Қазақстан тарихы(1456-1860)

1456 жылы Керей мен Жәнібек ханның Әбілқайыр хан

үстемдігіне қарсы күрескен қазақ тайпаларын

бастап

Шығыс өңірінен

– қыпшақтың

батысқа қарай Жетісу жерінен қоныс аударуы қазақ хандығының құрылуына себеп болған маңызды тарихи оқиға болған еді. 

• 1465-1466 жылдыры Шу мен Талас өзендерінің алқабында Қазақ мемлекетінің негізін салған дербес қазақ хандығы құрылды.

• Осы территорияға деректемелерде тұңғыш рет «Қазақстан» деген атау қолданыла бастады.

• «Ақ табан шұбырынды». 1718 жылы Тауке хан қайтыс болған соң, қазақ феодалдарының арасындағы қырқыс пен алаусыздықтың өршуі, қазақ жүздерінің дербестеніп, бір-бірінен алшақтататып Қазақ хандығын саяси жағынан бөлшектенген елге айналдырып, оның әскери-саяси күшін мейлінше әлсіреткен еді.

1722 жылы Қытай императоры Кансидің, өлуінен кейін бұл қауіп біраз уақыт азайды, 1723 жылы

жоңғар-қытай бітімі жасалды. Шығыстағы өз аумағын

қауіпсіздендіріп

алғаннан соң,

жоңғар

қонтайшысы

Цеван-Рабтан

Қазақтармен

соғысуға белсене

әзірлене бастады.

Қазақ хандықтарының саяси бытыраңқылығын пайдаланып және алдағы соғысқа мұқият әзірленіп, жоңғар билеушілері 1723 жылы өз әскерлерін Қазақстан жеріне қаптатты. Нақ осы жылы қазақтың ауызша аңыздарында «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл-Сұлама» деп аталған «сұрапыл апаттың» басталған жылы деп есептеледі.

«Ақтабан шұбырындының» ауыр апаты жеті жылға

(1723-1730 жж.) созылды. Бұл апаттың зардабы қазақ

даласының барлық

жерінде

біркелкі болған жоқ.

• 1726 жылдың күзінде Бадам өзені маңындағы биік қырқа – Ордабасы деген жерде бүкіл қазақ съезі өткізілді. Съезге Әбілқайыр, Әбілмәмбет, Сәмеке, Күшік, Жолбарыс хандар, султандар қатысты.

Толе би, Қазыбек би,

Әйтеке би бастаған әр

рудың билері, даңқы шыққан қолбасшылар мен батырлар

шақырылды.

Съезде негізгі мәселе басқыншы жауға бүкілхалықтық тойтарыс беруді ұйымдастыру туралы мәселе болды.

Осы съезде Әбілқайыр хан қазақ жасағының қолбасшысы болып сайланды.

Жоңғар басқыншылығына қарсы қазақ халқы Отан соғысының (1723-1730)

жеңіспен аяқталуына

Аңырақай шайқасы

аса көрнекті роль

атқарды. 1730 жылы

көктемде Балқаш көлінің

маңында қазақ пен

жоңғарлардың

арасында тағы бір қатты қырғын соғыс басталды.

Орыс патшасы I Петр бұл елдермен экономикалық және саяси байланыс орнатып, оны дамыту үшін алдымен Қазақстан және Орта Азия елдерін Россияға қосып алу керек деп есептеді. Осы мақсатта қазақ жеріне бірнеше экспедиция жіберілді.

Қазақ даласы әскери бекіністер шебімен біртендеп қамту патша

үкіметінің отарлауына кең мүмкіндіктер ашты. Әскери бекіністер

шебінің бойында орыс,

қалмақ, башқұрт халқы

тез көбейді,

казак станицалары

мен шаруа

жолдары пайда болды.

XVIII ғасырдың

20-жылдарына • дейін султан болып

жүрген кезінде • Әбілқайыр орыстың

дипломатиялық топтарына едәуір белгілі болатын.

1730 жылы 8 қыркүйекте Уфаға Әбілқайырдың Сейтқұл Қойдағұлов пен Құлымбет Қоштаев бастаған елшілігі келіп жетті. Олар әйел патша Анна Иоанновнаға Кіші жүзді Россия империясының құрамына қосу жөнінде өтініш жасады.

1731 жылғы 19 февральда императрица Анна Иоанновна Әбілқайыр ханға және бүкіл қазақ халқына олардың Россия қоластына ерікті түрде қабылданғандығы туралы грамотаға қол қойды.

1742жылы Жолбарыс хан Ресейді бодандығына кіруге қол қояды

1732жылы – орта жүз ханы Семеке сауаты туралы Ресейідің бодандығына кіруге қол қояды

1748жылы орта жуз ханы Ресейдің бодандығына кіруге қол қояды

1860г. Қазақстанның Ресейге толықтай қосылды,бұл жарты жүз жылдықта жүзеге асты.

• Кіші және Орта жүздерінің бір топ султандары мен ру басшыларының 1740 жылы ант беруі Росейге Орта жүздің тек 1 бөлігінің ғана қосылуын қамтамасыз етті. Ал Солтүстік – шығыс және Орталық Қазақстанның негізгі аймақтары империя құрамына тек XIX ғасырдың 20-40 жылдыры ғана патша өкіметінің әскери-саяси акциялары салдарынан қосылды.

• 1917 жылы большевистік революциядан кейін Қазақстанда Кеңес билігі орнады.

• 1920-1921 жж. қыста болған жұттың салдарынан ірі қараның жартысына жуығы қырылды.

• Бірінші дүниежүзілік және азамат соғыстары бүкіл ел шаруашылығын күйретті.

• 1921 жылы жаз егінсіз болып, аштық орнады. Тек 20-жылдардың соңына қарай Қазақстан қалпына келді.

1920 жылы Қазақстан автономды, ал 1936 жылы КСРО құрамындағы одақтық

Республика болды.

• Аймақтың экономикалық әлсіздігін есепке ала отырып, одақтық үкімет Қазақстан шаруашылығын қарқынды түрде дамытуды алға қойды және 1941 жылы өнеркәсіп өндіріс көлемі 1913 жылмен салыстырғанда сегіз есеге артты.. Ірі экономикалық жобаларды орындауға ресурстарды топтастырудың жоспарлық жүйесінің мүмкіндіктері арқасында Қазақстан 30-жылдары көшпелі өлкесінен ірі және өнеркәсіптік, егіншілік пен мал шаруашылығы дамыған, жоғары мәдени деңгейі бар аймаққа айналды.

• Алайда, экономикалық • дамудағы жетістіктер • үшін қазақ халқы құнын• өтеді. «Социалистік • индустриялау» әдісі • қайғылы жағдайға • әкелді. Нәтижесінде• ұжымдастыру бойынша қозғалыс 30-жылдары аштыққа

әкеліп тіреді. Қазақтардың бір бөлігі тобымен Қытайға және көршілес ортаазия елдеріне кетті. 1931-1934 жылдары аштық пен аурудан бір жарым миллион адам қаза тапты, ол этностың 40 пайызын құрады.

• 1935 жылдан 1940 жылға дейінгі кезеңде Батыс Украина, Белоруссия және Литвадан поляктардың жер аударуы көп орын алды (120 мыңға жуық адам). ІІ дүниежүзілік соғыс жылдары Қазақстанға Поволжья немістері, Кавказдан шешендер, ингуштар және басқа да ұлт өкілдері күштеп қоныс аударылды, ал 50-60 жж. тың игеруге байланысты біздің елге Ресей, Украина, Белоруссиядан миллиондаған тұрғындар көшіп келді.

70-80 жылдар қарсаңында КСРО-ның экономикалық және әлеуметтік-саяси өміріндегі дағдарыс Қазақстанға да әсер етті.

Алайда, 1986 жылғы 17 желтоқсанда орын алған Алматыдағы жастардың демократиялық көтерілісінің қатты қысымға алынғаны тағы да «әлеуметтік» жүйенің жарамсыздығын көрсетті.

• 1990 жылдың• 24 сәуірінде • Қазақ СРО-ы Президентінің лауазымы

Заңмен бекітілді және тұңғыш Президент болып Нұрсұлтан Назарбаев сайланды.

• 1990 жылдың 25 қазанында Қазақ СРО Жоғарғы Кеңесі аумақтық тұтастығы және дербестігі бекітілген мемлекеттік зайырлылық туралы Декларация қабылдады, ел халықаралық құқық субъектісі ретінде анықталды, азаматтық институты, сонымен қатар тең құқылы меншік формасы енгізілді.

• 1991 жылғы тамыз және желтоқсандағы оқиға – Мәскеудегі болмай қалған бүлік пен беловежье келісімі КСРО тарихында соңғы нүктені қойды және 1991 жылдың 16 желтоқсанында республика парламенті Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігін жариялады.

• 1991-1995 жылдары қайта құру және республиканың саяси жүйесі конституциямен ресімделді. Зайырлы Қазақстанның тұңғыш Ата Заңы 1993 жылдың қаңтарында қабылданды. Ескі және жаңа саяси құрылыс арасындағы мәміле, батыс демократияның үлгісін ғасырлар бойы посткеңестік жолмен енгізу әрекетінің бейнесі бола отырып, бұл Конституция алғашында қарама-қайшылыққа толы болды. Бұрынғы конституциялық құрылыстың кемшіліктері жойылған 1995 жылдың тамызында өткен референдум нәтижесінде президенттік республиканың үлгісі қалыптасты, билік тармақтарының арасында өкілеттіктің бөліну проблемасы ұтымды шешілді.

• 1997 жылдың қазанында Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына өз жолдауын жолдады, онда елдің 2030 жылға дейінгі даму Стратегиясы жарияланды. Бұл құжатта тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихы талқыға салынды және алдағы отыз жыл ішіндегі ел дамуының негізгі жолдары аталып өтілді.