Jan SteenJan SteenWANDELROUTE
ONTDEK HET DORP VANJan Steen Jan Steen
Maak een wandeling door de historische dorpskern van Warmond en ontdek hoe deze terug te vinden is in het werk van Jan Steen. Wist u dat deze Hollandse meester diverse van zijn wereldberoemde werken schilderde in zijn Warmondse jaren?
U leert meer over de gebruikte symboliek en het dagelijks leven in de Gouden Eeuw. Op de route vindt u ook diverse horecagelegenheden.
Het huis van Jan Steen
START
ROLSTOEL
BEREIKBAARHEID
OPLAADPUNTEN
Parkeerplaats De Krogt , achter Theater het Trefpunt, te bereiken via de Laan van Oostergeest, 2361 GA Warmond .
Openbaar vervoer:Met de trein kunt u gaan via Leiden Centraal of station Sassenheim. Vanuit beide stations rijdt buslijn 50 naar Warmond. Uitstappen bij halte Warmundastraat of halte De Baan . Zie 9292.nl.
Auto: Neem op de A44 de afslag Warmond. Ga in Warmond bij het weiland met het ooievaarsnest rechtsaf de Laan van Oostergeest in. Ga direct links om gratis te parkeren. U kunt ook bij de Gemeentehaven parkeren. Hier is het eindpunt van de wandeling.
De wandeling is goed toegankelijk met rolstoel of rollator.
Elektrische fiets: bij restaurant Het Wapen van Warmond of bij de VVV winkel aan de Gemeentehaven .Elektrische auto: bij de VVV winkel.
OP WEG
Jan Steen is geboren in 1626 te Leiden. Hij groeide op in een gezin dat niet onbemiddeld was. Zijn ouders hadden een brouwerij. Daarmee hoorden ze tot de gegoede burgerij. Hij kreeg een goede opleiding bij de Latijnse school waar ook Rembrandt op heeft gezeten en daarna ging hij naar de universiteit. Dat was echter niet van lange duur. Jan wilde schilderen. Hij trok naar Utrecht om daar het vak te leren bij de Duitse meesterschilder Nicolaus Knüpfer. Hij werd toegelaten tot het Utrechtse St Lucas schilders-gilde en kreeg de titel meester-schilder.
Jan ging in Den Haag samenwerken met de Leidse schilder Jan van Goyen en trok bij hem in. Op 3 oktober 1649 trouwde Jan met de dochter van Jan van Goyen. Hij was toen 23 jaar oud.
Na 5 jaar verhuisde Jan met zijn Grietje (Margriet van Goyen) en hun kinderen naar Delft. Daar kochten ze met een lening de herberg De Slanghe. Dit gaf een vaste bron van inkomsten naast het schilderen. Vrij snel was er een enorme ontploffing van een van de kruitkamers in het centrum. Daardoor vermeden mensen het centrum van Delft en ging het slecht met de zaak. Na twee jaar hebben ze de herberg verkocht en verhuisden ze met schulden naar Warmond.
INLEIDING
A44
N446
N445
N444
N444
N444
N208
KOOIPLEIN
NAGELBRUG
3 NOORDWIJKERHOUT
4 WARMOND
6 VOORHOUT
5 SASSENHEIM
6 HOOGMADE6 HOOGMADE
H O U T K W A R T I E R
Z I J L W I J K
M E R E N W I J K
S L A A G H W I J K
L E Y H O F
B U I T E N H O F
H O O G H
T E I J L I N G E N
M O R S E B E L
H A A S W I J K
P O E L G E E S T
L E E D E W I J K
LEIDEN
LEIDERDORP
OEGSTGEEST
SASSENHEIM
VOORHOUT
Warmond
Kaag
Buitenkaag
Oud Ade
L I SSE RD I JK
HOOF D -
WE
G
L I SSERD I JK
H U I G S L O T E R D I J K
ZWE
ILAN
D-
STRAAT
HOOFDWEG
LE IDSE ME ER-ST RA AT
EIMERST R A AT
Bu i t e n k aa g
-
p a d
SC
HIP
HO
LW
EG
YP
EN
BU
RG
B O C HTW I LL EM DE Z WIJ G E R L AAN
WILLEM DE ZWIJGERLA AN
WIL
LEM DE Z
W
IJ
GERLAANOEG
STGEESTER
WEG
SUMATRASTRAAT
PARM
ENTI
ER-W
EG
PARAMA R IBO-
STRA
AT
JULI
ANA-
KADE
CORA
NT I JNSTRAAT
ANTILLENSTRAAT
HAAR
LEM
MER
WEG
MAR
EDIJ
K
A . F
OKKE
R- WE
G
PAST
EURS
TRAA
T
HANS
ENST
RAAT
SCHAP ENWEI
E DISONS TRAAT
MARN IXSTR .
FL EM ING S TR .
Nicke
rie-
pad
V ir u
l yp a
d
Ta
m boe r p .
GO
OIM
EE
RLA
AN
GO
OIM
EE
RLA
AN
V E L U W E M E E R L A A N
IJSSELMEER
LAAN
ZWAR
TEMEER
-
LAAN
K E T E L M E ER -
L A A N
BOSROD E
BOSR
ODE
HAARLEMMERWEG
HAARLEMMERWEG
HAARLEMMERW
EG
F LEVO-W
EG
D R O NTERMEER-
LAAN
ROZENP.
WILL EM DE ZWIJGERLAA N
WILLEM DE ZWIJGERLAAN
STAD
SPOL
DER-
WEG
SPERWE R -
H O R ST
GABRIËL
METSUSTRAAT
ZONNEB LOE M
KI E K E ND I E FHORST
H ALLE
NWEG
HALLEN-
WEG
KORENBLOEM
DRIEMASTER-WAL
BEEKFO REL
VOSS
EBES
HEID
EZE G
GE
EVENEMENTEN-
L AAN
AKKERHOOR N B L OEM
M ILANEN-
HORST
KLIM
ROOS
VOSSEMEERLAAN
PR IMUL A DUIN
ZWAN
E NZI
JDE
ST OELENMATTERSTRAAT
FLEVO-DWARSW.
FAKK
ELGR
AS
SAF F RAAN-
TUIN
ST O K R O OS
DONS
V LIN
DER
GARD
ENIA
-
DAL
FLORIS VERSTERLAAN
DAM
LOPE
R-W
ERF
KWIK S T AART-H O EK
HOM M E LVELD
LEID
ATO-
WEG
JAN L IE
VENS-
STRAAT
SCHARENSLIEPSTRAAT
BEUK
ENROD
E
IEPE
NRO
DE
GLOXINIA D AL
HAVIKS-
H ORS
T
FREESIA- DAL
ZANDZEGGE
EDE L
KARPER
J. V.
S T O L -BERGH.
ARENDS-
HORST
MARED I J K
HERMEL IJN V L INDER
F U C HS I A - D AL
ZIJL -
DONK
DE
PLAATS
ANNA
V.
BURE
NHOF
VEN TERST
RAAT
A. CRIJNSSENSTR.
ROS-
MOLEN
LEBEAUHOF
STRO
B LOE
M
KOPER- MOLEN
COSME ADUIN
KRUI
SBES
A. A
GNES
STR.
STRA
NDSC
HELP
ENBA
NK
MO L ENZ ICHT
PURP
ERFO R
EL
K OGGEW AL
MOS R OOS
R I D DE R - SPOO
RTUI
N
SPOO
R- BLOE
M
KORVE
TWAL
PAP IER- MOLEN
TEUN I SBLOEM
L. V . L
E IJDENSTR.
BRIK K E NW
A L
KRAAIEN-HOR ST
OLME
NROD
E
ZEEWIER
UILE
N-HO
RST
F . V. M
IER ISSTR .
TU INBANK
GOUDK A R PE
R
KLAP
ROO S
MEREN-
DONK
HEIVL INDER
AKEN
WER
F
VL IERV L INDER
V IOLADUIN
VUUR-
B L OEM
GI L IA - DAL
ZAALSP ORTSTR.
OL IEM O LEN
TAPTADESTR .
C ONDO
RHORST
DE
Z I JDE
N W E . M A R N I X S T R .
ZAL MFOREL
ESSE
NROD
E
WUL
KENB
ANK
P . BOTHSTR.
WOU
DBES
L INTGRA S
DE RODE
DE
HO E K
PARK
ZICH
T
B I J E N V E L D
IXIA
DAL
TAKWIER
Joop
V e r v o o r n -
p a d
J o o p V e r v o o r n - p a d
H a v i k -
p a d
M o l e n a a r s p .
' t J o p p e - p ad
Ka p e l l e n -pad
S ta d
s po l
d er p
a d
Veerpo
lder
-pa
d
B r o e k -
w e g
B r oe k -
w e g
B r oe k -
w e g
B roek -
weg
B r oe k w
e g
B lo e
me n -
pa d
Prin
s Cl a
u s-
weg
K r a a i en -p a d
P r i n s C l a u s -p a d
Werv e -
p a d
C o r n e t -
k a d e
Sch
aduw-
pad
Zwarte
Pad
V i s s e r s -
p a d
Cond
orp.
D w e r g w i e r
R o e k e n p a d
S p e r w e rpa d
U i l e npa d
L o b e l i a d a l
Hors
tenp
ad
Be s s e n p a d
Tu i n pad
Mo s
kee p a d
S n i p penp a d
Rave
n pad
Re i g e r p .
Haze
p .
Rozen
pad
Roze
npad
R I J NSBURGER -
W E G DE
LLA
ER
TWEG
Z W E I L A N D L A A N
HO
UTL
AAN
K A GERSTR.
F A L JER I L S T R .
BOER
HAAV
ELAA
N
BOER
HAAV
ELAA
N
MARI
ËNPO
EL-
STRA
AT
AN T O N I E DUYCKL AA N
ALB INUSDR .
W ASSEN AARSE -
WE G
WAR
MOND
ERW
.
PAV I U S STRAAT
D IEPERPOELLAAN
KLEI
POEL
PAD
HANEP
OELP .
VENNE MEERSTR .
V A N S W I E T E N S TR .
OEGS
TGEE
STER
-W
EG
HOUTLAAN
KAGER
-
STRA
AT
G r o e n e
M a r e -d i j k
J.
K nu t
t el -
p ad
J o h a n d e K o s t e rw e g
He u r ni u
s st r a
a t
OUDE SPOORBAAN
OU
DE
SP
OO
RBAAN
OUDE
SP OOR-BAANPROVINC IALEW
EG
PROVINCIALEWEG
E N G E L E N -D A A L
BUIT
ENHOF LAAN
B UIT
EN
HO
FLA A
N
T O R E N W A C H T
RIET
S C HANS
D I JKWACHT
DIJKWACHT
POORTWACHT
BLOEMER D
BURC
HT-
PLEIN
JA C O B A VAN BE IER E NL A AN
BU IT ENTOCHT
BRUGW ACHT
BRUG
WACHT
LE IDSEDREEF
SLUISWA CHT
BUIT ENDIJK LAAN
ZIJLD IJK
L ENTEKADE
KLOM
PENM
AKER
BRAN
D WAC
HT
KLER
KEN
-
HOF
KLOOSTERH.
M E E RBURG-
LAAN WINTERKAD E
BU R G ER-
HOF
VAN
DER
HAVE
-LA
AN
S C HIL DWACHT
WAG EN-
MAKER
ZOMERKADE
M. V
. O
OSTEN RI JKL
N.
KE IZERSHOF
VORSTENHOF
HOEF
SMID
M. V
. HONG AR
IJEL
N.E.
V. E
N GEL
ANDL
N.
HER E NHOF
HOOIWEIDE
OLIESLAGER
POL DE RTOCHT
VIJVERHOF
TOUWS LAGER
MOLE NTO C HT
SATURNUS
SPEELWEIDE
MERCURIUS
VAN D. PLO E G P.
BOSDREEF
D w a r s w a t e r i n g k a d e
D w a r s w a t e r i n g k a d e
Koni
ngs-
hof
N i e v a a r t -p a d
Hobo
laan
Prin
s en -
h of
O v e r t o c h t
LE IDSE -
WEG
ZIJLD I JK
N IEUWEWEG
ZIJLSTROOM
VOER
-
STRAAT
MAA
LDER
I J
LORR
IE
HE L LEGATSPOLDER
HA
AR
LE
MM
ER
TR
EK
VA
AR
T
HA
AR
L EMMERTREKVA
AR
T
AB
TS
PO
EL
-
WE
G
LN. V
. OU
D-P
OE
LGE
ES
T
O E G S T G E E S T E R W .
LE
EB
RU
G
P R E S I D E N T K E N N E D Y L A AN
HAARLEMMERSTRAATWEG
K L E Y N P R O F F I J T - L AAN
ERASMUS -
LAAN
L A N G E V O O R T
M O R S E B E L L A A N
HOFB
ROUC
KERL
AAN
HOFB
ROUC
KERL
AAN
ALDO
VAN
EYCK-LAAN
GERRIT
RIET
VELD
-
LAAN
MENS
O
KAME
RLIN
GH
ONNE
SLAA
N
LOTTE
STAM-BEESEPAD
JAN VAN R U USBROEC-L AAN
ANNIE M .G . SC HMI DT- LAAN
WILLEM
D U DOK-LAAN
HENDRIK JESSE-
LAAN
P IET HEIN LAAN
FLOR
IS
V ERS T ER- LAAN
JAN WOL KERS- LAAN
VINC ENT VAN GOGHLAA N
LA AN VAN
ALKE MADE
DE
BOEG
OUDE VAARTWEG
REM BRA NDT VA N R IJN- L A A N
VAN
BROU
CHO
VENL
AAN
M ATHENE SSELAAN
H.P .
BERLAGELAAN
S I M ON VES TDIJ KLAA N
JACOB
VAN MAERLANT- LAAN
L.
COUPERUSLN.
HAZE
NBOS
LAAN
THEO V . DOESBURG-LAAN
JAN
WILS-
PARK
JAN
WILSPARK
HOFDIJCK
J . V ER MEER-LAAN
JAN
STE E
NLAA
N
LAAN VAN ARENS TE IN
CAREL F A B RIT IU SLAA N
REVI
US-
LAAN
A. R
OLA N
D HO
LSTL
N .
MARELN.
G. FLINCK -
L AAN
J .C .
BLOE
MLA
AN
M . N IJHO F F LN.
PAED
TSLA
AN
J. DU
IKER
STR.
JAAGP A D
WIL
L INK
LAAN
I . GERHARDTLN .
J a a g p a d -We s t
J a a g p a d -We s t
C .
v a n
E e s t e r e n -
l n .
E n e r g i e -
p a d
F. B . Ho t z p a r k
P o e l s t e e g Mar
g a
Mi n
c o-
p ad
V INKENWEG
JAC
. P.
THIJ
SSE
-LA
AN
L A N G E V O O R T
HU
GO
DE
VRIE
SLAA
N
A N N E W E B E R - V . B O S S E L N .
EL I
HE IMAN S-
HOFHAAR
LEM
MER
TREK
V AAR
T
MAR
TINU
S HO
UTTU
YN-
HOF
CL I N C K E NB U RGH
POELGEESTER W E G
S . V . O O ST S T R O O M H .
POELRUITER-PA
D
A. VAN
ROYE
N-
L AAN
LOBE
LIUS
-LA
AN
KLIN
KENB
ERGE
RPAD
C.
V A N STEE NISHOF
KW A AKL A AN
LINNAEUS-
H O F
K W A A K -
H A V E N
CLUS
IUSH
.
A B T S P O E L -
HOF
J.
KEYLN.
Bert
Gar
thof
fpad
Cath
arin
a
C o o l pa d
J . Ko
ster
-pa
d
Haar
lem
mer
trek
vaar
t
P oe l
r ui t e
r pa d
LEID
SEVAA
RT
LE IDSEVA
AR
T
VAN PALLANDTLAA N
VERL. V
INK
EN
WE
G
RI J
KSS T
RAA
TWE
G
RI J
KSS
TRA
ATW
EG
OOST H OU TLAAN
HOO
FDST
RAAT
TEY
LIN
GE
RD
REE
F
T EY
LIN
G
ERDREEF
PAR
KLA
AN
SCHO
U TEN
LAAN
W A R MON D ER W E G
HER
EN
STR
AAT
B EUKENRODE
COMP O N I S T E N -
L A A N
BOEK
ENBU
RGLA
AN
KRU I D E N S CHA NS
M E N N E W E G
B LOEMENSCHAN S
NAR
CIS
SEN
L AAN
VAN ALK
EMAD
E LAA
N
WI LH
EL
M
I N A L A A N
SCHOONOORD
O O S T H OUTLAAN
OOSTHOUTLAAN
WARM ON D E R W .
SNOE
K-LA
AN
EIKE
NHOR
STLA AN
EIKE
NHOR
STLA
AN
KAGER-
DREE
F
BOEKHORSTLAAN
KAGERTUIN E N
JACO
BA V
AN
BEIE
RENW
EG
SPOORLAAN
JAGT
LUST
KADE
JAGT
LUST
KADE
NIJV
ERHE
IDS-
WEG
WIL
GENH
ORST
2E ELSG EES T
ERW
EG
K IEV ITS- PARK
ROOD
EMOL
EN-WEG
VIJF M E I W E G
WAT
T-
STRAAT
ORAN
JE N
ASSA
ULAA
N
CHURCHILLLAAN
SPOR
TLAA
N
MO NDRIAA N- LAAN
INDUSTRIE-
KADE
VLIEGENIERSWEG
KWEKER S-
WEG
ZANDSLOOTKADE
WASBEEKERLAAN
J.P.
GO U V ERN EUR-LA A N
ESS EN-
LAAN
REMB
RAND
TLAA
N
RE MBRANDT-
LAAN
VOOR
N-HO
F
ANN E
FRANK-
HOVE
GLAD
IOLE
NSTR
AAT
MECKL
EN-BURGPE
PER-
STRA
AT
KLAP-ROOS
-HOF
NICO
LAA
S D
AMES-
STRAAT
JUL I
ANAL
AAN
JUL IANALAAN
BEET
HOVE
N-
LAAN
EINSTE IN-PARK
RUST
HOFF
LAAN
MÁX I
MA-
LAAN
SCHORREK RUID-
WEG
MUNT-
HOF
BO E RHAAVESTRAAT
DISTEL-WEG
SAFFRAAN-WEG
PIETER WOU
TERS
STR.
VAN DEN BERCH VAN HEEMSTEDEWEG
AGNES- HOVE
PR INS BERNHARD-
STRAAT
BONEKRUID-
STRA
AT
PALFRENIERS W E G
ALBERT
PLES
MAN-
LAAN
VELDZURING-
STR.
JAN
STEE
NLAA
N
ROOSEVELTLAAN
ANTON PHIL
IPSW
EG
JANPLEZIERHOEK -
S TRAAT
CHARLEY T O O ROPLN
.
KERVEL-
HOF
GEER
T WILLEM S IKKENSWEG
LAVE
NDEL
-
WEG
ZW A NE- BLOEM-STR .
ANEMOONS
TRAAT
P R.
CLAUS-STR.
ST. A
NTON
IUSL
AAN
FUCHSI A -
STR A AT
PLAT
ANE N
LAAN
BEATRI X S TRAAT
ESSE
N-
PLE I
N
B . V .D . BEESTSTR.
K E R KZ IC HT
DRAG
ON-
WEG
REIG
ERS-
LAAN
W ATE RLEL IE - WEG
W I JNR
U IT - STRAAT
HUIF
KAR
WILDRIJK-LAAN
MERC
URIU
SSTR
AAT
ELZE
N-
HOR S T
ZUIL HOFSTRA AT
DILLE -
STRAAT
SNIP
POSTKO E T
S
TOLHUIS-STRA
AT
FLORIS SCHOUTENS T R.
P IJL K RUID- STR .
BOT ERBLOE M - STR.
D INSDAGSE WE T ERIN G
MAURITSSTRAAT
BERL
INE
ME I DOO R N LAAN
KAGE
R-
WEIDE
BIJDORPSTRAAT
J. V .
D . J
AGT- ST
R.
PR INS HEN D R I K L A AN
ANTH
ONY
FOKK
ERLN .
GEES
T-BU
RG
ZWAA
N
KERK-LAAN
DILI
GENC
E
DE GAA S B AK
KAGER-PLE IN
KOETS I E R S - WEG KN
ORRENBURGER L AAN
LINN
AEUS
- L A AN
SATURNUSSTRAAT
KAGERVOORDE
MGR. BROERESTRAAT
RAAD
-HU ISPLEIN
SPOR THOFLAAN
L INDENLAAN
HYACINTEN- STRA A T
WILGEN L AAN
CORN
. VER
OLME
WEG
ZUIDERSTR.
VIRU
LY-
HOF
KALMOES- HO F
H . B
ADER
STRA
AT
HUB V . DOO RNEWEG
VA N G O GHLAA N
DR. KU IJPERLAAN
VENUSSTRAAT
H O N DSDR A F H .
ACAC
IALA
AN
BERK
ENLA
AN
MARS
STRA
AT
T IJL
OOSS
TRAA
T
T ILBURY
PEL IKAAN
WIL
LIBR
ORDU
SLN .
VAN H
EEMS
TRAS
TR.
S P O R TDR E
EF
A . V . L INDENSTR.
SELDERIESTR.
LANDAUER
NA CH T E G A L ENLN .
ROZE
MAR
IJ
NHOF
KER K
E-
L A N D
W. VER
STEE
GHST
R .
DR . A . JACOBSLN.
GERANIU M H O F
HOFS
TRAW
.
TULP E NSTRAAT
TUINKERS S TR.
J . D I
XSTR
.
U IVE
R
P R O F. N OLENSLN .
FOEL
I E-
HOF
MARI
JKES
TR.
HO
E F BLA DH .
J. FR
ISOL
N .
KLEI -
BURG
S P E E NKRUIDH.
ZAND-BG.
MARGR
IETS
TRA AT
EMMA
LAAN
A. V
ERKL
E IJS
TR.
NAG E L K R UIDH.
KEER
W E ERLN
.
IREN
ESTR
AAT
IREN
ESTR
AAT
MALL
EJAN
KONI
NGST
R.
J. EL
STST
R.
P AR A L L ELW.
AREN
D
IRIS
SENS
TR.
K LAVE
RH.
A N IJSWEG
LEPE
LAAR
BRIK
FOEL
IEZO
OM
BAAN
BREK
ERSW
EG
T I JMHOF VEENBG.
EDISON-
STRAAT
RIJK
SSTR
AATW
EGRI
JKSS
TRAA
TWEG
HOOF
D-
STRA
AT
MEN
NEW
EG
L e i d s e v a a r t
L e i d s e v a a r t
L e i d s e v a a r t
V a n P a l l a n d t l a a n
V a n P a l l a n d t l a a n
K r o e s k a r p e r l n .
Park R
u s tho f f
S c h a n s p a d
B ie s
l oo k
p .
P ol d
e r-
p a d
Kag e
r -s i
n ge l
K e r k - we g
R i etp
a d
B as i
l i cum
h of
Lei d
s ew e
g
K a m i l l e -h .
P r i n s e n h .
B . - P o w e l l l n .
K a ros
C o u p é
Lau r
i er h
.
R i j ks s
t r aa t w
e g
R i j ks s
t r aa t
w eg
Oo s t h o u t l a a n
O o s t h o u t l a a n
Hoo f
d st r a
a t
H o of d
s tr a
a t
T ey l
i ng e
r dr e
e f
T ey l
i ng e
r dr e
e f
P a r k l a a n
Par k
l aa n
S ch o
u te n
l aa n
B e u k e n r o d e
Boe k
- h o r s t - laan
B o e k e n -
b u r g - l n .
K a g e r t u i n e n
S p o o r -
l a a nSport-
l a a n
M o n d ri a
a n-
laan
Z w a a n
OOSTEIND
E
HE
REN
WEG
OR
ANJE
NAS
SAU
LAA
N
STAT IONSLA
AN WASBEEK- LAAN WASBEEK-
LA
ANWASBEEK-
LAAN
Z IJ L
DIJ
KZI
JLDI
JK
Z I JL D IJK
MENNEWEG
M ENNEW E G
VEER
POLD
ER
VEER P OLDER
DORP
S STR
AAT
D O R P S S T RA A T
WAT
E R-
TUIN
PADOX-
LAA N
POEL -
WEG
BOEKHORSTERWEG
BOEKH O R S T E RWEG
GANZENWEI
JAN STEE
NLAA
N
WAR MONDERWEG
KL INKENBERG
KL INKEN-
BERG
KLOOSTER- WE I
V INKENBAAN
HAGH E - WEIDE
LOMMERLU S TLA A N
SWEI
LAND
POLD
ER
SWE I LA N D POLD
ER
VAN
WAS
SENA
ARST
RAAT
LAAN VAN OOSTER GEEST
MENNE-
PA D
BEATRIX LAAN
HYACINTEN-
LAAN
O UDE DAM
PARK KLIN
KEN-
BERG
ACHTTIENHONTPAD
LANGE-
BR U G
JULIANA-STRAAT
VAN DEN
WOU
DEST
RAAT
JACHTHAV EN
N ARCI
SS
ENHOF
POELR
UITERPAD
SCHEEPMA KERSD A M
DE K
ROGT
BU ITENWATER
ACHT
E RPO
ELEN
WAT
ERLO
OSPO
LDER
WAT
ERLO
OSPO
LDER
MAR
IJKE
STR.
MARG
RIET
STR.
NASSAUPARK
BERN
HARD
STR .
IREN
ESTR
.
STAT
IONSPLE I N
DE BAANVE
ERW
EG
OO
ST -EINDE
OOST- E IN DE OOST-
E IN D E
H EREN-
WEG
ORANJE N ASSAU-
LAA N
STAT IO NSLAAN
B r o e k p o l d e r
Broe
kpol
der
B r oe k po l d e r
S poo
rp
adS po o
r pad
H aa r
l em
mer
trek
vaa r
t
K o ude
n ho o
r n
V e e r p o l d e r p a d
Klaas
H en
nepo
elpold
e r
K a a g s t r .
T u l p e n p a d
Z w a n bu r g e rpo l d e r
O o s t -
e i n d e
Zijl-
d i j k
Zij l -
d i j k
M e n n e w e g
P a d o x -
l a a n
Poe l
w e
g
H a gh e -
w e i d e
Swe
i lan
d po l
d er
Sweila
ndpold
er
P o s t d a m
VAN
PALLANDT- LAAN
HELLEGATSPOLDER
PROVINC IA
LEWEG
PROVI NCIA
LEWE
G
LEID
SE
WE
G
L E I D S E W E G
LEID
SE
WE
G
JU
L IANALA AN
J U L IANALAAN
ROOD E PO
L DER
ROODE POLDER
ROOD
E P O
LDER
BOEKHORST E R WEG
BOEKHORSTERWEG
SWEILANDPOLDER
SWEILANDPOLDER
BAL GERI J
IRENE-
LA A N
VE N NEMEER
BEAT
RIXL
AAN
PR . W. -ALEX AND ER- LAAN
NASS
AU-
LAAN
DE STR.
VAN
JA N ZA AD
BLAUWE
P O LDE R
EMM
ALAA
N
MAR
IJKE
LAAN
W IL HE L M I NALN .
MARG
RIET
LN.
WATERLOOSPOLDER
Hoe k
s tu k
V e n n e -m e e r
Lei d
s ew e g
L e i d s e w e g
L e i d s e w e g
ZUIDZ IJDERWEG
ZUIDZIJDER-
WEG
ACHT ERWETERING
Boskade
B o s k a d e
GROENOORDHALLAAN
KAGERPLEIN
DU PUIPLE IN
SEVERPLAATS
BROEKPLEIN
HELLA
HAASSEPLANTSOEN
CLIV IADAL
Zweiland
't Joppe
Dieperpoel
Norremeer
De Zijl
Eijmerspoel
Klinkenbergerplas
Spijkerboor
Ringvaart van de
Haarlemmermeerpolder
Spriet
Warckerleede
Dwarswatering
Laeck
Oegstgeesterkanaal
Vennemeer
Groote
Sloot
Zijp
De Bak
Poelmeer
Haarlemmer
Trekvaart
Stingsloot
De Leede
Het Zomergat
K.W.V. de
Kaag
Jonkman
Hofvijver
Van der
Geest
Zevenhuizervaart
's-Gravenwater
Leysloot
Zwanengat
Zijlzicht
Eendenkooi
Kwv de
Kaag
Juffermans
Cieco
K.P.M.
Houweling
Lockhorst
5
76
89
23
1
P
P
4
VVV
De ruïne te Warmond, Jan van Goyen
MONSEIGNEUR AENGENENTLAANDe De OOude ude TTorenoren
Loop over de Laan van Oostergeest naar het startpunt van de wandeling. Bij het witte huislinks op de hoek vindt u een reproductie van‘Ruïne van de kerk te Warmond’ (1646) van Jan van Goyen. Loop gerust een rondje rond De Oude Toren en de bijbehorende begraafplaats.
Jan van Goyen, de schoonvader van Jan Steen, kwam al in 1646 naar Warmond en schilderde er de ruïne, zoals deze was ontstaan eerder in de 80-jarige oorlog (1573). Dit schilderij bevindt zich in Museum Bredius in Den Haag.
1
De oude Matthiaskerk sneuvelde in 1573 bij het beleg van Leiden. Leidenaars verwoestten uit voorzorg alle grote gebouwen in de omgeving om te voorkomen dat de Spanjaarden zich er zouden verschansen.
In 1658 kwamen Jan en Grietje naar Warmond, Jan was toen 32 jaar oud. Warmond was een populair dorp – een uitje voor mensen uit de stad. Er waren veel buitenplaatsen en ook veel horeca, zoals vandaag nog steeds. Mogelijk was Warmond voor Jan een goede plaats om zijn schilderijen te verkopen. Jan zal de ruïne wel gekend hebben, al was het misschien van het schilderij van zijn schoonvader, maar Grietje en hij gingen hier niet naar de kerk.
Loop terug over de Laan van Oostergeest, ga rechtsaf en steek tegenover de kerk over naar de Postdam. Aan het einde vindt u op de hoek ‘De Rederijkers’ (1662-1665) van Jan Steen.
Rederijk
ers, Jan Steen
In de tijd van Jan Steen bestond De Herberg Rome al. Het gebouw waarin de herberg was gevestigd ligt even verderop aan de Baan. Uiteraard zag het er allemaal heel anders uit. Er werd al recht gesproken op de Baan.
Mogelijk werden hier ook meerderebijeenkomsten van de Warmondse Rederijkerskamer gehouden. Warmond had haar eigen Rederijkerskamer ‘het Roode Madeliefje’.
DE REDERIJKERS
Het Roode Madeliefje
Jan Steen maakte meerdere schilderijen van diverse rederijkerskamers. Op een van die schilderijen is de zinspreuk van de Warmondse kamer terug te vinden: In Liefde verwarmt. Daar schilderde hij dus de Warmondse kamer. Van dit schilderij is alleen nog een 19e eeuwse kopie bewaard.
2
Rederijkers waren verenigingen van literatuurliefhebbers. Als amateurs schreven en speelden ze toneel. Ongeveer eens per maand schreef iedereen een gedicht dat werd voorgedragen of uitgevoerd als toneelspel. In het hele land werden wedstrijden gehouden.
Kunstenaars waren vaak lid van een Rederijkerskamer, soms als toneelbouwer.
We weten niet of Jan Steen ook zelf meedeed met de bijeenkomsten van de rederijkers. Gezien zijn schilderijen over dit onderwerp zou je het haast verwachten. Op dit schilderij zien we vier figuren die allemaal een eigen rol hebben.
Rederijkers, Jan Steen
De ‘declamator’, de redenaar van de kamer, hij hangt uit het raam.
Over zijn schouder kijkt de ‘factor’ ofwel de serieuze dichter. De man met de bierpul is de criticus, ook wel ‘momus’ genoemd, en als laatste is er de nar, met veren op zijn muts. Zijn rol is het om mensen aan het lachen te maken, maar ook om te laten zien hoe dwaas de mens soms is.
De figuren zijn allemaal nogal boers weergegeven. De rederijkers stonden erom bekend veel te drinken. En in de tijd van Jan Steen werd de rol van de rederijkers steeds meer overgenomen door professionele theatergroepen.
De figuren zijn in een venster geplaatst en de Nar kijkt ons met zijn opgeheven vinger aan. Daardoor word je bijna het schilderij ingezogen, alsof we er werkelijk bij staan te kijken.
Ga rechtsaf de Dorpsstraat in. Bij de eerste straat links, de Melmansdam, vindt u ‘Kermis te Warmond’ (1660).
Kermis te Warmond, Jan Steen
Melmansdam
Het schilderij Kermis te Warmond hangt in de Melmansdam met uitzicht op de Baan. Jaarlijks is op deze locatie in juli de kermis tijdens de Kaagweek. Het is omstreden of dit schilderij werkelijk een weergave van Warmond is. De kerk ziet er anders uit dan in die tijd al het geval was en de poort naar een kasteel was er niet als zodanig. Wel zie je water dat zou kunnen refereren aan de Leede.
Op het schilderij zijn afzonderlijke figuren te herkennen maar het lijkt of er een grote menigte te zien is. Op de achtergrond is een herberg zichtbaar. Uit het raam hangt een figuur die het hoofd van zijn vriend vasthoudt bij het overgeven.
Links is een groep dansende mensen weergegeven onder een versierde kroon. Dit was een gebruik tijdens dorpsfeesten die soms refereren aan kerkelijke feestdagen. De figuren kijken naar boven.
3
Is het de meiboom of meikroon? Ze worden begeleid door muzikanten waarvan er een op de tafel staat.
Aan de kleine tafel zit een visser, te herkennen aan zijn blauwe pet, met zijn zoon. Hij laat hem drinken en lijkt hem aan te moedigen. Steen maakte wel vaker verwijzingen naar slecht voorbeeldgedrag van volwassenen. Links onder zit een stel in een soort picknick op de grond. De moeder houdt een kind tegen haar borst.
Links staat een man die garnalen aanbiedt die bedoeld zijn voor de schaal die de vrouw vasthoudt. Het jongetje eet kersen. Bij de boom in het midden zien we een oudere man met ouderwetse kleding de hand vasthouden van een jong meisje. De hondjes op de voorgrond lijken een verwijzing naar de man en het meisje.
De vrouw op de voorgrond bij de rivier doet haar gemak terwijl een man toekijkt. Rechts praat een man te paard met een rijk gekleed gezin. Mogelijk is de vrouw langsgereden met het rijtuig en vraagt de man wat er gaande is. Zit haar man in de koets helemaal rechts? Haar kleine hondje vraagt om aandacht. Een boerenjongen laat een kooi met vogel zien aan de rijke jongen, misschien een zangvogel om te verkopen?
Loop verder over de Dorpsstraat. Bij de huisartsenpraktijk op Dorpsstraat 51 vindt u ‘Doktersbezoek’ (1660).
Doktersbezoek, Jan Steen
DORPSSTRAAT
Jan Steen heeft minstens negentien keer een doktersbezoek afgebeeld in zijn schilderijen. Vooral bij kunstenaars in Leiden waren dokterbezoeken een populair thema. Wellicht vanwege de Leidse universiteit en de vele artsen die om die reden naar Leiden kwamen. Jan Steen weet op prachtige wijze de komische en de aandoenlijke kant van de situatie uit te drukken.
Bij de huisartsBij de huisarts
4
De voorstelling in het schilderij geeft het verhaal weer van een jonge vrouw die door minnepijn ofwel liefdesverdriet is overmand. De arts draagt ouderwetse kleding en houdt de pols van de jonge vrouw vast.
De vrouw draagt een met bont afgezet huisjak en een wit mutsje.
Ze ondersteunt haar hoofd in een melancholiek gebaar. Er is nog een andere vrouw in de ruimte. Deze vrouw kijkt smalend naar de dokter.
Het werd gezien als een vorm van melancholie en de diagnose werd gesteld door de pols te voelen en naar de helderheid van de urine te kijken.
De fles, die je in de mand links kunt zien, is bedoeld voor de urine. Op de voorgrond staat een veterpotje. In de kooltjes werd een veter verbrand ofwel om de diagnose te stellen of om de vrouw bij te brengen.
Om geen misverstand te laten bestaan over de reden van het bezoek van de dokter heeft Steen boven de deur een cupido geplaatst.
Het bed is opengeslagen en een bedwarmer staat klaar. In de deuropening is een stel honden aan het paren.
Vrolijk gezelschap, Jan Steen
PLEINTJE BIJ DE POMPScheepsmakersdamScheepsmakersdam
Ter hoogte van het pleintje bij de pomp vindt u bij de Scheepmakersdam ‘Vrolijk gezelschap op een terras’ (1663).
Natuurlijk is dit in de tijd van Jan Steen een volkomen verkeerde aanduiding. De pomp stamt uit 1871 en hier was zelfs geen pleintje. Wel waren er café’s. Onder meer het Café De Zwaan. Jan Steen zal deze café’s zeker gekend hebben. Juist in de café’s haalde hij immers vaak zijn inspiratie en ergens achterin hangt altijd wel een vogelkooi. Vaak zien we ook een aapje. Eigenlijk weten we nog steeds niet de betekenis van alle zaken op Jan Steen’s schilderijen.
5
Was hij moraliserend of juist helemaal niet en legde hij alleen maar vast wat hij zag. Er is veel onderzoek gedaan naar de symboliek in 17e eeuwse schilderijen.
Het interessante is dat hetzelfde symbool verschillende betekenissen kan hebben. Zo kan een hond verwijzen naar huwelijkse trouw maar bijvoorbeeld ook als waarschuwing voor onzedelijk gedrag. In die tijd was de betekenis voor iedereen duidelijk. Jan Steen maakt heel veel gebruik van symboliek om een boodschap weer te geven of een verhaal te vertellen. Ook zijneigen Grietje van Goyen heeft hij heel vaak afgebeeld.
Een van de taferelen die Jan schilderde zou je zomaar kunnen plaatsen in Warmond met de kerktoren op de achtergrond. We zien mensen voor een herberg zitten onder een klimop. Er is een paar dat danst en op de voorgrond is een moeder met kind met een prachtig speelgoed in de hand. Er wordt muziek gespeeld, gelachen en gegeten. Zo op het oog een onschuldig tafereel. Maar als we het eens nader bekijken zou je er nog andere betekenissen aan kunnen geven.
De dame die danst kijkt ons recht aan. Ze lijkt nogal schuchter en laat zich een beetje mee trekken door de man die een scheve lach heeft. Achter haar staat een boers type met een mand met een kip op zijn hoofd. Precies het symbool voor onkuisheid of lust. Links zien we een man de wang van een vrouw aanraken. Dit zouden Jan Steen en zijn vrouw Grietje kunnen zijn.
De ton op de voorgrond zou kunnen verwijzen naar de wijsheid dat domme mensen er lustig op los leven terwijl verstandige mensen zich rustig en bekwaam gedragen. De gebroken eieren, de omgevallen vaas en de bellenblazer wijzen op vergankelijkheid.
Oestereetstertje, Jan Steen
MEERRUSTLoop verder over de Dorpsstraat. Ga net voor Albert Heijn linksaf naar Restaurant de Moerbei. Daar vindt u ‘Het Oestereetstertje’ (1658-1660).
Jan Steen was lid van het Lucasgilde in Leiden, net als de Warmondse schilders Jan Wandelaar en Arie de Vooys. Jan Wandelaar woonde hier op Meerrust of althans op de bijbehorende buitenplaats.
6
Waar Arie de Vooys precies in Warmond woonde weten we niet, maar wel dat hij en Jan Steen tegelijkertijd in Warmond woonden. Arie de Vooys had zijn opleiding bij dezelfde meesterschilder in Utrecht gevolgd. Arie de Vooys behoorde tot de vriendenkring van Jan.
Iedereen kent wel de uitdrukking: ‘Een huishouden van Jan Steen’. Een uitdrukking die duidt op de uitbundige taferelen in zijn schilderijen. Je ziet overal spullen over de vloer liggen, maar ook zie je mensen die teveel gedronken hebben of verwijzingen naar liefdestaferelen. Jan Steen stopte in zijn werken veel verwijzingen naar de uitspattingen van de mens en deed dat op een grappige manier.
Op het schilderij ‘Het Oestereetstertje’ kan je dit goed zien. Het meisje op de afbeelding doet zout op een oester. De oester werd gezien als symbool voor de sexuele verleiding, net zoals vandaag eigenlijk. Het meisje kijkt ons koket aan, het lijkt net of ze met ons flirt. De mensen op de achtergrond staan in de keuken en hebben ook een soort tête-à-tête.
Het meisje heeft een fluwelen huisjasje aan, afgezet met bont. Het geheel is zo realistisch weergegeven.
Je ziet het licht in haar krulletjes en het vocht in de oesters. Het geheel is zo realistisch weergegeven dat je het gevoel hebt dat je zo kunt binnenstappen. De spullen op tafel zijn nog steeds heel gangbaar: een kadetje, een glas wijn, wat zout. Stel je de scène eens voor in het oude huis tegenover ons.
Buste van Jan Steen
De Leidse beeldhouwer Jeroen Spijker maakte in 2008 dit beeld van Jan Steen.
Eerst stond het een stukje verderop, maar het is later verplaatst. Dat is eigenlijk wel jammer, want op die plaats stond waarschijnlijk het huis waar Jan Steen werkelijk gewoond heeft.
Jan Steen heeft zichzelf overigens heel vaak afgebeeld in zijn werken. Hij was een echte ‘selfie’ koning.
HET BE
ELD VAN JAN STEEN De Dorpsstraat gaat over in de
Jan Steenlaan. Op de hoek bij de Gemeentehaven vindt u links de buste van Jan Steen.
7
JAN STEENHUISJan SteenlaanJan Steenlaan
Schuin aan de overkant van de buste van Jan Steen vindt u ‘hethuis van Jan Steen’ uit de 17e eeuw.
Een eeuw geleden kwam de Warmondse amateurhistoricus William Machen tot de conclusie dat Jan Steen misschien in Warmond gewoond moest hebben. Dit kwam door het schilderij De Hoenderhof. Daar komen we straks nog op terug.
Het huis van Jan Steen
8
Machen meende dat Jan Steen van 1656 tot 1660 in dit huis gewoond zou hebben. Het was het enige woonhuis dat nog bestond uit de 17e eeuw en dus moest dit wel het huis van Jan Steen zijn. Inmiddels weten we wie hier wél woonden. Dat waren remonstranten, waar Jan Steen ongetwijfeld contact mee heeft gehad.
Aan de hand van de belastingregisters valt na te gaan hoe de belastinggaarder steeds dezelfde route liep om de belastingen te innen. Op die manier is vastgesteld dat het huis van Jan Steen hier aan de overkant gestaan moet hebben.
Het huis heeft nog een soort put, zoals ook het huis naast de Oude School op het plein bij de pomp. Het is geen waterput, maar een koelkast avant la lettre. Hier kon je het vlees in het zout bewaren voor de winter.
VVV-WINKELSteek over naar het pand van VVV Warmond. Aan de achterzijde van dit voormalige gashoudershuisje vindt u ‘De Hoenderhof’ (1660).
Let op: het schilderij hangt achter het VVV gebouw. We staan hier met onze rug naar de plek waar in 1275 kasteel Lockhorst of Oud Teylingen werd gesticht. Hier woonden de heren Van Lockhorst en Van Wassenaer.Hoewel zijn echtgenote op meerdere schilderijen te zien is, was Jan Steen zeker geen portretschilder.
Hoenderhof, Jan Steen
9
Toch kreeg hij hier opdracht om een portret te schilderen. De baron van Wassenaer gaf hem de opdracht om zijn dochter Jacoba Maria van Wassenaer te schilderen. We zien een meisje in een hoenderhof, terwijl ze een lammetje melk te drinken geeft. Ze wordt omringd door een bonte verzameling vogels. Twee bonkige knechten kijken geamuseerd toe – door hun aanwezigheid lijkt het meisje nog liever en aandoenlijker.
Het schilderij geeft een mooie doorkijk naar het kasteel op de achtergrond. Zo plaatst Jan Steen het meisje in een mooie omlijsting. En ontstaat er een verbinding tussen de mensen op de voorgrond en het kasteel.
Het meisje is prachtig gekleed in zachte tinten. Ze kijkt ons aan in een beschermende houding. Ze geeft melk aan een lammetje, de andere schapen staan dichter bij het kasteel. De bediende naast haar kijkt haar liefdevol aan, waarschijnlijk een gewaardeerd lid van de huishouding. Hij houdt een kan in de hand met de melk voor het lammetje en een mand met eieren. De man links is een dwerg met slechte kleding. Er zijn vogels te zien zoals een pauw, kippen, duiven, eenden en een fazant. De fazant lijkt meer op een duif. Naast het meisje ligt haar strohoed op de trap met rode en blauwe linten, mogelijk de kleuren van haar huis. Aan haar voeten liggen twee hondjes, met halsband in dezelfde kleuren. Het geheel geeft een en al onschuld weer; witte duiven, het lammetje en aan de dode tak bloeit een nieuwe loot. Onschuld en zicht op nieuw leven zijn verenigd.
Na de periode Warmond is Jan Steen naar Haarlem getrokken. Haarlem was belangrijk vanwege de vele kunstenaars die er woonden en elkaar inspireerden.In 1670 keerde hij terug naar Leiden. De Engelse oorlog had veel invloed op het economische klimaat en zeker voor kunstenaars. Daardoor hebben veel schilders het moeilijk gehad en gingen velen failliet (waaronder Rembrandt). Jans vader was bemiddeld maar ook hij kreeg het financieel moeilijker.
Jan stierf in 1679 en werd in de Pieterskerk in het familiegraf begraven. Het graf werd enige jaren later verkocht. Bij de pilaar waar het graf was, is een gedenksteen aangebracht.
AFSLUITING
Meer informatie over Warmond vindt u in de VVV winkel of op www.warmondaandekaag.nl.
Wilt u even zitten om wat te eten of te drinken? Teruglopend over de Dorpsstraat loopt u langs onder meer Grand-café De Oude School en Restaurant Het Wapen van Warmond .
Grand-café De Oude School, Dorpsstraat 38-40, 2361 BE Warmond, www.grandcafedeoudeschool.nl. Hier vindt u een groot aantal replica’s van Jan Steen aan de muur.(di-zo 10.30-23 uur, ma gesloten)
Restaurant Het Wapen van Warmond, Dorpsstraat 90, 2361 BK Warmond, www.hetwapenvanwarmond.nl (wo-vr 16-23 uur, za-zo 12-23 uur, ma-di gesloten)
© Warmond aan de Kaag, 2019Samenstelling: Astrid Hennekam en Anja Schrage