjentom).
Jako, że często pacjenci przypisują terapeucie siłę
gratyfikującą i karzącą, ma on potencjalnie dosyć duże
możliwości uczestniczenia w tworzeniu rozwiązań
konfliktu ogniskowego.
4 FAZY ROZWOJU GRUPY
PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ
I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA ORIENTACJIInne nazwy fazy: orientacji i niepewności (Yalom 1975),
orientacji
i zależności (Kratochvil, 1981), nawiązania kontaktu
(MacKenzie, 2000).
Niejawne normy, które wyznaczają interakcje w grupie:
„dotrzymamy tajemnicy grupowej, nie udzielając
informacji o innych poza grupą”;
„będziemy słuchać siebie z uwagą i udzielać sobie
wsparcia”;
„możemy mówić o takich uczuciach, które nie są
trudne do przyjęcia, kłopotliwe dla
innych”;
„nie będziemy krytykować siebie za ujawnianie „ja”
prywatnego”.
I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA ORIENTACJIKomunikaty na poziomie jawnym obejmują:
określenie celów grupy – uczestnicy udzielają podstawowych (zazwyczaj bezpiecznych) informacji na temat tego, co chcieliby osiągnąć dzięki udziałowi w grupie; interesują się również innymi członkami grupy;
fasadową prezentację własnej osoby;
dzielenie się obawami i wątpliwościami;
dzielenie się nadzieją związaną z udziałem w grupie - podobieństwo objawów i problemów jest czynnikiem, który wzbudza nadzieję i jest podstawą do tworzenia więzi w grupie, identyfikacji z nią.
I faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA ORIENTACJIKomunikaty na poziomie niejawnym, obejmują:
wyrażanie oczekiwań wobec terapeuty – zazwyczaj
pośrednio, poprzez zachowania czy wypowiedzi (niekoniecznie
skierowane do terapeuty)
wyrażanie stosunku do terapeuty – stosunek do terapeuty
ma zazwyczaj charakter przeniesieniowy a jego wzorcem są
relacje z rodzicami (rzeczywiste lub życzeniowe). Terapeuta musi
pamiętać, że pozostawanie
w roli np. ojca prowadzi do podtrzymywania dziecięcych pragnień
i zależności pacjentów, co blokuje ich samodzielność i
odpowiedzialność.
możliwe jest określenie stosunku pacjenta do
psychoterapeuty poprzez analogię do ról społecznych –
terapeuta może być spostrzegany jako: reprezentant władzy,
lekarz doradca, dobrotliwy ojciec i spowiednik, przyjaciel,
przywódca duchowy
określenie własnego miejsca w grupie i relacji z pozostałymi
uczestnikami – tworzenie się ról grupowych (patrz dalej).
I faza: FAZA ORIENTACJI – typowe role grupowe:
1. LIDER DOMINACJI – to osoba starająca się przejąć przywództwo
zadaniowe
w grupie, czyli np. określa reguły wypowiadania się czy inne
formalne ramy interakcji. KTO? Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy
niekomfortowo czują się
w niejasnych relacjach z innymi, lubią efektywne i produktywnie
spędzać czas. INNI? Często rola ta może być aprobowana przez
pozostałych członków grupy, szczególnie w początkowych etapach,
kiedy niepokój i zagubienie związane
z brakiem strukturalizacji reguł i funkcjonowania grupy, są wysokie.
2. LIDER SYMPATII – to osoba mająca tendencje opiekuńcze wobec
innych ludzi. Często okazuje innym uczestnikom wsparcie poprzez
ciepło, zrozumienie
czy ochronę.
3. BŁAZEN GRUPOWY – to osoba której zachowanie sprzyja
rozładowaniu napięcia w grupie przez humor, dowcipkowanie. KTO?
Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy źle znoszą napięcie,
szczególnie lękowe. INNI? Z początku rola ta jest aprobowana przez
innych członków grupy, ze względu na zapobieganie narastaniu
napięcia. Jednak w następnych fazach grypy rola ta jest
destruktywna – uniemożliwia rozpoznawanie źródeł napięcia i
konfliktów.
I faza: FAZA ORIENTACJI – typowe role grupowe:
4. KOZIOŁ OFIARNY – to osoba, która będąc obiektem drwin, żartów
czy agresji, kanalizuje agresywne lub lękowe napięcia grupowe.
KTO? Rolę taką przyjmują pacjenci, którzy źle odczytują sygnały
niewerbalne świadczące o np. zniecierpliwieniu czy złości innej
osoby wobec nich. Charakteryzują się specyficznym brakiem
wrażliwości na nastrój grupy. Co ważne, kozioł ofiarny nie jest osobą,
która jawnie okazuje swoją bezradność (czyli nie jest, jak by
potocznie mogło się wydawać, grupową „sierotką Marysią”)
5. DOBRY UCZEŃ – to osoba, która za cenę akceptacji i wyróżnienia
przez terapeutę, jest w stanie ryzykować utratę dobrych relacji z
innymi członkami grupy. Silne uzależnienie od terapeuty jest
destruktywne – pacjent może czynić pozorne postępy – tak , aby
zadowolić terapeutę. Niestety nie potrafią jednak zastosować
nowych umiejętności w sytuacjach życia codziennego.
6. ROLA OUTSIDERA – to osoba, która jest izolowana, odrzucana przez
grupę. Zazwyczaj rolę outsidera przyjmują osoby, które budzą
niepokój grupy.
Co ważne, grupa nie dąży do wyeliminowania takiej osoby z grupy.
I faza: FAZA ORIENTACJI – zadania terapeuty:
Terapeuta nie gratyfikuje jawnych i ukrytych
oczekiwań uczestników grupy.
Terapeuta nie wyróżnia żadnego z członków grupy,
wszystkich traktuje jednakowo.
Terapeuta nie stawia grupie żadnego konkretnego
zadania
do wykonania; zachęca jedynie do szczerości i
otwartości.
II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNICPoczątek fazy wyznaczany jest przez pojawienie się
konfliktów w grupie. Wg badań przytoczonych przez B.
Tryjarską, konflikty wewnątrz grupy wzrastają po 6. sesji
terapeutycznej, a potem, po kilku sesjach, ich liczba spada.
Pojawiające się konflikty służą:
wyrażeniu złości wobec terapeuty związanej z
niezaspokojeniem przez niego ukrytych potrzeb i pragnień
pacjentów;
sprawdzeniu granic tolerancji i wytrzymałości terapeuty;
sprawdzaniu na ile w grupie można wyrażać impulsy nie
aprobowane społecznie; badanie w jakim stopniu możliwe
jest odkrywanie przed grupą nieakceptowanych stron
własnej osoby;
odreagowaniu tłumionej złości, której uczestnicy nie
okazywali
w poprzedniej fazie.
II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC
Tworzą się podgrupy – z różnych powodów i na różnych zasadach.
Np. podgrupa mająca na celu obalenie władzy psychoterapeuty.
Akcentowane są nie tylko podobieństwa między uczestnikami
grupy (tak jak
w poprzedniej fazie), ale też dostrzegane i odkrywane są różnice
pomiędzy nimi
Możliwe jest pojawienie się przyjaźni czy związków poza
grupą. Prawdopodobnie związane jest to z realizacją potrzeby
uzyskania sympatii. Tworzenie związków poza grupą ma charakter
obronny, budowane jest na mało realistycznych wyobrażeniach o
partnerze i wymaga starannego postępowania terapeutycznego.
Zanik poprzednich i tworzenie się nowych ról grupowych (patrz
dalej). Jeśli rozwój grupy będzie pomyślny, dojdzie do zaniku ról
destruktywnych.
II faza: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC– typowe role grupowe:1.WYRAZICIEL NASTROJÓW GRUPOWYCH – to osoba
wyjątkowo wrażliwa na emocje i przeciwstawne pragnienia
pojawiające się w grupie; potrafi je wyrazić zarówno
werbalnie jak i niewerbalnie; empatycznie wczuwa się w
uczucia pozostałych członków grupy.
2.STABILIZATOR EMOCJI GRUPOWYCH – to osoba, która
dzięki umiejętności dostrzeżenia, zinterpretowania i nazwania
napięć wewnątrzgrupowych, wspomaga grupę w
dystansowaniu się od silnych uczuć. (spełnia te role co błazen
grupowy lub kozioł ofiarny, ale
w sposób konstruktywny)
3.SUMIENIE GRUPY – to osoba, która pilnuje przestrzegania
norm moralnych (!)w obrębie sesji lub poza nią, tak aby
żaden z uczestników nie został skrzywdzony czy
niesprawiedliwie potraktowany. Wzbudza poczucie winy u
innych; może blokować wyrażanie nieakceptowanych
impulsów w grupie.
II faza: FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC– typowe role grupowe:4.BIEDNE DZIECKO – to osoba, która jest niepewna, niezdecydowana,
często okazuje bezradność, wzbudza w innych chęć pomocy i
współczucie
5.SZALONE DZIECKO – to osoba, która „z wdziękiem” potrafi wyrażać
różne impulsy i pragnienia – również te nieakceptowane. Dlatego też
spotyka się
z sympatią innych uczestników, ponieważ zastępczo ujawnia ich
niewyartykułowane pragnienia.
6.DOBRA MAMA(KOCHANY WUJASZEK) – to osoba, która poprzez
swoją postawę opiekuńczą i ochraniającą, wzbudza powszechną
sympatię i zaufanie. Może mieć kłopoty z: ustanawianiem granic w
jakich chce pomagać innym oraz wyrażaniem agresywnych
impulsów.
7.BARD GRUPOWY – to osoba, która pozostaje niezależna w stosunku
do innych, jednocześnie będąc wrażliwą na nastrój i klimat grupy.
Swoje spostrzeżenia wyraża w sposób metaforyczny. Pozostali
członkowie grupy cenią ją i szanują jej zdanie.
8.OPOZYCJONISTA – to osoba, która podważa interwencje terapeuty
czy rozwiązania zaproponowane przez grupę – dzięki temu
uruchamia krytyczne myślenie w grupie. Z drugiej strony, może mieć
duże trudności ze współpracą
i zrozumieniem innych.
II faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KONFRONTACJI I EKSPLORACJI RÓŻNIC
Pod koniec tej fazy konstytuują się następujące
normy grupowe:
„owocne jest badanie własnych impulsów
i wzajemnych oczekiwań”;
„mamy prawo wyrażać wszystkie własne impulsy
i uczucia w formie niedestruktywnej dla innych”;
„nie musimy kochać się wzajemnie, umiemy
szanować różnorodność i odrębność innych”.
III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA POGŁĘBIONEJ EKSPLORACJI PROBLEMÓW NA POZIOMIE INDYWIDUALNYM I GRUPOWYM.
Jest to faza znacznego rozwoju spójności, poczucia
przynależności oraz współpracy wewnątrz grupy na rzecz
założonych celów.
Głębsze badanie istoty problemów indywidualnych.
Początek tej fazy często wyznaczany jest przez otwarcie
się uczestników na dzielenie się z innymi swoimi
doświadczeniami
z dzieciństwa, niepowodzeniami w bliskich związkach z
partnerami życiowymi, czy poczuciem samotności itd.
Inne ważne tematy: zależność, dominowanie, wpływanie
na innych, obawa przed odpowiedzialnością.
III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA POGŁĘBIONEJ EKSPLORACJI PROBLEMÓW NA POZIOMIE INDYWIDUALNYM I GRUPOWYM.
Uczestnicy grupy zgłębiają genezę własnych trudności, uwalniają
się
od nieświadomych dotąd uczuć, zmienia się także obraz „ja” –
włączane są
do niego elementy dotychczas nieświadome lub przedświadome.
Konstytuowane są kolejne normy grupowe:
„głębsze ujawnianie własnych problemów jest nie tylko możliwe
ale i pożądane”;
„mamy prawo wyrażać różnorodne uczucia do uczestników
grupy i terapeuty”;
„możemy być sobie pomocni nawzajem, odkrywając trudniejsze
do zaakceptowania i mniej jawne aspekty funkcjonowania (nie
tylko przez udzielanie wsparcia)”;
„akceptujemy siebie ze wszystkimi impulsami i tendencjami”.
III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KOŃCZENIA PSYCHOTERAPII
Rozpoczyna się na kilka sesji przed ostatnim spotkaniem.
Wg Yaloma (1975), optymalny czas trwania
ambulatoryjnej psychoterapii grupowej wynosi od 12 –
24 miesięcy.
Próby utrwalenia, konsolidacji, umówienia i
podsumowania osiągniętych dotychczas zmian, np.
poprzez ćwiczenie w wersji psychodramatycznej nowego
sposobu odnoszenia się do ludzi.
Możliwe jest wymiana informacji zwrotnych pomiędzy
uczestnikami grupy, na temat tego jak postrzegali siebie,
jakie emocje przeżywali, w konkretnych sytuacjach
kontaktu ze sobą.
III faza rozwoju grupy psychoterapeutycznej:FAZA KOŃCZENIA PSYCHOTERAPII
Wzrasta rola psychoterapeuty. Na tym etapie:
nie wspomaga grupy w otwieraniu nowych konfliktów;
zachęca uczestników do podsumowywania doświadczeń
wyniesionych z terapii;
zachęca uczestników grupy do stosowania w realnych sytuacjach
życiowych, umiejętności nabytych w trakcie terapii;
omawia możliwości dalszego leczenia z pacjentami, których
proces terapii nie został zamknięty;
daje sobie i uczestnikom możliwość wyrażenia uczucia smutku,
straty czy rozżalenia związanego z rozwiązywaniem grupy.
BIBLIOGRAFIA
Wszystkie informacje zawarte i wykorzystane w
prezentacji, zostały zaczerpnięte z:
Tryjarska B.(2006). Procesy i zjawiska w
zamkniętej grupie psychoterapeutycznej. W:
L.Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Praktyka.
Podręcznik akademicki. Warszawa: ENETEIA
Dziękuję za uwagę!