ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ

Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥΟ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ

ΤΜΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥΤΜΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥΓΕΛ ΡΕΝΤΙΝΑΣΓΕΛ ΡΕΝΤΙΝΑΣ

20120133 - 201 - 20144

«Θεόφιλος Χατζημιχαήλ»«Θεόφιλος Χατζημιχαήλ»

Θα πούμε το τραγούδι του που ξεκινά απ’ τον ήλιοΘα πούμε το τραγούδι του που ξεκινά απ’ τον ήλιομε την απόκρημνη λαλιά του τηλεβόαμε την απόκρημνη λαλιά του τηλεβόαΟλκάδος που συνάντησε το νεαρό τιτάναΟλκάδος που συνάντησε το νεαρό τιτάναμε ρίγανη στα χείλη του κι ολόκληρη τη χώραμε ρίγανη στα χείλη του κι ολόκληρη τη χώραμες στο στήθος του...μες στο στήθος του...στο στήθος του...στο στήθος του...

Ανδρέας ΕμπειρίκοςΑνδρέας Εμπειρίκος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (ή Κεφαλάς) γεννήθηκε (ή Κεφαλάς) γεννήθηκε μεταξύ 1868 καιμεταξύ 1868 και  1871 στη 1871 στη Βαρειά Μυτιλήνης. Βαρειά Μυτιλήνης.

• Ο πατέρας του Γαβριήλ Ο πατέρας του Γαβριήλ ήταν τσαγκάρης και η ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του Πηνελόπη μητέρα του Πηνελόπη κόρη αγιογράφου.κόρη αγιογράφου.

• «Ένας άνθρωπος που γίνεται «Ένας άνθρωπος που γίνεται ασκητής επειδή μόνον έτσι ασκητής επειδή μόνον έτσι μπορεί να κηρύξει καλύτερα το μπορεί να κηρύξει καλύτερα το πανευδαιμονικό του ευαγγέλιο… πανευδαιμονικό του ευαγγέλιο… ένας μοναχικός που ο διάλογος ένας μοναχικός που ο διάλογος του με τους άλλους γίνεται του με τους άλλους γίνεται αποκλειστικά σχεδόν με αποκλειστικά σχεδόν με ζωγραφιές, ο Θεόφιλος, μόνον ζωγραφιές, ο Θεόφιλος, μόνον στα χώματα μιας τέτοιας στα χώματα μιας τέτοιας παραμυθένιας χώρας ήτανε παραμυθένιας χώρας ήτανε φυσικό να βλαστήσει μια μέρα».φυσικό να βλαστήσει μια μέρα».

Οδυσσέας Οδυσσέας ΕλύτηςΕλύτης

• Ο Θεόφιλος είχε επτά Ο Θεόφιλος είχε επτά μικρότερα αδέλφια.μικρότερα αδέλφια.

• Υπήρξε κακός Υπήρξε κακός μαθητής αλλά το μαθητής αλλά το ζωγραφικό του ζωγραφικό του ταλέντο εκδηλώθηκε ταλέντο εκδηλώθηκε από νωρίςαπό νωρίς

• Σε ηλικία 18 ετών πήγε στην Σμύρνη Σε ηλικία 18 ετών πήγε στην Σμύρνη όπου και έζησε κάποια χρόνια.όπου και έζησε κάποια χρόνια.

• Ο πόλεμος του 1897 τον βρίσκει στην Ο πόλεμος του 1897 τον βρίσκει στην Αθήνα. Προσπάθησε να καταταγεί στον Αθήνα. Προσπάθησε να καταταγεί στον στρατό, χωρίς όμως να γίνει δεκτός.στρατό, χωρίς όμως να γίνει δεκτός.

• Ακολούθως έφυγε για Ακολούθως έφυγε για την Μαγνησία. την Μαγνησία.

• Στην περιοχή του Βόλου Στην περιοχή του Βόλου και του Πηλίου έζησε 30 και του Πηλίου έζησε 30 περίπου χρόνια της ζωής περίπου χρόνια της ζωής του και δημιούργησε του και δημιούργησε πλήθος σημαντικών πλήθος σημαντικών έργων.έργων.

• Στις Μηλιές του Πηλίου Στις Μηλιές του Πηλίου αγιογράφησε την αγιογράφησε την εκκλησία της Αγίας εκκλησία της Αγίας Μαρίνας.Μαρίνας.

• Έργα του συναντάμε σε Έργα του συναντάμε σε αρχοντικά της περιοχής, σε αρχοντικά της περιοχής, σε καφενεία, ταβέρνες, καφενεία, ταβέρνες, φούρνους και κάθε είδους φούρνους και κάθε είδους οικήματα ή καταστήματα.οικήματα ή καταστήματα.

• Ασχολήθηκε επίσης με την Ασχολήθηκε επίσης με την φιλοτέχνηση επιγραφών. φιλοτέχνηση επιγραφών.

• Αν και αρκετά έργα του Αν και αρκετά έργα του σώζονται μέχρι και σήμερα, σώζονται μέχρι και σήμερα, πολλά έχουν χαθεί είτε από πολλά έχουν χαθεί είτε από φυσικές καταστροφές είτε φυσικές καταστροφές είτε από αμέλεια.από αμέλεια.

• Ήταν ιδιαίτερα φτωχός Ήταν ιδιαίτερα φτωχός και συχνά ζωγράφιζε για και συχνά ζωγράφιζε για ένα πιάτο φαγητό.ένα πιάτο φαγητό.

• Είχε επιλέξει να φορά Είχε επιλέξει να φορά φουστανέλα όπως οι φουστανέλα όπως οι αγαπημένοι του ήρωες του αγαπημένοι του ήρωες του 21, γεγονός για το οποίο 21, γεγονός για το οποίο πολλοί τον χλεύαζαν.πολλοί τον χλεύαζαν.

• Διοργάνωνε λαϊκές Διοργάνωνε λαϊκές θεατρικές παραστάσεις, θεατρικές παραστάσεις, ιδιαίτερα την περίοδο των ιδιαίτερα την περίοδο των εθνικών εορτών και της εθνικών εορτών και της Αποκριάς. Ο ίδιος Αποκριάς. Ο ίδιος συμμετείχε ντυμένος είτε συμμετείχε ντυμένος είτε ήρωας της επανάστασης ήρωας της επανάστασης είτε Μεγαλέξανδρος.είτε Μεγαλέξανδρος.

• 1927:1927: ο Θεόφιλος επιστρέφει στη ο Θεόφιλος επιστρέφει στη

ΛέσβοΛέσβο

• 1928:1928: γνωριμία με τον γνωριμία με τον Στρατή Στρατή

ΕλευθεριάδηΕλευθεριάδη, γνωστό στους , γνωστό στους

Γαλλικούς καλλιτεχνικούς Γαλλικούς καλλιτεχνικούς

κύκλους ως κύκλους ως TeriadeTeriade (στην (στην

φωτογραφία ο φωτογραφία ο Teriade Teriade με τον με τον

μεγάλο ζωγράφο Ματίς)μεγάλο ζωγράφο Ματίς)

• Ο Ο TeriadeTeriade ήταν σημαντικός ήταν σημαντικός

φιλότεχνος, τεχνοκριτικός, φιλότεχνος, τεχνοκριτικός,

εκδότης καλλιτεχνικών εντύπωνεκδότης καλλιτεχνικών εντύπων

και συλλέκτης έργων τέχνηςκαι συλλέκτης έργων τέχνης

• Ο Ο TeriadeTeriade ενίσχυσε τον ενίσχυσε τον ζωγράφο ηθικά και ζωγράφο ηθικά και οικονομικά και είναι ο οικονομικά και είναι ο βασικός υπεύθυνος για βασικός υπεύθυνος για τη σταδιακή τη σταδιακή αναγνώριση του έργου αναγνώριση του έργου του, η οποία δυστυχώς του, η οποία δυστυχώς ήλθε κυρίως μετά ήλθε κυρίως μετά θάνατον.θάνατον.

• 24 Μαρτίου 1934:24 Μαρτίου 1934: Ο Θεόφιλος πεθαίνει από τροφική Ο Θεόφιλος πεθαίνει από τροφική δηλητηρίαση.δηλητηρίαση.

• Tη δική της εκδοχή για τον θάνατο του Θεόφιλου έδωσε Tη δική της εκδοχή για τον θάνατο του Θεόφιλου έδωσε η αδελφή του Φωτώ:η αδελφή του Φωτώ:«Tον φώναξε ένας πλούσιος να του «Tον φώναξε ένας πλούσιος να του ζουγραφίση μερικά “κάντρα”, σαν είδε πως ζουγραφίση μερικά “κάντρα”, σαν είδε πως η τέχνη του είχε αξία και του ‘δωσε η τέχνη του είχε αξία και του ‘δωσε μπαγιάτικο φαγί από ψάρια και κρέας….μπαγιάτικο φαγί από ψάρια και κρέας….Ήταν χαλασμένα ούτε του σκυλιού τους Ήταν χαλασμένα ούτε του σκυλιού τους δεν τα δίνανε, τον πειράξανε και τη νύχτα δεν τα δίνανε, τον πειράξανε και τη νύχτα της παραμονής του Bαγελισμού του 1934, της παραμονής του Bαγελισμού του 1934, πέθανε από δηλητηρίαση…πέθανε από δηλητηρίαση…Δεν προκάναμε ούτε να τον ασπαστούμε, Δεν προκάναμε ούτε να τον ασπαστούμε, ούτε να τον δούμε”.ούτε να τον δούμε”.

• 20 Σεπτεμβρίου 1935:20 Σεπτεμβρίου 1935: συνέντευξη του συνέντευξη του TeriadeTeriade στα στα Αθηναϊκά Νέα με τίτλο:Αθηναϊκά Νέα με τίτλο:

««Μια καλλιτεχνική ανακάλυψη. Ένας άγνωστος μεγάλος Μια καλλιτεχνική ανακάλυψη. Ένας άγνωστος μεγάλος Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο Θεόφιλος ΧατζημιχαήλΈλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ».».

• Το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει το έργο του Το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει το έργο του «χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας». «χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας».

• Βαθμιαία το έργο του γίνεται γνωστό και αποδεκτό τόσο Βαθμιαία το έργο του γίνεται γνωστό και αποδεκτό τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Η ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΗ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ

• 1936:1936: ο ο TeriadeTeriade οργανώνει έκθεση έργων του οργανώνει έκθεση έργων του

Θεόφιλου στο Παρίσι. Θεόφιλου στο Παρίσι.

• 1947:1947: έκθεση έργων του Θεόφιλου στο Βρετανικό έκθεση έργων του Θεόφιλου στο Βρετανικό

Συμβούλιο Αθηνών. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης Συμβούλιο Αθηνών. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης

παρομοιάζει τον Θεόφιλο με τον στρατηγό παρομοιάζει τον Θεόφιλο με τον στρατηγό

Μακρυγιάννη.Μακρυγιάννη.

• 1961:1961: Μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του Θεόφιλου Μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του Θεόφιλου στο μουσείο του Λούβρου.στο μουσείο του Λούβρου.

• ««Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και καθώς βγήκα να σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και καθώς βγήκα να χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σε χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σε μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω άλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του Θεόφιλου, που άλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του Θεόφιλου, που είχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες του είχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες του Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν, Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν, ναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμοναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμο».».

Οδυσσέας Οδυσσέας ΕλύτηςΕλύτης

• 1965:1965: Ανοίγει Ανοίγει στην Βαρειά στην Βαρειά

της Λέσβου, γενέτειρα του της Λέσβου, γενέτειρα του

ζωγράφου, ζωγράφου, ττο ο Μουσείο Μουσείο

ΘεόφιλουΘεόφιλου,, με με

χρηματοδότηση του χρηματοδότηση του

Teriade. Φιλοξενεί 86 Teriade. Φιλοξενεί 86

πρωτότυπους πίνακες του πρωτότυπους πίνακες του

ζωγράφου και αποτελεί ζωγράφου και αποτελεί

σημαντική πολιτιστική σημαντική πολιτιστική

κληρονομιά για τον τόπο κληρονομιά για τον τόπο

μας και πόλο τουριστικής μας και πόλο τουριστικής

έλξης.έλξης.

• Δυστυχώς, στο Μουσείο Θεόφιλου, διαπιστώθηκε τα Δυστυχώς, στο Μουσείο Θεόφιλου, διαπιστώθηκε τα τελευταία χρόνια σημαντική φθορά των εκθεμάτων. τελευταία χρόνια σημαντική φθορά των εκθεμάτων.

• Το μουσείο στερείται πλέον σύγχρονου φωτισμού, Το μουσείο στερείται πλέον σύγχρονου φωτισμού, εξαερισμού και θερμάνσεως. Λόγω πλημμελούς εξαερισμού και θερμάνσεως. Λόγω πλημμελούς συντήρησης υπήρχε σοβαρό πρόβλημα υγρασίας. Το συντήρησης υπήρχε σοβαρό πρόβλημα υγρασίας. Το αποτέλεσμα ήταν οι πίνακες να υποστούν αλλοιώσεις.αποτέλεσμα ήταν οι πίνακες να υποστούν αλλοιώσεις.

• Πρόσφατα τα έργα αυτά μεταφέρθηκαν σε ειδικό κέντρο Πρόσφατα τα έργα αυτά μεταφέρθηκαν σε ειδικό κέντρο στην Αθήνα προκειμένου να συντηρηθούν και να στην Αθήνα προκειμένου να συντηρηθούν και να επιστρέψουν στο μουσείο όταν θα ολοκληρωθούν οι επιστρέψουν στο μουσείο όταν θα ολοκληρωθούν οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης.απαραίτητες εργασίες συντήρησης.

• Κρίμα…Κρίμα…

• Ως Ως μουσείο Θεοφίλουμουσείο Θεοφίλου

λειτουργεί και το λειτουργεί και το

αρχοντικό αρχοντικό

Χατζηαναστάση, γνωστό Χατζηαναστάση, γνωστό

σήμερα ως σήμερα ως οικία Κοντούοικία Κοντού, ,

στην στην Ανακασιά του Δήμου Ανακασιά του Δήμου

ΙωλκούΙωλκού..

• Σους τοίχους φιλοτέχνησε Σους τοίχους φιλοτέχνησε

ο ζωγράφος γύρω στο ο ζωγράφος γύρω στο

1912.1912.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ με βάση σχόλια του Γιάννη Τσαρούχημε βάση σχόλια του Γιάννη Τσαρούχη

• Η δουλειά του Θεόφιλου χωρίζεται σε τρεις Η δουλειά του Θεόφιλου χωρίζεται σε τρεις μεγάλες περιόδους:μεγάλες περιόδους:

• α) περίοδος της Θεσσαλίαςα) περίοδος της Θεσσαλίας– Τα έργα τα καμωμένα στη Θεσσαλία είναι τις Τα έργα τα καμωμένα στη Θεσσαλία είναι τις

περισσότερες φορές σφιγμένα, με μια τάση για σχέδιο, περισσότερες φορές σφιγμένα, με μια τάση για σχέδιο, που σπάνια φτάνει σ’ αποτέλεσμαπου σπάνια φτάνει σ’ αποτέλεσμα

– Στο χρώμα έχουν μια περιορισμένη κλίμακα που, εκτός Στο χρώμα έχουν μια περιορισμένη κλίμακα που, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις έχουν κάτι το σχεδιαστικό και από σπάνιες περιπτώσεις έχουν κάτι το σχεδιαστικό και

συγχρόνως το σκληρό.συγχρόνως το σκληρό.

• β) περίοδος της επανόδου του στη Μυτιλήνηβ) περίοδος της επανόδου του στη Μυτιλήνη

– Ένα είδος δισταγμού που υπάρχει στα έργα του Βόλου, Ένα είδος δισταγμού που υπάρχει στα έργα του Βόλου, εξαφανίζεται εδώ για να δώσει τη θέση του σε μια εξαφανίζεται εδώ για να δώσει τη θέση του σε μια χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους, χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους, λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία. λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία.

– Το χρώμα τους φτάνει σε μια λάμψη που εκφράζει Το χρώμα τους φτάνει σε μια λάμψη που εκφράζει ευτυχία, ξενοιασιά και συγχρόνως, εκστασιακή ευτυχία, ξενοιασιά και συγχρόνως, εκστασιακή αυτοσυγκέντρωση. αυτοσυγκέντρωση.

– Έχουν μιαν απίστευτη ποιότητα στην ύλη τους, μια Έχουν μιαν απίστευτη ποιότητα στην ύλη τους, μια δυνατή συνείδηση των κανόνων του έργου τέχνης, με δυνατή συνείδηση των κανόνων του έργου τέχνης, με την ανατολίτικη και βυζαντινή σημασία του όρου.την ανατολίτικη και βυζαντινή σημασία του όρου.

• γ)γ) Τρίτη περίοδος, από την γνωριμία του με το Τρίτη περίοδος, από την γνωριμία του με το TeriadeTeriade και μετά και μετά

– Τα εντυπωσιακά και πολύτιμα χρώματα αρχίζουν να Τα εντυπωσιακά και πολύτιμα χρώματα αρχίζουν να

υποχωρούν κάπως, για να δώσουν τη θέση τους σε υποχωρούν κάπως, για να δώσουν τη θέση τους σε

χρώματα πιο σωστά, πιο ζωγραφικά. χρώματα πιο σωστά, πιο ζωγραφικά.

– Ό,τι ήθελε να κάνει στον Βόλο με το επιμελημένο και Ό,τι ήθελε να κάνει στον Βόλο με το επιμελημένο και

σφιχτό σχέδιο, το καταφέρνει τώρα με τα δικά του σφιχτό σχέδιο, το καταφέρνει τώρα με τα δικά του

μέσα: με το χρώμα.μέσα: με το χρώμα.

ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ

Αρκετά όμως με τα Αρκετά όμως με τα

λόγια. Ας μιλήσει ο λόγια. Ας μιλήσει ο

ίδιος ο ζωγράφος με ίδιος ο ζωγράφος με

την μοναδική την μοναδική

γλώσσα που ήξερε: γλώσσα που ήξερε:

τη γλώσσα των τη γλώσσα των

χρωμάτων…χρωμάτων…

Αγροτική ζωήΑγροτική ζωή

Θέματα από τους Ελληνοτουρκικούς πολέμους Θέματα από τους Ελληνοτουρκικούς πολέμους

Βυζαντινή ιστορίαΒυζαντινή ιστορία

Θέματα από την μυθολογίαΘέματα από την μυθολογία

Καθημερινή ζωήΚαθημερινή ζωή

• Το Το σπίτι της σπίτι της Μαριγώς Ζόλκου, Μαριγώς Ζόλκου, στο χωριό Νάπηστο χωριό Νάπη..

• Ολόκληρο το Ολόκληρο το ζωγραφισμένο ζωγραφισμένο σαλόνι έχει σαλόνι έχει μεταφερθεί και μεταφερθεί και ανασυσταθεί σε ανασυσταθεί σε μουσείο των μουσείο των Αθηνών.Αθηνών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΕΠΙΛΟΓΟΣ

• Ο Θεόφιλος ήταν ένας αυτοδίδακτος καλλιτέχνηςΟ Θεόφιλος ήταν ένας αυτοδίδακτος καλλιτέχνης που που

ζωγράφιζε γιατί μόνο αυτό ήξερε και αγαπούσε να κάνει.ζωγράφιζε γιατί μόνο αυτό ήξερε και αγαπούσε να κάνει.

• Παρήγαγε ο ίδιος την τέχνη του, δεν ακολούθησε ξένα Παρήγαγε ο ίδιος την τέχνη του, δεν ακολούθησε ξένα

ρεύματα, τάσεις ή κανόνες, που άλλωστε δεν τα γνώριζε.ρεύματα, τάσεις ή κανόνες, που άλλωστε δεν τα γνώριζε.

• Αν και στην εποχή του χλευάστηκε, μετά θάνατον Αν και στην εποχή του χλευάστηκε, μετά θάνατον

αναγνωρίσθηκε. Με το έργο του έδειξε ότι λαϊκή παιδεία αναγνωρίσθηκε. Με το έργο του έδειξε ότι λαϊκή παιδεία

δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να

διδαχτούμε από το λαό.διδαχτούμε από το λαό.

ΠΗΓΕΣΠΗΓΕΣ• «Ο ζωγράφος Θεόφιλος». Οδυσσέας Ελύτης. Εκδόσεις «Ο ζωγράφος Θεόφιλος». Οδυσσέας Ελύτης. Εκδόσεις

Γνώση.Γνώση.• «Κατέστρεψαν τον Θεόφιλο». Στρατής Μπαλάσκας. «Κατέστρεψαν τον Θεόφιλο». Στρατής Μπαλάσκας.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 20/1/2011. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 20/1/2011. • «Οικία Κοντού - Μουσείο Θεόφιλου (Ανακασιά) Δήμος «Οικία Κοντού - Μουσείο Θεόφιλου (Ανακασιά) Δήμος

Ιωλκού». Δημήτρης Παλιούρας. 5η Εφορεία Νεωτέρων Ιωλκού». Δημήτρης Παλιούρας. 5η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων και Κ.Ε.ΚΑ.Ν.Α.Μ.Μνημείων και Κ.Ε.ΚΑ.Ν.Α.Μ.

• http://el.wikipedia.org/wiki/Θεόφιλος_Κεφαλάς_-http://el.wikipedia.org/wiki/Θεόφιλος_Κεφαλάς_-_Χατζημιχαήλ_Χατζημιχαήλ

• http://www.24grammata.com/?p=18525http://www.24grammata.com/?p=18525• «Ο ζωγράφος Θεόφιλος στις Μηλιές του Πηλίου». Νίκος «Ο ζωγράφος Θεόφιλος στις Μηλιές του Πηλίου». Νίκος

Παπαθεοδώρου. Εκδόσεις Θετταλός.Παπαθεοδώρου. Εκδόσεις Θετταλός.

Σας ευχαριστούμε πολύ για την Σας ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σαςπροσοχή σας