Θεωρίες Μάθησης

2.2. 2.2. Σύγχρονες θεωρήσεις για τη Σύγχρονες θεωρήσεις για τη μάθηση:μάθηση:

Εξέλιξη των αντιλήψεων για την Εξέλιξη των αντιλήψεων για την παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕπαιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ

Γιώργος Μακρής, μαθηματικόςΓιώργος Μακρής, μαθηματικός

Jean Piaget - Jean Piaget - (1896-1980)(1896-1980) Δομικός ΚονστρουκτιβισμόςΔομικός Κονστρουκτιβισμός

Οι Οι γνωστικές δομέςγνωστικές δομές ή ή γνωστικά «σχήματα»γνωστικά «σχήματα» είναι αποτέλεσμα νοητικών διεργασιών μέσω των είναι αποτέλεσμα νοητικών διεργασιών μέσω των οποίων ο άνθρωπος οργανώνει την εμπειρία του οποίων ο άνθρωπος οργανώνει την εμπειρία του και προσαρμόζεται στο περιβάλλονκαι προσαρμόζεται στο περιβάλλον

Οι πρώτες γνωστικές δομές, τα πρώτα σχήματα Οι πρώτες γνωστικές δομές, τα πρώτα σχήματα είναι απλά, όσο όμως προχωρεί η γνωστική είναι απλά, όσο όμως προχωρεί η γνωστική ανάπτυξη, γίνονται σύνθετα σχήματα ανάπτυξη, γίνονται σύνθετα σχήματα συμπεριφοράς, γίνονται κανόνες, σχέδια, μέθοδοι, συμπεριφοράς, γίνονται κανόνες, σχέδια, μέθοδοι, στρατηγικές. Αυτή η διαρκής μεταβολή των στρατηγικές. Αυτή η διαρκής μεταβολή των σχημάτων, των γνωστικών δομών, συνιστά την σχημάτων, των γνωστικών δομών, συνιστά την γνωστική ανάπτυξη του ανθρώπου.γνωστική ανάπτυξη του ανθρώπου.

Jean Piaget - Jean Piaget - (1896-1980)(1896-1980)Δομικός ΚονστρουκτιβισμόςΔομικός Κονστρουκτιβισμός

Ο άνθρωπος αποδίδει στον κόσμο Ο άνθρωπος αποδίδει στον κόσμο ιδιότητες τις οποίες το ίδιο διαπιστώνει ή ιδιότητες τις οποίες το ίδιο διαπιστώνει ή «κατασκευάζει». Με τον τρόπο αυτό «κατασκευάζει». Με τον τρόπο αυτό σχηματίζει έννοιες, κατανοεί σχέσεις, σχηματίζει έννοιες, κατανοεί σχέσεις, συλλαμβάνει την φύση του αριθμού, κάνει συλλαμβάνει την φύση του αριθμού, κάνει συλλογισμούς κλπ. Αυτού του είδους η συλλογισμούς κλπ. Αυτού του είδους η γνώση ονομάζεται λογικομαθηματική και γνώση ονομάζεται λογικομαθηματική και επιβάλλεται από το υποκείμενο στον έξω επιβάλλεται από το υποκείμενο στον έξω κόσμο, με σκοπό να τον κατακτήσει.κόσμο, με σκοπό να τον κατακτήσει.

Στάδια της γνωστικής ανάπτυξηςΣτάδια της γνωστικής ανάπτυξης

Στάδια της γνωστικής ανάπτυξηςΣτάδια της γνωστικής ανάπτυξης

Α΄ Φάση των αισθησιοκινητικών Α΄ Φάση των αισθησιοκινητικών λειτουργιών (0-2 έτη περίπου),λειτουργιών (0-2 έτη περίπου),

Β΄ Φάση των συμβολικών λειτουργιών (2-Β΄ Φάση των συμβολικών λειτουργιών (2-7 έτη περίπου)7 έτη περίπου)

Γ΄ Φάση των συγκεκριμένων γνωστικών Γ΄ Φάση των συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών (7-11 έτη περίπου)λειτουργιών (7-11 έτη περίπου)

Δ΄ Φάση των αφηρημένων γνωστικών Δ΄ Φάση των αφηρημένων γνωστικών λειτουργιών (11-15 έτη περίπου)λειτουργιών (11-15 έτη περίπου)

Η θεωρία του Η θεωρία του PiagetPiaget στην σχολική τάξη στην σχολική τάξη

1. Έμφαση στην διαδικασία σκέψης του 1. Έμφαση στην διαδικασία σκέψης του παιδιού και όχι στα προϊόντα της.παιδιού και όχι στα προϊόντα της.

2. Αναγνώριση του κεντρικού ρόλου της 2. Αναγνώριση του κεντρικού ρόλου της άμεσης και ενεργητικής εμπλοκής του άμεσης και ενεργητικής εμπλοκής του παιδιού στις δραστηριότητες μάθησης.παιδιού στις δραστηριότητες μάθησης.

3. Δεν είναι σωστό να προσπαθούμε να 3. Δεν είναι σωστό να προσπαθούμε να κάνουμε τα παιδιά να σκέφτονται όπως οι κάνουμε τα παιδιά να σκέφτονται όπως οι ενήλικοι. ενήλικοι.

4. Αποδοχή των ατομικών διαφορών στην 4. Αποδοχή των ατομικών διαφορών στην πορεία της ανάπτυξης.πορεία της ανάπτυξης.

LevLev VygotskyVygotsky (1896-1934) (1896-1934)Κοινωνικός ΚονστρουκτιβισμόςΚοινωνικός Κονστρουκτιβισμός

Πρέπει να μελετούνται πρώτα οι κοινωνικές και Πρέπει να μελετούνται πρώτα οι κοινωνικές και πολιτισμικές διαδικασίες του περιβάλλοντος ενός πολιτισμικές διαδικασίες του περιβάλλοντος ενός παιδιού, προκειμένου να κατανοηθούν οι γνωστικές παιδιού, προκειμένου να κατανοηθούν οι γνωστικές του λειτουργίες. Δηλαδή η γνωστική ανάπτυξη ενός του λειτουργίες. Δηλαδή η γνωστική ανάπτυξη ενός παιδιού δεν μπορεί να περιγραφεί χωρίς αναφορά στο παιδιού δεν μπορεί να περιγραφεί χωρίς αναφορά στο κοινωνικό περιβάλλον του, αφού η ικανότητα σκέψης κοινωνικό περιβάλλον του, αφού η ικανότητα σκέψης και μάθησης αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό υπό την και μάθησης αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό υπό την επίδραση των κοινωνικών συνθηκών. επίδραση των κοινωνικών συνθηκών.

Η γνώση του παιδιού, οι σκέψεις, οι στάσεις, οι αξίες Η γνώση του παιδιού, οι σκέψεις, οι στάσεις, οι αξίες και οι πεποιθήσεις του προκύπτουν μέσα από τις και οι πεποιθήσεις του προκύπτουν μέσα από τις διαδράσεις με τους άλλους, όχι με παθητική αποδοχή, διαδράσεις με τους άλλους, όχι με παθητική αποδοχή, αλλά με ενεργητική εσωτερίκευση. Κατά τον αλλά με ενεργητική εσωτερίκευση. Κατά τον VygotskyVygotsky και την «κοινωνικο-πολιτιστική θεωρία» του δεν και την «κοινωνικο-πολιτιστική θεωρία» του δεν αρκεί να μελετήσει κανείς μόνο το κοινωνικό αρκεί να μελετήσει κανείς μόνο το κοινωνικό περιβάλλον (όπως έκαναν οι συμπεριφοριστές) ή μόνο περιβάλλον (όπως έκαναν οι συμπεριφοριστές) ή μόνο το παιδί (όπως έκανε ο το παιδί (όπως έκανε ο PiagetPiaget), για να κατανοήσει την ), για να κατανοήσει την πολυπλοκότητα της γνωστικής ανάπτυξης.πολυπλοκότητα της γνωστικής ανάπτυξης.

LevLev VygotskyVygotsky (1896-1934) (1896-1934) Κοινωνικός Κονστρουκτιβισμός Κοινωνικός Κονστρουκτιβισμός

Οι απόψεις του Οι απόψεις του VygotskyVygotsky στηρίζονται σε δύο στηρίζονται σε δύο βασικές ιδέες: βασικές ιδέες:

α. Την γνωστική ανάπτυξη μπορούμε να την α. Την γνωστική ανάπτυξη μπορούμε να την κατανοήσουμε μόνο μέσα στα ιστορικά και κατανοήσουμε μόνο μέσα στα ιστορικά και πολιτιστικά πλαίσια στα οποία ζει το παιδί. πολιτιστικά πλαίσια στα οποία ζει το παιδί.

β. Η ανάπτυξη εξαρτάται από τα συμβολικά β. Η ανάπτυξη εξαρτάται από τα συμβολικά συστήματα μέσα στα οποία μεγαλώνει το παιδί. συστήματα μέσα στα οποία μεγαλώνει το παιδί. Τα συμβολικά συστήματα αναφέρονται σε Τα συμβολικά συστήματα αναφέρονται σε σύμβολα τα οποία δημιουργεί μια κουλτούρα και σύμβολα τα οποία δημιουργεί μια κουλτούρα και τα οποία βοηθούν το άτομο να σκέφτεται, να τα οποία βοηθούν το άτομο να σκέφτεται, να επικοινωνεί και να επιλύει προβλήματα, π.χ. επικοινωνεί και να επιλύει προβλήματα, π.χ. γλώσσα, σύστημα γραφής, σύστημα αρίθμησης γλώσσα, σύστημα γραφής, σύστημα αρίθμησης κ.ά.π.κ.ά.π.

Ζώνες ΑνάπτυξηςΖώνες Ανάπτυξης

Για τον Για τον VygotskyVygotsky έχει πολύ μεγάλη σημασία η έχει πολύ μεγάλη σημασία η διάκριση ανάμεσα στην συντελεσθείσα και διάκριση ανάμεσα στην συντελεσθείσα και στην δυνητική ανάπτυξη. στην δυνητική ανάπτυξη.

Η Η συντελεσθείσα ανάπτυξησυντελεσθείσα ανάπτυξη καθορίζει αυτά καθορίζει αυτά τα οποία μπορεί να κάνει ένα παιδί χωρίς την τα οποία μπορεί να κάνει ένα παιδί χωρίς την βοήθεια άλλων, ενώ η βοήθεια άλλων, ενώ η δυνητική ανάπτυξηδυνητική ανάπτυξη καθορίζει εκείνα τα οποία μπορεί να κάνει ένα καθορίζει εκείνα τα οποία μπορεί να κάνει ένα παιδί υπό την καθοδήγηση ενός ενηλίκου ή παιδί υπό την καθοδήγηση ενός ενηλίκου ή ενός άλλου παιδιού το οποίο προηγείται στην ενός άλλου παιδιού το οποίο προηγείται στην μάθηση και στην γνώση. μάθηση και στην γνώση.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Σύμφωνα με τη θεωρία του VygotskyVygotsky η η περιοχή της περιοχή της δυνητικής ανάπτυξηςδυνητικής ανάπτυξης αποτελεί αποτελεί την ζώνη της επικείμενης ανάπτυξηςτην ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης..

Piaget vs VygotskyPiaget vs Vygotsky

Ο Ο PiagetPiaget πίστευε ότι η γνωστική ανάπτυξη πίστευε ότι η γνωστική ανάπτυξη προηγείται της μάθησης. προηγείται της μάθησης.

Πρέπει π.χ. το παιδί να γίνει πρώτα ικανό να Πρέπει π.χ. το παιδί να γίνει πρώτα ικανό να σκέφτεται στο επίπεδο των συμβολικών σκέφτεται στο επίπεδο των συμβολικών λειτουργιών και κατόπιν μπορεί να μάθει ότι η λειτουργιών και κατόπιν μπορεί να μάθει ότι η ποσότητα του νερού παραμένει η ίδια, όταν ποσότητα του νερού παραμένει η ίδια, όταν μεταγγίζεται σε διαφορετικά δοχεία. μεταγγίζεται σε διαφορετικά δοχεία.

Όσο και να προσπαθήσουμε, δεν μπορούμε να Όσο και να προσπαθήσουμε, δεν μπορούμε να περιμένουμε να το μάθει αυτό ένα παιδί πέντε περιμένουμε να το μάθει αυτό ένα παιδί πέντε ετών, διότι προϋπόθεση για αυτό αποτελεί η ετών, διότι προϋπόθεση για αυτό αποτελεί η ποιότητα της σκέψης του, η οποία ποιότητα της σκέψης του, η οποία αναπτύσσεται αργότερα.αναπτύσσεται αργότερα.

Piaget vs VygotskyPiaget vs Vygotsky

Την άποψη αυτή δεν την συμμερίζεται ο Την άποψη αυτή δεν την συμμερίζεται ο VygotskyVygotsky. Κατά την άποψή του ο . Κατά την άποψή του ο PiagetPiaget έκανε έκανε το λάθος να μελετά την σκέψη του παιδιού το λάθος να μελετά την σκέψη του παιδιού χωρίς να παίρνει υπόψη του την επίδραση της χωρίς να παίρνει υπόψη του την επίδραση της διδασκαλίας. διδασκαλίας.

Ενώ δηλ. κατά τον Ενώ δηλ. κατά τον PiagetPiaget η συντελεσθείσα η συντελεσθείσα ανάπτυξη αποτελεί την βάση πάνω στην οποία ανάπτυξη αποτελεί την βάση πάνω στην οποία πρέπει να πρέπει να οικοδομήσειοικοδομήσει η διδασκαλία, κατά η διδασκαλία, κατά τον τον VygotskyVygotsky η διδασκαλία πρέπει να η διδασκαλία πρέπει να εργάζεται στην περιοχή της εργάζεται στην περιοχή της δυνητικήςδυνητικής, δηλ. , δηλ. της της επικείμενης ανάπτυξηςεπικείμενης ανάπτυξης..

Η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης ή ζώνη Η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης ή ζώνη της εγγύτερης δυνητικής ανάπτυξηςτης εγγύτερης δυνητικής ανάπτυξης

Το τρέχον επίπεδο

ικανότητας του παιδιού

Εκτός δυνατοτήτων προς το παρόν

Ζώνη επικείμενης ανάπτυξης


Δάσκαλος ή Γονιός

Οι δραστηριότητες τις οποίες μπορεί να φέρει εις πέρας (εσωτερική φωνή

του παιδιού)

Δραστηριότητες που δεν εμπίπτουν ακόμα

στο ρεπερτόριο ικανοτήτων του μαθητή

Δραστηριότητες που βρίσκονται στο όριο

των δυνατοτήτων του παιδιού

Αλληλεπίδραση


Πριν εμφανιστεί ο δάσκαλος, το παιδί έχει ήδη Πριν εμφανιστεί ο δάσκαλος, το παιδί έχει ήδη δομήσει μια δομήσει μια μορφή γνώσηςμορφή γνώσης με την οποία μπορεί με την οποία μπορεί να λύνει προβλήματα ή να επιτελεί εργασίες ενός να λύνει προβλήματα ή να επιτελεί εργασίες ενός συγκεκριμένου βαθμού δυσκολίας (συγκεκριμένου βαθμού δυσκολίας (πρώτη ζώνηπρώτη ζώνη). ).

Ο δάσκαλος θέτει ένα Ο δάσκαλος θέτει ένα νέο πρόβλημανέο πρόβλημα στο παιδί, στο παιδί, το οποίο καλείται να λύσει (το οποίο καλείται να λύσει (τρίτη ζώνητρίτη ζώνη).).

Με την αναφορά του νέου προβλήματος Με την αναφορά του νέου προβλήματος δημιουργείται μια ενδιάμεση δημιουργείται μια ενδιάμεση δεύτερη ζώνηδεύτερη ζώνη, που , που αντιπροσωπεύει την αντιπροσωπεύει την πιθανή γνωστική εξέλιξηπιθανή γνωστική εξέλιξη του του παιδιού.παιδιού.

Με την ανάθεση του νέου καθήκοντος λοιπόν Με την ανάθεση του νέου καθήκοντος λοιπόν αναπτύσσεται η αναπτύσσεται η ζώνη της επικείμενης ανάπτυξηςζώνη της επικείμενης ανάπτυξης ((δεύτερη ζώνηδεύτερη ζώνη) η οποία περιλαμβάνει τις ) η οποία περιλαμβάνει τις ικανότητεςικανότητες του παιδιού. του παιδιού.


Ο εκπαιδευτής με τη διαμεσολάβησή του Ο εκπαιδευτής με τη διαμεσολάβησή του καθοδηγεί το μαθητή με καθοδηγεί το μαθητή με υποστηρικτικές υποστηρικτικές ερωτήσειςερωτήσεις, ώστε να αποκτήσει μια νέα γνώση., ώστε να αποκτήσει μια νέα γνώση.

Αυτό που είναι σήμερα Ζ.Ε.Α. αύριο μπορεί να γίνει Αυτό που είναι σήμερα Ζ.Ε.Α. αύριο μπορεί να γίνει πραγματικό εξελικτικό επίπεδοπραγματικό εξελικτικό επίπεδο..

Συνεπώς θεωρείται πολύτιμη και Συνεπώς θεωρείται πολύτιμη και αναντικατάστατη η αλληλεπίδραση με το δάσκαλο αναντικατάστατη η αλληλεπίδραση με το δάσκαλο ή το συμμαθητή.ή το συμμαθητή.

Εάν ο εκπαιδευτής θέσει ένα πρόβλημα που ήταν Εάν ο εκπαιδευτής θέσει ένα πρόβλημα που ήταν έξω από τη Ζ.Ε.Α. του μαθητή, η διδασκαλία έξω από τη Ζ.Ε.Α. του μαθητή, η διδασκαλία αποτυγχάνει. Άρα, πρέπει να λαμβάνει σοβαρά αποτυγχάνει. Άρα, πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του το πραγματικό γνωστικό επίπεδο και τη υπόψη του το πραγματικό γνωστικό επίπεδο και τη Ζ.Ε.Α. κάθε παιδιού.Ζ.Ε.Α. κάθε παιδιού.

Vygotsky Vygotsky και εκπαίδευσηκαι εκπαίδευση

Η θεωρία του Η θεωρία του VygotskyVygotsky έχει δύο βασικές έχει δύο βασικές επιπτώσεις στην εκπαίδευση. επιπτώσεις στην εκπαίδευση.

1.1. Η πρώτη είναι ότι πρέπει να δημιουργούμε Η πρώτη είναι ότι πρέπει να δημιουργούμε στην τάξη περιστάσεις στην τάξη περιστάσεις συνεργατικής συνεργατικής μάθησηςμάθησης ανάμεσα σε ομάδες με διαφορετικά ανάμεσα σε ομάδες με διαφορετικά επίπεδα ικανότητας. επίπεδα ικανότητας.

Πρέπει δηλ. να εξασφαλίζουμε δυνατότητες, Πρέπει δηλ. να εξασφαλίζουμε δυνατότητες, ώστε περισσότερο ικανοί μαθητές ή μαθητές ώστε περισσότερο ικανοί μαθητές ή μαθητές οι οποίοι ξέρουν καλά κάτι, να το διδάσκουν σε οι οποίοι ξέρουν καλά κάτι, να το διδάσκουν σε λιγότερο ικανούς ή σε μαθητές οι οποίοι δεν λιγότερο ικανούς ή σε μαθητές οι οποίοι δεν το ξέρουν.το ξέρουν.


2.2. Η δεύτερη είναι η εφαρμογή της Η δεύτερη είναι η εφαρμογή της αρχής της αρχής της σταδιακής μείωσης της βοήθειαςσταδιακής μείωσης της βοήθειας των των μεγάλων και η σταδιακή ανάληψη όλο και μεγάλων και η σταδιακή ανάληψη όλο και μεγαλύτερης υπευθυνότητας από τα παιδιά. μεγαλύτερης υπευθυνότητας από τα παιδιά.

Η προσέγγιση η οποία ονομάζεται Η προσέγγιση η οποία ονομάζεται ««υποβοηθούμενη ανακάλυψηυποβοηθούμενη ανακάλυψη» » στηρίζεται σε αυτήν ακριβώς την αρχή.στηρίζεται σε αυτήν ακριβώς την αρχή.

Όπως είναι ευνόητο δεν μπορούν να Όπως είναι ευνόητο δεν μπορούν να εφαρμοσθούν οι δύο αυτές αρχές, αν δεν εφαρμοσθούν οι δύο αυτές αρχές, αν δεν φροντίζει ο εκπαιδευτικός να διαφοροποιεί φροντίζει ο εκπαιδευτικός να διαφοροποιεί σε τέτοιον βαθμό την διδασκαλία του, ώστε σε τέτοιον βαθμό την διδασκαλία του, ώστε να την εξατομικεύει.να την εξατομικεύει.


1) Πρέπει να δημιουργούνται συνθήκες 1) Πρέπει να δημιουργούνται συνθήκες συνεργατικής μάθησης ανάμεσα σε συνεργατικής μάθησης ανάμεσα σε ομάδες ατόμων με διαφορετικά ομάδες ατόμων με διαφορετικά επίπεδα ικανότητας μέσα στην τάξη.επίπεδα ικανότητας μέσα στην τάξη.

2) Σταδιακά η βοήθεια των μεγάλων 2) Σταδιακά η βοήθεια των μεγάλων πρέπει να μειώνεται και να δίνεται πρέπει να μειώνεται και να δίνεται μεγαλύτερη πρωτοβουλία στα μεγαλύτερη πρωτοβουλία στα παιδιά.παιδιά.

Vygotsky Vygotsky και εκπαίδευσηκαι εκπαίδευση1.1. Ο Η/Υ παίζει το ρόλο ενός Ο Η/Υ παίζει το ρόλο ενός εξειδικευμένου εξειδικευμένου

συνεργάτησυνεργάτη ο οποίος συμπεριφέρεται ως ο οποίος συμπεριφέρεται ως ειδικός παρέχοντας καθοδήγηση κατά τη ειδικός παρέχοντας καθοδήγηση κατά τη διάρκεια ασκήσεων, η οποία όμως σταδιακά διάρκεια ασκήσεων, η οποία όμως σταδιακά ελαττώνεται ώστε να γίνει ο μαθητής πιο ελαττώνεται ώστε να γίνει ο μαθητής πιο ικανός να ρυθμίζει τη δική του συμπεριφορά.ικανός να ρυθμίζει τη δική του συμπεριφορά.

2.2. Ο Η/Υ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως Ο Η/Υ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείοεργαλείο διασύνδεσηςδιασύνδεσης και και επικοινωνίαςεπικοινωνίας του μαθητή του μαθητή με πιο «έξυπνους» συμμαθητές, συνεργάτες ή με πιο «έξυπνους» συμμαθητές, συνεργάτες ή ειδικούς.ειδικούς.

3.3. Τα Τα περιβάλλονταπεριβάλλοντα των των εκπαιδευτικών εκπαιδευτικών λογισμικώνλογισμικών, αξιοποιώντας τις αρχές των , αξιοποιώντας τις αρχές των κοινωνικοπολιτισμικών θεωριών, μπορούν να κοινωνικοπολιτισμικών θεωριών, μπορούν να προσφέρουν αυθεντικές μαθησιακές προσφέρουν αυθεντικές μαθησιακές καταστάσεις χρησιμοποιώντας τη γλώσσα σε καταστάσεις χρησιμοποιώντας τη γλώσσα σε κοινωνικοπολιτισμικές αλληλεπιδράσειςκοινωνικοπολιτισμικές αλληλεπιδράσεις και και συνεργατικές δραστηριότητες.συνεργατικές δραστηριότητες.

Vygotsky – Vygotsky – Εγκαθιδρυμένη μάθησηΕγκαθιδρυμένη μάθηση Αντλώντας από την κοινωνικοπολιτιστική προσέγγιση Αντλώντας από την κοινωνικοπολιτιστική προσέγγιση

του του VygotskyVygotsky, η θεωρία, η θεωρία της της Εγκαθιδρυμένης Μάθησης Εγκαθιδρυμένης Μάθησης (Situated Learning)(Situated Learning) πρεσβεύει τη μάθηση που λαμβάνει πρεσβεύει τη μάθηση που λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένο πλαίσιο (εργασιακή ή χώρα σε συγκεκριμένο πλαίσιο (εργασιακή ή επιστημονική κοινότητα), με συνδυασμό αυτόνομης επιστημονική κοινότητα), με συνδυασμό αυτόνομης δραστηριότητας και κοινωνικής και νοητικής δραστηριότητας και κοινωνικής και νοητικής υποστήριξης. υποστήριξης.

Δηλαδή ο μαθητής μαθαίνει στο εργασιακό του Δηλαδή ο μαθητής μαθαίνει στο εργασιακό του περιβάλλον μέσα από πραγματικές εμπειρίες και με τη περιβάλλον μέσα από πραγματικές εμπειρίες και με τη βοήθεια ενός δικτύου γνώσεων που έχει δημιουργηθεί βοήθεια ενός δικτύου γνώσεων που έχει δημιουργηθεί στο περιβάλλον γύρω του.στο περιβάλλον γύρω του.

Εγκαθιδρυμένη μάθησηΕγκαθιδρυμένη μάθηση πραγματοποιείται σε χώρους πραγματοποιείται σε χώρους όπως εργαστήρια, κουζίνες, θερμοκήπια, κήποι, με όπως εργαστήρια, κουζίνες, θερμοκήπια, κήποι, με εκδρομές σε χώρους όπως αρχαιολογικές ανασκαφές κλπ.εκδρομές σε χώρους όπως αρχαιολογικές ανασκαφές κλπ.

Εξέλιξη προς τη συνεργατική μάθησηΕξέλιξη προς τη συνεργατική μάθηση

JeromeJerome SS. . BrunerBruner (1915 - ) (1915 - ) Η καθοδηγούμενη ανακάλυψηΗ καθοδηγούμενη ανακάλυψη

Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα ο Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα ο JJ. . DeweyDewey είχε εισαγάγει στην παιδαγωγική είχε εισαγάγει στην παιδαγωγική συζήτηση την έννοια της μάθησης με συζήτηση την έννοια της μάθησης με ανακάλυψη (ανακάλυψη (discoverydiscovery learninglearning), τονίζοντας ), τονίζοντας ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα, όταν ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα, όταν ανακαλύπτουν τα ίδια τις αλήθειες της ανακαλύπτουν τα ίδια τις αλήθειες της ζωής. Αυτή η ιδέα ενσωματώθηκε πλήρως ζωής. Αυτή η ιδέα ενσωματώθηκε πλήρως στις δομιστικές θεωρίες της μάθησης και στις δομιστικές θεωρίες της μάθησης και προωθήθηκε κυρίως από τον προωθήθηκε κυρίως από τον JeromeJerome SS. . BrunerBruner (1915 - ), ο οποίος την θεωρεί ως (1915 - ), ο οποίος την θεωρεί ως την πιο σημαντική μορφή μάθησης.την πιο σημαντική μορφή μάθησης.


Στο μάθημα της Γεωγραφίας π.χ. ο εκπαιδευτικός Στο μάθημα της Γεωγραφίας π.χ. ο εκπαιδευτικός δίνει στους μαθητές χάρτες, οι οποίοι δίνει στους μαθητές χάρτες, οι οποίοι απεικονίζουν τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας απεικονίζουν τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής (θερμοκρασία, ποσοστό βροχοπτώσεων, περιοχής (θερμοκρασία, ποσοστό βροχοπτώσεων, ανέμους, χώρους φυσικών πηγών, υδάτινους ανέμους, χώρους φυσικών πηγών, υδάτινους πόρους κ.ά.π.), και τους καλεί να σκεφθούν πόρους κ.ά.π.), και τους καλεί να σκεφθούν σχετικά με την καταλληλότερη τοποθεσία της σχετικά με την καταλληλότερη τοποθεσία της πρωτεύουσας, των λιμένων, τις οικονομικές πρωτεύουσας, των λιμένων, τις οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων, το δίκτυο των δραστηριότητες των κατοίκων, το δίκτυο των οδών και των σιδηροδρόμων κ.ά.π. οδών και των σιδηροδρόμων κ.ά.π.

Στην συνέχεια ο εκπαιδευτικός μπορεί να δώσει Στην συνέχεια ο εκπαιδευτικός μπορεί να δώσει χάρτες με την πραγματική κατάσταση για χάρτες με την πραγματική κατάσταση για σύγκριση (επανατροφοδότηση, σύγκριση (επανατροφοδότηση, feedbackfeedback).).


Μέσω της μάθησης με ανακάλυψη το παιδί Μέσω της μάθησης με ανακάλυψη το παιδί αποχτά γνώσεις με δική του πρωτοβουλία και αποχτά γνώσεις με δική του πρωτοβουλία και δικές του ενέργειες. Αυτό σημαίνει ότι δικές του ενέργειες. Αυτό σημαίνει ότι διατυπώνει υποθέσεις, τις ελέγχει και τις διατυπώνει υποθέσεις, τις ελέγχει και τις επαληθεύει ή τις διαψεύδει, αντί να διαβάζει επαληθεύει ή τις διαψεύδει, αντί να διαβάζει απλώς περιγραφές από το βιβλίο ή να ακούει απλώς περιγραφές από το βιβλίο ή να ακούει τον εκπαιδευτικό. τον εκπαιδευτικό.

Η ανακάλυψη με την έννοια αυτή λειτουργεί Η ανακάλυψη με την έννοια αυτή λειτουργεί ως μια μορφή της επαγωγικής μεθόδου ως μια μορφή της επαγωγικής μεθόδου αναζήτησης της γνώσης, αφού ο μαθητής αναζήτησης της γνώσης, αφού ο μαθητής περνάει από την μελέτη συγκεκριμένων περνάει από την μελέτη συγκεκριμένων παραδειγμάτων στην διατύπωση γενικών παραδειγμάτων στην διατύπωση γενικών εννοιών, κανόνων και αρχών. εννοιών, κανόνων και αρχών.


Ενώ ο Ενώ ο PiagetPiaget τόνιζε την σημασία που έχει η τόνιζε την σημασία που έχει η εξερεύνηση του φυσικού κόσμου για την εξερεύνηση του φυσικού κόσμου για την μάθηση του παιδιού, ο μάθηση του παιδιού, ο BrunerBruner δίνει μεγάλη δίνει μεγάλη έμφαση στην μάθηση στο σχολείο. έμφαση στην μάθηση στο σχολείο.

Πιστεύει μάλιστα ότι η μάθηση στα πλαίσια Πιστεύει μάλιστα ότι η μάθηση στα πλαίσια των διάφορων μαθημάτων είναι πολύ των διάφορων μαθημάτων είναι πολύ χρήσιμη, όχι διότι τα μαθήματα αποτελούν χρήσιμη, όχι διότι τα μαθήματα αποτελούν αποθήκες σημαντικών γνώσεων, αλλά διότι αποθήκες σημαντικών γνώσεων, αλλά διότι δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να εισαχθεί δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να εισαχθεί σε σημαντικούς τρόπους σκέψης, οι οποίοι σε σημαντικούς τρόπους σκέψης, οι οποίοι με την σειρά τους ενισχύουν τις με την σειρά τους ενισχύουν τις ικανότητες του παιδιού να μαθαίνει πώς θα ικανότητες του παιδιού να μαθαίνει πώς θα μαθαίνει.μαθαίνει.

Οι Οι προσομοιώσειςπροσομοιώσεις

Ο Ο BrunerBruner συνιστά στους εκπαιδευτικούς να συνιστά στους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιούν δραστηριότητες προσομοίωσης χρησιμοποιούν δραστηριότητες προσομοίωσης στην τάξη, προκειμένου να προωθούν την μάθηση στην τάξη, προκειμένου να προωθούν την μάθηση με ανακάλυψη. με ανακάλυψη.

Μία μορφή προσομοίωσης αποτελεί το παιχνίδι Μία μορφή προσομοίωσης αποτελεί το παιχνίδι ρόλων, με βάση το οποίο μπορούν οι μαθητές να ρόλων, με βάση το οποίο μπορούν οι μαθητές να επεξεργασθούν επίκαιρα γεγονότα. επεξεργασθούν επίκαιρα γεγονότα.

Στο μάθημα της αγωγής του πολίτη π.χ. δύο Στο μάθημα της αγωγής του πολίτη π.χ. δύο ομάδες μαθητών εκπροσωπούν διαφορετικά ομάδες μαθητών εκπροσωπούν διαφορετικά συμφέροντα και μελετούν τρόπους επηρεασμού συμφέροντα και μελετούν τρόπους επηρεασμού της νομοθετικής εξουσίας, ώστε να τα της νομοθετικής εξουσίας, ώστε να τα προωθήσει κατά τρόπον επωφελή για την κάθε προωθήσει κατά τρόπον επωφελή για την κάθε ομάδα. ομάδα.

Η ριζοσπαστική άποψη του Η ριζοσπαστική άποψη του BrunerBruner

α. Η δομή κάθε επιστήμης περιλαμβάνει βασικές α. Η δομή κάθε επιστήμης περιλαμβάνει βασικές αρχές, οι οποίες άπαξ και γίνουν κτήμα του μαθητή, αρχές, οι οποίες άπαξ και γίνουν κτήμα του μαθητή, μπορούν να τον εισαγάγουν στην κατανόηση του μπορούν να τον εισαγάγουν στην κατανόηση του σχετικού επιστημονικού πεδίου ως συνόλου. σχετικού επιστημονικού πεδίου ως συνόλου.

β. Οι αρχές αυτές μπορούν να διδαχθούν και να β. Οι αρχές αυτές μπορούν να διδαχθούν και να γίνουν κτήμα των παιδιών σε οποιαδήποτε φάση της γίνουν κτήμα των παιδιών σε οποιαδήποτε φάση της ανάπτυξής τους. ανάπτυξής τους.

Η δεύτερη αυτή ιδέα οδήγησε τον Η δεύτερη αυτή ιδέα οδήγησε τον BrunerBruner στην στην γνωστή ριζοσπαστική του άποψη ότι «οποιοδήποτε γνωστή ριζοσπαστική του άποψη ότι «οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να διδαχθεί αποτελεσματικά σε αντικείμενο μπορεί να διδαχθεί αποτελεσματικά σε οποιοδήποτε παιδί και σε οποιαδήποτε φάση της οποιοδήποτε παιδί και σε οποιαδήποτε φάση της ανάπτυξής του, αρκεί αυτό να γίνει σε κάποια ανάπτυξής του, αρκεί αυτό να γίνει σε κάποια κατάλληλη για το γνωστικό επίπεδο του παιδιού κατάλληλη για το γνωστικό επίπεδο του παιδιού μορφή». μορφή».

Σπειροειδής μάθησηΣπειροειδής μάθηση


Κατά τον Κατά τον BrunerBruner η διδασκαλία συμβάλλει η διδασκαλία συμβάλλει σημαντικά στην γνωστική ανάπτυξη του παιδιού. σημαντικά στην γνωστική ανάπτυξη του παιδιού.

Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι δυνατόν να Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι δυνατόν να διδαχθεί μια έννοια, επειδή δήθεν ο μαθητής δεν διδαχθεί μια έννοια, επειδή δήθεν ο μαθητής δεν είναι σε θέση να την κατανοήσει. είναι σε θέση να την κατανοήσει.

Αυτό σημαίνει απλώς ότι ο μαθητής δεν είναι Αυτό σημαίνει απλώς ότι ο μαθητής δεν είναι δυνατόν να την κατανοήσει με τον τρόπο με τον δυνατόν να την κατανοήσει με τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζει να την παρουσιάσει ο οποίο σχεδιάζει να την παρουσιάσει ο εκπαιδευτικός. εκπαιδευτικός.

Αν ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιήσει τον Αν ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιήσει τον κατάλληλο τρόπο, τότε είναι σε θέση να κατάλληλο τρόπο, τότε είναι σε θέση να κατανοήσει ο μαθητής την συγκεκριμένη έννοια.κατανοήσει ο μαθητής την συγκεκριμένη έννοια.


Οι έννοιες πρέπει πρώτα να διδάσκονται στα Οι έννοιες πρέπει πρώτα να διδάσκονται στα παιδιά με έναν απλό τρόπο, ώστε να τις παιδιά με έναν απλό τρόπο, ώστε να τις κατανοούν και να παρουσιάζονται με έναν πιο κατανοούν και να παρουσιάζονται με έναν πιο σύνθετο τρόπο, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. σύνθετο τρόπο, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν.

Στα Μαθηματικά θα μάθουν πρώτα ότι 2+2=χ Στα Μαθηματικά θα μάθουν πρώτα ότι 2+2=χ καραμέλες, έχοντας μπροστά τους πραγματικές καραμέλες, έχοντας μπροστά τους πραγματικές καραμέλες, στην συνέχεια η ίδια αριθμητική καραμέλες, στην συνέχεια η ίδια αριθμητική πράξη μπορεί να γίνει με εικόνες και σε ένα πράξη μπορεί να γίνει με εικόνες και σε ένα ανώτερο επίπεδο μπορούν πλέον οι μαθητές να ανώτερο επίπεδο μπορούν πλέον οι μαθητές να κάνουν την πράξη μόνον με βάση τον μαθηματικό κάνουν την πράξη μόνον με βάση τον μαθηματικό τύπο 2+3=5 ή 2+χ=5 κ.ο.κ. τύπο 2+3=5 ή 2+χ=5 κ.ο.κ.

Ausubel (1918 - )Ausubel (1918 - )Μάθηση με κατανόησηΜάθηση με κατανόηση

Κεντρική έννοια στο έργο του είναι η Κεντρική έννοια στο έργο του είναι η νοηματική-λεκτική μάθησηνοηματική-λεκτική μάθηση και οι εφαρμογές και οι εφαρμογές της στη διδακτική πράξη.της στη διδακτική πράξη.

Σύμφωνα με τη θεωρία του, η γνώση μέσω της Σύμφωνα με τη θεωρία του, η γνώση μέσω της μεθόδου της λεκτικής παρουσίασης δεν οδηγεί μεθόδου της λεκτικής παρουσίασης δεν οδηγεί στην παθητικότητα του μαθητή.στην παθητικότητα του μαθητή.

Στόχος της διδασκαλίας είναι η ενίσχυση των Στόχος της διδασκαλίας είναι η ενίσχυση των γνωστικών δομών του μαθητή.γνωστικών δομών του μαθητή.

Ausubel (1918 - )Ausubel (1918 - )Μάθηση με κατανόησηΜάθηση με κατανόηση

Σύμφωνα με τη θεωρία του Σύμφωνα με τη θεωρία του AusubelAusubel, η , η γνωστική γνωστική δομήδομή είναι ο χώρος όπου φυλάσσονται οι παλιές είναι ο χώρος όπου φυλάσσονται οι παλιές και οι νέες ιδέες. Εκεί γίνεται η επεξεργασία και η και οι νέες ιδέες. Εκεί γίνεται η επεξεργασία και η αποθήκευση νέων ιδεών.αποθήκευση νέων ιδεών.

Ο ρόλος της γνωστικής δομής είναι σημαντικός, Ο ρόλος της γνωστικής δομής είναι σημαντικός, διότι η νέα πληροφορία συνδέεται με όσα διότι η νέα πληροφορία συνδέεται με όσα γνωρίζει ήδη ο μαθητής.γνωρίζει ήδη ο μαθητής. Οι νέες ιδέες μπορούν να Οι νέες ιδέες μπορούν να μαθευτούν αποτελεσματικά μόνο μέχρι το βαθμό μαθευτούν αποτελεσματικά μόνο μέχρι το βαθμό που μπορούν να συνδεθούν με προϋπάρχουσες που μπορούν να συνδεθούν με προϋπάρχουσες έννοιες και ιδέες στη γνωστική δομή.έννοιες και ιδέες στη γνωστική δομή.

Συνεπώς μια σαφής και καλά οργανωμένη Συνεπώς μια σαφής και καλά οργανωμένη γνωστική δομή διευκολύνει τη μάθηση και τη γνωστική δομή διευκολύνει τη μάθηση και τη διατήρηση νέων πληροφοριών.διατήρηση νέων πληροφοριών.

Αξιοποίηση προηγούμενων γνώσεωνΑξιοποίηση προηγούμενων γνώσεων

Αναλυτικότερα:Αναλυτικότερα: Στη διαδικασία αυτή παίζει σπουδαίο ρόλο η Στη διαδικασία αυτή παίζει σπουδαίο ρόλο η

αξιοποίηση των αξιοποίηση των προηγούμενων γνώσεωνπροηγούμενων γνώσεων του μαθητή, δηλαδή του του μαθητή, δηλαδή του γνωστικού του γνωστικού του υπόβαθρουυπόβαθρου, , και η συμπλήρωσή του με νέες, και η συμπλήρωσή του με νέες, απλές και κατανοητές γνώσεις.απλές και κατανοητές γνώσεις.

Βασική αρχή της θεωρίας του είναι εκείνη Βασική αρχή της θεωρίας του είναι εκείνη που αναφέρεται στη που αναφέρεται στη συσχέτιση των νέων συσχέτιση των νέων εννοιώνεννοιών με αυτές που με αυτές που ήδη έχουν ήδη έχουν αφομοιωθείαφομοιωθεί στη «νοηματική δομή» του στη «νοηματική δομή» του μαθητή (μαθητή (subsumptionsubsumption))

Προκαταβολικοί οργανωτέςΠροκαταβολικοί οργανωτές Το μοντέλο του Ausubel ονομάζεται Το μοντέλο του Ausubel ονομάζεται διδακτικό διδακτικό

μοντέλο προωθημένων οργανωτών ή μοντέλο προωθημένων οργανωτών ή προκαταβολικών οργανωτών, προκαταβολικών οργανωτών, ((advance advance organizerorganizer),), όπου ως προκαταβολικοί οργανωτές όπου ως προκαταβολικοί οργανωτές ορίζονται οι διδακτικές βοήθειες που στοχεύουν ορίζονται οι διδακτικές βοήθειες που στοχεύουν στο να εξηγήσουν, να ολοκληρώσουν και να στο να εξηγήσουν, να ολοκληρώσουν και να συσχετίσουν τις νέες έννοιες με τις ήδη γνωστές.συσχετίσουν τις νέες έννοιες με τις ήδη γνωστές.

Το μοντέλο στηρίζεται λιγότερο στην αυτενέργεια Το μοντέλο στηρίζεται λιγότερο στην αυτενέργεια του μαθητή από ότι τα περισσότερα διδακτικά του μαθητή από ότι τα περισσότερα διδακτικά μοντέλα που ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία. μοντέλα που ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία. Η Η προσωπικότηταπροσωπικότητα και η και η διδακτική τεχνική- διδακτική τεχνική- λειτουργία του καθηγητήλειτουργία του καθηγητή παίζουν τον πρωτεύοντα παίζουν τον πρωτεύοντα ρόλο.ρόλο.

Στην ουσία επιδιώκει την υλοποίηση ενός νοητικού Στην ουσία επιδιώκει την υλοποίηση ενός νοητικού οικοδομήματος πάνω στο οποίο θα κτισθεί η νέα οικοδομήματος πάνω στο οποίο θα κτισθεί η νέα γνώση, της οποίας τα επιμέρους στοιχεία θα γνώση, της οποίας τα επιμέρους στοιχεία θα συνδεθούν αποτελεσματικά με σχετικές και ήδη συνδεθούν αποτελεσματικά με σχετικές και ήδη γνωστές πληροφορίες των μαθητών.γνωστές πληροφορίες των μαθητών.

Προκαταβολικοί οργανωτέςΠροκαταβολικοί οργανωτές

ΠροκαταβολικόςΠροκαταβολικός οργανωτήςοργανωτής: «το εισαγωγικό : «το εισαγωγικό υλικό παρουσιασμένο πριν από το προς υλικό παρουσιασμένο πριν από το προς μάθηση υλικό, με υψηλού επιπέδου μάθηση υλικό, με υψηλού επιπέδου γενικεύσεις, πιο περιεκτικό και αφαιρετικό γενικεύσεις, πιο περιεκτικό και αφαιρετικό από το ίδιο το υλικό μάθησης και σαφώς από το ίδιο το υλικό μάθησης και σαφώς σχετικό και με τις υπάρχουσες συναφείς σχετικό και με τις υπάρχουσες συναφείς έννοιες της γνωστικής δομής και με το ίδιο το έννοιες της γνωστικής δομής και με το ίδιο το υλικό μάθησης».υλικό μάθησης».

Πώς λειτουργεί στην τάξηΠώς λειτουργεί στην τάξη

Στην αρχή της διδακτικής ώρας κάνει ο Στην αρχή της διδακτικής ώρας κάνει ο εκπαιδευτικός μια εκπαιδευτικός μια γενική επισκόπησηγενική επισκόπηση των νέων των νέων πληροφοριών που πρόκειται να διδάξει στους πληροφοριών που πρόκειται να διδάξει στους μαθητές, η οποία γίνεται πριν από την ουσιαστική μαθητές, η οποία γίνεται πριν από την ουσιαστική διδασκαλία, δηλ. πριν από την φάση της διδασκαλία, δηλ. πριν από την φάση της επεξεργασίας. επεξεργασίας.

Αυτή η Αυτή η εισαγωγική επισκόπησηεισαγωγική επισκόπηση γίνεται με σκοπό να γίνεται με σκοπό να βοηθήσει τους μαθητές να οργανώσουν τις γνωστικές βοηθήσει τους μαθητές να οργανώσουν τις γνωστικές δομές τους, ώστε να ενσωματώσουν ευκολότερα και δομές τους, ώστε να ενσωματώσουν ευκολότερα και καλύτερα το προς μάθηση υλικό. καλύτερα το προς μάθηση υλικό.

Πώς λειτουργεί στην τάξηΠώς λειτουργεί στην τάξη

Για το σκοπό αυτό πρέπει κατά τον Για το σκοπό αυτό πρέπει κατά τον AusubelAusubel να να τονίζει ο εκπαιδευτικός τονίζει ο εκπαιδευτικός βασικές σχετικές ιδέεςβασικές σχετικές ιδέες, τις , τις οποίες οποίες κατέχουν ήδη οι μαθητέςκατέχουν ήδη οι μαθητές. .

Κατ’ αυτόν τον τρόπο τους βοηθάει να περιορίσουν Κατ’ αυτόν τον τρόπο τους βοηθάει να περιορίσουν την εξάρτησή τους από την αποστήθιση. την εξάρτησή τους από την αποστήθιση.

Έτσι οι Έτσι οι advance organizersadvance organizers αποτελούν την γέφυρα αποτελούν την γέφυρα ανάμεσα σε αυτά που ξέρουν οι μαθητές και σε αυτά ανάμεσα σε αυτά που ξέρουν οι μαθητές και σε αυτά που πρόκειται να διδαχθούν.που πρόκειται να διδαχθούν.

Προϋποθέσεις λειτουργίαςΠροϋποθέσεις λειτουργίας

εσωτερικέςεσωτερικές: : α) η ύπαρξη α) η ύπαρξη γνωστικής δομήςγνωστικής δομής, , β) η ενσυνείδητη ετοιμότητα του μαθητή να μαθαίνει β) η ενσυνείδητη ετοιμότητα του μαθητή να μαθαίνει

νοηματικάνοηματικά, , γ) η ύπαρξη γ) η ύπαρξη κινήτρωνκινήτρων, , δ) η ύπαρξη ενός δ) η ύπαρξη ενός ελάχιστου αριθμού ιδεών στη ελάχιστου αριθμού ιδεών στη

γνωστική δομήγνωστική δομή, με σημεία σύνδεσης, ώστε να , με σημεία σύνδεσης, ώστε να μπορέσουν να δέσουν οι νέες γνώσεις,μπορέσουν να δέσουν οι νέες γνώσεις,

ε) η επάρκεια του μαθητή ως προς τις ε) η επάρκεια του μαθητή ως προς τις λειτουργικέςλειτουργικές και και νοητικές ικανότητεςνοητικές ικανότητες που κατέχει. που κατέχει.

Προϋποθέσεις λειτουργίαςΠροϋποθέσεις λειτουργίας

εξωτερικές:εξωτερικές:α) το α) το περιεχόμενοπεριεχόμενο και η και η δομήδομή της της

προσφερόμενης γνώσης,προσφερόμενης γνώσης,β) οι β) οι διδακτικές αρχέςδιδακτικές αρχές, π.χ η χρήση , π.χ η χρήση

προκαταβολικών οργανωτώνπροκαταβολικών οργανωτών,,γ) η γ) η πρακτική άσκησηπρακτική άσκηση..

Education

Θεωρίες Μάθησης