I. Kontrakt między nauczycielem i uczniem: 1. Każdy uczeń jest oceniany zgodnie z zasadami sprawiedliwości. 2. Ocenie podlegają wszystkie wymienione formy aktywności ucznia. 3. Każdy uczeń powinien otrzymać w ciągu semestru minimum 4 oceny z przedmiotu. 4. Sprawdziany są obowiązkowe. 5. Sprawdziany są zapowiadane, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem
i podawany jest zakres sprawdzanych umiejętności i wiedzy. 6. Kartkówki nie muszą być zapowiadane. Niezapowiedziana kartkówka obejmuje jeden ostatni temat, zapowiedziana- 3 ostatnie tematy. 7. Uczeń nieobecny na sprawdzianie jest zobowiązany napisać go w terminie uzgodnionym z nauczycielem do 2 tygodni od powrotu do szkoły. 8. Uczeń ma prawo poprawić każdą niesatysfakcjonującą go ocenę, zgodnie z zasadami określonymi w WSO, do 2 tygodni od jej otrzymania. Ocenę poprawia się tylko
raz. 9. Po dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności (powyżej 1 tygodnia) uczeń ma prawo nie być oceniany do 3 dni po powrocie do szkoły. 10. Uczeń ma prawo zgłosić nieprzygotowanie do lekcji 1 raz na semestr przy 1 lekcji z przedmiotu tygodniowo i 2 razy na semestr przy 2 lekcjach (uczeń zgłasza
nieprzygotowanie przed rozpoczęciem lekcji). Przez nieprzygotowanie do lekcji rozumiemy: brak pracy domowej, niegotowość do odpowiedzi, brak pomocy potrzebnych do lekcji.
11. Niezgłoszenie przez ucznia nieprzygotowania do zajęć skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej. 12. Ocenę można uzyskać za aktywność na lekcji np.: częste zgłaszanie się na lekcji i udzielanie poprawnych odpowiedzi, aktywną pracę w grupach, udział w dyskusji, w
tzw. „burzy mózgów”, „poprowadzenie” lekcji przez uczniów w oparciu o zagadnienia i sugestie podane przez nauczyciela, 13. Ocenę można uzyskać za aktywność dodatkową np.: projekt, plakat, pomoc naukowa, prezentacja. 14. Uczeń, który otrzyma ocenę niedostateczną śródroczną musi ja zaliczyć do końca drugiego semestru, jeżeli chce uzyskać pozytywną ocenę końcoworoczną
z przedmiotu. Zaliczenie może odbywać się w formie ustnej lub pisemnej. 15. Uczeń ma obowiązek odrabiania zadań domowych. Za brak zadania domowego otrzymuje ocenę niedostateczną. 16. Wszystkie sprawy sporne, nie ujęte w PSO, rozstrzygane będą zgodnie z WSO
oraz rozporządzeniami MEN.
II. Kryteria oceniania z biologii. (załącznik nr 1.) III. Obszary aktywności podlegające ocenianiu:
1. Rozumienie pojęć biologicznych i znajomość ich definicji. 2. Znajomość i stosowanie poznanych wiadomości . 3. Prowadzenie rozumowań - sposób prowadzenia rozumowań. 4. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem poznanych metod, weryfikowanie otrzymanych wyników. 5. Stosowanie wiedzy przedmiotowej w sytuacjach problemowych , nietypowych. 6. Stosowanie wiedzy przedmiotowej w działaniach praktycznych. 7. Prezentowanie wyników swojej pracy w różnych formach. 8. Korzystanie z różnych źródeł informacji, w tym multimedialnych. 9. Przygotowywanie pomocy naukowych. 10. Aktywność na lekcjach, aktywność dodatkowa, własny wkład pracy ucznia.
IV. Formy aktywności:
Sprawdzian
Test wiadomości Konkurs Kartkówka Odpowiedź ustna Zadanie domowe Referat, Prezentacja multimedialna Praca w grupie Aktywność Projekt edukacyjny
Wagi ocen: Sprawdzian/Praca klasowa - 100% Test wiadomości - 90% Konkurs - 30% Kartkówka - 60% Odpowiedź ustna - 80% Praca domowa/zadanie domowe - 20% Referat - 30% Prezentacja multimedialna - 60% Praca w grupie - 40% Aktywność - 60%
Projekt edukacyjny - 80% V. Kryteria ocen poszczególnych form aktywności • Uczeń otrzymuje z pracy pisemnej (sprawdziany, kartkówki) ocenę wg skali procentowej:
niedostateczną - od 0% do 30% punktów , dopuszczającą - od 31% do50 % punktów, dostateczną - od 51% do 70% punktów, dobrą - od 71% do 85% punktów, bardzo dobrą - od 86% do 95% celującą - od 96% do 100%
• Podczas wypowiedzi ustnych oceniane jest:
• wykazanie się wiedzą merytoryczną, • poprawne rozumowanie i wnioskowanie, • posługiwanie się językiem biologicznym.
Odpowiedzi ustne oceniane są według następujących zasad:
• stopień niedostateczny - uczeń nie opanował podstawowych wiadomości i umiejętności ujętych w podstawie programowej; mimo pomocy nauczyciela nie potrafi wyjaśnić podstawowych pojęć i zagadnień omawianych na lekcjach; uczeń odmówił odpowiedzi;
• stopień dopuszczający - uczeń rozwiązuje zadania o niezbyt wysokim stopniu trudności przy pomocy nauczyciela, zna podstawowe pojęcia i zagadnienia omawiane na lekcjach; posiada wiedzę konieczną z punktu widzenia realizacji celów przedmiotu i nieodzowną w toku dalszego kształcenia;
• stopień dostateczny – uczeń opanował w podstawowym zakresie programowe wiadomości i umiejętności ujęte w podstawie programowej, zna i rozumie podstawowe pojęcia omawiane na lekcjach, w odpowiedzi występują nieliczne błędy rzeczowe i językowe;
• stopień dobry - odpowiedź zasadniczo samodzielna, uczeń rozwiązuje typowe zadania o dość wysokim stopniu trudności, zna i rozumie większość zagadnień i pojęć omawianych na lekcjach;
• stopień bardzo dobry - uczeń opanował zakres wiadomości i umiejętności programowych, sprawnie i samodzielnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, w odpowiedzi wyczerpuje temat, posługuje się poprawnie językiem biologicznym, swobodnie operuje pojęciami, dostrzega związki między nimi, wyciąga poprawne wnioski;
• stopień celujący - uczeń posiada wiedzę w pełnym zakresie materiału programowego, jest samodzielny, swobodnie kojarzy wiedzę biologiczna z wiedzą innych nauk przyrodniczych, odpowiedź wskazuje na szczególne zainteresowanie przedmiotem, zawiera własne oryginalne przemyślenia
• Ocena pracy domowej:
• Uczeń ma obowiązek odrabiania zadań domowych. Sprawdzanie ilościowe odbywa się na każdej lekcji, a jakościowe może być przeprowadzone w formie kartkówek.
• Ocena z pracy domowej zależy od: - strony merytorycznej, - sposobu rozwiązania, - estetyki.
• Ocenianie innych form aktywność: • Zgłoszenie się „na ochotnika” do odpowiedzi ustnej z ostatnich 3 lekcji- oceniane jak odpowiedź ustna. • Praca w grupie: stopień zaangażowania, efektywność, przyjmowanie i wywiązywanie się z przyjętej w grupie roli, czas jej wykonania. • Aktywność na lekcjach- częste zgłaszanie się na lekcji i udzielanie prawidłowych odpowiedzi, dyskutowanie poprawne merytorycznie, efektywny udział w
„burzy mózgów”. • Aktywność biologiczna związana a konkursami, turniejami przyrodniczymi, olimpiadami itp (poza lekcjami biologii):
- Za udział i duży wkład pracy- ocena bardzo dobra - Za uzyskanie wyróżnień i zdobycie miejsc- ocena celująca.
• Realizacja projektu edukacyjnego z biologii uwzględnia: 1. efekt końcowy (wytwór), a w szczególności:
- zawartość merytoryczną, treści, - zgodność z tematem projektu, - oryginalność, - kompozycję, - stopnień wykorzystania materiałów źródłowych, - estetykę i staranność, - trafność dowodów i badań,
- wartość dydaktyczną i wychowawczą. 2.wkład ucznia w realizację projektu, a w szczególności:
- zaangażowanie ucznia, - pomysłowość i innowacyjność, - umiejętność pracy w grupie, - udziału w praktycznym wykonaniu, wielkość zadań, - stopień trudności zadań, - terminowość wykonania przydzielonych zadań, - poprawność wykonania indywidualnie przydzielonych zadań, - pracowitość - udział w prezentacji.
3. ocena prezentacji dokonywana jest z uwzględnieniem: - poprawności językowej, - specjalistycznego słownictwa, - efektów artystycznych, - atrakcyjności, - estetyki, - techniki prezentacji, - stopnia zainteresowania odbiorów, - poprawności udzielanych wyjaśnień, odpowiedzi odbiorcom.
• Kryteriami oceny referatów są: - selekcja informacji, - poprawność merytoryczna, - przetwarzanie informacji – nadawanie im innej formy, - samodzielne formułowanie opinii i wniosków.
VI. Sposób ustalania oceny śródrocznej i końcoworocznej.
1. Przy ustalaniu oceny śródrocznej i końcoworocznej nauczyciel bierze pod uwagę stopnie ucznia z poszczególnych obszarów działalności według ustalonych wag. 2. Średnia ważona, obliczana wg wzoru:
suma iloczynów ( suma ocen z każdego obszaru x waga ważności) / suma wag ważności jest oceną wyjściową do wystawienia oceny śródrocznej Średnia ważona
niedostateczny dopuszczający dostateczny dobry Bardzo dobry
celujący
1-1,6 1,61-2,75 2,76-3,75 3,76-4,75 4,76-5,25 Powyżej 5,26
3. Przy wystawianiu tych ocen nauczyciel bierze również pod uwagę : • rozwój ucznia ( jakie czyni postępy w danym czasie); • wkład pracy w stosunku do zdolności; • samoocenę ucznia.
4. Ocena końcoworoczna wyliczana jest tak jak śródroczna, przy czym ocena śródroczna traktowana jest jak ocena ze sprawdzianu.
VII. Sposoby przekazywania rodzicom (prawnym opiekunom) informacji o postępach i
trudnościach ucznia w nauce.
Na początku roku szkolnego rodzice otrzymują kody dostępu do dziennika elektronicznego, dzięki którym mają możliwość na bieżąco śledzić oceny otrzymywane przez dzieci oraz kontaktować się z nauczycielami.
1. O sukcesach i niepowodzeniach ucznia rodzice (prawni opiekunowie) informowani są w czasie zebrań – wywiadówek przez wychowawcę ,w trakcie indywidualnych
konsultacji z nauczycielem lub poprzez dziennik elektroniczny.
2. O wyjątkowych zaniedbaniach ucznia w zakresie przygotowania się do lekcji, oraz zagrożeniu oceną niedostateczną na półrocze lub koniec roku szkolnego nauczyciel informuje rodziców (prawnych opiekunów) w formie pisemnej zgodnie z WSO obowiązującym w Gimnazjum nr 3.
VIII. Informacja zwrotna
a) nauczyciel – uczeń : - nauczyciel informuje ucznia o wymaganiach edukacyjnych i kryteriach oceniania, - nauczyciel przekazuje uczniowi komentarz do każdej wystawionej oceny; - uczeń ma możliwość otrzymywania dodatkowych wyjaśnień i uzasadnień do wystawionej oceny; - nauczyciel pomaga w samodzielnym planowaniu rozwoju ucznia; - nauczyciel motywuje ucznia do dalszej pracy.
b) nauczyciel – rodzice:
- nauczyciel informuje rodziców o wymaganiach i kryteriach oceniania; - nauczyciel informuje o aktualnym stanie rozwoju i postępów w nauce; - nauczyciel dostarcza rodzicom informacji o trudnościach ucznia; - nauczyciel dostarcza rodzicom informacji o uzdolnieniach ucznia; - nauczyciel daje wskazówki do pracy z uczniem; - podczas wywiadówek, indywidualnych konsultacji rodzic ma prawo wglądu do prac pisemnych swojego dziecka.
c) nauczyciel-wychowawca klasy- dyrektor:
- nauczyciel informuje wychowawcę klasy o aktualnych osiągnięciach ucznia; - nauczyciel informuje dyrekcję o sytuacjach wymagających jego zdaniem interwencji.
Rodzice (prawni opiekunowie) są zobowiązani do bieżącego śledzenia postępów w nauce swojego dziecka. IX. Warunki i tryb uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych ocen
klasyfikacyjnych
Uczeń ma prawo do ubiegania się o wyższą niż przewidywana roczną ocenę klasyfikacyjną, jeśli spełnione są wszystkie poniższe warunki:
1. O ustalenie wyższej niż przewidywana oceny rocznej z biologii może starać się uczeń, który spełnia następujące warunki: - systematycznie uczęszczał na zajęcia, - ma usprawiedliwione wszystkie nieobecności na lekcjach biologii, - posiada systematycznie prowadzony zeszyt przedmiotowy, - odrabiał zadania domowe, - zaległości w nauce spowodowane usprawiedliwioną nieobecnością uzupełniał w wyznaczonym przez nauczyciela terminie, - uczestniczył we wszystkich sprawdzianach pisemnych i otrzymał z nich pozytywne oceny.
2. Uczeń składa pisemny wniosek wraz z uzasadnieniem do dyrektora, najpóźniej w terminie trzech dni od dnia poinformowania go o przewidywanej ocenie. Podanie rozpatruje dyrektor. De-cyzję odmowną uzasadnia.
3. Jeżeli spełnione są powyższe warunki, to na uzasadniony wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) zgłoszony zgodnie z zapisem w Statucie Gimnazjum nr 3 uczeń może pisać (w terminie ustalonym przez nauczyciela) dodatkowy sprawdzian obejmujący materiał całego roku. Aby uczeń otrzymał ocenę, o którą się ubiega, powinien ze sprawdzianu uzyskać stopień nie niższy od tej oceny. Ocena uzyskana w wyniku sprawdzianu nie może być niższa niż przewidywana.
X. Szczegółowe wymagania na poszczególne oceny wraz z planem realizacji materiału ( załącznik nr 2.) XI. Oczekiwane osiągnięcia ucznia: 1. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń:
• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów,
• przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów,
• wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole
mineralne) oraz
przedstawia ich funkcje,
• przedstawia procesy fotosyntezy, oddychania tlenowego oraz fermentacji mlekowej i
alkoholowej, wymienia substraty i produkty tych procesów oraz warunki ich przebiegu,
• zna czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych, wie czy organizm jest samożywny czy cudzożywny
2. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń:
• dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje elementy jej budowy,
• przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki,
• porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie,
3. Systematyka- zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń:
• uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej,
• posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów,
• wymienia cechy wirusów,
• podaje znaczenie czynności życiowych organizmu jednokomórkowego i wielokomórkowego,
• przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista,
• zna miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie,
• wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów, wskazuje miejsca występowania grzybów,
• obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów,
widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup,
identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech,
• wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców,
nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb,
płazów, gadów, ptaków, ssaków, identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech,
• porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia poszczególnych grup zwierząt,
• przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka,
4. Ekologia. Uczeń:
• przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym,
• zna zależności wewnątrz i międzygatunkowe (konkurencja, roślinożerność, drapieżnictwo, amensalizm, komensalizm, mutualizm, protokooperacja)- przykłady,
adaptacje, skutki,
• wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu, wskazuje że są one powiązane różnorodnymi zależnościami,
• opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów, zna ich rolę w obiegu materii i
przepływie energii przez ekosystem,
5. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń:
• wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego,
• identyfikuje i opisuje organy rośliny okrytonasiennej oraz ich funkcje,
• wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji,
• rozróżnia elementy budowy kwiatu i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym,
• przedstawia budowę nasienia oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania,
• podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie,
6. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Uczeń:
a. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń:
• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka,
• podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i
kostnej oraz ich cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji,
• opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i
rozrodczego,
b. Układ ruchu. Uczeń:
• wskazuje współdziałanie mięśni, ścięgien kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu,
• wymienia i rozpoznaje elementy szkieletu osiowego , obręczy i kończyn,
• zna funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające ich pełnienie,
• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej, określa czynniki wpływające na prawidłowy
rozwój muskulatury ciała.
c. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń:
• zna budowę, działanie i funkcje układu pokarmowego,
• przedstawia źródła i znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu,
• przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin i składników mineralnych,
• przedstawia miejsce i produkty trawienia, miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych,
• przedstawia rolę błonnika dla układu pokarmowego,
• wyjaśnia dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną, podaje korzyści prawidłowego odżywiania się,
• oblicza indeks masy ciała, zna konsekwencje niewłaściwego odżywiania,
d. Układ oddechowy. Uczeń:
• zna budowę, działanie i funkcje układu oddechowego,
• opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach, rolę krwi w transporcie gazów oddechowych
• zna czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego,
e. Układ krążenia. Uczeń:
• zna budowę, działanie i funkcje układu krążenia,
• przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym,
• przedstawia rolę głównych składników krwi, wymienia grupy układu krwi oraz Rh,
• analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem układu krwionośnego,
• przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa,
f. Układ odpornościowy. Uczeń:
• zna budowę, działanie i funkcje układu odpornościowego,
• rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną,
• porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych, ich znaczenie,
• opisuje konflikt serologiczny Rh,
• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów, podaje przykłady narządów do przeszczepu,
• przedstawia znaczenie przeszczepów, zgody na transplantację narządów po śmierci,
g. Układ wydalniczy. Uczeń:
• podaje przykłady substancji wydalanych z organizmu człowieka, wymienia narządy biorące udział w wydalaniu,
• opisuje budowę, działanie i funkcje głównych struktur układu wydalniczego,
h. Układ nerwowy. Uczeń:
• zna budowę, działanie i funkcje układu ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego,
• porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego,
• opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów, rolę odruchów w procesie uczenia się,
• wymienia czynniki wywołujące stres, zna wpływ stresu na organizm człowieka,
• przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem,
i. Narządy zmysłów. Uczeń:
• przedstawia budowę oka i ucha oraz sposób ich działania,
• przedstawia rolę zmysłu równowagi, smaku, węchu oraz lokalizację odpowiednich narządów i receptorów,
• przedstawia przyczyny i sposób korygowania wad wzroku,
• zna wpływ hałasu na zdrowie człowieka,
• przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu,
j. Układ dokrewny. Uczeń:
• wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację, podstawową rolę w regulacji procesów życiowych,
• zna rolę hormonów: wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów,
• przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu,
• wyjaśnia dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków hormonalnych
k. Skóra. Uczeń:
• podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy, przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej i termoregulacji
• rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, wymagające konsultacji lekarskiej,
l. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:
• przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet w
procesie zapłodnienia,
• opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety,
• przedstawia przebieg ciąży, rozwój zarodka i płodu,
• przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka,
• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych droga płciową,
7. Stan zdrowia i choroby. Uczeń:
• przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba”,
• przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych, narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i
niektórych leków,
• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i
pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób, drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV, HCV, HPV, zasady profilaktyki, skutki zakażenia,
• przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej oraz zasady profilaktyki nowotworowej, zna przykłady takich chorób,
• uzasadnia konieczność wykonywania podstawowych badań kontrolnych,
• analizuje informacje dołączane do leków, wyjaśnia dlaczego nie należy przyjmować bez potrzeby leków ogólnodostępnych, wie dlaczego antybiotyki i inne leki
stosuje się zgodnie z zaleceniami lekarza,
• zna podstawowe zasady higieny,
• analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu,
8. Genetyka. Uczeń:
• przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne, opisuje budowę chromosomu, rozróżnia autosomy i chromosomy
płci,
• przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu
informacji genetycznej i powielaniu DNA,
• przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej, wyjaśnia różnicę między informacją genetyczna a kodem genetycznym,
• przedstawia zależność pomiędzy genem a cechą,
• przedstawia dziedziczenie cech jednogenowych,
• wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka,
• przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka sprzężonych
z płcią (hemofilia, daltonizm),
• podaje definicję mutacji , wymienia przyczyny ich wystąpienia, podaje przykłady czynników mutagennych,
• rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe, podaje przykłady chorób genetycznych człowieka (mukowiscydoza, zespół Downa)
9. Ewolucja życia. Uczeń:
• wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów, podaje źródła wiedzy o jej przebiegu,
• wyjaśnia na czym polega dobór naturalny i sztuczny, różnice między nimi,
• przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik ewolucji,
10. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń:
• przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu,
• uzasadnia konieczność segregowania odpadów, specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami,
• proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwie.
XII. Dostosowanie wymagań dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
1. Symptomy trudności: • trudności z wykonywaniem bardziej złożonych zadań, • trudność z pamięciowym przyswajaniem i/lub odtwarzaniem z pamięci wyuczonych treści • problem z rozumieniem treści zadań, poleceń • potrzeba większej ilości czasu na zrozumienie i wykonanie zadania.
2. Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów:
• częste odwoływanie się do konkretu (np. graficzne przedstawianie treści zadań), szerokie stosowanie zasady poglądowości, • omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności (pamiętając, że obniżenie wymagań nie może zejść poniżej podstawy programowej), • podawanie poleceń w prostszej formie, • wydłużanie czasu pracy na wykonanie zadania, • podchodzenie do ucznia w trakcie samodzielnej pracy w razie potrzeby udzielenie pomocy, wyjaśnień, mobilizowanie do wysiłku, • zadawanie do domu tyle, ile uczeń jest w stanie samodzielnie wykonać, • potrzeba większej ilości czasu i powtórzeń dla przyswojenia danej partii materiału, • pozytywne motywowanie ucznia.
XII. Ewaluacja PSO PSO podlega ewaluacji po upływie każdego roku szkolnego.
Zał. nr 1. Kryteria oceniania z biologii
Ocena celująca Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:
� posiada wiedzę w pełnym zakresie materiału programowego, � potrafi stosować wiadomości w sytuacjach problemowych ( nietypowych ), � swobodnie kojarzy wiedzę biologiczną z wiedzą innych nauk przyrodniczych, � dyskutuje na tematy przyrodnicze używając poprawnych argumentów, � wykorzystuje zdobytą wiedzę w działaniach praktycznych, � samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia, biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i
praktycznych, � uczestniczy w olimpiadach i konkursach biologicznych, odnosi w nich sukcesy (zdobywając miejsca lub wyróżnienia). � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik,
Ocena bardzo dobra Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:
� opanował zakres wiadomości i umiejętności określone programem nauczania oraz sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, � rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne objęte programem nauczania, � potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiazywania problemów i zadań w nowych sytuacjach, � sprawnie korzysta ze wszystkich wskazanych przez nauczyciela źródeł wiadomości, � w odpowiedzi lub pracy pisemnej wyczerpuje temat w oparciu o wiedzę podręcznikową, notatki z lekcji i ćwiczeń i nie popełnia błędów, � aktywnie uczestniczy w zajęciach np. dyskutuje, podejmuje problemy, motywuje kolegów do pracy, uczestniczy w tzw. „burzy mózgów”, � bierze udział w konkursach i akcjach związanych z tematyką przyrodniczą.
� przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik,
Ocena dobra Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:
� nie opanował w pełni wiadomości określonych w programie nauczania w danej klasie, � zna i rozumie większość zagadnień i pojęć omawianych na lekcjach, � poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do samodzielnego rozwiązywania typowych zadań teoretycznych lub praktycznych oraz zagadnień
problemowych, � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik
Ocena dostateczna Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:
� opanował w podstawowym zakresie programowe wiadomości i umiejętności ujęte w podstawie programowej, � zna i rozumie podstawowe pojęcia omawiane na lekcjach, � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik, � potrafi wykonać typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o średnim stopniu trudności, � potrafi korzystać z pomocą nauczyciela z takich źródeł wiedzy jak: wykresy, tabele, modele, plansze itp.
Ocena dopuszczająca Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:
� ma trudności z opanowaniem zagadnień ujętych w podstawie programowej, � potrafi przy pomocy nauczyciela wyjaśnić znaczenie ważniejszych pojęć i zagadnień omawianych na lekcjach, � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik, � wykonuje zadania teoretyczne lub praktyczne typowe, o niewielkim stopniu trudności.
Ocena niedostateczna Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:
� nie opanował wiadomości i umiejętności ujętych w podstawie programowej, � nie potrafi wykonać prostych zadań, nawet przy pomocy nauczyciela, � nie zna podstawowych pojęć i zagadnień omawianych na lekcjach, � nie prowadzi zeszytu przedmiotowego, � nie włącza się do realizacji zadań na lekcji
Zał. nr 2. Wymagania edukacyjne z biologii niezbędne do uzyskania śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z biologii w gimnazjum.
Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział
programu Temat
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący I. Biologia – nauka o życiu
1. Biologia jako nauka 2. Komórkowa budowa organizmów 3. Systematyczny podział organizmów
Uczeń:
• określa przedmiot badań biologii jako nauki
• podaje przykłady dziedzin biologii • wymienia źródła wiedzy
biologicznej • wyjaśnia, do czego służą atlasy i
klucze • wymienia cechy organizmów
żywych • wskazuje komórkę jako
podstawową jednostkę organizacji życia
• wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii
• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów
• wymienia jednostki klasyfikacji
biologicznej
Uczeń:
• potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy
• rozróżnia próbę kontrolną i badawczą
• podaje funkcje
poszczególnych organelli • posługuje się
mikroskopem • wykonuje proste preparaty
mikroskopowe • wyjaśnia, czym zajmuje
się systematyka • podaje kryteria
wyróżnienia 5 królestw • posługuje się kluczem do oznaczania roślin
Uczeń:
• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii
• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów
• odróżnia pod
mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki
• rysuje obraz widziany pod mikroskopem
• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki
• porównuje budowę różnych komórek
• charakteryzuje dawne
sposoby klasyfikacji organizmów
• omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej
Uczeń:
• objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia
• omawia budowę i funkcje
organelli komórkowych • ocenia sztuczne i naturalne
systemy podziału organizmów
• wykorzystuje atlasy do
rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów
• analizuje różnice między
poszczególnymi typami komórek
• uzasadnia potrzebę
klasyfikowania organizmów
II. Jedność i różnorodność organizmów
4. Sposoby odżywiania się organizmów 5. Sposoby oddychania
• określa, czym jest odżywianie • wymienia podstawowe sposoby
odżywiania się organizmów • określa, czym jest oddychanie
• omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi
• wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych
• wymienia substraty i produkty fotosyntezy
• wyjaśnia, na czym polega fotosynteza
• omawia różne sposoby
• charakteryzuje różne strategie odżywiania
• wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych
• określa warunki przebiegu fotosyntezy
• ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny
• uzasadnia, że oddychanie
• wyjaśnia, na czym polega chemosynteza
• porównuje oddychanie
• wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów • wykazuje zależność między
organizmów 6. Sposoby rozmnażania się organizmów
• wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa
• wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie
• przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii
• określa, czym jest rozmnażanie • wyróżnia rozmnażanie płciowe i
bezpłciowe • podaje przykłady płciowego i
bezpłciowego rozmnażania się organizmów
oddychania • wymienia przykłady
organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania
• rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe
• rozpoznaje sposoby
rozmnażania się organizmów
• wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe
• rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem
• omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym
jest procesem niezbędnym do życia
• charakteryzuje rodzaje
rozmnażania • ocenia znaczenie
przemiany pokoleń • charakteryzuje typy
rozwoju zarodka • stosuje w praktyce
wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego
tlenowe i beztlenowe • zapisuje słownie równanie
reakcji oddychania tlenowego
• wykazuje związek między
sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów
środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej
• omawia znaczenie fermentacji
• ocenia znaczenie
samozapłodnienia
III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe
7. Bakterie a wirusy 8. Protisty 9. Glony – przedstawiciele trzech królestw 10. Grzyby i porosty
• wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów
• rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji
• wymienia miejsca występowania
protistów • wymienia grupy organizmów
należących do protistów • wskazuje środowisko życia glonów • podaje przykłady organizmów
należących do glonów • podaje przykłady grzybów
i porostów • opisuje budowę grzybów • rozpoznaje pleśniaka białego w
• podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów
• wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów
• podaje przykłady bakterii i wirusów
• określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka
• omawia czynności
życiowe poszczególnych grup protistów
• wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów • omawia znaczenie glonów
w przyrodzie i gospodarce człowieka
• omawia czynności
życiowe grzybów • podaje przykłady
znaczenia grzybów w
• charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii
• wymienia choroby bakteryjne i wirusowe
• rysuje kształty bakterii obserwowanych pod mikroskopem
• charakteryzuje
poszczególne grupy protistów
• wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów
• wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw • omawia wybrane
czynności życiowe glonów
• charakteryzuje budowę
grzybów owocnikowych • omawia sposoby
rozmnażania się grzybów
• ocenia znaczenie bakterii i wirusów
• określa warunki tworzenia się przetrwalników
• porównuje czynności
życiowe poszczególnych grup protistów
• wymienia choroby wywołane przez protisty
• ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka
• wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów
• wykazuje znaczenie
mikoryzy dla grzyba i rośliny
• określa znaczenie poszczególnych
• ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów • rozpoznaje pod
mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów
• analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku • proponuje sposób badania
czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia
• rozpoznaje i podaje nazwy
obrazie mikroskopowym • wymienia sposoby rozmnażania się
grzybów • rozpoznaje porosty wśród innych
organizmów
przyrodzie i gospodarce człowieka
• rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu
• wyjaśnia, co to jest grzybica
• analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka
• wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów
komponentów w budowie plechy porostu
różnych form morfologicznych porostów
IV. Świat roślin
11. Tkanki roślinne 12. Budowa i funkcje korzenia 13. Budowa i funkcje łodygi 14. Liść – wytwórnia pokarmu 15. Mszaki 16. Paprotniki 17. Rośliny
• wyjaśnia, czym jest tkanka • podaje przykłady tkanek roślinnych • wskazuje na ilustracji komórki
tworzące tkankę • wymienia podstawowe funkcje
korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • omawia funkcje łodygi • podaje nazwy elementów budowy
zewnętrznej łodygi • wymienia funkcje liści • rozpoznaje elementy budowy liścia • rozpoznaje liście pojedyncze i
złożone • wymienia miejsca występowania
mszaków • podaje nazwy organów mszaków • wymienia miejsca występowania
paprotników • rozpoznaje organy paproci • rozpoznaje paprotniki wśród innych
roślin • wymienia miejsca występowania
• dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe
• wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych
• opisuje funkcje wskazanych tkanek
• rozpoznaje modyfikacje
korzeni • omawia budowę
zewnętrzną korzenia • rozpoznaje pod
mikroskopem tkanki budujące korzeń
• rozpoznaje tkanki
budujące łodygę • rozróżnia rodzaje łodyg • rozpoznaje różne
modyfikacje liści • rozpoznaje na preparacie
mikroskopowym tkanki budujące liść
• rozróżnia typy ulistnienia łodygi
• rozpoznaje mszaki wśród
innych roślin • omawia znaczenie
mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka
• wyjaśnia rolę
poszczególnych organów paprotników
• wymienia przystosowania
• charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych
• wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą
• analizuje budowę
wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości
• charakteryzuje przyrost na długość
• rysuje różne systemy korzeniowe
• rysuje schematycznie
przekrój poprzeczny i podłużny łodygi
• rozpoznaje rodzaje
unerwienia liści • omawia funkcje
poszczególnych modyfikacji liści
• analizuje cykl rozwojowy
mszaków • rysuje mech i podpisuje
jego organy • analizuje cykl rozwojowy
paproci • charakteryzuje skrzypy,
widłaki i paprocie • analizuje cykl rozwojowy
• rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych
• wyjaśnia sposób
pobierania wody przez roślinę
• charakteryzuje modyfikacje korzeni
• analizuje związek budowy
zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami
• rysuje różne typy
ulistnienia łodygi • wyjaśnia, dlaczego mszaki
są najprostszymi roślinami lądowymi
• wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją • projektuje doświadczenie
świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi
• analizuje funkcje
poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia
• rozpoznaje za pomocą
atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników
• dowodzi związku budowy
nagonasienne 18. Rośliny okrytonasienne
roślin nagonasiennych • rozpoznaje rośliny nagonasienne
wśród innych roślin • wymienia miejsca występowania
roślin okrytonasiennych • podaje nazwy elementów budowy
kwiatu • rozróżnia kwiat i kwiatostan • rozpoznaje rośliny okrytonasienne
wśród innych roślin
roślin nagonasiennych do warunków życia
• omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka
• wymienia sposoby
rozsiewania nasion i owoców
• rozróżnia owoce pojedyncze i złożone
• omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka
sosny • rozpoznaje rodzime
gatunki nagonasiennych • określa, z jakiego gatunku
drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka
• omawia funkcje
poszczególnych elementów budowy kwiatu
• analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych
• ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka
• charakteryzuje sposoby
rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową
• rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce
roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia
• wykazuje związek budowy
kwiatu ze sposobem zapylania
V. Świat bezkręgowców
19. Tkanki zwierzęce 20. Gąbki i parzydełkowce 21. Płazińce i nicienie 22. Pierścienice
• wyjaśnia, czym jest tkanka • wymienia podstawowe rodzaje
tkanek zwierzęcych • wyjaśnia, co to są gąbki • podaje miejsca występowania gąbek
i parzydełkowców • wymienia charakterystyczne cechy
gąbek i parzydełkowców • wymienia charakterystyczne cechy
płazińców i nicieni • rozpoznaje na ilustracji płazińce i
nicienie • charakteryzuje tasiemce i glisty jako
pasożyty układu pokarmowego • omawia drogi zakażenia
pasożytniczymi płazińcami i nicieniami
• wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami
• rozpoznaje pierścienice wśród
• określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych
• wymienia rodzaje tkanki łącznej
• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie
• omawia znaczenie gąbek
i parzydełkowców w przyrodzie
• wskazuje na ilustracji
elementy budowy tasiemca
• wymienia
• charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych
• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy
• rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek
• charakteryzuje wskazane
czynności życiowe gąbek i parzydełkowców
• wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców
• dowodzi, że tasiemce są
przystosowane do pasożytniczego trybu życia
• omawia różnice między płazińcami a nicieniami
• charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni
• charakteryzuje układ
krwionośny pierścienic
• charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi
• wykazuje związek
budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia
• charakteryzuje symetrię
ciała płazińców • dowodzi, że pierścienice
są bardziej rozwiniętymi
• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej • wyjaśnia sposób działania
parzydełka • projektuje doświadczenie
wykazujące znaczenie
23. Stawonogi 24. Mięczaki
innych zwierząt • rozpoznaje stawonogi wśród innych
zwierząt • rozpoznaje na ilustracji
przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów
• rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt • wymienia charakterystyczne cechy
mięczaków
charakterystyczne cechy pierścienic
• wymienia
charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków
• wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów • wymienia narządy
oddechowe mięczaków • wskazuje małże jako
organizmy produkujące perły
• charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic
• wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia
• charakteryzuje wskazane
czynności życiowe stawonogów
• dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym
• charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków • wyjaśnia zasady
funkcjonowania otwartego układu krwionośnego
• porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów
zwierzętami niż płazińce i nicienie
• dowodzi istnienia związku
między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej
• charakteryzuje sposoby
poruszania się poszczególnych grup mięczaków
dżdżownic w użyźnianiu gleby
• wykazuje związek budowy
mięczaków ze środowiskiem ich życia
VI. Świat kręgowców
25. Porównanie bezkręgowców i kręgowców 26. Ryby – kręgowce wodne 27. Płazy – zwierzęta dwuśrodowiskowe
• określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców
• podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców
• charakteryzuje ryby • podaje nazwy płetw ryby • rozpoznaje skrzela jako narządy
wymiany gazowej • określa środowiska życia płazów • charakteryzuje płazy • wymienia stadia rozwojowe żaby • podaje po dwa przykłady płazów
ogoniastych i bezogonowych
• wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców
• podaje przykłady szkieletów bezkręgowców
• wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców
• wymienia przystosowania
ryb do życia w wodzie • określa rodzaj
zapłodnienia u ryb • wymienia przystosowania
płazów do życia w wodzie i na lądzie
• wyjaśnia, na czym polega hibernacja
• omawia cykl rozwojowy żaby
• charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców
• porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców
• omawia wybrane
czynności życiowe ryb • określa charakterystyczne
cechy rozmnażania ryb • wyjaśnia przyczyny
wędrówek ryb • rozpoznaje przedstawicieli
ryb i wskazuje ich cechy • omawia wybrane
czynności życiowe płazów • charakteryzuje płazy
ogoniaste i bezogonowe • rozpoznaje przedstawicieli
płazów i wskazuje ich specyficzne cechy
• charakteryzuje wymianę
gazową u ryb • wykazuje związek trybu
życia płazów z ich zmiennocieplnością
• porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • porównuje układ
krwionośny ryby i dżdżownicy
• wykazuje związek budowy
płazów ze środowiskami ich życia
28. Świat gadów 29. Ptaki – kręgowce latające 30. Świat ssaków
• określa środowisko życia gadów • charakteryzuje gady • podaje cztery przykłady gadów
występujących w Polsce • charakteryzuje ptaki • wymienia ptaki różnych środowisk • rozpoznaje rodzaje piór ptaków • wymienia elementy budowy jaja • wyjaśnia konieczność migracji
ptaków • omawia charakterystyczne cechy
ssaków • podaje przykłady siedlisk
zajmowanych przez ssaki • rozróżnia ssaki wśród innych
zwierząt • rozróżnia ssaki wodne i lądowe • wymienia narządy zmysłów ssaków
• wymienia przystosowania
gadów do życia na lądzie • omawia znaczenie błon
płodowych w rozwoju gadów
• wymienia narządy zmysłów gadów
• wymienia przystosowania
budowy ptaków do lotu • omawia różnice pomiędzy
gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady
• wyjaśnia rolę gruczołów
potowych i włosów w termoregulacji
• podaje przykłady gatunków ssaków
• rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy
• wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk
• omawia wybrane
czynności życiowe gadów • charakteryzuje funkcje
poszczególnych błon płodowych
• rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy
• określa środowisko życia
ptaka na podstawie budowy jego kończyn
• określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba
• omawia wybrane czynności życiowe ptaków
• rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy
• charakteryzuje funkcje
skóry • omawia zalety
pęcherzykowej budowy płuc
• porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych
• ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka
• analizuje pokrycie ciała
gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody
• wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia
• charakteryzuje
poszczególne elementy budowy jaja
• wykazuje związek między
funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia
• wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów • wykazuje związek między
przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu
• projektuje doświadczenie
wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry
Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział Temat
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący 1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość
Uczeń: • wymienia dziedziny biologii
zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka
• wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka
• wylicza układy narządów człowieka
Uczeń:
• klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt
• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów
Uczeń:
• opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt
• wyjaśnia, na czym polega homeostaza
Uczeń:
• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka
• wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka
2. Budowa i funkcje skóry • wymienia podstawowe funkcje skóry
• wymienia wytwory naskórka
• podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej
• wylicza warstwy skóry
• wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy
• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka
• planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu
I. O
rgan
izm
czł
owie
ka.
Skó
ra –
pow
łok
a or
gani
zmu
3. Higiena i choroby skóry • wymienia choroby skóry • podaje przykłady dolegliwości
skóry • omawia zasady pielęgnacji skóry
młodzieńczej
• wyjaśnia konieczność dbania o skórę
• klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń
• omawia objawy dolegliwości skóry
• wyjaśnia, czym są alergie skórne
• proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej
• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę
• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń
4. Budowa szkieletu • wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu
• podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu
• wskazuje na schemacie, rysunku, modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn
• rozpoznaje różne kształty kości
• wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu
• porównuje kości o różnych kształtach
• wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej
5. Budowa i rola szkieletu osiowego
• wylicza elementy szkieletu osiowego
• wymienia elementy budujące klatkę piersiową
• podaje nazwy odcinków kręgosłupa
• wskazuje na modelu lub ilustracji mózgo- i trzewioczaszkę
• wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową
• wskazuje na schemacie, rysunku, modelu elementy szkieletu osiowego
• wymienia kości budujące szkielet osiowy
• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego
• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami
• omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej
• wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją
II. A
par
at r
uch
u
6. Szkielet kończyn oraz ich obręczy
• wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej
• wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyn górnej i dolnej
• wymienia rodzaje połączeń kości • opisuje budowę stawu • rozpoznaje rodzaje stawów • odróżnia staw zawiasowy od
kulistego
• wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną
• porównuje budowę kończyny górnej i dolnej
• charakteryzuje połączenia kości
• wykazuje związek budowy z funkcją kończyny dolnej
• wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją
• wyjaśnia związek bud. stawu z zakresem ruchu kończyny
7. Kości – elementy składowe szkieletu
• opisuje budowę fizyczną kości • wskazuje miejsce występowania
szpiku kostnego
• omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem
• omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości
• opisuje rolę szpiku kostnego
• planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
8. Budowa i znaczenie mięśni
• wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela
• wymienia rodzaje tkanki mięśniowej
• wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej
• podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni
• określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych
• opisuje budowę tkanki mięśniowej • wykonuje rysunek tkanki
mięśniowej spod mikroskopu • wyjaśnia na czym polega
antagonistyczne działanie mięśni • przedstawia negatywny wpływ
środków dopingujących na zdrowie człowieka
• rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji
• opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie
• rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej
• wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni
• analizuje przyczyny urazów ścięgien
• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych
• wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej
9. Choroby aparatu ruchu
• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa
• opisuje przyczyny powstawania wad postawy
• przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała
• wymienia choroby aparatu ruchu
• rozpoznaje na ilustracji wady postawy
• wskazuje ślad stopy z płaskostopiem • opisuje urazy kończyn • omawia zasady udzielania pierwszej
pomocy w przypadku urazów kończyn
• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa
• wyjaśnia przyczyny wad postawy
• omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu
• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała
• omawia przyczyny chorób aparatu ruchu
• omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy
• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu
• wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach
• planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn
10. Pokarm – budulec i źródło energii
• wymienia podstawowe składniki pokarmowe
• wymienia produkty spożywcze zawierające białko
• podaje źródła węglowodanów • wylicza pokarmy zawierające
tłuszcze
• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne
• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek
• omawia rolę składników pokarmowych w organizmie
• określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego
• uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw
• porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe
• charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie
• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów
• wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała
• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów
• wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia
• identyfikuje podstawowe składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach
• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów
11. Witaminy, sole mineralne, woda
• omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach
• podaje rolę dwóch makroelementów
• wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy
• rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach
• rola wody w organizmie
• charakteryzuje rodzaje witamin
• przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D
• przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca)
• omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka
• analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów
• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie
III.
Uk
ład
pok
arm
owy
12. Budowa i rola układu pokarmowego
• wyjaśnia, na czym polega trawienie
• wymienia rodzaje zębów u człowieka
• podaje funkcje wątroby i trzustki
• podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego
• opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów
• wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu
• rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie
• lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele
• charakteryzuje zęby człowieka • omawia funkcje
poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego
• lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała
• omawia znaczenie procesu trawienia
• omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego
• opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego
13. Higiena i choroby układu pokarmowego
• wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety
• określa zasady zdrowego żywienia • wymienia choroby układu
pokarmowego
• wskazuje grupy pokarmów na piramidzie żywieniowej
• przewiduje skutki złego odżywiania się
• wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.)
• określa przyczyny chorób układu pokarmowego
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia
• objaśnia pojęcie „wartość energetyczna pokarmu”
• wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują
• charakteryzuje choroby układu pokarmowego
• wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego
• przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami w łaknieniu i przemianie materii
•demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia
14. Budowa i funkcje krwi • podaje nazwy elementów morfotycznych krwi
• wymienia grupy krwi • wylicza składniki biorące udział w
krzepnięciu krwi
• omawia funkcje krwi • wskazuje uniwersalnego dawcę i
biorcę • przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa
• omawia znaczenie krwi • charakteryzuje elementy
morfotyczne krwi • omawia rolę hemoglobiny
• wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi
• rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej
• omawia zasady transfuzji krwi
15. Krwiobiegi • wymienia narządy, w których przemieszcza się krew
• omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi
• omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego
• porównuje budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń włosowatych
• opisuje funkcje zastawek żylnych
• porównuje krwiobieg mały i duży
• charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu
• rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji
• wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami
16. Budowa i działanie serca
• wskazuje na sobie położenie serca • wymienia elementy budowy serca
• rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)
• wyjaśnia, czym jest puls
• opisuje mechanizm pracy serca
• omawia fazy pracy serca • mierzy koledze puls • podaje prawidłowe ciśnienie
krwi u zdrowego człowieka
• porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego
• wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca
17. Choroby i higiena układu krwionośnego
• wymienia choroby układu krwionośnego
• omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków
• odczytuje wyniki badania laboratoryjnego
• wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego
• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia
• analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego
• charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego
• demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków
• przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego
• przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego
IV. U
kła
d k
rąże
nia
18. Układ limfatyczny • wymienia cechy układu limfatycznego
• wymienia narządy układu limfatycznego
• opisuje budowę układu limfatycznego
• omawia rolę węzłów chłonnych
• opisuje rolę układu limfatycznego
• omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków
• porównuje układ limfatyczny i krwionośny
19. Odporność organizmu • wymienia elementy układu odpornościowego
• definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą
• wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną
• wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV
• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów
• podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać
• omawia rolę elementów układu odpornościowego
• charakteryzuje rodzaje odporności
• wyjaśnia sposób działania HIV
• wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej
• odróżnia działanie szczepionki od surowicy
• opisuje rodzaje leukocytów
• przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci
20. Budowa i rola układu oddechowego
• wymienia odcinki układu oddechowego
• definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej
• omawia funkcje elementów układu oddechowego
• opisuje rolę nagłośni
• wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej
• wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami
• odróżnia głośnię i nagłośnię
• demonstruje mechanizm modulacji głosu
21. Mechanizm wymiany gazowej
• wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji
• demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu
• wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu
• przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych
• oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku
• wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego
• wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem
• opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych
• analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach
• interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym
22. Oddychanie wewnątrzkomórkowe
• definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego
• wskazuje ATP jako nośnik energii
• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy
• omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym
• określa znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego
• zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej
• omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego
• opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię
• przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym V
. Uk
ład
odd
ech
owy
23. Higiena i choroby układu oddechowego
• definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu
• wymienia kilka chorób układu oddechowego
• wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego
• określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego
• opisuje przyczyny astmy • omawia zasady postępowania w
przypadku utraty oddechu
• podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego
• wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego
• wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę
• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu
24. Budowa i działanie układu wydalniczego
• wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka
• wskazuje miejsce powstawania moczu pierwotnego na modelu lub ilustracji
• wyjaśnia pojęcia „wydalanie” i „defekacja”
• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii
• porównuje wydalanie i defekację
• omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu
• rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę
• omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu
VI.
Uk
ład
wyd
aln
iczy
25. Higiena układu wydalniczego
• wymienia choroby układu wydalniczego
• określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę
• uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego
• omawia na ilustracji przebieg dializy
• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego
• uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia schorzeń nerek
• ocenia rolę dializy w ratowaniu życia
26. Układ hormonalny • wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony
• wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych
• klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego
• wyjaśnia pojęcie „gruczoł dokrewny”
• wyjaśnia, czym są hormony
• określa cechy hormonów • przyporządkowuje nazwy
gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów
• przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów
• omawia znaczenie swoistego działania hormonów
27. Działanie układu hormonalnego
• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu
• wyjaśnia pojęcie „równowaga hormonalna”
• podaje przyczyny cukrzycy
• omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu
• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów
• uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą
28. Budowa i rola układu nerwowego
• wymienia funkcje układu nerwowego
• wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego
• rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy
• opisuje elementy budowy komórki nerwowej
• wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu
• wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy
• opisuje funkcje układu nerwowego
• porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego
• wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją
• omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
• charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego
• porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego
• tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy
• wyjaśnia sposób działania synapsy
29. Ośrodkowy układ nerwowy
• wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia
• wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego
• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego
• wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji
• opisuje budowę rdzenia kręgowego
• objaśnia na ilustracji budowę mózgowia
• uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego
30. Obwodowy układ nerwowy. Rodzaje odruchów.
• wymienia rodzaje nerwów obwodowych
• podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych
• wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe
• opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym
• odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe
• wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym
• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe
• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym
• przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się
• dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka
VII
. Reg
ula
cja
ner
wow
o-ho
rmon
alna
31. Choroby i higiena układu nerwowego
• wymienia czynniki powodujące stres
• podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem
• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem
• wymienia przykłady chorób układu nerwowego
• przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy
• wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu
• opisuje przyczyny nerwic • rozpoznaje cechy depresji
• analizuje przyczyny chorób układu nerwowego
• analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu
32. Budowa i działanie narządu wzroku
• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka
• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną
• wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka
• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka
• omawia funkcje elementów budowy oka
• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka
• wyjaśnia pojęcie „akomodacja” • omawia znaczenie adaptacji oka
• określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej
• wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami
• opisuje drogę światła w oku • wskazuje lokalizację
receptorów wzroku • ilustruje za pomocą prostego
rysunku drogę światła w oku
• omawia powstawanie obrazu na siatkówce
• planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła
33. Ucho – narząd słuchu i równowagi
• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha
• wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha
• wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne
• wskazuje położenie narządu równowagi
• charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha
• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego
• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków
• wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi
• wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi
34. Higiena oka i ucha • wymienia wady wzroku • omawia przyczyny powstawania
wad wzroku • omawia zasady higieny oczu • wymienia choroby oczu i uszu
• rozpoznaje krótkowzroczność i dalekowzroczność na ilustracji
• definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę
• charakteryzuje wady wzroku • wyjaśnia, na czym polega
daltonizm i astygmatyzm • charakteryzuje choroby oczu • omawia sposób korygowania
wad wzroku
• rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku
• analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu
VII
I. N
arzą
dy
zmys
łów
35. Zmysł powonienia, smaku i dotyku
• przedstawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku
• wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia
• wymienia podstawowe smaki • wylicza bodźce odbierane przez
skórę
• opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku
• wskazuje miejsce położenia kubków smakowych
• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku
• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze
36. Męski układ rozrodczy
• wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje
• wymienia męskie cechy płciowe • wskazuje na ilustracji narządy
męskiego układu rozrodczego
• rysuje schematycznie i opisuje plemnika
• omawia proces powstawania nasienia
• określa funkcję testosteronu
• charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe
• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską
• wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny
IX. R
ozm
naż
anie
i ro
zwój
cz
łow
iek
a
37. Żeński układ rozrodczy
• wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze
• wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego
• wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciowe
• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego
• charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe
• opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych
• tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania
• wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją
38. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego
• wymienia żeńskie hormony płciowe
• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego
• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne
• definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej
• interpretuje ilustracje przebiegu
cyklu miesiączkowego
• omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowym
• analizuje rolę ciałka żółtego
39. Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny
• wymienia choroby układu rozrodczego
• wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny
• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego
• przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia
• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS
• wymienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy
• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową
• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa
• przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy
• porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny
• wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV
• ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji
• przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV
40. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin
• wymienia nazwy błon płodowych • podaje, jak długo trwa rozwój
płodowy
• porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia
• wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie”
• charakteryzuje funkcje błon płodowych
• charakteryzuje okres rozwoju płodowego
• analizuje funkcje łożyska
41. Ciąża i poród • wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży
• omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych
• podaje czas trwania ciąży • omawia wpływ różnych czynników
na prawidłowy rozwój zarodka i płodu
• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży
• charakteryzuje etapy porodu
• omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej
• uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży
42. Okresy rozwojowe człowieka
• wylicza etapy życia człowieka • wymienia rodzaje dojrzałości • wymienia różnice w tempie
dojrzewania dziewcząt i chłopców
• określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników
• opisuje objawy starzenia się organizmu
• charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe
• przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka
• analizuje różnice między przekwitaniem a starością
• przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie
X. Z
dro
wie
a
cyw
iliz
acja
43. Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia
• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi
• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu
• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie
• przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba”
• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie
44. Choroby zakaźne i cywilizacyjne
• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynniki, które je wywołują
• wymienia choroby cywilizacyjne • wymienia najczęstsze przyczyny
nowotworów
• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych
• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych
• omawia znaczenie szczepień ochronnych
• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska
• wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym
• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób
• podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne
• podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych
• wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych
• oblicza własne BMI • dowodzi, że stres jest
przyczyną chorób cywilizacyjnych
• uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi
• uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych
• wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza
Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział
Temat
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
I.
Gen
etyk
a
1. Czym jest genetyka?
2. Nośnik informacji genetycznej – DNA
3. Przekazywanie materiału genetycznego
4. Odczytywanie informacji genetycznej
5. Dziedziczenie cech
Uczeń: • wymienia cechy gatunkowe i
indywidualne podanych organizmów • wyjaśnia, że jego podobieństwo
do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech
• wskazuje miejsca występowania DNA
• wylicza elementy budujące DNA • określa rolę DNA jako nośnika
informacji genetycznej
• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych
• podaje liczbę chromosomów w
komórkach somatycznych i płciowych człowieka
• wskazuje miejsce zachodzenia
mitozy i mejozy w organizmie człowieka
• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA
• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne
Uczeń: • definiuje pojęcia „genetyka”
oraz „zmienność organizmów”
• rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne
• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce,
rolnictwie, archeologii • uzasadnia występowanie zmienności
wśród ludzi
• przedstawia budowę nukleotydu • wymienia nazwy zasad azotowych • wyjaśnia regułę komplementarności zasad • definiuje pojęcia: „gen” i „genom” • przedstawia budowę chromosomu • definiuje pojęcie „kariotyp”
• omawia proces replikacji • porównuje budowę DNA z budową RNA i rozpoznaje je na modelu lub ilustracji
• definiuje pojęcia: „chromosomy
homologiczne”, „komórki haploidalne”, „komórki diploidalne”
• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu
• omawia znaczenie mitozy i mejozy
• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”,
„gen”, „kodon” • omawia znaczenie kodu genetycznego • omawia budowę kodonu i genu
• omawia badania Mendla • zapisuje genotypy homozygoty dominującej
i recesywnej oraz heterozygoty • na schemacie krzyżówki genetycznej
rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego
• wykonuje krzyżówki genetyczne
dotyczące dziedziczenia jednego genu
Uczeń: • wskazuje różnice między
cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech
• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego
i bezpłciowego • wymienia źródła cech dziedzicznych
i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech
• wykazuje konieczność związania DNA
przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym
• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad
• określa różnice między
genem a genomem
• omawia przebieg mitozy i mejozy • omawia różnice między mitozą a mejozą
• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego
• omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracj
• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki
• interpretuje krzyżówki
genetyczne, używając określeń „homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”, „cecha recesywna”
Uczeń: • dowodzi, że cechy
organizmów kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska
• przedstawia graficznie regułę
komplementarności zasad azotowych
• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki
• wyjaśnia znaczenie
rekombinacji genetycznej
• odczytuje kolejność
aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego
• omawia prawo czystości gamet • przewiduje cechy osobników
potomnych na podstawie prawa czystości gamet
Uczeń:
• wykonuje portfolio ukazujące jego podobieństwo do dziadków i rodziców
• wykonuje model DNA
• planuje i wykonuje
dowolną techniką model
podziału komórki
• interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego
• tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy
potomstwa
Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział
Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
I.
Gen
etyk
a 6. Dziedziczenie płci
u człowieka 7. Mechanizm dziedziczenia
cech u człowieka
8. Mutacje
Uczeń: • podaje liczbę chromosomów
występujących w komórce diploidalnej człowieka
• rozpoznaje kariogram człowieka • wskazuje na kariogramie
człowieka chromosomy płci
• wymienia cztery główne
grupy krwi występujące u ludzi
• określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego
• wyjaśnia pojęcie „mutacja” • wylicza czynniki mutagenne
Uczeń: • wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci
• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią
• określa cechy chromosomów X i Y
• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób
• omawia sposób dziedziczenia grup krwi
• omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh • wymienia przykłady cech zależnych od wielu
genów oraz od środowiska • wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa
na rozwój osobowości
• rozróżnia mutacje genowe
i chromosomowe • omawia skutki wybranych mutacji
genowych • wymienia przykłady chorób człowieka
warunkowanych mutacjami genowymi
(mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa)
• charakteryzuje choroby genetyczne
Uczeń: • wyjaśnia mechanizm ujawniania się
cech recesywnych sprzężonych z płcią • wykonuje krzyżówkę genetyczną
dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu
• ustala grupy krwi dzieci, znając grupy krwi ich rodziców
• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi
• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego
• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów
• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych
Uczeń: • interpretuje krzyżówkę
genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu
• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech
• dowodzi znaczenia mutacji
w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska
Uczeń: • ocenia znaczenie
poznania budowy ludzkiego DNA
• przewiduje wpływ
prowadzenia określonego trybu życia na powstawanie chorób genetycznych
• ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka
II
. Ew
oluc
ja ż
ycia
9. Ewolucja i jej dowody
10. Mechanizmy ewolucji
• definiuje pojęcie „ewolucja” • wymienia dowody ewolucji
• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka
• omawia ideę walki o byt
• wymienia przykłady różnych rodzajów
skamieniałości • omawia etapy powstawania skamieniałości • definiuje pojęcie „relikt” • wymienia przykłady reliktów • definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”,
„struktury analogiczne”, „konwergencja” • wymienia przykłady struktur homologicznych
i analogicznych
• omawia główne założenia teorii ewolucji
Darwina • definiuje pojęcie „endemit” • wymienia przykłady endemitów • wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i
dobór sztuczny • ilustruje przykładami działanie doboru
naturalnego i doboru sztucznego
• klasyfikuje dowody ewolucji • rozpoznaje rodzaje skamieniałości
• rozpoznaje ogniwa pośrednie • wskazuje u form pośrednich cechy dwóch
różnych grup systematycznych • omawia przykłady potwierdzające jedność
budowy i funkcjonowania organizmów
• określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków
• omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym
• ocenia korzyści człowieka z zastosowania
doboru sztucznego
• określa warunki
powstawania skamieniałości
• ocenia rolę struktur homologicznych
i analogicznych jako dowodów ewolucji
• wyjaśnia, w jaki sposób
izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków
• przedstawia w formie
graficznej etapy powstawania skamieniałości
• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji
20 Wymagania edukacyjne
Dział
Poziom wymagań na poszczególne oceny Temat
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
II. E
wol
ucja
ży
cia
11. Pochodzenie człowieka Uczeń: • wymienia przykłady organizmów
należących do rzędu naczelnych
• określa na przykładzie szympansa
różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi
• wymienia cechy człowieka rozumnego
Uczeń: • wskazuje na mapie miejsce, w którym
rozpoczęła się ewolucja naczelnych • wymienia cechy człowieka, które pozwalają
zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych
• wskazuje u człowieka cechy wspólne
z innymi naczelnymi
Uczeń: • określa stanowisko
systematyczne człowieka • wymienia czynniki, które miały
wpływ na ewolucję człowieka
Uczeń: • opisuje przebieg ewolucji człowieka
Uczeń: • porównuje różne formy człowiekowatych
II
I. E
kolo
gia
12. Czym zajmuje się ekologia?
13. Cechy populacji
14. Konkurencja 15. Roślinożerność
• wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia • wymienia czynniki
ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach
• definiuje pojęcia: „populacja”, „gatunek” • wymienia cechy populacji • wymienia czynniki wpływające na
liczebność populacji • wymienia typy rozmieszczenia
osobników w populacji
• wymienia przykłady zwierząt
żyjących w stadzie
• wylicza zależności międzygatunkowe • definiuje pojęcie „konkurencja” • wymienia czynniki, o które
konkurują organizmy
• wymienia przykłady roślinożerców
• wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku
• definiuje pojęcie „nisza ekologiczna” • określa wpływ wybranych czynników
środowiska na funkcjonowanie organizmu • odczytuje z wykresu dane dotyczące
zakresu tolerancji • określa właściwości środowiska wodnego • porównuje warunki życia w wodzie i
na lądzie
• określa przyczyny migracji • omawia zmiany liczebności populacji • ilustruje różne typy rozmieszczenia
osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób
• określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji
• charakteryzuje grupy wiekowe
w populacjach
• klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe
• opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji
• omawia przyczyny i skutki konkurencji
międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej
• określa znaczenia roślinożerców
w przyrodzie • omawia adaptacje roślinożerców
do zjadania pokarmu roślinnego
• rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną • omawia na przykładzie wpływ
środowiska na wygląd organizmu • omawia różnice między ekologią
a ochroną przyrody i ochroną środowiska
• odnajduje w terenie populacje różnych gatunków
• określa wpływ migracji na
zagęszczenie i liczebność populacji
• wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku
• opisuje wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych jego członków
• odczytuje dane z piramid wieku
• charakteryzuje ujemne
zależności wewnątrzgatunkowe • porównuje konkurencję
wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową
• wyjaśnia, w jaki sposób rośliny
i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność
• interpretuje wykres przedstawiający zakres
tolerancji ekologicznej danego gatunku
• oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji i zajmowanej przez nią powierzchni
• uzasadnia, że konkurencja
jest czynnikiem doboru naturalnego
• charakteryzuje sposoby obrony
roślin przed zjadaniem
• planuje doświadczenie
sprawdzające wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu
• wykazuje zależność między cechami środowiska a
występującymi w nim organizmami
• przewiduje losy populacji na
podstawie jej struktury wiekowej
• analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców
Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział
Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
II
I. E
kolo
gia
16. Drapieżnictwo
17. Pasożytnictwo
18. Nieantagonistyczne zależności między gatunkami
19. Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie
20. Materia i energia w ekosystemie
Uczeń:
• wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar • omawia przystosowania
organizmów do drapieżnictwa
• wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych
• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe
• wymienia przykłady organizmów,
które łączy zależność nieantagonistyczna
• wymienia pięć przykładowych ekosystemów • przedstawia składniki biotopu i biocenozy • rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne • wymienia piętra lasu
• wymienia nazwy ogniw
łańcucha pokarmowego
• przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego
• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach
• podaje przykład pierwiastka
krążącego w ekosystemie
Uczeń:
• wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo
• wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary
• wymienia przykłady roślin drapieżnych
• wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo • klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne
i wewnętrzne
• określa warunki współpracy między gatunkami
• definiuje pojęcia: „mutualizm”, „komensalizm”
• omawia budowę korzeni roślin
motylkowatych
• wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu
• wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu
• wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej
• wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu
• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów
pokarmowych • wskazuje różnice między producentami
a konsumentami • rysuje schemat prostej sieci pokarmowej
• omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną
• wykazuje, że materia krąży w ekosystemie • wykazuje, że energia przepływa przez
ekosystem • wskazuje nekrofagi jako organizmy
przyczyniające się do krążenia materii
Uczeń:
• omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki
• opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami
• określa rolę drapieżników w przyrodzie
jako regulatorów liczebności ofiar • omawia przystosowania roślin
drapieżnych do zdobywania pokarmu
• wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin
• omawia różnice między komensalizmem
a mutualizmem • charakteryzuje role grzyba i glonu w
plesze porostu • charakteryzuje relację międzygatunkową
między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi
• analizuje zależności między biotopem a biocenozą
• omawia różnice między ekosystemami
naturalnymi a sztucznymi • charakteryzuje przebieg sukcesji
pierwotnej i wtórnej
• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie
• charakteryzuje role poszczególnych
ogniw łańcucha pokarmowego • porównuje liczbę organizmów w sieci
zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym
• interpretuje zależności między poziomem
pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji
Uczeń:
• wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary
• charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu
życia • określa warunki
występowania dodatnich relacji między
organizmami różnych gatunków
• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie
• wykazuje zależność między
warunkami, w których powstał dany las a jego strukturą piętrową
• omawia czynniki,
które zakłócają równowagę ekosystemu
• planuje i wykonuje
model łańcucha lub sieci pokarmowej
• analizuje informacje
przedstawione w formie piramidy ekologicznej
• wyjaśnia znaczenie
pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar
• wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy
• przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby
wyginięcie określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym
• omawia schemat obiegu węgla
w ekosystemie
22 Wymagania edukacyjne
Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział
Temat
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
II
I. E
kolo
gia
21. Różnorodność biologiczna
Uczeń: • wylicza czynniki wpływające
na stan ekosystemów • wymienia poziomy
różnorodności biologicznej
Uczeń: • definiuje termin „różnorodność biologiczna” • wymienia przykłady działalności człowieka
przyczyniającej się do spadku
różnorodności biologicznej • wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma
poziomami różnorodności biologicznej • uzasadnia konieczność zachowania
różnorodności biologicznej
Uczeń: • wskazuje działalność człowieka jako
przyczynę spadku różnorodności biologicznej
• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej
• porównuje poziomy różnorodności
biologicznej
Uczeń:
• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych:
IV
. C
złow
iek
i śro
dow
isko
22. Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery
23. Wpływ człowieka na stan czystości wód
24. Zagrożenia i ochrona gleb
25. Ochrona środowiska na co dzień
• wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery
• wskazuje źródła
zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy
• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich
• wylicza klasy czystości wód
• wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych
• wymienia funkcje gleby w ekosystemie • wylicza czynniki wpływające na
degradację gleby • wymienia przykłady czynników
prowadzących do wyjałowienia gleby
• rozpoznaje surowce wtórne • wymienia sposoby
unieszkodliwiania odpadów • przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji
• podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery
• omawia wpływ kwaśnych opadów
na środowisko • omawia warunki tworzenia się kwaśnych
opadów, dziury ozonowej i smogu
• omawia przyczyny ocieplania się klimatu
• podaje metody oczyszczania wód • omawia sposoby ochrony wód • charakteryzuje metody oczyszczania
ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach
• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby
• omawia metody rekultywacji gleby
• określa czas biodegradacji wskazanego produktu
• wyjaśnia pojęcie „recykling” • analizuje problem dzikich wysypisk • uzasadnia konieczność rezygnacji
z toreb foliowych na rzecz opakowań
wielokrotnego użytku
• analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery
• klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery
na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi
• wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery
• wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza
• określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości • wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód • opisuje metody oczyszczania wód
• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu
• charakteryzuje proces powstawania próchnicy
• omawia czynniki degradujące glebę
• ocenia wpływ różnych metod
unieszkodliwiania odpadów na środowisko
• ocenia znaczenie wykorzystywania
surowców wtórnych
• przewiduje skutki globalnego ocieplenia
• analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu
• wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych
• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby
• prezentuje postawę
świadomego konsumenta
• przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej
• dowodzi związku rozwoju
gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem
• ocenia znaczenie regulacji rzek
• planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy
• planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień