Upload
coskun-can-aktan
View
63
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
KAMU TERCİHİ YAKLAŞIMI Prof.Dr. COŞKUN CAN AKTAN
“Kamu tercihi teorisi, esas olarak ekonomi teorisinde oldukça ayrıntılı analizler için geliştirilmiş araç ve metotları almakta ve bunları politik sürece ve kamu sektörüne
uygulamaktadır. Kamu tercihi, siyasal karar alma sürecinde rol alan kimselerin; örneğin, seçmenlerin, politikacıların ve bürokratların
davranışlarını, gözlemlediğimiz veya gözlemleyeceğimiz sonuçlarının bileşimi ile
ilişkilendirmeye çalışmaktadır.“ J. M. Buchanan
Kamu Tercihinin
İnterdisipliner Yönü
HUKUK
EKONOMİ POLİTİKA
KTT
YÖNTEM VE AMAÇ
Yöntem
Politik kurumların pozitif analizi.
Amaç
Bireysel tercihleri daha iyi karşılamaya yardım edecek
kurumsal düzenlemeler için normatif öneriler üretmek.
Sosyal Tercih ve Kamu Tercihi Ayırımı
Sosyal (toplumsal) tercih teoremi, toplumda yer alan bireylerin siyasal süreçteki tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağı ile ilgilenir.
Sosyal tercih sorununa yönelik iki yaklaşım:
- Sosyal çıkar yaklaşımı,
- Kişisel çıkar yaklaşımı.
Kamu Tercihi Yaklaşımının Öncüleri Jean-Charles Borda (1781) ve Marquis de Condorcet (1785) (Toplumsal Tercih Sorunu)
Harold Hotelling (1929)
Knut Wicksell (1948)
Kenneth Arrow (1951)
Anthony Downs (1957)
Duncan Black (1958)
William Riker (1961)
James M. Buchanan ve Gordon Tulluck (1962)
Mancur Olson (1965)
William Niskanen (1971)
TEMEL VARSAYIMLAR Metodolojik Bireycilik
Politik Mübadele (Catallaxy)
Rasyonellik
POZİTİF KAMU TERCİHİ
Oylama Kuralları Teorisi
Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi
Çıkar Grupları Teorisi
Bürokrasinin Ekonomi Teorisi
Politik Konjonktür Hareketleri Teorisi
Logrolling (Oy Ticareti)
Seçmenlerin Davranışları
Devletin Başarısızlığı Teorisi
POLİTİK KURUMLAR TEORİSİ
NORMATİF KAMU TERCİHİ
Optimum Oylama Kuralı
Anayasal Tercih Sorunu
Devlet Nasıl
Sınırlandırılabilir?:
Anayasal Yeniden
Yapılanma
ANAYASALARIN
EKONOMİK TEORİSİ
OYLAMA KURALLARI TEORİSİ
Oybirliği Kuralı
Oyçokluğu (Çoğunluk) Kuralı
Puanlı Oylama Kuralı
Nokta Oylaması Kuralı
Seçim Rekabeti Teorisi
Piyasada olduğu gibi, politik piyasalarda da rekabet
söz konusudur.
Partiler arasındaki seçim rekabetinin varlığı,
politikacıları ortanca seçmen grubunun isteklerine
uygun politika önerileri üretmeye zorlar.
Ortanca seçmen (median voter); tercihleri, tüm
seçmenlerin tercihler kümesinin ortasında olan
seçmendir.
Bu tercihler kümesinde seçmenlerin yarısı ortanca
seçmene göre daha az mal ve hizmet talep ederken,
diğer yarısı yine ortanca seçmene nazaran daha çok
mal ve hizmet talebinde bulunur.
Ortanca Seçmen Teorisi
Aşırı Sol Aşırı Sağ M R L
Seçmen Sayısı
Çıkar Grupları Teorisi
Çıkar grubu ve baskı grubu ayırımı
Çıkar grupları içerisinde yer almanın
avantajlarından yararlanma (bir kamusal malın
üretimini sağlamak, bir yasanın parlamento
tarafından kabulünü sağlamak, istenmeyen bir
yasa tasarısının yasalaşmasını önlemek)
Robert Tollison ve Gordon Tullock: RANT
KOLLAMA TEORİSİ
Mancur Olson (Kolektif Faaliyetin Mantığı-1965):
Özel çıkar gruplarında bedavacılık sorunu.
Bürokrasinin Ekonomi Teorisi
Gordon Tullock, (1965) “The Politics of Bureaucracy”.
William Niskanen, (1971) “Bureaucracy and Representative
Government”.
Bürokratların amaçları ve bu amaçların bütçe hacmi
üzerindeki etkisi
Bürokrasinin hizmet ve bilgi sunmadaki tekelci gücü
Politik Konjonktür Hareketleri Teorisi
William Nordhaus, “Politik Konjonktür Hareketleri”
(1975).
Seçim öncesi: Genişletici politikalar (vergileri
azaltma, kamu harcamalarını ve para arzını
artırma)
Seçim sonrası: Daraltıcı politikalar (vergileri
artırma, harcamaları kısma, para arzını azaltma
vb.).
LOGROLLING (OY TİCARETİ)
Logrolling, çoğunluk kuralı altında, bir seçeneğin onaylanması için gerekli çoğunluğu sağlamak amacıyla yapılan oy ticaretidir.
Logrolling, çoğunluk kuralı altında, gerçekte seçmenlerin çoğunun karşı olduğu politikaların onaylanmasına neden olabilir.
Kolektif karar almayı kolaylaştırır.
Gordon Tullock (Problems of Majority Voting-1959)
Seçmenler arasındaki oy ticareti
Politikacılar arasındaki oy ticareti (Yasama aşamasında)
Oy Ticareti
dB = dC
Dr
dA
20 Dolar
40 Dolar
60 Dolar
Birim Başına
Dolar
8
8
8
6
6
6
4
4
4
1
1
1
2
2
2
3
3
3
5
5
5
7
7
7
9
9
9
10
10
10
Toplam (1 Okul+1Hastane)
Okullar
Hastaneler
A, B ve C Seçmenleri
B ve C arasındaki oy ticareti
B hastane projesini; C okul
projesini destekliyor.
Marjinal Maliyet
Toplam Fayda
Oy Ticareti: Örnek-1 Her iki projenin marjinal maliyeti: 30 Dolar
Yatay eksen, toplam malın (bir okul + bir hastane) üretim düzeyini göstermektedir.
Toplam malın marjinal maliyeti: 60 Dolar
dC, C seçmeninin toplam mala olan talebi; dB, B seçmeninin toplam mala olan talebini gösterir.
Toplam mal bakımından hem B hem de C seçmeni, 8 birim üretimin uygun üretim düzeyi olduğu konusunda anlaşmaktadırlar. B ve C arasındaki oy ticareti sonucunda 8 birim hastane ve 8 birim okul üretimi onaylanır.
Oy ticareti her iki malın etkin üretim düzeyinden daha fazla birimde üretimiyle sonuçlanmıştır.
Toplam malın 8 birim üretimi halinde, hem B hem de C seçmeninin marjinal faydası 20 Dolar iken, A’nın marjinal faydası sıfırdır.
Toplam talep eğrisi (DT) ile temsil edilen toplam marjinal faydalar 40 Dolardır. Marjinal maliyet ise 60 Dolardır.
SEÇMENLERİN DAVRANIŞI Fi – (Fio + Mi) > 0 ise seçmen oylamaya katılır.
(Fi; seçmen i’nin oylamaya katılmaktan beklediği fayda, Mi; oylamaya katılmanın maliyeti, Fio seçmenin oylamaya katılmakla vazgeçtiği faaliyetin değeri).
(Fi + Öi + Oi + Ci) – (Fio + Mi) > 0
(Öi; oylamada bulunması için seçmene sağlanan özel çıkar; Oi; seçmenin oy verme eyleminden duyduğu tatmin, Ci; seçmenin oy kullanmamanın cezasına verdiği değer).
Rasyonel Seçmen Bilgisizliği
- Seçmenler, seçime katılan adaylar konusunda yeterli enformasyona sahip değildirler.
- Kullandıkları oyların seçim sonucunu etkilemediğini düşündüklerinden, enformasyon toplama konusunda isteksizdirler.
- Enformasyon toplama maliyetinin yüksek olması, bu isteksizlikte etkili olmaktadır.
Devletin Başarısızlığı Teorisi Siyasal Arz Kaynaklı Başarısızlıklar:
1. Politikacılardaki özel çıkar motivasyonu,
2. siyasal iktidarın politik miyopluğu,
3. hizmet kayırmacılığı,
4. politik rekabetin eksikliği,
5. parti içi demokrasinin yetersizliği,
6. bürokratik etkinsizlikler,
7. siyasal etik sorunu,
8. ortanca seçmen teorisi,
9. piyasa başarısızlıklarının giderilmesindeki yetersizlikler
10.kamusal mal ve hizmet sunumundaki etkinliğin değerlendirilmesindeki güçlükler
Siyasal Talep Kaynaklı Başarısızlıklar:
1. seçmenin eksik enformasyona sahip olması,
2. seçmen ilgisizliği,
3. seçmenin politik miyopluğu,
4. seçmenin siyasal talebini açıklamaması,
5. mali aldanma olayı,
6. özel çıkar gruplarının rant kollama faaliyetleri
NORMATİF KAMU TERCİHİ
(Anayasaların Ekonomik Teorisi)
Optimum Oylama Kuralı
Anayasal Tercih Sorunu
Devlet Nasıl Sınırlandırılabilir?: Anayasal Yeniden
Yapılanma
Optimum Oylama Kuralı
Optimal Çoğunluk:
Beklenen
Maliyetler
Kolektif Faaliyet İçin Gerekli
Birey Sayısı
C+D
D
C
K N 0
OD: Karar alma maliyeti; CN dışsal
maliyet
C + D: Toplam maliyet
K: Optimal çoğunluk
Anayasal Tercih Sorunu (Anayasal Karar
Alma)
Buchanan ve Tullock, devletin temel karar alma kurallarını
içeren anayasa ile yasama aşamasında alınan olağan
kararlar arasında bir ayrım yapmışlardır.
Oybirliği kuralı altında oluşturulan anayasalar tam anlamıyla
politik sözleşmeler haline gelir.
Anayasal Tercih Sorunu (Anayasal Karar Alma)
Oybirliği ilkesinin yüksek işlem maliyetlerine sahip olması nedeniyle uygulanabilirliği sınırlıdır. Bununla birlikte en azından karar almanın anayasal aşamasında bu ilkeye uyulmalıdır.
Oybirliği kuralını uygulamanın maliyetinin yüksek olması, bireylerin gelecekteki (kolektif) kararlarını oluşturacak ilkeler ya da kurumlar üzerinde anlaşamayacakları anlamına gelmez.
Buchanan ve Tullock, anayasal aşamada oybirliğini gerekli görmekle birlikte yasama aşamasında oybirliğinin zorunlu olduğunu iddia etmezler. Bunun yerine çeşitli karar alma kurallarının maliyetlerine dikkat çekerek, karar almada optimal çoğunluğu belirlemeye çalışırlar.
Devlet Nasıl Sınırlandırılabilir?:
Anayasal Yeniden Yapılanma
"Anayasal-kurumsal reform içerisinde "kötü", "fena" ve "yeteneksiz" olan politikacıların, "iyi", "nazik" veya "yetenekli" olanlarıyla değiştirilmesi gibi bir öneriye yer yoktur. Anayasal reform içerisinde amaç ne yönetimde rol alan kimselerin "daha
iyilerinin" seçilmesi, ne de onların bu konuda ikna edilmesidir. Anayasal reformun amacı
politikacıların uyması gereken sınırların ve kuralların oluşturulmasıdır."
J. M. Buchanan
Teorik Kamu Tercihi, Ampirik Kamu Tercihi ve
Deneysel Kamu Tercihi Ayırımı
Deneysel kamu tercihi, laboratuara dayalı deneylerin N (N>1) sayıdaki bireyden oluşan kolektif bir gruptaki karar alma mekanizmalarına uygulanmasını içerir.
Vernon Smith ‘2002 Nobel Ekonomi Ödülü’
-1991, “Papers in Experimental Economics”.
- 1979 “Further Comments on the Application of Laboratory Experimental Methods to Political Choice,” (with C. Plott).
- 1979 “An Experimental Comparison of Three Public Good Decision Mechanisms”
- 1978 “Experimental Mechanisms for Public Choice”
- 1977 “The Principle of Unanimity and Voluntary Consent in Social Choice”
Grupta karar alma mekanizması üç temel unsura sahiptir:
a) Çevre,
b) Kurumlar,
c) Bireylerin davranışı.
Bir deneysel uygulamada, ilk iki unsur kontrol edilerek, üçüncü unsur gözlemlenir.
DENEYSEL KAMU TERCİHİ Çevre, bir ekonomik sorunun yapısal özelliklerini ifade eder; birimlerin sayısı, enformasyon yapısı, tercihler, yetenekler, maliyet yapıları gibi.
Kurumlar, ekonomik birimlerin birbiriyle etkileşimini yönlendiren kuralları ifade eder; piyasa veya satış kuralları veya siyasal karar alma kuralları gibi.
Bireylerin davranışı: Örneğin, kurumlar değiştirilmek suretiyle, bu kurumların bireylerin davranışını nasıl etkilediği incelenir.
DENEYSEL KAMU TERCİHİ
(Kamu Tercihinde Deneysel Çalışmaların Önemi)
- Bireysel davranış ile motivasyonlar birbiriyle ilişkilendirilir.
Örneğin, bireylerin motivasyonları ve tercihleri, rasyonellik
varsayımıyla ilişkilendirilir.
- Deneyler, geleneksel kamu tercihi konularını analiz etmede
kullanılır.
Kamu Tercihinde
Deneylerin Kullanıldığı Konular
1) Kamusal mallar,
2) Seçmen katılımı (oy kullanma),
3) Rant kollama ve lobicilik,
4) vb.
AMPİRİK KAMU TERCİHİ
Rochester okulu: Pozitif politik bilimi; seçimlerin incelenmesine, parti stratejilerine, çıkar gruplarına, koalisyon oluşumuna, yasama organındaki davranışlara ve bürokratik davranışa uygular.
William Riker (1962)-Oyun teorisi
James M. Walker-Kolektif karar alma süreci
Morris P. Fiorina ve John A. Ferejohn: Temsilcilerin davranışları.
Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
http://www.sobiad.org
Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF
http://www.canaktan.org