Τι είναι η Ευρώπη;

Ποια είναι τα όρια της Ευρώπης;

Πώς οριοθετείται ως ήπειρος Ευρώπη;

Εισαγωγή

Ποια προβλήματα εγείρει ο ορισμός της γεωγραφικής έννοιας «Ευρώπη»;

Άποψη από δορυφόρο: Ευρώπη και Ρωσία την νύκτα

Οριοθετώ = ορίζω ένα μοναδικό γεωγραφικό αντικείμνεο με κριτήρια κάποια ενιαία κοινά χαρακτηριστικά. Αυτό σημαίνει παράβλεψη κάποιων εμποδίων που παρουσιάζονται σε αυτήν την ενότητα: - την πολιτισμική ποικιλομορφία (ποικιλία γλωσσών) - την πολλαπλότητα των χωρών, - την πολυσημία της λέξης Ευρώπη (Ήπειρος; Ιδέα; Ένωση χωρών; Σύνολο εθνών;).

Επιπλέον η λέξη Ευρώπη έχει μεταβαλλόμενη έννοια στην Ιστορία.

Στην εικόνα παρατηρούμε την εστία της Ευρώπης, αλλά και την συνέχεια του «ευρωπαϊκού» πληθυσμού κατά μήκος του Υπερσιβηρικού ως τον Ειρηνικό Ωκεανό.

Τα σημερινά συμβατικά όρια

• Ποιο μέρος ήταν εύκολο να οριοθετηθεί; Γιατί;

Σε παγκόσμια κλίμακα

Η Ευρώπη δεν είναι μια διακριτή γεωγραφική ήπειρος

Η πραγματική γεωγραφική ήπειρος είναι η Ευρασία

Η Ευρώπη εκτός Ευρώπης: Δεν υπάρχει εδαφική συνέχεια

• OMR: υπερπεριφερειακές περιοχές (ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση). • OCT: υπερπόντιες χώρες ή επικράτειες (δεν ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση).

1. Μήπως η Ευρώπη ορίζεται με κριτήριο τα κοινά γνωρίσματα;

1.1 Ο πληθυσμός

• Μία από τις τρεις μεγάλες εστίες πληθυσμού με 730 εκατομμύρια κατοίκους περίπου (περιλαμβανομένης της «ευρωπαϊκής Ρωσίας»).

• Το 2005: καθαρό ισοζύγιο μετανάστευσης: 2.000.000 κάτοικοι. Φυσικό ισοζύγιο: - 63.000.

Ευρώπη

ΝΑ Ασία

Α. Ασία

1 σημείο: 500 000 κατ.

Αλλά, σημαντικές αντιθέσεις ως προς την κατανομή του πληθυσμού

• Συνεπώς, μπορούμε να ορίσουμε «την καρδιά» του ευρωπαϊκού πληθυσμού και να επιχειρήσουμε μια ερμηνεία των αντιθέσεων.

Ζώνες υψηλής πυκνότητας: • «Μεγαλόπολη» ή «μπλε μπανάνα» • μεσογειακή ακτογραμμή • Στην ανατολή πληθυσμός ασυνεχής (από νησίδες που αντιστοιχούν σε σημαντικές πόλεις) • Αντιστρόφως, ζώνες χαμηλής πυκνότητας = Στα Ανατολικά της ρωσικής πεδιάδας και κυρίως στον Βορρά της ηπείρου (Σκανδιναβία, Ην. Βασίλειο) Δυτικά της ευρωπαϊκής «μπλε μπανάνας», ζώνη χαμηλών πυκνοτήτων διασχίζει την Γαλλία («διαγώνιος του κενού» από την Καμπανία ως τα Πυρηναία). Προεκτείνεται στην Ιβηρική χερσόνησο.

Ρωσική πεδιάδα

Πολικές περιοχές

Βαθύχρωμες κηλίδες: π> 1000 κ/χλμ2, πιο ανοιχτόχρωμες: π < 4 κ/χλμ2..

πράσινο: μεταξύ 10 και 30.

1.2 Μια πλούσια ήπειρος;

• Ποια είναι η θέση της Ευρώπης; • Ποιες είναι οι εσωτερικές διαφορές στην Ευρώπη;

ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ του ΑΕΠ των Κρατών το 2001

Το 2005, το ΑΕΠ της ΕΕ: 13.410 εκ. δολάρια, περίπου το 90% του ΑΕΠ της ευρωπαϊκής ηπείρου. Το ΑΕΠ των ΗΠΑ: 12.409 εκ. δολάρια. Ως προς το ΑΕΠ ανά κάτοικο, οι ΗΠΑ είναι πρώτες με ποσόν 41.853 δολάρια, ενώ στην ευρωπαϊκή ήπειρο το ποσόν είναι 20.681 δολάρια και στην ΕΕ είναι 27.485 δολάρια.

Γερμανία: 2.781 εκ. $ Η.Β.: 2.192 Γαλλία: 2.110 Ιταλία: 1.756 (2006) Καλιφόρνια: 1.662 Τέξας: 989 Αλβανία 19 εκ., ΑΕΠ/κατ. 5.316 $ ΑΕΠ/κατ.: Λουξεμβούργο: 73.961 $, Νορβηγία 61.475

ΑΕΠ του 2005

1.3 Μία πολιτισμική κληρονομιά; Η Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα… • Από τον Μεσαίωνα, ένας αστικός

πολιτισμός (=των πόλεων, των άστεων) διαμορφώνεται στην καρδιά της Ευρώπης.

• Οι «γοτθικοί» καθεδρικοί ναοί συμβολίζουν αυτήν την οικονομική ακμή των πόλεων και την ίδια στιγμή δηλώνουν πολιτισμική ενότητα.

Καθεδρικός Ορβιέττο, Τοσκάνη (Ιταλία), 13ος-15ος αι.

Καθεδρικός Αμιένης (Γαλλία), Πρόσοψη (1220-1236)

…και κατά την Αναγέννηση

• Στην Αναγέννηση, κυρίως εστία γίνεται η Ιταλία (Ιστορία Β΄Γυμνασίου). Οι πόλεις ενισχύουν τον πολιτισμικό και οικονομικό ρόλο τους. Τέχνη και ουμανισμός ενοποιούν, ακόμη κι αν τα θρησκευτικά δόγματα διαιρούν (Καθολικοί, Προτεστάντες, Ορθόδοξοι)

Πηγή: http://perso.numericable.fr/alhouot/alain.houot/Hist/hist.html

Η ανατολική Ευρώπη στο περιθώριο ως τον 18ο αι.

1.4 Πλούτος: οικονομική κληρονομιά της Βιομηχανικής επανάστασης

• Στην Ιστορία μελετήσατε τις συνθήκες που επέτρεψαν την συσσώρευση πλούτου και ισχύος στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Τώρα, κυρίως εστία γίνεται η Αγγλία. Ο προσδιορισμός του τόπου γίνεται τώρα κυρίως λόγω της αφθονίας πρώτων υλών.

Πηγή: Hachette 1e 2003

Κόκκινα τετράγωνα: σιδηρουργία-μεταλλουργία Μοβ: βιομηχανική ποικιλία Πράσινο: Υφαντουργία Γκρι: Άνθρακας Μπλε: Σίδηρος

1.5 Μια ελκυστική ήπειρος;

• Σε παγκόσμια κλίμακα, η Ευρώπη είναι μια από τους μεγάλες περιοχές υποδοχής των διεθνών μεταναστευτικών ρευμάτων. (2 εκ. είσοδοι / έτος)

Πηγή: SciencesPo Cartographie

Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο εσωτερικό της ηπείρου.

• Πώς να εξηγήσουμε τις διαφορές στην μεταναστευτική ροή;

Πηγή: http://tinyurl.com/ynm7qe

• Συχνά συγκρίνεται το αστικοποιημένο ΒΔ τμήμα και η αγροτική Ανατολή. Οι δύο χάρτες φανερώνουν πιο λεπτές αντιθέσεις. Κατ’ ανάλογο τρόπο, η αστικοποίηση είναι ιδιαίτερο γνώρισμα της Ευρώπης;

• Η αστική ταυτότητα είναι υπερχιλιετής κληρονομιά (ελληνικά άστεα, ρωμαϊκή πολεοδομία, Μεσαίωνας (ιστορικός πυρήνας ευρωπαϊκών πόλεων), Βιομηχανική επανάσταση του 19ου αι.

1.6 Συχνή η αναφορά στην μεγάλη και ιστορική σπουδαιότητα των αστικών κέντρων

Βαθμός αστικοποίησης το 2005

Ευρ. πόλεις με πληθυσμό > 200 000

2. Εντέλει, τι θα μπορούσε να συγκροτεί την κοινή πολιτισμική ταυτότητα της Ευρώπης;

• Στην πηγή: τι σημαίνει στα ελληνικά το όνομα «Ευρώπη», δάνειο από τα σημιτικά: «erib»=δύση)

• Ελληνο-ρωμαϊκή και ιουδαιο-χριστιανική κληρονομιά;

• Κληρονομιά του Αιώνα των Φώτων;

François BOUCHER: Η απαγωγή της Ευρώπης. Ύψος 1,747 -1,60 μ. Χ μήκος: 1,93 μ. Λούβρο.

Ο κόσμος κατά τον Ηρόδοτο:

2.1 Ορισμένοι προτάσσουν κυρίως την πολιτισμική κληρονομιά, ...

Για τους αρχαίους Έλληνες Ευρώπη σήμαινε τον κόσμο ΒΔ από την Ελλάδα.

...ακόμη και την θρησκεία: μια χριστιανική Ευρώπη;

• Βλ. και χάρτη: πολιτισμοί και θρησκείες στην Ευρώπη. • Ποια κριτική θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε για μια τέτοια αντίληψη της

Ευρώπης; • Υπάρχουν αξίες πιο καθολικές από την ένταξη σε θρησκεία;

Χαρακτικό του Sebastian Münster, 1544, Παγκόσμιος άτλαντας. Μια παράσταση του παγκόσμιου κράτους που ονειρευόταν ο Κάρολος Ε΄.

...ακόμη και την θρησκεία: μια χριστιανική Ευρώπη;

Χαρακτικό του Sebastian Münster, 1544, Παγκόσμιος άτλαντας. Μια παράσταση του παγκόσμιου κράτους που ονειρευόταν ο Κάρολος Ε΄.

I) Επικρατείς θρησκείες Στον Βορρά Προτεστάντες Στον Νότο Καθολικοί Στην Ανατολή Ορθόδοξοι Στον Νότο Μουσουλμάνοι II) Επικρατείς γλώσσες Γερμανικές Λατινογενείς Σλαβικές Άλλες III) Πολιτική Ευρώπη Δημοκρατία στην ΕΕ Δημοκρατία εγγύς της ΕΕ Πρόσφατες Δημοκρατίες που προσεγγίζουν την ΕΕ

Δημοκρατίες ακόμη ασταθείς, που όμως προσεγγίζουν την ΕΕ Χώρες με μάλλον αβέβαιο πολιτικό μέλλον.

Περιφερειακή δύναμη Χώρες υπό την επιρροή Περιφερειακής δύναμης ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

2.2. Πολιτική κληρονομιά: δημοκρατία & δικαιώματα του ανθρώπου,

προσήλωση στην ελευθερία • Αθήνα του 5ου αι. π.Χ. • Ρώμη και το καθολικό δικαίωμα του πολίτη (έδικτος του

Καρακάλλα το 212) • Ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες στην Αγγλία: Magna Charta Libertatum 1215, Διακήρυξη Δικαιωμάτων

1689 • Γαλλική επανάσταση του 1789: Δικαιώματα του Ανθρώπου

και του Πολίτη • Το συνδικαλιστικό και κοινωνικό κίνημα του 19ου αι. που

οδήγησε στην κοινωνική προστασία των εργατών και στο κράτος πρόνοιας του 20ού αι.

• Η «φρίκη» του 20ού αι.: Μεγάλος Πόλεμος, Ναζισμός και γενοκτονία των Εβραίων, εθνοκάθαρση, εκκαθάριση πολιτικών αντιπάλων.

• Ο αγώνας ενάντια στον ολοκληρωτισμό στον 20ό αι., και η υποχώρηση των δικτατοριών μετά το 1945.

Εντέλει, τι συγκροτεί την Ευρώπη;

• Μια ιδέα ειρήνης και ευημερίας μετά αιώνες πολέμων, εκ των οποίων δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, και αιώνες πολιτικών διαιρέσεων.

(Βλ. λόγο του Victor Hugo για την Ειρήνη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης) http://bit.ly/1aIVL3V

Βερολίνο, 10 Νοεμβρίου 1989

Βεβαίως, μια ήπειρος σε πορεία ενοποίησης, όπου τα σύνορα σβήνουν…

...με την βούληση των πολιτών της;…

…μολονότι τα σύνορα ακόμη υπάρ-χουν στον νου τους ή στην απουσία ενός ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύ-που. Εδώ μια πολωνική τουριστική αφίσα ως απάντηση για την υπόθεση του «πολωνού υδραυλικού», δηλαδή μιας υποτιθέμενης απειλής κατά των γάλ-λων τεχνιτών, αν η γαλλική Εθνο-συνέλευση υιοθετούσε την οδηγία του επιτρόπου Bolkestein. Ευρωβαρόμετρο 2007

Ο δρόμος προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση με τα μάτια του Plantu

Οικοδόμηση της ειρήνης

στην Ευρώπη μέσω

ελεύθερης απόφασης

για ένωση

Γελοιογραφία του Plantu (Le Monde, 1992)

Υπάρχει Ευρώπη ή δεν υπάρχει;

«Υπάρχει τελικά Ευρώπη ή δεν υπάρχει; Αν δεχθεί κάποιος την πολυμορφία της Ευρώπης – Ευρώπη σλαβική, Ευρώπη ορθόδοξη, προτεσταντική, καθολική, βόρεια και βότια Ευρώπη, Ευρώπη της ελιάς και Ευρώπη του αμπελώνα, για παράδειγμα – καταλήγει μοιραία να δεχθεί ότι η έννοια της Ευρώπης είναι μια ιδέα υπό κατασκευή. Είναι μια Ευρώπη της οποίας τα διάφορα μέρη μοιράζονται το πνεύμα ενός κοινού οράματος και το πεπρωμένο ενός οράματος που αρχίζει να διαφαίνεται στον παγκόσμιο ορίζοντα».

Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ