FAKULTETI I EKONOMISE
MSHF2
TEMA : Varferia dhe treguesit
Vleresimi i dinamikes se varferise ne Shqiperi
PUNOI : Pranoi:
Florina Beqiraj Prof. Bernard Dosti
Matjola Ceqi
Treguesit e varferise ne Shqiperi 1
Cështjet që do trajtohen:
1. CâĂ«shtĂ« varfĂ«ria
2. Varfëria ne zonat urbane dhe rurale
3. Përcaktuesit e varfërisë
4. Ndikimi I krizes Greke ne nivelin e remitancave
5. Strategjitë e uljes së varfërisë
6. Kumari dhe varfëria
7. Parashikime - viti 2012
8. PĂ«rfundime
9. Bibliografia
Treguesit e varferise ne Shqiperi 2
Abstrakt
Shqiperia ka perjetuar nje periudhe te veshtire tranzicioni, te karakterizuar nga perpjekjet per vendosjen e nje sistemi ekonomik te orientuar nga tregu i lire. Ajo ka bere progres ne stabilitetin ekonomik dhe ne reformat strukturore, pavaresisht veshtiresive te procesit te tranzicionit e krizave ekonomike te herepashershme.Edhe pse vitet e fundit vihet re nje rritje ekonomike (4.9% per vitin 2010, krahasuar me 3.3 % ne vitin 2009), Shqiperia mbetet nje vend relativisht I varfer. Kriza e vendeve fqinje si Greqia, ku ka nje numer te madh emigrantesh shqiptare, ka cuar ne uljen e remitancave ne vend, duke ndikuar me tej ne ngadalesimin e rritjes ekonomik te vendit. Ne kete teme do te analizojme me detaje treguesit e varferise ne Shqiperi.
Hyrje
Po ai pse rri ashtu? Ka uri â i thashe, -nuk ka te haje.
Vajza doli. Unë po punoja kur ajo erdhi prapë me një copë bukë në dorë..
Na jepja, -tha, -ta haje, te mos kete uri.
Ky dialog Ă«shtĂ« i vitit 1924. NjĂ« vajzĂ« e vogĂ«l âqortonâ Odhise Paskalin pĂ«r skulpturĂ«n e tij âI urituriâ. Skulptori e kishte fiksuar plakun e vjetĂ«r nĂ« grahmat e fundit nĂ« ullishtet e VlorĂ«s...
PĂ«r tĂ« ardhur keq, nĂ« ditĂ«t tona, qĂ« megjithĂ« pozitivitetin e ndryshimit, njĂ« pjesĂ« e madhe e shqiptarĂ«ve janĂ« ende tejet tĂ« varfĂ«r. Pa punĂ«, me tĂ« ardhura gjithmonĂ« e mĂ« tĂ« pakta nga tĂ« afĂ«rmit jashtĂ« vendit, me pengesat e investimeve tĂ« duhura, harta e skamjes fillon nĂ« ShkodĂ«r dhe mbaron nĂ« Korçë. Qarqe tĂ« tĂ«rĂ«, qĂ« mund tĂ« shĂ«rbenin si hambar pĂ«r ekonominĂ« e ShqipĂ«risĂ«, trajtohen me numrin mĂ« tĂ« madh tĂ« familjeve tĂ« varfra. Edhe pse shifrat tashmĂ« e zbresin varfĂ«rinĂ« nĂ« 14% tĂ« popullatĂ«s, duhet thĂ«nĂ« se ende jemi larg standardeve tĂ« njĂ« vendi tĂ« pĂ«rparuar evropian. Si vend me varĂ«sinĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« refugjatĂ«ve me rreth 1.2 milionĂ« tĂ« punĂ«suar jashtĂ« vendit dhe gati 400.000 tĂ« punĂ«suar brenda vendit, vlerĂ«sohet se pjesa dĂ«rrmuese e shqiptarĂ«ve qĂ« jetojnĂ« nĂ« fshat, sigurojnĂ« para kesh vetĂ«m nga puna e emigrantĂ«ve. VarfĂ«ria Ă«shtĂ« kĂ«mbĂ«kryq nĂ« ShqipĂ«ri. E pavarĂ«sisht notave optimiste dhe arritjeve, atĂ« tash e pret dhe njĂ« sfidĂ« mĂ« e madhe, qĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« direkt me krizĂ«n e madhe dhe ku ShqipĂ«ria ka shumĂ« gjasa, qĂ« tĂ« jetĂ« njĂ« nga vendet qe do ta ndjeje me shume. . âI Urituriâ, vepra e Paskalit nuk dihet ende se ku ndodhet, por ajo mbeti njĂ« nga veprat mĂ« identifikuese pĂ«r shqiptarin e zakonshĂ«m.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 3
Kush quhet i varfër në Shqipëri?
ĂâĂ«shtĂ« varfĂ«ria dhe si matet ajo?Ka shumĂ« pĂ«rkufizime mbi tĂ«, por ajo qĂ« i bashkon tĂ« tĂ«ra kĂ«to Ă«shtĂ« se: Popujt jetojnĂ« nĂ« varfĂ«ri nĂ«se tĂ« ardhurat e tyre dhe burimet janĂ« aq tĂ« pamjaftueshme sa tâi privojnĂ« ata pĂ«r tĂ« pasur standardet e jetesĂ«s.Ka pasur deklarata pa fund nga qeveria se eshte ulur varfĂ«ria nĂ« ShqipĂ«ri, madje nĂ« shifra shumĂ« tĂ« kĂ«naqshme, (shifrat nĂ« kĂ«tĂ« vend nuk kanĂ« asnjĂ« vlerĂ«, pĂ«rsa kohĂ« manipulohen), por nuk Ă«shtĂ« sqaruar asnjĂ«herĂ« se cili Ă«shtĂ« minimumi jetik nĂ« kĂ«tĂ« vend, vetĂ«m se Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« se niveli i varfĂ«risĂ« nĂ« ShqipĂ«ri matet me konsumin dhe jo tĂ« ardhurat. Si njĂ« vend aspirant pĂ«r Bashkimin Evropian, ShqipĂ«ria nuk ka pasur kurrĂ« njĂ« minimum jetik tĂ« pranuar nga shoqĂ«ria shqiptare, nĂ«n tĂ« cilin nuk do tĂ« duhej tĂ« binte asnjĂ« individ, e pĂ«r mĂ« tepĂ«r tĂ« bĂ«heshin pĂ«rpjekje pĂ«r tâi pĂ«rafruar e pastaj njehsuar kĂ«to standarde. Nga shifrat e INSTAT-it Ă«shtĂ« raportuar se nĂ« ShqipĂ«ri njĂ« nĂ« dy persona Ă«shtĂ« i varfĂ«r dhe njĂ« nĂ« njĂ«zetĂ« Ă«shtĂ« ekstremisht i varfĂ«r, por nuk Ă«shtĂ« analizuar fare se cilat standarde shqiptare ky i varfĂ«r nuk ka arritur dhe pĂ«rse.
PĂ«r tĂ« llogaritur nivelin e varfĂ«risĂ« nuk Ă«shtĂ« fiksuar njĂ« prag nĂ« lidhje me tĂ« ardhurat nĂ« raport me mesataren e RepublikĂ«s, siç vendet anĂ«tare tĂ« BE, ku ShqipĂ«ria synon tĂ« shkojĂ«, e kanĂ« nĂ«n 60% tĂ« mesatares sĂ« vendit, kjo e justifikuar se Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«rllogaritja (asgjĂ« nuk Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ«). PĂ«rveç kĂ«saj varfĂ«ria Ă«shtĂ« shumĂ«dimensionale dhe pĂ«rveç tĂ« ardhurave dhe konsumit tĂ« ushqimeve apo artikujve tĂ« tjerĂ« jo ushqimorĂ«, individi Ă«shtĂ« i ekspozuar ndaj riskut tĂ« saj, edhe nĂ« shumĂ« drejtime tĂ« tjera si strehimi, arsimimi, punĂ«simi. Le tĂ« marrim njĂ« shembull tĂ« njĂ« vendi anĂ«tar tĂ« BE, shoqĂ«ria e tĂ« cilit ka rĂ«nĂ« dakord tĂ« konsideroj 10 gjĂ«ra tĂ« cilat individi duhet tâi ketĂ« qĂ« tĂ« mos konsiderohet i varfĂ«r, dy prej tĂ« cilave po tĂ« mungojnĂ« e vendosin automatikisht personin nĂ« listĂ«n e njeriut tĂ« varfĂ«r: NjĂ« person qĂ« tĂ« mos konsiderohet i varfĂ«r nĂ« kĂ«tĂ« vend duhet tĂ« mos i mungojĂ« kurrĂ«: Dy palĂ« kĂ«pucĂ« tĂ« forta; NjĂ« kapotĂ« e ngrohtĂ« e papĂ«rshkueshme nga uji; TĂ« blej veshmbathje tĂ« reja e jo tĂ« dorĂ«s sĂ« dytĂ«; TĂ« hajĂ« vakte me mish, pulĂ«, peshk ose ekuivalent vegjetarian nĂ« çdo dy ditĂ«; TĂ« mos mĂ«rdhij pĂ«r mungese te parave; TĂ« ketĂ« njĂ« shtĂ«pi tĂ« ngrohtĂ« nĂ« nivel tĂ« mjaftueshĂ«m; TĂ« blej dhurata pĂ«r miq apo familjarĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« nĂ« vit; TĂ« ketĂ« mundĂ«si tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« mobiljet;TĂ« mund tĂ« ftojĂ« miq pĂ«r drekĂ« apo pĂ«r darkĂ« sĂ« paku njĂ« herĂ« nĂ« muaj; TĂ« mund tĂ« ketĂ« njĂ« pasdite ose mbrĂ«mje njĂ« herĂ« nĂ« dy javĂ« pĂ«r argĂ«tim. Pra kĂ«to janĂ« disa gjĂ«ra qĂ« njĂ« nga vendet e BE i ka konsideruar si standarde, dy prej tĂ« cilave tĂ« mos plotĂ«sohen tĂ« rendisin nĂ« listĂ«n e tĂ« varfĂ«rve. Po tĂ« guxosh tâi vendosĂ«sh kĂ«to nĂ« kontekstin shqiptar, mungojnĂ« nĂ« 90% tĂ« familjeve shqiptare, ndĂ«rsa po tĂ« imagjinonim njĂ« listĂ« tĂ« gjĂ«rave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme qĂ« çdo person duhet tâi ketĂ« besoj se gjĂ«ra si: Energji elektrike; ujĂ« i pijshĂ«m; RrugĂ« tĂ« sigurta; Mjete publike transporti; Barazi pĂ«rpara ligjit; E drejta e pronĂ«s; E drejta pĂ«r tĂ« qenĂ« i sigurt, etj, e vendosin pĂ«rballĂ« riskut secilin qytetar tĂ« RepublikĂ«s, qĂ« nga qytetari numĂ«r 1 i shtetit. Praktikisht je njĂ« person nĂ« nevojĂ«, sepse pa kĂ«to nuk mund tĂ« jetosh normalisht.KĂ«shtu qĂ« pĂ«r rastin shqiptar Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« pĂ«rllogaritet varfĂ«ria sepse praktikisht jemi tĂ« gjithĂ« pa pĂ«rjashtim tĂ« riskuar.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 4
Kufiri i varfërisë
Kufiri i varfërisë mbështetet në shportën reale të konsumit të një popullate me zgjedhje të marrë nga një studim, çka pastaj është konvertuar në një masë monetare duke përdorur metodikën e kostos së nevojave bazë. Kjo ka çuar në zgjedhjen e një kufiri varfërie absolut prej 4.891 Lek për frymë në muaj. Mbështetur në këtë masë, një e katërta e popullsisë në Shqipëri, ose përndryshe gati 780.000 vetë, bien nën kufirin e varfërisë. Varfëria e tejskajshme prek rreth 150.000 vetë, ose më pak se 5 përqind e popullsisë, të cilët nuk kane mundësi të plotësojnë qoftë edhe kërkesat për ushqime bazë. Një numër i madh personash janë përqendruar përreth kufijve të varfërisë.Ngritja e kufirit të varfërisë me 10 përqind e rrit përqindjen e personave të varfër me 25 deri në 50 përqind, në varësi të kufirit të përdorur të varfërisë.Kjo mund të thuhet gjithashtu edhe për lëvizjet negative të kufirit të varfërisë. Varfëria në Shqipëri ka shënuar dimensione hapësinore dhe rajonale, ku zonat fshatare dhe krahina malore janë vazhdimishit më të varfëra se pjesa tjetër e vendit, sipas të gjitha përkufizimeve të varfërisë. Numri i personave të varfër në zonat rurale është 66 përqind më i lartë se në Tiranë dhe 50 përqind më i lartë se në zona të tjera urbane. Konsumi për frymë në zonat rurale, në masën 7.224 Lek, është gati sa katër të pestat e niveleve të konsumit në zonat urbane. Familjet në rrethet më të largëta në krahinën malore në veri dhe verilindje të vendit nuk kanë ecuri të mirë përsa i përket varfërisë dhe pothuajse gati gjysma e banorëve në këtë zonë janë të varfër dhe më shumë se një e pesta jetojnë në varfëri të tejskajshme.Gjithashtu, thellësia e varfërisë në këtë zonë është më e theksuar se në çdo zonë të krahinave të tjera, me një indeks të hendekut të varfërisë prej më shumë se 11 përqind. Konsumi mesatar në rajonet malore është sa dy të tretat e niveleve të konsumit në Tiranë dhe rreth 20-30 përqind më i ulët se në pjesën tjetër të vendit. Normat dhe thellësia e varfërisë në të gjithë rajonet e tjera janë rreth ose nën mesataren kombëtare.
Varfëria në Shqipëri
Tirana Qytete të tjera Rurale Totali
Te varfer
Tejet te varfer
Te varfer
Tejet te varfer
Te varfer
Tejet te varfer
Te varfer
Tejet te varfer
Nr i personave (%)
17.8 2.3 20.1 4.8 29.6 5.2 25.4 4.7
Mes e konsumit per person (Lek)
9043 8468 7212 7801
Treguesit e varferise ne Shqiperi 5
Varfëria ne zonat rurale dhe urbane
66 përqind e pjesës më të varfër dhe 61 përqind e pjesës më pak të varfër janë familje fshatare. Në total,34,8 përqind e popullsisë fshatare janë të varfër (të varfër 29,6 përqind dhe tejet të varfër 5,2 përqind). Një sasi e madhe konsumi (më shumë se 30 përqind) në zonat fshatare vjen nga prodhimi vetiak, çka tregon rëndësinë që ka prodhimi bujqësor i një madhësie të vogël për sigurimin e ushqimit dhe mbajtjen e niveleve minimale të konsumit. Zonat fshatare mbështeten shumë tek bujqësia si burimi i tyre kryesor për të ardhurat (44 përqind), që ndiqet pastaj nga punësimi (19 përqind), transfertat publike (17,8 përqind),transfertat private (12,6 përqind) dhe prodhimi jo bujqësor (5,9 përqind). Krahasuar me zonat urbane, pjesa e të gjitha burimeve jo-bujqësore të të ardhurave është më e ulët në zonat rurale. Familjet ne qytete mbështeten tek transfertat publike dhe private për 41,5 përqind të të ardhurave të tyre, ndërkohë që në zonat rurale vetëm 30,4 përqind të të ardhurave vjen nga këto burime.
Pothuajse 90 përqind e popullsisë fshatare ka në pronësi dhe përdor tokë bujqësore.Rrallë ndërmerret aktiviteti i marrjes me qera të tokës bujqësore. Madhësia mesatare në pronësi të një familjeje është rreth 0,72 hektarë, çka tregon se ka shumë pak mundësi për të rritur aktivitetet bujqësore. E parë nga një këndvështrim ndërkombëtar, të dhënat e ofruara konfirmojnë mendimin se Shqipëria është njëri prej vendeve më të varfëra në Europë. Normat e varfërise (2 dhe 4 dollarë në ditë) janë më të larta se ato të vendeve fqinje dhe e vendosin Shqipërinë pak a shuimë në të njëjtin vend me vendet e Kaukazit si Gjeorgjia, dhe pak më lart se Azerbajxhani. Përkundër shqetësimeve në rritje në lidhje me pabarazitë e përhapura midis vendeve në tranzicion, pabarazia në këtë rast është e moderuar, me një indeks Gini të mbështetur mbi konsumin prej 0,28. Raporti 90/10, një tjetër matje e pabarazisë, është i butë, në masën 3,6.
Burimi kryesor i tĂ« ardhurave pĂ«r familjet e varfĂ«ra Ă«shtĂ« aktiviteti bujqĂ«sor (37 pĂ«rqind), i ndjekur nga punĂ«simi me pagĂ« (27 pĂ«rqind). PĂ«r familjet jo tĂ« varfĂ«ra punĂ«simi Ă«shtĂ« i vetmi burim mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m(35 pĂ«rqind), i ndjekur nga bujqĂ«sia (25 pĂ«rqind) dhe nga transfertat (14 pĂ«rqind). Biznesi jo bujqĂ«sor jep rreth 6 pĂ«rqind tĂ« tĂ« ardhurave tĂ« familjeve tĂ« varfĂ«ra, diçka mĂ« pak se transfertat (8 pĂ«rqind) dhe ndihma ekonomike (7 pĂ«rqind). Krahasuar me familjet e varfĂ«ra, familjet jo tĂ« varfĂ«ra nxjerrin njĂ« pjesĂ« mĂ« tĂ« madhe tĂ« tĂ« ardhurave nga transfertat. PĂ«r tĂ« dy grupet, pensionet japin rreth 14 pĂ«rqind tĂ« totalit. Po kĂ«shtu, nuk mund tĂ« vihet re asnjĂ« ndryshim tek pjesa e tĂ« ardhurave qĂ« vjen nga asistenca pĂ«r papunĂ«sinĂ« (qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« pak se 1 pĂ«rqind), transfertat e lejes sĂ« lindjes, kujdesit social dhe transferta tĂ« tjera mĂ« paktĂ« rĂ«ndĂ«sishme si edhe burime tĂ« tjera (qĂ« tĂ« dyja mĂ« pak se 1 pĂ«rqind). Zonat fshatare tĂ« ShqipĂ«risĂ«, sidomos nĂ« zonat malore tĂ« veriut, janĂ« nga mĂ« tĂ« varfĂ«rat. ShkaktarĂ«t e problemeve pĂ«r shqiptarĂ«t qĂ« jetojnĂ« nĂ« kĂ«to zona Ă«shtĂ« klima e ashpĂ«r dhe gjeografia malore e sertĂ«. Shumica e banorĂ«ve e nxjerrin jetesĂ«n me bujqĂ«si dhe blegtori minimale, çka pĂ«rbĂ«n njĂ« burim tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« konsumit ushqimor ditor tĂ« familjeve fshatare. MegjithatĂ«, shumica nuk kanĂ« tokĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r tĂ« pasur njĂ« shumĂ«llojshmĂ«ri tĂ« mjaftueshme tĂ« produkteve dhe shumica mbĂ«shteten tek njĂ« grup i vogĂ«l prodhimesh kryesore bujqĂ«sore dhe blegtorale pĂ«r tâu ushqyer.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 6
TE ARDHURAT MUJORE SIPAS PREKTURAVE
Prefekturat
TĂ« ardhurat mujore gjithsej
TĂ« ardhura
nga puna me pagesë
TĂ« ardhura
nga biznesi privat,
bujqësor dhe jo bujqëso
rPensione
t
TĂ« ardhura
nga pronësia
Ndihma ekonomik
e
Transferta nga jashtë shtetit
Të ardhura në kesh nga të
afërm/miq brenda
vendit
Të ardhura të tjera
Berat 30,991
6,708
9,697
5,166
108 147
6,742
579
633
Dibër 26,979
9,349
4,773
3,700
47 637
7,499
188
88
Durrës 39,001
15,938
11,737
5,209
963 204
4,051
385
116
Elbasan 24,906
6,696
6,968
4,284
66 221
5,392
448
36
Gjirokastër
45,805
16,254
17,481
8,088
65 103
2,664
161
209
Korçë 33,471
10,115
14,038
4,475
679 112
2,919
275
320
Kukës 23,148
7,763
7,965
4,108
62 632
1,236
317
105
Lezhë 24,614
8,949
7,697
4,150
33 282
2,345
146
16
Shkodër 31,775
8,241
13,515
5,170
148 224
3,404
628
50
Tiranë 56,434
24,964
17,852
6,021
1,654 60
3,860
429
840
Vlorë 46,165
12,670
16,191
5,889
2,405 28
7,283
480
449
Fier 34,804
10,876
10,605
4,883
287 111
7,121
275
84
Lushnje 26,896
6,352
13,288
3,430
44 10
2,993
218
128
Gjithsej 38,14
1 13,4
65 12,72
3 5,12
1 74
8 168 4,50
7 384 33
3
Burimi: INSTAT - Anketa e Buxhetit të Familjes, 2007
Treguesit e varferise ne Shqiperi 7
Përcaktuesit e varfërisë
Faktoret demografike qe karakterizojne varferine:
1-Nivelet e uleta te arsimimit
Ka pabarazi të mëdha të ardhurash dhe rajonale në përfitimin nga shërbimet arsimore dhe rezultatet e arsimimit. Ndërkohë që shqiptarët 21 vjeç e më të mëdhenj kanë bërë mesatarisht 8,5 vjet arsimim, ka një ndryshueshmëri të madhe sipas të ardhurave dhe vendbanimit dhe një adult që jeton në një familje tëvarfër, mesatarisht, ka dy vjet arsimim më pak se një që jeton në një familje më në gjendje. Në mënyrë tëngjashme, adultët që jetojnë në Tiranë kanë rreth 3,5 vjet arsimim formal më shumë se ata që jetojnë zonat fshatare. Po ashtu ka ndryshueshmëri të madhe përsa i takon numrit total të viteve të mbaruar të shkollës sipas të ardhurave dhe vendbanimit. Shpenzimet publike për arsimin kanë rënë në nivele që janë gati sa gjysma e atyre të vitit 1990. Ulja eshpenzimeve publike për arsimin është ekuilibruar me rritjen e shpenzimeve private, të cilat mesatarishtpërfaqësojnë gati 1,4 përqind të shpenzimeve totale mujore për frymë të një familjeje (gati 2,5 përqind për familjet me nxënës). Familjet në kategoritë më të larta të shpërndarjes së të ardhurave paguajnë mesatarisht rreth 2,5 herë më shumë se ato që bien në brezin e familjeve të varfëra. Megjithatë, si një përqindje të shpenzimeve totale mujore, familjet e varfra paguajnë një përqindje të ngjashme ose edhe më të lartëtë shpenzimeve totale familjare (megjithëse ky dallim nuk ka rëndësi nga ana statistikore). Pagesat informale janë të përhapura dhe si në shkollat fillore ashtu edhe në ato tetëvjeçare më shumë se 40 përqinde nxënësve raportojnë se u bëjnë pagesa të tilla shkollës dhe mësuesve.
Matjet e varfërisë % e popullsisë
Pjesa e varfëris
Tirana Qytete të tjera
Fshat Total
Paarsim 19.0 20.5 30.7 26.6 3.5 4.1
Fillor 26.7 2 30.8 29.3 6 79.4TĂ« mesme 10.5 14.3 19.5 15.6 15.8 9.7
Profesionale2-vjeçare 14.2 14.4 17.1 15.0 1.5 0.8
Profesionale4-vjeçare 10.9 8.2 16.5 12.0 10.7 5.2
Universitet osemësipër
2.9 2.6 3.8 2.9 6.9 0.7
Total 1 1 28.1 23.7 100.0 100.0
Treguesit e varferise ne Shqiperi 8
Paarsim Fillor Te mesme Profesionale 2-vj
Profesionale 4-vj
Universitet ose me siper
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
Tirana Qytete te tjeraZona Rurale
2-Papunësia
Shqipëria ka një normë të lartë të pjesëmarrjes së krahut të punës (66 përqind), por niveli i aftësive të punës është i ulët, dhe pothuajse dy të tretat e krahut të punës kanë arsim bazë ose më të ulët se bazë. Pothuajse dy të tretat e popullsisë të aftë për punë ose janë të vetëpunësuar ose bëjnë punë të papaguar në sipërmarrje bujqësore ose jobujqësore. Shumica e të vetëpunësuarve janë në bujqësi dhe vetëm një e treta e të punësuarve marrin paga. Rreth dhjetë përqind e të punësuarve në Shqipëri punojnë në sektorin informal. Ka prova të punësimit afatgjatë në sektorin informal, me gati 75 prëqind të individëve të angazhuar në aktivitete informale për më shumë se tre vjet dhe gati 10 përqind që punojnë në sektorin informal më shumë se 10 vjet.
Papunësia mbetet e përhapur dhe norma e papunësisë është veçanërisht e lartë në zonat qytetëse.Mbretëron papunësia afatgjatë; mesatarisht duhet më shumë se një vit kohë të gjesh punë. Tirana ka pjesëmarrjen më të ulët të krahut të punës dhe normën më të lartë të papunësisë krahasuar me zonat e tjera gjeografike të vendit.
Pas rënive të ndjeshme në fillim dhe në fund të viteve 90, pagat reale në Shqipëri po rriten përsëri. Gjatë periudhës 1999-2001, pagat reale u rritën, mesatarisht, me 10 përqind në vit. Megjithatë, pagat në Shqipëri janë shumë të ulta: gjatë vitit 2002, rroga mesatare mujore ishte 18.680 Leks (rreth 133 $US),dhe gati 50 përqind e të punësuarve me pagë fitonin më pak se 100 USD në muaj. Pagesa e ulët shoqërohet kryesisht me nivelin e ulët arsimor dhe gjithashtu me të punuarit në industri që paguajnë pak e ku vendet e punës nuk janë të sigurta, si psh shërbimet, bujqësia dhe sektori social.
Shkalla e papunësisë është një nga treguesit më të njohur të tregut të punës i cili tregon përqindjen e personave të papunë ndaj popullsisë ekonomikisht aktive.
Nga viti 2000 deri në 2006 shkalla e papunësisë i referohej vetëm papunësisë së regjistruar. Nga nevoja për të patur vlerësime sa më të sakta për këtë tregues të rëndësishëm si social ashtu dhe makroekonomik për një vend, si dhe për një përfaqësim sa më të mirë e të plotë të popullsisë në
Treguesit e varferise ne Shqiperi 9
moshë pune në Shqipëri, në vitin 2007 u krye për herë të parë Anketa e Forcave të Punës (AFP) duke siguruar treguesit e papunësisë edhe nëpërmjet anketave pranë familjes. Për vitin 2009 shkalla e papunësisë matur nga AFP ishte 13.8 përqind.
Duke analizuar shkallën e papunësisë në vite, megjithëse diferenca në shkallën e papunësisë mes meshkujve dhe femrave ka ardhur duke rënë, tregu i punës në Shqipëri reflekton qartazi pabarazinë mes femrave dhe meshkujve. Kështu gjatë viteve 2000-2010, të dhënat administrative për papunësinë tregojnë që kjo diferencë është mesatarisht 5 përqind.
Nga burimet administrative për papunësinë, vihet re që numri i të regjistruarve si të papunë pranë zyrave të punës ka pasur një trend në rënie përgjatë viteve 2000-2010. Struktura e papunësisë sipas nivelit arsimor të të papunëve të regjistruar tregon se përqindjen më të lartë e zënë punëkërkuesit me arsim tetëvjeçar, pasuar nga punëkërkuesit me arsim të mesëm.
Nga analiza e strukturës së papunësisë sipas grupmoshave, përqindja e të papunëve të regjistruar të grupmoshës 35 vjeç e lart është më e lartë dhe ka një tendencë në rritje nga viti në vit. Ndërsa përqindja e të papunëve të regjistruar të grupmoshës 15-19 vjeç dhe 21-34 vjeç ka ardhur duke rënë. Një tregues tjetër i tregut të punës është përqindja që zënë të papunët afatgjatë të regjistruar ndaj totalit të të papunëve të regjistruar. Për vitin 2000, të papunët afatgjatë përbënin 89.6 përqind të totalit të të papunëve të regjistruar ndërsa në vitet më pas deri në vitin 2010 kjo përqindje ulet deri në 62.5 përqind.
Nga viti 2000 deri në 2010 vihet re që numri i të papunëve që përfitojnë nga skema e pagesës së papunësisë ka ardhur duke rënë dhe shprehur në përqindje ky numër përbën mesatarisht 6.4 përqind të totalit të të papunëve të regjistruar.
SHKALLA E PAPUNESISE SE REGJISTRUAR, 2000 - 2010
Treguesit e varferise ne Shqiperi 10
FORCAT E PUNĂS TREMUJORI I TRETĂ 2011
Gjatë tremujorit të tretë 2011 forca e punës është 1,071,948 persona, ndërsa shkalla e papunësisë së regjistruar është 13.25%.
Numri mesatar i të punësuarve në sektorin privat bujqësor nga tremujori i tretë 2008 deri në tremujorin e tretë 2009 është vlerësuar sipas Anketës së Forcës së Punës 2007, që nga tremujori i katërt 2009 deri në tremujorin e dytë 2010 vlerësohet sipas Anketës së Forcës së Punës 2008 dhe që nga tremujori i tretë 2010 është vlerësuar sipas Anketës së Forcës së Punës 2009. Numri mesatar i të punësuarve në sektorin privat bujqësor për tremujorin e tretë 2011 është 506,664
Numri mesatar i të punësuarve në sektorin privat jo bujqësor është rritur me6.38 % krahasuar me tremujorin e tretë të vitit të kaluar.
Numri mesatar i të papunëve të regjistruar gjatë tremujorit të tretë 2011 është 142,082 ndërsa numri mesatar i të papunëve që përfitojnë pagesë papunësie është 8,408
Treguesit e varferise ne Shqiperi 11
Niveli mesatar i ndihmës së pjesshme ekonomike është 3,390 lekë ndërsa niveli i ndihmës ekonomike të plotë është 4,195 lekë.
Paga minimale me Vendim tĂ« KĂ«shillit tĂ« Ministrave Nr 527, datĂ« 20/07/2011 âPĂ«r pĂ«rcaktimin e pagĂ«s minimale nĂ« shkallĂ« vendiâ Ă«shtĂ« 20,000 lekĂ«.
Niveli bazë i pagesës së papunësisë me VKM Nr 562,datë 3/08/2011 është 6,850 lekë.
Pagat
Gjatë gjithë periudhës 1999-2010, vërehet një prirje në rritje e pagës mesatare mujore për një punonjës në sektorin shtetëror. Kjo nuk mund të thuhet përsa i përket prirjes në pagën reale, e cila është ndikuar nga luhatjet e inflacionit.
Në vitin 1999, çmimet e konsumit pothuaj nuk ndryshuan fare dhe paga reale në fund të këtij viti shënoi rritje, rreth 10 përqind. Një situatë e ngjashme vihet re edhe për vitin 2000 ku paga reale pësoi një rritje prej 17.7%.
Viti 2001 shënon një rritje të pagës mesatare mujore me 15.1% ndërkohë që edhe çmimet e konsumit pësojnë rritje me rreth 3.1% duke çuar në një rritje të pagës reale prej 11.6%. Në vitin 2003 rritja e pagës mesatare mujore është 8.5% ndërsa çmimet e konsumit rriten me 2.4% duke sjellë rritje në pagën reale me 6%.
Në vitin 2004 rritja e pagës mesatare mujore është 9.9% ndërsa çmimet e konsumit rriten me 2.4% duke sjellë rritje në pagën reale me 7.3%.
Në vitin 2007 rritja e pagës mesatare mujore është 17.1% ndërsa çmimet e konsumit rriten me 2.9% duke sjellë rritje në pagën reale me 13.8%.
Duke vazhduar me një ulje të pagës reale në nivelin 6 % në vitin 2008 dhe kjo për shkak të rritjes së pagës mesatare 8.3% dhe të ndryshimit të çmimeve të konsumit 2.2%.
Në vitin 2009 rritja e pagës mesatare mujore prej 11.9% dhe rritja e çmimeve me 3.5% të konsumit ndikuan në rritjen e pagës reale në 8.1%.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 12
Duke vazhduar me një ulje të pagës reale në nivelin 3 % në vitin 2010 dhe kjo per shkak të rritjes së pagës mesatare 6.7 % dhe të ndryshimit të çmimeve të konsumit 2.2%.
RRITJA REALE E PAGĂS NĂ SEKTORIN SHTETĂROR
Dimensionet e varfërisë që nuk kanë të bëjnë me të ardhurat
Modernizimi i vendit u ka ofruar përfitime zonave ekzistuese urbane, sidomos Tiranës, me një ritëm shumë më të madh se zonat fshatare. Mbulimi me shërbime të infrastrukturës bazë është pothuajse universal në zonat ekzistuese qytetëse, por shumë më pak në zonat rurale dhe periferike, edhe pse zonat ekzistuese qytetëse përballen me çështje serioze të cilësisë dhe qëndrueshmërisë
Shëndetësia
Ka shumĂ« pabarazi tĂ« mĂ«dha rajonale dhe nĂ« tĂ« ardhura pĂ«rsa i takon gjĂ«ndjes shĂ«ndetsore dhe shĂ«rbimeve tĂ« kujdesit shĂ«ndetsor. Ka dallime tĂ« mĂ«dha midis zonave fshatare dhe atyre qytetĂ«se pĂ«rsa i pĂ«rket mundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« pasur lidhje me ujĂ« tĂ« rrjedhshĂ«m dhe kanalizimet e ujrave tĂ« zeza, dhe ndĂ«rkohĂ« qĂ« tĂ« gjithĂ« banorĂ«t qytetĂ«s kanĂ« lidhje me shĂ«rbimet e kanalizimeve tĂ« ujrave tĂ« zeza nĂ« shtĂ«pitĂ« e tyre,vetĂ«m gjysma e familjeve qĂ« jetojnĂ« nĂ« zonat fshatare kanĂ« lidhje me kanalizimet e ujrave tĂ« zeza.Gjithashtu ka edhe shumĂ« ndryshime tĂ« tĂ« ardhurave pĂ«rsa i takon pĂ«rqindjes sĂ« njerĂ«zve qĂ« shkojnĂ« pĂ«rtâu vizituar nĂ« njĂ« ofrues tĂ« shĂ«rbimeve jospitalore dhe ndĂ«rkohĂ« qĂ« tĂ« varfĂ«rit dhe ata qĂ« jetojnĂ« jashtĂ« Qarkut tĂ« TiranĂ«s kanĂ« mĂ« shumĂ« gjasa tĂ« raportojnĂ« njĂ« sĂ«mundje sesa jo tĂ« varfĂ«rit, ata kanĂ« mĂ« pakgjasa tĂ« kĂ«rkojnĂ« kujdes shĂ«ndetsor kur sĂ«muren. Nga ana tjetĂ«r, vetĂ«m banorĂ«t e Qarkut tĂ« TiranĂ«s kanĂ« mĂ« pak gjasa tĂ« raportojnĂ«
Treguesit e varferise ne Shqiperi 13
një sëmundje, por kanë më shumë gjasa të kërkojnë kujdes shëndetsor kur sëmuren. Në përgjithësi, vetëm 58 përqind e njerzëve që raportojnë sëmundje apo lëndim kërkojnë kujdes shëndetsor jospitalor.Gjithashtu ka edhe dallime të mëdha rajonale përsa i përket përdorimit të kujdesit spitalor.Pothuajse të gjitha femrat përfitojnë nga kujdesi për nënat shtatzanë, dhe një personel i kualifikuar asiston pothuajse gjithmonë nënat gjatë lindjes.megjithatë, ka dallime të mëdha të ardhurash dhe rajonale nënumrin e kunsultave të shtatzanisë dhe në llojin e ofruesve të shërbimeve të lindjes. Po të bëjmë njëkrahasim, femrat në zonat malore kanë më pak gjasa nga të gjitha të përfitojnë nga shërbimet e kujdesit të shtatzanisë dhe përfitojnë numrin më të vogël të konsultave klinike. Në kontrast me to, femrat në Tiranë përfitojnë dy herë më shumë konsulta të shtatzanisë se femrat që jetojnë në pjesë të tjera të vendit. Ka dallime të mëdha përsa i takon shpenzimeve të kujdesit shëndetsor që përballohen drejtpërdrejt nga xhepi. Shpenzimet për barnat përfaqësojnë pjesën më të madhe të këtyre lloj shpenzimeve. Janë të përhapura pagesat informale, sidomos në kujdesin spitalor ku 60 përqind e njerëzve raportojnë se bëjnëpagesa nën tryezë.Këto pagesa përfaqësojnë gjithashtu një pjesë të rëndësishme të totalit shpenzimeve, që është gati një e katërta e shpenzimeve të shërbimeve spitalore.
Shpenzimet e kujdesit shëndetsor përfaqësojnë një pjesë të rëndësishme të totalit të shpenzimeve mujore të një familjeje dhe ndryshojnë sipas nivelit të të ardhurave të familjes.Edhe pse të varfërit paguajnë më pak në shifra absolute, në shifra relative ata shpenzojnë një pjesë më të madhe të të ardhurave të tyre për kujdesin shëndetsor sesa të pasurit. Familjet e varfëra jo vetëm që kanë më shumë gjasa të përballen me katastrofike për shëndetin, por ato kanë edhe më shumë gjasa për të bërë teprime më të mëdha në pagesat për shëndetsinë mbi pragun katastrofik.
Transporti dhe infrastruktura
Nevoja pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar transportin dhe infrastrukturĂ«n rrugore Ă«shtĂ« mĂ« se aktuale. Siç Ă«shtĂ« pĂ«rmendur mĂ« lart, ka dallime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« nivelet e varfĂ«risĂ« mes qarqeve dhe mes dimensioneve fshat-qytet, ku qarqet malore janĂ« gjithnjĂ« mĂ« tĂ« varfĂ«ra se pjesa tjetĂ«r e vendit sipas tĂ« gjitha pĂ«rkufizimeve tĂ« varfĂ«risĂ«. NĂ« kĂ«tĂ« gjĂ«ndje, pĂ«rmirĂ«simi i mundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rdorur inputet bujqĂ«sore,pĂ«rpunimi i produkteve bujqĂ«sore e blegtorale dhe ulja e izolimit nĂ«pĂ«r tĂ« gjitha dimensione do tĂ« kĂ«rkonte se sâbĂ«n njĂ« pĂ«rmirĂ«sim tĂ« ndjeshĂ«m tĂ« transporteve. Gjithashtu, duke pasur parasysh qĂ« rritja e sektorit tĂ« prodhimit Ă«shtĂ« thelbĂ«sore pĂ«r zhvillimin e pĂ«rgjithshĂ«m ekonomik dhe investimet nĂ« tĂ« gjitĂ« nĂ«nsektorĂ«t prodhues kandidatĂ« mbĂ«shtetet nĂ« lidhje tĂ« qĂ«ndrueshme transporti pĂ«r lĂ«vizjen e materialeve tĂ« para dhe mallrave, pĂ«rtej kufijve dhe brenda vendit, Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«ri qĂ« transporti dhe infrastruktura rrugore tĂ« fuqizohen. Po kĂ«shtu, pĂ«rfitimi nga afĂ«rsia me shĂ«rbimet ekzistuese tĂ« shĂ«ndetsisĂ« dhe arsimit brenda zonave tĂ« tanishme qytetĂ«se mund tĂ« zgjerohet deri nĂ« zonat perirubane pĂ«rmes infrastrukturĂ«s rrugore bazĂ« qĂ« funksionon nĂ« tĂ« gjitha kushtet e motit. Duke pasur parasysh vĂ«llimin e madh tĂ« migrimit nga zonat fshatare, pĂ«rmirĂ«simi i rrugĂ«ve mund tĂ« ishte mĂ« i parapĂ«lqyer se ndĂ«rtimi i objekteve tĂ« reja tĂ« shĂ«rbimieve publike nĂ« zonat periurbane dhe fshatare.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 14
PERBALLIMI I PROBLEMIT TE VARFERISE
1. Roli i transfertave sociale
Mbrojtja sociale në Shqipëri sot konsiston në tre grupe kryesore programesh publike, plus transfertat private midis familjeve dhe brenda tyre. Programet publike konsistojnë në një sistem të gjerë të sigurimeve shoqërore, programet e mbështetjes sociale dhe politikat e tregut të punës. Më poshtë diskutohen më me hollësi këto programe. Sistemi i sigurimeve shoqërore ofron një mbrojtje të gjerë kundra humbjes së të ardhurave për shkak të moshës së vjetër, paaftësisë, humbjes së një rrogëtari kryesor, vdekjes, papunësisë, sëmundjeve të përgjithshme, lëndimit në punë dhe sëmundjeve profesionale, lindjes së fëmijëve dhe lejet e lindjes. Programet e mbështetjes sociale konsistojnë në tre programe të mbështetjes sociale në para: a-një asistencë në para për të varfërit (e quajtur ndihma ekonomike, që ofron një përfitim për ato familje të cilat kanëshumë pak ose aspak të ardhura); b-një asistencë e rregullt në para çdo muaj për ata që kanë ngelur mepaaftësi qysh fëmijë; c-dhe një kompensim për çmimet që u jepet pensionistëve dhe familjeve të tyre, dhe një program shërbimesh të kujdesit social për fëmijët e ngelur jetim, të paaftët dhe për personat e moshuar. Në një kuptim më të gjerë, programet aktuale të mbështejtes sociale kanë zëvendësuar një strategji të trashëguar të mbrojtjes sociale në të cilën njerëzit ishin të sigurtë që u garantohej punësimi me paga të ulta në kooperativa dhe ndërmarrje shtetërore, ndërkohë që një sistem i vendosjes së çmimeve brenda ekonomisë së mbyllur i mbante çmimet për mallrat kryesore të konsumit në nivele po aq të ulta. Gjatë vitit 2002, mesatarisht në të gjitha familjet, transfertat publike përfaqësonin 21,3 perqind të të ardhurave familjare.
Transfertat private përfaqësojne një tjetër 14,4 përqindësh. Kështu që së bashku, këto transferta të raportuara ofrojne më shumë se një lek në tre. Kjo i bën një burim edhe më të rëndësishëm të të ardhurave familjare, mesatarisht, sesa të ardhurat nga punësimi (31,5 përqind) ose bujqësia (25,0 përqind). Për popullsinë si e tërë, burimet e të ardhurave nga transfertat që ishin të rëndësishme nga anasasiore si një pjesë e të ardhurave familjare (dmth ato që kontribonin më shumë se 2 përqind) konsistoninnë të gjitha kategoritë e pensioneve [pensionet qytetëse të pleqërisë (10,5 përqind), pensionet fshatare tëpleqërisë (3,8 përqind), dhe pensione të tjera (2,4 përqind)], Ndihma Ekonomike (3,1 përqind), dhe transferta nga të afërmit që jetojnë dhe punojnë jashtë shtetit (12,8 përqind). Shkurtimisht, kanë dominuar pensionet publike dhe transfertat private nga të afërmit shqiptar jashtë shtetit, ndërsa ndihma ekonomike ka kontribuar shumë më pak. Afersisht 800000 shqiptare nga 1.2 milione emigrante, punojne ne Greqi,kryesisht ne bujqesi, ndertim dhe turizem, duke patur keshtu numrin me te madh tepunetoreve te huaj atje.Por, politika e shkurtimeve te pagave e vendeve te punes qe po ndjek qeveria greke, duke cuar ne protesta te dhunshme dhe ne nje renie te pritshme ekonomike 4% ne 2011, ka bere qe shume
Treguesit e varferise ne Shqiperi 15
shqiptare te kthehen ne atdhe.Gjate pese mujve te pare te vitit te kaluar remitancat kane pesuar nje renie prej 7%. Ne uljen e te ardhurave nga emigrantet ka ndikuar ndjeshem ulja e dergesave nga emigrantet qe punojne dhe jetojne ne Greqi. Burime nga Banka e Shqiperise bejne te ditur se per te dytin tre-mujor rradhazi remitancaty kane pesuar ulje. Sipas Bankes, gjate tre mujorit te pare te 2011, shqiptaret qe punonin dhe jetonin jashte derguan ne formen e transfertave ne Shqiperi rreth 170 mln euro, ose 13 mln euro me pak se sa nje vit me pare. Dergesat e emigranteve kane patur tendence ne renie, fenomen ky qe ka nisir qe prej vitit 2007. Niveli I remitancave te sjella ne vend nga emigrantet shqiptare qe punojne jashte vendit ka regjistruar nje ulje prej 6.7 % ne tremujorin e pare te 2010, krahasuar me nje vit me pare. Sipas te dhenave te fundit te publikuar nga Banka e Shqiperise, dergesat arriten te financojne vetem 40.6 % te deficitit tregtar te vendit gjate tre-mujorit te pare te 2011. Ne uljen e te ardhurave nga emigrantet ka ndikuar ndjeshem ulja e dergesave nga emigrantet qe punojne e jetojne ne Greqi. Sipas nje studimi te kryer dy vjet me pare nga Banka e Shqiperise, rezultoi se dergesat e emigranteve kane qene nje nga faktoret kryesore te zbutjes se varferise ne vend. Ne Shqiperi perfitojne dergesa nga jashte rreth 180 mije familje dhe Banka e Shqiperise thote se nese keto dergesa nuk do te ekzistonin, 40% e ketyre familjeve do te jetonin nen kufirin e varferise me me pak se dy dollare ne dite.
Midis tĂ« gjitha familjeve shqiptare, norma e pĂ«rgjithsme e varfĂ«risĂ« prej 25,4 pĂ«rqind nĂ« vitin 2002 do tĂ« kishte qĂ«nĂ« 11,8 pikĂ« pĂ«rqindjeje mĂ« e lartĂ« â dmth, 37,2 pĂ«rqind â po tĂ« mos kishte pasur asnjĂ« program tĂ« transfertave publike. Lidhur me kĂ«tĂ« nivel mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« nĂ«nkuptuar tĂ« varfĂ«risĂ« pĂ«rpara transfertave publike, programet e mbĂ«shtetjes sociale e kanĂ« ulur numrin e familjeve tĂ« varfĂ«ra me gati njĂ« tĂ« tretat.
Kontributet kryesore kanë ardhur nga pensionet qytetëse, fshatare, dhe pensionet e tjera si edhe ndihma ekonomike, sipas renditjes këtu.Programet e tjera të transfertave publike kanë dhënë kontribute modeste shtesë. Në mënyrë të ngjashme, norma e varfërisë së tejskajshme do të kishte qënë 11,2 përqind, 6,46 pikë përqindjeje më e lartë se norma aktuale prej 4,74 përqind. Kështu, lidhur me këtë nivel më të lartë të nënkuptuar të varfërisë së tejskajshme përpara transfertave publike, programet e mbështetjes sociale e kanë ulur numrin e familjeve tejet të varfëra me 58 përqind. Programet individuale kanë të njëjtën rëndësi relative për të çuar në këtë ulje siç kanë bërë me normën e përgjithshme të varfërisë.Këto përllogaritje presupozojnë që të gjitha transfertat kanë shkuar 100 përqind për konsumin shtesë.Transfertat nga jashtë përbëjnë një tipar dallues të skemës së transfertave në Shqipëri. Mesatarisht, një lek të ardhurash famlijare nga tetë kanë ardhur nga ky burim. Megjithatë, mes 22 përqind të familjeve të marrin transferta të tilla, shuma e tyre mesatare ishte 13.600 lekë në muaj. Kjo shumë është barazvlerëse me 47 prëqind të të ardhurave mesatare familjare mujore në vend. Për më tepër, transfertat private nga jashtë shtetit kanë pasur më shumë gjasa të merren nga familjet jo të varfëra (23,5 përqind) sesa nga familjet e varfëra (16,8 përqind) ose familjet tejet të varfëra (10,1 përqind). Në mënyrë të ngjashme, kur janë marrë këto transferta, kanë qënë mesatarisht thelbësisht më të mëdha për familjet jo të varfëra (14.400 Lekë në muaj) sesa për familjet e varfëra (8.900 Lekë në muaj) apo familjet tejet të varfëra (6.100 Lekë në muaj). Ky vëzhgim garantohet deri në shkallën që marrja
Treguesit e varferise ne Shqiperi 16
e transfertave nga jashĂ« ka qĂ«nĂ« nĂ« vetvete i mjaftueshĂ«m pĂ«r tâi nxjerrĂ« familjet nga varfĂ«ria pĂ«r tâi zhvendosur nĂ« brezat me tĂ« ardhura mĂ« tĂ« mĂ«dha.
Nga familjet qĂ« marrin NdihmĂ« Ekonomike, 76 pĂ«rqind kanĂ« qĂ«nĂ« tĂ« varfĂ«r dhe vetĂ«m 24 pĂ«rqind kanĂ« qĂ«nĂ« jo tĂ« varfĂ«r. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, 43 pĂ«rqind e tĂ« gjitha familjeve qĂ« marrin kontribute tĂ« NdihmĂ«s Ekonomike kanĂ« qĂ«nĂ« nĂ« brezat mĂ« tĂ« ulĂ«t, tĂ« cilat pĂ«rmbajnĂ« katĂ«r nga pesĂ« familje. 24 pĂ«rqind tĂ« tjera kanĂ« qĂ«nĂ« nĂ« brezin e dytĂ«, i cili pĂ«rmban familjet e tjera tĂ« varfĂ«ra. VetĂ«m 12 pĂ«rqind tĂ« pĂ«rfituesve tĂ« ndihmĂ«s ekonomike kanĂ« qĂ«nĂ« nĂ« dy brezat e sipĂ«rm. MegjithatĂ«, varfĂ«ria nuk ka sigurar pĂ«rfitim nga ndihma ekonomike.VetĂ«m njĂ« e katĂ«rta e tĂ« gjitha familjeve tĂ« varfĂ«ra kanĂ« marrĂ« ndihmĂ« ekonmike; dhekĂ«to familje pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tre tĂ« katĂ«rtat e tĂ« gjitha familjeve qĂ« kanĂ« pĂ«rfituar nga ndihma. Plot 69 pĂ«rqind e familjeve nĂ« varfĂ«ri tĂ« tejskajshme dhe 75 pĂ«rqind e tĂ« gjitha familjeve nuk kanĂ« marrĂ« Ndihme Ekonomike. (Disa prej tyre, sigurisht, ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« mos kenĂ« plotĂ«suar tĂ« gjitha kushtet e pranueshmĂ«risĂ«, si psh titujt e pronave dhe pĂ«rbĂ«rja familjare). Pensionet dhe transfertat nga tĂ« afĂ«rmit shqiptarĂ« janĂ« burimet mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« tĂ« ardhurave nga transfertat. Pensionet e qyteteve tĂ« pleqĂ«risĂ« janĂ« marrĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« jo proporcionale nga dy brezat e sipĂ«rm;por 25 pĂ«rqind familjet qĂ« janĂ« tĂ« varfĂ«ra pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« 37 pĂ«rqind tĂ« pĂ«rfituesve tĂ« pensioneve qytetĂ«se. Pensionet fshatare tĂ« pleqĂ«risĂ« pĂ«rfitohen nĂ« mĂ«nyrĂ« joproporcionale nga dy brezat mĂ« tĂ« ulĂ«t dhe tĂ« varfĂ«rit. ĂshtĂ« e dukshme qĂ« familjet e varfĂ«ra marrin njĂ« pjesĂ« mĂ« shumĂ« se proporcionale nga secila formĂ« e ndryshme e tĂ« ardhurave tĂ« transfertave tĂ« ekzaminuara.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 17
Sikurse mund të shikohet edhe nga grafiku, në Shqipëri gjatë 2010 kanë perfituar ndihmë ekonomike 97,540 familje, dhe vlera mesatare e fondit të ndihmës ekonomike në rrang kombëtar ka qënë 347,465 mijë lek në muaj.Shifrat tregojnë për një ulje të numrit të familjeve që përfitojnë ndihmë ekonomike në krahasim me vitin 2005 dhe 2006, por per një tendencë në rritje gjatë 3 viteve të fundit. Ndërkohë fondi i ndihmës sociale ka pasur në rritje të vazhdueshme duke filluar nga viti 2007, dhe krahasuar me vitin 2009 ky fond është rritur me 5% . Bazuar në të dhënat, rezulton se gjatë vitit 2010 qarku i Shkodrës ka numrin më të madh të familjeve që përfitojnë ndihmë ekonomike:Në Shkodër rezulton se ka 15,433 familje që përfitojnë ndihmë ekonomike. Ndërkohë qarku me numrin më të ulët të familjeve me ndihmë ekonomike rezulton Durrësi, me vetëm 1,442 familje në nevojë. Edhe pse krahasuar me gjashtë vite më parë, numri i familjeve që përfitojnë ndihmë ekonomike është më i ulët, gjatë tre viteve të fundit vihet re një tendencë në rritje e numrit të familjeve të varfra, gjë që është shoqëruar edhe me rritjen e fondit të nevojshëm për mbështetjen ekonomike.
2. Migrimi i brendshëm dhe i jashtëm
Migrimi është ndoshta fenomeni i vetëm politik, social dhe ekonomik më i rëndësishëm në Shqipërinë postkomuniste dhe ka qënë një fakt dominues në jetën e përditshme gjatë dhjetëvjeçarit të fundit. Prej vitit 1990, përafërsisht një e pesta e popullissë totale të vendit janë larguar për të jetuar jashtë shtetit dhe ka pasur lëvizje të mëdha të popullsisë nga zonat rurale në ato urbane. Migrimi, qoftë në drejtim të qyteteve dhe qoftë jashtë shtetit, në Itali apo Greqi, është ndoshta më i rëndësishmi mjet jetese për të luftuar varfërinë që përdoret nga familjet fshatare dhe shërben si një valvol e rëndësishme shkarkimi për papunësinë dhe probleme të tjera ekonomike. Përllogaritjet zyrtare i vlerësojnë transfertat nga jashtë (remitancat) si burimin kryesor të shkëmbimit valutor, më të madh sesa vlera e kombinuar e eksporteve dhe investimeve të huaja të drejtpërdrejta, që aktualisht përbërjnë 14 përqind të PBB.
Në dhjetëvjeçarin e fundit Shqipëria ka përjetuar një lëvizje demografike nga zonat rurale ne ato urbane dhe nga malet verilindore në drejtim të rretheve të Bregut dhe të Tiranës. Tirana është destinacioni kryesor i migruesve të brendshëm, një proçes që duket se është përshpejtuar dhe është përqëndruar gjithnjë e më shumë në gjysmën e dytë të viteve 90. Migrimi në drejtim të Tiranës është më i ndjeshm në drejtim të zonave më të varfëra periurbane, duke e forcuar rrethin vicioz të varfërisë dhe duke shtuar presionin mbi shërbimet bashkiake që edhe kështu janë në limitet e tyre. Për më tepër, ka prova për një migrim vendor nga fshati në qytet brenda vetë rajonit verilindor. Nëse këto qëndra urbane janë vetëm një stacion I ndërmjetëm gjatë rrugës për një migrim më të largët dhe më fitimprurës për këto familje, kjo mbetet e paqartë, megjithëse numri i madh i migruesve nga këto qendra provinciale qytetëse të veriut në drejtim të Tiranës sugjeron se në të vërtetë shumë prej tyre e vazhdojnë migrimin. Duke pasur parasysh edhe migrimin e brendshëm në drejtim të zonave qytetëse të Bregut si edhe migrmin vendor fshat-
Treguesit e varferise ne Shqiperi 18
qytet, krijimi i mundësive ekonomike në zonat qytetëse përtej Tiranës do të mund të ndihmonte në krijimin e një rrjedhe më të qëndrueshme fshat-qytet, meqënëse Tirana është e vetmja që mbetet të luftojë problemin e strehimit dhe të shërbimit për numrin e madh e në rritje të migruesve që kanë mbushur lagjet e saj më të varfëra.
Pjesa më e madhe e migruesve të përkohshëm, kryesisht nga zonat fshatare të Shqipërisë së Mesme dhe asaj të Verilindjes, udhëtojnë për në Greqi në kërkim të mundësive të punësimit afatshkurtër për të plotësuar të ardhurat e pakta që marrin nga aktivitetet bujqësore. Përkundër kostove të larta të transaksionit, gjatë viteve të fundit rrjedha e migruesve të përkohshëm në drejtim të destinacioneve më të largëta si psh Italia dhe Gjermania është rritur në mënyrë të dukshme. Të dhënat tregojnë se midis jomigruesve, një pjesë e madhe e ka shkuar ndër mend mundësinë e migrimit dhe shumë prej tyre e kanë provuar dhe nuk ia kanë dalë dot mbanë.
Rreth 1.2 milone shqiptarë jetojnë aktualish jashtë kufijve të vendit të tyre, ku vendet kryesore jane Greqia dhe Italia. Një shifër mbresëlënëse prej 35 përqind e fëmijëve të anëtarëve të familjeve jetojnë momentalisht jashtë shtetit. Për fëmijët që janë larguar nga shtëpia gjatë viteve 90, kjo pjesë arrin përmasat e një eksodi, ku raporti është një fëmijë nga dy jeton momentalisht jashtë shtetit. Numri i personave të varfër për familjet me fëmijë jashtë shtetit është dukshëm më i ulët (12-18 përqind, në varësi të destinacionit), nëse krahasohet me familjet me fëmijë në Shqipëri (31 përqind). Shuma e transfertave nga fëmijët që jetojnë jashtë shtetit përllogaritet tëjetë mbi 200 milionë USD. Gati një e dyta e familjeve shqiptare kanë mundësi lidhjeje me rrjetet e migrimit, qoftë përmes migrimit të drejtpërdrejtë të bërë prej një anëtari të familjes, qoftë përmesfëmijëve të tyre që jetojnë jashtë shtetit. Ka më shumë gjasa që kjo të jetë një nënvlerësim i situatës reale dhe është e krahasueshme me një vend si Meksika, vend i cili ka një traditë dhe përvojë migriminjëqindvjeçare, krahasuar vetëm me një periudhë prej diçka më shumë se dhjetë vjet për Shqipërinë. Megjithatë, migrimi është një thikë me dy presa dhe ndërkohë që në të shkuarën migrimi për të lëvizur nga zonat fshatare ka qënë perceptuar si një zgjidhje e mundshme për problemin e varfërisë fshatare nëShqipëri, ajo ka dhënë gjithashtu kontributin e vet në zhvendosjet sociale, shkurtimin e krahut bujqësor të punës dhe përkeqësimin e vrullshëm të cilësisë së shërbimeve në zonat qytetëse. Për më tepër, migrimi imadh i ligjshëm dhe i paligjshëm i shqiptarëve në vendet e tjera të Europës përbën një sfidë të rëndësishme politike dhe sociale për qeveritë dhe qytetarët e Bashkimit Europian. Ligje më të rrepta për migrimin, kostot e rritura dhe rreziqet e shoqëruara gjithashtu e bëjnë migrimin një zgjidhje më pak ekonomike, sidomos për familjet me mundësi më të pakta. Dhe së fundmi, megjithëse migrimi dhe transfertat që vijnë prej tij kanë gjasa të vazhdojnë të jenë një përbërës i domosdoshëm i recetës shqiptare për zhvillimin fshatar, nevoja dhe domosdoshmëria për të hartuar strategji më të përshtatshme dhe tëqëndrueshme për të nxjerrë familjet fshatare nga varfëria dhe për të nxitur rritjen e vendit janë më aktuale se kurrë.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 19
Ndikimi I krizes Greke ne nivelin e remitancave
Afersisht 800000 shqiptare nga 1.2 milione emigrante, punojne ne Greqi, kryesisht ne bujqesi, ndertim dhe turizem, duke patur keshtu numrin me te madh te punetoreve te huaj atje.Por, politika e shkurtimeve te pagave e vendeve te punes qe po ndjek qeveria greke, duke cuar ne protesta te dhunshme dhe ne nje renie te pritshme ekonomike 4% ne 2011, ka bere qe shume shqiptare te kthehen ne atdhe.
Gjate pese mujve te pare te vitit te kaluar remitancat kane pesuar nje renie prej 7%. Ne uljen e te ardhurave nga emigrantet ka ndikuar ndjeshem ulja e dergesave nga emigrantet qe punojne dhe jetojne ne Greqi. Burime nga Banka e Shqiperise bejne te ditur se per te dytin tre-mujor rradhazi remitancat kane pesuar ulje. Sipas Bankes, gjate tre mujorit te pare te 2011, shqiptaret qe punonin dhe jetonin jashte derguan ne formen e transfertave ne Shqiperi rreth 170 mln euro, ose 13 mln euro me pak se sa nje vit me pare. Dergesat e emigranteve kane patur tendence ne renie, fenomen ky qe ka nisir qe prej vitit 2007.
Sipas te dhenave te fundit te publikuar nga Banka e Shqiperise, dergesat arriten te financojne vetem 40.6 % te deficitit tregtar te vendit gjate tre-mujorit te pare te 2011. Sipas nje studimi te kryer dy vjet me pare nga Banka e Shqiperise, rezultoi se dergesat e emigranteve kane qene nje nga faktoret kryesore te zbutjes se varferise ne vend. Ne Shqiperi perfitojne dergesa nga jashte rreth 180 mije familje dhe Banka e Shqiperise thote se nese keto dergesa nuk do te ekzistonin, 40% e ketyre familjeve do te jetonin nen kufirin e varferise me me pak se dy dollare ne dite.
STRATEGJITE E ULJES SE VARFERISE
1. Krijimi i vendeve të reja të punës, meqënëse ekziston një lidhje e fortë midis papunësisë dhe varfërisë
ĂĂ«shtja predominuese e tregut tĂ« punĂ«s dhe varfĂ«risĂ« nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« si tĂ« merremi me problemin e tepricĂ«s sĂ« madhe tĂ« ofertĂ«s sĂ« krahut tĂ« punĂ«s, duke pasur parasysh mekanizmat e kufizuar tĂ« tregut. Qeveria nuk ka mĂ« mundĂ«si tĂ« mbajĂ« tĂ« fryrĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« artificiale kĂ«rkesĂ«n pĂ«r krah pune dhe mekanzimat e krijuar rishtazi tĂ« tregut janĂ« tepĂ«r tĂ« dobĂ«t pĂ«r tĂ« neutralizuar humbjet e vendeve tĂ« punĂ«s. Oferta e tepĂ«rt e krahut tĂ« punĂ«s ka shkaktuar norma tĂ« larta tĂ« papunĂ«sisĂ«, papunĂ«si tĂ« fshehur dhe nĂ« pĂ«gjithĂ«si njĂ« sektor informal minimalist. Si rrjedhim, segmente tĂ« mĂ«dha tĂ« krahut tĂ« punĂ«s, si psh tĂ« rinjtĂ«, tĂ« sapodiplomuarit, femrat dhe ata qĂ« janĂ« nĂ« prag tĂ« moshĂ«s sĂ« pensionit nuk marrin pejsĂ« nĂ« tregun e punĂ«s.NjĂ« parakusht pĂ«r suksesshmĂ«rinĂ« e çdo lloj programi pĂ«r tregun e punĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« mjedis i favorshĂ«m biznesi dhe njĂ« treg pune arsyeshmĂ«risht fleksibĂ«l.Zhvillimi i sektorit privat Ă«shtĂ« kritik pĂ«r mbĂ«shtetjene rritjes ekonomike nĂ« ShqipĂ«ri dhe sigurimin e punĂ«simit. Si rrjedhim, krijimi i njĂ« mjedisi biznesi tĂ« favorshĂ«m pĂ«r rritjen e sektorit privat duhet tĂ« jetĂ« njĂ« pĂ«rparĂ«si e qeverisĂ«, e cila duhet
Treguesit e varferise ne Shqiperi 20
të marrë masa për të shndërruar bizneset informale në biznese formale, për të rritur nivelin e konkurrencës së ekonomisë, për të fuqizuar kuadrin ligjor dhe institucional dhe për të inkurajuar futjen e kapitalit në ekonomi.
NjĂ« studim i realizuar kohĂ«t e fundit nĂ« lidhje me klimĂ«n e investimeve nĂ« ShqipĂ«ri ka nxjerrĂ« nĂ« pah pengesat burokratike, zbatimin e dobĂ«t tĂ« ligjit dhe korrupsionin e fuqishĂ«m si pengesa kryesore pĂ«r rritjen e investimeve private dhe e vĂ« theksin tek nevoja pĂ«r heqjen e barrierave administrative si njĂ« zgjidhje kyçe pĂ«r inkurajimin e investimeve tĂ« reja. Ky studim ka zbuluar se proçedurat e investimit nĂ« ShqipĂ«ri kanĂ« tĂ« meta serioze dhe karakterizohen nga mbi ndĂ«rlikueshmĂ«ria, mungesa e qartĂ«sisĂ« dhe transparencĂ«s dhe trajtimi i keq i investuesve. Bizenset private pĂ«rballen me vonesa burokratike, trajtimarbitrar dhe sipas qejfit dhe kosto tĂ« larta, duke pĂ«rfshirĂ« edhe âpagesat jozyrtareâ, tĂ« cilat tĂ« gjitha sĂ« bashku rrisin kostot e investimit. NĂ« praktikĂ«, qeveria duhet tĂ« marrĂ« masa pĂ«r tĂ« hequr kufizimet ekzistuese nĂ« drejtim tĂ« krijimit dhe rritjes sĂ« firmave. Shumica e pengesave tĂ« zakonshme ndaj biznesit privat nĂ« ShqipĂ«ri kanĂ« korrupsioni, zbatimi i dobĂ«t i ligjit, tĂ« drejtat tĂ« pasigurta mbi pronĂ«n, pengesa burokratike ndaj firmave tĂ« vogla(kontrolle tĂ« shpeshta, revizionime tĂ« shpeshta, etj.) dhe proçedura tĂ« tjera tĂ« stĂ«rgjatura administrative dhe regullatore. Ashtu sikurse ekonomitĂ« e tjera nĂ« tranzicion, ShqipĂ«ria ka trashĂ«guar institucione dhe rregullore tĂ« tregut tĂ« punĂ«s tĂ« zhvilluara brenda ekonomisĂ« sĂ« çentralizuar, tĂ« cilat kanĂ« dalĂ« se nuk janĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme pĂ«r nevojat e ekonomisĂ« sĂ« tregut. Kjo trashĂ«gimi rregulloresh tĂ« rrepta e ka penguar shumĂ« performancĂ«n e tregut tĂ« punĂ«s nĂ« vend. Reformat e tregut tĂ« punĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri duhet (a) tĂ« pĂ«rmirĂ«sojnĂ« fleksibilitetin e punĂ«simit pĂ«rmes zvogĂ«limit tĂ« kostove tĂ« heqjes nga puna (psh duke ulur pagesĂ«n kompensuese qĂ« ijepet punonjĂ«sit pĂ«r zgjidhjen e kontratĂ«s sĂ« punĂ«s, futja e kontratave tĂ« punĂ«simit tĂ« pĂ«rkohshĂ«m); (b) tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« fleksibilitetin e orarit tĂ« punĂ«s (psh pĂ«rmes parashikimit tĂ« rirregullimit tĂ« orarit tĂ« punĂ«s); (c) tĂ« rrisĂ« fleksibilitetin e pagave (psh pĂ«rmes eliminimit tĂ« skemave rixhide tĂ« pagave); dhe (d) tĂ« ulĂ« disa prej pĂ«rfitimeve qĂ« nuk jepen me para nĂ« dorĂ«. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« me derregullimin e marrĂ«dhĂ«ineve tĂ« krahut tĂ« punĂ«s reformat duhet tĂ« mbĂ«shtesin delegimin e pushtetit tĂ« tyre pĂ«rmes pjesĂ«marrjes sĂ« rritur tĂ« bashkimeve profesionale dhe organizatave tĂ« punĂ«dhĂ«nĂ«sve nĂ« bisedimet kolektive pĂ«r pagat.
Rezultatet e kësaj analize e vënë gishtin tek tre fusha që kanë përparësi për politikëbërësit që janë të interesuar për të përmirësuar mundësinë përdorimit të shërbimeve të kujdesit shëndetsor dhe rritjen eefektivitetit të tyre. Së pari, mbulimi me siguracione shëndetësore duhet të rritet, si përsa i takon numrit të personave të mbuluar ashtu edhe numrit të shërbimeve që ofrohen nga mbulimi.Siguracioni shëndetsor jovetëm që është i rëndësishëm si një burim financimi për këtë sektor por ofron edhe mbrojtje financiare për të siguruarit nga shpenzimet shëndetsore katastrofike. Në veçanti, të varfërit dhe grupet më të brishta të popullsisë, të cilët janë të ekspozuiar ndaj rrezikut të prekjes nga varfëria për shkak të një rasti të vetëm sëmundjeje, duhet të mbulohen nga sigurimet shëndetsore. Në fakt, edhe pse të varfërit dhe të brishtet janë ata që kanë më shumë gjasa të mbulohen nga sigurmet shëndetsore tani për tani, prapëseprapë
Treguesit e varferise ne Shqiperi 21
mbeten grupe të mëdha të varfërish apo të brishtësh të cilët në të vërtetë nuk janë të mbuluar. Gjithashtu,sigurimet shëndetsore mbulojnë vetëm shërbimet e ofruara nga mjeku i përgjithshëm ose mjeku i familjes dhe nuk ofrojnë asnjë lloj mbrojtjeje kundër shpenzimeve shëndetsore katastrofike. Në Tiranë, sigurimet shëndetsore mbulojnë të gjithë kujdesin shëdetsor jospitalor dhe nuk është çudi që banorët e këtij qarku shpenzojnë më pak për kujdesin jospitalor krahasur me pjesën tjetër të popullsisë në vend. Në të vërtetë, ka shumë vend për të rritur numrin e shërbimeve të ofruara.
2. Ulja e pagesave informale
Pagesat informale nĂ« kujdesin jospitalor pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« rreth 11 pĂ«rqind tĂ« shpenzimeve totale, nĂ« kontrast me kujdesin spitalor, ku ato pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« afro 25 pĂ«rqind tĂ« shpenzimeve totale. Mesatarisht, shqiptarĂ«t shpenzojnĂ« pothuajse 700 lekĂ« pĂ«r frymĂ« nĂ« muaj pĂ«r kujdesin shĂ«ndetsor, çka Ă«shtĂ« e barabartĂ« me rreth 18 pĂ«rqind tĂ« konsumit mesatar pĂ«r frymĂ« tĂ« njĂ« familjeje tĂ« varfĂ«r.MegjithatĂ«, ka dallime tĂ« mĂ«dha pĂ«rsa i pĂ«rket shumave qĂ« shpenzojnĂ« familjet e brezave tĂ« ndryshĂ«m tĂ« konsumit. Familjet qĂ« i pĂ«rkasit njĂ« tĂ« pestĂ«s mĂ« tĂ« varfĂ«r tĂ« shpĂ«rndarjes sĂ« konsumit shpenzojnĂ« mesatarisht rreth njĂ« tĂ« dytĂ«n e asaj qĂ« shpenzojnĂ« pĂ«r shĂ«ndetin familjet qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« tĂ« pestĂ«n mĂ« tĂ« pasur. Si pĂ«rqindje e konsumit total, familjet qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« tĂ« pestĂ«n mĂ« tĂ« varfĂ«r tĂ« shĂ«rndarjes sĂ« tĂ« ardhurave shpenzojnĂ« pothuajse 10 pĂ«rqind tĂ« konsumit tĂ« tyre mujor pĂ«r frymĂ« pĂ«r shĂ«ndetin. PĂ«rveç rritjes sĂ« barrĂ«s sĂ« shpenzimeve nga xhepi pĂ«r shĂ«ndetin, sidomos pĂ«r tĂ« varfĂ«rit, pagesat informale i pengojnĂ« seriozisht tĂ« gjitha pĂ«rpjekjetpĂ«r tĂ« rritur cilĂ«sinĂ« dhe efiçencĂ«n e kĂ«tij sektori. Evidenca gojore gjithashtu tregon se cilĂ«sia e kujdesit ka rĂ«nĂ«, sidomos ajo e kujdesit jospitalor jashtĂ«TiranĂ«s, ku njĂ« numĂ«r i madh njerĂ«zish preferojnĂ« ti anashkalojnĂ« kĂ«to shĂ«rbime dhe tâi drejtohenspitaleve drejtpĂ«rdrejt. PĂ«rmirĂ«simi i cilĂ«sisĂ« sĂ« shĂ«rbimeve tĂ« kujdesit jospitalor Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m pĂ«r tĂ« rritur fushĂ«n dhe pĂ«rdorimin shĂ«rbimeve shĂ«ndetsore, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ato tĂ« mund tĂ« pĂ«rdoren jo vetĂ«m sa pĂ«r tĂ« marrĂ« receta. PĂ«rsa i takon arsimit, duhet tĂ« rritet pjesĂ«marrja nĂ« ciklin e shkollave tĂ« mesme dhe tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet cilĂ«sia e arsimimit nĂ« kĂ«tĂ« nivel. Shkollat e mesme duhet tĂ« ofrojnĂ« aftĂ«si praktike dhe kualifikim sipas nevojave tĂ« tregut, duke e vĂ«nĂ« theksin tek fleksibiliteti, pĂ«rshtatshmĂ«ria dhe aftĂ«sitĂ« praktike analitike dukeshmangur programet e hartuara nĂ« mĂ«nyrĂ« rixhide. Duhet tĂ« futen programet e reja profesionale, nĂ«pĂ«rputhje me kĂ«rkesĂ«n potenciale pĂ«r krah pune tĂ« specializuar, pĂ«r tĂ« pĂ«rgatitur nxĂ«nĂ«s pĂ«r tregun e punĂ«s. Nevojiten sidomos programe tĂ« reja pĂ«r shkollat e mesme nĂ« zonat fshatare, ku mungesa e kĂ«tyreprogrameve Ă«shtĂ« njĂ«ri prej shkaqeve kryesore tĂ« pjesĂ«marrjes sĂ« vogĂ«l tĂ« nxĂ«nĂ«sve nĂ« shkollĂ«.
3. Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve dhe infrastrukturës bazë
Treguesit e varferise ne Shqiperi 22
PĂ«r shumĂ« familje pĂ«rjashtimi social,mungesa e mundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rdorur shĂ«rbimet dhe infrastrukturĂ«n bazĂ« dhe arsimin e mesĂ«m dhe atĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« janĂ« faktorĂ« qĂ« pengojnĂ« aftĂ«sinĂ« e tyre pĂ«r tĂ« dalĂ« mbi kufirin e varfĂ«risĂ«. Qeveria ka premtuar tĂ« bĂ«jĂ« pĂ«rpjekje tĂ« reja nĂ« drejtim tĂ« pĂ«rmirĂ«simeve tĂ« infrastrukturĂ«s publike, sidomos pĂ«rsa i pĂ«rket afrimit tĂ« tyre tek mĂ« tĂ« varfĂ«rit dhe Ă«shtĂ« e domosdoshme qĂ« kĂ«to pĂ«rpjekje tĂ« fokusohen tek qarqetfshatare dhe ato tĂ« largĂ«ta ku janĂ« evidentuar edhe kushtet mĂ« tĂ« kĂ«qija tĂ« shĂ«rbimeve bazĂ«. MeqĂ«nĂ«se njĂ« numĂ«r i madh tĂ« varfĂ«rish jetojnĂ« nĂ« zonat e fshatare, Ă«shtĂ« e domosdoshme qĂ« qeveria tĂ« hartojĂ« njĂ« strategji pĂ«r zhvillimin e zonave fshatare e cila tĂ« fokusohet tek ulja e varĂ«risĂ« nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r. NjĂ« pjesĂ« e madhe e popullsisĂ« merret me bujqĂ«si, por madhĂ«sitĂ« e fermave, nĂ« shumĂ« raste, janĂ« tepĂ«r tĂ« vogla pĂ«r tĂ« ofruar mundĂ«si tregtare apo qoftĂ« edhe pĂ«r tâi ofruar njĂ« familjeje mundĂ«sinĂ« pĂ«r tâiu larguar varfĂ«risĂ«.MeqĂ«nĂ«se sektori bujqĂ«sor ofron pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« tĂ« ardhurave pĂ«r tĂ« varfĂ«rit fshatarĂ«, marrja me faktorĂ«t e zhvillimit tĂ« kĂ«tij sektori duhet tĂ« jetĂ« njĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«s i çdo pĂ«rzierje politikashqĂ« ka si synim uljen e varfĂ«risĂ« fshatare. BujqĂ«sia Ă«shtĂ« aktiviteti kryesor qĂ« sjell tĂ« ardhura nĂ« zonat fshatare dhe madje edhe familjet mĂ« tĂ« pasura mbĂ«shteten shumĂ« tek bujqĂ«sia si burim kryesor pĂ«r tĂ« ardhurat e tyre.Shitjet e gjĂ«sĂ« sĂ« gjallĂ« janĂ« mĂ« tĂ«rĂ«ndĂ«sishmet pĂ«r familjet e varfĂ«ra dhe familjet qĂ« jetojnĂ« nĂ« zonat malore. Masat pĂ«r tĂ« ofruar mundĂ«sinĂ« pĂ«r njĂ« pĂ«rpunim mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« shkallĂ« tĂ« vogĂ«l do tĂ« mund tĂ« ndihmonin tĂ« varfĂ«rit dhe fermerĂ«t mĂ« tĂ« izoluar dhe do tĂ« rrisnin tĂ« ardhurat e tyre nga gjĂ«ja e gjallĂ«. NjĂ« shĂ«rbim fleksibĂ«l dhe i pĂ«rshtatur sipas zonĂ«s do tĂ« bĂ«nte shumĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar modelet aktuale tĂ« prodhimit. FermerĂ«t mĂ« tĂ« varfĂ«r kanĂ« kosto mĂ« tĂ« larta dhe mĂ« pak tĂ« ardhura.Ata nuk janĂ« shumĂ« tĂ« diversifikuar dhe priren tĂ« merren mĂ« pak me pĂ«rpunim. TĂ« gjitha kĂ«to çështje mund tĂ« zgjidhen pĂ«rmes shĂ«rbimeve tĂ« pĂ«rhapura tĂ« cilat marrin parasysh kushtet vendore dhe i kĂ«shillojnĂ« fermerĂ«t sipas mundĂ«sive tĂ« tregut. CilĂ«sia dhe sasitĂ« e rritura do tĂ« mund tĂ« pĂ«rdoreshin nga ndĂ«rmarrjet e vogla dhe tĂ« mesme tĂ« cilat nisin aktivitetet pĂ«rpunimi nĂ« zonat fshatare dhe mund tĂ« jenĂ« kĂ«shtu njĂ« mundĂ«si zgjidhjeje pĂ«r fermerĂ«t e varfĂ«r. PĂ«rsa i takon rritjes nĂ« tĂ« ardhmen, vĂ«mendja duhet tĂ« kalojĂ« medoemos nĂ« drejtim tĂ« sektorit prodhues, I cili aktualisht jep vetĂ«m 11,6 pĂ«rqind tĂ« PBB nĂ« vend dhe punĂ«son vetĂ«m 4 pĂ«rqind tĂ« krahut tĂ« punĂ«s nĂ« vend, duke qĂ«nĂ« punĂ«dhĂ«nĂ«si i katĂ«rt pĂ«r nga madhĂ«sia, pas bujqĂ«sisĂ«, tregtisĂ« sĂ« vogĂ«l dhe riparimevedhe ndĂ«rtimit. Sektorit i bujqĂ«sisĂ« punĂ«son mĂ« shumĂ« se njĂ« tĂ« dytĂ«n e krahut tĂ« punĂ«s, por shumica janĂ« tĂ« paaftĂ«suar ose pak tĂ« aftĂ«suar dhe mbi 15 pĂ«qind janĂ« tĂ« punĂ«suar me orar tĂ« pjesshĂ«m. Nuk kuptohet mirĂ« shtrirja e punĂ«simit tĂ« maskuar nĂ« bujqĂ«si, por ekziston gjithmonĂ« mundĂ«sia qĂ« bashkimi i ngastrave dhe teknologjia do tĂ« mund tĂ« nxirrnin njĂ« numĂ«r tĂ« madh tĂ« personave tĂ« paaftĂ«suar nga sektori i bujqĂ«sisĂ«. Siç qĂ«ndrojnĂ« gjĂ«rat tani, migrimi Ă«shtĂ« duke dĂ«rguar nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive njĂ« numĂ«r tĂ« madhpersonash nga zonat fshatare nĂ« zonat qytetĂ«se dhe periurbane tĂ« vendit. PunĂ«simi nĂ« ndĂ«rtim Ă«shtĂ« qĂ«tani shumĂ« i lartĂ«.NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, ekziston njĂ« kufi pĂ«rsa i takon shtrirjes sĂ« aktiviteteve tĂ« ndĂ«rtimit qĂ« priten tĂ« rriten dhe nuk duket se ka gjasa qĂ« sektori i ndĂ«rtimit tĂ« shĂ«rbejĂ« si njĂ« katalizator pĂ«r krijimine aktiviteteve tĂ« reja pĂ«r gjenerimin e tĂ« ardhurave. Nxitja e sektorit tĂ« prodhimit do tĂ« mund tĂ« krijonte disa mundĂ«si punĂ«simi. Brenda sektorit tĂ« prodhimit, ekzistojnĂ« disa industri qĂ« do tĂ« mund tĂ« ofronin mundĂ«si tĂ« ndryshme punĂ«simi dhe do tĂ« ishte e mundurqĂ« synoheshin industritĂ« me potencialin mĂ« tĂ« madh tĂ« rritjes. Kini parasysh, pĂ«r shembull, prodhimin e tekstileve, i cili Ă«shtĂ« punĂ«suesi
Treguesit e varferise ne Shqiperi 23
mĂ« i madh brenda sektorit tĂ« prodhimit, por qĂ« ka nga ana tjetĂ«r rrogat mĂ«tĂ« ulta. NjĂ« sektor tjetĂ«r Ă«shtĂ« ai i prodhimeve tĂ« lĂ«kurĂ«s, po tĂ« kemi parasysh afĂ«rsinĂ« e ShqipĂ«risĂ« me ItalinĂ« dhe njohurinĂ« e pĂ«rgjithshme tĂ« gjuhĂ«s italiane, e kombinuar kjo me prirjet e fundit nĂ« prodhimin e shpĂ«rndarĂ« (proçese tĂ« ndryshme tĂ« prodhimit tĂ« realizuara nĂ« vende tĂ« ndryshme â shĂ«n i pĂ«rkth), mund tâi ofronin.
4. Zhvillimi i turizmit
Shqipëria është një vend me bukuri të mëdha natyrore, me male në veri dhe detin në perëndim. Në të njëjtën kohë, Shqipëria është afër me Greqinë dhe Italinë, vende të cilat tërheqin shumë turistë nga Europa dhe vende të tjera. Zhvillimi I turizmit brenda vetë Shqipërisë prezantohet si një mundësi interesante, një mundësi që duhet të eksplorohet dhe të shfrytëzohet me më shumë agresivitet.
KUMAR DHE VARFERI
Studime tĂ« ndryshme tregojnĂ« njĂ« lidhje tĂ« fortĂ« midis nivelit tĂ« varfĂ«risĂ« sĂ« njĂ« shoqĂ«rie dhe zhvillimit tĂ« tregut tĂ« lojĂ«rave tĂ« fatit nĂ« tĂ«. Nuk ka ende njĂ« pĂ«rfundim tĂ« saktĂ« nĂ«se Ă«shtĂ« varfĂ«ria dhe mungesa e shpresĂ«s ajo qĂ« sjell rritje tĂ« kĂ«tij tregu apo e anasjellta, por duke i shtuar kĂ«tyre edhe dĂ«shirĂ«n pĂ«r tâu gdhirĂ« i pasur, krijohet terreni ideal pĂ«r zgjerimin e kumarit. Tregu i lojĂ«rave tĂ« fatit nĂ« ShqipĂ«ri po njeh njĂ« zhvillim tĂ« madh tĂ« paktĂ«n gjatĂ« kĂ«tyre dy-tre viteve tĂ« fundit. NĂ«pĂ«rmjet krahasimit tĂ« statistikave zyrtare tĂ« numrit tĂ« pikave tĂ« hapura, taksave qĂ« paguajnĂ«, makinave nĂ« pĂ«rdorim, etj., si edhe reportazheve tĂ« ndryshme, ne kemi ndjekur ecurinĂ« e kĂ«tij tregu gjatĂ« dy viteve tĂ« fundit duke qenĂ« nĂ« brendĂ«si tĂ« asaj çâka Ă«shtĂ« duke ndodhur. TĂ« dhĂ«nat tregojnĂ« se zhvillimi i tyre pĂ«rkon pikĂ«risht me periudhĂ«n kur familjet po pĂ«rballen çdo muaj e mĂ« tepĂ«r me ulje tĂ« tĂ« ardhurave, rrjedhimisht edhe shkurtim tĂ« shpenzimeve duke prekur herĂ« pas here edhe shpenzimet pĂ«r ushqim, veshje, ilaçe apo shkollim.
Për të treguar një panoramë të ecurisë së kumarit në vendin tonë, qe perfshin subjektet që ushtrojnë aktivitet në fushën e lojërave të fatit, adresat e tyre, bilancet, pagesat mujore, numrin e makinave elektronike dhe ruletave për vitin 2011 dhe nga krahasimi i tyre me të dhënat e vitit të mëparshëm, del qartë se ky treg po lulëzon, ndryshe nga bizneset e tjera, të cilat po përballen me tkurrje të aktivitetit për shkak të konsumit të ulët. Kjo gjë pasqyrohet tek rritja e sallave dhe makinave, por sidomos tek rritja e detyrimeve mujore që paguajnë kompanitë në shtet.
Në Shqipëri funksionojnë disa lloje të ndryshme të lojërave të fatit si garat me qen, garat me kuaj, kazinotë, bastet sportive si edhe bingot.Këto tre të fundit përbëjnë pjesën dërrmuese të tregut të lojërave të fatit në Shqipëri, rrjedhimisht kanë edhe qarkullimin më të madh të parave.
Viti 2012 â Parashikime
Treguesit e varferise ne Shqiperi 24
Viti 2012 për ekspertët e ekonomisë është konsideruar si një nga vitet më të vështira ku Shqipëria mund të preket seriozisht nga kriza. Pavarësisht pritshmërive ekonomike, sipas ministrit të Punës, vitit 2012 do të jetë viti ku papunësia do të arrijë në nivelin më të ulët dhe synimi do të jetë të arrihet në shifrën 13%. Këto deklarata ministri i bëri gjatë prezantimit të punës së bërë gjatë vitit 2012 dhe objektivat për këtë vit. Gjithashtu, projekte parësore në fushën sociale për qeverinë do të jenë dhe ulja e varfërisë që në vitet e fundit ka pësuar një rëniefalë dhe iniciativave të ndërmarra dhe më mbështetjen e organizatave ndërkombëtare.
Tregu i punĂ«sKĂ«tĂ« vit qeveria shqiptare kishte si objektiv punĂ«simin e personave qĂ« paraqiteshin pranĂ« zyrĂ«s sĂ« punĂ«s, numri i tĂ« cilĂ«ve ka qenĂ« 14 200 persona. âMasat e marra nga Ministria e PunĂ«s, kombinuar edhe me masat e qeverisĂ« nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« biznesit, sollĂ«n ulje tĂ« papunĂ«sisĂ« nga 13.7% nĂ« 2010-n, nĂ« 13.26% nĂ« 2011-n dhe gjatĂ« vitit 2012 synojmĂ« uljen e papunĂ«sisĂ« nĂ«n nivelin 13%. Pas nĂ«nshkrimit nĂ« 2011-n tĂ« MarrĂ«veshjes me qeverinĂ« suedeze pĂ«r informatizimin e tregut tĂ« punĂ«s, nĂ« tremujorin e parĂ« tĂ« 2012-s do tĂ« pĂ«rfundojĂ« dixhitalizmi i sistemit, i cili do tĂ« rrisĂ« cilĂ«sinĂ« e shĂ«rbimeve dhe do tĂ« ndikojĂ« nĂ« rritjen e punĂ«simitâ. Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« INSTAT-it, punĂ«simi gjatĂ« 2011-s u rrit me 2.7% krahasuar me njĂ« vit mĂ« parĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« synojmĂ« qĂ« gjatĂ« vitit 2012 punĂ«simi tĂ« rritet me 3%.Synimi i MinistrisĂ« sĂ« PunĂ«s Ă«shtĂ« qĂ« nga shĂ«rbimet e ndĂ«rmjetĂ«simit pĂ«r punĂ«, programet e nxitjes sĂ« punĂ«simit dhe formimi profesional qĂ« ofrohen nga zyrat e punĂ«s tĂ« pĂ«rfitojnĂ« mbi 25 mijĂ« punĂ«kĂ«rkues. Fuqizimi i rrjetit tĂ« qendrave publike tĂ« formimit profesional do tĂ« ofrojĂ« mundĂ«si mĂ« tĂ« mĂ«dha pĂ«r kualifikimin e krahut tĂ« punĂ«s dhe do tĂ« rrisĂ« mundĂ«sinĂ« e punĂ«simit tĂ«punĂ«kĂ«rkuesve tĂ« papunĂ«. Synimi pĂ«r vitin 2012 Ă«shtĂ« ofrimi i trajnimit nĂ« sistemin publik tĂ« 7000 personave dhe punĂ«simin e 3 800 prej tyre pas pĂ«rfundimit tĂ« kurseve tĂ« trajnimit.
Ulja e varfĂ«risĂ«Ndryshimet nĂ« ligjin pĂ«r NdihmĂ«n Ekonomike parashikojnĂ« aplikimin e njĂ« forme tĂ« re vlerĂ«simi qĂ« garanton pĂ«rfshirjen nĂ« skemĂ« tĂ« çdo familjeje qĂ« jeton nĂ« varfĂ«ri, plotĂ«simi i skemĂ«s sĂ« re do tĂ« fillojĂ« gjatĂ« vitit 2012 nĂ«pĂ«rmjet dixhitalizimit tĂ« plotĂ« tĂ« saj dhe ngritjes sĂ« regjistrit elektronik nĂ« nivel kombĂ«tar ka sqaruar ministri gjatĂ« prezantimit tĂ« punĂ«s qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r uljen e varfĂ«risĂ« pĂ«r vitin 2011. âNĂ«pĂ«rmjet reformimit tĂ« skemĂ«s synojmĂ« arritjen e objektivit madhor tĂ« qeverisĂ« qĂ« deri nĂ« 2013-n tĂ« ulet ndjeshĂ«m varfĂ«ria absolute dhe tĂ« zhduket varfĂ«riaekstreme, kĂ«tij qĂ«llimi i shĂ«rben edhe krijimi i ShoqĂ«risĂ« âNxitja e Biznesit Socialâ, pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s do tĂ« sigurohen mikrokredi pĂ«r individĂ« nĂ« nevojĂ« dhe hartimi i ligjit tĂ« ri âPĂ«r ndĂ«rmarrjetsocialeâ do tâju vijĂ« nĂ« ndihmĂ« njĂ« numri tĂ« lartĂ« personashâ. KĂ«to dy iniciativa synojnĂ« uljen e varfĂ«risĂ« dhe integrimin e grupeve nĂ« nevojĂ« nĂ« tregun e punĂ«s dhe nĂ« jetĂ«n social-ekonomike tĂ« vendit. Prioritet i ministrisĂ« gjatĂ« vitit 2012 do tĂ« jetĂ« dhe Ă«shtĂ« ofrimi I shĂ«rbimeve rezidenciale sa mĂ« pranĂ« ambienteve tĂ« familjes, nĂ«pĂ«rmjet transformimit infrastrukturor tĂ« institucioneve dhe kalimit nĂ« shĂ«rbime tĂ« reja tĂ« tipit âcasa-famigliaâ.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 25
PERFUNDIMEâŠ
Edhe pse vitet e fundit vihet re nje rritje ekonomike (4.9% per vitin 2010, krahasuar me 3.3 % ne vitin 2009), Shqiperia mbetet nje vend relativisht i varfer, ku nveli i te ardhurave eshte nder me te ultat ne rajon.
Papunësia mbetet e përhapur dhe norma e papunësisë është veçanërisht e lartë në zonat qytetëse. Mbretëron papunësia afatgjatë; mesatarisht duhet më shumë se një vit kohë të gjesh punë. Tirana ka pjesëmarrjen më të ulët të krahut të punës dhe normën më të lartë të papunësisë krahasuar me zonat e tjera gjeografike të vendit.
Dergesat e emigranteve jane ulur ndjeshem.. Burime nga Banka e Shqiperise bejne te ditur se per te dytin tre-mujor rradhazi remitancat kane pesuar ulje. Sipas Bankes, gjate tre mujorit te pare te 2011, shqiptaret qe punonin dhe jetonin jashte derguan ne formen e transfertave ne Shqiperi rreth 170 mln euro, ose 13 mln euro me pak se sa nje vit me pare, Kriza e vendeve fqinje si Greqia, ku ka nje numer te madh emigrantesh shqiptare, ka ndikimin kerysor ne kete ulje, gje qe ndikon ne ngadalesimin e rritjes se metejshme ekonomik te vendit.
Modernizimi i vendit u ka ofruar përfitime zonave ekzistuese urbane, sidomos Tiranës, me një ritëm shumë më të madh se zonat fshatare. Mbulimi me shërbime të shendetesise, transportit dhe infrastrukturës bazë është pothuajse universal në zonat ekzistuese qytetëse, por shumë më pak në zonat rurale dhe periferike, edhe pse zonat ekzistuese qytetëse përballen me çështje serioze të cilësisë dhe qëndrueshmërisë.
Treguesit e varferise ne Shqiperi 26
BIBLIOGRAFIA
AMF â Autoriteti I Mbikqyrjes Financiare http://amf.gov.al/
http://www.issh.gov.al/
http://www.instat.gov.al/
www.worldbank.org.al
http://www.bankofalbania.org/
Nje vleresim mbi varferine Dhjetor, 2007 â Dokument I Bankes boterore
FMN: Shqiperia: Strategjia e uljes se varferise
Treguesit e varferise ne Shqiperi 27
Recommended
