De sociale ongelijkheid in het onderwijs
Mia Douterlungneadministrateur-generaal Vlor
Is sociale ongelijkheid in onderwijs nog aan de orde ?
Kampioen in wiskunde, niet in gelijke kansen
Canada
Vlaanderen
Hongkong-ChinaFinlandKorea
NederlandJ apan
België Zwitserland AustraliëNieuw-Zeeland
Tsjechische Rep. I jslandDenemarken
Frankrijk ZwedenOostenrijk
IerlandDuitslandFranse Gemeenschap Slovaakse Rep.
NoorwegenLuxemburgHongarije Polen
SpanjeVerenigde Staten
Russische FederatieI taliëPortugal
Griekenland
Impact van SES
Pre
sta
tie w
isku
nd
e
Prestatie wisk laagOngelijke kansen
Prestatie wisk hoogOngelijke kansen
Prestatie wisk hoogGelijke kansen
Prestatie wisk laagGelijke kansen
Bron: OESO
Onderwijsexpansie in 20° eeuw (Vlaanderen) mannen (links) vrouwen (rechts)
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
Geboortejaar
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
1911-1920 1921-1930 1931-1940 1941-1950 1951-1960 1961-1970 1971-1980
Diploma LSO of hoger Diploma HSO of hoger Diploma HO
Bron: Steven Groenez - HIVA
Onderwijsexpansie algemeen arbeider mannen bediende hogere bediende
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
1911-1920 1921-1930 1931-1940 1941-1950 1951-1960 1961-1970 1971-1980
Diploma LSO of hoger Diploma HSO of hoger Diploma HO
Bron: Steven Groenez - HIVA
Conclusies lange termijn evoluties
• Democratisering 1: Onderwijskansen van alle sociale groepen zijn sterk verbeterd als gevolg van een structurele onderwijsexpansie.
• Democratisering 2: zijn de relatieve kansen verbeterd, is de kloof kleiner geworden?
– LSO: Mannen en vrouwen vóór WOII– HSO: Mannen vanaf jaren ’60, vrouwen vanaf jaren ’80 – HO: Mannen nog niet, vrouwen vanaf jaren ’90 ?
• Onderwijsexpansie is continu proces waarbij de sociale groepen verschillen in timing waarmee ze de onderwijsladder beklimmen
– Doorstroming hogere sociale groepen gebeurt vroeger.– Bij de expansie van een onderwijsniveau weten de hogere sociale groepen hun relatieve
positie te behouden (of verbeteren)– → permanente voorsprong– Pas wanneer de participatie van de hogere sociale groepen plafonneert, onstaat er
ruimte voor de democratisering van die onderwijstrede.– De ongelijkheid verplaatst zich echter naar een hogere onderwijstrede.
6
Stagnerende recruteringskracht van HOmannen vrouwen
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
∆ Recruteringsvijver HO = gediplomeerden HSO
Kloof in recruteringsvijver verkleint, kloof in recruteringskracht blijftGevolg van een verschillende expansie in het SO naar onderwijsvorm
◊ Recruteringskracht HO = aantal HO/aantal HSO
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1911-1920
1921-1930
1931-1940
1941-1950
1951-1960
1961-1970
1971-1980
Vader= arbeider Vader= Hogere bediende/kaderlid
Bron: Steven Groenez - HIVA
De ongelijke weg door onderwijs in cijfers
Niet-participatie aan kleuteronderwijs op 2,5-3 jaar
05
10152025303540455055
Bron: Steven Groenez - HIVA
Vertraging in het lager onderwijs
05
1015202530354045505560 1° lj 6° lj
Bron: Steven Groenez - HIVA
Doorverwijzing naar het BLO
0
2
4
6
8
10
12
14
Popu
latie
PSB
H<=
Lag
er o
nder
wijs
Lag
er se
cund
air
Hog
er s
ecun
dair
Hog
er o
nder
wijs
Vad
er a
ctie
f
Vad
er n
iet a
ctie
f
Jong
ens
Mei
sjes
Wes
t-E
urop
a, V
S
Z-E
urop
a, M
aghr
eb,..
.E
enou
derg
ezin
Tw
eeou
derg
ezin
Ned
Ned
+ an
dN
ed+M
aghr
ebM
aghr
eb
Bron: Steven Groenez - HIVA
0
10
20
30
40
50
60
70
Tot
aal
<= L
ager
ond
erw
ijs
Lag
er s
ecun
dair
Hog
er s
ecun
dair
Hog
er o
nder
wijs
Vad
er a
ctie
f
Vad
er n
iet-
actie
f
Jong
ens
Mei
sjes
Wes
t-E
urop
a, V
S
Z-E
urop
a, M
aghr
eb, .
..E
enou
derg
ezin
Tw
eeou
derg
ezin
Ned
Ned
+ an
d
Mag
hreb
/ Ned
+Mag
hreb
geen achterstand achterstand
Studie-oriëntatie naar 1° leerjaar b
12
Bron: Steven Groenez - HIVA
Positie in SO op 15 jaar (PISA-Vlaanderen 2003)
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ASO TSO&KSO BSO 1° graad & varia
Lage SES Hoge SESBron: Steven Groenez - HIVA
Sociaal ongelijke doorstroming
01020304050607080
Vertraagd 3° jrKO
Vertraagd 1° ljLO
Vertraagd 6° ljLO
Oriëntatie 1B SO Oriëntatie 4° ljBSO
Gemiddeldedip <= LO dip HOongesch. arbeider hoger bediende, kaderWest-Europ., VS Z&O-Europ., Turks, Maghreb, ...
MoederVader
Nationaliteit
Bron: Steven Groenez - HIVA
Overgang secundair-hoger onderwijs
0%
20%
40%
60%
80%
100%
SO niet beëindigd 6e jaar BSO geen part. HO participatie HO
Bron: Steven Groenez - HIVA
HO diploma op 25-jarige leeftijd
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Bron: Steven Groenez - HIVA
Participatie aan levenslang leren
0%2%4%6%8%
10%12%14%16%18%20%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Gemiddelde LaaggeschooldMiddengeschoold Hooggeschoold
Bron: Steven Groenez - HIVA
Een beleid van meer gelijke onderwijskansen
• voorschoolse opvoeding (0 – 6 jaar)• lager onderwijs• secundair onderwijs• HBO5• hoger onderwijs
18
Drie types strategieën• Gelijke kansen: helpen opruimen van
buitenschoolse hinderpalen (financieel, cultureel, …)
• Gelijke behandeling: wegwerken van verborgen discriminaties binnen het onderwijs (verwachtingen, structuur, …)
• Gelijke uitkomsten: wegwerken ongelijkheden sociale afkomst tegen schoolverlaten (positieve discriminatie)
Voorschoolse opvoeding
0 – 3 jaar: welzijn3 – 6 jaar: onderwijsInternationaal onderzoek: investeren in voorschoolse opvoedingheeft zeer hoge returns in investment, veel hoger dan in latere scholing• meer scholing• minder werkloosheid• minder criminaliteit• minder ziekte• enz
20
Rates of return to human capital investment(Heckman 2000)
0
Preschool
School Post-school
Return on investment in human capital
Pre-school programs
Schooling
Job training
Age
21
Brain Development – Opportunity and InvestmentBrain Development – Opportunity and InvestmentFrom van der Gaag 2004 – presentation on World BankFrom van der Gaag 2004 – presentation on World Bank - The Benefits of Early Child development programs- The Benefits of Early Child development programs
Spending on Health, Education, Income Support, Social Services and Crime
Brain Malleability
Conception
Pub
lic E
xpen
ditu
re
Bra
in D
evel
opm
ent
BirthAge
1 3 10 60 80 22
23
CZE
Early childhood spending is linked with lower poverty rates
0
5
10
15
20
25
USAMEX
POL
PRT
JAP
HUN
DNKSWE
NORFIN
FRAICE
NLD
AUS
DEU
AUT
ITA
NZL
KORCHE
BEL
ESP
IRE
SVL
GBR
LUXGRE
r = - 0.54
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Early childhood spending as a proportion of median income - 200324
Kleuterperiode: (2,5 – 6 jaar)Actieplan om kleuterparticipatie te verhogen• inschrijvingsplicht vanaf 5 jaar• taalproeven voor 5 jarigen (< 220 dagen aanwezig)• impulsplan voor kleuterscholen met 7 assen:
1. efficiënt gegevens verzamelen2. betere ondersteuning voor kleuterschool: zelfde omkadering als voor
LO3. wegwerken van financiële drempels: maximumfactuur, schooltoelage4. een opdracht voor de CLB’s5. LOP: rol in doorstroom van info over kleuterparticipatie6. samenwerking welzijn-onderwijs: naadloze opvang → onderwijs7. sensibiliseringscampagne voor kansarmen & allochtone ouders
25
Lager onderwijs• afbouw financiële drempels door maximumfactuur, schooltoelage• bijkomende middelen voor scholen met kansarme leerlingen
– preventie en remediëring van ontwikkelings- en leerachterstanden
– taalvaardigheidsonderwijs– intercultureel onderwijs– socio-emotionele ontwikkeling– oriëntatie en doorstroming– leerling- en ouderparticipatie
• Rekenhof: doelen moeten explicieter en concreter• buitenschoolse begeleiding creëert nieuwe ongelijkheid
26
Secundair Onderwijs
• afbouw financiële drempels door schooltoelage. Maximumfactuur?
• hervorming secundair onderwijs– gemeenschappelijke eerste graad– wegvallen van beschotten ASO/TSO/BSO/KSO– meer differentiatie & remediëring
• wat met ongekwalificeerde uitstroom?• wat met DBSO, deeltijdse vorming?• wat met welbevinden van jongeren?
27
HBO5• extra leerladder tussen S.O. en H.O.• gespecialiseerde opleidingen met rechtstreekse toegang naar
arbeidsmarkt• substantieel deel werkplekleren. Certificering = graduaat• verkorte trajecten na opleiding voor een professionele
bachelor• voorbeelden:
– bestaande HOSP (graduaat boekhouden, sociaal werk, orthopedagogie, …)
– HBO5 verpleegkunde• uitrol van kwalificatiestructuur is voorwaarde voor nieuwe
opleidingen28
Hoger Onderwijs• flexibiliseringsdecreet:
– keuzes complexer– nood aan goede begeleiding– risico op studieduurverlenging– EVC/EVK: kostprijs hoog/complexe procedure
• studiekeuze:– impact van een oriëntatieproef?– impact van een schakeljaar
• financieringsdecreet:1.5-financiering van opgenomen of afgewerkte studiepunten voor studenten met functiebeperking, beursstudenten, werkstudenten (PLAFOND!)
• aanmoedigingsfonds: impuls voor diversiteitbeleid• studietoelagen/sociale maatregelen o.a. studentenvoorzieningen• studietrajectbegeleiding
29
Conclusies voor een gelijke kansenbeleid
• Timing van investeringen: vroege investeringen renderen het meest omdat ze latere investeringen effectiever maken
• dus pleidooi voor vroegtijdige ondersteuning … maar ook voor een continue investering in gelijke kansen, gelijke behandeling en gelijke uitkomsten
30
Bronnen• Studiedienst van de Vlaamse Regering, de sociale staat
van Vlaanderen 2011 (2011)• Steven Groenez e.a., De ongelijke weg door het
onderwijs in sociale staat van Vlaanderen 2009 (2009)• Ides Nicaise, Armoede op school. Een overzicht van
oorzaken en remedies (1997)• Steven Groenez, De opbrengst van investeringen in het
Hoger Onderwijs (2010)• Meer artikels op www.hivakuleuven.be• Meer adviezen op www.vlor.be
31